MILIEUDIALOOG IJMOND RAPPORTAGE VOOR BESTUURLIJK OVERLEG 30 OKTOBER 2013
Deelnemers: Provincie Noord-Holland, Gemeente Velsen, Gemeente Beverwijk, Gemeente Heemskerk, Tata Steel, gemeente Amsterdam, het ministerie van Infrastructuur en Milieu, Rijkswaterstaat West-Nederland Noord, Zeehaven IJmuiden N.V., de Haven- en Ondernemersvereniging IJmond en Havenbedrijf Amsterdam
1
Inleiding Aanleiding en doel van de Milieudialoog IJmond De overschrijding van normen vraagt om dialoog over milieusituatie In het najaar van 2012 hebben de IJmondgemeenten en de Provincie NoordHolland het initiatief genomen om met Tata Steel, gemeente Amsterdam, het ministerie van Infrastructuur en Milieu, Rijkswaterstaat West-Nederland, Zeehaven IJmuiden N.V., de Haven- en Ondernemersvereniging IJmond en Havenbedrijf Amsterdam een dialoog te starten over de balans tussen ruimte voor economische ontwikkeling en leefklimaat/milieu in de IJmond. Directe aanleiding was de berekende overschrijding van de norm voor fijn stof (PM10) in woongebied (Wijk aan Zee). Het doel van de dialoog luidde: het verbeteren van de milieusituatie, ten behoeve van een verbetering van het leefklimaat en daarnaast het mogelijk blijven maken van economische ontwikkeling. Nieuwe rekenmethode zorgt voor nieuwe context en doelstelling Tijdens het bestuurlijk overleg Milieudialoog IJmond op 17 april 2013, heeft het Ministerie van I&M de resultaten van een nieuwe rekenmethodiek gepresenteerd. Tijdens dit bestuurlijk overleg is tevens inzicht gegeven in de effecten van extra lichteren, de nieuwe Zeesluis en de maximaal vergunde ruimte voor Tata meegenomen. De conclusie van de berekeningen luidde dat er in woongebieden niet langer een overschrijding van PM10-normen is. Er restten nog overschrijdingen op het strand van Velsen Noord en aan de noordkant van het sluizencomplex. De conclusies op basis van de berekeningen komen meer overeen hetgeen kan worden geconcludeerd op basis van de luchtkwaliteitsmetingen in het gebied. Tijdens de conferentie is vervolgens afgesproken dat partijen de Milieudialoog vervolgen, ook al zijn er geen overschrijdingen in woongebieden meer. Aan de ambtelijke werkgroep is gevraagd maatregelen te inventariseren, die effectief zijn voor gezondheid en leefbaarheid in de IJmond, om op deze manier een goede balans te vinden tussen economische ontwikkeling en leefklimaat/milieu.
Opbouw rapportage In hoofdstuk 2 worden enkele voor de milieudialoog relevante ontwikkelingen geschetst. Hoofdstuk 3 beschrijft kort de wijze waarop de (ambtelijke) werkgroep milieudialoog te werk is gegaan. In het vierde hoofdstuk worden tenslotte de maatregelen beschreven, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen maatregelen die op korte termijn kunnen worden gerealiseerd, ‘lopende maatregelen’ en maatregelen die mogelijk op de lange termijn tot uitvoering kunnen worden gebracht.
2
Relevante ontwikkelingen In deze paragraaf worden enkele relevante ontwikkelingen geschetst die zich in de periode na het bestuurlijk overleg van 17 april hebben voorgedaan.
2.1 Onzekerheid over extra lichtercapaciteit Havenbedrijf Amsterdam heeft in de milieudialoog aangeboden de inkomsten van extra zeehavengelden in de leefbaarheid van de IJmond te investeren, indien de 1 regio het mogelijk maakt méér te lichteren . Besluitvorming in de gemeenteraad van Velsen heeft de mogelijkheden tot vergroting van de lichtercapaciteit beperkt. Op 20 juni 2013 is door de gemeenteraad van Velsen het bestemmingsplan Zeezicht vastgesteld. Bij amendement heeft de gemeenteraad van Velsen de maximale lichtercapaciteit beperkt tot 2 miljoen ton. (Havenbedrijf) Amsterdam wil de lichtercapaciteit uitbreiden tot 4,56 miljoen ton. Over de gevolgen van dit raadsbesluit en de samenhang met de Milieudialoog IJmond en de Visie Noordzeekanaalgebied, heeft in augustus 2013 bestuurlijk overleg plaatsgevonden tussen de gemeente Amsterdam, de gemeente Velsen en de provincie Noord-Holland. De milieudienst IJmond en Havenbedrijf Amsterdam waren ook aanwezig bij dit overleg. In het bestuurlijk overleg is afgesproken dat: 1. Havenbedrijf richt zich tot de gemeenteraad van Velsen om meer informatie te verstrekken over de maatregelen ten aanzien van het lichteren en de effecten. 2. Havenbedrijf dient een nieuwe vergunning aanvraag in bij de milieudienst IJmond. Het Havenbedrijf Amsterdam2 is tevens in beroep gegaan tegen het raadsbesluit, inclusief een verzoek om voorlopige voorziening, ten aanzien van de planregel die het lichteren beperkt tot 2 mln. ton. Het Havenbedrijf zal de uitspraak over de voorlopige voorziening, die wordt verwacht in november, afwachten. Daarna zal een nieuwe vergunningaanvraag worden ingediend bij de milieudienst IJmond.
2.2 MER Zeetoegang en MER Averijhaven In het IJmondgebied staan er een tweetal belangrijke ruimtelijke ontwikkelingen op stapel; de nieuwe zeesluis (Zeetoegang IJmond) en de Averijhaven. In deze paragraaf een korte beschrijving van de stand van zaken. Het voorstel is om voor beide planstudies een gecombineerd pakket aan maatregelen te treffen. De achterliggende gedachte hier is dat binnen het aspect luchtkwaliteit vooral is gekeken naar stikstofdioxide en fijn stof. Voor de toets aan de juridische 1
Actuele stand van zaken met betrekking tot het voorstel van Havenbedrijf Amsterdam (HbA): HbA werkt aan een investeringsprogramma voor activiteiten in de regio dat mede maatregelen en budget omvat om milieubelasting te beperken en de leefbaarheid te vergroten. Dit betekent dat HbA niet een bij voorbaat vaststaand budget beschikbaar stelt, maar gekoppeld aan investeringen gelden zal genereren rekening houdend met de in de Milieudialoog beoogde balans tussen economie en milieu. HbA zal hierover met de direct betrokkenen in de regio, en voorzover het de IJmond in ieder geval met de gemeente Velsen en de Milieudienst IJmond, in goed overleg treden. 2
Samen met gemeente Amsterdam, juridisch nodig in verband met de recente verzelfstandiging van de haven.
3
haalbaarheid van Zeetoegang IJmond en Lichteren is fijn stof maatgevend, omdat de grenswaarde voor de 24-uurgemiddelde concentratie fijn stof in de IJmond wordt overschreden op het strand van Velsen Noord en aan de noordkant van het sluizencomplex. Als een project ‘niet in betekenende mate’ (NIBM) bijdraagt aan de luchtverontreiniging, is de bijdrage van dergelijk project aan de luchtverontreiniging zo beperkt, dat volgens de wet geen toetsing aan de grenswaarden nodig is. Deze grondslag kan in principe zelfs worden toegepast indien grenswaarden al worden overschreden. Om te voorkomen dat een IBM-project in meerdere NIBM-projecten wordt ‘opgeknipt’ is in de regelgeving een anti-cumulatiebepaling opgenomen. Kortgezegd betekent dit artikel dat twee projecten: - die beide met de NIBM-grondslag worden gerealiseerd; en - die beide van dezelfde ontsluitingsinfrastructuur gebruik maken; en - maximaal 1000 meter uit elkaar zijn gelegen tezamen niet méér mogen bijdragen dan 1,2 µg/m3. Naar het zich nu laat aanzien ligt de bijdrage van Zeetoegang IJmond ruim onder de NIBM-grens, terwijl voor het lichterproces maatregelen noodzakelijk zijn. De anti-cummulatiebepaling is een op een van toepassing op de beide projecten. Gelet op bovenstaande is er voor gekozen om de voor het lichteren te nemen maatregelen ook van toepassing te laten zijn voor het project Zeetoegang IJmond. De effecten van de bronmaatregelen (o.a. de gewijzigde stoffenmix) worden op dit moment doorgerekend voor beide projecten.
