Kinderspel is geen kinderspel!

Kinderspel is geen kinderspel! Op een speelse manier emoties en gevoelens ontdekken bij kinderen met een leeftijd van 4 tot 12 jaar in het VOC.

Studiegebied Sociaal-agogisch werk Opleiding Sociaal werk Afstudeerrichting Maatschappelijk werk Academiejaar 2006-2007 Student Marieke Pottie

Woord vooraf Dit eindwerk is het sluitstuk van mijn bacheloropleiding Sociaal Werk. Graag wil ik allen bedanken die mij geholpen en gesteund hebben bij het realiseren van dit eindwerk.

Mijn bijzondere dank daarvoor aan: Het team van CAW De Papaver, het vrouwenopvangcentrum te Ieper, in het bijzonder mijn stagesupervisor mevrouw Lies Benoot, voor de richtlijnen, de nuttige tips en de informatie tijdens haar begeleiding van dit eindwerk. Mevr Sophie Herremans mijn promotor, voor de deskundige begeleiding tijdens het verloop van dit eindwerk. Mijn logopediste Julie Van Heucke, die mijn eindwerk overlas en zorgde voor de minimalisatie van taal – en schrijffouten. Joni Levecque, werkende bij Kind en Gezin, voor de vele nuttige tips, de goede raad en de nodige sturing. Liesbeth Verbanck, orthopedagoge en lector sociale pedagogiek. De Hogeschool West-Vlaanderen, departement Hiepso te Kortrijk, voor de algemene begeleiding tijdens de drie studiejaren. Mijn ouders, die het mij mogelijk maakten deze opleiding te volgen en die mij in woord en daad hebben gesteund. Mijn vriend, voor het geduld en de steun tijdens deze zware periode. Iedereen die ook maar een beetje bijgedragen heeft tot de realisatie van mijn eindwerk en meer specifiek mijn draaiboek.

Bedankt, Marieke Pottie

2

Inhoudsopgave Woord vooraf........................................................................................................... 2 Inhoudsopgave........................................................................................................ 3 1 INPUT ................................................................................................................. 6 1.1 Inleiding......................................................................................................... 6 1.1.1 Vraagstelling .......................................................................................... 6 1.1.2 Verklaring van de titel ............................................................................ 7 1.1.3 Werkwijze .............................................................................................. 8 1.2 Mijn missie .................................................................................................... 9 1.2.1 Missie: CAW De Papaver ...................................................................... 9 1.2.2 Missie VOC ten opzichte van de kinderwerking ..................................... 9 1.2.3 Mijn missie ........................................................................................... 13 Besluit ............................................................................................................... 13 1.3 Vrouwenopvangcentrum: situering.............................................................. 14 1.3.1 CAW .................................................................................................... 14 1.3.2 CAW De Papaver ................................................................................ 14 1.3.2.1 Opdracht ....................................................................................... 14 1.3.2.2 Doelstelling ................................................................................... 14 1.3.2.3 Aanbod ......................................................................................... 15 1.3.2.4 Organisatiestructuur ..................................................................... 15 1.3.3 Het vrouwenopvangcentrum Ieper ....................................................... 15 1.3.3.1 Wat ............................................................................................... 15 1.3.3.2 Aanbod ......................................................................................... 15 1.3.3.3 Kinderwerking/kinderhulpverlening ............................................... 16 1.3.3.4 Opname ........................................................................................ 18 1.3.3.5 Persoonlijke begeleiding ............................................................... 18 1.3.3.6 Groepsleven ................................................................................. 19 1.3.3.7 Persoonlijke informatie ................................................................. 19 1.3.3.8 Klachtenprocedure?...................................................................... 19 Besluit:.......................................................................................................... 19 1.4 De ontwikkeling van kinderen ..................................................................... 20 1.4.1 Sociale ontwikkeling............................................................................. 20 1.4.2 Emotionele ontwikkeling ...................................................................... 21 1.4.3 De cognitieve ontwikkeling................................................................... 22 Besluit: .............................................................................................................. 24 1.5 Waar komen die gevoelens vandaan. ......................................................... 25 1.5.1 Model van Belsky................................................................................. 25 1.5.2 Emoties................................................................................................ 26 Besluit: .............................................................................................................. 29 1.6 Communiceren met kinderen? .................................................................... 30 1.6.1 De gespreksvoering ............................................................................. 30 1.6.1.1 Open gesprek ............................................................................... 30 1.6.1.2 Empathie....................................................................................... 30 1.6.1.3 Goed open gesprek ...................................................................... 31 3

1.6.1.4 Belangrijke kenmerken ................................................................. 31 1.6.1.5 Communicatievoorwaarden .......................................................... 31 1.6.1.6 Metacommunicatie........................................................................ 32 1.6.1.7 Moeilijkheden................................................................................ 33 1.6.2 De opbouw van een gesprek ............................................................... 33 1.6.2.1 Voorbereiding ............................................................................... 33 1.6.2.2 Introductie ..................................................................................... 33 1.6.2.3 Startvraag ..................................................................................... 33 1.6.2.4 Romp ............................................................................................ 34 1.6.2.5 Afronding ...................................................................................... 34 1.6.3 Soorten vragen .................................................................................... 34 1.6.3.1 Open en gesloten vragen.............................................................. 34 1.6.3.2 Doorvragen ................................................................................... 34 1.6.3.3 Meervoudige vragen ..................................................................... 34 1.6.3.4 Verduidelijken of de vraag herhalen ............................................. 34 1.6.3.5 Waaromvragen ............................................................................. 34 1.6.3.6 Antwoord herhalen of samenvatten .............................................. 34 1.6.3.7 Samenvattend vragen................................................................... 35 Besluit: .............................................................................................................. 35 1.7 Doorverwijzen. ............................................................................................ 36 1.7.1 Slachtofferhulp (eerste lijn) .................................................................. 36 1.7.2 Gezins - en relationeel werk (eerste lijn).............................................. 36 1.7.3 Comité voor bijzondere jeugdzorg (CBJ) (tweede lijn) ......................... 37 1.7.4 Centrum Geestelijke Gezondheidszorg: Largo Ieper (tweede lijn) ....... 37 1.7.5 Andere ................................................................................................. 37 Besluit: .............................................................................................................. 37 2 OUTPUT ........................................................................................................... 38 2.1 Kennismaking ............................................................................................. 41 2.1.1 Paspoort + kennismakingsgesprek ..................................................... 41 2.1.2 Memory – spel ..................................................................................... 43 2.1.3 Bloem................................................................................................... 44 2.1.4 Collage over jezelf ............................................................................... 45 2.2 Praten over feiten in het heden en verleden ............................................... 46 2.2.1 Weergeven van je levensloop: ............................................................. 47 2.2.2 Levensverhaal, feiten of gebeurtenissen naspelen: ............................. 48 2.3 Werken rond gevoelens .............................................................................. 50 2.3.1 Kennismaking met de basisgevoelens:................................................ 51 2.3.2 Kennismaking met eigen gevoelens .................................................... 52 2.3.2.1 Blij, bang, boos, verdrietig – boekje .............................................. 52 2.3.2.2 Humeurbarometer......................................................................... 53 2.3.2.3 De emotieslang............................................................................. 54 2.3.3 Omgaan met eigen negatieve gevoelens............................................. 55 2.3.3.1 Wat kan ik doen als ik bang ben? ................................................. 55 2.3.3.2 Wat kan ik doen als ik boos ben? ................................................. 56 2.3.3.3 Wat kan ik doen als ik verdrietig ben. ........................................... 57 2.4 Werken rond het zelfbeeld .......................................................................... 59 2.4.1 Aanvultekst: ......................................................................................... 59 4

2.4.2 Talenten (trein, boom, vliegtuig, paaseieren, kerstpakjes):.................. 60 2.5 Significante thema’s .................................................................................... 61 2.5.1 Pesten.................................................................................................. 61 2.5.2 Vertrek/verhuizen/afscheid .................................................................. 62 Besluit: .............................................................................................................. 63 Tot slot: ................................................................................................................. 64 Bijlagen ................................................................................................................. 65 Bronnen ................................................................................................................ 80 BOEKEN........................................................................................................... 80 MONDELINGE MEDEDELINGEN .................................................................... 80 CURSUSSEN ................................................................................................... 81 LEGISTIEKE BRONNEN .................................................................................. 81 INTERNET ........................................................................................................ 81 ANDERE ........................................................................................................... 81

5

1 INPUT

1.1 Inleiding 1.1.1 Vraagstelling Tijdens mijn stage in het vrouwenopvangcentrum te Ieper werd ik op professioneel vlak met mijn neus op de feiten gedrukt… CAW De Papaver, een vrouwenopvangcentrum (VOC), biedt in de eerste plaats een onderkomen aan vrouwen met of zonder kinderen, die om een of andere reden thuisloos zijn geworden, weg willen van huis omwille van relationele problemen of omdat ze het slachtoffer zijn van huiselijk geweld. Het is een veilige plaats waar ze tot rust kunnen komen en waar ze door een professioneel team begeleid worden op onder andere financieel vlak, psychosociaal vlak…. De stap naar het VOC brengt meestal grote veranderingen met zich mee. Denken we hierbij aan een vreemde omgeving, het groepsleven, het reglement, enz… Ook voor de kinderen is dit een grote stap. Zij komen in een andere omgeving terecht, moeten leren samenleven met vreemde mensen, … Soms gaat dit ook gepaard met een verandering van school, geen contact meer met hun vader, het achterlaten van vriendjes en vriendinnetjes, speelgoed, huisdieren,… Door gesprekken met de bewoonsters, het lezen van dossiers en het contact met de kinderen, rees de vraag wat er in deze kinderen omgaat en op welke manier ze hun gevoelens kunnen, willen en mogen uiten? Er bestaat reeds een goed uitgebouwde kinderwerking waarin de kinderen de kans krijgen om deel te nemen aan gemeenschappelijke, ontspannende activiteiten, zoals knutselen, een sportactiviteit, een daguitstap,… De hulpverleners in het VOC leveren reeds geruime tijd inspanningen om deze kinderwerking te laten evolueren naar een individueel gerichte kinderhulpverlening. Het doel hiervan is om emoties en gevoelens te detecteren, en inzicht te krijgen in de belevingswereld van de kinderen. Op die manier kunnen de kinderen, indien nodig, doorverwezen worden naar een bevoegde instantie zoals slachtofferhulp. Ik zou hun werk willen verder zetten. Graag zou ik, met deze scriptie, mijn steentje hiertoe willen bijdragen.

