MKBA Gebiedsontwikkeling Stadionpark

MKBA Gebiedsontwikkeling Stadionpark Concept eindrapport

OPGESTELD OP VERZOEK VAN:

DATUM

17 april 2011 OPGESTELD DOOR:

Decisio, Witteveen + Bos, Sport 2B

VOOR INFORMATIE:

Decisio BV Adres: Telefoon: Fax: E-mail: Website:

Valkenburgerstraat 212 1011 ND Amsterdam 020 – 67 00 562 020 – 47 01 180 [email protected] www.decisio.nl

Inhoud Samenvatting

4

1

9

2

3

4

Inleiding 1.1

Achtergrond ............................................................................................................................... 9

1.2

Leeswijzer.................................................................................................................................. 9

Varianten en alternatieven

10

2.1

Wat is een MKBA? ..................................................................................................................10

2.2

Nulalternatief ..........................................................................................................................11

2.3

Projectalternatief ....................................................................................................................12

2.4

Uitgangspunten bij de MKBA .................................................................................................13

Effecten

14

3.1

Het Nieuwe Stadion ................................................................................................................14

3.2

Sportcampus ...........................................................................................................................18

3.3

Park de Twee Heuvels, IJsselmondse Kreek & Eiland van Brienenoord .............................31

3.4

Overall effecten .......................................................................................................................34

Totaaloverzicht, gevoeligheidsanalyses

43

4.1

Totaaloverzicht nationaal niveau ..........................................................................................43

4.2

Inschatting effecten op schaalniveau gemeente ..................................................................44

4.3

Gevoeligheidsanalyses ...........................................................................................................45

4.4

Conclusies ten aanzien van efficiency, effectiviteit en legitimiteit ....................................... 46

Literatuur

49

Bijlage 1

Beschrijving nul- en projectalternatief

51

Nulalternatief - autonome ontwikkeling ...........................................................................................51 Projectalternatief ...............................................................................................................................52

MKBA Gebiedsontwikkeling Stadionpark – Concept eindrapport

3

Samenvatting

Achtergrond Op 11 februari 2010 stelde de gemeenteraad van Rotterdam de Structuurvisie Stadionpark vast. In de visie is aangegeven hoe het plangebied van het Stadionpark zich de komende 20 tot 25 jaar zou moeten ontwikkelen om daarmee een stevige bijdrage te leveren aan een hogere sportparticipatie in Rotterdam. Het gemeentebestuur legde namelijk onder meer in haar collegewerkprogramma 20102014 vast de sportparticipatie tot 64% te verhogen. De ambitie is dat Stadionpark hét boegbeeld wordt van Rotterdam als sportstad. Belangrijke elementen van de gebiedsontwikkeling Stadionpark zijn het beeldbepalende Nieuwe Stadion, de Sportcampus Stadionpark en verbetering van recreatieve voorzieningen (Park de Twee Heuvels, Kreek, Brienenoordeiland, fietspaden in het gebied). Het gebied krijgt een brede sportcultuur, met onder andere extra sportvelden, trapveldjes en een 400meter ijsbaan of andere publieke sportvoorzieningen. Daarnaast ontwikkelt er zich op de lange termijn een vervoersknooppunt en zal er worden gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Dit rapport geeft de maatschappelijke kosten-batenanalyse (KBA) van het voorgestelde project. Ter ondersteuning van besluitvorming worden in een KBA financiële en niet-financiële effecten zo goed mogelijk in geld uitgedrukt. Daarbij is uitgegaan van een zogenaamde ‘nulalternatief’ (grofweg: de huidige situatie plus uitvoering van het reeds voorgenomen beleid) en een projectalternatief: de realisatie van de gebiedsontwikkeling Stadionpark. Uit de analyse resulteert een maatschappelijk saldo en maatschappelijk rendement (ten opzichte van het nulalternatief). Deze MKBA doet nadrukkelijk geen uitspraken door welke partijen en/of op welke manier een eventueel financieel tekort gefinancierd dient te worden. Dit is uiteindelijk het resultaat van een onderhandeling tussen betrokken partijen en overheden. In de voorliggende KBA is de ontwikkeling van de Stadiondriehoek, inclusief plannen voor OV verbetering (IC station, metro), niet meegenomen. Deze ontwikkelingen zijn later in de tijd voorzien. Verder zijn onderdelen als de afbouw van de Veranda, uitbreiding van het Topsportcentrum en enkele infrastructuur-, water en recreatieprojecten al opgenomen in het nulalternatief. Die maken dus verder geen onderdeel meer uit van het geanalyseerde project. In deze KBA zijn de effecten van het projectalternatief doorgerekend. Verder is een onderscheid gemaakt naar waar de effecten plaatsvinden: op het nationale en gemeentelijke geografische schaalniveau. Dit omdat een deel van de baten weglekt naar buiten de gemeentegrenzen. Effecten (nationaal niveau) In de situatie waarin de gebiedsontwikkeling Stadionpark wordt gerealiseerd, zijn de volgende effecten op nationaal niveau van belang (in netto contante waarden; NCW): 1. Het Nieuwe Stadion wordt gerealiseerd met een capaciteit van 63.000 zitplaatsen. Voor de ontwikkeling van het stadion wordt grond verworven en bouwrijp gemaakt. Als gevolg hiervan moet een aantal bedrijven worden verplaatst naar de Noorderhelling. De stadionontwikkeling levert in


4

de grondexploitatie (GREX) een negatief (financieel) saldo van 10 miljoen euro, daarnaast zijn er kosten voor vervoermanagement tijdens evenementen (5 miljoen euro). Hiertegenover staat een positieve waardering van bezoekers van 8 miljoen euro, bespaarde kosten voor onderhoud aan de huidige Kuip van 35 miljoen en niet in geld uitgedrukte baten van de icoonfunctie die het stadion kan vervullen en mogelijk verbeterde prestaties van Feyenoord. 2. De Sportcampus (Varkenoord) omvat de realisatie van een publieke sportvoorziening (aangenomen is een ijsbaan), het verbeteren van het huidige complex door onder meer kunstgrasvelden, het realiseren van op sport georiënteerd onderwijs en de realisatie van woningen en kantoren. De GREX laat een negatief saldo zien van 9,5 miljoen, de ijsbaan inclusief additionele parkeerplaatsen een tekort van 19,5 miljoen euro. De realisatie van maatschappelijk vastgoed (clubverzamelgebouw, sportonderwijsgebouw etc.) kost ruim 19 miljoen euro. Hiertegenover staan positieve effecten van de toename van deelname aan breedtesport (32 miljoen euro), de effecten van de 'menging' van kansrijke en kansarme leerlingen (18,5 miljoen euro) en reistijdwinsten van gebruikers van de ijsbaan (13,7 miljoen euro). Een niet in geld uitgedrukte baat is de mogelijke realisatie van een economisch sportcluster. Per saldo resulteert voor de Sportcampus een positief saldo van ruim 16 miljoen euro. 3. Het Park de Twee Heuvels, de IJsselmondse Kreek en het Eiland van Brienenoord worden verbeterd en aangepast, mede doordat er waterberging nodig is ter compensatie van verhardingen elders in het gebied. Ook worden recreatieve verbindingen gerealiseerd. Het negatieve GREX saldo (inclusief verplichte compensatie waterberging) bedraagt ruim 10 miljoen, hiertegenover staan baten van een verbeterde waterkwaliteit en recreatiemogelijkheden van 1,2 miljoen euro. 4. De kosten van verbetering van de weginfrastructuur bijna 50 miljoen euro. Hiertegenover staan bereikbaarheidsbaten; de kwantitatieve (positieve) effecten hiervan zijn (nog) niet berekend en derhalve als PM opgenomen. Andere, positieve overall effecten die zich voordoen zijn de betere bereikbaarheid voor langzaam verkeer (ruim 10 miljoen), de netto toename van de werkgelegenheid (bruto 2.200 personen, netto 93 fte, waardering 16 miljoen euro), de positieve uitstraling op vastgoed in de rest van Rotterdam Zuid (28 miljoen euro) en diverse milieu-effecten. De volgende tabel vat bovengenoemde resultaten samen. PM heeft in deze tabel betrekking op de hierboven genoemde effecten die we niet in geld hebben kunnen uitdrukken. Tabel S1

Samenvatting in geld uitgedrukte maatschappelijke kosten en baten (NCW, 2011, mln €) Kosten Opbrengsten

Saldo

Het Nieuwe Stadion

11,9

43,0 + PM

31,0 + PM

Sportcampus

47,9

64,0 + PM

16,1 + PM

Park, Kreek, Eiland

10,2

1,2

-9,0

Overall effecten

49,9

54,5 + PM

4,7 + PM

119,9

162,8 + PM

42,9 + PM

Totaal Internal rate of return

7,5%

Het maatschappelijk rendement op de investering van de in geld uitgedrukte posten bedraagt 7,5%. Het voorgeschreven gewenste rendement en dus de gebruikte discontovoet is lager met 5,5%: dit is


5

het rendement dat de overheid wenst te halen gegeven de rentestand (inclusief risico-opslag) en is een indicatie van het rendement dat investeren elders oplevert. Doordat dit rendement gehaald wordt, ontstaat een positief maatschappelijk saldo van ruim 42 miljoen euro. Daarbij komen de hierboven beschreven effecten die (nog) niet in geld uitgedrukt zijn (zowel positieve als negatieve effecten): dit gaat met name om de baten als gevolg van een verbeterde bereikbaarheid, de icoonfunctie en het mogelijke effect op de prestaties van Feyenoord. Effecten op schaalniveau gemeente Bovengenoemde effecten zijn effecten die zich voordoen op nationaal niveau. Het overgrote deel van deze effecten zal zich voordoen binnen de gemeente Rotterdam. Een deel zal echter weglekken naar elders in de regio of het land. Het consumentensurplus voor seizoenskaarthouders van de wedstrijden komen nu blijkens de Business Case voor 27% uit de gemeente Rotterdam. Als we dit op alle bezoekers toepassen, betekent dit dat de extra waarderingsbaten voor 73% terechtkomen buiten de gemeente. De potentiële geografische markt voor de ijsbaan wordt geschat op 1,2 miljoen inwoners, het aantal inwoners van de gemeente Rotterdam is ruwweg de helft. Dit betekent dat ruwweg de helft van de reistijdbaten van de gebruikers buiten de gemeente terecht komen (6,9 miljoen euro). Een deel van diegenen die van de verbeterde bereikbaarheid profiteren, wonen buiten de gemeente. Het percentage ritten in de ochtendspits van buiten de gemeente naar het Stadionpark bedraagt 49% van het totaal (van en naar Stadionpark). We passen dit percentage toe als indicatie van de totale baten die binnen Rotterdam terechtkomen. De extra werkgelegenheid die gegenereerd wordt is met name voor laagopgeleiden. Deze worden naar verwachting met name geworven in de gemeente zelf. Dit omdat de werkloosheid relatief groot is in de directe omgeving en omdat deze groep meestal niet ver reist voor woonwerkverkeer. We gaan er daarom vanuit dat 10% van de extra werkgelegenheid ten goede komt van personen buiten de gemeente. We schatten deze weglekeffecten op ruim 14 +PM miljoen euro (dit is exclusief de weglekkende baten als gevolg van een verbeterde bereikbaarheid). Het positieve maatschappelijk saldo is daarom op gemeenteniveau lager dan op nationaal niveau: bijna 29 miljoen euro (i.p.v. 42,9 miljoen euro op nationaal niveau). Tabel S2

Samenvatting in geld uitgedrukte maatschappelijke kosten en baten op gemeenteniveau (NCW,

2011, mln €) Resultaat nationaal niveau Weglek naar buiten gemeente Totaal

Kosten

Opbrengsten

119,9

162,8

-

-14,3 +PM

119,9

148,5 +PM


Saldo

28,6

6

Gevoeligheidsanalyses Gevoeligheidsanalyses hebben tot doel te analyseren wat het effect is van een andere risicoinschatting en het effect te bekijken van de belangrijkste (en meest onzekere) aannames die we gedaan. Op deze manier ontstaat meer inzicht in de robuustheid van de berekeningen en wordt het gevolg ingeschat als bepaalde effecten zich niet of in mindere mate voordoen. De resultaten zijn samengevat in onderstaande tabel. Tabel S3

Gevoeligheidsanalyses (NCW, 2011, mln euro) Kosten

Opbrengsten

Saldo

Verschil

Discontovoet 4% i.p.v. 5,5%

123,0

228,7

105,8

+62,9

Discontovoet 7% i.p.v. 5,5%

117,6

124,2

6,7

-36,2

Geen baten breedtesport en onderwijs

119,9

112,5

-7,4

-50,3

Geen realisatie Nieuw Stadion

107,9

119,8

11,9

-31,0

1. De kosten zijn gebaseerd op ramingen en kunnen uiteraard mee- of tegenvallen. De opbrengsten zijn deels afhankelijk van algemene ontwikkelingen in de economie en daarmee de vraag naar de voorzieningen en diensten. Standaard wordt in een MKBA risico-opslag van 3% gehanteerd, als gevoeligheidsanalyse hebben we ook een opslag van 1,5% en 4,5% gebruikt (de totale discontovoet wordt dan 4% en 7%). Bij een lagere waardering van de risico's (4%) wordt het saldo positiever, bij een hogere waardering (7%) is het saldo nog net positief. 2. De effecten van breedtesport en onderwijs zijn het minst 'hard'. Want, deze zijn gebaseerd op belangrijke aannames over het effect van menging van scholen en de extra deelname aan breedtesport die op basis van de beperkte beschikbare studies onzeker zijn. In het meest negatieve geval zullen deze effecten en baten zich niet voordoen. In een gevoeligheidsanalyse hebben we dit doorgerekend. De baten zijn dan in totaal ruim 112 miljoen euro (oftewel 50 miljoen euro lager) waardoor het saldo met dit bedrag verlaagd wordt in deze gevoeligheidsanalyse. 3. De integrale ontwikkeling is ook mogelijk zonder dat een Nieuw Stadion gerealiseerd wordt, al vraagt dit wel diverse aanpassingen. De kosten van het stadion vervallen, evenals de baten van waardering door bezoekers, de vervallen onderhoudskosten van de huidige Kuip en een groot deel van de werkgelegenheidsbaten. Ervan uitgaande dat de rest van de kosten en baten min of meer gelijkblijven, resulteert een lager positief saldo van 12 miljoen euro. Conclusies Bij de beoordeling van projecten is het bij het Rijk gebruikelijk om aan de hand van de MKBA een oordeel te geven over de efficiency, effectiviteit en legitimiteit van het project en de overheidsbijdrage daaraan: 1. Efficiency: is het maatschappelijk rendement voldoende? De MKBA leidt tot een positief maatschappelijk saldo bij de huidige stand van zaken waarbij het project mogelijk nog verder geoptimaliseerd kan worden. Kortom, het project scoort nu positief op dit criterium, voor de gemeente minder positief (28,6 i.p.v. 42,9) omdat een deel van de baten naar elders in de regio weglekt. Het weglek-effect naar omliggende gemeenten rechtvaardigt een compensatie in stadsregionaal verband. Immers, de gemeente Rotterdam bekostigt voor-


7

zieningen waar ook inwoners van gemeenten buiten Rotterdam van profiteren (bijvoorbeeld de ijsbaan) 2. Effectiviteit: draagt het project bij aan het bereiken van beleidsdoelstellingen? Gezien de beleidsdoelstelling om de relatieve positie van Rotterdam Zuid te verbeteren scoort de Sportcampus positief. Er kunnen substantiële effecten verwacht worden voor breedtesport en onderwijs. Het Nieuwe Stadion draagt bij in de zin van imagowerking en eventuele resulterende uitstraling. 3. Legitimiteit: is een bijdrage van de overheid gerechtvaardigd? Vanuit de economische theorie geldt dat een overheidsbijdrage gelegitimeerd is indien er een financieel tekort ontstaat, terwijl de niet-financiële effecten dusdanig zijn dat die het financiële tekort compenseren. In dit project leveren alle deelprojecten een financieel tekort op. De in geld uitgedrukte overige effecten wegen hier tegen op, zodat een overheidsbijdrage gelegitimeerd is.