2.3 Nieuwe rekenmethode goedgekeurd voor 1 jaar Op 13 februari 2013 heeft de provincie aan de minister van I&M toestemming gevraagd om voor de IJmond gebruik te maken van een verfijnde rekenmethode voor fijn stof. Dit naar aanleiding van onderzoeken naar de verschillen tussen meten en rekenen. Er bleek aanleiding om de rekenmethode voor het bepalen van fijnstofconcentraties in het complexe IJmondgebied te verbeteren. De resultaten van deze verfijnde rekenmethode zijn tijdens de bestuurlijke overleggen in het kader van de milieudialoog IJmond als uitgangspunt gebruikt voor de duiding van de fijnstofproblematiek in de regio. Tijdens het laatste bestuurlijke overleg milieudialoog (17 april 2013) zijn de uitkomsten van de nieuwe rekenmethode gepresenteerd. Formele goedkeuring door het ministerie van I&M was echter op dat moment nog niet verleend. Op 12 augustus jongstleden is door het ministerie formeel toestemming verleend voor de gevraagde aanpassing. De gevraagde toestemming is voor 1 jaar afgegeven. Op advies van het RIVM wordt -voorlopig jaarlijks gekeken in hoeverre de nieuwe rekenmethode en de verfijning (250x250 meter) als een verbetering kan worden beschouwd. Op deze manier kan de vinger aan de pols worden gehouden met betrekking tot de vergelijking tussen meten en rekenen. Het ministerie beschouwt de nieuwe methode als een belangrijke stap op weg naar het goed in beeld brengen van de luchtkwaliteit in de IJmond. Het ministerie stelt voor dat de provincie met het RIVM in overleg gaat over de mogelijkheid om het RIVM in het vervolg de technische uitvoering van de nieuwe
4
rekenmethode te laten doen. De provincie Noord-Holland is hierover in overleg met het RIVM.
2.4 Visie Noordzeekanaalgebied 2040 vastgesteld in raden en staten Nadat eerder al de betrokken gemeenteraden hadden ingestemd met de Visie Noordzeekanaalgebied 2040, hebben op 19 september 2013 ook Provinciale Staten van Noord-Holland de visie vastgesteld. Deze visie maakt een verdere ontwikkeling van het Noordzeekanaalgebied mogelijk. Het gaat hierbij in het bijzonder om economische en woningbouwontwikkeling, De haven kan doorgroeien op bestaand terrein tot 125 mln ton overslag. Voor de langere termijn is een deel van de Houtrakpolder gereserveerd als uitbreidingslocatie voor de haven. Een aantal gebieden is aangewezen als gebied waar mogelijk een transformatie plaats kan vinden van bedrijfsterrein naar gemengd woon-werkmilieu. De visie beoogt de kwaliteiten van het gebied steeds intensiever te gaan benutten. Dit intensievere gebruik vraagt ook om maatregelen ter behoud of verbetering van de leefomgeving. Het gaat dan onder meer om maatregelen die ervoor zorgen dat milieukwaliteit van het gebied op orde blijft. In de Visie Noordzeekanaalgebied is aangegeven dat de Milieudialoog IJmond het platform is dat voor het IJmondgebied op zoek gaat naar deze maatregelen.
5
Aanpak werkzaamheden Na de bestuurlijke bijeenkomst van 17 april 2013 is de ‘ambtelijke werkgroep milieudialoog IJmond’ aan de slag gegaan met het maken van een inventarisatie van maatregelen die effectief zijn voor de gezondheid/leefbaarheid in de IJmond. De ambtelijke werkgroep heeft– uit lopende en reeds afgeronde studies - een inventarisatie gemaakt van mogelijke maatregelen in de IJmond. Daarnaast zijn suggesties van de Milieufederatie Noord-Holland en de Dorpsraad Wijk aan Zee meegenomen (bijlage 1). Gezien het karakter van de milieudialoog en de oorspronkelijke insteek, is gekozen bij de inventarisatie te focussen op milieumaatregelen. Het inventariseren van leefbaarheidsmaatregelen is pas mogelijk als de Gezondheidsmonitor van RIVM/GGD openbaar is gemaakt (naar verwachting in december 2013). Bovenstaande inventarisatie leverde een groslijst aan mogelijke (milieu-) maatregelen op. De GGD is bij de werkgroep betrokken om een uitspraak te kunnen doen over de effectiviteit van deze maatregelen op de gezondheid. Aan de GGD is gevraagd welk type milieumaatregelen de grootste bijdrage leveren aan het verbeteren van de gezondheid van bewoners in de IJmond. De GGD concludeert dat milieumaatregelen die gericht zijn op het verlagen van de concentratie fijn stof (PM10) in de regio, potentieel het meeste effect hebben op de gezondheid. Dit aangezien er in de IJmond sprake is van (blootstelling aan) een relatief hoge fijnstofconcentratie. Bij het vervolg op de milieudialoog IJmond (zie bijlage ‘Notitie vervolg milieudialoog IJmond’) zal meer op de gezondheidsaspecten worden ingegaan, mede naar aanleiding van de in december 2013 te verschijnen Gezondheidsmonitor. Op basis van bovenstaande conclusie heeft de werkgroep ervoor gekozen om bij het doen van uitspraken over de effectiviteit van de geïnventariseerde (milieu-) maatregelen, te kijken naar de mate waarin de maatregel de fijnstofconcentratie vermindert. Het is echter erg complex om in absolute zin iets te zeggen over hoeveel de fijnstofconcentratie daalt door een bepaalde maatregel. Daarom worden de maatregelen in dit rapport relatief, dus ten opzichte van elkaar, gerangschikt. Daarnaast zijn er enkele maatregelen beschouwd, die niet direct effect hebben op de gezondheid, maar meer op de leefbaarheid. Gedacht kan worden aan het verbeteren van informatievoorziening. In december 2013 verschijnt er met de gezondheidsmonitor van GGD en RIVM ook een nulmeting op het gebied van leefbaarheid in de IJmond. Op basis van de conclusies van dit onderzoek kunnen mogelijk leefbaarheidsmaatregelen voor de langere termijn worden geïnventariseerd.
6
Maatregelen Uit de inventarisatie van maatregelen is gebleken dat er veel (milieu)maatregelen denkbaar zijn. De diversiteit is groot; diversiteit in kosten, milieueffect, realisatietermijn, en soms ook draagvlak. Welke maatregelen op termijn haalbaar zijn, is afhankelijk van de ambitie en financiële mogelijkheden die de partijen hebben. Dit hoofdstuk trapt af met een overzicht van maatregelen die op dit moment voor de Milieudialoog IJmond het meest kansrijk zijn. Vervolgens wordt aangegeven welke maatregelen reeds lopen en waarover (dus) in het kader van de Milieudialoog geen besluit hoeft te worden genomen. Daarna wordt aangegeven welke maatregelen ook zijn onderzocht, maar nu (nog) niet aan de orde zijn. In bijlage 2 staat een totaaloverzicht van alle geïnventariseerde maatregelen.
4.1 Kansrijke maatregelen op dit moment Feit is dat er momenteel een toegezegd budget is van € 2 mln. Dit is subsidiegeld uit het Nationaal Samewerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, aangevuld met € 1 mln. cofinanciering van de Provincie Noord-Holland. Daarnaast is bij dit Ministerie door de provincie Noord-Holland een aanvraag gedaan voor vrijvallend NSL-geld. Het betreft hier een bedrag van € 1,1 mln, dat kan worden ingezet mits ook vanuit de decentrale overheden € 1,1 mln beschikbaar wordt gesteld. Aan met name het NSL-geld zijn strikte voorwaarden verbonden: -
Luchtkwaliteitsmaatregelen (PM10/NO2) in de regio IJmond Besteding (verplichten) en start uitvoering vóór 1 januari 2015 Na bepalen maatregelen ministerie I&M informeren en maatregelenpakket aanmelden via meldingsprocedure
Op grond van bovenstaande criteria blijven de projecten over waarover draagvlak bestaat, die binnen het budget passen, en die op korte termijn in uitvoering kunnen komen. Dit resulteert in de volgende shortlist, waarbij ook de gevraagde bijdrage vanuit de milieudialoog is weergegeven: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Walstroom hecktrawlers, Zeehaven IJmuiden, bijdrage 0,25 mln Aanpak Velsertraverse, bijdrage 1,0 mln. Fietspont, bijdrage 0,438 mln. per jaar Pilot inzet Shuttlediensten, bijdrage 0,2 mln/jaar e-scooters, bijdrage 0,1 mln. e-wagenpark overheden IJmond, bijdrage 0,05 mln. Dynamische route informatie panelen, bijdrage 0,25 mln. voor 3 stuks
Bovenstaande kan worden aangevuld met de volgende maatregelen, die niet bijdragen aan verbetering van milieu of gezondheid, maar aan de leefbaarheid. Ze kunnen om die reden niet worden gefinancierd met het beschikbare budget: -
Verbetering van informatie/communicatie omtrent de milieusituatie Plaatsen extra meetpunt in Wijk aan Zee
7
In de volgende paragraaf wordt een toelichting gegeven op bovenstaande maatregelen.
