Milieu is geen linkse

m i l i eudefensie magaz i n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 39 – nr 4 – april – 2010 – prijs € 3,60

Richard de Mos, PVV

De Yes Men ‘fixen’ alles! Denken over een nieuw Milieudefensie Slim omgaan met restwarmte

“Milieu is geen linkse hobby”

6 Richard de Mos

Milieudefensie Magazine nummer 4 april 2010. Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier. redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Beeldredactie: Henk van Dijkhuizen, Brenda Poppenk. Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, J aap Dirkmaat, Dirk Janssen, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Illustraties: Zak, Sylvia Weve, Stevenhagen Cover: Klaas Jan van der Weij/ HH Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 34,00 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieu defensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

Klimaat is geen milieu en windmolens zijn een grote subsidietruc. PVV-woordvoerder milieu De Mos over wat hij wél belangrijk vindt.

12 Mastercl ass va n d e Ye s M e n De Yes Men zijn verrassend succesvolle, onconventionele activisten. Hun nieuwe film ging in première en ze gaven een masterclass actievoeren.

18 Nieuw beleid Activisme of lobby, of allebei? Klimaat, landbouw, welke thema’s wel of niet? Milieudefensie werkt aan een nieuw Algemeen Beleidsplan.

2

milieudefensie magazine 4 – 2010

Nieuw blad In het huis van mijn ouders is een muurtje met een verzameling foto’s. Oude, zwartwitte foto’s van beide kanten van de familie. Trouwfoto’s, statige portretten en alle-kinderen-opeen-rijtje, in allerlei lijstjes. Ze hangen op een plek waar je eigenlijk voorbij loopt, tussen twee kamers in. Maar op dagen dat iedereen zich in het huis heeft verzameld, krijgt de muur wat aandacht. Soms komen er ook fotoboeken uit de kast. “Daar word ik altijd een beetje melancholisch van”, zei m’n zus onlangs. Begrijpelijk. Met wat afstand zie je hoe iedereen op elkaar lijkt en hoe dingen zich, onafhankelijk van het tijdsgewricht, telkens herhalen. Het doet je afvragen of een ‘nieuw begin’ wel mogelijk is. Dat is een actuele vraag, deze lente. Veel zit op een scharnierpunt. De politiek (p6), de energievoorziening (p24), mobiliteit (p28). Ook bij Milieudefensie veranderen er dingen. Nieuwe directeur, net de tweede keer

2 4 Wa r m t e n e t t e n Het hergebruik van restwarmte kan veel bijdragen aan de klimaatdoelstellingen. Waarom gebeurt er dan in Nederland niet zo veel?

Ve r d e r 5 Pa l m o l i e 1 0 P l a n n e n vo o r e e n b e t e r k l i m a at 1 5 L o k a a l : l i n t j e s vo o r g r o e n e da m e s 2 8 O p i n i e : d e t o e ko m s t va n d e au t o

Rubrieken 4 Berichten 11 Column Bijlo 20 Consument: recept 2 2 B r i e v e n , S t e v e n h ag e n 2 3 C o l u m n D i r k m a at 26 Media 3 0 A g e n da e n o p r o e p e n 3 1 H a rt e n Z i e l : S o n ja B o r s b o o m


commentaar gereorganiseerd, een nieuw Algemeen Beleidsplan in de maak (p18), en het magazine wordt vernieuwd. Sommige veranderingen waren gedwongen. Bezuinigen moest en we zijn opnieuw gewaardeerde collega’s kwijtgeraakt. In dit soort situaties roepen mensen bemoedigend dat het óók een nieuw begin is. In een oude Vrij Nederland las ik een stuk van Natasha Gerson. Ze schreef hoe haar huis in Balkbrug afgelopen zomer volledig afbrandde. Je zou denken, dán moet je pas opnieuw beginnen! Toch, schreef ze, als dit je ooit overkomt: koop vooral niets nieuws. Want iedereen om je heen geeft je dingen, van truien tot meubilair. Echt, een gerecycleder begin is niet denkbaar. En zelfs al heb je helemaal niets meer, dan nog leef je niet in een vacuüm. De populaire filosoof Alain de Botton constateert in een boek over reizen: we reizen om het bekende achter ons te laten, maar we vergeten dat we altijd onszelf meenemen. Je kunt alles dus wel helemaal anders moeten doen, binnen je bedrijf of je leven. Maar je blijft jezelf. Je hebt een verleden, net als alles wat je aanraakt. Zelfs de lucht die je inademt is gerecycled. Dat geeft meer vrijheid dan je denkt en ook meer richting. Variëren op het verleden is waar het leven uit bestaat. Die fotomuur hangt vol met pioniers. Dus, terwijl er nieuw blad aan de bomen komt, vernieuwen wij ook ons blad. We gaan naar een nieuwe verschijningsfrequentie en dat vraagt om een andere invulling. Daarom: een frisser uiterlijk, nieuwe rubrieken, misschien zelfs een nieuwe naam. Maar we blijven ‘onszelf ’, wat dat ook moge zijn. Jullie, onze lezers, kunnen daarbij helpen. Wat zien jullie door de jaargangen heen? Wat is karakteristiek, wat moet blijven, wat moet weg? Mail ons o.v.v. van ‘nieuw blad’ op [email protected]. Annemarie Opmeer

3

Door jarenlange bezuinigingen op het regionale openbaar vervoer is de filedruk de afgelopen decennia flink toegenomen. Deze conclusie trekt de werkgeversvereniging voor het goederen- en personenvervoer KNV op basis van het een onderzoek van kennisinstituut NEA. Sinds 1980 is de exploitatiebijdrage van de overheid aan het regionaal openbaar vervoer gehalveerd. Zonder deze bezuinigingen zou de rijksbijdrage aan het OV jaarlijks zo’n 1 miljard hoger zijn uitgevallen. Directeur Ad Toet noemt nieuwe bezuinigen op het regionale OV niet verstandig. “Als de overheidsbijdrage aan het OV structureel wordt verhoogd in combinatie met de invoering van de kilometerheffing, kunnen we de filedruk in de spits met 50 procent terugdringen”, aldus Toet.

4

gesteld. Volgens de milieuorganisatie laat de massale reactie op het plan zien hoe breed gedragen het protest is. Milieudefensie en Friese milieu- en natuurorganisaties vinden de Centrale As onnodig en bovendien een forse aantasting van het beschermde Nationaal Landschap de Noordelijke Wouden. De Friese milieu-

organisaties hebben een groen alternatief ontwikkeld voor de Centrale As. Dit alternatieve tracé maakt grotendeels gebruik van een bestaande tweebaansweg en tast daarom het landschap minder aan. Volgens de milieuorganisaties kan de provincie bij haar besluitvorming nu niet meer om dit alternatief heen.

Deur dicht! Door winkeldeuren te sluiten kan veel energie worden bespaard. Op zaterdag 27 maart gingen leden van Milieudefensie Amersfoort de straat op om het winkelende publiek te wijzen op deze voordelen van een dichte winkeldeur.

Tijdens de demonstratie werden stickers uitgedeeld aan ondernemers die de winkeldeur niet permanent open hadden staan. Bij slechts 27 van de in totaal 500 winkels in de binnenstad was dit het geval. Het winkelende publiek

werd gevraagd een enquête in te vullen over het effect van een dichte winkeldeur. De meesten gaven daarin aan dat een dichte winkeldeur geen negatieve invloed heeft op hun winkelgedrag.

B r e n da P o pp e n k

Files door bezuinigingen OV

De provincie Friesland heeft in de afgelopen periode 2300 zienswijzen ontvangen op het ontwerp-inpassingsplan van de Centrale As, een vierbaansweg tussen Dokkum en Drachten. Ruim 2200 mensen hebben gebruik gemaakt van het zienswijzenformulier dat door Milieudefensie beschikbaar werd

ZAK

Zibb.nl

Massaal protest tegen Centrale As


Winkelketens, producenten en importeurs hebben grote stappen gezet met het uitfaseren van illegaal en destructief gekapt merbauhout en invoeren van duurzame alternatieven zoals FSC-gecertificeerd hout. Dat blijkt uit een onderzoeksrapport over houten buitendeuren van Milieudefensie. De milieuorganisatie heeft voor de derde maal op rij onderzoek gedaan in 58 vestigingen van acht winkelketens middels winkelinspecties en vragenlijs-

ten. Uit het onderzoek blijkt dat de meeste winkelketens vanaf eind 2009 alternatieven introduceren en merbau uitfaseren. Dit is een enorme vooruitgang vergeleken met vorige jaren. Bij vestigingen van achterblijver Imabo, dat geen duidelijk plan heeft om fout merbauhout uit te faseren, bracht Milieudefensie op 25 maart duurzame houten buitendeuren langs. Zij roept de doe-het-zelf keten op te stoppen met de verkoop van fout merbauhout.

Climategate: geen bewijs Het eerste van drie Britse onderzoeken naar e-mails van de klimaatonderzoeksafdeling (CRU) van de East Anglia Universiteit pleit de onderzoekers grotendeels vrij van beschuldigingen. Aanleiding voor het onderzoek waren in november 2009 uitgelekte emails waarin wetenschappers de opwarming van de aarde leken te overdrijven. Volgens de onderzoekscommissie van het Lagerhuis is er geen bewijs voor de aanklachten dat de CRU of de directeur van afdeling, Phil Jones, heeft geknoeid met de data of het proces van collegiale toetsing heeft verdraaid om de

dreiging van de wereldwijde opwarming van de aarde groter voor te stellen dan deze in werkelijkheid is. “Niets in de meer dan duizend gestolen e-mails of de controverse die na de publicatie ervan ontstond, geeft aanleiding om de wetenschappelijke consensus dat opwarming van de aarde plaatsvindt en wordt veroorzaakt door menselijk handelen in twijfel te trekken”, aldus de parlementaire commissie. Wel benadrukten ze dat hun rapport niet op alle kwesties ingaat en niet zo diep gaat als de twee andere onderzoeken die naar ‘Climategate’ worden gedaan. Wordt vervolgd.


Palmoliebedrijf onder vuur Palmolieleverancier IOI uit Maleisië presenteert zich, als medeoprichter van de rondetafelgesprekken over duurzame palmolie (RPSO), graag als een ‘groen’ en ‘verantwoordelijk’ bedrijf. De praktijk is anders, zo blijkt uit het rapport Too green to be true van Milieudefensie en haar Europese zusterorganisatie Friends of the Earth Europe. In de Indonesische provincie WestKalimantan is IOI op grote schaal betrokken bij illegale ontbossing, het droogleggen van veenlanden, verwoestende bos- en veenbranden en verdringing van kleine boeren. IOI is het grootste palmoliebedrijf ter wereld en belangrijke toeleverancier van palmolie aan Nederland en Europa. Het levert palmolie voor de biodieselproductie van Neste Oil en levert via haar in Zaandam en Rotterdam gevestigde dochterbedrijf Loders Crocklaan ook aan Unilever.

Onderzoek

Neste Oil, het Finse biodieselbedrijf, dat momenteel een grote biodieselfabriek bouwt in de Rotterdamse haven, liet in reactie aan persbureau Reuters weten een onderzoek te starten naar de praktijken van het Maleisische IOI. Neste dreigt om het contract

met IOI te verbreken als het bedrijf niet adequaat reageert op de beschuldigingen. Unilever ontkent daarentegen in een officiële reactie dat IOI foute palmolie levert. Helemaal zeker van haar zaak is ze niet, want in een mail aan Milieudefensie meldt ze de beschuldigingen in het rapport serieus te nemen en wil ze van IOI de garantie dat al haar palmolie voldoet aan de normen van de RPSO. Rhett A. Butler

Milieudefensie

Minder fout merbauhout

Autobrandstof

“Als Neste en Unilever IOI daadwerkelijk onder druk gaan zetten is dat winst”, zegt Geert Ritsema, woordvoerder Internationaal van Milieudefensie. “Maar het grootste probleem is dat de Nederlandse en Europese politiek blijft geloven dat de productie van palmolie vanzelf wel duurzaam wordt. Keer op keer blijkt dit niet zo te werken.” Volgens Ritsema moet de politiek stoppen met het verder aanjagen van het gebruik van palmolie als brandstof voor auto’s. “Hierdoor neemt de vraag naar palmolie enorm toe. Daardoor zullen er steeds meer palmoliepantages bijkomen, ten koste van oerbossen en de lokale bevolking in de tropische landen.” Freek Kallenberg

5

Richard de Mos, PVV

“We willen een tastbaar milieubeleid” 6


Wat PVV-er Richard de Mos betreft, zijn milieu en klimaat verschillende dingen. “Als je kritische vragen stelt, ben je meteen een platte-aardedenker.” H a n va n d e Wi e l

“H

E v e r t - J a n Da n i e l s / H o l l a n d s e H o o g t e

a, onze vrienden!” PVV’er Richard de Mos reageert ironisch als we bellen met het verzoek om een interview. De politieke carrière van PVV’er Richard de Mos (1976) gaat als een raket. Nadat PVV-er Barry Madlener de Tweede Kamer verruilde voor het Europees Parlement, werd voormalig onderwijzer en PVV-beleidsmedewerker De Mos in september 2009 Kamerlid. Een half jaar later kwam daar een zetel in de gemeenteraad van Den Haag bij. Voorlopig de meeste bekendheid verwierf De Mos met zijn aankondiging ‘als luis in de pels’ mee te gaan naar de klimaattop in Kopenhagen “om goed in de gaten te houden dat Nederlands belastinggeld op verantwoorde wijze wordt besteed.” De joviale De Mos maakt van zijn hart geen moordkuil. Met de verkiezingen voor de deur werkt de PVV aan het partijprogramma. De Mos is verantwoordelijk voor het milieubeleid, verkeer en waterstaat. “We willen verschil maken tussen milieubeleid en klimaatbeleid. De M van VROM staat voor milieu, maar het gaat altijd over klimaat. Wij zijn vóór milieubeleid. Natuurlijk zijn ook wij voor schone lucht, schoon water en we zijn blij dat het daarmee gelukkig heel goed gaat. Dieren die een poos zijn weggeweest komen weer terug: de ooievaar, de das. Dat komt door gedegen milieubeleid bij fabrieken, door schonere auto’s. Maar het klimaatbeleid raakt kant noch wal. Daar willen we vanaf. Moeder natuur gaat over klimaat, de mens niet.”