6

Daarom vroeg ik me af: ‘Hoe kan ik kinderen tussen 4 en 12 jaar die in het VOC verblijven helpen om hun gevoelens op een speelse manier te uiten?’ Ik heb mijn doelgroep bewust afgebakend, met name: de kinderen uit het vrouwenopvangcentrum te Ieper, met een leeftijd van 4 jaar tot 12 jaar. Ik deed dit omdat het nog moeilijker is om met kinderen beneden de vier jaar gevoelens te gaan verkennen. Ze beschikken nog niet over voldoende vaardigheden om spelenderwijs te gaan werken. De doelgroep is begrensd tot de leeftijd van 12 jaar omdat de hulpverleners van het VOC, uit de registratiegegevens, kunnen concluderen dat er heel weinig jongeren in het vrouwenopvangcentrum verblijven. Waarom op een speelse manier? Kinderen communiceren op verschillende wijzen. Ze communiceren via woorden, spel, fantasie en non-verbaal gedrag. Omdat hun taalmogelijkheden vaak nog niet helemaal ontwikkeld zijn, is het beter om het via spel over te brengen. Kinderen ervaren het spel als een veilige manier om gevoelens te uiten. Voor volwassenen is het vaak heel moeilijk om kinderen te begrijpen1. Mocht ik een (kleine) bijdrage kunnen leveren tot de uitbouw van de kinderhulpverlening in het VOC, zou ik in mijn opzet slagen.

1.1.2 Verklaring van de titel In deze inleiding wil ik tevens de titel van mijn eindwerk nader verklaren. Met de titel ‘Kinderspel is geen kinderspel’, wil ik 2 zaken duidelijk maken. Het eerste woord ‘kinderspel’ slaat op de speelse methodieken die gehanteerd worden bij kinderen. Het laatste woord slaat daarentegen op de moeilijke opdracht voor de hulpverlener: het voortdurend afwegen en zoeken naar aanpassingen om de methodieken af te stemmen op het kind.

1

Team ‘kinderwerking slachtofferhulp’, (2003)

7

1.1.3 Werkwijze Input-gedeelte Mijn theoretisch deel van dit eindwerk gaat van start met de missie van het VOC, gevolgd door mijn eigen missie als tweede hoofdstuk. In het derde hoofdstuk beschrijf ik CAW De Papaver en het VOC in het bijzonder. Het huidige aanbod van de kinderwerking en de kinderhulpverlening bekijk ik van nabij. In het daarop volgende hoofdstuk komt de ontwikkeling van het kind aan bod. Ik bespreek enkel de relevante leeftijden van mijn doelgroep. In het vijfde hoofdstuk stel ik me de vraag waar de gevoelens van de kinderen vandaan komen. Ik heb me daarom wat verder verdiept in het model van Belsky en in het thema ‘emoties’. In het zesde hoofdstuk wordt besproken hoe je best met kinderen spreekt of hoe je een kinderhulpverlening aan gaat. Het theoretisch deel sluit ik af met een overzicht van de diensten waarnaar de kinderen kunnen worden doorverwezen of waarmee wordt samengewerkt. Output-gedeelte Omdat ik het warme water niet hoef uit te vinden, heb ik contact opgenomen met verschillende diensten (andere VOC’s, slachtofferhulp, ...) met de vraag hoe zij te werk gaan bij het werken rond gevoelens van kinderen. Daarnaast heb ik tal van boeken geraadpleegd om daar ideeën op te doen. Het resultaat is een draaiboek met methodieken om te kunnen werken rond gevoelens van kinderen. Bij de eerste methodieken wordt er gewerkt rond kennismaking met de kinderen. De daaropvolgende methodieken worden gebruikt om te praten rond gebeurtenissen of feiten in het heden en/of verleden. Vanaf dan kan er pas gewerkt worden rond gevoelens. Het vierde hoofdstuk bespreekt methodieken rond zelfbeeld. Het draaiboek sluit ik af met significante thema’s rond pesten en afscheid. Het draaiboek heb ik tevens praktisch uitgewerkt. Alle benodigdheden bevinden zich in een box. Deze box zal ik schenken aan het VOC.

8

1.2 Mijn missie Ik ga ervan uit dat je eerst en vooral de missie van het CAW De Papaver moet kennen, om te begrijpen hoe ik te werk ga in het praktische gedeelte. Ik ga akkoord met hun filosofie, hun manier van denken en in het bijzonder de missie van het VOC ten opzichte van de kinderwerking. Met deze achtergrond wil ik aan de slag gaan om mijn doel te bereiken. Daarom heb ik voor mezelf mijn eigen missie geformuleerd.

1.2.1 Missie: CAW De Papaver “Het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk De Papaver bevordert het welzijn van iedereen en in het bijzonder van de meest kwetsbaren, het ondersteunt hen om tot hun recht te komen in hun dagelijkse leefomgeving en in de ruimere samenleving”1.

1.2.2 Missie VOC ten opzichte van de kinderwerking Er werd vanuit het VOC een visietekst uitgewerkt: ‘Aanbod naar minderjarigen in het VOC’2. Onder minderjarigen worden alle personen onder de 18 jaar verstaan. Daarnaast wordt een minderjarige, ouder dan 12 jaar, geacht om een redelijke beoordeling te geven van zijn belangen. Hij heeft bovendien het recht op een zelfstandige uitoefening van bepaalde feitelijke handelingen: • Recht op jeugdhulp, • Respect op zijn persoonlijke levenssfeer met inbegrip van de bescherming van zijn persoonsgegevens, • Respect voor het gezinsleven, • Recht op informatie,3 • ….

1

http://www.cawdepapaver.be/ Visietekst ‘aanbod naar minderjarigen in het VOC’ 3 Decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarigen in de integrale jeugdhulp 2

9

De belangrijkste peilers in de hulpverlening naar minderjarigen toe zijn: Een houvast bieden Er wordt getracht om vanaf het onthaal een houvast aan te bieden aan de minderjarige. Men biedt het kind of de jongere de mogelijkheid om ofwel bij hun mama te blijven of mee te gaan met de kinderwerkster. Deze persoon kan door het kind als vertrouwenspersoon worden aanzien. Ze kunnen steeds bij deze persoon terecht met opmerkingen of vragen. Om het vertrouwen van het kind niet te schaden, zal de kinderwerkster nooit de begeleidster zijn van de moeder van het kind. Veiligheid creëren Er wordt een veiligheid gecreëerd op twee vlakken: Fysieke veiligheid: Er worden allerlei maatregelen getroffen zodat de kinderen fysisch geen gevaar lopen. Voorbeelden: aangepaste kinderbedjes, veiligheid op stopcontacten, spelmateriaal aangepast aan de kinderen. Daarnaast mogen kinderen nooit de voordeur openen en mag er geen bezoek ontvangen worden wanneer er geen begeleiding aanwezig is. Emotionele veiligheid: Er wordt getracht om een emotionele veiligheid te creëren, door een vertrouwensband met de kinderwerkster op te bouwen. De moeder is een belangrijke schakel in dit proces ze is een houvast voor het kind. De kinderen hebben vaak heel wat vriendjes, speelgoed, gewoonten, vader…. moeten achterlaten. Er wordt ook steeds voor gezorgd dat moeder en kind een aparte kamer hebben, waardoor het kind zich veiliger kan voelen. Huiselijkheid creëren Er wordt, in de mate van het mogelijke, een huiselijke sfeer gecreëerd waarin men zich thuis kan voelen. Met feestdagen zoals Kerstmis en Pasen, wordt het huis bijvoorbeeld versierd. Op de speelzolder kunnen ze tevens naar hartelust spelen. Er staan tal van spelletjes een televisie, puzzels en ander speelgoed, waarmee de kinderen zich kunnen bezighouden. Kind een kind laten zijn / ontspanningsactiviteiten aanbieden • Zoals hierboven reeds vermeld wordt er tweewekelijks een activiteit georganiseerd voor de kinderen. • Er is een aanbod van zowel binnen – als buitenspeelgoed. • Er is aandacht voor speciale gelegenheden zoals Sint Maarten, Kerstmis en verjaardagen, … • Er wordt op toegezien dat er groepsactiviteiten worden georganiseerd om de sociale vaardigheden van kinderen te ontwikkelen. Daarnaast zijn boeken en educatieve spelen voorhanden om de mentale ontwikkeling

10

van de kinderen te stimuleren. Er wordt gestimuleerd dat mama samen met het kind mee gaat op activiteit . Betrokkenheid stimuleren Op verschillende vlakken wordt de betrokkenheid van de kinderen gestimuleerd. Er wordt tijd vrij gemaakt om een luisterend oor te bieden. Er wordt gepeild naar hun verwachtingen en hun bekommernissen. Dit doen ze aan de hand van een verkennend gesprekje, waarin gepolst wordt naar hun vriendjes, hobby’s, juffrouw/meester, lievelingsgerecht... Dit kan beschouwd worden als psychosociale begeleiding van het kind. Daarnaast wordt het kind vanaf een bepaalde leeftijd en vooral tijdens de vakanties, betrokken in het huishouden. Er wordt wel eens gevraagd om de tafel te dekken, te helpen met de afwas… Aandacht voor de relatie minderjarige – ouder In het VOC wordt vertrokken vanuit een systeemtheoretische en contextuele visie. Dit betekent dat er niet enkel aandacht gaat naar de minderjarige, maar ook naar zijn/haar hele context of familie om hem/haar heen. Er wordt voor gezorgd dat men door observaties en gesprekken een goed zicht krijgt op de band tussen moeder en kind. Indien hun band verbeterd dient te worden, worden er haalbare doelstellingen vooropgesteld. Daarnaast wordt er ook opvoedingsondersteuning aangeboden. Dit kan gaan van ondersteuning in opvoedkundige taken, bijvoorbeeld een structuur aanbieden voor moeder en kind, tot leren hoe ze het schoolgebeuren moeten opvolgen. Deze opvoedingsondersteuning wordt nooit opgedrongen. Men dient er steeds rekening mee te houden dat onze visie over opvoeden anders kan zijn dan die van de mama. De visie van de moeder moet steeds gerespecteerd worden. Indien ze opvoedingsondersteuning wensen, wordt er geprobeerd om moeder en kind door te verwijzen naar bijvoorbeeld gezins - en relationeel welzijnswerk. Zodat als ze verhuizen deze opvoedingondersteuning verder kan gezet worden. Er wordt ook op toegekeken dat de moeder ondersteund wordt in dagdagelijkse activiteiten: • Door activiteiten te organiseren, waaraan moeder en kind samen kunnen deelnemen. • Door de moeder te ontlasten in haar huishoudelijke taken, zodat er tijd vrij komt om samen met het kind door te brengen. • Vanuit de begeleiding wordt de moeder gestimuleerd om het schoolgebeuren van de kinderen goed op te volgen. Dit gaat zowel van een goede communicatie tussen school en moeder, tot het opvolgen van de schoolagenda’s en huiswerk.