4.2 Nadere toelichting op de kansrijke maatregelen Walstroom hecktrawlers, Zeehaven IJmuiden. In 2014 wordt de kade vervangen en kan tegelijkertijd walstroom worden gerealiseerd voor drie hecktrawlers. De totale kosten zijn € 1,4 mln, waarvan Zeehaven IJmuiden € 0,95 mln betaalt, € 0,2 mln uit het regionale Duurzaamheiden Innovatiefonds van Havenbedrijf Amsterdam ontvangt en nog € 0,25 mln tekort komt. Het heeft een lokaal effect op de vermindering van fijn stof, SO2, NOx en geluidhinder. Gevraagde bijdrage: € 0,25 mln Verwacht effect: relatief klein Realisatie: 2014 Aanpak Velsertraverse Onder leiding van de Milieudienst IJmond is een verkeerskundig plan ontwikkeld om de doorstroming op de Velsertraverse te verbeteren. De betrokken partijen, naast de Milieudienst ook de Gemeente Velsen en de Provincie Noord-Holland, zijn het eens over de vormgeving van de reconstructie. Doel hiervan is de uitstoot die ontstaat door filevorming te reduceren. Het verwachte effect is een reductie van fijn stof, stikstof en roet. Oorspronkelijk waren de kosten geraamd op € 3,375 mln. Hiervoor is NSL-budget uit de tweede en derde tranche beschikbaar (€ 3,175 mln) en geld van (wegbeheerder) gemeente Velsen (€ 0,2 mln). Tijdens de verdere uitwerking van de plannen is gebleken dat € 1,2 mln aanvullend budget noodzakelijk is. Bij deze uitwerking is onder meer (/extra) rekening gehouden met actuele eenheidsprijzen, de aanwezigheid van kabels en leidingen, de noodzakelijke verkeersmaatregelen tijdens de bouw. Gemeente Velsen is bereid hiervan € 0,2 mln te financieren. Gevraagde bijdrage: € 1,0 mln Verwacht effect: relatief groot Realisatie: 2014-2015 Pilot Fietspont Noordzeekanaal Uit tellingen die in het najaar van 2011 zijn gehouden blijkt dat de pont intensief wordt gebruikt door fietsers. Daarnaast is er een vaste groep transporteurs die meer of minder frequent van het veer gebruik maakt. Het aantal personenauto’s is vrij laag. De overheden in de regio zien de veerpont als belangrijke schakel in het hoofdfietsnetwerk. De lage frequentie wordt als knelpunt gezien voor de fietsers. Hierdoor is de veerpont de zwakke schakel in het hoofdfietsnetwerk. Geopperd wordt dat het relatief hoge autogebruik voor korte afstanden in de IJmond te maken heeft met de kwaliteit van de veerverbinding in combinatie met het ontbreken van een goede alternatieve route. Het GVB is concessiehouder en heeft aangegeven een fietsveer te willen inzetten, mits de exploitatielasten door de regio IJmond worden opgebracht. -
Inzetten op een extra veerpont voor fietsers op werkdagen tussen 6.00 en 10.00 uur en 15.00 en 19.00 uur. 8
-
In eerste instantie inzetten op een pilot van twee of drie jaar, met een mogelijke start in 2014. na de pilot zal een evaluatie plaatsvinden.
Gevraagde bijdrage: circa € 0,438 mln. per jaar Verwacht effect: relatief klein Realisatie: vanaf 2014 Inzet shuttlediensten Diverse bedrijventerreinen zijn per openbaar vervoer niet of moeilijk bereikbaar. Als aanvulling op het bestaande openbaar vervoer is de ambitie in de IJmond om naar de bedrijventerreinen vraaggerichte shuttlediensten realiseren. De Stichting IJmond Bereikbaar heeft hier nader onderzoek naar gedaan. Voorstel is dat er twee shuttles gaan rijden van station Beverwijk; de ene naar Velsen Noord en de andere naar industrieterrein Beverwijk. Door een pilotfase van 1 jaar in te stellen is het mogelijk dat werkgevers en werknemers tegen gereduceerde kosten ervaring opdoen met de IJmond Shuttle. Uitgangspunt is dat deelnemende bedrijven, na afloop van de pilotperiode, de kosten voor inzet van de shuttle overnemen. Gevraagde bijdrage: € 0,15 mln/ jaar + 50.000/jaar voor communicatie Verwacht effect: relatief klein Realisatie: 2014 Subsidieregeling voor e-scooters In de IJmond wordt veel gebruik gemaakt van scooters/brommers. Dit zijn relatief vervuilende vervoermiddelen. Daarnaast worden ze ook juist gebruikt in dichtbevolkt gebied, waardoor ze relatief veel gezondheidsschade aanrichten. Het voorstel is een regeling op te stellen op basis waarvan particulieren hun brommer/scooter kunnen inruilen en subsidie (ordegrootte: een derde tot de helft van de aanschafprijs) kunnen krijgen voor een e-scooter. Bij een budget van €100.000,- kunnen circa 100 scooters met een subsidie worden gegeven. Gevraagde bijdrage: € 100.000 Verwacht effect: relatief klein Realisatie: 2014 Elektrisch wagenpark overheden IJmond Wagenpark (incl fietsen) van IJmondoverheden wordt elektrisch. Vanuit Milieudienst IJmond € 50.000,- beschikbaar. Vanuit de milieudialoog wordt een bijdrage van 50.000 gevraagd. Gevraagde bijdrage: € 100.000 Verwacht effect: relatief klein Realisatie: 2014 Dynamische route informatie panelen (DRIP) Rijkswaterstaat, Provincie Noord Holland en de IJmondgemeenten hebben samen onderzoek gedaan naar mogelijke verbeteringen in de doorstroming op het wegennet (GGB IJmond 2012). Uitgangspunt is dat zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van dynamisch verkeersmanagement. Voorgesteld wordt onder meer het plaatsen van extra Dynamische Route Informatie Panelen (DRIP’s). Langs wegen naar bijvoorbeeld de Velsertunnel zou een informatiepaneel geplaatst kunnen
9
worden met een advies en reistijd voor eventueel alternatieve routes. Op deze manier kan het verkeer beter en efficiënter worden verspreid. Gevraagde bijdrage: 250.000 voor drie DRIP’s Verwacht effect: niet klein, niet groot Realisatie: 2014 Verbetering van communicatie/informatie omtrent de milieusituatie In het kader van leefbaarheid valt er veel te winnen bij het optimaliseren van de informatievoorziening en communicatie rond milieu en gezondheid. Dit kan als volgt worden aangepakt. -
-
-
Verbeteren van de informatie op de website meetnet. De provincie heeft, met een aantal partners, een uitgebreid meetnet in de IJmond. Op de website van het meetnet kan realtime gevolgd worden hoe het gaat met de luchtkwaliteit. De informatievoorziening op de website is voor het overige echter minimaal en weinig publieksvriendelijk. Daarnaast is tijdens een bewonersbijeenkomst luchtkwaliteit IJmond in juni gebleken dat inwoners van de IJmond de website vaak niet kennen. Samen met de beheerder van het meetnet, de GGD Amsterdam wil de provincie de waardevolle informatie op de meetnetwebsite verbeteren en bij een breder publiek onder de aandacht brengen. Link tussen luchtkwaliteit en gezondheid. In aanvulling op bovenstaande kan de informatievoorziening over wat een bepaalde concentratie van een luchtvervuilende stof betekent voor de gezondheid worden aangepakt. Wat betekent een concentratie fijn stof van bijvoorbeeld 30 ug/m3? En wat kan een inwoner zelf doen om de luchtkwaliteit te verbeteren en gezondheidseffecten te minimaliseren? De provincie wil onderzoeken op welke wijze hier invulling aan kan worden gegeven. Daarbij kan worden aangesloten bij het Europese Interregproject JOAQUIN, waarin GGD Amsterdam en de provincie Noord-Holland partners zijn. JOAQUIN doet onderzoek naar de effecten van luchtkwaliteit op gezondheid. Onlangs is er een publieksvriendelijke website over dit onderwerp gelanceerd. Verbeteren communicatie en klachtafhandeling. Met Tata Steel, de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, de GGD Kennemerland en de Milieudienst IJmond wil de provincie onderzoeken op welke manier klachtafhandeling, communicatie en informatievoorziening kunnen worden verbeterd. Daarbij zal worden gekeken naar best practices bij bijvoorbeeld DCMR Milieudienst Rijnmond.