Ziet u de aandacht voor klimaatverandering als bangmakerij? “Ja. Het begon met de film van Al Gore. Als leek denk je: hoe lang hebben we nog? Nederland gaat van de kaart! Leg maar vast een roeiboot op het dak. Waarom moet je mensen zo bang maken en een schuldgevoel aanpraten, als je ervan overtuigd bent dat er wat aan de hand is? Kinderen worden op scholen al geïndoctrineerd over zielige ijsberen. Prima als je

de film van Al Gore op een middelbare school laat zien. Laat dan ook The Great Global Warming Swindle zien. Dan kunnen kinderen zelf een mening vormen.” U gelooft niets van door de mens veroorzaakte klimaatverandering? “Het ligt wat genuanceerder. Ik zeg niet dat de klimaatalarmisten van het IPCC (het VN-panel van klimaatexperts; red.) totaal geen gelijk hebben - ik ben een leek op dit gebied. Maar over de rol van de zon, wolken en oceanen op het klimaat weten wetenschappers zo weinig. Dan is het in tijden van crisis, waar mensen met doorligwonden in ziekenhuizen liggen en het onderwijs achteruit holt, onverantwoord miljarden euro’s in klimaatbeleid te pompen. Daar komen de fouten in het IPCC-rapport nog eens bij. Als je kritische vragen stelt, word je uitgemaakt voor een platte-aardedenker. Ik zeg alleen dat ik twijfels heb: de mens draagt maar voor

“Windmolens zijn gehaktmolens voor vogels” 3 procent bij aan de CO2-uitstoot en de aarde warmt al sinds 1998 niet meer op. Een sterrenkundige als Kees de Jager zegt dat de zonneactiviteit zodanig afneemt, dat er een nieuwe koudeperiode aankomt, te vergelijken met de kleine ijstijd.” Robbert Dijkgraaf van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen gaat voor de VN het IPCC-rapport tegen het licht houden. Het Planbureau voor de Leefomgeving doet hetzelfde. Stel dat de belangrijkste conclusies overeind blijven? “Dan zeggen wij: daar twijfelen wij aan. Als het sinds 1998 niet meer opwarmt, is dat een lange tijd.” Dat is juist heel kort, in klimaattermen, 1998 was bovendien een extreem warm jaar. 7

Pierre Crom

Richard de Mos viert met collega Sietse Fritsma de overwinning bij de gemeenteraadsverkiezingen in Den Haag.

“Dat klopt. Maar een ander gegeven is dat klimatologen die een opwarming voorspellen uitgaan van computermodellen. Zijn die betrouwbaar? Volgens Henk Tennekes, oud-directeur van het KNMI, kunnen we het weer van morgen niet eens voorspellen, laat staan dat over 50 jaar. Tot nu toe is de opwarming onzichtbaar. Waar blijft de stijging van de temperatuur, waar blijft de verhoging van de zeespiegel uit de doemscenario’s?” En het smelten van de Noordpool dan? En de zeespiegelstijging bij eilandstaten als Vanuatu en de Malediven? “De klimaatalarmisten winkelen selectief. IJs smelt altijd in de zomer; ik geloof dat Al Gore toen de opnamen voor zijn film heeft gemaakt. Bovendien is de hoeveelheid ijs op de Zuidpool aan het groeien. Dat is veel belangrijker dan wat er op de Noordpool gebeurt, want Noordpoolijs drijft op zee en mocht dat smelten, dan heeft dat geen netto effect op de zeespiegel. De Zweedse geoloog en natuurkundige Nils-Axcel Mörner, tot voor kort voorzitter van INQUA, de internationale onderzoekscommissie naar zeespiegelveranderingen, zegt dat ondanks fluctuaties de zeespiegel niet stijgt. Professor Rob Kouffeld, emeritus hoogleraar Energievoorziening van de TU Delft, zegt dat de zeespiegelstijging afneemt.” Bent u überhaupt te overtuigen van het tegendeel? “Als de zeespiegel in tien jaar ineens 50 centimeter stijgt, of als het een graad warmer wordt in tien jaar tijd.” Dus na een aantal hete zomers... 8

“Nee, zo werkt het niet. Je kunt op grond van deze koude winter ook niet zeggen dat de aarde afkoelt. Klimaat gaat over een lange periode. Maar of de mens daar de schuld van is en of we daar met zijn allen belasting voor moeten betalen, daar heb ik mijn twijfels bij.” U bent ook niet enthousiast over energie‑ besparing. “Dat zijn we wel, als mensen dat uit vrije beweging doen. De tijd dat Vader Staat

“Een op de tien auto's in Den Haag is Pools” oplegt wat we moeten doen, is voorbij. Als mensen zeggen: ik wil mijn huis isoleren – be my guest. Ik heb het zelf ook gedaan. Maar leg het niet op. Je mag mensen bewust maken, maar laat de markt zijn werk doen.” Isolatie kost een lieve duit. Kan subsidie mensen niet helpen? “De stimulans moet zijn dat het niet duur is om te isoleren. Subsidie is belastinggeld. Je pakt het mensen via de achterdeur weer af. Het is niet de taak van de overheid om mensen lastig te vallen met belastingverhogingen om iedereen aan subsidie te helpen.” De PVV wil een ‘tastbaar milieubeleid’. Wat is dat? “Tastbaar is schoon water, schone lucht.

Nieuwe auto’s zijn al schoon, veel fabrieken hebben al waterzuiveringsinstallaties. Overtredingen willen we hard aanpakken, met forse boetes op illegale lozingen. En op zwerfafval, een ergernis van iedereen. Er zijn wijken waar mensen afval zo van de balkons gooien. Geef een schip dat illegaal olie loost desnoods een vaarverbod. We denken ook over het aanpakken van de plastic soep in de oceanen, een probleem voor het leven in de zee. Dat is tastbaar, daar zouden we als wereld misschien iets aan kunnen doen. Wij vinden milieu belangrijk. Ik heb een huisje in Tsjechië, en ik vind niks lekkerder dan in de bergen wandelen. Natuur is superbelangrijk.” En het internationale milieubeleid? “De wereldwijde bomenkap, in Brazilië bijvoorbeeld, komt doordat mensen een stuk bos in brand steken omdat ze niet te eten hebben. Of ze zijn met illegale houtkap bezig. Hoe komt dat? Haal eerst de handelsbarrières eens weg. Zorg voor open handel, zonder tariefmuren, dan help je landen. Als mensen rijker worden, gaan ze zich vanzelf zorgen maken om hun achtertuin. Dat zie ik bijvoorbeeld in Tsjechië. Ze hebben nu geld om natuurparken te maken. Daar ben ik voorstander van. Nationaal Park de Veluwe: perfect. Zorg dat er meer zijn. En dat ze echt beschermd worden.” Milieu is dus geen linkse hobby? “Goed dat je dat vraagt. Milieu is van iedereen. Ieder weldenkend mens vindt het heerlijk om na een dag werken in de bossen te lopen. Of van het strand te genieten, zonder dat er klonten olie liggen. Mijn collega en vriend Dion Graus maakt zich druk om de jacht op walvissen. Dat is ook tastbaar. Dáár willen we voor gaan.” U zegt: auto’s worden schoner, maar groeiend autoverkeer is toch niet bevorderlijk voor de luchtkwaliteit? “Het fijnstofprobleem is de laatste honderd jaar gigantisch verbeterd. Toen we allemaal kolen stookten hadden we een fijnstofprobleem.” Volgens de GGD’s is het nog steeds een milieudefensie magazine 4 – 2010

probleem, met duizenden vroegtijdige doden tot gevolg. “Fijnstof bestaat voor 35 tot 80 procent uit natuurlijke stoffen: huidcellen, zeelucht, zand. In hoeverre kun je het aantal vroegtijdige doden dan kwantificeren?” Daar denk je anders over als je in Schiedam langs de A20 woont. “Natuurlijk. De bermen moeten groener worden, dan houd je fijnstof tegen. Het is ook buitengewoon onhandig geweest om huizen langs snelwegen te bouwen, al zetten wij wel vraagtekens bij de schadelijkheid van fijnstof. Je zou de bedrijventerreinen meer bij afritten van snelwegen moeten leggen, dan houd je het verkeer buiten de stad.” Toch, het autoverkeer blijft groeien. En de PVV is tegen maatregelen als de kilometerheffing. Hoe los je dat op? “Er zijn heel veel nieuwe Nederlanders. Dat is een politieke keuze. Wij vonden het niet verstandig de grenzen te openen voor Polen om hier te komen werken. Een op de tien auto’s in Den Haag is Pools. Het aantal auto’s neemt gigantisch toe, dus het is noodzakelijk om wegen te verbreden of soms een nieuwe weg aan te leggen. We zijn een overbevolkt land. Ook dat is een keuze geweest van de overheid. Die heeft hier één miljoen niet-westerse allochtonen naartoe gehaald. Er lopen hier een half miljoen Oost-Europeanen rond. Anderhalf miljoen mensen, die allemaal auto rijden. Logisch, want die moeten zich ook verplaatsen. Ik neem het die mensen ook niet kwalijk. Maar het is beleid geweest. Begrijp me niet verkeerd: als ik een Pool was geweest, was ik ook hierheen gekomen. Maar ons wegennet kan het niet aan. Kilometerheffing is geen oplossing. Wat wel werkt, is het aanpakken van knelpunten. Dat vraagt één tienduizendste van het totale oppervlak van Nederland. Je lost daar een groot deel van de fileproblematiek mee op en je houdt de mobiliteit in stand.” Maar de aanleg van meer wegen creëert nieuw verkeer. “Daar geloof ik niet in. Je zegt ook niet: je bouwt een nieuw ziekenhuis en er gaan meer zieken in liggen. Ik ga tenminste niet voor de lol naar het ziekenhuis om de bedden te testen.” Hoe kijkt de PVV tegen openbaar vervoer aan? milieudefensie magazine 4 – 2010

“Ik vind de trein ideaal, maar wel duur. Als Jan Modaal kan kiezen tussen auto of trein, kiest hij sneller voor de auto. Dit kabinet wilde het OV per jaar met 5 procent laten groeien. Wij willen eerst investeren in de kwaliteit en dan in de kwantiteit. Als je veilig in de trein kunt zitten, kies je er eerder voor. Kijk daarna of je kunt uitbreiden.” De PVV komt op voor de huisdieren. Hoe staat de partij ten opzichte van de intensieve veehouderij? “Dat is de portefeuille van Dion Graus, ik zal even kijken of hij er is.” De Mos gaat kijken maar keert onverrichter zake terug. “Wij zijn voor de veehouderij, mits de dieren goed onderhouden worden en

“Klimaatalarmisten winkelen selectief in de gegevens” dierwaardig worden geslacht. Veel boeren gaan goed met hun dieren om. Het is een sector die Nederland al honderden jaren in huis heeft.” Maar niet zo intensief. “Hij is intensiever geworden, dat is een goed punt. Dion is altijd de eerste om Kamervragen te stellen bij misstanden op boerderijen. Ritueel slachten in slachterijen vinden wij verwerpelijk. Ik vraag het hem en mail zijn antwoord.” De volgende dag komt het antwoord: “We zijn voor een gecontroleerde afbouw van de intensieve (melk)veehouderij. Echter, de bio-industrie wordt en werd in de hand gewerkt door het aankoopgedrag van consumenten. Afbouw ligt in handen van consumenten, niet van politiek.” De M van VROM gaat ook over energiebeleid, zegt De Mos. “Fossiele brandstoffen raken op, dus je moet alternatieven zoeken. Wij kiezen voor kernenergie.” De PVV wil dat de staat voor 51 procent eigenaar wordt van iedere nieuwe kerncentrale. Waarom wel staatssteun naar kernenergie en niet naar zonne- en windenergie? “Een warm huis en elektriciteit zijn pri-

maire levensbehoeftes van de mens. De overheid moet hierin voorzien met een energieleveringsgarantie. Windmolens gaan daar niet voor zorgen, tenzij we heel Nederland vol zetten. Windmolens hebben maar twintig procent rendabiliteit, leveren onregelmatig, zijn landschapsverziekend en gehaktmolens voor vogels. Als je van het milieu houdt, zet je ze niet neer. Wij zien er geen oplossing in, het is een grote subsidietruc. Met twee kerncentrales erbij zijn we al een heel eind. Daarvan is de leveringszekerheid bewezen. We zijn niet tegen zonne- en windenergie, maar zetten vraagtekens bij de leveringszekerheid. En het moet niet met subsidies worden betaald. Zonne- en windenergie staan relatief nog in de kinderschoenen. Dan is het onverantwoord om daar veel subsidie in te steken. Er zijn zelfs mensen, zoals natuurkundige Fred Udo, die zeggen dat het compleet zinloos is en dat we per jaar 2 miljard euro weggooien. Veel subsidies brengen niet wat er van verwacht wordt.” Ziet de PVV sowieso niets in subsidies? “Daar zijn we niet enthousiast over. En inderdaad, zelfs ADO Den Haag moet het wat ons betreft op den duur zonder subsidie doen. En ik ben een ADO supporter pur sang. Wij zeggen: doe lastenverlichting, zodat mensen meer centjes in de portemonnee hebben en zelf kunnen beslissen. Maak mensen ook bewust. We geloven in een zender voor de publieke omroep die voor bewustwording kan zorgen. Prima. Maar niet in allerlei subsidiestromen.” En wat vindt De Mos nu eigenlijk echt van Milieudefensie? “Milieudefensie staat 180 graden lijnrecht tegenover ons. Zij zijn gesubsidieerde klimaatalarmisten die geloven in doemscenario’s die erger zijn dan Nightmare on Elmstreet, terwijl wij geloven in een realistische benadering van de milieuproblematiek. En in de mensheid niet overschatten door te denken dat Moeder Natuur zich een tweegradendoelstelling laat opleggen! Milieudefensie mag geloven wat het wil, maar niet op kosten van de belastingbetaler.” n Dit is het tweede deel in een serie over populistisch rechts en de milieubeweging. Het eerste deel, De stem van het volk, verscheen in het maartnummer van Milieudefensie Magazine. 9

Klimaatklappers en Deltaplan M

Nederland moet zo snel mogelijk overstappen naar een koolstofarme economie. Met het oog op de verkiezingen presenteerde zowel Milieudefensie als de milieuwerkgroepen van een zevental politieke partijen elk een eigen plan. Freek Kallenberg 3 procent energie worden bespaard, en moet de hernieuwbare energie jaarlijks met 7 procent groeien. Een Deltawet Nieuwe Energie moet hiervoor de randvoorwaarden stellen.