11

Vraagverduidelijking, ondersteuning, casemanagement ’ De minderjarige is in eerste instantie geen rechtstreekse hulpvrager.’1 Toch wordt er nagegaan of de minderjarige niet met hulpvragen zit. Dit wordt nagegaan aan de hand van methodieken, voorbeeld in memory - spel en handpoppetjes. Verder wordt de minderjarige geobserveerd in zijn dagdagelijkse setting. Ieder kind heeft een eigen verblijfsmapje, waarin alle observaties, verslagen van gesprekken, tekeningen, rapportjes….. terecht komen. Er wordt duidelijk gemaakt dat als het kind met vragen zit of met andere dingen, het steeds bij de kinderwerkster terecht kan. Indien dat nodig is kan er ook steeds doorverwezen worden naar andere hulpverleningsdiensten. In dit facet wordt er op toegezien dat de moeder zoveel mogelijk betrokken wordt in de begeleiding. Er wordt mandaat gevraagd aan de minderjarige om relevante informatie te kunnen geven aan de moeder. Het onderhouden en uitbouwen van het sociaal netwerk Er wordt zoveel mogelijk gestimuleerd om het sociaal netwerk te behouden, weliswaar als de situatie het toelaat. Er kan binnen de bezoekuren steeds bezoek ontvangen worden in het VOC. De bezoekuren zijn er voor de veiligheid van de minderjarige en andere bewoners in het VOC. Als het kan worden de vriendjes, afwezige vader of andere belangrijke derden betrokken in de begeleiding. Dit op voorwaarde dat er mandaat2 verkregen is van het kind en van de moeder van het kind. Vaak moeten kinderen en jongeren opnieuw vrienden maken. Dit kan gestimuleerd worden door een aanbod aan te bieden van jeugdbewegingen, speelpleinwerking of andere activiteiten. Bescherming bieden en belangbehartiging Er wordt voor gezorgd dat het kind kan voldoen aan zijn/ haar basisrechten( zie bijlage nr. 1), zoals recht op onderwijs, gezonde voeding …. ‘In de context van een opname is het essentieel te bewaken dat het kind vanuit het loyaliteitsgevoel en de bezorgdheid naar de moeder, niet te veel verantwoordelijkheid opneemt en zijn of haar problemen ondergeschikt maakt aan die van de moeder.’3 Het valt op dat er vaak parentificatie4 voorkomt in het VOC. Bijvoorbeeld dat een kindje de verantwoordelijkheden overneemt van moeder, door te zorgen voor een kleiner broertje of zusje (baby’tje). Voor kinderen die de schoolleeftijd nog niet bereikt hebben, wordt K&G steeds gecontacteerd. 1

Visietekst “aanbod naar minderjarigen in het VOC” Een mandaat krijgen wil zeggen dat er toestemming of volmacht is verkregen. 3 Visietekst “aanbod naar minderjarigen in het VOC” 4 Parentificatie is de ouderrol (moederrol) overnemen, omdat ouder(s) zelf taken door een of andere reden zelf niet kunnen vervullen. Kinderen doen dit uit loyaliteit. Dit belet hen zelf om aan hun eigen behoeftes en wensen te voldoen. 2

12

1.2.3 Mijn missie Ik wil me vooral richten op de kinderen in het vrouwenopvangcentrum. Ik wil ervoor zorgen dat het kind in zijn rechten kan voldaan worden. Daarom moet de begeleiding en het aanbod aangepast zijn aan de rechten van het kind. Dit aanbod en deze begeleiding moeten er zijn vanaf de aankomst van het kind tot en met het vertrek van het kind. Het kind moet zich in het VOC goed kunnen voelen. Ze hebben niet enkel behoefte aan een huis maar ook aan een thuis. Daarom wordt er alles aan gedaan om een huiselijke sfeer te creëren. Tevens worden er ontspanningsactiviteiten georganiseerd. Het VOC moet voor het kind een fysieke en emotioneel veilige basis vormen. Mijn bijzondere aandacht gaat dan ook uit naar de emotionele veiligheid van het kind. Het verblijf in een VOC brengt voor een kind grote veranderingen met zich mee. Een kind ondervindt hierdoor heel wat gevoelens. Omdat moeder op dit moment ook vaak veel aan haar hoofd heeft, moet er een aanbod zijn om de draaglast van het kind en de mama wat te ontlasten/ verminderen. Daarnaast wordt er tevens gewerkt om de draagkracht te verbeteren van moeder en kind. Er moet voor het kind steeds een luisterend oor klaar staan. Met het ontwerpen van een draaiboek vol methodieken voor het VOC wil ik deze opdracht kunnen uitvoeren. Ik hoop ook dat ik met mijn missie mijn steentje kan bijdragen tot het uitbouwen van een kinderhulpverlening.

Besluit De intentie die het VOC opstelde ten opzichte van de kinderwerking is belovend. Hopelijk kunnen we er ons toe richten de missie van het VOC en mijn eigen interpretatie over de kinderwerking/kinderhulpverlening met glans te vervullen.

13

1.3 Vrouwenopvangcentrum: situering Daar ik in het vrouwenopvangcentrum stage loop, wil ik deze organisatie wat toelichten. Omdat ik mijn missie in dit centrum wil vervullen is het belangrijk dat iedereen een idee heeft wat deze job inhoudt. Het CAW is de koepelorganisatie van het vrouwenopvangcentrum. Het vrouwenopvangcentrum heeft bijgevolg dezelfde opdracht en dezelfde doelstellingen als het CAW. In dit hoofdstuk bespreek ik tevens de huidige kinderwerking en de kinderhulpverlening.

1.3.1 CAW CAW staat voor Centrum Algemeen Welzijnswerk. Het is een laagdrempelige instelling, die open staat voor mensen met problemen en vragen. Het CAW zorgt ervoor dat iedereen aan zijn basisrechten kan voldoen. Alle mensen worden op een gelijkwaardige en discrete manier behandeld.1

1.3.2 CAW De Papaver 2 1.3.2.1 Opdracht Het CAW staat open voor alle mensen, zonder enige discriminatie, met problemen of vragen. Het is vooral gericht naar mensen die kwetsbaar zijn door leeftijd, armoede, thuisloosheid, afkomst en scholing. Het CAW biedt in de eerste plaats een luisterend oor, psychosociale begeleiding en opvang.

1.3.2.2 Doelstelling Bereikbaarheid en toegankelijk onthaal Het onthaal binnen het CAW is heel belangrijk. In deze stap wordt er vooral aandacht gevestigd op vraagverduidelijking, hulpverlening en concrete doorverwijzing, ongeacht het probleem. Dit betekent ook dat ze zoveel mogelijk informatie en gepaste hulp willen aanbieden. Psychosociale begeleiding op maat De psychosociale begeleiding van het CAW omvat een brede waaier aan domeinen waarin men de cliënt kan begeleiden. De cliënt stuurt zijn begeleiding, door zelf aan te geven op welke gebieden hij/zij hulp wenst te krijgen.

1 2

www.caw.be www.cawdepapaver.be

14

Een welzijnsgerichte samenleving Het CAW probeert er voor te zorgen dat er preventief wordt gewerkt. Door signalisatie en registratie van vragen en problemen kan er onderzocht worden waar er eventuele knelpunten zitten, zodat deze kunnen gemeld worden aan de overheid.

1.3.2.3 Aanbod • • • • • • • • •

Onthaal en vraagverduidelijking, Jongeren advies centrum, Algemeen maatschappelijk werk, Gezins- en relationeel welzijnswerk, Mannenopvang, Vrouwenopvang (cfr 1.3.3), Justitieel welzijnswerk, Slachtofferhulp, Bezoekruimte.

1.3.2.4 Organisatiestructuur (Zie bijlage nr. 2)

1.3.3 Het vrouwenopvangcentrum Ieper1 1.3.3.1 Wat In het vrouwenopvangcentrum (VOC) verblijven zowel vrouwen met als zonder kinderen. In het VOC kunnen vrouwen eerst en vooral tot rust komen en hun gedachten ordenen. Ze kunnen genieten van een individuele begeleiding op maat en er wordt gewerkt naar de behoeften van de vrouw en hun kinderen toe. In het VOC tracht men een huiselijke sfeer te creëren, waar men zich thuis kan voelen. Sofie Vanpeperstraete is de teambegeleidster van het vrouwenopvangcentrum. Ze heeft een brugfunctie tussen de directie en de ander teamleden. Sofie werkt deels op beleidsmatig vlak en deels op de sociale dienst Lies Benoot werkt voltijds en doet deels de sociale dienst en deels de kinderwerking/ kinderhulpverlening. Leen Vanelslander doet halftijds groepswerk. Diana Depoorter werkt als opvoedster. Ze zorgt ervoor dat het reilen en zeilen in het vrouwenopvangcentrum, op vlak van huishouden, goed loopt.

1.3.3.2 Aanbod Het vrouwenopvangcentrum biedt een tijdelijke opvang. Er wordt ondersteuning geboden op verschillende vlakken, afhankelijk van de situatie van de vrouw. Volgende aspecten komen onder meer aan bod: 1

Infobrochure VOC

15

• • • • • • • •

psycho-sociale begeleiding, administratieve ondersteuning, de nodige stappen zetten om het inkomen in orde te brengen, opvoedingsondersteuning, zoeken naar een gepaste woning en tewerkstelling, stimuleren van de zelfredzaamheid, (her)opbouwen van het sociaal netwerk, kinderwerking/kinderhulpverlening.

