Knelpunten Moerdijk: Crisis situatie: Op 5 januari 2011 leidde een zeer grote brand bij een chemisch bedrijf in Moerdijk tot een grootschalige inzet van allerlei crisisbestrijders. De brand trok meteen de aandacht van een groot publiek vanwege de enorme rookontwikkeling. De wind zorgde ervoor dat de gevolgen van deze brand zich niet tot de feitelijke locatie beperkte. De coördinatie tussen de bestuurlijke en technisch leidinggevenden vereiste daarom regionale afstemming en dus werd het een GRIP4-crisis. De sirenes werden ingeschakeld om inwoners het basis-alarmsignaal te geven: “ga naar binnen, houd ramen en deuren gesloten, schakel ventilatie uit en luister naar de regionale zender”. Tijdens de ontwikkeling van deze grote brand bleek dat de overheid er daarmee nog niet is. De sirenes geven slechts een eerste waarschuwing af: er is iets ernstigs aan de hand. Meteen daarna vragen de inwoners zich af wat er dan aan de hand is. Meer informatie is wenselijk of zelfs noodzakelijk. - Bron: Wijsheid van de massa – 10 dagen Moerdijk Minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie vindt dat de chemiebrand in Moerdijk een ramp kan worden genoemd, en zei maar weinig branden te kennen met zo’n impact. Op zich had de brand qua directe slachtoffers geen enorme impact, er zijn zelfs geen gewonden gevallen, maar het aantal mensen dat te maken had met de ramp en betrokken was (alleen al via de media) was enorm. Knelpunten en dilemma’s in crisiscommunicatie bij Moerdijk: Bij de brand in het bedrijf Chemie Pack in Moerdijk ging er van alles mis, niet in de laatste plaats bij de informatievoorziening door de overheid Moderne veiligheidsnormen vs historische omgeving Knelpunt bij het vormgeven van Externe Veiligheid (EV) - beleid is dat je de historie van een stad niet kunt uitvlakken."We ervaren de oude stadsdelen veelal als gezellig enleuk, terwijl je juist hier met de huidige normen vanuit veiligheidsoverwegingen nooit zo zou mogen bouwen. Neem mijn gemeente. Dordrecht heeft te maken met een groot aantal treinen met gevaarlijke stoffen die door dicht bevolkt gebied rijden. Daarnaast is er langs onze historische binnenstad een snelweg over het water met schepen volgeladen met gevaarlijke stoffen. Dit vraagt om een speciale benadering, want je wil zowel de stad als zijn inwoners bescherming bieden. En je wilt de stad toch ook perspectief op ontwikkeling bieden, maar tegelijkertijd een voldoende niveau van veiligheid kunnen handhaven." Met deze patstelling moet een bestuurder dus zien te handelen. Bron: - Hans Spigt, wethouder Dordrecht Risiconiveau is moeilijk te bepalen, niet hard en context afhankelijk Vanuit de specialisten klinkt meermalen de vraag wat een acceptabel veiligheidsniveau is. Is één trein met gevaarlijke stoffen die in de nacht door de stad rijdt al te veel? "Voor mij als wethouder is dat geen reden om een project af te wijzen", aldus Bas Wienbelt. "Eén trein is
geen belemmering." Maar hoeveel dan wel? Al gauw blijkt dat het geen uitgemaakte zaak is wanneer we iets niet meer acceptabel vinden. Er is niet een maat.wordt. Gaandeweg een project gaat het economisch aspect steeds zwaarder wegen. Gevolg is dat hogere risico's, ook door de samenleving, acceptabel worden gevonden. Neem een bestaand gebouw dat wordt gerenoveerd. Binnen het College van B&W kan op basis van dezelfde risicoanalyse een nieuw gebouw worden afgewezen en het te renoveren gebouw groen licht krijgen Kortom, er is eenvoudigweg niet één maat voor externe veiligheid: een bestuurder moet ook andere aspecten meenemen in de besluitvorming en is daarom voorzichtig met het formuleren van harde grenzen. Er zijn maatstaven voor dodelijke slachtoffers, namelijk het plaatsgebonden risico (hard) en het groepsrisico (zacht), maar nog niet voor gewonden die gered moeten worden door de hulpverleningsdiensten. Hoeveel