Plaatsen extra meetpunt in Wijk aan Zee Tijdens de bewonersbijeenkomst luchtkwaliteit op 25 juni is door Dorpsraad Wijk aan Zee en Milieufederatie gevraagd om een aanvullend meetpunt in Wijk aan Zee. Gedacht wordt aan een meetpunt op de rand van de grens van de woonbebouwing nabij het terrein van Tata Steel. De provincie Noord-Holland zal op 23 oktober met de meetnetpartners (Milieudienst IJmond, Tata Steel, GGD Amsterdam, RIVM en I&M) spreken over de toegevoegde waarde van een extra meetpunt. De kosten voor een aanvullend meetpunt zijn 100.000 aanschafkosten en 80.000 jaarlijkse kosten (beheer). Tijdens het bestuurlijk overleg op 30 oktober worden teruggekoppeld naar aanleiding van dit overleg.
10
4.3 Lopende maatregelen In deze paragraaf worden de ‘lopende maatregelen’ beschreven. Hierover hoeft in het kader van de milieudialoog geen besluit te worden genomen. Tata Steel Hieronder staat een aantal reeds goedgekeurde investeringsprojecten opgesomd die Tata Steel inzet om de milieuperformance te verbeteren. Dit is geen compleet overzicht maar geeft een beeld van de maatregelen die Tata Steel neemt. Stofgerelateerde milieumaatregelen Eind 2013 wordt de laatste fase van de doekfilterinstallatie aan de Sinterfabriek gerealiseerd. Ten opzichte van de vorige milieu-installaties van de SIFA zal de hoeveelheid dioxine, zware metalen en fijn stof in de uitstoot van de SIFA met minimaal 75% verminderen. Daarmee zorgt de doekfilterinstallatie voor een forse additionele verbetering van de luchtkwaliteit. Eind volgend jaar zal Tata Steel het project tot optimalisatie van de stofbeheersing van transportbanden en verlaadpunten afronden. Dit zal de piekemissie van zichtbaar stof op het Tata terrein verminderen. Er zijn twee extra watersproei-installaties geplaatst aan de westkant van het kolenopslagveld voor betere stofbestrijding van het opslagterrein waardoor er minder verwaaiing van kolen naar de omgeving is en er zijn aanpassingen gedaan aan wielgravers en transportbanden waardoor er een verlaging is van de geluidemissie in IJmuiden. Recent zijn er twee speciale slobslakbakken aangekocht en geplaatst op het terrein van Harsco waardoor verwerking van slobslak zonder koelen met water kan plaatsvinden. De bedoeling is dat dit zorgt voor vermindering van stofemissie en overlast in Wijk aan Zee. De bakken zijn net geplaatst en de eerste proeven lopen. In Kooksgasfabriek 1 en 2 is er extra aandacht voor stofverspreiding, onder andere door het aanbrengen van stofzuiginstallaties waardoor er geen stofuittreding kan plaatsvinden. Verder zal er een renovatie plaatsvinden van drie kookszijdige ontstoffing installaties zodat vrijkomend stof bij het uitstoten van kooksovens afgevangen kan worden. Verder loopt er een onderzoek om te bezien hoe de deuremissies naar beneden gebracht kunnen worden. Tata Steel installeert sproeiers bij de aftapgaten van Hoogoven 7 die de vrijkomende damp afvangen waardoor er veel minder rookemissies ontstaan. Geurgerelateerde maatregelen De beschikbaarheid van de zwavelzuurfabriek van Kooksgasfabriek 1 wordt verhoogd wat zorgt voor vermindering van SO2 en H2S emissies en vermindering van geurhinder in de woonomgeving. Op de planning staat ook plaatsing van condensatietorens slakgranulatie bij HO6 en HO7. Deze werkzaamheden kunnen uitgevoerd worden tijdens een grote stilstand. Door de plaatsing van een gesloten systeem om de slakgranulatie kan er geen damp en ook geen geur meer ontstaan en zal de hinder in de omgeving afnemen.
11
Geluidgerelateerde maatregelen Tata Steel heeft een demper voor de ventilatoren in de staalfabriek vervangen en de afzuiging opnieuw ingeregeld.Het tonale geluid bij de fabriek zelf is verdwenen. Onlangs is er een wand van 24 zeecontainers geplaatst rond een hoogspanningsverdeelstation op het bedrijfsterrein (bij de Westelijke Randweg in Beverwijk) om geluidhinder te verminderen. Provincie Noord-Holland E-mobility Het stimuleren van elektrisch vervoer gebeurt door het plaatsen van laadpalen. Dit is een project van de Metropoolregio Amsterdam; specifiek voor de IJmond wil de provincie Noord-Holland € 0,1 mln bijdragen aan dit project. Havenbedrijf Amsterdam Bonusregeling voor zeescheepvaart en eis schonere brandstof HbA stimuleert in het kader van de Environmental Ship Index (ESI) van het World Ports Climate Initiative programma sinds 1 januari 2011 de ontwikkeling van schonere zeeschepen door korting op het zeehavengeld. Amsterdam was de eerste die de kortingsregeling is gaan toepassen. In de regio hanteren inmiddels ook Zaanstad en Tata Steel de ESI. Bij de ESI hebben zich een groot aantal rederijen aangesloten. HbA kent daarnaast voor zee- en binnenvaart het internationale Green Award-systeem. Dit is een kortingsregeling voor tankschepen en bulkcarriers waarbij o.a. sprake is van kwaliteitsmanagement, veiligheid (safety) en het goed omgaan met afval. De ESI en de Green Award zijn een stimulans om internationaal schonere scheepvaart te stimuleren. Op internationaal niveau wordt regelgeving geïnitieerd die bevordert dat zeeschepen over-all schoner worden en er in de markt een level playing field ontstaat. Een voorbeeld hiervan is de regelgeving om het gebruik van zwavel te verminderen; het zwavelgehalte heeft vooral effect op PM 1 en PM 2,5. Vanaf 1 januari 2015 gelden er voor de Noordzee/Oostzee en de havens nieuwe regels, die het gebruik van brandstof met een zwavelgehalte lager dan 0,1% verplichten. Dit is een verlaging met een factor 10. Voor binnenvaartschepen geldt dat de Europese Commissie in de richtlijn voor brandstofkwaliteit heeft vastgesteld dat vanaf 1 januari 2011 alleen nog laagzwavelige brandstof mag worden gebruikt. Deze regelingen bevorderen onder andere het verminderen van de uitstoot van fijnstof. Lichteren Om de milieueffecten van het lichteren te verminderen, zijn meerdere maatregelen voorgesteld. Alle zijn goed realiseerbaar en kunnen rekenen op draagvlak onder de betreffende ondernemers, onder de voorwaarde dat zij meer mogen gaan lichteren. De overslagbedrijven zijn ook bereid de kosten van de maatregelen op zich te nemen. Maatregelen die te maken hebben met de wijze van lichteren zijn het toepassen van waternevelschermen rond de grijpers van de kranen waardoor de stofemissie beperkt wordt, het installeren van vliegwiel / supercap voor de hijsmotoren waarmee een brandstofbesparing en daarmee emissievermindering wordt gerealiseerd, de denox-installatie op de uitlaat van de kranen waarmee de stikstofemissie wordt beperkt en akoestische voorzieningen op de kranen waardoor deze minder geluid produceren. Daarbij heeft de bij de uitbreiding voorziene ladingmix van de te lichteren goederen
12
(minder veevoer - fijnstof- , meer kolen - grof stof -) een positief effect op de fijnstofproblematiek in de IJmond. Milieudienst IJmond Project Havenroute De luchtkwaliteit op de Havenroute, vanaf de A22 richting de havens van IJmuiden, wordt – naast de hoge achtergrondconcentratie - bepaald door het grote aandeel vrachtverkeer. De essentie is om de luchtkwaliteit op dit traject te verbeteren. In het project Havenroute is Tovergroen op kruispunten Pontplein (Stationsweg – Kanaaldijk) en Parkweg-Amsterdamseweg ingesteld. Tevens zijn wachttijdvoorspellers voor fietsers op deze kruispunten geplaatst en is de wegindeling van de Stationsweg aangepast. Tovergroen is het instellen van verkeerslichten op een manier dat vrachtwagens bij een bepaalde snelheid meerdere verkeerslichten achter elkaar groen licht hebben en dus zonder afremmen en weer optrekken, wat veel brandstof kost en daarmee een hogere uitstoot heeft, kunnen door rijden. Dit zorgt voor een lokale verbetering van de luchtkwaliteit. IJmond Rijdt Alternatief! Het project IJmond Rijdt Alternatief stimuleert het gebruik van alternatieve brandstoffen. Hiervoor zijn drie groengas vulpunten in de IJmond gerealiseerd en zijn sinds 2012, 24 oplaadpunten voor elektrisch vervoer gerealiseerd in de vier IJmondgemeenten. Daarnaast is er een campagne geweest om het rijden op