8

1 Inleiding 1.1 Achtergrond Op 11 februari 2010 heeft de gemeenteraad de Structuurvisie Stadionpark vastgesteld. Hierin staat hoe het gemeentebestuur vindt dat het plangebied van het Stadionpark zich de komende 20 tot 25 jaar zou moeten ontwikkelen. De ambitie is dat Stadionpark hét boegbeeld wordt van Rotterdam Sportstad. Belangrijke elementen van de gebiedsontwikkeling Stadionpark zijn het beeldbepalende Nieuwe Stadion, de Sportcampus Stadionpark en op de lange termijn een nieuw station Stadionpark. Het gebied krijgt een brede sportcultuur, met onder andere extra sportvelden, trapveldjes en een 400-meter ijsbaan of andere publieke sportvoorziening. Daarnaast ontwikkelt er zich op de lange termijn een vervoersknooppunt en zal er worden gewoond, gewerkt en gerecreëerd. De gebiedsontwikkeling sluit aan bij bestaand beleid: het Stadionpark is een van de VIP-projecten uit de Stadsvisie en een van de ‘Kanskaarten’ uit het ‘Pact op Zuid’. In het Stadionpark is het mogelijk om twee belangrijke kwaliteiten te koppelen: de rivier en de (potentieel) goede bereikbaarheid. Beide vestigingsfactoren worden als vliegwiel ingezet voor de ontwikkeling van een nieuw (economisch) woon-, werken verblijfgebied. Met de gebiedsontwikkeling Stadionpark wordt beoogd een bijdrage te leveren aan een dubbelslag op Zuid. Stadionpark wordt een nieuw stedelijk knooppunt met werkgelegenheid en recreatieve voorzieningen voor de huidige bewoners van Zuid en voor nieuwe doelgroepen met midden- en hoge inkomens. Een aantrekkelijk (woon)milieu met goede woningen, voorzieningen en werkgelegenheid in de nabijheid is van groot belang om de middengroepen aan te trekken en vast te houden en om de lage inkomensgroepen en lager opgeleiden kansen te bieden om zich op te werken op de sociale ladder. De gebiedsontwikkeling Stadionpark biedt Rotterdam-Zuid kansen om achterstanden in te halen. De gemeente Rotterdam heeft Decisio, Witteveen+Bos en Sport 2B gevraagd om een maatschappelijke kosten- en batenanalyse (MKBA) uit te voeren van het project. Dit rapport geeft de resultaten weer van deze MKBA. Dit rapport is een update van de in december 2010 opgeleverde MKBA voor het project.

1.2 Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft de opzet van de MKBA alsmede het nul- en projectalternatief. In hoofdstuk 3 worden de kosten en baten van de afzonderlijke deelgebieden uitgewerkt en doorgerekend. Hoofdstuk 4 geeft het totaaloverzicht aan effecten; tevens wordt hier een inschatting van de effecten voor de gemeente Rotterdam gemaakt en worden gevoeligheidsanalyses uitgevoerd. De bijlagen bevatten een nadere uitwerking van projecten nulalternatief.


9

2 Varianten en alternatieven 2.1 Wat is een MKBA? Een project als Stadionpark is in de meeste gevallen financieel niet rendabel te exploiteren. Dit betekent dat de overheid een bijdrage gevraagd wordt. In de economische theorie mag de overheid dit doen als er positieve maatschappelijke effecten zijn die opwegen tegen dit financiële tekort. Hiertoe worden deze maatschappelijke effecten zo goed mogelijk in geld uitgedrukt. Effecten waarvan dat niet mogelijk is worden kwalitatief beschreven. Vervolgens worden in een MKBA alle effecten met elkaar vergeleken. De effecten van de projectalternatieven worden afgezet tegen het nulalternatief (of autonome ontwikkeling). Alleen nettoeffecten worden meegerekend: als bijvoorbeeld werkgelegenheid verschuift van de ene naar de andere locatie treedt netto geen effect op. Dergelijke verdelingseffecten kunnen overigens wel relevant zijn voor de besluitvorming: daarom brengen we deze zo goed mogelijk in beeld. De effecten worden in de tijd uitgezet voor een tijdspanne van meestal 100 jaar. Effecten in de toekomst worden verdisconteerd met een discontovoet: op deze wijze wordt uiteindelijk de zogenaamde ‘netto contante waarde’ berekend. Dit gebeurt op dezelfde wijze als in een financiële business case of een grondexploitatie (GREX). Wat is de netto contante waarde (NCW)? In de kosten- en batenanalyse worden kosten- en batenposten per jaar bepaald voor een langere periode. De ‘waarde’ van bedragen later in de tijd zijn minder waard dan bedragen vroeger in de tijd: het is aantrekkelijker om nu €1.000 op de bank te hebben en daar 15 jaar rente van te ontvangen dan om in het jaar 2021 €1.000 te hebben (nog afgezien van inflatie). Met andere woorden: €1.000 in 2100 is minder waard dan €1.000 in 2011. Om deze waarde te bepalen wordt gebruik gemaakt van een zogeheten discontovoet, die vergeleken kan worden met een rentevoet. Hiermee wordt de huidige waarde van alle toekomstige bedragen tot 2100 opgeteld in een geldbedrag: dit is de netto contante waarde (NCW).

Een MKBA wordt gebaseerd op de zogeheten ‘welvaartstheorie’. Alleen effecten die leiden tot een netto toename van welvaart in brede zin (dus ook milieu, natuur, sociale aspecten) worden meegenomen. Voor transportinfrastructuur is ruim tien jaar geleden de zogeheten ‘OEI’ (Overzicht Effecten Infrastructuur) leidraad opgesteld, die aangeeft waaraan een MKBA dient te voldoen. Later zijn ook voor integrale gebiedsontwikkelingsprojecten een werkwijzer opgesteld. Hierbij geldt wel dat de methodiek nog sterk in ontwikkeling is. Een MKBA is nadrukkelijk beleidsinformatie en geen definitieve beoordeling van een project. Ook de milieueffectrapportage (mer) en GREX leveren beleidsinformatie. Daarnaast kunnen er nietwelvaartsredenen zijn om een project uit te voeren. Een voorbeeld hiervan is dat er een verschuiving van activiteiten kan plaatsvinden naar Rotterdam Zuid. Netto levert dit geen effect op, maar beleidsmatig kan dit wenselijk gevonden worden.


10

2.2 Nulalternatief In een MKBA wordt het projectalternatief vergeleken met het nulalternatief. Dit laatste is in de regel niet hetzelfde als ‘niets doen’. Er is altijd sprake van een bepaalde mate van beleidsmatige ontwikkelingen en daarbij horende maatregelen of programma's, Dit is de zogeheten ‘autonome ontwikkeling’ waarin reeds beoogde (ruimtelijke) maatregelen in het plangebied worden uitgevoerd. We volgen hier de variantennota uit de mer (gemeente Rotterdam, 2010). Hierbij wordt alleen afgeweken voor wat betreft deelplan ‘Noorderhelling’: we gaan ervan uit dat die niet uitgevoerd wordt in het nulalternatief. In de mer wordt om formele redenen aangenomen dat dit al wel gebeurd omdat er een aparte bestemmingsplan voor dit gebied komt. Onderstaande figuur geeft de huidige situatie weer. Figuur 2.1 De huidige situatie

In de autonome ontwikkeling nemen we aan dat bepaalde voorziene plannen zijn uitgevoerd. Het gaat dan onder meer om de uitbreiding van het Topsportcentrum, de afbouw van de Veranda, de


11

herontwikkeling van Sportdorp, de realisatie van voorziene infrastructuurprojecten, realisatie van de plannen omtrent water en gasleiding en een summiere verbetering van recreatiemogelijkheden. Bijlage 1 geeft een meer gedetailleerde beschrijving van het nulalternatief.

2.3 Projectalternatief De MKBA is modulair opgebouwd: we zijn uitgegaan van de deelplannen zoals opgenomen in de grondexploitatie van de gemeente Rotterdam. Per individueel deelplan zijn vervolgens de relevante kosten en baten bepaald. Daarnaast is er een aantal kosten- en batenposten die niet naar de afzonderlijke deelplannen toegerekend kunnen worden. In de MKBA wordt uitgegaan van de volgende deelplannen: Het Nieuwe Stadion, Noorderhelling en buitendijks gebied. Het Nieuwe Stadion wordt gerealiseerd aan de Maas. Het gebied wordt verworven, de bedrijven die hier gevestigd zijn worden verplaatst naar de Noorderhelling of naar elders. De grond wordt bouwrijp opgeleverd. Daarnaast wordt een langzaam verkeer verbinding over de Stadionlaan opgeleverd en worden er parkeerplaatsen gerealiseerd en binnen het plangebied verschoven. Dit wordt voor het grootste

deel in de periode tot 2018 gerealiseerd. Sportcampus: het huidige sportcomplex Varkenoord wordt geheel vernieuwd en herontwikkeld. Er komt een kunstijsbaan, kunstgrasvelden en overige sportvoorzieningen. Verder wordt er onderwijsinstellingen gevestigd, en komt er ruimte voor retail, en in beperkte mate voor woningen en kantoren. Deze ontwikkeling vindt plaats in de periode tot 2022. Park de Twee Heuvels, IJsselmondse Kreek en Brienenoordeiland: in het park wordt een waterberging gerealiseerd, waardoor ook het karakter van het park veranderd. De Kreek, het Park en Brienenoordeiland worden beter toegankelijk gemaakt voor recreatie. Dit is grotendeels in 2017 gerealiseerd. Infrastructuur: Er worden diverse verkeersmaatregelen uitgevoerd om het stadion en andere locaties in het plangebied te ontsluiten en om het bestaande verkeersnetwerk toegankelijk en betrouwbaar te houden.

Gebieden/projecten die geen onderdeel zijn van het project De ambities met het Stadionpark gaan verder dan hierboven beschreven. Dit zijn lange termijn plannen, waar op dit moment nog niet over besloten wordt. Dit zijn: Stadiondriehoek: de ontwikkeling hangt samen met de realisatie van een OV knooppunt (Stedenbaanstation of IC station). Ook de Oude Kuip maakt hier deel vanuit Deze ontwikkelingen zijn nog niet voorzien en worden niet meegenomen in mer en GREX. Een voorzichtige inschatting van kosten van de Oude Kuip nemen we wel op. Voor de rest wordt dit gebied niet meenomen in de analyses. Het gebied ten oosten van Het Nieuwe Stadion: hier waren bedrijfslocaties voorzien. Die zijn in recente plannen niet opgenomen. OV plannen: in het huidige projectalternatief zijn geen OV maatregelen opgenomen. Op lange termijn zijn er plannen voor een metrolijn en een Stedenbaan of IC station.


12

Deze plannen worden niet meegenomen in deze MKBA. In bijlage 1 is een meer gedetailleerde uitwerking gegeven van projecten nulalternatief.

2.4 Uitgangspunten bij de MKBA We volgens in beginsel de landelijk voorgeschreven OEI (Overzicht Effecten Infrastructuur) leidraad, en de later geschreven aanvullingen en werkwijzers. We hanteren de volgende uitgangspunten: We presenteren de Netto Contante Waarde. Zoals voorgeschreven hanteren we een reële discontovoet van 5,5% en rekenen we kosten en baten door voor een periode van 100 jaar. In de volgende hoofdstukken hanteren we conform de OEI systematiek het landelijk perspectief. In Hoofdstuk 4 geven we een inschatting van de baten voor de gemeente Rotterdam. De planning van de realisatie is overgenomen uit de GREX. Het gehanteerde prijspeil is het jaar 2011. We presenteren de bedragen zonder BTW: dit betreft een herverdeling tussen overheden of van marktpartijen naar overheden.


13

3 Effecten 3.1 Het Nieuwe Stadion Voor de MKBA is het van belang welk financieel resultaat er voor alle betrokken partijen samen (overheden, stadion, derden) ontstaat. Hiertoe baseren we ons op de huidige berekeningen in de grondexploitatie (GREX) van de gemeente Rotterdam (dd. 22 maart 2011), de businesscase van Het Nieuwe Stadion en een ad hoc inschatting van kosten voor de huidige Kuip. Bij doorgang van het project is de uiteindelijke verdeling van dit een eventueel tekort het resultaat van onderhandelingen tussen betrokken partijen. De wijze van financiering (lump sum, leningen ed.) is voor de MKBA irrelevant. Resultaat GREX Het Nieuwe Stadion In de GREX zijn de kosten en grondopbrengsten bepaald voor het terrein van Het Nieuwe Stadion, inclusief de aangenomen kosten voor aanpassing van de Veranda. Tevens is in de GREX een inschatting gemaakt van de prijs waartegen deze grond verworven wordt. In de MKBA wordt het saldo in beginsel overgenomen, waarbij er gecorrigeerd is voor een aantal aspecten: 1. Het is conform het beleid van de gemeente en de stadsregio gebruikelijk om met opslagen te werken voor de stadsregio. Met deze middelen kunnen andere projecten uitgevoerd worden. Deze projecten zijn niet benoemd en hebben niet noodzakelijkerwijs betrekking op Stadionpark. We kunnen er daarom geen effecten aan toekennen. Daarom nemen we de kosten ook niet mee. Het gaat om omslagkosten voor de stadsregio ter hoogte van 4,4 miljoen euro in de gehele GREX. 2. We rekenen met een discontovoet van 5,5%, de GREX rekent met 5%. Ook dit levert andere bedragen op. Het GREX resultaat voor Het Nieuwe Stadion in Netto-Contante Waarde (NCW) termen levert aan kosten 179 miljoen euro op en aan opbrengsten 168,9 miljoen euro. Het tekort bedraagt daarmee 10,1 miljoen euro. Resultaat GREX Noorderhelling De bedrijven worden grotendeels verplaatst naar de Noorderhelling, waar de grond bouwrijp gemaakt wordt en tevens grondopbrengsten gegenereerd worden. De kosten zijn in NCW termen 2,1 miljoen euro; de opbrengsten 5,4 miljoen euro. Er is daardoor een positief saldo van 3,3 miljoen euro. Resultaat Business Case Het Nieuwe Stadion De businesscase van Het Nieuwe Stadion is opgesteld door de Stadion NV en Feyenoord gezamenlijk. De huidige versie is vertrouwelijk; Decisio heeft hier wel inzage in gehad. De grondkosten die opgenomen zijn in deze businesscase, komen overeen met de GREX. In de eerste jaren wordt van een negatief resultaat uitgegaan, het gecumuleerde bedrijfsresultaat over de periode 2017-2031 is beperkt positief (inclusief vergoedingen voor kapitaalverschaffers).


14

Tevens blijkt uit de businesscase dat de markt blijkbaar de risico's te groot acht om de investering zelf in zijn geheel te financieren: er is een achtergestelde lening van de gemeente nodig om de financiering conform de huidige aannames (waarover nog onderhandeld wordt) rond te krijgen. Het behaalde rendement in de huidige businesscase is derhalve minder dan de markt vraagt: anders was immers geen lening van de gemeente nodig. In een MKBA wordt ervan uitgegaan dat een investering elders wel het vereiste marktrendement haalt, zodat in beginsel een negatieve post opgenomen zou moeten worden. Anderzijds geldt dat de businesscase 15 jaar loopt, waarna de leningen afgelost zijn. Hierna is waarschijnlijk weliswaar groot onderhoud nodig, maar dat kan op basis van een nieuwe businesscase privaat gefinancierd worden. We nemen het resultaat van de businesscase daarom als PM post op in de MKBA. Financiële effecten oude stadion In het nulalternatief zal de huidige Kuip een renovatie ondergaan. De laatste keer dat dit gebeurd is was in 1994, de kosten bedroegen toen 55 miljoen euro (prijspeil 1994). Destijds heeft de gemeente een bijdrage van zo'n 30% van de kosten verstrekt om de businesscase rond te krijgen. Bij doorfunctioneren van het huidige gebouw zal naar verwachting een kwaliteitsimpuls nodig zijn, met name op het gebied van: publieksvoorzieningen voorzieningen voor de zakelijke markt comfortverbetering (wellicht een schuifdak) voorzieningen voor pers/tv Gegeven de kosten van de vorige renovatie inclusief prijsstijging en recente kosten die voor de renovatie van Ahoy’ zijn gemaakt kunnen kosten van circa 75 tot 100 miljoen euro verwacht worden. Als we ervan uitgaan dat ook dit keer 30% niet uit de exploitatie gedekt kan worden, levert dit een tekort op van ongeveer 30 miljoen euro in de jaren 2014 en 2034. Dit wordt opgenomen als vermeden kosten in de MKBA en levert in NCW termen 35 miljoen euro aan baten op. In het projectalternatief zal een alternatieve aanwending van het stadion of (na sloop) voor de grond gevonden moeten worden. Dit maakt in beginsel deel uit van de zogeheten Stadiondriehoek, waar op lange termijn een ontwikkeling voorzien is rond een OV knooppunt (IC station, metro). Naar verwachting van de gemeente kan, inclusief de kosten van sloop van het huidige stadion, de grond dan kostendekkend verkocht worden. Indien het stadion zelf blijft staan (het is een Rijksmonument) dan dient een alternatief gebruik uitgewerkt te worden. Hiervoor zijn op dit moment geen concrete plannen. We nemen hier aan dat er in het projectalternatief geen financieel tekort ontstaat.