Goed initiatief

Opvallend is dat Milieudefensie en de politieke partijen het over veel eens zijn. Beide voorstellen pleiten voor een feed-in tarief voor groene stroom, een vergroening van het belastingstelsel, een stop

op de bouw van conventionele centrales, geen overheidssubsidie voor CO2-afvang en -opslag, vergroening van het wagenpark en meer en beter openbaar vervoer. Ook wordt benadrukt dat de omslag naar een koolstofloze economie veel kansen biedt en goed is voor de werkgelegenheid en toekomstige concurrentiepositie van ons land. Willem Verhaak, woordvoerder Klimaat van Milieudefensie, is zeer gelukkig met het energieplan van de politieke

partijen. “Een uitmuntend initiatief op een goed moment. Hiermee laat je zien dat energie- en klimaatbeleid niet links of rechts is, maar een voorwaarde voor Nederland om de boot niet te missen en haar internationale verantwoordelijkheid te nemen.” Helaas bleken de kopstukken van de politieke partijen minder eensgezind over het Deltaplan dan hun milieuwerkgroepen. De VVD-fractie distantieerde zich van dit “geitenwollensokken initiatief ”, waaraan nota bene haar eigen commissie Milieu & Duurzaamheid heeft meegeschreven. CDA-fractieleider Pieter van Geel had “lof voor de samenwerking” maar houdt liever “alle opties open”: van kernenergie, tot CO2-opslag en windenergie. Volgens Niels van der Stappen van het CDA-Duurzaam-

Michiel Wijnbergh

ilieudefensie legt in het klimaatpamflet Klappers voor het klimaat het accent op het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen, met 40 procent in 2020. Hoe? Een variabele CO2-belasting moet de uitstoot van CO2 duurder maken, zodat hernieuwbare energie als wind en zon nu al rendabel worden. In 2020 moet 35 procent van de stroom in Nederland duurzaam worden opgewekt. Daarnaast is er het ‘partijoverstijgende’ voorstel voor een Deltaplan Nieuwe Energie van de milieuwerkgroepen van CDA, D66, PvdA, SGP, ChristenUnie, GroenLinks en VVD. Daarin staat de teller in 2020 op 30 procent uitstootvermindering. Het uiteindelijke doel is 100 procent duurzame energie in 2050. Om dit te bereiken moet er vanaf nu jaarlijks

10


Dure stroom

Naast kansen leiden beide plannen echter ook tot een lastenverhoging: energie uit kolen en gas wordt flink duurder. Geen populaire boodschap in verkiezingstijd. “Dat klopt”, zegt Verhaak. “maar de hogere energieprijzen voor consumenten en bedrijven worden in ons Klimaatpamflet gecompenseerd door een combinatie van energiebesparing, verlaging van loonbelasting voor de lagere inkomens en subsidies op energiebesparing voor energie-intensieve bedrijven.” Ook Van der Stappen benadrukt dat er vooral energie moet worden bespaard. “Dat compenseert de hogere energieprijzen. Maar stroom wordt duurder, daar komen we niet onderuit. Ook bedrijven die nu subsidies krijgen voor hun energie moeten meer gaan betalen voor grijze stroom. Anders komt de innovatie van schone energie nooit van de grond.” Zijn Milieudefensie en de milieuwerkgroepen het dan overal over eens? Nee. Verhaak mist in het Deltaplan een antwoord op de vraag hoe de sterk groeiende verkeersen vervoersector in de hand wordt gehouden. Ook over de grote de rol van biomassa in de toekomstige energievoorziening is hij sceptisch. “Dat hebben we wellicht wat te snel opgeschreven”, zeg Van der Stappen nu. “Er zitten inderdaad veel gevaren aan het verbouwen en verstoken van biomassa. Ik wil nu wel zeggen dat ik liever geen

biobrandstoffen voor onze energievoorziening gebruik, dan niet-duurzame biobrandstoffen.”

Subsidiestop

Overeenstemming alom. Maar al snel blijkt dat Van der Stappen in zijn partij nog een lange weg heeft te gaan. Nog geen twee weken na de lancering van het Deltaplan schrijft demissionair CDAminister Van der Hoeven van Economische Zaken in een opiniestuk in de Volkskrant te willen stopen met “het strooien met groene subsidies” voor duurzame energie. Volgens haar maakt het bedrijven lui en kost het de overheid gedurende tientallen jaren miljarden euro’s. “Daar moeten we dus vanaf ”, aldus Van der Hoeven, waarmee ze opmerkelijk genoeg afstand neemt van het door haarzelf gevoerde beleid. Volgens de demissionaire bewindsvrouw moet niet het klimaat, maar de economie leidend zijn in het beleid voor duurzame energie. Volgens Willem Verhaak leidt juist uitstel van klimaatmaatregelen op termijn tot grote economische schade. “Nu stoppen met de door haar zelf ingestelde Subsidieregeling Duurzame Energie (SDE) ondermijnt het voorzichtig terugkerende vertrouwen van de duurzame energiesector in het Nederlandse overheidsbeleid.” Het nieuwe kabinet moet daarom het subsidiebeleid niet de nek omdraaien, maar integreren in prijsbeleid waarbij de vervuiler betaalt. Verhaak: “Hiervoor moet het nieuwe kabinet zo snel mogelijk een CO2-belasting invoeren. Dat leidt tot een enorme versnelling in de productie van duurzame energie én in energiebesparing. Want vervuilen kost geld.” n

Enge raad 22.40 uur. De bel. Wie kan dat zijn? Ik heb gisteren, op een bijeenkomst van de buurtvereniging, van de wijkagent gehoord dat ik niet moet opendoen. Ik moet door het ruitje van de deur kijken. Slecht advies. Hij had sowieso alleen maar enge raad. Zelfs als je gaat poepen moet je de achterdeur op slot doen, vindt hij, terwijl wij in een dorp wonen waar… “Neeneenee meneertje, ook hier gebeuren dingen. Laatst nog is er bij een man hier in de buurt een composthoop uit de tuin gestolen terwijl hij even Chinees aan het halen was. Dus Chinees, kan, natuurlijk, maar altijd laten bezorgen. Planten in de voortuin? Voorzie ze van een wortelslot meneer. Een regenton? Veranker hem, voor je het weet gaan ze er met uw regen vandoor, en er is geen verzekering die dat dekt. Een nestkastje in de tuin? Zet er een alarm op meneer, er lopen hier vreemde vogels rond.” De bel gaat nog een keer. “hallo,” roep

michiel wijnbergh

heidsberaad draait zijn partij echter nog wel bij. “Ik denk dat Van Geel de plannen niet goed heeft bekeken. Ook de VVD kunnen we nog wel overtuigen. De overstap naar een koolstofarme economie biedt immers tal van economische kansen. Dat moet de VVD aanspreken.”

vincent bijlo ik van achter de deur, daarbij goed oppassend dat ik niet in het schootsveld sta… ”Ik ben Gwendoline Vervarke,” klinkt het zacht en zwoel. “Ze maken vaak gebruik van vrouwen,” zei de wijkagent in mijn hoofd, “dan wordt er sneller opengedaan. Maar zo is er wel bij een man hier in de straat een krat bier uit de gang gehaald. Het was leeg, het krat, maar naar zijn statiegeld kon hij fluiten. Vraag of ze haar identiteitsbewijs door de brievenbus wil gooien.” Wij hebben geen brievenbus in de deur. Ik hoor Gwendoline buiten zuchten. “Niet op zuchten reageren, laatst is iemand op die manier zijn stofzuiger kwijtgeraakt, stond pal naast de voordeur, nooit doen, stofzuigers in het zicht van de deur bewaren.” Ik moet iets bars bassen. “Wat is er?” Dat klinkt wel erg onvriendelijk. Ik hoor haar achteruitdeinzen. “Ehm,” zegt ze, “sorry dat ik zo laat stoor, maar mijn elektrische auto is leeg. En nou zag ik bij u nog licht branden…” Er brandt altijd licht, ook al ben ik alleen thuis. “Toen dacht ik, misschien kan ik bij u even opladen.” ”Dat is de nieuwste, elektrische auto leeg. Nooit op in gaan, niet opendoen. Naar boven lopen en een snoer uit het raam gooien.” Ik ontgrendel de deur, pak de sleutelbos uit het sleutelkastje, sleutels nooit in de sloten in de deur laten zitten, en open de deur. Een zweem van een heerlijk parfum waait met de frisse wind naar binnen, maar voor de deur staat niemand. Stomme wijkagent met zijn adviezen ook altijd.

www.duurzaamheidsoverleg.nl, www.milieudefensie.nl/klimaat


11

E e n l e s j e a c t i e v o e r e n va n d e Ye s M e n

Hoe fix je de wereld? Steeds weer lukt het de Yes Men om bedrijven en overheden voor schut te zetten door zich voor te doen als een van hen. Mike Bonanno geeft een masterclass.

Z

D i rk Ja n s se n

aterdagmiddag 27 maart. The Yes Men Fix the World, de nieuwe documentaire van de Yes Men, twee onconventionele Amerikaanse activisten, is net afgelopen in het Filmhuis Den Haag. De film draaide in het kader van het Movies that Matter Festival, een initiatief van Amnesty International. Ster van de film, Mike 12

Bonanno, zoals altijd strak in het pak, maakt zich op voor een presentatie aan het filmpubliek. De documentaire laat zien hoe Yes Men Mike Bonanno en Andy Bichlbaum, werken. Ze weten zich telkens weer allerlei media-evenementen binnen te liegen door zich voor te doen als woordvoerders van bedrijven en overheden. Vervol-

gens tonen ze haarscherp hoe de economie ons soms tot belachelijke of moreel onaanvaardbare keuzes dwingt. De acties van de Yes Men, zo toont de film, zijn perfect uitgevoerd, spectaculair vormgegeven en volstrekt over the top. Om de draak te steken met de manier waarop bedrijven angst gebruiken voor winstbejag, presenteerden de Yes Men op een congres voor verzekeraars namens Halliburton de ‘Survivaball’. Een belachelijk onpraktisch pak dat mensen in een grote stuiterbal verandert, bestand tegen elke vorm van natuurgeweld of terrorisme. Ook drukten ze een nep-editie van de New York Times waarin de Irakoorlog werd beëindigd, onderwijs gratis milieudefensie magazine 4 – 2010

Am n e s t y I n t e r n at i o n a l

Fulltime baan

“Wij willen mensen aanmoedigen om in actie te komen”, begint Mike Bonanno. “Onze omgeving waarschuwde ons altijd voor alle narigheid die we ons op de nek zouden halen, maar mensen vergeten dat er ook redenen genoeg zijn om wel in actie te komen.” Yes Men-acties kosten veel tijd, geld en moeite, maar ook weer niet vreselijk veel. De actie met de New York Times kostte 15 duizend dollar. Het maken van de Halliburton Survivaballs iets van 6 tot 7 duizend dollar. “Misschien kan iemand met meer ondernemersgeest onze acties winstgevend maken, maar wij zijn er vooralsnog niet in geslaagd. Je hebt een full-time baan nodig om het te financieren”, zegt Bonanno, in het dagelijks leven Universitair docent aan het Rensselaer Polytechnical Institute in New York. Daar kennen ze hem als Igor Vamos. Andy Bichlbaum is assistent docent aan Parsons New School for Design. Daar heet hij Jacques Servin. In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken, blijven acties van de Yes Men meestal zonder juridische gevolgen. “Bedrijven hebben vaak meer te verliezen met een rechtszaak dan het ze kan opleveren”, zegt Bonanno. Toch is niet iedereen daarvan overtuigd. “Als we met grote NGO’s samenwerken merken we dat ze niet te veel risico willen nemen. Uiteindelijk willen ze altijd de rem op onze acties zetten. Ik snap dat wel. Ze willen niet onbetrouwbaar overkomen. Als we alleen werken, hebben we de luxe om voluit te kunnen gaan.” De eerste keer dat een Yes Men-actie juridische consequenties had, was na afloop van een eerdere vertoning van de nieuwe film in New York. “Chase Bank wint steenkool in de Appalachen door simpelweg bergen op te blazen”, vertelt Bonanno. “Dat is een vervuilende manier om steenkool te winnen, dus wilden we milieudefensie magazine 4 – 2010

het publiek van onze film daar tegen mobiliseren.” De Yes Men deelden stukken steenkool uit om daarmee de stoep voor het dichtstbijzijnde bankfiliaal te voorzien van een boodschap. Eén toeschouwer bekladde ook het bankfiliaal zelf en werd gearresteerd. De Yes Men helpen mee om de juridische kosten te betalen.

Stropdas

Vandaag gaan de Yes Men zorgen dat Royal Dutch Shell publiekelijk excuses aanbiedt voor mensenrechtenschendingen in Nigeria. Compleet met nepwebsite, persconferentie en promoteams die in de stad namens Shell excuusflyers gaan uitdelen. Bonanno legt uit. Voor een persconferentie heb je nodig: Een pak met stropdas. Kennis van zaken (of vrienden met kennis van zaken). En een stuk bordkarton met een logo, voor op je spreekgestoel-

“Dit moet een grap zijn” te. Een katheder kun je ook improviseren, zo lang de camera het verschil niet ziet. “Tijdens de klimaattop in Kopenhagen spraken we vanachter een stapel bierkratten met een uitgeprinte Canadese vlag erop. Geen hond die opmerkte dat de Canadese overheid geen katheder had. En de camera-resolutie was zo laag dat de slechte printkwaliteit ook niet opviel.” Bonanno geeft vanachter het Shelllogo onder de naam Bradford Houppe de excuusspeech in de camera. Daarna een paar shots van geïnteresseerd knikkende mensen in het publiek en de video kan op het web (www.shellapologies.com). Meer is het niet.

passen dat je jezelf niet voorbij schiet”, waarschuwt hij. De groep hoont hem een beetje weg, maar Bonanno benadrukt dat het belangrijk is dat je je persiflage – want dat is het uiteindelijk – op feiten baseert. Dam vindt het toch allemaal te makkelijk. “Ik snap dat er heel veel dingen niet goed gaan. Dat moet je aan de kaak stellen. Maar door Shell als schuldige aan te wijzen, kom je niet verder. Ik heb zelf voor Shell in Gabon gewerkt, en ik zag daar hoe veel geld in de zakken van politici verdween”, zegt Dam, die tegenwoordig een bedrijf met mobiele barista’s runt. “Je kunt een leuke grap uithalen, maar ik zie liever dat de mensen in Nigeria het beter krijgen. Ik denk dat je daarvoor een genuanceerder beeld moet neerzetten.” “Ik vind het juist heel inspirerend”, zegt een jongen uit het publiek die ooit een taart in gezicht van Gerrit Zalm drukte. “Je kunt op deze manier een groot publiek bereiken met een relatief ingewikkelde boodschap. Je ziet ook dat bedrijven in de verdediging worden gedrukt. De activist bepaalt op deze manier de agenda. Shell moet straks gaan uitleggen waarom ze zich niet verontschuldigt.”

Publieksgeil

Terwijl een DJ een plaatje oplegt, gaat de groep in Shell-overalls de straat op. Echt breken met het traditionele activisme lukt nog niet. De stoet wil niet echt opbreken in kleine promoteams. En de leus mag dan wel “we are sorry” zijn, promo-

Sorry voor Irak

Dan is het tijd voor de promoteams. Iedereen krijgt een witte wegwerpoveral en een sticker met een Shell-logo. Die sticker gaat op de rug. Wat dozen flyers met daarop alle misdaden van Shell met de bijbehorende verontschuldigingen en daarna kunnen we de straat op. “Mogen we ons ook verontschuldigen voor de oorlog in Irak?” vraagt een enthousiaste toehoordster. Ja, dat mag ook. Voor een andere bezoeker, Guido Dam, gaat dat te ver. “Je kunt Shell wel alles in de schoenen schuiven, maar je moet op-

Am n e s t y I n t e r n at i o n a l

werd en de Patriot Act ongedaan werd gemaakt. Om te laten zien dat de politiek best goede keuzes kan maken, als de wil er maar is. Voor de gelegenheid komt Mike Bonanno zelf uitleggen hoe je in de stijl van de Yes Men in actie kunt komen tegen onrecht. Het onderwerp is deze keer de misdragingen van Shell in Nigeria, waar Amnesty International, net als Milieudefensie, campagne tegen voert. Het filmpubliek neemt plaats in de hal, in afwachting van wat Bonanno te vertellen heeft.