alternatieve brandstoffen breed bekendheid te geven. Deze campagne heeft geleid tot een toename van het aantal auto’s op schonere brandstoffen. Stimuleren fietsgebruik Het project heeft tot doel het fietsgebruik in de regio IJmond te stimuleren als alternatief voor de auto. Sinds de start van het project is al een aantal maatregelen uitgevoerd. Te denken valt hierbij aan de plaatsing van een grotere wachtruimte bij het Pontplein te Velsen-Noord. Er is een dubbele abri geplaatst aan de noordzijde van het Noordzeekanaal. Dit ter verhoging van het comfort van wachtende fietsers. Ook heeft uitbreiding van het aantal fietsparkeerplaatsen plaatsgevonden en is een aantal kruispunten fietsvriendelijker gemaakt. De ambitie is om nog een aantal kruispunten fietsvriendelijker te maken en de fietsparkeerplaatsen verder uit te breiden. Daarnaast staat nog in de planning om oplaadpunten voor e-bikes te plaatsen. IJmond bereikbaar In het Platform IJmond Bereikbaar werken de vier IJmond gemeenten actief samen met het bedrijfsleven met als doel via mobiliteitsmanagement de alternatieven voor de auto aantrekkelijker te maken. Ook hebben de IJmond gemeenten aan een regionale visie gewerkt. Deze wordt nog dit jaar door de vier gemeenten raden van de IJmond vastgesteld. Het stimuleren van openbaar vervoer en fiets is voor deze visie een belangrijk uitgangspunt. Het maatregelenpakket op het gebied van de infrastructuur voor openbaar vervoer, fiets en autoverkeer, (dynamisch) verkeersmanagement en mobiliteitsvoorzieningen is in de regionale mobiliteitsvisie opgenomen. Voor de 13
periode 2013-2015 zal de Milieudienst IJmond zich richten op het uitvoeren van korte termijn maatregelen uit de regionale bereikbaarheidsvisie, dan wel maatregelen te treffen die aansluiten bij het Programma IJmond Bereikbaar. Via het Programma IJmond Bereikbaar wordt mobiliteitsbeleid bij bedrijven in de IJmond als speerpunt opgepakt. Met speciale producten, zoals de IJmond Bereikbaar OVchipkaart, wordt het woon-werkverkeer gefaciliteerd. Bedrijfsleven Enkele ondernemers op het bedrijventerrein De Pijp te Beverwijk hebben het initiatief genomen voor een GreenBiz met als doelstelling duurzame business genereren. Het uitgangspunt is ‘samen sterk, samen duurzaam’. Hierbij komen energiebesparing, duurzame energie (zonnepanelen) en mobiliteit aan bod. De Milieudienst IJmond verzorgt onder andere de website, documentatie en organisatie. Samen met de gemeente Beverwijk ondersteunen zij dit duurzame initiatief.
4.4 Overige geïnventariseerde maatregelen Naast de nu-kansrijke en reeds lopende maatregelen zijn er veel maatregelen naar voren gekomen die niet op korte termijn gerealiseerd kunnen worden. Deze maatregelen zijn als volgt gegroepeerd: -
Scheepvaartmaatregelen Maatregelen op het terrein van Tata Steel Verkeersmaatregelen Regelgeving en beleid
Scheepvaart: Walstroom Het realiseren van walstroom komt in meerdere bronnen terug. Naast de reeds genoemde toepassing in de Zeehaven IJmuiden worden er diverse andere toepassingen voorgesteld: voor de lichterkranen (nu nog in de vaargeul, op termijn in de Averijhaven), de ferry naar Newcastle, voor cruiseschepen en voor binnenvaart. De aard de effecten van deze walstroomprojecten is vergelijkbaar met die van de Zeehaven IJmuiden. De realisatietermijn is echter anders. Akro Consult heeft namens de Milieudienst IJmond een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van walstroomvoorzieningen ten aanzien van: - binnenvaart; - ferries; - cruisevaart. Voor de binnenvaart is de toepassing van walstroom meer gevorderd. Hiervoor is er ook een internationale standaard. Deze internationale standaard ontbreekt nog voor de maritieme sector. In het kader van het vervolg van de dialoog zou kunnen worden onderzocht op welke manier bij te dragen aan de totstandkoming van een internationale standaard. Mogelijk kan de herstructurering op de NAM-kade een optie worden. Voor de ferries, de schepen van DFDS, is de toepassing van walstroom op dit moment financieel niet haalbaar. Deze schepen zijn 26 en 27 jaar oud. De gemiddelde levensduur van dit type schepen is ruim 30 jaar. De schepen van DFDS worden op korte termijn in onderhoud genomen, waardoor de levensduur 14
met maximaal nog ongeveer vijf jaar kan worden verlengd. Afgezet tegen investeringen die aan de schepen nodig zijn voor walstroom is dit financieel niet haalbaar. Zowel DFDS als KVSA zien dan ook voor de korte termijn geen rendabele mogelijkheden voor het geschikt maken van bestaande schepen voor walstroom. Vanuit de gesprekken is gebleken dat DFDS bereid is om in het kader van nieuwe investeringsbeslissingen aangaande haar ferries het gesprek met betrokken partijen aan te gaan om de mogelijkheden van uitstootreductie te verkennen. Over walstroom voor cruiseschepen wordt opgemerkt dat dit vanwege de enorme omvang van cruiseschepen een hoge investering vergt, die niet terug te verdienen is op redelijke termijn. Maatregelen Tata-terrein Tata Steel heeft twee maatregelen specifiek onderzocht in het kader van de milieudialoog. Enerzijds een windscherm rond de grondstoffenopslagen en het overkappen van (een deel van) de kolenopslag. Beide maatregelen leiden tot een vermindering van grof stof. Volgens Tata Steel leiden deze maatregelen niet tot een meetbare vermindering van fijn stof in de woonomgeving. Het bronnenonderzoek laat zien dat het plaatsen van windschermen leidt tot een afname van 1 µg/m3 in Wijk aan Zee.3 Deze maatregelen zijn niet kosteneffectief en worden op het moment gekwalificeerd als BBT plus maatregelen (gezien de maatregelen die Tata Steel al heeft getroffen om stof verspreiding tegen te gaan). De overige financiële baten van een overkapping zijn onderzocht echter is er voor Tata Steel geen sprake van een businesscase. Tata Steel zet in op de reeds geïdentificeerde maatregelen zoals het doekfilter (gereed eind 2013) en andere lopende milieuprojecten (die genoemd zijn in het overzicht) en blijft onderzoek doen naar mogelijke maatregelen om geluid, stof en geur hinder te voorkomen Verkeersmaatregelen Op lokaal niveau kunnen verkeersmaatregelen veel effect sorteren. Voorbeelden van verkeersmaatregelen, die nader onderzoek vergen, zijn de volgende Aanpak goederenvervoer De ligging aan het Noordzeekanaal, de binnenhaven van Beverwijk en het aanwezige spoornetwerk biedt kansen voor een modal shift. Het is wenselijk vanuit de IJmond de mogelijkheden die dit biedt verder benutten, met als doel meer ruimte te creëren op de bestaande hoofdwegen en de leefbaarheid en veiligheid op en rond de wegen te verbeteren. Met een gericht onderzoek kan inzicht worden verkregen in de aard en omvang van de goederenstromen van en naar de IJmond. Vervolgens kan van daaruit, in samenwerking met het bedrijfsleven en Smart Logistics Amsterdam, een programma worden ontwikkeld dat gericht is op het stimuleren van milieuvriendelijk vervoer en het verbeteren van de efficiency in het transport. Optimalisatie verkeersregelinstallaties 3
conclusie bronnenonderzoek fase 3:Berekende afname PM10 als gevolg van windschermen: Wijk aan Zee Banjaert: 1 ug/m3; Wijk aan Zee Bosweg: 1,38 ug/m3; Reijndersweg: 7 ug/m3; IJmuiden Kanaaldijk: 1,5 ug/m3
15