15

Consumentensurplus wedstrijden en evenementen Het Nieuwe Stadion wordt gebruikt voor zowel voetbalwedstrijden als evenementen en krijgt een capaciteit van 63.000 zitplaatsen. Er zijn vrijwel geen evenementen meer waar 63.000 bezoekers komen: het aantal mega-concerten is tegenwoordig vrijwel nihil. Voor evenementen tot 50.000 bezoekers zijn er in Nederland diverse locaties, waarmee Het Nieuwe Stadion concurreert. We gaan er dan ook vanuit dat het aantal evenementen en de bezoekersaantallen op nationaal niveau gelijk blijven. Voor de voetbalwedstrijden in Het Nieuwe Stadion geldt dat die anders in de huidige Kuip of elders in het land (interlands, bekerfinale) gehouden zouden worden. Er ontstaat dus meer capaciteit, die bij sommige wedstrijden geheel, bij andere wedstrijden deels en bij andere wedstrijden niet benut wordt. Uit de businesscase blijkt dat de gemiddelde bezettingsgraad per saldo ongeveer gelijk blijft, het gemiddelde aantal bezoekers neemt dus toe. Bij gelijkblijvende prijzen kan dit alleen doordat het product verbeterd wordt, waardoor nieuwe bezoekers/markten aangeboord worden. Over het algemeen geldt dat een club in de prijsstelling zoveel mogelijk probeert te variëren tussen bepaalde groepen. Zo hanteert Feyenoord verschillende prijzen voor afzonderlijke tribunes en voor leeftijdsgroepen en geslacht. Als het nieuwe stadion gerealiseerd wordt verwacht Feyenoord nieuwe bezoekers te kunnen trekken vanwege het grotere comfort. Het is niet mogelijk om de markt in zijn geheel af te romen: een deel van de supporters zal bereid zijn meer te betalen dan ze daadwerkelijk doen. Dit is het zogeheten consumentensurplus: dit surplus bestaat overigens voor alle typen goederen. Als er een extra waardering ontstaat die niet betaald wordt door supporters ontstaat een extra positief welvaartseffect. Er is onvoldoende informatie om deze batenpost heel goed te bepalen. We doen daarom een aantal aannames. Als de prijzen verhoogd worden is het effect op bezoekersaantallen laag en eerder afhankelijk van de prestaties van de club dan van de prijs (zie de volgende post). We gaan er daarom vanuit dat de bezoekers die het voetbal in zowel nul- als projectalternatief bezoeken eenzelfde waardering hebben. Voor zover die toeneemt gaan we ervan uit dat dit via ticketprijzen afgeroomd wordt. De nieuwe bezoekers vormen als het ware een nieuwe markt, die aangetrokken worden door het aantrekkelijke stadion. Uit de businesscase kan afgeleid worden dat het gemiddelde aantal bezoekers van een wedstrijd met 36% stijgt. Uitgaande van een prijselasticiteit van 1, de rule of half, een gemiddelde ticketprijs van 25 euro en een gemiddelde prijs van een seizoenskaart van 300 euro betekent dit dat de waardering voor deze groep 0,6 miljoen euro per jaar is. In NCW termen is dit 8 miljoen euro.


16

Prestaties Feyenoord Met een groter stadion is de club Feyenoord conform de businesscase in staat in potentie meer inkomsten te genereren, en daarmee te werken met een hogere begroting. In potentie kan de club hierdoor betere spelers aantrekken en daarmee beter presteren, zowel op nationaal als Europees niveau. Of er een hogere begroting mogelijk is, hangt mede af van de uiteindelijke resultaten van de business case. Of de prestaties verbeteren is verder afhankelijk van een breed pallet aan factoren. Eventuele betere prestaties door de supporters positief gewaardeerd worden, waardoor een positief welvaartseffect ontstaat. We nemen dit als kwalitatieve PM post op in de MKBA. Vervoermanagement Voetbalwedstrijden worden in Het Nieuwe Stadion gespeeld in plaats van in de huidige Kuip. Het aantal bezoekers kan (en zal) daarmee geregeld hoger zijn: er is een verkeersaantrekkende werking. Hierdoor ontstaat een effect op de bereikbaarheid van het gebied. Daartoe is in ieder geval de aanleg van een nieuw route-informatiesysteem voorzien. De geschatte kosten hiervan zijn 6,6 miljoen euro, in NCW termen levert dit een kostenpost op van 5 miljoen euro. Wat betreft overlast van hooliganisme etc. gaan we ervan uit dat dit niet significant verschilt ten opzichte van de Oude Kuip. Er zijn meer bezoekers, maar anderzijds kan in een Nieuw Stadion de logistiek efficiënter georganiseerd worden. Imago/icoonfunctie Het Nieuwe Stadion komt in het voorkeursalternatief te liggen aan de Nieuwe Maas. Hiermee krijgt het een gezichtsbepalende functie in de skyline van Rotterdam, die zowel vanaf het water als de snelweg te zien is. Dit kan de aantrekkingskracht van Stadionpark, maar ook van geheel Rotterdam vergroten. Hierdoor kan extra bedrijvigheid aangetrokken worden en/of kunnen grondprijzen verhoogd worden ook buiten het gebied. Daarnaast kan het imago van Rotterdam als geheel verbeteren, waardoor bedrijvigheid en/of toeristen aangetrokken worden. De effecten van hogere grondprijzen in het gebied zelf zijn meegenomen in de GREX. De uitstraling van de totale ontwikkeling van Stadionpark inclusief Het Nieuwe Stadion op de omgeving wordt apart gewaardeerd in de overall effecten van Stadionpark. Als additionele post geldt dan nog het effect op de rest van Rotterdam en de waardering van de icoonfunctie. Het is vooraf in praktijk onmogelijk aan te geven of een dergelijke icoonfunctie of positief effect op het imago ontstaat. Dit hangt ervan af of de architectuur uiteindelijk positief gewaardeerd wordt, maar ook van: Het beleefde succes van het stadion: zo heeft de grasmat de Amsterdam Arena een negatief imago gegeven. Ook werd de sfeer in het stadion minder goed ervaren dan in het oude Ajax stadion. De Erasmusbrug is een voorbeeld van een project wat algemeen gezien wordt als een project met een positieve uitstraling.


17

De omgeving. Voor de uitstraling is ook de kwaliteit en het succes van de omgeving van belang. Zo zou de uitstraling van de Erasmusbrug waarschijnlijk niet zo groot zijn geweest als de ontwikkelingen aan de zuidkant niet waren gerealiseerd. Als deze ontwikkeling minder succesvol zou zijn heeft dit ook weer effect op het imago van de brug zelf.

Het is daarom vooraf moeilijk te voorspellen of het project succesvol zal zijn en een extra positieve uitwerking op de ontwikkeling van de stad zal hebben. Wel zijn de uitgangspunten goed: als er gekozen wordt voor een gezichtsbepalende architectuur wordt het stadion in samenhang met de ligging aan de Maas een gezichtsbepalend element. Omdat de orde van grootte ervan niet in geld uit te drukken is, nemen we dit als PM post mee in de MKBA. Overzicht Het Nieuwe Stadion Bovenstaande posten leiden tot het volgende totaaloverzicht voor Het Nieuwe Stadion. Tegenover het negatieve GREX saldo voor de locatie van Het Nieuwe Stadion staat een klein positief saldo voor de Noorderhelling en een positieve waardering van bezoekers die niet in de ticketprijzen tot uitdrukking komt. Dit leidt in geld uitgedrukt tot een positief saldo van 31 miljoen euro. Bovendien zijn baten te verwachten van eventuele betere prestaties van Feyenoord en de imago/icoonfunctie die het nieuwe stadion kan hebben. In het saldo is het resultaat van de businesscase ‘Het Nieuwe Stadion' niet opgenomen. Tabel 3.1 Kosten en baten ‘Het Nieuwe Stadion’(NCW, prijspeil 2011, mln €) GREX resultaat ‘Het Nieuwe Stadion’

-10,1

GREX resultaat ‘Noorderhelling’

3,3

Resultaat Businesscase 'Het Nieuwe Stadion'

PM

Financiële effecten oude stadion

35,0

Extra waardering nieuwe bezoekers

8,0

Waardering prestaties Feyenoord

PM

Vervoersmanagement Imago/icoonfunctie Totaal

-5,0 PM 31,0

3.2 Sportcampus Resultaat GREX ‘Sportcampus’ Voor GREX van de Sportcampus zijn - waar relevant - dezelfde aanpassingen gemaakt als beschreven bij GREX resultaat ‘Het Nieuwe Stadion’. De kosten voor de Sportcampus bedragen in NCW termen 37,7 miljoen euro; de opbrengsten 28,2 miljoen euro. Het negatieve saldo is dan 9,5 miljoen euro.


18

Maatschappelijk vastgoed In het deelplan ‘Sportcampus’ worden een clubverzamelgebouw, een sportonderwijsgebouw en parkeerplaatsen ontwikkeld. Kosten in NCW termijn hiervoor bedragen respectievelijk 4, 13,9 en 1,1 miljoen euro; gezamenlijk 19 miljoen euro. Resultaat businesscase ijsbaan (inclusief parkeren) en overige financiële effecten IJsbaan en extra parkeerplaatsen De ijsbaan is in beginsel een verliesgevende voorziening. De exploitatie kan weliswaar - afgezien van onderhoud - rendabel plaatsvinden, maar de investering wordt nauwelijks terugverdiend. De gemeente schat de investeringen in prijspeil 2014 is meer dan 30 miljoen euro, exclusief ruim 7 miljoen euro voor overdekte parkeerplaatsen die niet nodig zijn voor de ijsbaan maar die voor andere doeleinden gebruikt kunnen worden (Gemeente Rotterdam, 2010a). Als we het prijspeil conform de aannames corrigeren met 2% per jaar en uitgaan van aanleg in de jaren 2013-2017 levert dit voor de ijsbaan in NCW termen een investering op van ruim 22,1 miljoen euro en voor de aanvullende parkeerplaatsen 5,3 miljoen euro. De exploitatie is bepaald door Drijver en Partners (2009). We hebben deze cijfers opgehoogd met 2% om het prijspeil 2011 te bepalen. Verder hebben we de exploitatiekosten en –opbrengsten na jaar 3 constant verondersteld. Dit levert een positief exploitatiesaldo op van 4,5 miljoen euro in NCW termen. Voor de overige parkeerplaatsen gaat de gemeente uit van een kostendekking van 2/3. De opbrengsten van de parkeerplaatsen bedragen dan ruim 3,6 miljoen euro. De gebruikers van de ijsbaan hoeven minder ver te reizen dan ze in het nulalternatief zouden moeten doen. In het nulalternatief zal vooral gebruik gemaakt worden van ijsbanen in Den Haag, Breda en Utrecht. Ook bij realisatie van de baan in Rotterdam zullen de gebruikers uiteraard moeten reizen, de gemiddelde reistijd en reistijdwinst is niet bekend. We gaan daarom op basis van een korte analyse van reistijden naar overige banen en vanuit diverse locaties vanuit Rotterdam en regio naar de nieuwe baan uit van 12,5 minuten: dit is gebaseerd op een grove inschatting van de reistijd naar alternatieve locaties van ijsbanen elders. Er wordt (met een klein ingroeipad) uitgegaan van 410 duizend gebruikers, waarvan 246 duizend nieuwe gebruikers zijn. We passen deze reistijdwinst toe op deze gebruikers (inclusief Rule of Half) en gaan uit van de tijdwaardering van sociaal recreatief verkeer. Tevens worden de reiskosten lager, doordat er minder ver gereden hoeft te worden. We gaan er hierbij vanuit dat dit grofweg 10% van de reistijdwinst oplevert, dit is ongeveer gelijk aan het aandeel van de effecten van de infrastructuurverbetering (zoals later besproken wordt). De reistijdwinst is dan ongeveer 0,5 miljoen euro per jaar; of in NCW termen 13,7 miljoen euro. De ijsbaan genereert daarnaast overige baten die elders in de KBA opgenomen zijn: concreet gaat het hierbij om de baten van de breedtesport en werkgelegenheidsbaten. Een deel van de kosten wordt bovendien gemaakt voor parkeerplaatsen die weliswaar in het ijsbaancomplex gepland staan, maar niet noodzakelijk zijn voor de ijsbaanbezoekers en dus bedoeld zijn voor bezoekers van het gebied elders. Op basis van onderstaande tabel mag dus niet geconcludeerd worden dat het maat-


19

schappelijk saldo van de ijsbaan sec negatief is. Per saldo levert dit het onderstaande overzicht op voor de ijsbaan. Overigens, de mogelijkheid bestaat dat een particulier investeerder geïnteresseerd is om wellicht 15 tot 20 miljoen euro in de ijsbaan te investeren. Daartoe wordt door de particulier investeerder in april 2011 een alternatieve businesscase opgesteld. De uitkomst van deze businesscase is bij het opstellen van deze rapportage nog niet bekend. De mogelijkheid bestaat dat door een particulier investeringsinitiatief voor de ijsbaan een minder negatieve, of zelfs positieve businesscase/saldo ontstaat. Tabel 3.2 Kosten en baten ijsbaan en extra parkeerplaatsen (NCW, prijspeil 2011, mln €) Kosten Investering

Opbrengsten 22,1 Exploitatiesaldo Reistijdwinst gebruikers

Totaal ijsbaan Extra parkeerplaatsen Totaal complex Saldo

22,1 5,3 Opbrengst extra parkeerplaatsen 27,4

4,5 13,7 18,2 3,6 21,8

-5,6

Sportvelden De sportvelden vergen beheer en onderhoud, die door de gemeente wordt gesubsidieerd. In het nulalternatief worden de velden ook onderhouden en verhuurd. Het onderhoud van kunstgrasvelden is ongeveer 10% duurder. Daar tegenover staan hogere opbrengsten van een intensiever gebruik/verhuur. De bedragen zijn relatief beperkt met enige duizenden euro’s per jaar. Deze vallen weg in het totaal van Stadionpark. We hebben dit daarom niet verder uitgewerkt. Effecten breedtesport Eén van de ambities van Stadionpark is het in beweging brengen van Rotterdam Zuid. Het gebied moet bijdragen aan een sportieve omgeving, sportief onderwijs en een actieve leefstijl. Dit alles vanuit de basisgedachte dat een sportieve wijk = een gezonde wijk = een sociale wijk1. Stadionpark heeft dan ook een belangrijke breedtesportfunctie. Aantrekkelijke sportvoorzieningen zijn een cruciale randvoorwaarde om mensen aan het bewegen te krijgen. Zeker wanneer de harde infrastructuur wordt ondersteund door gerichte beweegprogramma’s kan Stadionpark een positieve maatschappelijk impact opleveren voor Zuid. Het is op basis van beschikbaar materiaal lastig om een uitspraak te doen over de effecten van een dergelijk programma. Op basis van de MKBA van het Olympisch Plan 2028 doen we hier op basis van enkele aannames een grove inschatting. Hierbij is het van belang dat sportvoorzieningen sec niet zullen leiden tot meer sportparticipatie: er is een sterk activerend beleid nodig dat extra inspan1 Zie presentatie Bas den Hollander tijdens werkbijeenkomst Sport en Economie van de Economic Development Board Rotterdam (EDBR) op 18 juni 2010.