Actievoeren volgens Yes Man Mike Bonanno: wegwerpoverall, Shell-sticker achterop, folders mee en de straat op. 13

teams scanderen meestal toch geen leuzen. Ook het publiek reageert wat sceptisch. “Dat een bedrijf dat zo slecht bekend staat op het gebied van mensenrechten opeens zo’n stap zet, is te mooi”, zegt een voorbijganger. “Dit moet een grap zijn.” Twee jongens in hippe trenchcoats en bootschoenen komen aanrennen. “Hee, ho, wat jullie doen klopt niet hoor”, klinkt het in een Wassenaars accent. “Shell hoeft helemaal geen politiebegeleiding!” Toch wel, want Amnesty had de demonstratie aangemeld. Een toevallig passerende Shell-werknemer neemt de flyer met enige verbazing in ontvangst. “Ik wist dat Shell een verantwoordelijk oliebedrijf was. Maar dit is een stap verder dan ik had verwacht.” Een andere passant vindt het wat te veel. “Als je zo graag dingen beter wil maken, doe dat dan gewoon! Ik vind dit publiciteitscircus een beetje publieksgeil.”

Gefixt

Na een ronde door de stad komt de groep weer terug bij de bioscoop. Mike

Bonanno is tevreden. “Dit is activisme dat een verhaal vertelt. Standaard acties slagen er niet altijd in om nieuws te worden. Elke vorm van maatschappelijk protest wordt bijna bij voorbaat al genegeerd, puur omdat het protest is.” Maar is het daarmee effectief? “Ik kan me herinneren dat een Russische journalist me dat ooit vroeg. Ik antwoordde hem toen dat dat moeilijk te kwalificeren was, en hij schoot behoorlijk uit zijn slof: ‘Weet je dan niet dat de Sovjet Unie uiteindelijk door humor omver is geworpen! Hoe kun je zo bescheiden zijn!’ Ik hoop dat ik in die traditie sta van satire die de gevestigde ideeën in twijfel trekt.” Bonanno benadrukt dat er veel manieren zijn om een actie te beoordelen. Als stunt, op artistieke waarde en op concrete politieke winst. Deze actie heeft mensen eerst in een staat van verwarring gebracht, en dat gebruikt om ze iets te te leren. “Bedrijven spenderen miljoenen aan reclame. Dergelijke communicatietechnieken zijn blijkbaar wel degelijk effectief. Reden voor activisten om ze over

te nemen.” De titel van zijn film is The Yes Men Fix the World. Gelooft Bonanno dan dat hij alle problemen kan oplossen? “Nee, natuurlijk niet. De titel van de film wordt vaak verkeerd begrepen. Wij zijn fixers, mensen die achter de schermen trucjes uithalen om dingen voor elkaar te krijgen. Zo klopt de titel wel. Maar het klinkt inderdaad een beetje pretentieus.” n

Brand Zowel Amnesty International als Milieudefensie voeren campagne tegen de vervuiling die Shell in Nigeria aanricht en de mensenrechtenschendingen die het gevolg zijn. Milieudefensie probeert dit voorjaar om Shell te laten stoppen met affakkelen in de Nigerdelta. Stuur ook een oproep via www.nigeriabrandt.nl.

A dv e rt e n t i e

De Postcode Loterij helpt! Zeker weten dat het echt biologisch is, streng gecontroleerd door Skal

Voor € 9,75 per lot speelt u al mee. Meld u aan via 0909-0033 (15 cpm) of ga naar www.postcodeloterij.nl Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

Foto: zilveren maan, Lars Soerink/FN

Milieudefensie is al sinds 1996 partner van de Nationale Postcode Loterij, de grootste goede doelen loterij van Nederland. Met steun van de deelnemers van de Postcode Loterij zet Milieudefensie zich in voor het landschap, een gezonde landbouw en een goed klimaat.

14 21532_Adv_Milieudefensie_93x130_2009.indd 1

EKO-keurmerk, al 25 jaar! www.eko-keurmerk.nl

milieudefensie magazine 4 – 2010 19-05-2009 17:00:10

L okale actie

Groene lintjes

Overvallen

Zoals dat gaat hadden ze natuurlijk nooit verwacht een koninklijke onderscheiding te krijgen. “Het was een overval”, aldus Van Gemert. “We hadden op 8 maart in Slot Assumburg een programma rond Internationale Vrouwendag georganiseerd. Dat burgemeester Nawijn ook kwam wekte bij mij geen argwaan. Toen hij een toespraak hield en mijn naam noemde vond ik dat een beetje vreemd, maar pas toen ik mijn kleinkinderen zag binnenkomen wist ik dat er meer aan de hand was”, vertelt Van Gemert. “Dit was niet zomaar mijn naam noemen.” Datzelfde overvalgevoel had

“Een koninklijke onderscheiding voor vrijwilligerswerk? Het geeft al zoveel voldoening en plezier...” Ronell a Bleijenburg

Rona l d G oe dh e e r

“T

wintig jaar geleden was er geen sprake van afvalscheiding. Nu wordt bijna alles hergebruikt. Twintig jaar geleden werd er gelachen als er werd gesproken over zonne-energie of windenergie. Nu siert een windmolen de ingang van Heemskerk”, Marianne van Gemert (62) en Ilse Pordon (75) vertellen trots dat er in twintig jaar GoedAardig/Milieudefensiegroep Heemskerk veel is gebeurd. Beiden ontvingen, samen met mede-vrijwilligster Lucy van Veen, begin maart een koninklijke onderscheiding voor hun inzet voor Milieudefensie en voor hun andere vrijwilligerswerk, waarmee ze uiteraard “ontzettend vereerd” waren. De dames zetten zich al bijna veertig jaar in voor kerk en maatschappij, vooral op het gebied van milieu, vrouwenrechten en emancipatie.

Drie groene dames met een lintje: (vlnr) Ilse Pordon, Lucy van Veen en Marianne van Gemert. Pordon toen de burgemeester ook haar naam noemde in de toespraak. Zoals dat gaat met vrijwilligers in hart en nieren stonden zij even later met koninklijke onderscheiding opgespeld hun vrijwilligerstaken te volbrengen op de Vrouwendag.

Vrouwenoverleg een themadag Vrouw en Milieu. Het was een succes. “Nu iedereen wakker was geschud, wilden ze ook wakker gehouden blijven worden. Dat was de aanleiding om een milieugroep op te richten. Dat groeide uit tot Goed-Aardig/

Milieudefensiegroep Heemskerk. Sindsdien werden vele acties gevoerd en successen geboekt. Meestal wordt er aangesloten bij de landelijke acties van Milieudefensie, maar talloze eigen acties en initiatieven vinden er ook plaats. Hoe dan ook, altijd op een ludieke manier en altijd met een glimlach. Dat is volgens Van Gemert en Pordon het geheim achter twintig jaar succes. “Niks is mij te gek. Je kunt mij in alle rare pakken hijsen”, aldus Van Gemert en Pordon voegt daar aan toe. “Een van mijn kinderen zei ooit: ‘Mam, je denkt toch niet dat ik dat later ook allemaal ga doen?’, waarop ik zei dat dat nu juist de reden was waarom ik het wel doe.” Een plezierige wereld voor toekomstige generaties, dat is voor beiden de drijfveer voor het vele actievoeren. “Wat gebeurt er met onze kleinkinderen als wij niks doen? Het actievoeren geeft zoveel plezier en voldoening en is eigenlijk zo normaal om te doen, dat het vooral veel verbazing opleverde om daar een onderscheiding voor te krijgen.” n

Glimlach

Goed-Aardig werd twintig jaar geleden opgericht vanuit het Vrouwenoverleg. Van Gemert was er toen al bij betrokken, Pordon is sinds tien jaren actief bij de milieugroep. “Toentertijd was de milieubeweging vooral een mannenwereld, maar wij als vrouwen deden de huishouding en voedden de kinderen op. Juist wij zouden alles moeten weten over het milieu.” Dus organiseerde het


15

Rebelse bankjes Kun je met meubels de wereld verbeteren? Natuurlijk niet. Of toch wel? L iesbeth Sluiter Toen de Braziliaanse broers Humberto en Fernando Campana in de jaren tachtig hun eerste stoelen ontwierpen, was er geen geld voor dure materialen en productieprocessen. Wel gevoel voor humor, een drift om dingen te maken, en een haat-liefde verhouding met São Paulo, kakofonische miljoenenstad vol overlevingskunstenaars. Alles bij elkaar bleek dat een vruchtbare voedingsbodem voor een serie producten die, gemaakt van vaak banale en onooglijke materialen, er desondanks in slagen een bewonderend ‘Oh!’, een verrast ‘Ah!’, of op zijn minst een glimlach te ontlokken aan de mensen die ze onder ogen krijgen.

In de mooie tentoonstellings– ruimte van het Maastrichtse NaiM/Bureau Europa zien we noppenplastic, tuinslang, afvoerputjesroosters, schuimrubber, karton, afvalhout en zelfs houtskool getransformeerd tot meubels, vazen, lampen, fruitschalen, tassen en schoenen. In de schuimrubber rozetten van het Sushi meubilair lijken verhalen gewikkeld over boksers, barkeepers en bedelaars. Op het gigantische, aan de fauna van de Amazone ontleende zitmonster Kaiman

Jacarè wil je niets liever dan avond aan avond avonturen bedenken met vrienden en vriendinnen. Dat is in ieder geval één manier om met meubels de wereld te verbeteren: ze kunnen er een beetje schoonheid en plezier aan toevoegen. Toen mijn moeder op de website de tuinslangstoel zag, zei ze: ‘Maar dat kan ik ook!’ En waarom ook niet? Wie weet hoeveel mensen door het voorbeeld van de Campana’s uit een consumentencoma zijn ontwaakt, een oude stoel en een tuinslang uit hun schuurtje hebben gevist en daarmee aan de slag zijn gegaan. Wereldverbetering nummer twee: meubels kunnen bijdragen aan

herontdekking van eigen creativiteit en van het aloude handwerk. Op een filmpje leiden de broers ons rond in São Paulo. “Een orkaan van een stad,” zegt Fernando. De camera schokschoudert door de barokke jungle van een markt. Een sjofele man vouwt een oude matras dubbel en gaat daarop zitten wachten tot de bus komt. “Kijk,” zegt Humberto, “de mensen van deze stad hergebruiken alles, São Paulo is het grootste recycle-centrum van de wereld.” De broers bewonderen de inventiviteit van deze overlevers en gebruiken de principes die ze

Rotanvlechters en makers van lappenpopjes werken aan stoelen van Campana. Hierboven: Kaiman Jacare.

16


ontdekken in hun werk. Het kartonnen bankje Papel, geniaal in zijn eenvoud, lijkt rechtstreeks afkomstig van de stapels kartonnen dozen die jongens op straat verzamelen voor hergebruik. Maar het bankje is natuurlijk van nieuw materiaal gemaakt – net als de meeste onder recycle-vlag varende Camapana-ontwerpen. En zelfs al zouden er alleen hergebruikte materialen in hun werk zitten, dan is het een druppel op een gloeiende plaat. De tentoongestelde ontwerpen zijn niet bedoeld voor Hema of Blokker; velen zijn zelfs unica, alleen te zien in musea. Ze vormen wèl een statement over nut en noodzaak van hergebruik. Daarom als voorzichtige nummer drie: meubels kunnen bijdragen aan bewustwording over recycling.

ondersteunen de broers dit traditionele handwerk uit de stad Esperança. Diezelfde focus op ambacht en arbeid zien we bij Transplastics, een serie meubels waarbij gevlochten rotan een tegenaanval lijkt te lanceren op de lelijke maar commercieel succesvollere plastic stoeltjes, door deze op een symbiotische manier te overwoekeren. Hiervoor contracteerden de broers de laatst overgebleven rotanvlechters uit São Paulo en voorkwamen zo niet alleen de teloorgang van een oud ambacht, maar ook dreigende werkloosheid voor tien mensen. Evenzovele druppels op een gloeiende plaat, maar toch: een goed voorbeeld en opnieuw een statement. Ditmaal over nut en genoe-

Diezelfde voorzichtigheid gaat op voor het sociale imago van het ‘merk’ Campana. Met de stoel Multidão Mulata, gemaakt van tientallen handgenaaide lappenpopjes, milieudefensie magazine 4 – 2010

gen van werk en handvaardigheid. En daarmee staan er vier poten onder de stoel die bewijst dat meubels wel degelijk de wereld kunnen verbeteren. n Antibodies. De werken van Fernando & Humberto Campana 1989 – 2009. Van 13-3 t/m 6-6 bij NAiM/Bureau Europa. Zie www.bureau-europa.nl en www. campanas.com.br.

Met de klok mee: Vitória Regia, ‘sushi’ van schuimplastic. Banquete, uit de serie stoelen van knuffelbeesten. Serie Transplastics, tuinstoelen overwoekerd door rotan. De beroemde Vermelha, omwikkeld met acryl-katoendraad. 17

Na a r e e n n i e u w a b p

“We zijn wat vaker vóór” Eerder de oplossingen agenderen, dan de problemen. Dat is de nieuwe koers die Milieudefensie wil varen.

“V

Freek Kallenberg

ooraanstaand en toonaangevend. Inspirerend voor een brede laag van de bevolking. En een toonbeeld van de manier waarop milieuorganisaties na de kredietcrisis kunnen bijdragen aan een betere wereld.” Dat is volgens de kersverse directeur Hans Berkhuizen de organisatie die Milieudefensie over vijf jaar moet zijn.

Een inspirerend toekomstbeeld, maar voordat deze werkelijkheid wordt, moet er veel gebeuren. Het afgelopen jaar verkeerde Milieudefensie immers in zwaar weer. De affaire Duyvendak, de commotie over de rechtszaak tegen de verbreding van de A4 bij Leiderdorp, een ‘omstreden’ tuinmeubelenonderzoek, Kamervragen over milieusubsidies, Climategate en het oprukkende populis-

me stelden de legitimiteit van Milieudefensie en de milieubeweging in het algemeen steeds vaker ter discussie. Ook financieel zit het niet mee. Het aantal leden en donateurs is door de economische crisis teruggelopen. Daarbovenop kwam dit jaar een forse tegenvaller bij de toekenning van de subsidies van het ministerie van VROM. Milieudefensie moet bezuinigen. Mensen worden ontslagen en een aantal geplande activiteiten kan niet doorgaan. Tijd dus voor een herbezinning. Daarom komt het niet slecht uit dat Milieudefensie dit jaar een nieuw Algemeen Beleidsplan (APB) voor de periode 2010-2015 moet vaststellen. Wat wil en kan Milieu-

defensie nog doen? Met welke milieuonderwerpen gaat de milieuorganisatie de komende jaren aan de slag? Hoe kun je met een kleinere organisatie nog steeds een grote speler zijn in het maatschappelijke debat? En hoe komt Milieudefensie aan haar geld? Vragen waarop het antwoord eigenlijk niet nog een jaar kan wachten. Daarom is besloten het hele traject voor het vaststellen van het nieuwe ABP te versnellen zodat men er na de zomer meteen mee aan de slag kan. Deze maanden wordt er druk gepraat en gediscussieerd met leden en medewerkers, maar ook met betrokken buitenstaanders als journalisten, politici en mensen uit de milieuwereld.