1.3.3.3 Kinderwerking/kinderhulpverlening Momenteel is de kinderwerking in een overgangsfase om uit te breiden naar een kinderhulpverlening. Huidige kinderwerking: De kinderwerking heeft momenteel 1 kinderwerkster. Om de twee weken organiseert zij een activiteit voor de kinderen, die meestal door gaat op woensdagnamiddag. Enkele voorbeelden van activiteiten zijn: knutselen, daguitstap, wandeling, bowlen, kinderfilmclub… In de zomervakantie worden er o.a. activiteiten gepland die door de vrijetijdspakketten van de stad worden aangeboden. Voorbeelden zijn naar een pretpark gaan, naar de zoo…. Sommige activiteiten gaan door met de kinderen alleen, bij andere worden de moeders betrokken. Indien het activiteiten zijn op verplaatsing, zijn de moeders verplicht – in de mate van het mogelijke - om te participeren. Eén keer per maand kan er voor een activiteit een budget voorzien worden. In de vakanties gaan de kinderen meestal naar de speelpleinwerking. Voor kinderen die in het vrouwenopvangcentrum verblijven is dit gratis. De startblokken van de kinderhulpverlening: In de kinderhulpverlening wordt de aandacht vooral gericht naar: • het onthaal • de begeleiding. Het onthaal Vanaf het onthaal wordt er aandacht geschonken aan het kind. Wanneer moeder en kind aankomen in het VOC wordt er voorgesteld aan het kind (wanneer de GDO1 doorgaat) om: • bij mama te blijven. Dan krijgen ze wat strips, boekjes, en de mand met kleuren. Als het kind beslist heeft om bij zijn/haar mama te blijven dan wordt er verzocht aan de moeder om geen negatieve dingen te zeggen over zijn/ haar papa in het bijzijn van het kind. • Mee te gaan met de kinderwerkster om wat te spelen op de speelzolder, korte losse babbel …. 1

GDO: Gesprek directe opname (zie volgende pagina)

16

Vervolgens krijgen de moeders en de kinderen, een rondleiding in het huis en een wederzijdse voorstelling aan de andere bewoonsters. De begeleiding Binnen de eerst komende dagen van hun verblijf ontvangt ieder kind een info- en afsprakenboekje met wat uitleg van de kinderwerkster. Vervolgens krijgt iedereen zijn/haar eigen dossier: het verblijfsmapje. Op de flap van het verblijfsmapje komt een tekening die door het kind gemaakt wordt. In het mapje worden de verblijfsevoluties, rapporten, tekeningen, paspoort, verslagen van het verkennend gesprekje bijgehouden. Het kind krijgt de nodige uitleg over het mapje. Daarna worden er heel wat vragen gesteld om hun paspoort in te vullen. Dit is het eerste deel van het verkennend gesprekje. Men polst naar: • familie, school, medische gegevens, verjaardag, • ‘wat doe ik graag’, ‘wat heb ik nog nooit gedaan maar zou ik toch graag eens doen’, ‘wat doe ik niet graag’, ‘wat eet ik graag’. Indien dat nodig is, kan de mama daar wat bij helpen. Sinds de start van de kinderhulpverlening, is er een tweede deel uitgewerkt van het verkennend gesprekje onder de vorm van een Memory - spel. In dit gesprek komen volgende onderwerpen aan bod: • Heb je een knuffel? • Wanneer ben je blij/verdrietig, wat doe je dan? • Kijk je graag TV? • Heb je vriendjes? • ……. Ieder kind krijgt een spaarvarkentje. Wekelijks kan de moeder een bijdrage, die ze zelf bepaald, schenken aan het spaarvarkentje van het kind. Ze worden niet verplicht om te werken met het spaarvarkentje. Daarnaast krijgt ieder kind een humeurbarometer. Op de barometer vind je vier gezichtjes met basisgevoelens: blij, bang, boos en verdrietig. Met een wasknijper met hun foto erop, kunnen ze aantonen hoe ze zich voelen op dit moment. Naast de hulpverlening voor de kinderen is er een beperkt aanbod voor de jongeren. Tijdens het onthaal ontvangt de jongere een infobrochure en een intern reglement. Daarnaast wordt er met een persoonlijke fiche en een verblijfsmapje gewerkt. Verdere methodieken zijn nog niet uitgewerkt voor jongeren. Men plant dit wel naar de toekomst toe. De bedoeling van de kinderhulpverlening omvat: • Individuele begeleiding bieden op maat van het kind, • het detecteren en signaleren van problemen.

17

En niet1: • • •

Kinderen met gedrags- persoonlijkheidsstoornissen aanpakken, Psychologische testen afnemen om diagnoses te stellen, ‘Werken met kinderen waarvan de problemen samenhangen met complexe gezinsproblemen of met vroegere traumatische ervaringen.’ Wanneer er eventuele problemen gesignaleerd worden kan men dan gericht doorverwijzen naar instanties zoals bijvoorbeeld slachtofferhulp, gezins en relationeel welzijnwerk.

1.3.3.4 Opname Iedere vrouw kan zich telefonisch, schriftelijk of fysisch aanmelden. Veel vrouwen komen er ook terecht via een doorverwijzing van bijvoorbeeld OCMW, slachtofferhulp, de politie,… Wanneer er een plaats vrij is, kan de vrouw langskomen voor een intake. Wanneer er geen plaats is, kan de vrouw op een wachtlijst worden geplaatst. De intake bestaat uit twee delen: GDO: gesprek directe opname Dit gesprek gaat door bij aankomst van de vrouw. Het is een korte verkenning van de probleemsituatie van de vrouw. Daarna wordt er gepeild naar de motivatie, worden bepaalde punten van het interne reglement overlopen waarop de vrouw kan afhaken (vb budgetbeheer, gedeelde kamer). Vervolgens wordt nagegaan of ze niet aan de uitsluitingscriteria voldoet (zoals geen geldig verblijfsstatuut, …). Wanneer de vrouw er niet aan voldoet en akkoord is met die bepaalde punten van het reglement, gaat een spoed - instroomoverleg door. Dit is een overleg met de aanwezige collega’s, waar wordt beslist of de vrouw al dan niet wordt opgenomen. Tijdens het spoedoverleg leest de vrouw het intern reglement. Bij een opname wordt er kennis gemaakt met de groep en wordt het huis aan de vrouw voorgesteld. Wordt de vrouw niet opgenomen, dan gaan we samen op zoek naar een andere oplossing. GPH: gesprek passende hulpverlening Dit gebeurt binnen de vijf werkdagen na aankomst, zodat de vrouw eerst wat tot rust kan komen. Tijdens dit gesprek wordt de situatie in detail bekeken, zodat de begeleidster in staat is om de hulpverlening zo goed mogelijk aan te passen aan de noden van de vrouw. Er worden concrete doelstellingen opgesteld.

1.3.3.5 Persoonlijke begeleiding Iedere bewoonster krijgt een persoonlijke begeleidster. Zij zal samen met de bewoonster zoeken naar mogelijke oplossingen voor haar problemen. Iedere cliënt krijgt een dossier, waarin alles wordt bijgehouden. Er wordt vaak samengewerkt met andere diensten. Er wordt ook gezorgd dat de zelfredzaamheid gestimuleerd wordt.

1

http://deviersprong.be/verwijzers/Kinderhulpverlening.htm

18

1.3.3.6 Groepsleven Om er voor te zorgen dat alles goed verloopt in de groep, zijn er regels opgesteld. In principe moet iedereen zich aan de regels houden. Er kunnen uitzonderingen gemaakt worden, maar dat wordt van persoon tot persoon bekeken. Iedere morgen wordt een takenvergadering gehouden. In deze vergadering worden alle huishoudelijke taken verdeeld, het menu opgesteld, eventuele spanningen besproken. Dit alles wordt ondersteund door de groepswerksters. Daarnaast worden er bewonersvergaderingen gehouden, waarop de bewoonsters eventuele problemen en spanningen in de groep uitspreken, zodat er voor een oplossing kan gezorgd worden. Er worden ook vaak groepsactiviteiten georganiseerd. Als er veel kinderen zijn, worden deze activiteiten vooral naar hen gericht.

1.3.3.7 Persoonlijke informatie Om een goede hulpverlening tot stand te kunnen brengen, wordt er wat persoonlijke informatie gevraagd. Met deze informatie wordt dan ook zorgvuldig omgegaan. Alle hulpverleners zijn gebonden aan een beroepsgeheim. Dit betekent dat ze niet zomaar alle informatie aan anderen kunnen doorzeggen. Maar om een goede begeleiding te kunnen bieden moet er soms samengewerkt worden met andere diensten. Om het beroepsgeheim niet te verbreken wordt er gevraagd om het DEO 2- formulier waarop relevante anderen worden genoteerd ( zoals OCMW, mutualiteit,…), te ondertekenen. In dit formulier geeft de cliënt toestemming aan de hulpverlener om informatie door te spelen of op te vragen aan anderen in functie van het dossier.

1.3.3.8 Klachtenprocedure?1 Wanneer bewoonsters ontevreden zijn over de hulpverlening, kunnen zij dit steeds gaan melden aan een van de begeleiders. Wanneer zij dit niet aan de begeleiding willen of kunnen melden, mogen ze gebruik maken van de klachtenprocedure. De klacht wordt dan behandeld door de directie. Kan de directie de vrouw ook niet helpen, dan wordt de klacht behandeld door een externe, die niet bij de klacht betrokken is. Er wordt dan gezocht naar een andere oplossing voor het probleem van de vrouw.

Besluit: Dit is de voorstelling van het vrouwenopvangcentrum in een notendop. Het aanbod op vlak van hulpverlening ten opzichte van de volwassenen is heel erg uitgebreid. Daarentegen staat de overgang van de kinderwerking naar de kinderhulpverlening nog in zijn startblokken.

1

Folderklachtenregeling CAW

19

1.4 De ontwikkeling van kinderen In dit hoofdstuk bespreek ik de ontwikkeling van de kleuter tot en met het schoolkind, omdat deze levensfasen binnen mijn doelgroep vallen. Het kind evolueert tijdens zijn ontwikkeling heel wat op sociaal, emotioneel en cognitief vlak. Ik vind het belangrijk om dit nog eens naderbij te bekijken, omdat ik zo een betere keuze kan maken tussen de methodieken die handelen over het werken met gevoelens. De groei en ontwikkeling van kinderen variëren van kind tot kind. Ieder kind heeft zijn eigen ontwikkelingstempo. Toch worden er in de evolutie op sociaal, emotioneel en cognitief vlak vaak gelijkenissen herkend.