20

ning en extra budget vergt. De inschatting van het mogelijke extra effect is gemaakt in samenspraak met de gemeente Rotterdam (Dienst Sport en Recreatie). Het opnemen van deze baat betekent daarom een forse inspanningsverplichting. Als autonome ontwikkeling hanteren wij de plannen zoals vastgelegd in de Sportnota Rotterdam 2016. De kern daarvan vormt het verhogen van de Rotterdamse sportparticipatie2 van 53% in 2007 naar 70% in 2016, we gaan er in samenspraak met de Dienst Sport en Recreatie vanuit dat dit in de periode hierna wordt vastgehouden. Het merkbare breedtesport-effect van Stadionpark zal beperkt zijn tot de omliggende wijken. We kijken hier naar de deelgemeenten Feijenoord en IJsselmonde en nemen verder gezien de ligging ook de wijk Beverwaard mee. De sportparticipatie ligt hier structureel onder het Rotterdams gemiddelde. De groei van 53% naar 70% voor de stad vertaalt zich voor Feijenoord en IJsselmonde in een groei van resp. 42% en 46% in 2007 naar resp. 56% en 65% in 2016, waarna het constant blijft. De lange termijn ambitie is om ook Feijenoord en IJsselmonde naar de 70% te brengen. De ontwikkeling van Stadionpark in samenhang met verder activerend beleid is een belangrijke maatregel om die ambitie te realiseren. Het projectalternatief voorziet vanaf 2016 in de ontwikkeling van Stadionpark én het gelijktijdig aanbieden van extra beweegprogramma’s. Alleen op die manier kan worden bewerkstelligd dat de nieuwe faciliteiten ook daadwerkelijk worden benut en tot hun recht komen. De ambitie houdt voor deze wijken een aanvullende participatiestijging in van respectievelijk 14% en 5%. De ervaring leert dat dergelijke sprongen niet te realiseren zijn in de periode tot 2025 (negen jaar): zo is de sportparticipatie de afgelopen 8 jaar met 4 procent gestegen mede dankzij een uitgebreid programma. Indien beide wijken in de periode tot 2016 inderdaad de participatiestijging ervaren die in de Sportnota wordt voorzien, zijn de gemakkelijk te realiseren baten al gerealiseerd. De resterende inactiviteit zit vooral in groepen die relatief moeilijk in beweging zijn te brengen. Wij gaan er van uit dat in de periode 2016-2025 dankzij Stadionpark en de extra beweegprogramma’s een stijging van de sportparticipatie wordt gerealiseerd ter grootte van kwart van bovengenoemde sprongen. Daarbij gaat het voor Feijenoord om 3,6% en voor IJsselmonde om 1,3%. Dergelijke verbeteringen liggen redelijk in lijn met de participatiestijgingen die in het verleden zijn gerealiseerd. Deze participatie loopt geleidelijk op in de periode 2017-2025. Dit betekent dat het aandeel ‘inactieven’ in beide wijken afneemt en dat de aandelen ‘semi-actieven’ en ‘normactieven’ wijkbewoners groter worden3. Op basis van de huidige inzichten en aannames voorzien wij een in-activiteitsreductie die oploopt tot ca 3.000 personen in 2025 en daarna op dit niveau blijft. Kosten intensivering beweegprogramma’s op Zuid De ontwikkeling van Stadionpark leidt niet vanzelf tot meer bewegen. Daarvoor zijn omlijstende beweegprogramma’s nodig. Ten opzichte van het autonome alternatief, het voortzetten van de lopende 2 Hierbij gaat het om het aandeel mensen (5-79 jaar) dat minstens 12 x per jaar sport. 3 Onder ‘inactieven’ worden verstaan mensen die minder dan 12 x per jaar sporten, onder ‘normactieven’ mensen die 5-7 dagen per week voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen van een uur matig intensieve lichamelijke activiteit voor personen onder de 18 jaar, en een half uur per dag voor volwassenen. ‘Semiactieven’ voldoen 1-4 dagen per week aan de NNGB.


21

beweegprogramma’s, voorzien wij een intensivering van 20 procent. Dat vertalen wij gemakshalve in een vergelijkbare kostenstijging. Via de Dienst Sport en Recreatie en de beide deelgemeenten hebben wij een redelijk beeld gekregen van de kosten van de huidige beweegprogramma’s. De huidige kosten van de beweegprogramma’s in Feijenoord en IJsselmonde worden geraamd op in totaal 0,6 miljoen. Een intensivering van 20% betekent jaarlijks ruim 0,1 miljoen euro aan extra kosten in de periode na 2016. In NCW termen voor de gehele periode is dit 1,6 miljoen euro. Kosten extra sportblessures Meer sporten leidt tot meer sportblessures. En die blessures brengen kosten met zich mee. Het gaat dan om directe kosten in termen van consultaties en operaties en om indirecte kosten in termen van arbeidsverzuim. Beide kostenvarianten zijn in deze MKBA meegenomen. In 2025 is dat verschil opgelopen tot ca. 3.000 personen. Met behulp van aannames is vastgesteld hoeveel extra sportblessures deze groei met zich meebrengt en welke kosten daarbij horen. De kosten als gevolg van extra sportblessures van het Stadionpark-alternatief lopen op van ongeveer 12 duizend euro in 2018 tot ruim 0,1 miljoen euro in 2025. In NCW termen is dit 1,2 miljoen euro. Medische kosten door stijging levensverwachting Mensen die voldoende bewegen leven gemiddeld langer dan hun inactieve medemensen. Gemiddeld zo’n 3,5 jaar langer, waarvan een deel gezonde jaren en een deel ongezonde. Sportende mensen hebben gedurende hun leven jaarlijks iets lagere zorgkosten dan niet-sportende mensen. Zij doen iets minder beroep op medische voorzieningen. Echter dat kostenvoordeel vertaalt zich aan het eind van hun leven in een kostennadeel. Dat komt door hun extra levensjaren én door het gegeven dat ‘gezonde’ mensen andere, vaak duurdere doodsoorzaken kennen. Er zijn kengetallen over de medische kosten die een ‘beweger’ en een ‘niet-beweger’ in hun leven hebben. We hebben deze inzichten gecombineerd met de leeftijdsopbouw van de wijken op Zuid en daarmee een inschatting gemaakt van de jaarlijkse extra zorgkosten als gevolg van de hogere sportparticipatie. Feitelijk treedt deze kostenverhoging pas ruim na 2025 op, maar voorzichtigheidshalve hebben wij ze verdisconteerd in jaarlijkse bedragen en deze al in 2016 laten beginnen. De extra zorgkosten lopen op van een kleine 0,2 miljoen euro in 2018 tot ca 1,2 miljoen euro in 20254. In NCW termen levert dit 13,5 miljoen euro aan kosten op. Extra levensjaren Extra levensjaren hebben een economische waarde. Dat vertaalt zich uiteraard niet in cashbedragen, maar wel in beleidsargumentatie en -beslissingen. Deze argumenten wegen mee bij het besluit om iemand wel of niet te opereren of om wel of niet in te zetten op verbeteringen in de gezondheidszorg of het verkeer. Het winnen of behouden van levensjaren heeft economische waarde.

4 Tweede orde effecten – die weer een gevolg zijn van de eerste orde effecten – zijn vanwege de toenemende onzekerheid buiten beschouwing gebleven. Dit geldt bijvoorbeeld voor de extra consumptie-effecten of premiebetalingen die zouden kunnen volgen uit de toenemende levensverwachting als gevolg van het OP 2028.


22

De bedragen die men hiervoor hanteert lopen fors uiteen en ‘de waarheid’ is niet vast te stellen. Wij zijn ongeveer in het midden gaan zitten en hanteren een gemiddelde waardering van 100.000 euro voor een gezond jaar en 50.000 euro voor een ongezond jaar. De levensjarenwinst komt pas serieus in beeld bij mensen die gedurende een langere periode in hun leven aan de beweegnorm voldoen. De bovengenoemde 3,5 jaar is de verschil tussen inactief en normactief. Deze stap van het ene uiterste naar het andere is echter zeldzaam. Meestal schuift men slechts één groep op. Die aanname zit ook in onze berekeningen. Bovendien hanteren wij voor semi-actieven slechts een deel van de maximale levensverlenging. De circa 3.000 mensen die uit inactiviteit komen transformeren zich tot semi-actieve of normactieve sporters. Bovendien gaat dankzij de ontwikkeling van Stadionpark én de beweegprogramma’s ook de beweegintensiteit van bestaande sporters omhoog. Een deel van de semi-actieve bewoners zal normactief worden. We gaan er daarbij vanuit dat deze verandering blijvend zal zijn. De beweegwinst leidt op termijn tot levensjarenwinst. Die winst bestaat deels uit extra gezonde levensjaren en deels uit extra ongezonde levensjaren. Wij hebben beide componenten berekend en deze gecombineerd met de geldende economische waarde die eraan wordt toegekend. Een waarde die zijn feitelijk pas zullen incasseren aan het eind van hun leven. Met behulp van sterftetabellen is vastgesteld wanneer dit aan de orde is voor de Stadionpark-bewegers. We gaan er daarbij gemakshalve vanuit dat uitvallers worden vervangen door instromers. Deze worden gemakshalve geacht nog een half leven voor zich te hebben, waarna ook zij hun levenswinst incasseren. Vervolgens zijn deze toekomstige baten terugvertaald naar jaarlijkse baten. De omvang van deze baten loopt op van ruim 0,1 miljoen euro in 2018 tot circa 1,2 miljoen euro in 2025. In NCW termen is dit 12,9 miljoen euro. Verzuimreductie en productiestijging Onderzoek wijst uit dat sportende werknemers minder verzuimen dan hun inactieve collega’s. In totaal gaat het om 25 dagen minder verzuim in een periode van vier jaar. Bovendien is er naast dit absenteïsme (productiviteitsverlies door fysieke afwezigheid) ook sprake van ‘presenteïsme’. Dit gaat meer over mentale afwezigheid. Je bent wel op je werk, maar door mentale of fysieke problemen niet in staat tot (volledige) productie. Levin-Epstein (2005) schrijft van het totale productieverlies een derde toe aan absenteïsme en tweederde aan presenteïsme. Voor de MKBA van het Olympisch Plan is een aanname van 50-50 gehanteerd. Dat doen we hier ook. Een deel van de 3.000 extra bewegers op Zuid bestaat uit werknemers. Het exacte aantal hebben wij vastgesteld via cijfers over arbeidsparticipatie op wijkniveau. Door te gaan sporten gaat deze groep normaliter minder verzuimen (daling absenteïsme) en zal zij op het werk ook productiever zijn (daling presenteïsme). De economische waarde van deze ontwikkeling loopt op van 0,2 miljoen euro in 2018 tot circa 1,5 miljoen euro in 2025. In NCW termen levert dit een baat op van 33,6 miljoen euro. Inverdieneffect sociale cohesie Sport wordt gezien als één van de beste instrumenten om sociale cohesie te bevorderen. Ook onderzoek in Rotterdam wijst dit uit. Stadionpark én de bijbehorende beweegprogramma’s kunnen dus


23

een merkbaar positief effect hebben op de sociale cohesie in Feijenoord en IJsselmonde. Vanuit economische optiek zou dat betekenen dat Stadionpark een deel van de ’reguliere’ sociale cohesie maatregelen kan vervangen. Of de effectiviteit en efficiency van die programma’s verbetert. In de MKBA van het Olympisch Plan 2028 is een inverdieneffect gehanteerd van 0,1%, oplopend tot 0,75% van de kosten van de reguliere programma’s. Wij hebben de lijn ook gehanteerd voor de MKBA van Stadionpark. Een grove inventarisatie levert op dat er in de wijken Feijenoord en IJsselmonde in totaal jaarlijks zo’n 18 miljoen euro omgaat in maatregelen die op enige wijze bijdragen aan het verbeteren van de sociale cohesie in de wijken. Van programma’s als ‘Welkom in Rotterdam’ tot de Richard Krajicek Playgrounds en van de Stichting Welzijn Feijenoord tot de Cultuurscouts. Een succesvol Stadionpark zal voor een deel dezelfde ambities realiseren. Uitgaande van een inverdieneffect dat oploopt van 0,1 in 2017 tot 0,75% in 2025 betekent dit een jaarlijkse kostenbesparing (baat) van 13 duizend euro (2017), oplopend tot 63 duizend euro in 2025. In NCW termen is dit 1,6 miljoen euro. Netto breedtesporteffect Stadionpark Wanneer we bovenstaande kosten en baten salderen resteert een maatschappelijke baat van 31,8 miljoen euro (in NCW termen). Tabel 3.3 Kosten en baten breedtesport (NCW, prijspeil 2011, mln €) Kosten

Opbrengsten

Beweegprogramma's

1,6 Stijging levensverwachting

12,9

Extra sportblessures

1,2 Verzuim, productiviteit

33,6

Medische kosten levensverwachting

13,5 Inverdieneffect sociale cohesie

Totaal

16,3

Saldo

31,8

1,6 48,1

Effect op onderwijs De gebiedsontwikkeling Stadionpark heeft een sterke sportoriëntatie. Dit heeft effecten op onderwijs, niet alleen doordat scholieren/studenten gebruik kunnen maken van de nieuwe sportfaciliteiten die worden gerealiseerd, maar ook door de realisatie van sportonderwijs. De creatie van extra sportmogelijkheden voor scholieren en studenten zal gezondheidsbaten teweeg brengen. Deze worden meegenomen bij de berekening van de gezondheidseffecten van de sportfaciliteiten. Naast gezondheidsbaten kunnen de extra sportmogelijkheden voor scholieren ook de scholen op Rotterdam Zuid aantrekkelijk maken. Dit is mogelijk door een nieuwe school voor havo/vwo onderwijs in Rotterdam Zuid en de verbeterde sportfaciliteiten die sporten tijdens en na schooltijd mogelijk maakt op verschillende niveaus (recreatief sporten, breedtesport, topsport). Momenteel gaan er 300 ('witte') kinderen uit Feijenoord naar het voortgezet onderwijs in scholen buiten de gemeente Rotterdam, voornamelijk Barendrecht (Legerstee & Slot, 2004). In IJsselmonde is geen school beschikbaar, de 'vlucht' die ontstaat vanwege de beperkte integratie is daardoor niet bekend maar zou


24

waarschijnlijk beperkt zijn indien er een school beschikbaar is. Ook zal de school andere leerlingen trekken, maar de ligging is relatief ver zodat we aannemen dat geen andere leerlingen ervoor zullen kiezen weer naar Rotterdam Zuid naar school te gaan. Het doel is om deze leerlingen weer naar Rotterdam Zuid te trekken. Het is niet exact bekend waarom de leerlingen in de huidige situatie naar scholen buiten Rotterdam Zuid trekken. De verwachting is dat de leerlingen in Rotterdam Zuid zullen blijven als: 1. er goed en passend onderwijs beschikbaar is, onder andere door de nieuwe havo/vwo opleiding; 2. de leerlingen gebruik willen maken van de nieuwe sportfaciliteiten en dus gevoelig zijn voor de profilering van onderwijs met een sterke sportoriëntatie. We hebben geen bron kunnen vinden waaruit blijkt dat het geplande sportonderwijs in Stadionpark daadwerkelijk leerlingen die nu in randgemeenten naar school gaan terug haalt naar Rotterdam Zuid. De stukken van het SOC over de Talenten Academie bieden geen houvast. Daarin wordt niet aannemelijk gemaakt dat de leerlingen die nu Zuid ontvluchten dat doen wegens gebrek aan sportmogelijkheden (terwijl zij sportambities/interesses hebben). Het is dan ook zeer goed denkbaar dat deze leerlingen wegtrekken om sociale redenen (vermeende slechte invloed van medeleerlingen) of vanwege slecht onderwijs op het gebied van taal, wiskunde ed. Als zij niet wegtrekken wegens gebrek aan sportmogelijkheden, is het niet waarschijnlijk dat extra sportmogelijkheden hun terug zullen halen. Bij gevolg moet de kanttekening worden geplaatst dat we op basis van onderstaande aannames een inschatting maken, maar dat de kans dat zij niet optreedt aanwezig is. We gaan ervan uit dat vooral leerlingen met interesse voor sport in Rotterdam Zuid blijven. Het is bekend dat ongeveer 65% van de jongeren in de categorie 12-17 jaar wekelijks aan sport doet (Tiessen-Raaphorst, 2010). Naar verwachting zal dan ook hooguit 195 (65% van 300) leerlingen terugkeren naar Rotterdam Zuid voor hun voortgezet onderwijs. Het gevolg hiervan zal zijn dat er extra menging van kansrijk en kansarm optreedt op de scholen in Zuid. Uit een recent proefschrift (van Eijk, 2010) naar de effecten van menging van kansarme en kansrijke inwoners in wijken blijkt, dat gemengd wonen geen baten oplevert in de vorm van een beter baan e.d. voor kansarmen. Dit komt doordat gemengd wonen amper extra sociale contacten tussen kansrijk en kansarm tot stand brengt en doordat dergelijke contacten als ze wel ontstaan niet blijken te leiden tot betere kansen voor kansarmen. Uit het onderzoek blijkt dat de juiste voltooide opleiding en contacten die men op doet tijdens de opleiding wel effect hebben: dat leidt tot een betere baan en dus tot de baat ‘inkomensstijging’. Kortom: menging op school kan leiden tot een inkomensstijging van kansarmen op Zuid. Het blijkt wel dat de mengverhouding van kansarmen (kinderen van ouders met laag opleidingsniveau) en kansrijken (kinderen van ouders met hoog opleidingsniveau) van invloed is op de leerprestaties van de groep/ school. Een gunstige mengverhouding ligt bij ongeveer 70% kansrijke leerlingen - 30% kansarme leerlingen. Bij deze verhouding is er slechts beperkte invloed van kansarmen op de leerprestaties van de groep. Omgekeerd geldt dat er bij een mengverhouding van 70% kansarmen -