Michiel Wijnbergh

Onderwerpen

Over een ding blijken vriend en vijand het volgens Berkhuizen eens. “Milieudefensie is nog steeds een hele relevante en belangrijke organisatie. We hebben veel kennis en expertise in huis, invloed op het maatschappelijke debat en we hebben als vereniging met leden een groot draagvlak.” Tegelijkertijd is Milieudefensie de laatste jaren wat onzichtbaar geweest. Zelfs mensen die in de politiek of op milieugebied actief zijn, kunnen zich desgevraagd maar een of twee campagnes van Milieudefensie voor de geest halen. Zorgelijk? “Ik denk dat we de afgelopen jaren teveel campagnes over teveel verschillende onderwerpen hebben gevoerd”, noemt Berkhuizen als verklaring. “Bovendien waren we niet altijd onderscheidend genoeg. Met klimaat bijvoorbeeld, zijn alle milieuorganisaties bezig. Het is een hele kunst om je dan nog te onderscheiden. Dat hebben we blijkbaar onvoldoende gedaan. Hetzelfde geldt wellicht voor andere onderwerpen waarop we de laatste jaren actief zijn geweest.” Milieudefensie moet dus met minder milieuonderwerpen aan de slag. Ook omdat er minder mensen zijn om het werk te doen. Maar welke? Een representatieve enquête onder de leden leert dat zij alle onderwerpen bijna even belangrijk vinden. “Dat klopt”, zegt Berkhuizen, “maar duurzame energie, ontbossing en de veeindustrie steken er toch wel bovenuit. Daar kunnen we mee uit de voeten.” Waarmee hij niet wil zeggen dat dit de enige onderwerpen zijn waarmee Milieudefensie de komende vijf jaar aan de slag gaat. “We moeten keuzes maken, maar milieudefensie magazine 4 – 2010

wel op een dusdanige manier dat de onderwerpen niet voor de komende vijf jaar vastliggen. We moeten flexibeler zijn en tegelijkertijd meer focussen. Dat betekent dat we bij alle onderwerpen moeten bekijken wat Milieudefensie met haar specifieke kenmerken kan bijdragen.”

Campagne voeren

Maar wat zijn die specifieke kenmerken van Milieudefensie? Buitenstaanders zien Milieudefensie vooral als een activistische organisatie die onderwerpen agendeert en mensen bij de milieuproblematiek weet te betrekken, zo blijkt uit interviews en gesprekken. Dat Milieudefensie de laatste jaren ook inzet op lobby en overleg en investeert in inhoudelijke kennis wordt minder herkend. Velen vroegen zich af of activisme en lobby en overleg wel samengaan? Berkhuizen denkt van wel. “Milieudefensie is vooral goed in campagne voeren: tijdens een langere periode een bepaald onderwerp in de belangstelling plaatsen. Dat kan met allerlei middelen: lobby, samenwerken, agenderen en natuurlijk actie. Welk middel je kiest is afhankelijk van de strategie waarmee je op dat moment denkt het meeste milieuresultaat te boeken.” Toch vinden veel mensen dat Milieudefensie haar activistische veren dreigt te verliezen. Daardoor onderscheidt ze zich nog nauwelijks van andere milieuorganisaties. De milieubeweging dreigt hierdoor te eenvormig te worden en richt zich bovendien teveel op beleidsmakers. Milieudefensie moet ervoor waken een alternatieve beleidsmachine te worden. Haar kracht is juist dat ze een vereniging is met leden en lokale afdelingen. Daarvan moet ze veel meer gebruik maken. “Daarmee ben ik het hartgrondig eens”, zegt Berkhuizen. “Door onze verenigingsstructuur hebben we niet alleen een achterban namens wie we spreken, maar ook heel veel slagkracht. Leden en lokale afdelingen kunnen immers zelf veel doen. Zij kunnen ook initiatieven ontwikkelen en actie ondernemen. Bovendien zit er veel kennis en ervaring. Die moeten we beter benutten en betrekken bij onze campagnes.”

Radicaal

Deze campagnes zullen zich bovendien vaker richten op de directe leefomgeving van mensen. “Dit maakt duidelijk dat milieu niet iets abstracts en ver weg

is, maar iets dat ons direct aangaat” , zegt Berkhuizen. “Denk aan de intensieve veeteelt en de aanslag van het verkeer op de luchtkwaliteit en ruimte. Met campagnes over deze onderwerpen kunnen we grotere groepen burgers aanspreken.” Deze uitbreiding van de doelgroep is ook belangrijk om nieuwe leden en donateurs te werven. Van groot belang voor de noodzakelijke financiële middelen op het moment dat subsidies verdwijnen of onzeker worden. Bij sommige mensen bestaat echter de vrees dat Milieudefensie op zoek naar een groter publiek haar radicale geluid laat varen. Is die vrees gegrond? “Radicaal kun je op verschillende manieren opvatten”, zegt Berkhuizen. “Ik vat het op als een duidelijk, eenduidig en herkenbaar geluid. We moeten blijven zeggen dat we niet op deze wijze door kunnen gaan met het verspillen van grondstoffen, dat het echt anders moet. Maar meer dan voorheen willen we ook laten zien hoe het dan anders kan. We willen alternatieven en oplossingen aandragen die aansluiten bij de beleving van mensen, haalbaar zijn en daarmee inspirerend en realistisch. Zo kunnen we nieuwe mensen aan ons binden.” Daarvoor zal Milieudefensie volgens velen ook afscheid moeten nemen van haar wat zurige imago. Bij haar is het nooit goed. “Daar moeten we van af ”, erkent Berkhuizen. “Maar het zit wel in de genen van de organisatie om hele hoge ambities en doelstellingen te hebben. Als gevolg daarvan zijn we vaak teleurgesteld met de uitkomsten. Daar moet je ook respect voor hebben. We zullen het dus niet zomaar anders gaan doen.” Maar om in de samenleving invloed te blijven hebben, moet Milieudefensie volgens Berkhuizen meer oog hebben voor positieve ontwikkelingen. “Dat betekent dat wanneer we het ergens niet mee eens zijn, we vooral met betere alternatieven moeten komen. Eerder de oplossingen agenderen, dan de problemen. Maar ook waardering hebben voor de voorzichtige eerste stappen van bedrijven en overheden, die bereid zijn hun nek uit te steken.” n Op maandagavond 26 april discussiëren leden in Amsterdam over de voorstellen voor het ABP. Op 14 juni wordt het ABP op de Algemene Ledenvergadering in Utrecht vastgesteld. Zie de aankondigingen op pagina 30. 19

de consument

Ze zijn nog niet overal te koop, maar duiken steeds meer op in Nederland: de ecologische schoonmaakmiddelen van het Nieuw Zeelandse merk B_E_E. De naam staat voor Beauty Engineered for Ever. De producten hebben als enige in Nieuw Zeeland de Environmental Choice accreditatie gekregen en voldoen daarmee aan strenge ecologische eisen. De producten bevatten essentiële oliën en wasstoffen gemaakt van natuurlijke ingrediënten, zoals kokosnoot en suiker. Behoorlijk donkergroen dus, en toch duikt B_E_E op in ‘gewone’ woonmagazines en vrouwenbladen. Allemaal dankzij hun aantrekkelijke productdesign. Mooie, simpele, strakke flessen met labels die je vriendelijk toespreken. “I’ll do your dirty work around the house” of “I love your every surface” Design, dus en verantwoord, maar is het te betalen? Je bent zo’n €4,- kwijt voor (zuinig) afwasmiddel, €5,50 voor vloeibaar (fijn) wasmiddel, €6,- voor allesreiniger, alles per halve liter, en €9,- voor waspoeder of witmaker, per kilo. Nu te vinden in de webwinkels www.beterenleuk.nl of www.hipnl.nl.

Antibioticapieper Binnenkort zien we een controversiële aardappel op Europese bodem: Amflora. Dit is een door chemieconcern BASF gemodificeerd aardappelras. De Europese Commissie keurde dit begin maart goed. Niet iedereen is er blij mee, met name Greenpeace niet. Wat is Amflora eigenlijk? En komt de aardappel ook naar Nederland?

Merkergen

Aardappelen bevatten twee zetmeelsoorten: het gelvormende amylose, en het verdikkingsmiddel amylopectine. Voor industriële toepassingen is amylose niet geschikt. Dat wordt met energieintensieve processen omgevormd. Het overblijvende amylopectine wordt gebruikt in papier, plakband en zo meer. Amflora maakt alleen amylopectine aan. Zo’n zetmeelaardappel bestaat al, door veredeling verkregen, maar Amflora is daarnaast goed bestand tegen droogte. Al jaren is BASF bezig om een genetisch gemodificeerde aardappel geaccepteerd te krijgen voor commerciële teelt, met name in Duitsland. EUwetgeving liet dat tot nu toe niet toe. De reden daarvoor is dat gentechgewassen ook een ‘merkergen’ bevatten om te testen of de aanpassing gelukt is. Hiervoor wordt vaak gebruikt gemaakt van antibiotica-resistente genen. Echter, antibiotica-resistentie is een groeiend probleem. De EU wilde deze gewassen daarom uitgefaseerd hebben in 2004 en in Nederland stelde VROM in 2001 een biotechnologienota op met een verbod. Nu ligt dat anders.

Tuberculose

De Europese Commissie is voorstander van gengewassen, maar slaagde er niet in om commerciële teelt door 20

de Europese Raad van Landbouwministers goedgekeurd te krijgen. Bij de stemming over Amflora, echter, stemden de ministers te verdeeld. De Commissie kon de teelt vervolgens goedkeuren. De Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) achtte de aardappel namelijk veilig. In Europa bestaan geen wilde aardappelsoorten en de Amflora maakt geen zaden. De kans op kruisbesmetting is daarom klein. Ook is de Amflora niet bedoeld voor consumptie. Bovendien, zegt de EFSA, worden de twee types antibiotica waar het merkergen resistent tegen is, nauwelijks gebruikt. Greenpeace wijst echter op het tegenovergestelde. De Wereld Gezondheidsorganisatie heeft juist deze twee soorten antibiotica aangemerkt als essentiële reserve voor multiresistente tuberculose, een groeiend probleem. Resistentie kan worden overgedragen doordat resten uit de industrie als veevoer gebruikt worden. Daarbij kan contaminatie met Amflora niet voorkomen worden. Dat geeft BASF toe, doordat ook een vergunning als veevoer en voedsel is aangevraagd. Bovendien is kruisbesmetting ook via achterblijvend pootgoed mogelijk. Voor Nederland is de teelt onzeker. Op haar website meldt VROM dat het beleid in 2003 is aangepast. “... de aanwezigheid van een antibioticumresistentiegen [is] voor VROM niet langer een reden om op voorhand een ggo niet toe te laten.” Nu worden de risico’s per geval bekeken. De SP en de PvdD stelden al Kamervragen over Amflora. Maar de Nederlandse coöperatie die zetmeelaardappelen teelt, AVEBE, zal niet snel met Amflora aan de slag gaan, aangezien ze momenteel zelf een genaardappel ontwikkelen. Wel eentje zonder antibiotica-resistentie. BASF

Schoon en mooi

Annemarie Opmeer milieudefensie magazine 4 – 2010

de consument Ecokusjes Met je lippen eet en zoen je. Het is dus geen overbodige luxe dat lippenbalsem vrij is van schadelijke ingrediënten. De eco lippenbalsems van All the better to kiss you with zijn helemaal mooi. De balsems zijn gecertificeerd biologisch, dierproefvrij en zitten in recyclebare – maar niet gerecyclede – blikjes. Je koopt ze in een setje van drie in een prachtige verpakking. Een setje bevat de smaken lavendel vanille, pepermunt en chai mandarijn. Te koop via www. beterenleuk.nl voor €11,95.

Pasfeestjes zijn terug Op internet is doorgaans meer duurzame kleding te vinden dan in de winkelstraat om de hoek. Maar het is altijd gokken of het goed past of mooi staat. Het Groene Warenhuis heeft daar een leuke retro oplossing voor verzonnen: pasfeestjes. Jitske of Marco van Het Groene Warenhuis komen bij je thuis en brengen van alles mee. Hun kledingcollecties voor hem en haar, badtextiel, ondergoed, accessoires enzovoort. De gastheer of -vrouw krijgt €30,- korting op een product naar keuze. www.hetgroenewarenhuis.nl

Verklikkersticker Om je energieverbruik te laten dalen kun je je thermostaat lager zetten. Maar op momenten dat ‘ie toch aanspringt, is het natuurlijk wel jammer als je lege ruimtes verwarmt, omdat je vergeten bent de knop van de radiator dicht te draaien. Overal even binnenlopen en aan de radiator voelen? Kan. Maar voor de wat luie mens zijn er ook deze verklikkerstickers. Plak de oranje reepjes op een zichtbare plek op je radiator en je ziet wanneer hij warmer dan 40 graden wordt. Dan verkleuren ze namelijk rood in het midden. De randen blijven oranje, zodat het verschil goed zichtbaar is. De stickers worden geleverd in stroken van 200 x 20 millimeter, waar gemakkelijk reepjes af te knippen zijn. Een strook is voldoende voor een huishouden, er kunnen minimaal tien en maximaal twintig radiatoren mee gemerkt worden. Ze gaan vijf jaar mee. Te koop voor €3,75 tot €3,95 exclusief verzendkosten via www.bespaarbazaar.nl, http://webshop. dekleineaarde.nl of www.groeneshop.nl milieudefensie magazine 4 – 2010

Heet visbad Eerlijk zal ik het bekennen: ik ben een beginner. Wat vis klaarmaken betreft. Zelf een hengel uitslaan in de sloot achter mijn huis, een karper vangen, dood- en schoonmaken, fileren en op een houtvuurtje klaarmaken: de ambitie is er, maar zo ver ben ik nog niet. Een lekkere gerookte makreel van de visboer van vel en graten ontdoen vind ik al gepruts. Ik werd al weer een stuk dichter richting vis-schoonmaak- enfileer-drempel getrokken door ‘Het Fishes kookboek’: volgens de Volkskrant het beste kookboek van het afgelopen jaar en met als flinke ondertitel ‘De lekkerste recepten en de stoerste verhalen van verantwoorde visserijen over de hele wereld’. De maker, Bart van Olphen, is oprichter van Fishes, de eerste viswinkelketen in Europa (Amsterdam, Utrecht en Breukelen) met het MSC (Marine Stewardship Council)keurmerk. Voor zijn visboek reisde hij met de Britse kok Tom Kine langs negen vissersbedrijven, die ook het MSC-stempeltje mogen dragen. Van zalmvissers uit Alaska, Venusschelpenharkers uit Vietnam en heektrawlers uit Zuid-Afrika tot Engelse makreelen Hollandse scholvissers. Met een boel kleurige foto’s, impressies en verhalen van ter plekke. Plus fijne recepten natuurlijk én illustratieve vis-schoonmaaken en fileer-uitleg. Niet in het boek van Van Olpen staat ansjovis. Want volgens de Goede Viswijzer valt de ansjovis

in de middencategorie: niet echt fout, maar ook geen ‘prima keus’: ‘tweede keus’, noemen ze het of – wat vriendelijker uitgedrukt op de website van Fishes - ‘Geniet, maar eet met mate’. De ansjovis is een snelgroeiende vegetarische vis, waarbij de vangst in principe redelijk fatsoenlijk (zonder bijvangst) gebeurt, maar in het verleden ging het toch niet zo goed met ansjovisstand in Zuid-Europa. Dus: af en toe een bescheiden potje of blikje ansjovis. Want zo fijn als snelle smaakmaker in bijvoorbeeld pasta. Maar ook in deze Noord-Italiaanse Bagna Cauda, oftewel heet bad, bij de laatste winter- en de eerste voorjaarsgroenten. Breng in een pannetje 3 deciliter melk aan de kook met 10 ansjovisfiletjes en 8 gepelde tenen knoflook. Laat zo’n kwartier zachtjes trekken: de teentjes moeten zacht zijn. Pureer met een staafmixer en giet – al mixend – geleidelijk zo’n twee deciliter olijfolie en 3 eetlepels azijn of citroensap erdoor, tot een gebonden saus. Breng op smaak met peper, zout is waarschijnlijk niet nodig. Zet op een warmhoudplaatje op tafel. Serveer met schalen vol bloemkoolroosjes, radijsjes, reepjes knolselderij en wortel, gestoofde blokjes rode biet, spinazie- en rucola-blaadjes. Schep naar behoefte heet bad over de knapperige groenten op je bord. Ook lekker bij gestoofde vis: toch maar eens de hengel uitslaan. n Michiel Bussink

21

Brieven De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus 19199, 1000 GD, Amsterdam.