gewonden mogen er vallen en wat mag de ernst zijn, ook op de lange termijn (denk aan chronische ziekte)? Welke maatregelen zijn noodzakelijk, en wat is het effect daarvan? Daarnaast is niet duidelijk wanneer welke maatregelen absoluut noodzakelijk zijn. Hetzelfde geldt voor aanvullend te treffen maatregelen, laat staan wat het effect daarvan is op de reductie van dodelijke slachtoffers en gewonden Vrijblijvend of dwingend advies van de brandweer? Een bestuurder zou een advies van de brandweer niet moeten kunnen negeren."Als er een negatief advies ligt, dan moet het plan veranderd." Zijn uitspraak leidde onder de specialisten tot veel discussie: een brandweer kan niet negatief adviseren, was de stelling vanuit de brandweerhoek. De praktijk blijkt echter anders te werken. Een brandweeradvies heeft een belangrijke invloed op de besluitvorming en kan niet als één van de vele aspecten worden meegewogen: het is een go-or-no-go. Een bestuurder moet dus kunnen uitgaan een gefundeerd brandweeradvies om fiat aan een bedrijfsontwikkeling of andere plannen te kunnen geven. Voorbereiding, open dialoog en cocreatie Belangrijk is dat een bestuurder in een vroeg stadium duidelijkheid wordt verschaft. Hans Spigt: "Maak het proces inzichtelijk en vraag betrokken partijen naar verwachtingen en wensen. Geef inzicht in de feiten, in mogelijke alternatieve locaties, in mogelijke maatregelen, in de consequenties van bepaalde keuzes en dit alles nog zonder oordeel. Leg dat voor aan bestuurders. Het is ook belangrijk is dat een EV-visie wordt vastgesteld door het gehele college”. Meer betrokkenheid van Gemeente vanaf het begin Wellicht kunnen gemeenten kunnen ook meer grip op dit dossier krijgen door aan risicobedrijven alleen grond in erfpacht uit te geven. Zo houdt de gemeente meer slagkracht om ontwikkelingen aan te sturen.
Nieuwe media en nieuw gedrag van burgers Dick Ahles: “ Het kan aan mij liggen maar de bedenkers van scenario's lijken weinig gevoel te hebben over hoe consumenten anno 2011 bij dreigingen gaan reageren met een smart-phone op zak, een iPad op de salon-tafel, een laptop met een open verbinding met internet en een TV in de hoek aan. We wisten bij andere rampen al dat het (mobile) telefoonnet overbelast raakt, en wat zeker is, is dat met de komst van mobiele telefoons, SMS, Twitter en breedband Internet alle oude senario's over het consumentengedrag de prullebak in kunnen. www.crisis.nl onbereikbaar tijdens Moerdijk Nieuw is dat door de snelheid van berichten via sociale media er heel snel heel veel mensen gealarmeerd zijn. Ook zij willen graag weten wat er aan de hand is, maar in veel gevallen is dat puur uit nieuwsgierigheid (nice to know informatie). Het probleem is dat er in dat geval een stormloop op de online informatie ontstaat. Zodra de plaats of de regio bekend is, weet iedereen heel snel de website van de gemeente of van de regionale zender te vinden. Met als gevolg: te weinig server-capaciteit om die vraag aan te kunnen. De sites kunnen het niet aan. Voor normale gemeentelijke websites is dat begrijpelijk. Daarom is er de speciale site crisis.nl om een extreme vraag op te vangen. Deze website is ontwikkeld in opdracht van het Nationaal CrisisCentrum (NCC) en wordt alleen ingezet bij crisissituaties. De afzender van de website verschilt per crisis. De afzender is te herkennen aan het logo op de homepage. Maar ook daar bleek op 5 januari de vraag groter dan de technische mogelijkheden. De website van de gemeente Moerdijk en Crisis.nl konden het niet aan. Uit nader onderzoek is wel gebleken dat bij de laatste de techniek niet functioneerde, maar toch… En ook RTV Rijnmond moest zich beperken tot één enkele pagina met de belangrijkste informatie. Omroep Brabant redde het wel, maar de informatie die men van de overheid kreeg was in de ogen van de hoofdredacteur