25

30% kansrijken geen positieve invloed van de kansrijken op de leerprestaties van de groep is (Van Haalen, 2008). Voor de situatie in Rotterdam Zuid is het op voorhand moeilijk in te schatten of er een goede mengverhouding gerealiseerd zal worden (als er überhaupt al kansrijke leerlingen worden teruggehaald naar Rotterdam Zuid). Dit maakt het optreden van een positief effect op het onderwijsniveau onzeker. Het omgekeerde - negatieve - effect zou zelfs kunnen optreden als er een ongunstige mengverhouding van kansrijke en kansarme leerlingen ontstaat. Uitgaande van de veronderstelling dat de nieuwe sportfaciliteiten tot extra menging (in gunstige mengverhouding) op scholen in Zuid leiden, kan de hieruit voortvloeiende baat alleen worden becijferd op grond van aannames omdat er geen meetgegevens voor beschikbaar zijn. De eerste aanname die we doen is hoeveel scholieren weer naar Zuid terug keren. Dit stellen we op 195 leerlingen per 6 jaar. De tweede aanname is hoeveel medescholieren zij positief beïnvloeden waardoor zij beter presteren en later een hoger inkomen hebben. We stellen dit op 84 (elke 7 kansrijke kinderen beïnvloeden 3 kansarme kinderen). Vervolgens is de vraag welke inkomensstijging de positief beïnvloede leerlingen daar later aan overhouden. Er ontstaan wellicht ook onderwijsbaten in de vorm van een inkomenssprong ontstaan door de clustering van verschillende onderwijsniveaus binnen 1 school. Waarschijnlijk bevordert clustering de doorstroming van leerlingen naar het volgende niveau. Bekend is dat de aansluiting tussen VMBO en MBO, maar ook tussen MBO en HBO niet optimaal is waardoor leerlingen met een lager dan mogelijk opleidingsniveau de arbeidsmarkt opgaan. De onderwijsfilosofie binnen het project Stadionpark is dan ook dat opleidingen geclusterd worden die in elkaar verlengde liggen. Ook worden lesprogramma’s van die opleidingen op elkaar afgestemd: dit geldt VMBO en MBO en ook voor MBO en HBO. Aangezien de uitvoering van deze filosofie aan de onderwijsinstellingen zelf is, zijn er op dit moment nog geen concrete maatregelen en dus ook geen kosten opgenomen in de projectdefinitie van Stadionpark. Pas wanneer de maatregelen en hun kosten bekend zijn, kunnen deze worden opgenomen in deze MKBA. Dan kunnen ook de baten van inkomensstijging in rekening worden gebracht, zij op grond van de aanname dat de maatregelen effectief zullen zijn5. De effecten van een betere doorstroming zijn niet te bepalen aangezien er geen concrete maatregelen benoemd zijn en het daarom niet mogelijk is een effect in te schatten. Een en ander neemt niet weg dat deze baten in potentie wel fors zijn. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een studie naar de potentiële omvang van deze baten van een hoger eindniveau voor heel Rotterdam: deze kunnen de komende 25 jaar oplopen van circa 585 tot 872 miljoen euro (Zandvliet, 2008).

5 Aangezien bij het behaalde eindniveau van opleiding, naast clustering c.q. een doorgaande leerlijn, ook andere factoren een rol zoals kwaliteit van het onderwijs (aandacht voor de individuele leerling) en de thuissituatie een rol spelen, zijn ervaringscijfers nodig over de effectiviteit van maatregelen. Deze zijn er op dit moment niet.


26

Uit cijfers van het CBS (2008) blijkt dat inkomenssprongen tussen verschillende opleidingsniveaus verschillen. De kleinste sprong (3.000 euro per jaar) zit in het halen van een lager beroepsonderwijsdiploma in plaats van alleen de lagere school af maken. De grootste sprong (15.300 euro per jaar) zit in het halen van een HBO diploma ten opzichte van een diploma in het middelbaar beroepsonderwijs. Helaas weten we niet welke sprong de positief beïnvloede leerlingen zullen maken. Bovendien is een sprong van meerdere stappen, bijvoorbeeld van elementair naar HBO, ook mogelijk. We doen daarom de aanname dat het in de meeste gevallen zal gaan om één stap hoger. Gemiddeld voor de Nederlandse bevolking is de inkomensstijging bij een sprong van één niveau ongeveer 5.900 euro. Hierbij is het gemiddelde opleidingsniveau in Nederland verrekend (www.cbs.nl). Vervolgens wordt uitgegaan van 40 jaar werken. De contante waarde van deze batenpost is dan 18,5 miljoen euro. Sporteconomisch cluster/topsport Met de ontwikkeling van Stadionpark hoopt Rotterdam ruimte te bieden aan een samenhangend netwerk van sportgerelateerde bedrijven en instellingen. De aanwezigheid van hoogwaardige sportvoorzieningen en sportgerelateerde kennisinstellingen (onderwijs, onderzoek) zou een goede voedingsbodem kunnen zijn voor sportbonden en het sportieve en sportmedische bedrijfsleven. Een eerder globale haalbaarheidsanalyse van Sport2B in opdracht van de gemeente Rotterdam wijst echter uit dat het ontstaan van een dergelijk ‘sporteconomisch cluster’ op Zuid gering is. Andere vestigingsvoorwaarden (centrale ligging, personeel, historie, kosten) winnen het bij de meeste sportorganisaties en –bedrijven van de aantrekkingskracht van Stadionpark. Dit beeld wordt nadrukkelijk bevestigd door de mislukte ambities van andere gemeenten om te komen tot vergelijkbare sporteconomische clusters. In vrijwel alle gevallen verwateren deze ambities uiteindelijk tot het bijeenbrengen van sportgerelateerd onderwijs, een sportmedische voorziening (fysiotherapie/sportpoli) en soms een grootschalige sportartikelendetaillist. Dit alles samengebracht rond een toonaangevende sportaccommodatie, zoals een multifunctionele sporthal of het stadion van de plaatselijke betaald voetbalorganisatie. Nationale sportorganisaties of het geambieerde sportgerelateerd bedrijfsleven ontbreken vrijwel altijd. Betekent dit dat Rotterdam haar sportieve clusteringsambities moet laten varen? Nee, geenszins. Clustering van sporteconomische activiteiten op Stadionpark is zeker een goede ontwikkeling. Maar wel vanuit realistische ambities en het juiste perspectief. Clustering van sportgerelateerde organisaties moet geen zelfstandig doel zijn, maar een middel om Stadionpark te profileren en tegelijk de Rotterdamse sport ‘smoel te geven’. Stadionpark wordt een sportieve woon-, werk en verblijfszone. De zichtbare aanwezigheid van sportgerelateerde organisaties helpt dit profiel vorm en inhoud te geven. Dat geldt voor sportonderwijs, maar ook sportieve detailhandel en uiteraard sportorganisaties. Daarbij zou nadrukkelijk aandacht moeten worden besteed aan de zichtbaarheid van het sportieve karakter van de organisaties. Als sportieve uithangborden dragen de sportgerelateerde organisaties bij aan het unieke, toekomstge-


27

richte karakter (healthy, green, urban, leisure) van Stradionpark. Zo vormen zij een belangrijk marketinginstrument richting ‘reguliere’ organisaties om zich in het gebied te vestigen. Het samenbrengen van sportgerelateerde activiteiten op Stadionpark heeft ook een positief effect op het imago van Rotterdam als geheel. Door de sportsector zo veel als mogelijk te bundelen op de prachtige (zicht)locatie Stadionpark wordt de zichtbaarheid van sportief Rotterdam aanzienlijk vergroot. Door het lokale sport(economische)cluster zo geconcentreerd en prominent in beeld te brengen, benadrukt Rotterdam haar sportieve identiteit en ambities, zowel naar haar eigen bevolking als naar de nationale en internationale buitenwereld. Kortom, het concentreren van sportgerelateerde (economische) activiteiten op Stadionpark is een zinvolle ambitie. Niet om een sporteconomisch cluster an sich te ontwikkelen. Dat lijkt niet realistisch. Maar vooral als zichtbare bijdrage aan het unieke sportcampus-achtige karakter van Stadionpark als aantrekkelijke woon-, werken verblijfzone van de toekomst. We nemen dit daarom als PM post op in de MKBA. Effect op vastgoedmarkten In Stadionpark worden woningen, kantoren en andere voorzieningen gerealiseerd. Het programma is afgestemd met andere ontwikkelingen binnen de regio. Het betreft vastgoed met vooral een lokaal voorzienend karakter; het is niet de verwachting dat er door deze vastgoedontwikkeling economische activiteiten en mensen naar de Rotterdamse regio getrokken worden die zich anders elders in het land zouden vestigen. Van regionale verdelingseffecten op de vastgoedmarkt (van en naar de gemeente) is derhalve geen sprake. Wel biedt Stadionpark een specifiek sportgerelateerd milieu dat elders in Rotterdam niet of minder beschikbaar is en daardoor mogelijk vooral sportgerelateerde bedrijvigheid van binnen Rotterdam aan zal trekken. We nemen aan in het nulalternatief ontwikkelingen elders buiten het gebeid tot een neutraal GREX resultaat leiden. Een positief GREX resultaat van woningen, kantoren en andere voorzieningen in het Stadionpark duidt dan op een positieve meerwaarde van het ontwikkelen van Stadionpark. Zo worden dus de positieve effecten van de specifieke kenmerken van deze locatie opgenomen. Locatiekenmerken leveren dus geen extra batenpost op. Concurrentie met andere gebiedsontwikkelingen Stadionpark is één van de belangrijke gebiedsontwikkelingen in Rotterdam. Het belang van deze gebiedsontwikkelingen (op basis van effectmeting bepaald) is hun verwachte bijdrage aan een sterke economische ontwikkeling van Rotterdam en zijn aantrekkelijkheid als woonstad. Vier gebiedsontwikkelingen in Rotterdam zijn in centrum Rotterdam (of rand centrum) gesitueerd en hebben een sterk binnenstedelijk karakter van wonen, kantoren, winkels, horeca en parkeren (Laurenskwartier, Stationskwartier en Coolsingel/Lijnbaan). De ontwikkelingen rondom Erasmus MC heeft eveneens sterke focus op wonen, in combinatie met onderwijs, voorzieningen en medische


28

bedrijvigheid. Van deze gebiedsontwikkelingen wordt weinig tot geen concurrentie verwacht met Stadionpark, gelet op de sterk verschillende ontwikkelingsprofielen. Twee gebiedsontwikkelingen in Rotterdam betreffen in hoofdzaak bedrijventerreinenontwikkelingen, met ieder een geheel eigen profiel (gericht op haven, kennis/innovatie, industrie). Het gaat hierbij om Stadshavens/RDM en Maasvlakte 2. Ook van deze gebiedsontwikkelingen wordt geen concurrentie verwacht met Stadionpark. Tabel 3.4 Overzicht van belangrijke gebiedsontwikkelingen in Rotterdam Gebiedsontwikkeling

Locatie Rotterdam

Uitstraling

1. Laurenskwartier:

Centrum

Binnenstedelijk

Centrum /station

Binnenstedelijk

Centrum

Binnenstedelijk

Perifeer / Zuid

Leisure

Nabij Maas / Zuid

Sport, leisure

parkeergarage, wonen, kantoren, winkels, horeca 2. Stationskwartier: parkeergarage, kantoren, wonen, leisure, onderwijs 3. Coolsingel/Lijnbaan: buitenruimte, theater, winkels, kantoren, wonen 4. Ahoy’/Zuidplein: kantoor, parkeren, winkels, hotel/sport/leisure, OV, wonen 5. Stadionpark: sport, parkeren, wonen, kantoren, winkels, bedrijfsruimten 6. Erasmus MC:

Centrumrand

medische bedrijvigheid, wonen, voorzieningen, onderwijs 7. Stadshavens/RDM:

Medisch, Onderwijs

Havengebied

Innovatie, kennis

Havengebied

Haven, chemie

Kop van Zuid

Rustig stedelijk

Zuid

Stedelijk,

bedrijfsruimten, onderwijs 8. Maasvlakte 2: 2.471,05 a. bedrijventerrein 9. Woonmilieu Kop van Zuid: Wonen 10. Oud-Zuid: aanpak woningvoorraad

herstructurering

Eén, sterk op wonen gerichte, gebiedsontwikkeling (Oud-Zuid) betreft een herstructurering van de bestaande woningvoorraad. Dit woonmilieu is, voor zover bekend, niet voorzien of concurrerend in de gebiedsontwikkeling Stadionpark. De plannen voor de gebiedsontwikkeling van Ahoy’/Zuidplein en het woonmilieu op de Kop van Zuid vertonen enige inhoudelijke overlap met de gebiedsontwikkeling Stadionpark. Ahoy’/Zuidplein is, met onder meer vernieuwing van het sportpaleis en leisure, concurrerend voor de sport/leisure activiteiten binnen Stadionpark, maar wordt naar verwachting wel eerder afgerond. Met de gebiedsontwikkeling op de Kop van Zuid, ten noordwesten van Stadionpark, wil Rotterdam in ondermeer de Rijn-Maashaven en Afrikaanderwijk een rustig stedelijk en centrumvriendelijk woonmi-


29

lieu creëren, dat gelet op de woningbouwambities concurrerend kan zijn met Stadionpark. Ook kan woningbouw in Stadionpark concurreren met andere potentiële locaties, zoals bv. Oostdijk/Verolme, Kop van Feijenoord als het gaat om rustig stedelijk wonen in hoogbouw. Er zijn in IJsselmonde en Feijenoord ook ontwikkelingen gaande voor wat betreft groenstedelijk wonen die samenhangen met herstructurering. Algemeen geldt dat het grootste deel van de verhuisbewegingen binnen een straal van 3 km van de oude woning plaatsvinden. Als de ontwikkeling van Stadionpark niet direct activiteiten en mensen naar de Rotterdamse regio trekt, concurreert het gebied met de directe omgeving. Dat geldt natuurlijk niet voor specifieke woonvormen, zoals woningen voor sporters en wellnesswonen. Verwacht wordt echter dat die vormen qua aantallen beperkt zullen zijn. Tevens is er enige concurrentie op detailhandelgebied met Hart van Zuid/Zuidplein. Daarnaast is er wellicht concurrentie op regionale schaal met onder meer Barendrecht. Samenvattend levert de vergelijking van Rotterdamse gebiedsontwikkelingen het beeld op dat Stadionpark in dit verband in beperkte mate concurreert met andere gebiedsontwikkelingen, met name in Rotterdam Zuid. Werklocaties Met de Monitor Werklocaties volgt Rotterdam de ontwikkelingen op de kantoorruimte-, bedrijfsruimte- en winkelruimtemarkt. Indien nodig worden ramingen, bij een dreigend over- of onderaanbod, van harde, zachte en studieplannen gewijzigd. Het toekomstige Stadionpark is gelegen in de deelgemeente IJsselmonde. Het vastgoedaanbod (winkel/kantoor/bedrijfsruimte) is beperkt. Er is sprake van een vervangingsvraag en achterstallige vraag. Echter, als gevolg van het huidige harde planaanbod in het gebied, namelijk 57.500 m2 bedrijfsruimten, 30.500 m2 kantoren en 4.000 m2 winkels (exclusief Stadionpark), zal het in 2015 tot overschotten leiden. In een breder, ruimtelijk verband concurreert het kantorenareaal van Stadionpark met bestaande kantoorlocaties aan de oostzijde van Rotterdam en op de Kop van Zuid. Deze locaties kennen een meer dan gemiddelde leegstand (Brainpark: 26,8%, Kop van Zuid: 9,8%), maar zijn in omvang vele malen groter dan de beoogde kantoorontwikkeling van 15.000 m2 bvo in Stadionpark. Ook is er enige concurrentie mogelijk voor algemene kantoren met andere locaties in Feyenoord en wellicht het centrum. Voorwaarde voor Stadionpark is dat dit vooral na 2025 tot ontwikkeling komt en zich specifiek richt op een voor Rotterdam nieuw marktsegment ‘sport en gezondheid’. Deze voorwaarden moeten concurrentie danwel mogelijke leegstand inperken/voorkomen. Tevens is het kantorenprofiel van Stadionpark van een andere orde (kleinschaliger, binnenstedelijk) waardoor het naar verwachting niet zal leiden tot concurrentie danwel leegstand.