Verouderde en niet goed ingeregelde verkeerslichten kunnen het verkeer minder goed verwerken. Zo is het mogelijk om de wachttijden door een efficiëntere regeling aanzienlijk te verminderen. We zorgen er voor dat de verkeerslichten goed zijn onderhouden en voorzien zijn actuele software (minder dan 5 jaar oud). Groene Golven verbeteren de doorstroming en de luchtkwaliteit. De Havenroute in IJmuiden (tussen de A22 en het Pontplein) is in ieder geval kansrijk gebleken. Ook de route tussen de A22 en de Wenckebachstraat in Velsen Noord is kansrijk. Ook andere routes zijn wellicht interessant om een groene golf te realiseren. Verdere verbetering Velsertraverse Er bestaan ideeën voor aanpassingen van het kruispunt Velsertraverse-VelserwegWijkerstraatweg. Deze is nu een bajonetkruispunt. Door deze kruispuntvorm gaat er veel capaciteit verloren (verliestijd). Gedacht wordt dat wanneer het kruispunt gereconstrueerd wordt tot viertaks kruispunt de verliestijden afnemen. Mogelijk is op langere termijn deze maatregel onvoldoende: een ongelijkvloerse kruising is dan nodig om het verkeer af te kunnen wikkelen. Ongelijkvloerse kruising Velsertraverse Ter verbetering van de (noord-zuid) fietsroute kan worden gedacht aan een ongelijkvloerse kruising voor langzaam verkeer ter hoogte van de Velsertraverse. Beleid en regelgeving De laatste categorie maatregelen betreft beleidsmaatregelen. Niet meer hanteren van ‘niet in betekenende mate’ (NIBM) Sedert medio 2012 bestaat de mogelijkheid om bij ministeriele regeling gebieden aan te wijzen waar voor projecten (tijdelijk) geen gebruik mag worden gemaakt van de NIBM grond. Deze mogelijkheid is gecreëerd om ingeval van overschrijding van grenswaarde, de overschrijdingen niet nog groter te laten worden. Het instrument is bewust bedoeld als “ingreep” in situaties waar overschrijdingen door toepassing van de nibm grond verder worden vergroot. Juist nu de derogatietermijn voor PM10 is verstreken is het van belang dat overheden overschrijdingen voortvarend aanpakken. Ook om een ingebrekestelling vanuit Brussel te voorkomen. Daar past niet bij dat de overschrijdingen door toepassing van de NIBM grond juist toenemen. Als de NIBM grond niet meer mag worden toegepast, hoeft dat niet te betekenen dat een project niet door kan gaan. Er zal beoordeeld moeten worden of maatregelen mogelijk zijn die ervoor zorgen dat de overschrijding afneemt of in ieder geval niet wordt verergerd. Een aanwijzing heeft in maart 2013 plaats gevonden voor een aantal gemeenten met een stevige veehouderijproblematiek. Er is daar sprake van hoge achtergrondconcentraties PM10 en verschillende veehouderijen waar de PM10 norm wordt overschreden. Inmiddels wordt in die gemeenten druk gewerkt aan een plan van aanpak. Het niet van toepassing verklaren van de NIBM grond is een instrument bedoeld om de aanpak in overschrijdingsgebieden te ondersteunen. Toepassing van deze mogelijkheid voor het IJmondgebied ligt op dit moment niet meteen voor de hand nu we hebben geconcludeerd dat behoudens op enkele zeer specifieke plekken de grenswaarden voor PM10 niet worden overschreden. Toepassing kan in beeld 16
komen als bijvoorbeeld zou blijken dat zich op grotere schaal overschrijdingen van de PM10 norm voordoen die niet of onvoldoende met maatregelen worden aangepakt. Bij de keuze voor het aan te wijzen gebied waar de NIBM grondslag buiten toepassing blijft kunnen ook gebieden met dreigende overschrijding worden meegenomen. Dan valt te denken aan gebieden waar een gevaar voor grenswaardenoverschrijding zeer dichtbij is. Milieuzonering vrachtwagens Uit divers onderzoek is gebleken dat milieuzones effectief zijn in het verminderen van de fijn stof belasting (afname PM 10 van het verkeer met 2 - 7%). In 11 steden is er al een milieuzone voor vrachtwagens ingesteld. Ook in het buitenland (o.a. Duitsland en België) zijn milieuzones ingesteld. De milieuzone voor vrachtwagens zou later ook nog uitgebreid kunnen worden met bestelbussen, omdat daarvan ook bekend is dat deze veelal op vervuilende diesel rijden. Ruimtelijk scheiden Wegen en Industrie van gevoelige bestemmingen De IJmondgemeenten werken, samen met de GGD, aan een beleidsvoorstel dat extra blootstelling aan fijnstof bij gevoelige bestemmingen moet terugdringen. De gemeenten willen maatregelen nemen door ruimtelijk de vervuilende bronnen van gevoelige bestemmingen te scheiden. Dit kan door aan de ene kant een bufferzone aan te brengen rondom wegen en industrie en aan de andere kant afspraken te maken om gevoelige bestemmingen, zoals scholen en verpleegtehuizen, op voldoende afstand van wegen of industrie te bouwen.
17
4.5 Maatregelen (met milieueffect) in schema Wanneer de maatregelen die een milieueffect hebben worden gegroepeerd op grond van de aard van het effect (op de fijnstofconcentratie) en op de termijn waarop ze (kunnen) worden gerealiseerd, ontstaat het volgende beeld.
18
Bijlage 1: rapportage Milieufederatie (in samenwerking met Dorpsraad Wijk aan Zee)
19
Maatregelenpakket voor schonere lucht in de IJmond
Colofon Tekst: Rolf van Arendonk en Lex de Savornin Lohman Milieufederatie Noord-Holland Stationsstraat 38 1506 DH Zaandam 075 6351598 www.mnh.nl Deze notitie is in overleg met Dorpsraad Wijk aan Zee tot stand gekomen. September 2013
2
Maatregelenpakket Op de informatiebijeenkomst van 25 juni over de luchtkwaliteit in de IJmond heeft Dorpsraad Wijk aan Zee en de Milieufederatie Noord-Holland de bestuurders die deelnemen aan de Milieudialoog opgeroepen om op de korte termijn met een bestuurlijk gedragen maatregelenpakket te komen ter verbetering van de luchtkwaliteit in de IJmond. Wij hebben op de informatiebijeenkomst al een aantal te nemen maatregelen benoemd. Hieronder zijn deze maatregelen nader uitgewerkt. Ook is het noodzakelijk om een duidelijke en scherpe totaaldoelstelling voor de leefbaarheid in de IJmond neer te leggen. Aangevuld met tijdsplanning en een globaal stappenplan waarmee gemonitord wordt of de doelstelling bereikt of bedreigd wordt. Ook decentrale overheden kunnen een NSL-type programma vaststellen, en saldering toepassen i.p.v. het NIBM.
Maatregelen bij de industrie Tata Steel. Tata Steel is voor wat betreft de bijdrage aan fijn stof in de IJmond nog steeds veruit de belangrijkste lokale bron (maakt bijna 90% uit van de bijdrage van alle lokale fijn stof bronnen, bronnenonderzoek DCMR 2010). Het ligt dan ook voor de hand om in eerste instantie te kijken welke maatregelen daar nog genomen kunnen worden. Met name moet gekeken worden naar de fijn stof bijdrage van de oppervlaktebronnen, aangezien die in de IJmond voor 70% bijdragen van alle bronnen van Tata Steel (punt-, diffuse en oppervlaktebronnen). Onderstaande maatregelen zijn voor een deel al eens eerder geïnventariseerd door de Provincie in het kader van een bronnenonderzoek dat uitgevoerd werd in het kader van de Klankbordgroep fijn stof IJmond. Daarnaast is voor de IJzer en Staal industrie sinds februari 2012 een nieuwe BREF gepubliceerd. De huidige stofreductiemaatregelen van Tata Steel moeten getoetst worden aan de BBT maatregelen uit deze nieuwe BREF en indien deze niet in overeenstemming zijn te worden voorgeschreven. Zonder compleet te willen zijn, volgen hieronder een aantal te nemen maatregelen die de stofuitstoot kunnen verminderen. Oppervlaktebronnen • •
• • • • •
Het herinrichten/verplaatsen van de open bronnen (opslagen) op het Tata terrein (ook van andere bedrijven zoals Pelt en Hooijkaas, Harsco) zodat de omgeving daar minder overlast van heeft. Aanpak opslag Pelt en Hooykaas. De bergen met staalslak van dit bedrijf reiken, vanwege een verminderde afzet in de wegenbouw, al tot (ver) boven de 20 meter en vormt daardoor steeds meer een stofbron. Deze stofbron dient te worden aangepakt. Wij betwijfelen of de huidige situatie wel aan de vergunning voldoet. Plaatsen windscherm of benutting natuurlijk terrein om beschutting te bieden. In de nieuwste BREF IJzer en Staal wordt deze maatregel genoemd als BBT-maatregel. Deze maatregel dient dan ook voorgeschreven te worden. De verharde wegen op het Tata terrein zijn een belangrijke bron van fijn stofbelasting blijkt uit het bronnenonderzoek. Liggen hier nog kansen om de stofbelasting hiervan nog verder terug te dringen (betere handhaving?). Betere waterbesproeiing opslagen. Opslagen besproeien met warm water in de winter. Aanbrengen stofmonitorsysteem rondom oppervlaktebronnen om stofuitstoot te monitoren en bij teveel ingrijpen. Het toepassen van overdekte opslagplaatsen (BBT plus maatregel). In het buitenland, in Italië om precies te zijn, heeft men een aluminium overdekte kolenopslagplaats gebouwd (zie bijlage). Ook buiten Europa zijn er veel voorbeelden van overdekte (kolen)opslagplaatsen. Hoewel dit een ingrijpende maatregel is, kan hier wel een grote stofreductie mee behaald worden.