Media

Met verbazing heb ik het bericht gelezen over het veranderde subsidiebeleid. Eigenlijk komt het erop neer dat de regering geen kritiek meer wenst van ngo’s en daarmee een deel van het zelfreinigende vermogen van de democratie te niet doet. Democratie bestaat tenslotte bij de gratie van toezicht van het volk over de regering. Ik hoop niet dat dit betekent dat verenigingen zich gaan aanpassen aan het beleid. Wat me beangstigt is de stilte waarmee dit zich voltrokken heeft. Zijn er Kamervragen geweest? Discussies in kwaliteitskranten? Dit is toch waarmee de media zich bezig moeten houden in plaats van de eeuwigdurende soap van harrewarrende politici. Als de media een schandaal zoeken laten ze dan kijken naar de Europese Commissie die een tovertruc uithaalt met palmolie. Het behoud van een democratie is een kritische pers. Ellen Rijken

bedrijf is te vinden op www. israel21c.org en over de boycot op www.bdsmovement. net. Liesbeth Vroemen Stichting Vrijwillige Internationale Aktie

Biofolie

We kregen enkele vragen over het biofolie waar dit magazine in is verpakt. Hier onze antwoorden: M.C. le Clercq vraagt waar de wikkel naartoe moet. Antwoord: in de compostbak. M. Wybenga vindt de keuze voor het folie jammer. Er wordt landbouwareaal gebruikt voor non-foodproducten en niet overal wordt GFT ingezameld. Deze lezer vraagt of we niet zonder wikkel kunnen verzenden. Nee, helaas niet, omdat we regelmatig bijlagen meezenden.

Bert de Beer vraagt of het mogelijk is om op de folie (en op alle andere materialen) met een logo of kenmerk aan te geven waar het bij hoort. Goed idee, en dat is al zo. Op het folie is een kiemplantlogo gedrukt, dat moet aangeven dat het composteerbaar is.

Bont

In Milieudefensie Magazine van maart 2010 beweert een ontwerper dat het vanuit milieuoogpunt beter zou zijn in een berenvel rond te lopen dan in synthetisch materiaal. Echter, echt bont is niet alleen onethisch door het doden van dieren voor een overbodig modeproduct, het is ook nog eens ontzettend slecht voor het milieu. Aanzienlijk slechter dan kunstbont zelfs. Allereerst komt het meeste bont uit bontfokkerijen: de problemen van intensieve dierhouderijsystemen zijn genoegzaam bekend. Om vervolgens te voorkomen dat echt bont wegrot, wordt het bewerkt met toxische en carcinogene stoffen. In het Industrial Pollution Projection System

van de Wereldbank komt de bontverwerkende industrie als de vijfde meest vervuilende industrie uit de bus als het gaat om grondverontreiniging met zware metalen. Daarbij is bontproductie sterk afhankelijk van het gebruik van fossiele brandstoffen; het kost zelfs aanzienlijk méér aardolie om echt bont te produceren dan kunstbont. De University of Michigan komt zelfs uit op een factor 15. De Rijksuniversiteit Groningen heeft becijferd dat de Nederlandse productie van nertsenbont maar liefst 84,8 keer meer broeikasgassen veroorzaakt dan de productie van een acrylen kunstbontjas. Bontproductie is kortom niet alleen overbodig en dieronvriendelijk, het is bovendien slecht voor het milieu. Het is wrang dat uitgerekend Milieudefensie Magazine een podium biedt voor de instandhouding van de mythe van ‘duurzaam’ bont, temeer daar de bontindustrie volop probeert mee te liften in de duurzaamheidsmode. Claudia Linssen Directeur Bont voor Dieren

S t e v e n hag e n

Yes To Carrots

In het februari nummer van milieudefensie magazine las ik een lovend stukje over ‘yes to carrots’ cosmetica en badproducten. Volledigheidshalve had u er aan toe kunnen voegen, dat dit een Israëlisch bedrijf is, en zijn producten dus vallen onder de boycot die momenteel loopt tegen Israëlische producten. Het spreekt niet vanzelf dat alle lezers van uw blad aan deze boycot meedoen, maar een groot deel van hen zal het toch relevante informatie vinden. Informatie over het 22


SPECIALE AANBIEDING: FOTOCURSUS Milieudefensie heeft een bijzondere aanbieding: een fotografieworkshop met een professionele fotograaf en een kunstenaar in Amsterdam. Want fotograferen is leren kijken, verder kijken dan mooi of lelijk. Heeft u zin om op een verrassende manier om te gaan met fotografie, niet gericht op de techniek, maar op het leren kijken, meld u dan aan!

Hoe kunnen ze… Met de blauwvin tonijn gaat niet goed, net als wilde paling en zalm. Het komt door overbevissing. Ik zie bij andere tijden op TV een documentaire over de Willem Barentsz, die net na de Tweede Wereldoorlog ons arme landje moest gaan voorzien van vet, want dat was schaars. Een van de opvarenden sprak openlijk over twee blauwe vinvissen die dagenlang, tot diep in de nacht, werden nagejaagd en uiteindelijk de dood vonden. “We hebben ze tot aan de rand van uitsterven gejaagd.“ Z’n strijdmakker uit die tijd spreekt hem tegen. “Als je dat toen zo erg vond, had je er uit moeten stappen.“ De harpoenist geeft nog een zwaai aan de harpoen, die tentoongesteld staat in een of ander plantsoen van een Waddeneiland vermoed ik. Hij vervolgt vergoelijkend: “Ach, je moet dat niet door de ogen van vandaag bekijken. Dat was toen een heel andere tijd! “ Dat heb ik vaker gehoord. Het in een andere tijd bezien, waardoor het gedrag van de mensen toen niet zwaar mag worden

Er zijn drie workshops voor maximaal 25 personen per dag. We beginnen om 9.30 uur en eindigen rond 16.00 uur, koffie/thee en de lunch zijn inbegrepen. Als lid van Milieudefensie krijgt u een korting van maar liefst 25 euro op deze workshop van 80 euro. Informatie over de cursusdata e.d. vindt u op www.milieudefensie.nl/fotocursus Aanmelden kan via de website.

jaap dirkmaat aangerekend. De Japanse vishandelaren van nu roepen op het journaal: ‘“Wij willen blauwvin tonijn blijven eten.“ Ik denk, wat zegt die man nu eigenlijk. Op is op, dan kun je toch beter op tijd minderen? Of een tijdje helemaal geen tonijn eten; dan kun je daarna voorzichtig weer beginnen. Trouwens, bij die walvissen werd destijds genoeg gewaarschuwd over trage voortplanting en over hard teruglopende vangresultaten. Als kind keek ik vol afgrijzen naar de beeldbuis waarop te zien was hoe de harpoenen in de vleeskolossen tot ontploffing kwamen. Ik weet nog precies wat Japie in die tijd dacht: “Hoe kunnen ze…“ Laten we nou niet net doen of we niet weten wat er met bizons, trekduiven, tijgers, witte neushorens, berggorilla’s, negers, indianen, Maori’s en Aboriginals is gebeurd.

Er is een wereld te winnen. Schoner. Leefbaarder. Milieudefensie is een beweging van mensen die zich hiervoor inzet. Maar hoe leg je dat vast in een foto? Pak uw digitale camera en kijk eens met ons mee!

Of bedoelt men met dat je iets in een bepaalde tijd moet beschouwen te zeggen dat mensen toen dachten dat ze alles naar God mochten jagen? Dezelfde God waar ze toen nog zo zeker van waren dat Hij alle gedierte geschapen had. Dachten ze toen dat je Gods schepping naar z’n malle moer mocht jagen? Of dacht men vroeger, net als nu, dat één generatie het alleenrecht heeft over paling, kabeljauw, makreel, blauwvin tonijn, zalm, tropisch hardhout of de laatste olie… Jaap Dirkmaat Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.

www.milieudefensie.nl/fotocursus

a

onderkant pagina


23

Stoken voor de buren In Nederland gooien we restwarmte weg terwijl we gas verstoken om warm te blijven. Dat kan anders. T j i t s k e Yp m a

“H

et heeft weinig zin volop in groene energie te investeren, als we nalaten om gebouwen en gebruiksapparatuur veel energiezuiniger te maken. Nederland moet in Europa het voortouw nemen.” Dit staat te lezen in het Klimaatpamflet van Milieudefensie, dat half maart werd gepresenteerd. Het klinkt logisch, maar is in de praktijk nog lang geen gemeengoed. Zeker niet waar het gebouwen betreft. Uit bezuinigingsoverwegingen wordt beknibbeld op de ligging en isolatie van nieuwbouwwoningen, terwijl tegelijkertijd miljarden worden geïnvesteerd in groene stroom24

opwekking. Ook stroomt er maar mondjesmaat geld naar isolatie van bestaande woningen en wordt er summier geïnvesteerd in warmtenetten. Terwijl slim gebruik van warmte heel veel op kan leveren.

Blinde vlek

In Nederland gooien we jaarlijks een enorme hoeveelheid warmte weg: het equivalent van 15 miljard kubieke meter aardgas, even veel als nodig is om ruim 10 miljoen gezinnen te verwarmen. Terwijl langs de kust gigantische nieuwe elektriciteitscentrales verrijzen die hun warmte zullen lozen in de zee, worden in nieuwbouwwijken gasleidingen

aangelegd voor de warmtevoorziening. Soms staat zelfs in de achtertuin van de nieuwbouwwijk een fabriek zijn warmte te lozen. Hoe kan dit? Het antwoord is complex. Allereerst staat oud beleid in de weg. Huizen krijgen geen hoger energielabel als ze worden verwarmd met restwarmte, en de keuzevrijheid van de energieconsument staat voorop. Ook als dat betekent dat er daardoor geen warmtenet kan worden aangelegd. Een lokaal energiebedrijf opzetten is bijvoorbeeld moeilijk, omdat de wet bepaalt dat productie en levering gescheiden moeten zijn en iedereen overal toegang moet hebben tot alle aanbieders. En de nieuwe warmtewet die dit jaar ingaat, moet zorgen voor redelijke prijzen en voorwaarden voor consumenten, maar hindert zo investeren in duurzame projecten. Daarnaast zetten olie- en gasbedrijven in op behoud van consumptie. Ze gebruiken hun invloed om een omschakeling naar duurzaamheid tegen te houden. Zo milieudefensie magazine 4 – 2010

Begin van een warmtenetwerk dat woningen verwarmt, in de kelder van afvalverbrander Spittelau van het Weense bedrijf Fernwärme Wien. worden er wel altijd gasleidingen gelegd, maar geen warmteleidingen. Pas als de overheid een stevig kader voor duurzaamheid neerzet, zal er iets veranderen, zegt Jan Terlouw, voorzitter van PEGO. “Bedrijven zijn gericht op winstmaximalisatie. Ze willen wel duurzaam, maar kunnen dat niet zonder een gelijk speelveld.” PEGO staat voor Platform Energietransitie Gebouwde Omgeving, waarin onder andere Bouwend Nederland en Vereniging Eigen Huis vertegenwoordigd zijn. Tot slot is er soms simpelweg geen kennis van de mogelijkheden. “Duurzame warmte is een blinde vlek in mijn boeken over duurzaamheid”, zei bijvoorbeeld auteur Marleen Janssen Groesbeek onlangs op een symposium in Den Haag, waar Stichting Warmtenetwerk haar manifest 2x200 presenteerde.

Tj i t s k e Ypm a

Energielabel

Stichting Warmtenetwerk is een club van meer dan honderd bedrijven, overheden en instellingen die zich inzetten voor het gebruik van restwarmte. In het manifest geeft de stichting aan wat er moet gebeu-

ren om het roer om te gooien. Het manifest 2x200 is genoemd naar de besparing die anders omgaan met warmte zou kunnen opleveren. Jaarlijks twee keer tweehonderd pétajoule, in 2020, door energiebesparing en warmtehergebruik. Dit is gelijk aan 30 procent van het huidige fossiele brandstofgebruik. Of aan alle energie voor Nederlandse huishoudens. Dat kun je bijvoorbeeld bereiken door betere isolatie, procesverbetering in de industrie, restwarmteleveringen, warmte uit biomassa en geothermie. Volgens voorzitter van het Warmtenetwerk Gijs de Man moet restwarmtegebruik meebeloond worden in het energielabel. “Duurzaamheid door restwarmtegebruik moet net zo goed beloond worden als extra isolatie. Het scheelt immers beide CO2. Nu is dat er niet en hebben bepaalde opties voordelen, ten koste van andere, soms betere.”

Infrastructuur

Het is in Nederland niet van verplicht om infrastructuur voor warmtenetten aan te leggen bij nieuwbouwprojecten, terwijl er wel altijd gasleidingen worden gelegd. In het Oostenrijkse Wenen heeft het gemeentelijk energiebedrijf die verplichting wel. Gevolg: eenderde van de stad is aangesloten op een warmteringleiding waar vragers en aanbieders warmte uitwisselen en dit aantal wordt alleen maar groter.

Warm kikkerlandje Stadsverwarming bestaat al sinds de oorlog, maar draait bijna altijd op aardgas. Om duurzaam warmtegebruik te stimuleren ging in 2008 het programma ‘Warmte op stoom’ van start. Tot 2012 is er 400 miljoen euro beschikbaar voor proefprojecten, kennisontwikkeling, subsidie voor gebruik van industriële restwarmte en duurzame warmte, en een garantiefonds voor geothermie. Geen groot bedrag, maar het werpt wel enkele vruchten af. Een greep: • •

De aanleg van vijf kilometer warmteleiding van afvalverbrander HVC naar de binnenstad van Alkmaar. In Den Haag zijn begin maart de eerste boringen verricht voor een geothermie-centrale waar ook


• • • • • • • •

huizen op worden aangesloten, een primeur. Een warmtenet bij Hengelo. En een in de Zuidplaspolder. Uitbreiding van stadsverwarming en aanleg van een koudenet in Amsterdam. De oprichting van het Warmte– bedrijf Rotterdam in 2005. In Apeldoorn wordt een warm– tenet gerealiseerd met de riool– waterzuivering. Het pas in Delft opgerichte warm– tebedrijf gaat met de TU geother– mie winnen. Pilotprojecten, onder andere in Zeewolde en Leeuwarden. Een warmtetransportleiding van afvalverbrander Twence naar een woonwijk in Enschede.