30

Totaaloverzicht sportcampus Tegenover de negatieve kosten uit de GREX, het maatschappelijk vastgoed en de exploitatie van de ijsbaan staan positieve effecten van de breedtesport en het onderwijs. In totaal ontstaat een positief saldo van 16,1 miljoen euro (in NCW termen). Tabel 3.5 Totaaloverzicht Sportcampus (NCW, prijspeil 2011, mln €) GREX resultaat 'Sportcampus'

-9,5

Saldo maatschappelijk vastgoed

-19,1

Saldo ijsbaan

-5,6

Saldo breedtesport

31,8

Effect sportcluster

PM

Effect onderwijs

18,5

Totaal

16,1

3.3 Park de Twee Heuvels, IJsselmondse Kreek & Eiland van Brienenoord Resultaat GREX De kosten van de aanpassingen aan Park, IJsselmondse Kreek en Brienenoordeiland komen uit de GREX. Een deel van deze kosten wordt gemaakt om negatieve effecten op waterberging elders in het plan te compenseren. Verder worden er recreatieve verbindingen aangelegd. In de MKBA worden indien relevant - de GREX uitkomsten op dezelfde wijze gecorrigeerd als beschreven bij ‘Het Nieuwe Stadion’ (opslag voor kosten stadsregio en andere discontovoet). In de GREX wordt gerekend op subsidiebijdrage voor de gemeentewerf uit een ander deel van de begroting van ruim 2 ton. Dit bedrag is in de MKBA geschrapt omdat deze kosten wel gemaakt worden maar uit andere bronnen worden gefinancierd. Tabel 3.6 GREX resultaat Park, Kreek, Eiland (NCW, prijspeil 2011, mln €) Kosten

Opbrengsten

De Kreek

1,3

0,0

Eiland van Brienenoord

4,3

0,0

Park de Twee Heuvels

4,6

0,0

Totaal

10,2

0,0

Saldo

-10,2

In totaal bedraagt het negatieve saldo in de GREX 10,2 miljoen euro. De meeste kosten worden gemaakt voor Park de Twee Heuvels, gevolgd door aanpassingen van het Eiland van Brienenoord. Verbetering waterkwaliteit Doordat er extra oppervlaktewater wordt gecreëerd én er geen overstorten meer plaats vinden hoeft er minder gebiedsvreemd water te worden ingevoerd in het watersysteem. Dit komt de waterkwaliteit


31

ten goede en waarschijnlijk ook de biodiversiteit. Het welvaartseffect hiervan is de zogenoemde nietgebruikswaarde. De drie baten van waterkwaliteit zijn vermeden stankoverlast, meer recreatief genot en een hogere niet-gebruikswaarde (door meer biodiversiteit en schoner water). Vermeden stankoverlast Wanneer de waterkwaliteit in Rotterdam Zuid verbetert, zullen de omwonenden van waterlopen minder last hebben van stank. Uit de gegevens van de gemeente (Watermanagement Rotterdam) blijkt dat er gemiddeld acht meldingen van stankoverlast per jaar zijn. Als die in het projectalternatief vermeden worden levert dit uitgaande van een waardering 60-137 euro per klacht (Bogaert e.a., 2005) een verwaarloosbaar bedrag op van 8 duizend euro (NCW). Meer recreatief genot Wanneer Park de Twee Heuvel door een slechte waterkwaliteit een aantal dagen niet gebruikt kan worden treedt er een verlies van recreatief genot op. Gezien de maatregelen die in het project Stadionpark worden voorzien, zal dit straks niet meer voorkomen. Het huidige aantal recreatiebezoeken per dag voor dit park wordt geraamd op 260 dagtochten per dag. Bij stankoverlast kan het park eigenlijk niet gebruikt worden waardoor de recreatieve beleving van deze 260 dagtochten per dag verloren gaan. De gemiddelde betalingsbereidheid voor een recreatieve dagtocht is 1 euro. In de MER is aangegeven dat het park enkele dagen niet gebruikt kan worden (aanname vijf dagen). De contante waarde van de recreatiebaten bij vermeden stankoverlast worden op grond hiervan geraamd op een verwaarloosbare 25 duizend euro. Hogere niet-gebruikswaarde Een verbetering van de waterkwaliteit zal naar alle waarschijnlijk ook de aquatische biodiversiteit ten goede komen. Uit onderzoek blijkt dat mensen in de buurt daar iets voor over hebben. Het aantal huishoudens in het gebied bedraagt bijna 4.800. Voor de beprijzing van de verervingswaarde van schoon water en een grotere aquatische biodiversiteit zijn geen kant en klare prijskentallen beschikbaar. Uit een studie van Brouwer (2004) kan worden afgeleid dat de betalingsbereidheid voor schoon oppervlaktewater met hoge biodiversiteit ca. 5 euro per huishouden per jaar is. Op grond hiervan wordt de contante waarde van deze baat geraamd op circa 0,3 miljoen euro. Totaaloverzicht waterkwaliteit Bovenstaande effecten resulteren in een saldo van 0,3 miljoen euro (zie onderstaande tabel). Tabel 3.7 Totaaloverzicht verbetering waterkwaliteit (NCW, prijspeil 2011, mln €) Vermeden stankoverlast

Nihil

Recreatief genot

Nihil

Niet-gebruikswaarde

0,3

Totaal

0,3


32

Vermeden schade door wateroverlast Door het creëren van extra ruimte voor oppervlaktewater neemt de bergingscapaciteit voor water in het projectgebied toe. Bij hevige neerslag kan dit bijdragen aan het beperken van schade door wateroverlast. Er is voorzien in het creëren van extra oppervlaktewater (singels, park de Twee Heuvels), maar dit komt voort uit de noodzaak om te compenseren voor de verharding/ verstening binnen de gebiedsontwikkeling. Door de insteek van compensatie valt in principe geen baat van extra waterberging te verwachten. Recreatie effecten Voor het project stadionpark valt een baat in recreatieve beleving te verwachten door de verbeterde ontsluiting van het projectgebied. Sportcomplexen zijn veelal afgesloten van de openbare ruimte om goed zicht te houden op het gebruik van de velden/ accommodaties (controle). De grasvelden kunnen niet onbeperkt gebruikt worden waardoor recreatief medegebruik niet mogelijk is. Dit geldt tot op zekere hoogte ook voor het complex Varkenoord in het projectgebied. Met de realisatie van kunstgrasvelden liggen daar nu wel kansen, omdat kunstgras onbeperkt gebruikt kan worden. Het projectontwerp voorziet in verbetering van de ontsluiting van de openbare ruimte onder het motto ‘zien sporten, doet sporten’. Hiervoor wordt een fietspad aangelegd en het sportcomplex wordt toegankelijk gemaakt voor bezoekers. Als gevolg van de verbeterde ontsluiting zal het aantal recreatieve dagtochten in het projectgebied toenemen. Uit onderzoek naar recreatie en groen in en om de stad blijkt dat mensen behoefte hebben aan groen binnen een straal van 0-1 km (voor een wandeling vanaf de voordeur in de directe omgeving)6. Binnen het projectgebied vervult park de Twee heuvels deze functie, maar een aantrekkelijk en toegankelijk ingericht sportcomplex kan deze functie ook vervullen. Hierdoor zouden ook bewoners van de wijk Feijenoord de beschikking krijgen over recreatief groen binnen een straal van 0-1 km. Aandachtspunt bij deze mogelijke baat is de barrièrewerking van de spoorlijn tussen de wijk Feijenoord en het sportcomplex. Voor een wandeling in het groen binnen 0-1 km is de ontsluiting van het sportcomplex niet ideaal, en overkluizing van het spoor maakt geen deel uit van het maatregelpakket. Het effect is bepaald door een inschatting te maken van het aantal extra dagtochten door de investeringen in de openbare ruimte/ toegankelijkheid van het sportcomplex Varkenoord. Voor een inschatting van het recreatief gebruik van stedelijk groen is gebruik gemaakt van de WOT publicatie 32 (Goossen, C.M. & Langers, F., 2006). Gemiddeld ondernemen inwoners van de G50 6,8 groene dagtochten per jaar binnen een straal van een km rond hun woning. Via de buurtdata van CBS (2009) is achterhaald dat ongeveer 9.800 inwoners groen binnen het bereik van een km zullen krij6 het park de Twee heuvels geeft invulling aan de lokale groenbehoefte in het projectgebied. Het creëren van extra oppervlaktewater in het park gaat ten koste van groen in het park. De inschatting is dat de extra wateroppervlakte beperkt is en niet ten koste gaat van wandelmogelijkheden in het park (verlies aan paden). Doordat het een hondenlosloopgebied is worden in de huidige situatie de ligweiden in het park niet/ nauwelijks gebruikt. Het verlies aan oppervlakte ligweide zal hierdoor ook niet/ nauwelijks effect hebben.


33

gen door de aanleg van een toegankelijk sportcomplex Varkenoord. Het totaal aantal extra recreatieve dagtochten is naar verwachting ongeveer 66.000 dagtochten per jaar. Er is echter geen specifiek prijskaartje voorhanden voor de betalingsbereidheid voor een recreatieve dagtocht in stedelijk groen. Als best beschikbaar alternatief wordt een algemeen prijskaartje voor een recreatieve wandeling/ fietstocht van 1 euro per dagtocht gehanteerd. Op grond hiervan wordt de NCW van deze baat geraamd op 0,9 miljoen euro. Totaaloverzicht Park, Kreek, Eiland Deze posten resulteren per saldo in een tekort van 9 miljoen euro. Hierbij wordt aangetekend dat een groot deel van de kosten gemaakt wordt om waterberging te realiseren ter compensatie van verhardingen elders, zodat dit in samenhang met de andere ontwikkelingen moet worden bekeken. Tabel 3.8 Totaaloverzicht verbetering waterkwaliteit (NCW, prijspeil 2011, mln €) GREX resultaat

-10,2

Waterkwaliteit

0,3

Wateroverlast

0,0

Recreatie

0,9

Totaal

-9,0

3.4 Overall effecten Samenhang tussen de diverse projectonderdelen In de MKBA is uitgegaan van een integrale uitvoering van het project. In beginsel ontstaat de synergie door het sportkarakter van de gehele ontwikkeling (zowel topsport als breedtesport, ook sportkarakter onderwijs). Daarnaast is aanpassing van het park nodig om te compenseren voor waterberging ed. elders. Mochten projectonderdelen eruit vallen, dan zal ook de uitstraling naar de rest van Rotterdam Zuid verminderen. Deze vindt plaats daar waar de kwaliteit van het gebied verbeterd wordt. Ook is het de vraag of de breedtesport en onderwijseffecten zich in die mate voordoen indien de projecten niet in samenhang worden uitgevoerd: juist de integrale focus op sport in de verschillende subprojecten zorgt voor het effect. Het is in het kader van deze studie niet mogelijk deze effecten op te splitsen. In deze paragraaf gaan we mede daarom in op een aantal overall effecten op het gebied. Andere genoemde effecten hebben we reeds toegedeeld aan deelprojecten die het meest bijdragen (breedtesport, onderwijs). Kosten weginfrastructuur Er wordt binnen het project geïnvesteerd in ontsluitende infrastructuur. De kosten hiervan zijn overgenomen uit de GREX, hierop zijn dezelfde correcties toegepast als beschreven bij Het Nieuwe Stadion. Dit levert in NCW termen een kostenpost op van 41,9 miljoen euro.


34

Het beheer en onderhoud van deze infrastructuur wordt uitgevoerd door de gemeente. Deels betreft dit jaarlijkse kosten, deels groot onderhoud dat eenmaal in de zoveel jaar plaatsvindt. We hanteren hiervoor een gebruikelijk kengetal van gemiddeld 1% van de investeringen per jaar. Dit levert in NCW termen een kostenpost op van 8 miljoen, waardoor de totale kosten voor de infrastructuur 49,9 miljoen euro bedragen. Bereikbaarheid wegverkeer In het plangebied wordt extra weginfrastructuur aangelegd en het gebied wordt beter aangesloten op zijn omgeving. Het gaat hier om diverse ontsluitingswegen naar de voorzieningen en verkeersmaatregelen. Hierdoor verbetert de bereikbaarheid van het plangebied, maar ook doorgaand verkeer kan van een kortere routes profiteren. Daarnaast zal de gebiedsontwikkeling naar verwachting nieuwe bewoners en gebruikers aantrekken, die voorheen elders waren gevestigd. Hierdoor zal verkeer zich verplaatsen van elders naar het plangebied. Dit kan tot gevolg hebben dat het buiten het plangebied rustiger wordt en daar bereikbaarheidsvoordelen optreden. De voordelen van de aanleg van infrastructuur worden bepaald aan de hand van reistijdwinsten en reiskostenreductie (kortere afstanden). Een belangrijk aandachtspunt is dat er geen dubbeltelling mag plaatsvinden: de toename van de bereikbaarheid slaat voor een deel neer in de grondprijs en is daarmee al meegenomen in de GREX. Bovenop de grondopbrengsten mogen er dan ook alleen reistijden reisafstandvoordelen (als gevolg van de aanleg van de infrastructuur) worden bepaald voor de bestaande bewoners in het gebied (en niet voor de nieuwe bewoners en werkers in het gebied zelf). Daarnaast rekenen we voordelen voor automobilisten die door het gebied rijden (inclusief de toename van het verkeer). Dit resulteert in de volgende batenposten. Reistijdwinst Het belangrijkste effect is van nieuwe infrastructuur is de verbeterde bereikbaarheid dan wel verminderde congestie. Hierdoor kunnen automobilisten sneller hun plaats van bestemming bereiken, wat positief gewaardeerd wordt en dus een welvaartswinst oplevert. Voor een deel leidt deze winst tot tweede orde effecten op de waarde van vastgoed en extra interactie/bezoeken ed. Deze aspecten worden in de MKBA gewaardeerd door de reistijdwinst in geld uit te drukken. Het aantal verplaatsingen per zone en de reistijden in nul- en projectalternatief zijn per april 2011 nog niet bekend. We kunnen derhalve bij het opstellen van deze rapportage nog niet de reistijdwinsten berekenen als gevolg van te nemen verkeersmaatregelen. We nemen de reistijdwinsten daarom als PM mee in deze MKBA. Betrouwbaarheid Minder congestie leidt tot een hogere betrouwbaarheid van de reistijd. Er is geen methode beschikbaar om het effect op betrouwbaarheid goed te meten. In MKBA´s wordt daarom als indicatie een bedrag van 25% van de reistijdwinst gehanteerd. Zodra de reistijdwinst als gevolg van verkeersmaatregelen berekend is, kunnen de betrouwbaarheidsbaten berekenen. We nemen de betrouwbaarheidsbaten daarom als PM mee in deze MKBA.


35

Kortere rij-afstanden Doordat er op sommige relaties een kortere rij-afstand ontstaat, wordt bespaard op de reiskosten (benzine ed.). We hebben de gemiddelde rijafstand in nul- en projectalternatief binnen de Rotterdamse regio bepaald. Deze afname is vermenigvuldigd met het aantal ritten in het nulalternatief en met de generatie van ritten. Op deze laatste is conform de OEI richtlijnen de halveringsregel toegepast. Zodra de reistijdwinsten bekend zijn, kunnen we deze baten als gevolg van verkeersmaatregelen berekenen. We nemen deze baten nu als PM mee in de MKBA. Totaaloverzicht weginfrastructuur Onderstaand overzicht geeft het totaaloverzicht. De investeringen en kosten leiden in NCW termen tot een negatief saldo van 49,9 miljoen euro. Belangrijke kanttekening daarbij is dat de te verwachten baten van de verkeersmaatregelen bij het opstellen van deze rapportage nog niet berekend zijn. Het uiteindelijke saldo zal daardoor naar verwachting minder negatief zijn dan nu hier gepresenteerd is. Tabel 3.9 Directe effecten weginfrastructuur (NCW, prijspeil 2011, mln €) Kosten Investering Beheer en onderhoud

Baten 41,9 Reistijdwinst

PM

8,0 Betrouwbaarheid

PM

Reiskosten

PM

Totaal

49,9

Saldo

-49,9 + PM

PM

Bereikbaarheid langzaam verkeer Het aanleggen of nieuw routeren van voet- en fietspaden leidt tot reistijdwinsten voor het langzaam verkeer met verschillende reismotieven (bijvoorbeeld woon-werk of woon-recreatief/sport). Stadionpark wordt in de toekomst ingebed in het stedelijk netwerk van functionele en recreatieve verbindingen voor langzaam verkeer. Het gaat daarbij om het realiseren van een samenhangende stedelijke structuur op Zuid, het toevoegen van ontbrekende verbindingen en het verbeteren van bestaande verbindingen. Het op een aantal plaatsen overbruggen en overkluizen van de brede spoorbundel - die nu Feijenoord en IJsselmonde van elkaar scheidt - is hierbij cruciaal.