1.4.1 Sociale ontwikkeling1 ‘Een goede gids om de sociale ontwikkeling van het kind te begrijpen is de theorie van Erik Erikson’. In zijn theorie omtrent de (psycho)sociale ontwikkeling van kinderen bestaan er volgens Erikson vier fasen. De eerste twee fasen spelen zich af vanaf de geboorte tot de leeftijd van drie jaar. In de eerste fase betreedt het kind een spanningsveld tussen vertrouwen en wantrouwen. In de tweede fase situeert deze spanning zich tussen het dilemma van autonomie versus twijfel en schaamte. De volgende twee fases spelen zich af tussen de leeftijd van 3 en 12 jaar. De kleuter (3-6)2 In de kleuterschool leert het kind heel wat nieuwe leeftijdsgenootjes kennen. Het kind zal nu eerder samen spelen. In het begin speelt de kleuter met twee andere kindjes. Dit wordt later uitgebreid en het kind heeft een voorkeur voor bepaalde vriendjes3. In de kleuterschool ontdekken de kinderen vaak de verschillen tussen jongens en meisjes en ze gaan hierbij bij het correcte geslacht plaatsen. In deze periode ontstaat volgens Freud het oedipuscomplex4 en het electracomplex5. Het kind beseft dat het zijn moeder moet delen met andere gezinsleden. Zowel ten opzichte van zijn vader, maar ook tov siblings6. Er ontstaat zelfs een soort wedijver tussen broers en zussen. 1

Roediger, H (2004) Vanparys, W (zj) 3 Vanparys, W (zj) 4 ‘In de 19e eeuw gaf de psycholoog Sigmund Freud de naam oedipuscomplex aan de door seksualiteit bepaalde instinctieve erotische binding van het kind aan zijn ouders, waarbij met name de zoon zich aangetrokken voelt tot de moeder (en de vader als concurrent ziet).’( http://nl.wikipedia.org) 5 ‘Een vergelijkbaar verschijnsel bij meisjes wordt het elektracomplex genoemd. Bij een elektracomplex voelt een meisje zich aangetrokken tot haar vader en ziet ze haar moeder als een concurrente’. (idem) 6 Met siblings wordt bedoeld: broers en zussen. 2

20

Het spanningsveld is in deze fase vooral te vinden tussen initiatief versus schuld. De gedrevenheid van de kleuter kan ervoor zorgen dat de ouders van het kind gedragsbeperkingen oplegt. Daardoor kan hij/zij met schuldgevoelens te kampen hebben. Het schoolkind (6-12)1 Het schoolkind heeft behoefte aan groepsvorming. Groepsvorming zorgt ervoor dat het kind zijn zelfwaardering kan opbouwen. Het kind wordt steeds zelfstandiger en daarom onafhankelijker van de moeder. De leeftijdsgenoten worden minder gezien als rivalen. Het kind kiest zijn vriendjes louter op toevallige basis. Voorbeelden hiervan zijn: in dezelfde klas zitten, in dezelfde straat wonen... .Later kiest het kind zijn vriendjes op basis van competenties. Rond de leeftijd van negen jaar gaan jongens en meisjes apart spelen. Meisjes zijn meestal wat rijper en hun interesses liggen vaak anders. Bij jongere schoolkinderen is de hiërarchie in de groep sterk aanwezig. In tegenstelling tot de jongere schoolkinderen verzwakt de hiërarchie en is er meer gelijkheid tussen de kinderen aan de leeftijd van 10 à 11 jaar.

1.4.2 Emotionele ontwikkeling2 ‘Ook de emotionele ontwikkeling van kinderen wordt verklaart met de theorie van Erikson. Zijn theorie is gebaseerd op de theorie van Freud i.v.m. de psychoseksuele ontwikkeling’. De mate waarin de emotionele ontwikkeling evolueert, is afhankelijk van het temperament, de omgeving en de psychische en fysieke toestand van iemand. De kleuter (3-6) 3 De kleuter wordt zich bewuster van zijn innerlijke ik. Hij/zij heeft een ambivalent gevoel tegenover de volwassene. Aan de ene kant heeft hij zorg nodig van de volwassenen en eist hij/zij genegenheid, maar aan de ander kant kan hij haatgevoelens hebben tegenover dezelfde volwassene. De kleuter gaat gevoelens ontwikkelen tegenover broers en zusjes. Dit kunnen negatieve gevoelens zijn zoals rivaliteit of jaloersheid, maar ook positieve gevoelens van vriendschap en medeleven met anderen. Doordat kleuters heel wat fantasie ontwikkelen en bepaalde taken uitoefenen, brengt dit nieuwe gevoelens met zich mee. Dit kunnen gevoelens zijn zoals fierheid en trots, maar ook woede en spijt. Doordat hun geweten al deels is ontwikkeld kunnen ze ook schuldgevoelens ontwikkelen. ‘ Erikson concentreert de ontwikkelingstaak van de kleutertijd rond het conflict tussen initiatief en schuldgevoelens’4. Doordat kinderen al heel wat vaardigheden hebben, kunnen ze heel wat initiatieven nemen. Toch wordt hun

1

Vanparys, W (zj) Roediger, H e.a. (2004) 3 Vanparys, W zj, Craeynest, P (2000) 4 Craeynest, P (2000) 2

21

doelstelling soms te hoog ingeschat waardoor ze bij mislukking te kampen hebben met schuldgevoelens. Het schoolkind (6-12) ‘Het schoolkind uit geen ongecontroleerde gevoelens meer. Er is eerst de gebeurtenis, vervolgens een korte pauze en ten slotte een reactie. In deze pauze wordt er onbewust een keuze gemaakt hoe men gaat reageren’1. In deze fase wordt ook geleerd ( meestal door modelleren) hoe je op situaties reageert en welke emotie past bij een bepaalde gebeurtenis. Schoolkinderen gaan ontdekken dat ze niet meer steeds beschermd kunnen worden door hun ouders, maar dat ze zelf verantwoordelijk gesteld worden voor hun gedrag. Dit kan zorgen voor vertrouwen, maar ook voor het gevoel er alleen voor te staan. Dromerijen komen vaak voor in deze fase. Het is een manier om het sociale contact, de vele opgedane kennis en ervaringen te verwerken. Deze dromerijen worden gestimuleerd door lectuur. Aan 7 à 8 – jarige leeftijd gaat het kind zijn eerste bewuste leugens gaan uitspelen. Het kind wil zijn een zekere trots behouden en dit veroorzaakt de leugens. Hij is er intellectueel voor het eerst toe in staat. Het jonge schoolkind kan heel verlegen zijn. 2 Het oudere schoolkind wil iemand zijn. Het kind zal minder gedrag nabootsen en wil zijn eigen stijl gaan ontwikkelen. In deze fase willen kinderen bewijzen wat ze kunnen en ze kunnen zichzelf dingen opleggen. De bemoeienissen van volwassenen zijn niet welkom. Het lijkt alsof oudere schoolkinderen minder emotioneel zijn als jongere, maar dat is schijn. Oudere schoolkinderen weten het beter te verbergen. In deze fase ontstaan er nieuwe gevoelens zoals: bang om af te gaan, examenvrees, bang voor een nieuw avontuur,…. De manier waarop kinderen met hun gevoelens omgaan, verschilt van persoon tot persoon. Algemeen kan je toch stellen dat meisjes vlugger gaan wenen en jongens sneller vechten.3

1.4.3 De cognitieve ontwikkeling De theorie van Piaget:4 Jean Piaget is een Zwitserse wetenschapper. Hij onderzocht waar we onze kennis vandaan halen en hoe die zich ontwikkelt. Volgens Piaget waren er twee adaptatieprocessen: accommodatie en assimilatie. • Bij accommodatie wordt er een nieuw concept gecreëerd met nieuwe informatie. Bijvoorbeeld: een kindje probeert een bal te grijpen. • Bij assimilatie gaat het om het inpassen van de kennis die we reeds hebben. Vb: de volgende keer zal het kindje weten dat de bal rond is, en hoe het de bal moet grijpen. 1

Van der ploeg, J (1998) Vanparys, W (zj) 3 Vanparys, W (zj) 4 http://nl.wikipedia.org, Craeynest P, (2000) 2

22

Het proces van assimilatie en accommodatie gebeurt meestal constant en tegelijkertijd.1 De kleuter (3-6) Sensorische mogelijkheden Met de proeven van Piaget kan worden aangetoond dat kleuters hun denken niet losstellen van hun waarnemingen.2 De kleuter maakt volgens Piaget een overgang van preconceptueel naar intuïtief denken. Preconceptueel denken komt voor bij peuters. Dit betekent dat ze niet kunnen omgaan met zakelijke en logische gegevens. ‘Door een betere waarneming en een beter realiteitsbesef vormen de preconcepten steeds beter afgelijnde concepten of begrippen’. Vb de kleuter gaat al een verschil maken tussen een kip en een eend. De kleuter kan pas aan vijfjarige leeftijd tellen tot 10. 3 Bewustzijn4 De kleuter kan zich beter oriënteren in tijd, plaats en ruimte. De kleuterfase wordt gekenmerkt door de fantasieën. De kleuter ontdekt dat er twee geslachten zijn. Hij komt ook te weten bij welk geslacht hij/zij zelf hoort. In deze fase wordt het geweten gevormd. De kleuter wordt steeds meer bewust van de realiteit. Het magisch en animistisch denken begint te verdwijnen. Het lange – termijn geheugen komt in de kleutertijd op gang. Dit verklaart hoe het komt dat sommige mensen zich nog bepaalde dingen kunnen herinneren uit hun kleutertijd. De taal helpt om het geheugen op te bouwen. Taal De kleuter krijgt door zijn taal een snellere toegang tot kennis. Er worden wel vaak woorden gebruikt waarvan hij niet weet wat ze precies betekenen. Op driejarige leeftijd begint de kleuter vaak waarom-vragen te stellen. De woordenschat wordt in grote mate uitgebreid. Hij gebruikt steeds meer bezittelijke voornaamwoorden. Het schoolkind (6-12) Sensorische mogelijkheden ‘Schoolkinderen kunnen hun waarnemingen beter sturen en richting geven, terwijl kleuters dit niet kunnen. Schoolkinderen zijn nauwkeurige waarnemers geworden’. 5 Bewustzijn Het geheugen ontwikkelt zich uitstekend. Ze kunnen dingen goed memoriseren. Maar daarom begrijpen ze niet altijd de inhoud van wat ze onthouden. Denk maar aan Engelstalige liedjes die ze volledig kunnen meezingen. Op 6 à 7 jarige leeftijd kunnen 1

http://nl.wikipedia.org, Craeynest P, (2000) Voorbeeld van een proef: je toont aan het kind dat je twee gelijke bollen klei hebt. Wanneer je 1 bol vervormd gaat het kind niet meer denken dat de bollen even veel klei bevatten. 3 Craeynest, P (2000) 4 Craeynest, P (2000) 5 Craeynest, P (2000) 2

23

we een overgang zien van pre- naar concreet- operationeel denken. Het schoolkind komt steeds beter op gang om logische redeneringen te maken. Het kind zal zich minder (enkel) baseren op wat het waarneemt. Uit de experimenten van Piaget kunnen we duidelijke kenmerken waarnemen, waarin het denken van kleuters en lagere schoolkinderen verschilt. • Decentrering: De peuter gaat zich gaan concentreren op één aspect terwijl het schoolkind dat niet meer doet. Het zal ook rekening houden met andere aspecten van zijn waarneming. • Het schoolkind kan het hele proces meevolgen terwijl een kleuter enkel de begin- eind - toestand zal volgen. • Kleuters kunnen moeilijk gebeurtenissen omkeren, terwijl schoolkinderen dit wel kunnen. • De kleuter vormt een oordeel vanuit zijn egocentrisme, terwijl een schoolkind in zijn oordeel rekening houdt met anderen. Het oudere schoolkind heeft een verdere ontplooiing van het operationeel denken. Het gaat oog hebben voor onderlinge relaties tussen objecten en feiten.1 Taal De taal wordt in deze fase steeds verder ontwikkeld. Het kind leert complexere zinnen bouwen. Het kind leert steeds meer nieuwe woorden. De taalontwikkeling is afhankelijk van hoe er thuis met taal wordt omgegaan. Wordt er thuis veel gelezen, wordt er een krant of een tijdschrift gehanteerd, wordt er algemeen Nederlands gesproken. In gezinnen waar de taal niet gestimuleerd wordt, kan er een taalachterstand worden opgelopen.