Door de vrijheid van de consument en het gemak waarmee hij voor gas kan kiezen, is het investeringsrisico voor een warmtebedrijf groot. Tegelijkertijd zijn de winstmarges gering. Directeur Gerwin Verschuur van lokaal warmtebedrijf Thermo Bello in Culemborg, dat de warmte uit een drinkwatervoorziening gebruikt, vindt dat de landelijke overheid ruimte moet bieden voor dit soort lokale initiatieven. “De overheid wil met de warmtewet die dit jaar wordt ingevoerd consumenten beschermen tegen hoge prijzen van monopolisten. Maar als een lokale gemeenschap nu kiest voor bepaalde tarieven, wie is de overheid dan om dat te verbieden? Ook de verplichte scheiding tussen productie en levering brengt allemaal extra rompslomp met zich mee. Als we kiezen voor duurzaamheid en we vinden zelf dat het duurder mag zijn, dan moet dat toch mogelijk zijn? Er zijn zoveel variaties van duurzame warmte, die moet je niet in een keurslijf dwingen, maar kansen geven en zo zien wat het beste werkt.”

Collectieve oplossingen

Naast Thermo Bello zijn er nog een tiental andere lokale energiebedrijven, veelal op het gebied van warmte. Er gebeurt dus wel wát. De vraag is of deze losse proefprojecten, die veelal op nieuwbouw zijn gericht, de doelstelling van 2x200 helpen halen. Gijs de Man van het Warmtenetwerk meent van niet. “Met doorgaan op dezelfde weg komen we er niet. We hebben echt een versnelling nodig. Door te kiezen voor een goede normering en verplichting van energielabels bijvoorbeeld. Daarnaast moet de instelling van overheden veranderen. Die hebben te weinig oog voor collectieve oplossingen, terwijl hun sturing wel nodig is. Is er ergens een warmtebron in de buurt? Benut die dan en breng de verschillende partijen bijeen. Tel vervolgens alle kosten mee in een afweging, ook de onzichtbare kosten van fossiele brandstoffen.” Ook de andere sprekers op het warmtenetcongres pleitten voor samenwerking op lokaal niveau. Adviseur Jos Benner van CE Delft: “De kansen liggen in het hele land. Het samenwerkingsverband van provincies IPO heeft een kansenkaart gemaakt met alle grote warmtebieders en -ontvangers. Door die te koppelen valt veel winst te behalen. Gemeenten hebben daarin een sleutelrol.” n 25

media

Dvd Verdronken land

Televisie Stieren en beren Hoe overleven Europese tradities onder de druk van de Brusselse eenwordingsmachine? In De Slag om Brussel trekken Teun van de Keuken en Roland Duong (beiden bekend van de Keuringsdienst van Waarde) het oude continent door. Ze ontdekken meer verschillen dan overeenkomsten. In aflevering één hebben ze meteen een heikel onderwerp bij de kop: stierenvechten in Spanje. De bloederige volkssport heeft een vergrijzend publiek, maar blijft overeind dankzij vele miljoenen Europese subsidie. Met unieke beelden vanuit

arena en stierenvechtschool en openhartige interviews met stierenfokkers. Dieren staan ook centraal in aflevering twee. Omdat de Franse beer op een haar na is uitgestorven heeft Brussel Sloveense beren uitgezet in de Pyreneeën. Maar is de nieuwe inwoner net zo knuffelbaar als de oude? De Franse schaapherder weet het antwoord. Teun gaat op berenjacht en Roland brengt schapen op het droge. De Slag om Brussel, vanaf 19 april acht maandagen rond 22.50 uur op Nederland 2 bij de VPRO.

Televisie Tropisch koninkrijk Oktober dit jaar neemt de Nederlandse biodiversiteit met zo’n tienduizend soorten toe. De Nederlandse Antillen worden namelijk opgeheven en Bonaire, St. Eustatius en Saba worden “bijzondere gemeenten” van Nederland.

Aruba, Curaçao en Sint Maarten worden zelfstandige landen binnen het Koninkrijk. Daarmee hebben we er een grote verantwoordelijkheid bij: tweehonderd van deze soorten zijn namelijk uniek in de wereld en zo’n honderd worden

met uitsterven bedreigd. Over onderwerpen als veiligheid, onderwijs, volksgezondheid en financiën zijn allerlei afspraken gemaakt, maar hoe zit dat met de natuur en het milieu? De zesdelige serie Tropisch Koninkrijk brengt de

Caraïbische natuur in beeld en onderzoekt de gevolgen van de nieuwe staatkundige verhoudingen voor het natuurbeleid in die gebieden.

Nederlandse ansjovis, in de jaren zestig werd er nog zo’n 200 ton per jaar gevangen in de Waddenzee. Inmiddels leven de zilveren zoutbommetjes alleen nog in de Oosterschelde. Er is nog één vissersfamilie die op ze vist, de Van Dorts uit Bergen op Zoom. Ze doen dit al generaties lang op dezelfde manier: de beesten worden als het eb wordt door de vissers in een fuik gedreven. Maar het afgelopen seizoen was het slechtste ooit. Marjolein van Poppel filmde dus wellicht de laatste stuiptrekking van de Nederlandse ansjovisvisserij. De dvd van Verdronken land is te

Tropisch Koninkrijk, vanaf

bestellen (€ 16,90) via www.verdron-

1 april zes donderdagen

kenland.eu

om 19:55 uur op Nederland 2 bij Llink.

Bioscoop Oceans Na Winged Migrants komen regisseurs Jacques Perrin en Jacques Cluzaud nu met Oceans. Vier jaar lang filmden ze bewoners van de wereldoceanen, op 54 locaties die in twee categorieën zijn op te delen: plekken waar het leven al duizenden, zo niet miljoenen jaren hetzelfde is

26

en plekken waar overbevissing, vervuiling en andere menselijke activiteiten hun tol hebben geëist. Oceans richt zich met name op de ongerepte pareltjes uit de eerste categorie. De makers willen daarmee niet een bijna verdwenen biodiversiteit filmen maar een die juist de weerbarstigheid en

vitaliteit van de toekomstige natuur reflecteert. Met camerawerk dat beoogt de kijker het gevoel te geven dat hij onderdeel is van het spectaculaire onderwaterleven. Oceans, vanaf 22 april (de Dag van de Aarde) in de Nederlandse bioscopen.


recensie

Bevolkingscrash Sinds Malthus zien talloos veel doemdenkers en dito organisaties de groei van de wereldbevolking fout aflopen. De Nederlandse Club van Tien Miljoen bijvoorbeeld, die een tellertje op de website laat meelopen over de omvang van de wereldbevolking: “Bij ongewijzigd beleid is een catastrofe onafwendbaar.” In het boek Volksbeving maakt journalist Fred Pearce (onder meer van New Scientist) korte metten met al die doemdenkerij. De wereldwijde piek in het vruchtbaarheidscijfer is al lang voorbij, toont hij. In 1950 kregen vrouwen wereldwijd gemiddeld vijf tot zes kinderen, tegenwoordig is dat cijfer 2,6 en het daalt en daalt en daalt. In grote delen van de wereld is de groei al overgegaan in krimp. De ‘bevolkingsbom’ is gedemonteerd, stelt Pearce. Lang hebben demografen betoogd dat de vruchtbaarheid pas daalt als een samenleving is gemoderniseerd en de welvaart op een behoorlijk peil is gebracht. Pearce laat zien dat deze redenering niet klopt. Landen als het straatarme Bangladesh, het fundamentalistische Iran en het van de buitenwereld afgesloten Burma, om er maar een paar te noemen, hebben tegenwoordig vruchtbaarheidcijfers die onder het vervangingsniveau zitten. Steeds weer is hiervoor een combinatie van twee factoren verantwoordelijk: de beschikbaarheid van anticonceptiemiddelen (en het gebruik ervan door vrouwen) en betaalbaar voedsel – dankzij de Groene Revolutie. Alleen in ouderwets patriarchale samenlevingen is het vruchtbaarheidscijfer nog extreem hoog. Dat milieujournalist Pearce over dit onderwerp schrijft is niet verbazingwekkend. Milieuorganisaties hebben altijd een zekere schroom gehad milieudefensie magazine 4 – 2010

om het thema bevolkingsgroei c.q. -explosie aan te pakken. Enerzijds leeft er de intuïtieve en soms ook uitgesproken sympathie voor het idee dat een groeiende bevolking de draagkracht van de aarde ondermijnt. Hoe minder zielen hoe meer vreugd. Zie het succes van het concept van de ecologische voetafdruk. Anderzijds zijn diezelfde organisaties besmuikt om het probleem te agenderen vanwege de foute geschiedenis. In Volksbeving blijkt dat eugenetica belangrijk was voor veel voorlopers van de moderne geboortebeperking en de milieubeweging. Pearce haalt een paar keer flink uit naar dit denken in delen van de milieubeweging. De eerste invloedrijke natuurbeschermers waren antidemocratisch en racistisch, zo zegt hij, en ze beschouwden de massa der armen als de aanstichters van zowel milieu- als rassenvernietiging. Sommigen ontpopten zich als fanatieke geboortebeperkers. Pearce laat zien hoe in het recente verleden Amerikaanse milieuactivisten – verenigd in het Carrying Capacity Network - gepleit hebben voor een immigratiestop en tegen een generaal pardon aan illegalen, omdat te veel mensen de draagkracht van het milieu te boven zouden gaan. Onder hen bekende namen als de groene econoom Herman Daly en de bedenker van de ecologische voetafdruk Willam E. Rees. Met Volksbeving wil Pearce duidelijk maken dat die angst volledig onterecht is en dat we ons juist moeten voorbereiden op een leven met veel te weinig inwoners. n Han van de Wiel

Triest Kopenhagen De klimaattop in Kopenhagen werd geen succes. Jammer, maar denken over klimaatbeleid moet doorgaan. Willem Vermeend schreef na de top een boek over de stand van zaken rond het klimaat. Hij bespreekt klimaatverandering en de twijfels daaromheen, mogelijke beleidsmaatregelen, de samenhang tussen energie en klimaat, opbrengsten en nadelen van biobrandstoffen, zon, wind en kernenergie, en zo meer. Relatief leesbaar, voor een boek met grafiekjes en taartdiagrammen. Voor diegene die weinig zin had zich in te lezen tijdens de hype voor Kopenhagen, maar nu toch even goed op de hoogte wil raken. Het verdriet van Kopenhagen. Op weg naar een ander klimaatbeleid. Willem Vermeend. Lebowski, Amsterdam, 2010. ISBN 978 90 488 0568 6. 239 pag. Prijs € 19,90

publicaties Denken over vrijheid Waar hebben we het eigenlijk over als we het over vrijheid hebben? Dat is een heel actuele vraag. Weia Reinboud schreef er een essay over, met hoofdstukken over, bijvoorbeeld, meningen uiten, de democratie, geld en verrijking ten koste van anderen. En ook over ruimtegebruik, de ecologische voetafdruk en beschaafd omgaan met schaarste. In dezelfde reeks verschenen eerder: Stoïsche notities en Modellisme. Welke vrijheid. Essay over vrijheid en beschaving. Weia Reinboud. Atalanta, Utrecht, 2010. ISBN 978 90 73034 48 8 .96 pag. Prijs €9,-

Eetbare natuur Eten uit het wild is in korte tijd uit onze cultuur verdwenen. Ria Loohuizen maakte hier een ambitieus boek over, haar zevende over dit onderwerp. Van Nature begint met een cultuurhistorische inleiding over de plaats van wild eten in onze Nederlandse samenleving. Dan volgen hoofdstukken over bomen, planten en paddenstoelen, met hulp bij het determineren. Daarna volgt een deel met recepten. Het boek is geïllustreerd met afdrukken van handgekleurde aquarellen uit de bibliotheek van de Amsterdamse Hortus Botanicus. Voorzien van register. Van Nature. Ria Loohuizen. Athenaeum – Polak & Van Gennip, Amsterdam, december 2009. ISBN 978 90 253 6432 8. 294 pag.

Volksbeving. Van babyboom naar bevolkingscrash. Fred Pearce. Uitgeverij Jan van Arkel, 2010, 315 pagina’s. ISBN: 9789062244973. Prijs €14,95.

Prijs € 18,95

27

opinie

Het nieuwe rijden is elektrisch Voor de overschakeling op elektrisch rijden moeten we anders

het huidige autosysteem.

gaan denken over mobiliteit. Door het eind van goedkope olie

Behoud van automobiliteit

is de huidige auto geen goed referentiekader meer. Dit vindt:

H

Vi n c e n t va n d e r Vi n n e

et ongebreidelde gebruik van de auto is gebaseerd op de overvloedige aanwezigheid van goedkope olie en het niet doorberekenen van maatschappelijke kosten. Bezit en gebruik van een auto zijn, in relatie tot het modaal inkomen, in de afgelopen decennia steeds goedkoper geworden en zelfs nog nooit zo goedkoop geweest. Dat heeft ertoe geleid dat beide zeer sterk zijn toegenomen. Deze randvoorwaarden en de gebruiksmogelijkheden van de auto bepalen in belangrijke mate de kijk van de gebruiker en de maatschappij op de auto. Men spreekt niet voor niets van een auto voor iedereen. De elektrische auto wordt veelal gepresenteerd als een vervanger van de benzine-auto, een technische oplossing voor het CO2-probleem. Maar automobiliteit is te goedkoop geworden en met het referentiekader van de huidige auto wordt ook de elektrische auto beoordeeld. Hieruit volgt dat men de actieradius van de elektrische auto bekritiseert, de oplaadtijd als te lang beoordeelt en deze auto in aanschaf nog te duur vindt. Maar wanneer dat allemaal technisch is verholpen, dan zal in de toekomst iedereen een elektrische auto rijden. De kritiek op de elektrische auto is niet terecht en de verwachting ten aanzien van de verbreiding ervan is onjuist omdat het verkeerde referentiekader wordt gebruikt.

Vervanging of verandering

De situatie is te vergelijken met die van ruim een eeuw geleden. Toen werd het 28

referentiekader bepaald door het paard en rijtuig. En dus mocht de auto niet sneller rijden dan een paard in matige draf en werden automobilisten belemmerd in de mogelijke actieradius. Maar bovenal werd toen verwacht dat de auto slechts in de plaats van het paard en rijtuig zou treden (vervanging) en dat alleen de elite zich een auto kon veroorloven. Volgens het toenmalige referentiekader, hadden we nu niet meer dan circa 60 duizend auto’s gehad, die maximaal 25 kilometer per uur reden en lokaal werden gebruikt. In plaats van vervanging ontstond er een verandering. Het autobezit en -gebruik namen sterker toe en vanaf de jaren zestig vond hierin een explosie-

Zonder goedkope olie vervalt de grondslag onder het huidige autosysteem ve groei plaats. Het zorgde gaandeweg voor een steeds verdere scheiding en spreiding van activiteiten zoals wonen, werken en recreëren. Het massale autogebruik veranderde de ruimtelijke inrichting van ons land. Het ging ten koste van het openbaar vervoer. Maar wanneer de periode van goedkope energie eindigt, vervalt ook de grondslag onder

De kans dat de elektrische auto zal doorbreken dankzij het huidige overheidsbeleid is gering. Maar dat wil niet zeggen dat de elektrische auto geen toekomst heeft. Daar is zelfs de automobielindustrie van overtuigd. De reden daarvan komt voort uit het streven naar behoud van automobiliteit. Gezien het toenemende verbruik van olie en de dalende nieuwe olievondsten is een nieuwe oliecrisis te verwachten. Op dit vooruitzicht reageerde de automobielindustrie. Vandaar dat enkele jaren geleden de ontwikkeling van elektrische auto’s is begonnen, auto’s die recentelijk werden gepresenteerd. De valkuil is dat men streeft naar vervanging van de huidige auto, niet naar een verandering van het autosysteem. Verandering van systeem betekent de introductie van elektrische vervoermiddelen met eigen kenmerken en gebruiksmogelijkheden. Op basis van overvloedige goedkope energie, zijn de vervoersprestaties van fiets, motorfiets, auto, bus, tram en trein (ten opzichte van elkaar) sterk veranderd. Dit zal opnieuw veranderen omdat de kosten van mobiliteit zullen toenemen. Hierdoor zullen (elektrische) tweewielers op korte afstanden terrein terugwinnen op de auto en het openbaar vervoer op middellange en lange afstanden.