36

Figuur 3.1. Langzaam verkeerverbindingen Stadionpark

Bron: Gebiedsvisie Stadionpark, december 2008

De deelgemeente IJsselmonde en de buurten Hillesluis en Vreewijk (in deelgemeente Feijenoord) hebben in 2009 circa 55.000 werkzame personen. We verwachten dat deze inwoners, door de verbetering van de langzaam verkeerverbindingen, een positief effect op hun reistijden ondervinden. Dit positieve effecten berekenen we voor twee reismotieven en bedraagt: 1. Woon- en werkverkeer: we gaan uit van 27.500 werkzame personen met een modal split voor langzaam verkeer van 29% (Nederland: 29%, Groningen, fietsstad: 37%). Dat betekent dat 7.975 inwoners loopt/fietst voor woon- en werkverkeer, waarbij er verder wordt uitgegaan van 200 werkbare dagen per jaar, 3 minuten reistijdwinst (aanname) als gevolg van de verbetering van de langzaam verkeerverbindingen en dat de helft hiervan gebruik maakt van de nieuwe verbinding. 2. Woon- recreatief/sportverkeer: we gaan uit van een sportparticipatie van 53% en een gemiddelde sportbeoefening van 1 keer per week. Verder veronderstellen we ook hier 3 minuten reistijdwinst als gevolg van de verbeteringen van de langzaam verkeerverbindingen en dat driekwart van deze fietsers gebruik maakt van de nieuwe verbinding.. Op grond hiervan wordt de NCW van deze baat geraamd op 10,4 miljoen euro. Werkgelegenheid Door de ontwikkeling van de functies voor kantoren, perifere detailhandel, horeca en sportvoorzieningen ontstaat werkgelegenheid. Door gebruik te maken van zogeheten ‘terreinquotiënten’ (ruimtegebruik per werknemer in vierkante meter per persoon) kunnen we de verwachte werkgelegenheid in


37

kaart brengen. Het aantal werknemers van de ijsbaan volgt uit de businesscase (Drijver en Partners, 2009). Het aantal werknemers van het Nieuwe Stadion hebben we berekend aan de hand van de notitie van DHV (2008). Deze notitie had betrekking op een stadion van ruim 80.000 bezoekers, we hebben dit aantal daarom evenredig verlaagd naar het huidige voorziene aantal van 63.000 bezoekers. Dit resulteert in een voorziene werkgelegenheid zoals weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 3.10 Werkgelegenheid Stadionpark Functie

Projectalternatief m2 per persoon 31 40 22 100 100 -

m2 15.000 15.550 8.250 36.000 25.000 5,4 ha. 1,7 ha.

Kantoren Detailhandel Horeca Sportvoorzieningen Overige voorzieningen Het Nieuwe Stadion (*) Kunstijsbaan Totaal werkgelegenheid in aantal personen (*) totale werkgelegenheidseffect; additionele werkgelegenheidseffect bedraagt 80 fte

Aantal pers. 484 388 375 360 250 343 13 2.212

De werkgelegenheid in het projectalternatief bedraagt circa 2.212 arbeidsplaatsen; naar verwachting voor het merendeel (75%) op laag en middelbaar niveau, met een maximale woon-werktijd van 30 minuten en overwegend gebruikmakend van fiets, scooter of openbaar vervoer. Tegen deze achtergrond is de verwachting dat deze arbeidsplaatsen vooral ten goede komen aan Rotterdam-Zuid, aangezien anders de reisafstanden al snel te groot zijn. Slechts een beperkt deel van de arbeidsplaatsen (<25%; op hoger niveau) zal waarschijnlijk worden ingevuld door andere Rotterdammers of vanuit de randgemeenten. De 2.212 arbeidsplaatsen zijn niet ‘nieuw’ (additioneel): we gaan ervan uit dat zonder het projectalternatief deze werkgelegenheid elders in de stad/regio zou ontstaan. De werkgelegenheid die ontstaat door de ontwikkeling van het Stadionpark betreft dus geen welvaartswinst. Het zou overigens wel een welvaartswinst (in zowel het nul- als het projectalternatief) betekenen wanneer deze werkgelegenheid meer evenwicht brengt in de mate waarin werknemers overgekwalificeerd (HBO-er of MBO-functie) danwel ondergekwalificeerd (MBO-er op HBO-functie) zijn voor een functie. Aangezien we een dergelijk, mogelijk positief effect voor het nul- én projectalternatief verwachten, zal het voor deze MKBA geen verschil uitmaken. De werkgelegenheid van Het Nieuwe Stadion en de kunstijsbaan is wel additioneel. We gaan ervan uit dat deze arbeidsplaatsen niet in het nulalternatief worden gecreëerd. Hierdoor is er een additionele werkgelegenheid van 93 (80 +13) arbeidsplaatsen (FTE; op laag en middelbaar niveau). Dit leidt tot een welvaartswinst vanwege twee effecten: Een afname van de werkloosheid (mede veroorzaakt door de gemeentelijke 5%-regeling), waardoor de uitgaven aan WW-uitkeringen dalen. Dit effect bestaat uit mensen die aan het werk gaan en daardoor geen WW-uitkeringen meer ontvangen;


38

Een toename van de arbeidsparticipatie, waardoor de overheid meer inkomstenbelasting ontvangt. Dit effect bestaat uit mensen die ook nu WW-uitkering ontvangen (bijvoorbeeld huisvrouwen), maar wel inkomstenbelasting moeten gaan betalen.

We gaan uit van een stijgende arbeidsproductiviteit die compenseert voor reële loonstijgingen. Met andere woorden: in de loop van de tijd neemt de extra werkgelegenheid af, maar die wordt wel meer waard. Mede gezien de speciale programma's voor Rotterdam Zuid (actieve werving; Pact op Zuid) die tot doelstelling hebben de participatiegraad te verhogen gaan we ervan uit dat de helft van de additionele werkgelegenheid wordt opgevangen door werklozen (mensen die nu een uitkering ontvangen) en de helft door mensen die geen uitkering ontvangen. De welvaartswinst van dit effect is 15,8 miljoen euro. Clustereffect? Belangrijke leidraad in de gebiedsontwikkeling Stadionpark is de clustering van sportvoorzieningen en onderwijs op een relatief korte reisafstand van belangrijke doelgroepen (waaronder jongeren en inactieven op Zuid) die zij gaan bedienen. De veronderstelling is dat het geclusterde aanbod een grotere meerwaarde heeft dan de situatie waarin dezelfde sporten onderwijsvoorzieningen in dun(ner) bevolkte gebieden danwel aan de stadsranden gehuisvest worden. In een cluster profiteren organisaties van elkaars nabijheid door bijvoorbeeld schaalvoordelen en/of een grotere aantrekkingskracht op gezamenlijke doelgroepen (simpel vergelijk: in verschillende steden zijn bijvoorbeeld veel uitzendbureaus of antiekwinkels in één straat te vinden omdat zij eenzelfde doelgroep bedienen). Van interne schaalvoordelen zal in de clustering in de gebiedsontwikkeling Stadionpark waarschijnlijk geen sprake. Het gaat hier niet om een geïntegreerde bedrijfsketen waarbij bedrijven in die keten veelvuldig aan elkaar uitbesteden en/of gezamenlijk inkopen (vergelijk: in glastuinbouwcomplexen is hier wel sprake van). Het clustereffect zou zich vooral gaan uitdrukken in grotere bekendheid en aantrekkingskracht van het gebied en daardoor mogelijk in hogere bezettingsgraden (van sportvoorzieningen) en meer leerlingen voor onderwijsinstellingen. Echter (gelijk aan de conclusies over ‘sporteconomisch cluster’), of het effect daadwerkelijk gaat plaatsvinden en wat de omvang ervan is, is niet in te schatten. Uitstraling naar rest Rotterdam-Zuid Het Nieuwe Stadion, de sportfaciliteiten en het nieuwe vastgoed e.d. vormen een mooi en aantrekkelijk stukje Rotterdam Zuid. Dit kan een positieve uitstraling hebben op de rest van Rotterdam Zuid. Wanneer het imago van Zuid door de nieuwe ontwikkelingen positiever wordt, zullen mensen en ook bedrijven zich meer tot Zuid aangetrokken voelen. De baten voor bewoners en bedrijven komen tot uiting in hogere vastgoedwaarden van het aanwezige en omringende vastgoed. Daarbij bedoelen we het vastgoed dat zich in het projectgebied bevindt plus het vastgoed dat het projectgebied omringd.


39

Uit onderzoek is bekend dat het uitstralingeffect van een park op vastgoedwaarden tot op 400 meter merkbaar is. Voor andere elementen gelden weer andere afstanden. Voor een station bijvoorbeeld worden tot 1.000 meter prijseffecten gemeten. Helaas is niet precies bekend tot op welke afstand het effect van een voetbalstadion merkbaar is. Gezien het groene karakter van project Stadionpark (en het niet meenemen van een OV station als planonderdeel) nemen we aan dat de uitstraling tot op 400 meter merkbaar is. De waarde van het vastgoed in dit gebied bedraagt ruim 1,6 miljard euro (prijspeil 2009). In eerder uitgevoerde hedonic pricing studies is op grond van daadwerkelijke verkoopprijzen bepaald hoeveel procent een woning nabij groen of water meer waard is dan een vergelijkbare woning verre daarvan. Uit een verzameling van studies (Fennema, 1995; Sijtsma e.a., 1996; van Leeuwen, 1997 en Luttik en Zijlstra, 1997; Bervaes en Vreeke, 2004) blijkt dat groen en blauw een waardeverhogend effect van 4 tot 16% te hebben. Uit een recent onderzoek van het CPB blijkt dat stations een prijsverhogend effect van 5% hebben tot op 1 kilometerafstand van het station. Maar vanwege overlast e.d. nabij stations is het effect binnen een straal van 400 meter lager, zo’n 3% (Ossokina, 2010). Dit alles overwegend7, nemen we aan dat hier een waardestijging van 3% geldt. Op grond hiervan wordt deze eenmalige baat van uitstraling geraamd op ruim 28,3 miljoen euro. CO2 emissies wegverkeer Deze kostenpost is pas te berekenen zodra nieuwe berekeningen als gevolg van de verkeersmaatregelen bekend zijn. Derhalve wordt deze kostenpost als PM in de MKBA meegenomen. Overige milieu- en veiligheidseffecten Informatie over de overige effecten, geluid, licht, veiligheid, bodem, archeologie en cultuurhistorie worden in de m.e.r. onderzocht. Bij het afronden van deze KBA was deze informatie nog niet beschikbaar. Wel is de verwachting dat deze effecten uitgedrukt in euro´s relatief klein zullen zijn, zodat ze het in geld uitgedrukte KBA saldo niet significant zullen beïnvloeden. We nemen dit daarom als PM post op in de KBA.

7 Het waardestijgingspercentage van groen van 4% of meer is niet toepasbaar op Stadionpark: het gaat hier om een ander type sportvelden (kwaliteitsverbetering) en niet om nieuw groen. Het waardestijgingspercentage van 5% bij stations is ook niet toepasbaar, want dat is een bereikbaarheidseffect van stations en dit is geen station maar een stadion. In feite is de gehanteerde 3% een aanname.


40

Totaaloverzicht De overall effecten resulteren in het volgende totaaloverzicht. Tabel 3.11 Overzicht overall effecten (NCW, prijspeil 2011, mln €) Kosten weginfrastructuur Bereikbaarheid Bereikbaarheid langzaam verkeer

-49,9 PM

Werkgelegenheid

10,4 15,8

Uitstraling rest R'dam Zuid

28,3

CO2 emissies wegverkeer

PM

Overige milieu-effecten

PM

Totaal

4,7


41


42

4 Totaaloverzicht, gevoeligheidsanalyses 4.1 Totaaloverzicht nationaal niveau De kosten en baten uitgaande van geheel Nederland leiden tot het volgende totaaloverzicht. Tabel 4.1

Totaaloverzicht Stadionpark (NCW, prijspeil 2011, mln €)

Kosten Het Nieuwe Stadion GREX resultaat ‘Het Nieuwe Stadion’

Baten 10,1 Res. businesscase 'Het Nieuwe Stadion'

GREX resultaat ‘Noorderhelling’

-3,3 Financiële effecten oude stadion

Vervoermanagement

5,0 Extra waardering nieuwe bezoekers

Totaal Het Nieuwe Stadion

11,9

Saldo Het Nieuwe Stadion

31 +PM

PM 35,0 8,0

Waardering prestaties Feyenoord

PM

Imago/icoonfunctie

PM 43 +PM

Sportcampus GREX resultaat 'Sportcampus'

9,5 Breedtesport

Saldo maatschappelijk vastgoed

19,1 Sportcluster

Businesscase ijsbaancomplex

19,4 Surplus gebruikers ijsbaan Effect onderwijs

Totaal sportcampus

47,9

Saldo Sportcampus

16,1 +PM

31,8 PM 13,7 18,5 64 +PM

Park, Kreek, Eiland GREX resultaat 'Park, Kreek, EvB'

10,2 Waterkwaliteit

0,3

Wateroverlast

0,0

Recreatie

0,9

Totaal Park, Kreek, Eiland

10,2

Saldo Park, Kreek, Eiland

-9,0

1,2

Overall effecten Kosten weginfrastructuur

49,9 Bereikbaarheid Bereikbaarheid langzaam verkeer

10,4

Werkgelegenheid

15,8

Uitstraling vastgoed rest R'dam Zuid

28,3

Milieu-effecten Totaal overall effecten

49,9

Saldo overall effecten

4,7 +PM

Totaal

119,9

Saldo

42,9 +PM

PM


PM 54,5 +PM 162,8 +PM

43

Het maatschappelijk rendement op de investering van de in geld uitgedrukte posten bedraagt 7,5%. Het voorgeschreven gewenste rendement en dus de gebruikte discontovoet is lager met 5,5%: dit is het rendement dat de overheid wenst te halen gegeven de rentestand (inclusief risico-opslag) en is een indicatie van het rendement dat investeren elders oplevert. Doordat dit rendement wel gehaald wordt, ontstaat een positief maatschappelijk saldo van ruim 42 miljoen euro. Daarenboven staan de hierboven beschreven effecten die niet in geld uitgedrukt zijn (zowel positieve als negatieve effecten): dit gaat met name om de bereikbaarheidsbaten, de icoonfunctie en het mogelijke effect op de prestaties van Feyenoord.

4.2 Inschatting effecten op schaalniveau gemeente Het overgrote deel van de hier gepresenteerde kosten en baten zal terechtkomen in de gemeente Rotterdam. Voor een aantal posten zal dit echter niet gelden: Het consumentensurplus voor seizoenskaarthouders van de wedstrijden komen nu blijkens de businesscase voor 27% uit de gemeente Rotterdam. Als we dit op alle bezoekers toepassen, betekent dit dat de extra waarderingsbaten voor 73% terechtkomen buiten de gemeente. De potentiële geografische markt voor de ijsbaan wordt geschat op 1,2 miljoen inwoners, het

aantal inwoners van de gemeente Rotterdam is ruwweg de helft. Dit betekent dat ruwweg de helft van de reistijdbaten van de gebruikers buiten de gemeente terecht komen (6,9 miljoen euro in NCW termen). Een deel van diegenen die van de verbeterde bereikbaarheid profiteren, wonen buiten de gemeente. Het percentage ritten in de ochtendspits van buiten de gemeente naar het Stadionpark bedraagt 49% van het totaal (van en naar Stadionpark). We passen dit percentage toe als indicatie van de totale baten die binnen Rotterdam terechtkomen. We kunnen dit effect pas berekenen zodra de verkeersgegevens hierover bekend zijn bij de gemeente. Het effect is als PM in de MKBA meegenomen. De extra werkgelegenheid die gegenereerd wordt is met name voor laagopgeleiden. Deze worden naar verwachting met name geworven in de gemeente zelf. Dit omdat de werkloosheid relatief groot is in de directe omgeving en omdat deze groep meestal niet ver reist voor woonwerkverkeer. We gaan er daarom vanuit dat 10% van de extra werkgelegenheid ten goede komt van personen buiten de gemeente.