Besluit: De ontwikkeling van elk kind is uniek. Toch kunnen we rekening houden met de kenmerken die voorkomen op de verschillende vlakken bij het gemiddelde kind. Een voorbeeldje: Een kleuter heeft te kampen met een conflict tussen initiatief en schuldgevoelens. In de kinderhulpverlening kan de hulpverlener attent zijn dat men geen te hooggeschatte taken aan de kleuter geeft, zodat het kind niet kan ontgoocheld zijn. Met de kennis van de ontwikkeling van de kinderen op verschillende vlakken in het achterhoofd kan ik de methodieken beter aanpassen, aan de noden van het kind.

1

Craeynest P, (2000)

24

1.5 Waar komen die gevoelens vandaan. 1.5.1 Model van Belsky In dit hoofdstuk wil ik onderzoeken waarom kinderen in het vrouwenopvangcentrum vaak negatieve gevoelens hebben en hoe het komt dat ze op een bepaalde manier omgaan met hun gevoelens. Ik weet dat dit te maken heeft met opvoeding, maar ook met andere factoren uit hun systeem. Daarom wil ik dit eens nader bekijken. Wanneer ik een beter zicht heb op deze factoren, kan ik daarmee rekening houden in mijn kinderhulpverlening betreffende het werken met gevoelens. Het ecologisch model van Belsky (1984): Er zijn verschillende ecologische modellen. Bijvoorbeeld het ecologische model van Gramezy, Van Der Ploeg en Scholte. Ik heb 1 model uitgekozen, omdat je uit alle modellen een gelijkaardig besluit kan trekken (zie besluit). ‘Belsky bekijkt ‘familie’ als een systeem.1 Met een systeem wordt bedoeld: een samenhang, een organisatie, een verband. Alles vormt een systeem.2 Het model van Belsky slaat op de determinanten van het ouderlijk opvoedkundig handelen. Het model heeft drie algemene bronnen van beïnvloedingsfactoren:3 1. Kenmerken van de ouder De volgende kenmerken beïnvloeden onder andere ook de ontwikkeling en de opvoeding van het kind. Opleiding van de ouders, relatie tussen de ouders, karaktereigenschappen van ouders, eigen achtergrondgeschiedenis, draagkracht van ouders, economische status, geestelijke en lichamelijke gezondheid, opvoedingsstijl…. ‘Opvoedingscompetente ouders hebben kinderen die sociaal competenter zijn, betere relaties onderhouden met leeftijdsgenoten en een positievere gedragsbeoordeling krijgen op school, dan van minder competente ouders.’ 4 2. Kenmerken van het kind Bij kinderen kunnen volgende kenmerken de ontwikkeling en de opvoeding beïnvloeden: De leeftijd van het kind, het geslacht, geboortevolgorde, sociale competenties, temperament, erfelijke factoren, cognitieve competenties, en de kinderlijke ontwikkeling. 1

Belsky is een expert op het gebied van ontwikkelingspsychologie en familiestudies.’ (http://nl.wikipedia.org) 2 Decuypere, I (zj) 3 Driessen, G (zj) 4 Driessen, G (zj)

25

3. Kenmerken van de context1 Gezinskenmerken: Gezinsculturele kenmerken: Leesgedrag, huistaal, taalbeheersing Nederlands en cultuurparticipatie. De gezinssamenstelling: het voorkomen en frequentie van emotionele, gedrags,- schoolproblemen kan afhangen van de gezinssamenstelling. Deze problemen komen vaker voor bij eenoudergezinnen, dan bij twee-oudergezinnen. Life events: De verzameling van heel wat problemen en gebeurtenissen kunnen leiden tot gezinsstress. Voorbeelden: traumatische gebeurtenissen, gezondheidsproblemen, financiële problemen, relatieproblemen,… Deze gezinsstress beïnvloedt tevens het gedrag en de opvoedingssituatie van het kind. Voorbeeld: gedragsproblemen kunnen het gevolg zijn van relatieproblemen van de ouders. Ouder – kind interacties De interactie tussen ouders en kinderen is heel erg belangrijk. Met interactie wordt zowel communicatie als activiteiten bedoeld. Naast de kwantiteit van de interactie is de kwaliteit ook heel erg belangrijk. Andere kenmerken: Daarnaast zijn er nog andere kenmerken uit de context die een invloed kunnen hebben op de opvoeding, ontwikkeling en de identiteit van het kind. Kenmerken: werk ouders, cultuur, media, sociaal netwerk hebben, vriendjes hebben, gezonde huisvesting, materiële verzorging, levensstijl, school, ondersteuning krijgen vanuit de omgeving….

1.5.2 Emoties Daaropvolgend wil ik het thema ‘emoties’ aanhalen. Onze gevoelens en problemen worden gevormd door tal van factoren die hierboven werden besproken. Maar nu vroeg ik me af, hoe het komt dat we gevoelens hebben en waarom we ze hebben,… Wat zijn emoties ‘Een emotie wordt vaak omgeschreven als een innerlijke beleving of gevoel van bijvoorbeeld vreugde of angst dat door een bepaalde situatie wordt opgeroepen. In een meer algemene of fundamentele zin kan men een emotie echter ook definiëren als een reactie van het organisme (bijvoorbeeld onze hersenen) op een positieve of negatieve gebeurtenis.’2 1 2

Driessen, G (zj) http://nl.wikipedia.org

26

Er zijn vier basisgevoelens: bang, blij, boos en verdrietig. Alle andere gevoelens zijn combinaties van deze vier gevoelens. Als je bijvoorbeeld angst en woede mengt, dan heb je jaloezie. Gevoelens zijn er altijd. Waarom hebben we emoties? We zouden dikwijls denken dat we liever geen negatieve emoties willen hebben. Maar toch zijn de negatieve gevoelens ook van belang. De vier basisgevoelens: Boos: ‘Woede zorgt ervoor dat we voor onszelf kunnen opkomen. Het is een instinct voor vrijheid en zelfbescherming.’1 Bang: Angst beschermt onszelf tegen gevaar. Het gevoel zorgt ervoor dat we eerst gaan nadenken vooraleer we dingen doen. Zonder angst leven zou levensbedreigend zijn. Verdrietig: ‘Verdriet zorgt ervoor dat pijn verzacht. Het is een gevoel dat ons helpt rouwen, het wast de wonden schoon.’2 Blij: Vreugde is het vierde basisgevoel. We ervaren pas dit gevoel als de drie bovenstaande gevoelens vervuld zijn. Emotionele problemen: ‘Er wordt gesproken van een emotioneel probleem wanneer de optimale ervaringswijze eigen aan het volfunctioneren (is iemand die prima in zijn vel steekt), in mindere of meerder mate is aangetast. Een optimale ervaringswijze moet men zien als een rijk en gevoelig klankbord. Dat slaat op een plek waar gevoelde betekenissen tot stand komen en waar belevingen gestalte krijgen. Het functioneert pas optimaal als het alert en fris reageert op de prikkels die van buitenaf komen. De affectieve reacties zijn scherp en afgelijnd en informeren de persoon perfect over de betekenis en waarde die de situatie voor hem of haar heeft.’3 Emotionele problemen ontstaan als de frustratie te hoog wordt en niet meer gedragen kan worden of wanneer de draaglast de draagkracht overstijgt. Kinderen kunnen ook emotionele problemen hebben.

1

Biddulph, S (1995) Biddulph, S (1995) 3 Ruijssenaars, A, e.a. (1992) 2

27

Leeftijdspecifieke reacties van kinderen op emotionele problemen.1 Ieder kind dat emotionele problemen ervaart, zal dit op een verschillende manier verwerken. Toch komen per leeftijd specifieke reacties van kinderen naar voor. Gezien ik mijn doelgroep afgebakend heb van 4 tot 12 jaar, bespreek ik enkel kleuters en lagere schoolkinderen. (cfr inleiding). Kleuters: Kleuters gaan het gedrag van de ouders na-apen. Kleuters zijn nog beperkt in hun uitdrukkingsmogelijkheden. Ouders zijn heel belangrijk tijdens die periode van verwerking van emotionele problemen. Daarnaast kunnen er ook andere personen van belang zijn voor het kind zoals: grootouders, juffrouw of meester,… Lagere schoolkinderen Lagere schoolkinderen begrijpen al beter wat er gebeurd is, wat hen kwetsbaarder maakt. Hun gedrag stemmen ze niet meer uitsluitend af op de ouders. Ze betrekken hun leeftijdsgenoten in het verwerkingsproces. Ze gaan samen de gebeurtenissen (die ervoor zorgden dat ze nu negatieve gevoelens hebben) na spelen. Toch weten ze niet steeds hoe ze met hun gevoelens moeten omgaan. Dit kan zich uiten in lastig of moeilijk gedrag. Kenmerken specifiek voor kinderen onder de 12 jaar die emotionele problemen hebben of schokkende gebeurtenissen hebben meegemaakt: • Kinderen verwerken hun verdriet in heel korte en intense pisodes. Ze kunnen van een heel verdrietig moment in een blij moment vallen. Door deze onderbrekingen kunnen kinderen veel meer tijd nodig hebben om iets te verwerken dan volwassenen, • Kinderen kunnen heel heftige gevoelens hebben. Dit kan zich uiten in huilbuien en in agressief gedrag, • Omdat kinderen heel veel fantasie hebben, is het belangrijk dat de juiste info wordt gegeven. Wanneer dit niet gebeurt, maken ze er hun eigen verhaal van dat vaak veel erger kan zijn dan de werkelijkheid, • Kinderen die emotionele problemen hebben kunnen te kampen krijgen met regressie. Ze kunnen terugvallen in vroegere fases zoals: duimzuigen, bedplassen, …, • Kinderen gaan vaak anderen beschermen. Dit doen ze bijvoorbeeld door te zwijgen over hun gevoelens om anderen van het verdriet te sparen, • Ze willen niet bijzonder zijn. Ze willen zijn zoals alle andere leeftijdsgenoten, • Ze willen graag voor de anderen zorgen. Hierbij moet er opgepast worden voor parentificatie, • Kinderen kunnen wel 100x hetzelfde vragen, 1

Steunpunt algemeen welzijnswerk, basistekst: kinderen, slachtoffer van een schokkende gebeurtenis.