erg weinig om aan de rol van rampenzender goed invulling te kunnen geven: d.w.z. passend bij de informatiebehoefte. - Bron: Wijsheid van de massa – 10 dagen Moerdijk Twitter lawine onder burgers (#Moerdijk) Bijna vijf dagen na de brand hebben we nog steeds een twitter lawine over #Moerdijk n toch weten de rampen-coördinatoren, burgemeesters en ministers niet hoe adequaat te reageren, terwijl wat men moet doen en welke informatie moet worden (vrij)gegeven gewoon is af te lezen van de twitter feeds. En het probleem in het internet-tijdperk is niet alleen: op welke manier bereik ik het publiek het meest effectief, maar vooral ook dat men niet kan doorgaan op ouderwetse wijze ALLE bij hen beschikbare informatie eerst te bespreken, te beoordelen, te filteren, en te voorzien van betuttelende prietpraat en dan via klassieke persconferenties voor journalisten aan de burgers te vertellen dat ze zich niet ongerust hoeven te maken. Het is vooral het volstrekte gebrek aan openheid die zo dodelijk is voor de geloofwaardigheid van de overheid in dit soort gevallen. Zij kunnen en willen in dit soort situaties de bevolking kennelijk alleen op de toon van onwetenden toespreken. ing zo snel dat meestal de individuele tweets niet meer waren te lezen. Opvallend was het dat alle (mis)informatie, inclusief foto's en videofilmpjes, feitelijk via Twitter liep en niet via de omroepen en de speciaal voor deze situaties in het leven geroepen website. Die Twitter stroom
ontgaat kennelijk de verantwoordelijke rampenbestrijders: er was uren geen enkele officiële reactie op het internet. Traditionele media gebruikt Twitter als bron bij gebrek aan beter Opvallend was dat de traditionele media Twitter in eerste instantie gebruikte als hun primaire bron over het melden van acties (sirenes die zouden afgaan, ramen sluiten, radio luisteren) en informatie over wat er aan het branden was (giftig en irriterende stoffen), hoe giftig zijn de rookwolken? Is de brand onder controle of breidt het uit? Hoe ver gaat de (giftige?) wolk over de Randstad? Van de overheid geen informatie, geen mededelingen, geen ontkenning, domweg NIETS. De commerciele zender RTL Nieuws was zelfs eerder was dan de NOS. Informatie over situatie en van overheid komt via burgers op het net Met name Twitter overstelpte iedereen met berichtgeving vanuit de 'bedreigde' gebieden (met name Dordrecht): sirenes, mededelingen dat we naar omroep Brabant, later ook Rijnmond moesten luisteren, dat het een ramp met de hoogste fase (vier) was geworden, Wie waren die mensen in dat landelijke coördinatie centrum, wat doen ze, hoe beoordelen ze de situatie, wat zijn ze aan het voorbereiden. Toen eindelijk -een dag later- er een persconferentie werd gegeven (let wel heel klassiek, feitelijk voor de elite van opgeleide journalisten die voor de gevestigde media werken, het idee dat gewone burgers misschien zelf hun vragen hebben komt nog niet bij ze op). Bij gebrek aan informatie gaan ook klassieke media steeds meer hun eigen gang. Die roepen deskundigen naar de studio en vragen of die misschien weten wat er aan de hand is. Van Duin wijst op een voorval dat veel kwaad heeft gedaan: ‘Tot overmaat van ramp was bij een persconferentie over de meetresultaten van het RIVM niet gesproken over de verhoging van lood in een bepaald gebied. Wat denk je dat de kijkers denken als een toxicoloog later op de dag op televisie gaat zeggen dat ergens verderop in het rapport die gegevens stonden?’ Geen transparantie van overheid in communicatie Minister van Veiligheid Ivo Opstelten (VVD) vindt dat ‘totale transparantie’ rond de brand in Moerdijk vereist is. “De onderste steen moet boven” zei hij in het Kamerdebat over de brand bij chemiebedrijf Chemie-Pack in Moerdijk. De Tweede Kamer was bezorgd over de gezondheid van hulpverleners, werknemers en omwonenden na de brand bij Chemie-Pack. Opstelten liet weten dat hij alles doet om de ongerustheid onder de bevolking weg te nemen. Hij gaf toe dat daar tot nu toe fouten in zijn gemaakt. Menno van Duin is lector aan de Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid (NIFV) en de Politieacademie. Hij is het met Siepel eens dat bestuurders zo open mogelijk naar het publiek moeten zijn. ‘Hoe lastig dat ook kan zijn. Aan de ene kant vertrouwen uitstralen en ook nog in alle eerlijkheid zeggen: “Wij weten ook nog niet alles”.’ Van Duin vindt de vergelijking die wordt gemaakt tussen het optreden van burgemeester Van der Laan van Amsterdam in de zaak van het Hofnarretje en het gedrag van de autoriteiten bij de Moerdijk-ramp, niet opgaan. ‘Van der Laan krijgt terecht veel lof. Er is meteen open en direct gecommuniceerd naar de ouders van de mogelijke slachtoffertjes van het misbruik. Dat is ook gedaan richting pers. Bij crises als Moerdijk, Enschede of Volendam, ligt het toch anders. De
overheid is daar veel meer partij in en draagt een veel grotere verantwoordelijkheid dan bij het seksschandaal in Amsterdam.’ Spagaat De overheid schiet in de bekende kramp. Misschien is “spagaat” een beter beeld. Er wordt aan de officiële media beperkte informatie gegeven, want men realiseert zich dat je daar later op afgerekend kan worden.’ Volgen van media moet veel intensiever Net als Siepel vindt Van Duin dat er ook een andere les uit ‘Moerdijk’ getrokken kan worden. Het volgen van media moet veel intensiever. ‘Daar is nog onvoldoende aandacht voor’ weet hij, ‘Het kan bijvoorbeeld gaan om het reageren op een uitzending van SBS. Die zender kwam met het - niet kloppende - bericht dat de evacuatie van Zwijndrecht was begonnen. Daar moet je meteen op anticiperen. Dat gaat ook op voor hardnekkige lariekoek die op internet wordt gespuid. Dat kan veel onterechte angst wegnemen.’ Geen aanwezigheid en reactie van overheden op nieuwe media Wat we leren van die woensdagmiddag en avond is, dat de overheid best in staat is met kundige mensen rampen te bestrijden, maar dat de verantwoordelijke bestuurders geen tot weinig notie hebben van wat er buiten hun crisis-centrum zich afspeelt. Men denkt kennelijk dat de betrokken burgers rustig met hun ramen dicht rond de radio, luisterend naar Omroep Brabant, geduldig zal wachten op officiële mededelingen.Zo kopte de Trouw op 12 januari 2011: “Overheid zweeg op Twitter” Suggestie (crisiswerkplaats): Juist voor korte tussentijdse berichten is dat een zeer geschikt communicatiekanaal, waarmee snel veel mensen bereikt kunnen worden. Geef daar korte informatie en verwijs vooral niet met een link door naar de eigen site. En geef ook een signaal als er nog geen nieuws te melden is (procesinformatie: “als je niks weet, zeg dan gewoon dat je niks weet”) Een goed voorbeeld van hoe een gemeente op Twitter actief wordt is volgens Dutchcowboys de gemeente Zwijndrecht http://www.dutchcowboys.nl/socialmedia/21385 Informatie vestrekking was te langzaam en via vele schijven Als het RIVM de lucht vervuiling meet, kunnen die gegevens misschien vrij snel on-line staan. Waarom moeten burgers daar op wachten, waarom moeten redacties met de wet openbaarheid schermen in plaats van zelf met die gegevens komen. Burgers en experts zijn het oneens met besluitvorming of verbazen zich erover Over de openbaarheid van de gevaarlijke stoffen: “ ...het openbaar ministerie is ogenblikkelijk een strafrechtelijk onderzoek begonnen naar de oorzaak van de brand. De lijst met stoffen was daarbij een belangrijk document en is in beslag genomen door het OM. Dat is ook de reden waarom de lijst in eerste instantie niet is vrijgegeven buiten de kring van bij deze brand betrokken instanties." Zou de opsteller van deze proza zich eigenlijk wel realiseren wat voor boodschap hij hiermee aan de burgers van dit land geeft: strafvervolging gaat voor voorlichting aan de burgers,