Tabel 4.2

Totaaloverzicht voor gemeente Rotterdam (NCW, prijspeil 2011, mln €) Kosten

Opbrengsten

Consumentensurplus bezoekers

-

5,8

Reistijdwinst gebr. Ijsbaan

-

6,9

Bereikbaarheidsbaten weg

-

PM

Werkgelegenheid

-

1,6

Weglek naar buiten gemeente

Saldo

14,3

Totaal nationaal niveau

119,9

162,8

42,9

Saldo op gemeenteniveau

119,9

148,5

28,6


44

Op basis hiervan schatten we dat ruim 14 (+PM) miljoen euro van de baten buiten de gemeente Rotterdam terecht komt. Het positieve MKBA saldo voor de gemeente is derhalve kleiner dan het nationaal saldo en bedraagt in plaats van ruim +42,9 miljoen euro ruim +28 miljoen euro.

4.3 Gevoeligheidsanalyses Ander macro-economisch risico Bij het uitvoeren van de MKBA zijn aannames gedaan die we in deze rapportage zo goed mogelijk hebben geprobeerd te verantwoorden. Vanzelfsprekend is het resultaat van de MKBA sterk afhankelijk van de realisatie van de GREX kosten en opbrengsten. Zeker de opbrengsten zullen sterk afhangen van de marktomstandigheden. Als deze kosten tegenvallen of meevallen wordt het MKBA saldo sterk beïnvloed. In beginsel zit dit risico opgenomen in de risico-opslag van 3% die toegepast wordt bovenop de reële discontovoet van 2,5% (totaal 5,5%). Bij een andere discontovoet resulteert een ander MKBA resultaat. Zoals voorgeschreven hebben we als gevoeligheidsanalyse ook gerekend met een discontovoet van 4% en 7%. Tabel 4.3

Totaaloverzicht Stadionpark (NCW, prijspeil 2011, mln €) Kosten

Opbrengsten

Saldo

Verschil

Discontovoet 4%

123,0

228,7

105,8

+62,9

Discontovoet 5,5%

119,9

162,8

42,9

-

Discontovoet 7%

117,6

124,2

6,7

-36,2

Een lagere waardering van het risico leidt tot een positiever maatschappelijk saldo, een hogere waardering tot een lager saldo. Wel blijft ook bij deze discontovoeten het in geld uitgedrukte saldo positief. Lagere baten onderwijs en breedtesport In de door ons uitgevoerde analyses zijn de effectenschattingen voor breedtesport en onderwijs het minst 'hard'. In beide gevallen hebben we in samenspraak met de gemeente en op basis van desk research en expert judgment een inschatting gemaakt van het effect (hoeveel mensen gaan er extra sporten, hoeveel leerlingen ondervinden baat bij de voorziene menging van het onderwijs). Tevens is een benodigde budgetverhoging voor het bereiken van de breedtesportbaten ingeschat. Deze effecten zijn echter onzeker. Er bestaat dus een kans dat deze effecten zich minder of in het meest negatieve geval niet voordoen. Als gevoeligheidsanalyse geven we daarom ook het resultaat van de MKBA indien deze effecten zich geheel niet voordoen.


45

Tabel 4.4

Totaaloverzicht zonder effecten breedtesport en onderwijs (NCW, prijspeil 2011, mln €)

Resultaat MKBA

Kosten

Opbrengsten

119,9

162,8

Effect onderwijs

-18,5

Effect breedtesport

-31,8

Totaal

119,9

112,5

Saldo

Verschil

-7,4

-50,3

De effecten van breedtesport en onderwijs zijn samen ongeveer 50 miljoen euro. Mochten deze effecten zich in het geheel niet voordoen, dan zou het MKBA saldo dus dit bedrag lager uitvallen. Stadionpark exclusief realisatie Nieuw Stadion Als ervoor gekozen wordt de integrale gebiedsontwikkeling te realiseren zonder het Nieuwe Stadion, zal waarschijnlijk deels een nieuw ontwerp gemaakt worden. Als we ervan uitgaan dat ook de Noorderhelling niet doorgaat en de overige maatregelen wel genomen worden, kan het effect van de Nieuwe Stadion uit tabel 4.1 afgetrokken worden van het totaal. Dan ontstaat het volgende KBA resultaat. Tabel 4.5

Totaaloverzicht zonder Nieuw Stadion (NCW, prijspeil 2011, mln €)

Resultaat MKBA Nieuw Stadion Totaal

Kosten

Opbrengsten

119,9

162,8

-11,9

-43,0

107,9

119,8

Saldo

Verschil

11,9

-31,0

Hieruit blijkt dat de in geld uitgedrukte posten van het project zonder Nieuw Stadion resulteren in een lager positief saldo van ruim 11 miljoen euro. Als hierbij de baten van onderwijs en breedtesport zich in het geheel niet zouden voordoen zou het KBA saldo onder de nul (negatief) uitkomen.

4.4 Conclusies ten aanzien van efficiency, effectiviteit en legitimiteit Bij de beoordeling van projecten is het bij het Rijk gebruikelijk om aan de hand van de MKBA een oordeel te geven over de efficiency, effectiviteit en legitimiteit van het project en de overheidsbijdrage daaraan: 1. Efficiency: is het maatschappelijk rendement voldoende? De MKBA leidt tot een positief maatschappelijk saldo bij de huidige stand van zaken waarbij het project mogelijk nog verder geoptimaliseerd kan worden. Kortom, het project scoort nu positief op dit criterium, voor de gemeente minder positief (28,6 i.p.v. 42,9) omdat een deel van de baten naar elders in de regio weglekt. Het weglek-effect naar omliggende gemeenten rechtvaardigt een compensatie in stadsregionaal verband. Immers, de gemeente Rotterdam bekostigt voorzieningen waar ook inwoners van gemeenten buiten Rotterdam van profiteren (bijvoorbeeld de ijsbaan)


46

2. Effectiviteit: draagt het project bij aan het bereiken van beleidsdoelstellingen? Gezien de beleidsdoelstelling om de relatieve positie van Rotterdam Zuid te verbeteren scoort de Sportcampus positief. Er kunnen substantiële effecten verwacht worden voor breedtesport en onderwijs. Het Nieuwe Stadion draagt bij in de zin van imagowerking en eventuele resulterende uitstraling. 3. Legitimiteit: is een bijdrage van de overheid gerechtvaardigd? Vanuit de economische theorie geldt dat een overheidsbijdrage gelegitimeerd is indien er een financieel tekort ontstaat, terwijl de niet-financiële effecten dusdanig zijn dat die het financiële tekort compenseren. In dit project leveren alle deelprojecten een financieel tekort op. De in geld uitgedrukte overige effecten wegen hier tegen op, zodat een overheidsbijdrage gelegitimeerd is.


47


48

Literatuur Bervaes J.C.A.M., J. Vreke, (2004). De invloed van groen en water op de transactieprijzen van woningen. Alterra-rapport 959, Alterra, Wageningen. Bogaert, S., K. van Biervliet, P. Nunes, F. Verdock, E. Meersseman en K. de Roo, (2005). De monetaire waardering van milieuschade door Geurhinder, Aminal, Brussel. Brouwer, R., (2003). Baten van schoner zwemwater in Nederland, Rijksinstituut voor waterzuivering en afvalwaterbe-handeling (RIZA), Lelystad. Brouwer, R., (2004). Wat is schoon water u waard? Rijksinstituut voor waterzuivering en afvalwaterbe-handeling (RIZA), Lelystad. DHV (2008), Economische effecten de Nieuwe Kuip; Een eerste verkenning, Stadion Feyenoord NV. Drijver en Partners (2009) Exploitatieconcept Kunstijsbaan, Rotterdam, concept-versie oktober 2009. Eijk, van, G. (2010). Unequal networks. Spatial segregation, relationships and inequality in the city, proefschrift, Technische Universiteit Delft, Delft. Fennema, A.T., (1995). Wonen in het groen; de invloed van groen op de prijs van een woning, Staring Centrum, Wageningen. Gemeente Rotterdam (2007) Stadsvisie Rotterdam 2030. Gemeente Rotterdam (2010) Ontwikkeling planalternatieven projectmer fase 1 Stadionpark. Gemeente Rotterdam (2010a) Notitie Agendapost ‘Kunstijsbaan’. Haalen, van, 2008. Onderwijssegregatie en leerlingprestaties. Een onderzoek naar de effecten van onderwijssegregatie op leerprestaties van kinderen in het basisonderwijs met aandacht voor trends en regionale verschillen, Nijmegen. Haskoning, 2010, Verkeersafwikkeling Stadionpark als Gevolg van het Aangepast Bouwprogramma VKA, memo dd. 25 augustus 2010. Leeuwen, M.G.A., van, (1997). De meerwaarde van groen voor wonen, Landbouw Economisch Instituut, Den Haag. Legerstee & Slot, 2004. Leerlingenstromen in het voortgezet onderwijs in Rotterdam. Analyse 20002004, Rotterdam. Levin-Epstein, J. (2005) Presenteeism and sick days. Washington: Center for Law and Social Policy. Luttik, J.J. and M. Zijlstra, (1997). Woongenot heeft een prijs; Het waardeverhogend effect van een groene en waterrijke omgeving op de huizenprijzen, Staring Centrum, Wageningen. Meerwaarde, wjh mulier instituut, Hypercube en Sport 2B, Second Opinion van het WK Voetbal 2018.


49

Ossokina, L.V., (2010). Geographical range of amenity benefits: hedonic price analysis for railway stations, CPB Discussion paper 146, Centraal Planbureau, Den Haag. SEO, 2010, Kengetallen Kosten Batenanalyse van het WK Voetbal, Amsterdam Sijtsma, F.J., T.M. Stelder, J.P. Elhorst, J. Oosterhaven and D. Strijker, (1996). Ruimte over, ruimte tekort, Stichting Ruimtelijke Economie Groningen, Groningen. Tiessen-Raaphorst (2010). Factsheet sportdeelname in Nederland. Gemeten volgens de methode RSO, SCP, Den Haag. Zandvliet, K., T. Berretty, M. Collewet en O. Tanis (2008). Anders investeren in onderwijs: economische effecten van talentlekken in de regio Rotterdam, SEOR, Rotterdam.


50

Bijlage 1

Beschrijving nul- en projectalternatief

Nulalternatief - autonome ontwikkeling In een MKBA schetst een nulalternatief de referentiesituatie waartegen projectalternatieven (de uitvoering van beoogde plannen en maatregelen) worden afgezet. Dit is dus de situatie waarin het project Stadionpark niet wordt uitgevoerd. Het is aannemelijk dat, zonder de uitvoering van het plan Stadionpark, de volgende maatregelen, activiteiten en/of plannen worden uitgevoerd: de reeds besloten uitbreiding van het Topsportcentrum de afbouw van de Veranda (gereed in 2015) verplaatsing van het Maasstad ziekenhuis (locatie Clara) uit het plangebied naar station Lombardijen herontwikkeling van Sportdorp vernieuwing van de aardgasleiding (gelegen in plangebied), waarbij het tracé niet aangepast zal worden buitendijks gebied: verbreding van de beschermende zones rondom de primaire waterkering (binnen nu en 10 jaar), uitvoering van geplande onderhoudsbaggerwerkzaamheden in de

Kreek en de Kreekse Haven en de aanleg van een langzaam verkeersaansluiting tussen het Eiland van Brienenoord en Oud-IJsselmonde verkeerssysteem: Op Rijks-, regionaal en stedelijk schaalniveau wordt de realisatie van diverse infrastructurele maatregelen verondersteld (conform RR2020 en Stadsvisie). In het plangebied wordt uitgegaan van een grootschalige vervanging van verkeerslichtinstallaties (Noorderhelling) en een vervanging van de ongeregelde kruising Smeetlandseweg/Olmypiaweg door een rotonde. Verder wordt ervan uitgegaan dat bij de toekomstige aanpak van de Spinozaweg en Olympiaweg de wegcapaciteit niet wordt verkleind. openbaar vervoer: op regionaal schaalniveau wordt uitgegaan van de realisatie van een lightrail verbinding (transformatie Hoekse Lijn) en van de Ridderkerklijn (tram). Tevens is in het nulalternatief opgenomen dat de waterbus gaat varen tussen Vlaardingen en Krimpen aan den IJssel. Dit is inmiddels wel ter discussie gesteld: voor de uitkomst van de MKBA is dit echter niet relevant. door de afbouw van de Veranda komen 400 parkeerplaatsen voor evenementen te vervallen. Deze parkeerplaatsen worden elders in het plangebied gecompenseerd. watersysteem: aangenomen wordt dat een door het Waterschap opgelegde waterberging van 6.815 m3 in het plangebied niet meer nodig is. Verder zal in de komende jaren de leiding voor de overstortbemaling bij het gemaal Kreekhuizerplein worden verlegd naar de Nieuwe Maas. In de woongebieden Sportdorp, Stadiondriehoek en De Veranda wordt een verbeterd gescheiden rioolstelsel gerealiseerd. Groen, ecologie en recreatie: Park de Twee Heuvels en het Eiland van Brienenoord blijven ecologische kerngebieden (inclusief de bestaande routes en structuren). Ten behoeve van recreatieve doeleinden worden bepaalde routes en aansluitingen verbeterd.


51

Buiten het plangebied wordt uitgegaan van ontwikkelingen zoals vastgesteld in RR2020 en de Stadsvisie.

Projectalternatief Nieuwe Stadion, Noorderhelling en buitendijks gebied Het buitendijks gebied wordt niet of minimaal opgehoogd, maar wordt beschermd tegen overstromingen middels hoge kades en gebouwen met minder kwetsbare functies op maaiveld. Het Nieuwe Stadion heeft een capaciteit van 63.000 zitplaatsen. Voor evenementen (12 tot 40) in Het Nieuwe Stadion komt er een langzame verkeersverbinding over de Stadionlaan. De restcapaciteit in het openbaar vervoer zal tijdens evenementen optimaal worden benut. De bedrijven worden verplaatst naar de Noorderhelling: een intensivering van het bedrijventerrein Stadionweg, inclusief een gedeeltelijke herhuisvesting van bedrijven gelegen op de toekomstige locatie van Het Nieuwe Stadion naar de Noorderhelling. Het betreft hier de ontwikkeling van het centrale gedeelte van de locatie met maximaal 7.500 m2 bvo perifere detailhandel, 5.000 m2 bvo kantoren, 3.000 m2 bvo sportvoorzieningen en 1.500 m2 bvo horeca. De totale ontwikkeling betreft hier 17.000 m2 bvo. Rest Stadionpark Dit bestaat uit de volgende onderdelen: Ruimtelijk programma en ontsluiting: het merendeel van het programma voor wonen, voorzieningen, kantoren en retail binnen de Sportcampus is geconcentreerd langs de noordzijde van de Marathonweg. Het gaat hierbij om een ontwikkeling van 114.750 m2 bvo waarvan: - 32.000 m2 voor wonen - 8.000 m2 voor retail - 10.000 m2 voor kantoren - 33.000 m2 voor sportvoorzieningen - 25.000 m2 voor onderwijs - 6.750 m2 voor hotel/horeca Het totale programma voor de gehele gebiedsontwikkeling bedraagt 17.000 m2 bv + 114.750 m2 bvo is 131.750 m2 bvo. Het programma krijgt een aansluiting op de stadsverwarming. Er komt een nieuwe ontsluiting binnen de Sportcampus parallel aan de Marathonweg. De Stadionlaan wordt geknipt, om eventuele verkeers- en milieuoverlast voor Sportdorp te minimaliseren en de doorstroming op de rotonde met de Stadionweg te garanderen. Kunstijsbaan: de kunstijsbaan is het in projectalternatief gelegen aan de noordoostzijde van de Sportcampus. De kunstijsbaan wordt jaarrond benut/geëxploiteerd, met ruim 400.000 bezoekers per jaar. Als gevolg van de aanleg van de kunstijsbaan moet de huidige gasleiding worden verplaatst.


52

Water: het watersysteem wordt in het projectalternatief niet ingrijpend gewijzigd. Er wordt ingezet op de aanleg van een verbeterd gescheiden rioolstelsel. Tevens wordt door de toename van verhard oppervlak een opgave voor waterberging verwacht, dit is echter compensatie en geen additionele waterberging. Groen, ecologie en recreatie: op de Sportcampus worden bestaande boomstructuren gerooid en vervangen door nieuwe structuren. De bestaande kerngebieden, Park de Twee Heuvels en het Eiland van Brienenoord, worden recreatief en ecologisch versterkt. Het Eiland van Brienenoord wordt op de westelijke kop deels afgegraven.


53

MKBA Gebiedsontwikkeling Stadionpark

Recommend Documents