Maatregelen

De automobilist heeft al tientallen jaren de illusie dat autorijden steeds duurder wordt, hetgeen door (commerciële) partijen vaak wordt bevestigd. Dat het tegendeel wordt bewezen in het feit dat het aantal auto’s, het gebruik daarvan en de files voortdurend toenemen, dringt bij de automobilist niet door. Elke politieke partij die daarom een verhoging van de autokosten wil nastreven om de groei milieudefensie magazine 4 – 2010

s y lv i a w e v e

van de files af te remmen, zal door het auto-minnende electoraat worden afgestraft. Vandaar dat in de afgelopen veertig jaar alle plannen tot invoer van tolheffing en rekeningrijden zijn gestrand. Wanneer de files al niet kunnen leiden tot maatregelen, geldt dat zeker voor het milieu. De macht van de automobilist om zijn recht op automobiliteit te behouden, wordt door tal van organisaties en media behartigd. De invloed van milieuorganisaties op het gebruik van de auto is gering, hoewel deze vaak juist door tegenstanders hoog wordt ingeschat. Door deze groter voor te stellen dan in werkelijkheid het geval is, wordt de invloed van milieuorganisaties bij voorbaat ingeperkt (en publiekelijk veroordeeld). In het verleden is geen enkele geplande weg omwille van de natuur niet aangelegd. Het tracé is hooguit verlegd of de aanleg vertraagd. Pogingen om de automobiliteit omwille van het milieu terug te dringen, zijn daardoor moeilijk haalbaar. De CO2-problematiek en een klimaatsverandering zijn abstracte begrippen en niet tastbaar. Daarmilieudefensie magazine 4 – 2010

om zal bereidheid tot verandering van het autogebruik niet voortvloeien uit een bezorgdheid voor de CO2-uitstoot. Fiscale prikkels die dat moeten bewerkstelligen zullen worden afgewezen. Dezelfde belemmering geldt voor de elektrische auto.

Visie

Wij worden geconfronteerd met een zich aandienende oliecrisis en krijgen geen vijftig jaar de tijd om de ontwikkelingen van de afgelopen decennia, die het resultaat zijn van goedkope mobiliteit, te keren. Dat betekent dat een visie zal moeten worden ontwikkeld op efficiënt gebruik van elektrische auto’s en een beperkte omvang van dat gebruik. Dit in samenhang met de ruimtelijke inrichting in ons land en andere vervoermiddelen, zoals (elektrische) tweewielers en openbaar vervoer. De ontwikkeling van zo’n visie is niet alleen een zaak van de politiek, maar ook van werkgevers en werknemers. Ook zij zullen een visie moeten ontwikkelen op het toekomstige zakelijk verkeer en het woon-werkverkeer, om zich voor te berei-

den op de komende stijging van de kosten van automobiliteit. Duurzame mobiliteit zal economisch noodzakelijk worden. Daarnaast zal er ook moeten worden gehandeld. Het referentiekader voor onze mobiliteit zal moeten worden aangepast. Door tijdig de particuliere autokosten naar een meer reëel niveau te brengen, kan het rijk extra inkomsten genereren, kunnen files worden verminderd en kan bespaard worden op uitgaven aan infrastructuur. Maar bovenal kunnen veranderingsprocessen in gang worden gezet en zal de overgang naar de nieuwe situatie worden vergemakkelijkt. Het feest van meer dan honderd jaar goedkope olie is voorbij. Hoe eerder we ons dat realiseren en hier naar handelen, hoe kleiner de schok zal zijn. n Dr. V. van der Vinne is auteur van “De autoproblematiek in Nederland”, zojuist verschenen bij Uitgeverij Siemes, ISBN 978-9490758-01-1, 312 pag, prijs €24,95. Te koop, zonder verzendkosten, via www.vincentvandervinne.nl 29

oproepen & agenda Regeladvertenties Ook een regeladvertentie plaatsen? € 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie: www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/ regeladvertenties OBILOT NATUURTEXTIEL Sinds 1982 in Zutphen, winkel voor mode en basics van biokatoen, Demeterwol, hennep, linnen etc. Biologische babyuitzet, goed advies. Groenmarkt 1, 0575-517091, www.obilot.nl

ABP-discussie

Voor welke uitdagingen en dilemma’s staat Milieudefensie de komende jaren? Wat is onze maatschappelijke rol? Welke problemen moeten we aankaarten? Wat is onze plaats in de milieubeweging? In het Algemeen Beleidsplan (ABP) staat de visie van Milieudefensie op duurzame ontwikkeling, de keuzes van de milieuthema’s en de strategie. Op 26 april wil het bestuur graag het concept-ABP presenteren aan de leden, vragen beantwoorden en met elkaar in discussie gaan. Maandag 26 april, 19.00 – 21.30. Amsterdam. Aanmelden: [email protected] of 020-626 26 20.

Word actief!

Algemene Ledenvergadering: Beslis mee over het beleid van Milieudefensie! Het bestuur van Vereniging Milieudefensie nodigt alle leden van harte uit voor de Algemene Ledenvergadering (ALV) op: Maandag 14 juni 2010 in Utrecht Aanvang 19.00 uur, einde ca. 21.30 uur Het is een belangrijke ALV: we beslissen over het beleid van Milieudefensie voor de komende vijf jaar. Op de agenda staat het Algemeen Beleidsplan 2010-2015, waarin de hoofdlijnen van het beleid voor de komende vijf jaar worden vastgelegd. Daarnaast wordt er een nieuwe voorzitter gekozen. Op onze website www. milieudefensie.nl/vacatures kunt u meer lezen over de inhoud van deze functie. Tevens vindt u daar het profiel en de benodigde gegevens voor het insturen van uw reactie. Om zoveel mogelijk mensen de gelegenheid te geven om naar de vergadering te komen heeft het bestuur gekozen voor een ALV op een maandagavond (locatie: Utrecht). Door een goede voorbereiding vooraf, verwachten we aan een vergadering van 2,5 uur voldoende te hebben. Bij de totstandkoming van het concept Algemeen Beleidsplan zijn leden betrokken geweest door: • Ledenpeiling (peiling onder 2000 leden uitgevoerd januari 2010). • Beleidsdag voor alle leden (21 maart 2010). • Bijeenkomst voor leden (26 april 2010). De tekst van het concept-ABP kan door de Algemene Ledenvergadering worden aangepast. Dat gebeurt door middel van amendementen. Amendementen zijn in te dienen tot maandag 3 mei. U kunt deze sturen aan het secretariaat, per e-mail [email protected] of per post gericht aan het secretariaat, Vereniging Milieudefensie, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. De tekst m.b.t. het Algemeen Beleidsplan is vanaf 7 april opvraagbaar via de Servicelijn, (zie adres hieronder), via het secretariaat, of per mail: [email protected]. Aanmelden voor de Algemene Ledenvergadering kan bij onze Servicelijn, via telefoonnummer 020-6262 620, per mail: [email protected] of per post aan Vereninging Milieudefensie, t.a.v. Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. De agenda en stukken worden u twee weken voor de ALV toegestuurd.

30

Meehelpen bij activiteiten van Milieudefensie? In je eigen

woonplaats of in het land, samen met anderen? Meld je nu aan voor de emailnieuwsbrief “activiteiten nieuwsbrief ”! Het meest actuele en complete overzicht van alle activiteiten van Milieudefensie acht keer per jaar in je mailbox. Interesse? Mail naar: [email protected]

Gezocht: koelkast dicht meters

Milieudefensie zoekt mensen die tussen half mei en half juni bij supermarkten in hun buurt willen meten hoeveel energie bespaard kan worden als de koelingen worden gedicht. Het is vergelijkbaar met een Ekotelling. Geef je op via klimaatcampagne@ milieudefensie.nl en je krijgt eind april een handleiding.

Kandidaten gezocht!

Tijdens de Algemene Ledenvergadering van 14 juni 2010 vinden er verkiezingen plaats voor vacatures in verschillende verenigingsorganen. De vereniging is op zoek naar kandidaten voor de volgende vacante zetels:

Bestuursvoorzitter

Het bestuur leidt de vereniging. Het vormt de schakel tussen de leden en het bureau en houdt zich bezig met de hoofdlijnen van het beleid en ziet toe op de uitwerking hiervan door het bureau. Het bestuur bestaat uit circa 10 leden, met een Dagelijks Bestuur van 3 leden. Voor deze functie zijn wij op zoek naar een kandidaat die sterk is in het (op hoofdlijnen) aansturen en ervaring heeft in een democratisch functionerende organisatie. Voor meer informatie over de inhoud van de functie en het profiel, zie onze website: (www.milieudefensie.nl/vacatures)

Presidiumlededen

Het Presidium draagt zorg voor het in goede orde en sfeer verlopen van de Algemene Ledenvergadering. Daartoe dragen de presidiumleden zorg voor het voorzitterschap, en de organisatie van de ALV. In het Presidium komen twee plaatsen vrij. Wij zijn op zoek naar kandidaten die in staat zijn om met de andere presidiumleden de vergaderingen voor te bereiden en te leiden. Enige ervaring met het leiden van grote (dag)vergaderingen kan nuttig zijn.

Redactieleden voor het ledenbulletin

Het Ledenbulletin van vereniging Milieudefensie wordt gemaakt voor en door leden van de vereniging. Het ledenbulletin heeft de doelstelling om voor opinie, discussie en verenigingsformatie te zorgen. Het Ledenbulletin zoekt twee enthousiaste Milieudefensieleden, die een constructieve bijdrage kunnen leveren aan het Ledenbulletin. Reacties op bovenstaande vacatures ontvangen wij graag vóór 9 mei 2010.

Bent u geïnteresseerd?

Op onze website (www.milieudefensie.nl/vacatures) kunt u meer lezen over de inhoud van de werkzaamheden in de diverse organen. Tevens vindt u daar de benodigde gegevens voor het insturen van uw reactie. Voor meer informatie kunt u ook contact opnemen met het secretariaat via mail: [email protected], telefoon: 020 5507 336, per post: Milieudefensie t.a.v. het Secretariaat, Postbus 19199, 1000 GD te Amsterdam.


De geur van mest en kuilgras “N Ooit was ze een accountant met liefde voor het platteland maar weinig kennis van de bio-industrie. Nu strijd Sonja Borsboom tegen de megastallen.

atuurlijk was ik bekend met de termen megastallen en bio-industrie, maar ik was eerlijk gezegd in de veronderstelling dat dit allemaal wel was opgelost. Met deze materie hield ik mij als accountant niet bezig”, vertelt Sonja Borsboom (48). Toch werd ze een van de initiatiefnemers van het burgerinitiatief Megastallen Nee. “Als kind woonde ik op het Friese platteland en raakte verknocht aan het buitenleven, de dieren en de geur van mest en kuilgras. Vanwege studie en werk belandde ik in de stad, maar een aantal jaren geleden zijn mijn vriend en ik toch weer naar het platteland verhuisd. In het dorp Ulicoten kochten we een vrijstaand huis in een weidse omgeving.” En toen ineens (we schrijven 2006) bleken alle buren in rep en roer te zijn. “Iedereen had het over de problemen met de stallen en ik wist gewoon niet waar ze het over hadden.” Het bleek dat twee varkensbedrijven en één

kippenbedrijf te dicht tegen het dorp Ulicoten aanlagen en moesten verhuizen. “De gemeente had bepaald dat deze bedrijven met hun megastallen naar onze straat zouden verhuizen en ik wist van niks.” Hoe kan het zo zijn dat een gemeente dergelijke ingrijpende beslissingen niet goed weet te communiceren, vroeg Sonja zich af. “Ik was ontzettend boos en dan heb je aan mij echt een verkeerde. Dit gaat niet langer meer over het aanleggen van een rotonde, dit gaat over het creëren van een compleet andere leefomgeving.”

Emotioneel

Het toeval wil dat Sonja Borsboom juist op dat moment gestopt was met haar eigen accountantspraktijk en aan de Open Universiteit een studie

Milieuwetenschappen was begonnen. “Ik had de tijd en heb me intensief in de materie rond de megastallen verdiept. Hoe is het toch mogelijk dat we zo omspringen met de dieren en met de aarde: die grootschalige intensieve veehouderij, die onbalans, die fabrieksmatigheid. Ik hou van het land, van de dieren, van de natuur.” Het besef dat we verbonden zijn met de aarde is heel belangrijk voor haar. “Als we niet goed voor de aarde zorgen, kunnen we gewoon niet leven. De aarde is ons hoogste goed, dat moet je koesteren. Ik kan er ontzettend emotioneel van worden dat we zo respectloos met de aarde omgaan.”

Mammoettanker

En van het een kwam het ander. De uitgebreide stu-

Carel Verdiesen

hart en ziel

Ronell a Bleijenburg

die resulteerde uiteindelijk en dankzij samenwerking met andere verontruste burgers en partijen (waaronder Milieudefensie) in het burgerinitiatief ‘Megastallen Nee’. Er werden 33 duizend handtekeningen verzameld en afgelopen maart werd het burgerinitiatief door de Provinciale Staten behandeld. Hoewel er grote teleurstelling was over het feit dat geen enkele vraag uit het initiatief werd gehonoreerd en er geen totaalverbod kwam voor veefabrieken op het Brabantse platteland, was er enkele dagen na de uitslag toch ook tevredenheid en trots over de wel bereikte resultaten. “Het onderwerp megastallen ligt zwaar onder vuur en Provinciale Staten heeft beperkende maatregelen afgeroepen over de intensieve veehouderij. We mogen onze zegeningen tellen: deze mammoettanker hebben we een klein beetje van haar koers doen afwijken. We zijn er absoluut nog niet. Maar iedere stap is er één.” n

31

Nigeria brandt. Shell, stop daarmee! “Wij werken hard aan CO2-vermindering”, zegt Shell. Dag en nacht laat Shell 110 gasfakkels branden in Nigeria. Die stoten evenveel broeikasgassen uit als 4 miljoen personenauto’s. Zegt de werkelijkheid.

Nigeria brandt. Shell, stop daarmee!

Teken de oproep op nigeriabrandt.nl!

Milieu is geen linkse

Recommend Documents