Aluminium overdekte kolen opslagplaats (144 meter breed en 55 meter hoog) in Mero in Italië (zie voor overdekte kolenopslagplaatsen ook http://bit.ly/16yOAmM ). 3
Diffuse/Punt bronnen •
• • • •
Doekfilters Pelletfabriek: De stofuitstoot van de Pelletfabriek zou minimaal nog met 50%-75% teruggebracht kunnen worden door doekfilters toe te passen (de huidige duconwassers en fluorwassers zouden vervangen kunnen worden door doekfilters). Ook de dakemissies zouden aangepakt kunnen worden met de inzet van doekfilters. Het toepassen van doekfilters is een BBT maatregel. Hoogoven 6 en Hoogoven 7: aanpak ontstoffing bunkergebouwen (vernieuwing doekfilters). Hoogoven 6 en Hoogoven 7: aanpak dakemissies van de ovenhuizen. Sluiting Kooksfabriek 2. De Kooksfabriek 2 is al erg oud en voldoet ook niet meer aan BBT. Daarnaast wordt er nu al meer kooks gemaakt als voor Tata Steel IJmuiden noodzakelijk is (het teveel aan kooks wordt nu afgezet bij een Tata vestiging in Engeland). Het wordt tijd om Kooksfabriek 2 te gaan sluiten. Aanscherping vergunningen andere bedrijven op het Tata Steel terrein (en daarbuiten) op het punt van stofbestrijding. Opgemerkt wordt dat bij Tata Steel de laatste jaren wel al een aantal positieve maatregelen zijn genomen, zoals de plaatsing van doekfilters bij de Sinterfabriek en de verplaatsing van de opslagplaatsen van de NoordWest hoek naar elders. Nog steeds zijn bovengenoemde maatregelen mogelijk, wenselijk en noodzakelijk om de fijn stof uitstoot te beperken.
Maatregelen scheepvaart De laatste jaren wordt de scheepvaart steeds meer erkend als een belangrijke bron voor luchtverontreiniging. Dit geldt in hoge mate voor de zeescheepvaart en in mindere mate voor de binnenvaart. De uitstoot van zeescheepvaart aan fijn stof wordt geschat op 17% van het landelijke totaal aan PM10 en dat van de binnenvaart op 3% van het totaal. Ter vergelijking het wegverkeer is verantwoordelijk voor 24% van het totaal aan fijn stof in Nederland (Taakgroep Verkeer en Vervoer, 2011). De scheepvaart stoot ook voor een belangrijk deel roet en ultrafijne stofdeeltjes uit (de meer gevaarlijke gezondheidsrelevante fijnstofdeeltjes). Aanpak van de luchtverontreiniging van de scheepvaart is dan ook belangrijk. De te nemen maatregelen zijn o.a: • Toepassing walstroom (voor binnenvaartschepen, ferry’s en cruiseschepen). • Toepassing schonere brandstoffen, denk o.a. aan (bio)-LNG (vloeibaar aardgas (groengas)). Wordt tegenwoordig als alternatieve schonere brandstof ingezet in wegtransport en in binnenvaart en in kustvaart. In het Havengebied van Rotterdam en recent ook in het Havengebied van Amsterdam gaat men hiermee aan de slag. In de IJmond zou men hier bij kunnen aansluiten. Zie; http://bit.ly/16ZNBQR • Differentiatie havengelden: schone schepen krijgen korting op basis van bepaald aantal punten wat men scoort a.h.v. Environmental Ship Index of Clean Shipping Index of Green Award Certificaat; • Verplaatsen van goederenvervoer over weg naar water (goederenvervoer over water wordt nog altijd als schoner beschouwd dan vervoer over weg). Verkeersmaatregelen Voor wat betreft verkeersmaatregelen zijn het type maatregelen interessant die zich richten op minder gemotoriseerd vervoer (dus bv. fietsvervoer) op schoner vervoer (openbaar vervoer; schonere brandstoffen) en het weren van vervuilend vervoer. Voor wat betreft het laatste is met name het weren van dieselverkeer interessant omdat die gezondheidskundig het meest relevant is vanwege de uitstoot van roet en ultrafijn stof door dieselverkeer. De hieronder voorgestelde maatregelen zijn maatregelen die komen in aanvulling op de maatregelen die al genoemd zijn in het Beleidsplan Visie Luchtkwaliteit IJmond van de IJmondgemeenten. De maatregelen die in dit plan genoemd zijn richten zich met name op verbeteren fietsgebruik, stimuleren OV gebruik en een schonere industrie (zie beleidsplan). • Milieuzone instellen voor vrachtwagens. Uit divers onderzoek is gebleken dat milieuzones effectief zijn in het verminderen van de fijn stof belasting (afname PM 10 van het verkeer met 2 - 7%). Vanuit gezondheidsoogpunt is het instellen van een milieuzone misschien nog wel interessanter omdat milieuzones zorgen voor veel minder roet en ultrafijn stof. Verhoudingsgewijs is de afname van roet nog groter; de milieuzone van Berlijn zorgde voor 40% minder roetuitstoot! In 11 steden is er al een milieuzone voor vrachtwagens ingesteld. Ook in het buitenland (o.a. Duitsland en België) zijn milieuzones ingesteld. De milieuzone voor vrachtwagens zou later ook nog uitgebreid kunnen worden met bestelbussen, omdat daarvan ook bekend dat deze veelal op vervuilende diesel rijden. Zie: http://bit.ly/16HSue7 • Aandringen bij het Rijk op lagere snelheid op de A22 (van 100 naar 80 km/uur). • Stimulering gebruik van autodelen in de IJmond (autodating, greenwheels, enz.). • Stimulering meer groen langs milieubelaste zones (dus ook in de woonomgeving).
4
•
• •
•
Stimuleren gebruik van fiets, E- fiets en E-scooter en ontmoedigen snorscooters en snorbrommers. Recent TNO onderzoek heeft laten zien dat snorscooters ware fijn stof kanonnen zijn. Vaak stoten ze nog meer fijn stof (en roet ) uit als vrachtwagens. Snor-scooters en -brommers zouden ook niet meer op het fietspad moeten rijden. Stimuleren vervoersmanagement bij bedrijven: stimuleren schoner personen- en goederenvervoer van en naar bedrijven. Kies voor schone mobiele werktuigen. Gemeenten kunnen bij de aanbesteding van bouwwerken luchtkwaliteitseisen stellen aan mobiele werktuigen zoals aggregaten en heftrucks. Dit zijn vaak ware roetkanonnen die zonder roetfilter al snel 10 tot 40 keer meer fijn stof uitstoten dan de meeste vrachtwagens. In ongeveer vijf uur blaast zo’n aggregaat net zo veel roet uit als de gemiddelde auto in een heel jaar. Er zijn allerlei stimuleringsmaatregelen voor de aanschaf van milieuvriendelijkere mobiele werktuigen (zie http://bit.ly/1dDqAVu en www.pianoo.nl) Het gemeentelijk danwel provinciaal financieel stimuleren van schoon vervoer (b.v. elektrisch vervoer, Etaxis, E-scooters; bussen op aardgas of groengas, zie http://bit.ly/15OT64S )
Aanvullend instrumentarium • Geen gevoelige bestemmingen plaatsen langs drukke (snel)wegen! Houd een veilige afstand tot drukke wegen aan voor gevoelige bestemmingen zoals scholen en kinderdagverblijven. Het is voor niemand gezond om langs drukke verkeerswegen te wonen, maar het meest kwetsbaar zijn kinderen, ouderen en zieken. Stel een officiële beleidsregel op dat uitgaat van de landelijke GGD-richtlijn en dat stelt dat gevoelige bestemmingen niet binnen de 300 meter van een snelweg gebouwd mogen worden en 50 meter van provinciale en drukke gemeentelijke wegen (meer dan 10.000 mvt/etm). Voor bestaande situaties kunnen 80 km zones, schermen langs wegen en in het uiterste geval filters in gebouwen een oplossing bieden. • Pas geen NIBM-principe toe in de IJmond! Het Niet in Betekende mate principe speelt een belangrijke rol in het luchtkwaliteitsbeleid en stelt dat als een project minder dan 1,2 ug/m3 aan fijn stof bijdraagt in de woonomgeving, dit niet verder getoetst hoeft te worden aan de wettelijke grenswaarden. Het project kan dan gewoon doorgang vinden, ook al worden de grenswaarden overschreden of bijna overschreden in dat gebied. Het gevolg van het hanteren van dit NIBM-principe in het kader van de vergunningverlening is dat er telkens een kleine hoeveelheid fijn stof kan bijkomen. De provincie NoordHolland (Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied) hanteert het NIBM-principe in het kader van de vergunningverlening. In de IJmond zou men geen gebruik moeten maken van het NIBM-principe en zou men hiervoor in de plaats een NSL-type programma moeten vaststellen en saldering toepassen in plaats van het NIBM. Nieuwe projecten zouden op basis van een dergelijke aanpak wel doorgang kunnen vinden, als dit maar gecompenseerd wordt door het parallel nemen van maatregelen zodat de luchtkwaliteit per saldo niet verslechterd (stand still). Zie voor verdere uitwerking: bijgevoegde bijlage • Betere communicatie over de luchtkwaliteit. De voorlichting over de luchtkwaliteit (o.a. de website) en de communicatie daarover zou verbeterd kunnen worden. Ook zouden de inwoners gewezen moeten worden op wat zij zelf kunnen bijdragen aan een schonere lucht. Betere monitoring • Het plaatsen van een extra meetpunt (of extra meetpunten) in de woonomgeving. Om te kijken of om te controleren of op leefniveau de luchtkwaliteit wel voldoende is moet er een extra meetpunt in de woonomgeving in Wijk aan Zee bijkomen. Op dit moment wordt alleen het meetpunt de Banjaert in Wijk aan Zee gebruikt voor de toetsing aan de grenswaarden. Dit is te weinig. Onderzoek naar een representatieve locatie voor een extra meetpunt op leefniveau in Wijk aan Zee is dus noodzakelijk. • Roet meten: verschillende deskundigen geven aan dat roet een betere indicator blijkt te zijn om te bepalen hoe gezond/ongezond de luchtkwaliteit is. Het meten van roet levert dan ook zinvolle informatie op. Het geeft goed weer waar de problemen met de gezondheid het grootst. Het kan dus een belangrijk hulpmiddel zijn bij het bepalen van welke maatregelen gekozen moeten worden. Naast fijn stof moet er dus ook roet worden gemeten.