28

• •

Psychosomatische klachten: buikpijn, hoofdpijn,…, Kinderen hebben vaak schuldgevoelens. Dit kan komen door hun magisch denken. Voorbeeld: mijn vriendje is dood doordat ik ruzie met hem heb gemaakt.

Besluit: Men kan besluiten dat door wederzijdse beïnvloeding tussen de verschillende kenmerken, ieder kind uniek is. De reden waarom ik het model van Belsky aanhaal in mijn thesis is: dat we tijdens de kinderhulpverlening niet enkel oog hebben voor het kind alleen, maar ook voor het hele systeem. Als we enkel het kind zullen aanpakken met het verhelpen van eventuele problemen of gevoelens zullen we enkel de symptomen bestrijden en niet het probleem oplossen. Want het is uiteindelijk het systeem dat ons gedrag en onze gedachten bepaald. Met dit model kunnen we beter begrijpen, hoe iemand is, denkt, voelt, doet of reageert. Daarnaast kreeg ik een duidelijk antwoord op het belang van het hebben van gevoelens. Ik had er zelf nog nooit bij stil gestaan. We kunnen beter anticiperen op de gevoelens, door rekening te houden met de leeftijdspecifieke reacties op emotionele problemen van kinderen.

29

1.6 Communiceren met kinderen?1 In dit stuk gaat het erover hoe een gesprek best gevoerd wordt met kinderen met een leeftijd van vier tot twaalf jaar. Het is niet evident om met kinderen te praten.. Hoe jonger het kind is, hoe moeilijker het is voor volwassenen om met het kind te praten. Ook voor het kind is het moeilijk om met de volwassene te praten. De kinderen hebben meestal het gevoel dat er niet echt naar hen wordt geluisterd. Een kind heeft op zich al moeite om over één bepaald onderwerp te praten. Wanneer een pijnlijk onderwerp wordt aangeraakt, dan is dit voor het kind erg moeilijk. Het is belangrijk om rekening te houden met de psychosociale ontwikkeling van het kind. (Cfr: hoofdstuk 4: de ontwikkeling van het kind.)

1.6.1 De gespreksvoering 1.6.1.1 Open gesprek Een goed gesprek gaat altijd in twee richtingen. Maar wanneer er een verschil is in macht tussen het kind en de volwassene dan kan dit tweerichtingsverkeer overgaan naar éénrichtingsverkeer. Het is belangrijk om de gespreksvoering ‘ open’ te houden, dit wil zeggen dat er over verschillende onderwerpen wordt gepraat. Voor de volwassene is dit moeilijk omdat hij of zij enkel over dat ene onderwerp wil praten. Voor het kind is het echter belangrijk om het ene onderwerp met het andere te switchen.

1.6.1.2 Empathie De volwassene moet in staat zijn om de gevoelens bij een ander, hier bij het kind te kunnen aanvoelen. Op dit vlak zijn er voor de volwassene twee valkuilen: de invulling en de suggestieve vragen. Bij invulling gaat de volwassene zelf het gevoel van het kind gaan invullen. Dit wordt soms gedaan omdat het gesprek zo een stuk vlotter verloopt. Als men gaat invullen dan kan dit getoetst worden bij het kind. Maar soms zal het kind de volwassene niet durven corrigeren omdat de volwassene door het kind wordt aanzien als een almachtige. Bij suggestieve vragen is de mogelijkheid om het antwoord te gaan toetsen verdwenen. Bij ‘invullen’ en bij ’suggestieve vragen’ zal het kind zijn of haar verhaal of gevoel niet kwijt kunnen. 1

F Delfos, M (2006)

30

1.6.1.3 Goed open gesprek • • • •

Zowel het kind als de volwassene hebben een prettig gevoel als de doelen zijn bereikt of je kan in overeenstemming afsluiten. Het kind kan vertellen over zijn of haar mening of gevoel zonder hierbij door de volwassene beïnvloed te worden. Het kind geeft de informatie zonder dat er moet getrokken worden om de informatie te verkrijgen. Het kind voelt zich gehoord en heeft hulp gekregen.

1.6.1.4 Belangrijke kenmerken •

• •

•

Er moet warmte, respect en belangstelling aanwezig zijn om aan een goed gesprek te kunnen beginnen. Non verbaal is het ook erg belangrijk om de juiste boodschap mee te geven. Er moet actief worden geluisterd: bemoedigend knikken, niet onderbreken, oogcontact, echtheid … De ‘sfeer’ moet goed zijn; dit wil zeggen dat de mogelijke spanningen zo laag mogelijk moeten worden gebracht. Bij kleine kinderen is spelen met het kind een goede methode om de spanning te verlagen. Bij een groter kind kan dit door humor in het gesprek te brengen. Bij kleine kinderen speelt de non verbale communicatie een erg grote rol. Hiermee bedoel ik niet enkel de lichaamstaal maar ook een tekening, …

1.6.1.5 Communicatievoorwaarden •

•

•

Het is belangrijk om op dezelfde ooghoogte te zitten als het kind. Iemand die groter is of hoger zit, zal aanzien worden als iemand die de macht heeft. Een gelijke hoogte heeft een gelijkheid tussen het kind en de volwassene weer. Het is belangrijk om te kijken naar het kind. Ten eerste is het bij kinderen erg belangrijk om naar de non verbale communicatie te kijken. Ten tweede wordt het kind zo onrechtstreeks aangemoedigd om verder te spreken. Ten derde voelt het kind dan echt aan dat er naar hem of haar wordt geluisterd. Ten vierde is het ook belangrijk om te kijken naar het kind omdat er zo kan gezien worden of het kind al dan niet fantaseert en of het kind angstig is. Een kind dat fantaseert gaat minder contact nemen met de volwassene, meer naar zijn eigen gericht zijn, minder in dialoog treden. Een kind dat bang is zal rusteloos, gebogen houding, zweten, niet of al stotterend praten, … Het al dan niet maken van oogcontact kan ook veel zeggen. De verschillende culturen spelen hierin wel een belangrijke rol. In de Westerse cultuur is het zo dat een kind dat geen oogcontact maakt

31

•

•

• • •

• •

angstig, dromerig … is. In sommige allochtone culturen wordt een kind dat in de ogen van een volwassene kijkt, aanzien als een kind dat geen respect heeft. Stel het kind op zijn of haar gemak, zeg aan het kind waar je naartoe wil en wat de bedoeling is van het gesprek. Een kind aanziet een uitnodiging tot een gesprek van een volwassene vaak als iets onheilspellends. Luister naar het verhaal van het kind. Als volwassene willen we vaak over een bepaald onderwerp praten, het kind kan hier echter van afwijken. Gebruik voorbeelden om aan te tonen aan het kind dat er met hetgeen er door hem of haar gezegd wordt rekening zal worden gehouden. Leg uit dat een volwassene niet alles weet en dat het belangrijk is dat het kind zegt wat het wil. Spelen en praten worden best gecombineerd. Dit zorgt ervoor dat er geen al te een grote spanning ontstaat. Om te vermijden dat het kind teveel met het spel en helemaal niet met het gesprek bezig is, is het belangrijk dat de volwassene met een eigen spel begint samen met het kind, en dat er niet wordt verder gebouwd op het spel waarmee het kind bezig is. Als je het gesprek stopt omdat het bijvoorbeeld voor het kind te pijnlijk is, zeg dan tegen het kind dat je het later opnieuw zal opnemen. Bij het einde van het gesprek moet het kind zeker de mogelijkheid krijgen om zich te ontspannen. De meeste kinderen doen dit door te spelen, het is echter belangrijk om in de gaten te houden of het kind geen troost nodig heeft.

1.6.1.6 Metacommunicatie Bij metacommunicatie ga je met het kind praten over de communicatie. • Leg het doel van het gesprek uit, zodat het voor het kind duidelijk is, waar de hulpverlener naar naartoe wilt of wat de bedoeling is van het gesprek, • Maak het kind duidelijk dat je feedback zal nodig hebben, • Zorg dat het kind weet dat het ook mag zwijgen, • Deel het kind mee dat het zijn/haar mening over het gesprek mag zeggen, • Probeer altijd om metacommunicatie in het gesprek in te voeren.

32

1.6.1.7 Moeilijkheden Loyaliteit Een kind is erg loyaal naar zijn of haar ouders toe. Een kind zal niet vlug negatieve dingen vertellen over zijn of haar ouders. Alleen als de nood voor het kind erg hoog is, zal deze loyaliteit misschien eventjes verbroken worden om uit de moeilijke situatie te geraken. De volwassene mag zeker geen negatieve dingen zeggen over de ouders. Hij moet de ouders in hun waarde laten. Het kind zal dan gemakkelijker zijn of haar verhaal kunnen vertellen aan de volwassene. Taal De volwassene moet de taal aanpassen aan de taal van het kind. Er worden best geen lange zinnen en geen moeilijke woorden gebruikt. Zelfs kinderen die normaal erg taalvaardig zijn, kunnen grote moeite hebben om hun gevoelens te verwoorden. Laat de kinderen die het erg moeilijk hebben om hun gevoelens of hun verhaal onder woorden te brengen, beschrijven wat ze willen zeggen.

1.6.2 De opbouw van een gesprek 1.6.2.1 Voorbereiding Het creëren van een ‘warme en respectvolle gemoedstoestand’1 is erg belangrijk om een goed gesprek te kunnen starten. Er moet ook een oprechte belangstelling aanwezig zijn en het gesprek verloopt best op een rustige plaats.

1.6.2.2 Introductie Als het kind je niet kent, begin je best met een voorstelling van jezelf. Vertel ook wat je beroep is, dat je onder het beroepsgeheim staat en wat dit is. Voor je aan het gesprek begint dient het kind akkoord te gaan dat er een gesprek zal plaatsvinden. Laat het kind zich voorstellen.

1.6.2.3 Startvraag Begin met vragen die gemakkelijk te beantwoorden zijn, dat zorgt ervoor dat het kind zich veilig voelt. Bij kleine kinderen combineer je best het vragen stellen onmiddellijk met een spel.

1

F Delfos, M (2006)

33

1.6.2.4 Romp Hierin zullen twee zaken een belangrijke rol spelen. Ten eerste het inhoudelijke en ten tweede ervoor zorgen dat de sfeer goed blijft. Het is erg belangrijk om eerlijk te zijn met het kind. Als je nerveus bent, niet meer weet wat te zeggen, zeg dit dan ook tegen het kind.

1.6.2.5 Afronding Probeer om het gesprek positief af te ronden. Stop nooit abrupt met een gesprek, het kind zal denken dat het gesprek geen belang had. Bedank het kind voor het gesprek en voor het vertrouwen en laat het kind zich na het gesprek ontspannen.