Ook in het verslag “ wijsheid van de massa” - 10 dagen na Moerdijk” van crisiswerkplaats.nl somt een aantal verbazingen op: Dat er tijdens een crisis fouten gemaakt kunnen worden zal niemand ontkennen, maar soms leek het erop dat de deskundigen beslissingen namen en berichten de wereld instuurden die geheel in strijd leken te zijn met de werkelijkheid die iedereen kon waarnemen. En die verbazing is in deze bundeling artikelen bijeen gebracht. Imago schade Wantrouwen Al snel wordt vermoed dat de bestuurders eventuele fouten of vervelende resultaten van onderzoek af willen dekken. Op twitter werd bijvoorbeeld snel de naam van de burgemeester verhaspeld tot Deny (het Engelse ontkennen), met reacties als “De burgemeester zegt: ga maar lekker slapen, jaja” ‘Busje is symbool voor alles wat misging’ Opstelten betreurt het beeld dat ontstond toen hij samen met minister van Volksgezondheid Edith Schippers (VVD) maandag een bezoek bracht aan het gebied. Hierbij bleven zij ze in het busje zitten. Opstelten: ”De bedoelingen waren goed: we wilden onze betrokkenheid tonen, maar toen ik de beelden zag, was ik niet blij.”. Het busje staat symbool voor alles wat mis is gegaan bij de communicatie. Alle partijen hebben kritiek op Opstelten en Schippers, zelfs de eigen partijen.” Ramp of niet? Het publiek viel over het woord ‘ramp’ dat door Opstelten zelf werd gebruikt, want “er was toch niets aan de hand?” Rampinflatie Communicatiedeskundige Menno van Duin ziet de aandacht voor ‘calamiteiten’ groeien. De brand in Volendam was alleen al in de eerste maand dertien keer onderwerp van aandacht, waarvan zeven maal hoofdonderwerp.’ Dat aantal is na een krappe 2 weken bij ‘Moerdijk’ nu al gehaald. Van Duin: ‘Het begrip ramp werd in 1977 niet gebezigd. Er is, wat mij betreft sprake van “rampinflatie”. Gebeurtenissen die vroeger weinig tot nauwelijks aandacht kregen, krijgen nu om uiteenlopende redenen veel meer aandacht en worden ook vaker en sneller als ramp betiteld.’ De media zwepen elkaar op en daarmee neemt ook de druk op bestuurders toe. ‘Zeker omdat internet en de sociale media een snel groeiende rol gaan spelen. Iedereen is een medium geworden.’ Twitter kan gevaarlijk zijn bij een ramp als Moerdijk In het regionale Dagblad BN/DeStem stond van de week een bericht (met een Poll) over de uitspraak van Nico van Mourik van de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant. Over Twitter zegt hij letterlijk: "140 tekens kunnen een boel kapot maken." Dus: verbieden maar als onze overheids rampenbestrijders dat nodig vinden? Want BN/DeStem meldt verder "Ongefundeerde
mededelingen van omwonenden of toeschouwers zouden de officiële informatievoorziening tijdens een ramp kunnen verstoren. Van Mourik deed zijn uitspraken, die geen kritiek mochten heten, woensdagavond (16/3/2011 DA) tijdens een bijeenkomst in het stadhuis van Bergen op Zoom. Gemeenteraadsleden stelden hem daar vragen over de communicatie bij incidenten als de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk." De krant meldt verder nog dat Van Mourik zelf actief is op Twitter"
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------Referenties Artikel Binnenlands Bestuur: http://www.binnenlandsbestuur.nl/dubbele-ramp.660414.lynkx Verslag Wijsheid van de media http://www.crisiswerkplaats.nl/bronnen/ Twitter als communicatiemiddel (COT rapport): http://www.nationaalcrisiscentrum.nl/nieuws/twitter-als-crisiscommunicatiemiddel http://www.dutchcowboys.nl/twitter/21868 http://www.dutchcowboys.nl/socialmedia/21338 Contactpersonen: Ina Strating, crisiswerkplaats.nl Menno van Duin - lector aan NIFV en politie academie Hans Siepel, medeauteur van het boek Als het op communiceren aankomt. Het boek richt zich vooral bestuurders die met een calamiteit te maken krijgen.