5
Juridisch kader: ook decentrale overheden kunnen een NSL-type programma vaststellen, en saldering toepassen i.p.v. het NIBM Op grond van artikel 5.13 Wet milieubeheer kunnen decentrale overheden een programma vaststellen “dat gericht is op het bereiken van een in bijlage 21 opgenomen grenswaarde in een bij dat programma aan te wijzen gebied, …., waar een grenswaarde wordt overschreden of dreigt te worden overschreden”. De eis dat de grenswaarde al wordt overschreden wordt dus niet gesteld, het kan ook gaan om dreigende overschrijding. Volgens een uitspraak van het Europese Hof2 moet een programma met maatregelen moet worden vastgesteld, ook in een dreigende overschrijdingssituatie, als een (belanghebbende) burger daarom vraagt. Maar een decentrale overheid hoeft daarop dus niet te wachten. De in het voorgaande genoemde maatregelen kunnen in een dergelijk programma worden ondergebracht. Een dergelijk programma heeft dezelfde werking als het NSL (art. 5.13 lid 3). Daardoor kunnen o.a. erin ondergebrachte projecten zonder meer vergund worden, in het kader van een alomvattende gebiedsspecifieke aanpak waarin ook verbeterende maatregelen zijn opgenomen. Met uitvoeringsverplichting. Ook is het mogelijk de in het voorgaande genoemde maatregelen uit te voeren in het kader van het met saldering verleende vergunning. Het is namelijk mogelijk om, met name in (dreigende) overschrijdingssituaties, bij nieuwe projecten, die de luchtkwaliteit verslechteren, ervan af te zien om het Besluit Niet in Betekende Mate (NIBM) toe te passen. Het NIBM maakt het mogelijk om projecten te vergunnen die qua impact onder 3% van de grenswaarde blijven. Het is echter niet verplicht om het NIBM toe te passen. Er kan door het bestuursorgaan ook gekozen om saldering toe te passen, waardoor een project vergund wordt op voorwaarde dat er parallel maatregelen getroffen worden zodat de luchtkwaliteit per saldo niet verslechtert (standstill)3.
1
In Voorschrift 4.1 van Bijlage 2 Wet milieubeheer zijn de grenswaarden (jaar- en daggemiddelde) voor fijn stof vastgelegd. Zaak Janacek (C 237/07, dd. 25/7/2008) waarin het Hof uitspraak dat een particulier zich direct kan beroepen op de (grenswaarden in) de EU-Richtlijnen m.b.t. luchtkwaliteit. 3 De juridische onderbouwing hiervan geven wij in Bijlage I. 2
6
Bijlage 1
Toepassen van NIBM is geen verplichting: een bestuursorgaan kan i.p.v. NIBM kiezen voor saldering Artikel 5.16 lid 1 Wet milieubeheer luidt: “Bestuursorganen maken bij de uitoefening van een in het tweede lid bedoelde bevoegdheid of toepassing van een daar bedoeld wettelijk voorschrift, welke uitoefening of toepassing gevolgen heeft voor de luchtkwaliteit, gebruik van een of meer van de volgende gronden en maken daarbij aannemelijk …” Volgen de verschillende “gronden”: niet overschrijden van een grenswaarde, gelijk blijven of verbetering van de concentratie, opgenomen zijn in het NSL, NIBM en saldering. Saldering houdt in dat de luchtkwaliteit per saldo niet verslechtert door een “met die uitoefening of toepassing samenhangende maatregel” (artikel 5.16, lid 1, sub b, 20). Het staat er, zogezegd, in art. 5.16 dus expliciet als een keuzemenu. Er staat niet: “Als aan een van de condities (NIBM, niet overschrijden grenswaarde, verbetering …) is voldaan, dan dient de bevoegdheid te worden toegepast”. Bestuursorganen kunnen dus kiezen welke van de “gronden” zij toepassen. Er kan, in plaats van het NIBM, ook gekozen worden voor het toepassen van saldering. Waarmee wordt bereikt dat door begeleidende maatregelen uiteindelijk een verslechterende ontwikkeling qua effect op de luchtkwaliteit gecompenseerd wordt. Zodoende kan een standstill geëffectueerd worden. Salderingsbesluit juridisch kwetsbaar? Evenmin kan in een beroepsprocedure tegen een met toepassing van saldering genomen besluit (een bestemmingsplan, vergunning), toepassing van het NIBM worden afgedwongen . Het niet toepassen van NIBM kan immers niet aan het bestuursorgaan worden tegengeworpen, zo lang maar een van de andere “gronden” wordt toegepast. Het is, gezien de tekst van artikel 5.16, zelfs zo dat het bestuursorgaan ook kan afzien van toepassing van de grond “opgenomen in het NSL”. Ook voor projecten die deel uitmaken van het NSL kán het bestuursorgaan dus kiezen voor toepassen van de grond “saldering”. Concluderend: het is een bestuurlijke keuze welke van de toepasselijke gronden (NIBM, saldering, inpassing in het NSL) wordt toegepast. Een bestuursorgaan kán in een (dreigende) overschrijdingssituatie, ervoor kiezen om de (dreigende) overschrijding niet te vergroten (standstill) door het verlenen van nieuwe vergunningen/toestemmingen.
7 Milieufederatie Noord-Holland
www.mnh.nl
Bijlage 2: overzichtstabel maatregelen Geïnventariseerde maatregelen
Kansrijk
Walstroom hecktrawlers, Zeehaven Aanpak Velsertraverse Pilot Fietspont Pilot inzet shuttlediensten Subsidieregeling e-scooters e-wagenpark overheden IJmond Dynamische route informatie panelen Verbetering van informatie/communicatie omtrent de milieusituatie Plaatsen extra meetpunt in Wijk aan Zee Stofgerelateerde milieumaatregelen Tata Steel Diverse geurgerelateerde maatregelen Tata Steel Diverse geluidgerelateerde maatregelen Tata Steel e-mobility, oplaadpalen Bonusregeling voor zeescheepvaart en eis schonere brandstof Lichteren: waternevelschermen, installeren van vliegwiel / supercap voor de hijsmotoren, denox-installatie op de uitlaat van de kranen en akoestische voorzieningen op de kranen Project Havenroute IJmond rijdt alternatief Stimuleren fietsgebruik IJmond bereikbaar Maatregelen door bedrijfsleven Overige toepassingen walstroom Windscherm Tata Steel Overkapping Tata Steel Overige verkeersmaatregelen/maatregelen voor modal shift Niet meer hanteren NIBM Milieuzonering vrachtwagens Ruimtelijk scheiden van wegen en industrie van gevoelige bestemmingen
X X X X X X X X
Lopend
(Mogelijk) later
X X X X X X X
X X X X X X X X X X X X