1.6.3 Soorten vragen 1.6.3.1 Open en gesloten vragen Open vragen zijn vragen waar een onbeperkt aantal antwoorden op mogelijk zijn. Gesloten vragen zijn vragen waar enkel een beperkt aantal antwoorden op mogelijk zijn.

1.6.3.2 Doorvragen Er worden vragen bijgesteld om dieper op het onderwerp in te gaan.

1.6.3.3 Meervoudige vragen Er zit meer dan één vraag in complexe vragen. Het is ook moeilijk om het antwoord juist in te schatten, omdat je niet weet op welke vraag er wordt geantwoord.

1.6.3.4 Verduidelijken of de vraag herhalen Een vraag letterlijk herhalen heeft niet veel zin. Als je echter merkt dat het kind de vraag niet begrepen heeft, probeer dan om de vraag op een andere voor het kind te begrijpen manier te formuleren.

1.6.3.5 Waaromvragen De toon bij waaromvragen is erg belangrijk. Het kan opgevat worden als een positief ‘vertel verder’ maar het kan ook worden begrepen als een vraag naar verantwoording.

1.6.3.6 Antwoord herhalen of samenvatten Dit gebeurt om na te gaan of alles goed werd begrepen.

34

1.6.3.7 Samenvattend vragen Na het gesprek wordt het volledige gesprek nog eens kort samengevat. Er wordt ook gevraagd of het verhaal klopt. Bij kleine kinderen wordt dit best niet gedaan omdat er zo verwarring kan ontstaan.

Besluit: Zowel voor een kind als voor de volwassenen kan een gesprek aangenamer en gemakkelijker verlopen als er rekening wordt gehouden met bovenstaande zaken.

35

1.7 Doorverwijzen. De bedoeling van mijn eindwerk is om het in het VOC gemakkelijk te maken om problemen en gevoelens van kinderen te detecteren en te signaleren. Begeleiders van het VOC hebben niet de opdracht om kinderen met gedrags – of persoonlijkheidsstoornissen aan te pakken of andere testen af te nemen om diagnoses te kunnen stellen. Daarnaast is het ook niet de bedoeling dat wij ingaan op een problematiek van ernstige traumatische gebeurtenissen.1 Als we de problemen en gevoelens van de kinderen hebben gedetecteerd dan is het belangrijk dat we hen vanuit het VOC gericht kunnen doorverwijzen. Het VOC in Ieper werkt vooral samen met slachtofferhulp en gezins - en relationeel werk in CAW. Als de integriteit van het kind in gevaar komt (vb POSsituaties) moet het comité voor bijzondere jeugdzorg tevens ingeschakeld worden.

1.7.1 Slachtofferhulp (eerste lijn) Alle slachtoffers of getuigen van verschillende misdrijven zoals aanranding, mishandeling, bedreiging, slagen en verwondingen,… kunnen terecht bij slachtoffer hulp. Ook mensen die niet rechtstreeks slachtoffer zijn kunnen van deze hulpverlening genieten. De hulpverlening is volledig gratis. Het VOC verwijst slachtoffers vooral door voor de emotionele ondersteuning en de begeleiding bij de verwerking. Daarnaast biedt slachtofferhulp nog tal van andere hulp, zoals ‘Hoe kan je klacht indienen?’2

1.7.2 Gezins - en relationeel werk (eerste lijn) Gezins en relationeel werk biedt steun aan zowel kinderen, jongeren als volwassenen. Ze behandelen thematieken zoals persoonlijke moeilijkheden, relationele problemen, echtscheiding en gezinsproblemen.

1 2

http://deviersprong.be/verwijzers/Kinderhulpverlening.htm Voor meer info, kunt u terecht bij www.cawdepapaver.be

36

1.7.3 Comité voor bijzondere jeugdzorg (CBJ) (tweede lijn) Als het tijdens de kinderhulpverlening duidelijk wordt dat we kunnen spreken van een POS - situatie, kan het comité ingeschakeld worden. Daarvoor dient er eerst toestemming gevraagd te worden aan de directie.1 Het CBJ is een tweedelijns organisatie. Deze kan dus pas ingeschakeld worden als de hulpverlening op eerstelijnsniveau niet meer voldoende is ( K&G, CLB, CAW). Het CBJ biedt hulp aan ouders en kinderen die zich in een POS- situatie2 bevinden. Deze hulp is vrijwillig. Opgelegde hulp gebeurt daarentegen door de jeugdrechtbank. Naast deze opdracht van individuele zorg en bijstand aan jongeren en hun gezinnen, bestaat haar tweede opdracht in het uitwerken van programma's van algemene preventie.3

1.7.4 Centrum Geestelijke Gezondheidszorg: Largo Ieper (tweede lijn)4 Largo is een tweedelijnsorganisatie die mensen helpt met psychologische en psychiatrische problemen. Er is een aparte werking voor jongeren en kinderen. Kinderen die worden doorgestuurd naar Largo kunnen faalangst hebben, slaapproblemen, agressief zijn, depressief zijn, scheidende ouders hebben, seksueel misbruikt zijn of mishandeld….

1.7.5 Andere Met volgende diensten kan er tevens worden samengewerkt: • Kind en Gezin, • Centrum Kinderzorg en Gezinsondersteuning (CKG), • Centra Leerlingenbegeleiding (CLB), • School, • Vertrouwenscentrum kindermishandeling, • ….

Besluit: Ik kan besluiten dat we steeds kunnen samenwerken met andere diensten. Het is in het belang van de cliënt dat hij/zij wordt geholpen door een hulpverleningsdienst die gespecialiseerd is in zijn/haar problematiek.

1

Dit om ons beroepsgeheim niet in gevaar te brengen. Een problematische opvoedingssituatie (POS) is een toestand waarin de fysieke integriteit, de affectieve, morele, intellectuele of sociale ontplooiingskansen van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere gebeurtenissen, door relationele conflicten of door de omstandigheden waarin de jongeren leven. (http://nl.wikipedia.org) 3 http://nl.wikipedia.org 4 http://users.skynet.be/cgglargo/welkom.htm 2

37

2 OUTPUT

Inleiding draaiboek De bedoeling van dit draaiboek is enkel om problemen en gevoelens te detecteren, om dan gericht te kunnen doorverwijzen. We bieden individuele begeleiding aan, op maat van het kind. Het is niet de bedoeling om kinderen met gedrags – of persoonlijkheidsstoornissen aan te pakken of andere testen af te nemen om diagnoses te kunnen stellen. Daarnaast is het ook niet de bedoeling dat wij ingaan op een problematiek van ernstige traumatische gebeurtenissen.1 Ik wil er eveneens bij vermelden dat dit draaiboek geen standaardprocedure is, die moet toegepast worden bij ieder kind in het VOC. Niet alle kinderen in het VOC hebben problemen. Er zijn ook kinderen die absoluut niet willen spreken over hun problemen. Deze wens moeten we dan respecteren. Ik vind wel dat er steeds een aanbod moet worden aangereikt, zodat de kinderen de kans kunnen grijpen als het nodig is. De kinderen moeten een erkenning kunnen vinden voor hun gevoelens. Niet alle kinderen weten hoe ze hun gevoelens kunnen uiten. Daarom moeten er duidelijke handvatten aangereikt worden zodat het kind weet hoe het moet omgaan met die gevoelens. Er dient ook rekening te worden gehouden, met het feit dat ieder kind uniek is. Daarnaast kunnen alle methodieken aangepast worden aan de noden en de vaardigheden van het kind. Ik heb bewust mijn methodieken niet geklasseerd op het aantal dagen dat ze hier verblijven, omdat alle kinderen andere behoeftes hebben op andere tijdstippen of momenten van hun verblijf. Ik heb ze ook niet gesorteerd op leeftijd, omdat ik vind dat je elke methodiek kan aanpassen aan de leeftijd en de mogelijkheden die het kind heeft. In dit draaiboek zal ik wel een leeftijd aangeven, waarbij ik denk dat het kind de beste leeftijd heeft voor een bepaalde methodiek. Met leeftijd bedoel ik de mentale leeftijd. Ik heb ze gesorteerd volgens de doelstellingen van de methodieken.

1

http://deviersprong.be/verwijzers/Kinderhulpverlening.htm

38

Als je van dit draaiboek gebruik maakt, moet je rekening houden met bepaalde zaken: 1 • Stel jezelf voor, • Leg uit waarom je een gesprekje doet met hen, • Pas je manier van praten aan, aan het kind, (cfr hoofdstuk 6), • Als kinderen een bepaalde gevoelslading hebben over personen, gezins - of familieleden, blijf neutraal, geef zelf geen lading. (voorbeeld heb je je slechte vader nog gehoord?), • Als je deze methodieken toepast, hou rekening met de drie basisgrondhoudingen van een maatschappelijk werker: onvoorwaardelijke acceptatie of respect, empathie en echtheid, • Als er geknutseld wordt, dan moet je duidelijk maken dat het geen kunstwerkje hoeft te worden, • Laat het kind het tempo bepalen, • Forceer geen kinderen om over hun gevoelens te praten, • Respecteer het recht op privacy van het kind, • Zorg ervoor dat het kind zich na een moeilijk gesprek kan ontspannen met een (fysieke)activiteit. Het is tevens de bedoeling dat de mama erin betrokken wordt. Er wordt steeds mandaat gevraagd aan het kind of mama mag weten wat er werd gezegd in het gesprek. Wanneer het kind toestemming geeft, worden de relevante aspecten gerapporteerd aan de moeder. Wanneer het kind geen toestemming heeft om relevante aspecten te rapporteren, dan wordt zijn/ haar mening gerespecteerd. Uitzonderingen worden gemaakt wanneer dit in het belang is van het kind. Er zal ook geprobeerd worden – indien het kind er behoefte aan heeft- om de afwezige vader erbij te betrekken. Wat als we geen aanbod doen om hun gevoelens te uiten? • Wanneer er geen mogelijkheden worden aangeboden om hun gevoelens te uiten, dan moeten de kinderen die op hun manier verwerken. Dit kan zich uiten in destructief gedrag van de kinderen, verdringen van de gevoelens, slechte schoolprestaties,…. • Op latere leeftijd kan deze persoon problemen hebben met zijn/haar onderdrukte gevoelens. Wanneer deze persoon later pas in therapie zou gaan, dan zal deze therapie veel langer duren. 2

1 2

Riphagen, M (2000) Riphagen, M (2000)

39

40

2.1 Kennismaking Deze methodieken zijn methodieken om kennis te maken met het kind. Dit kan pas gebeuren wanneer het kind wat op zijn gemak is en zich veilig voelt in zijn nieuwe omgeving. Volg het tempo van het kind en overval het kind er niet mee. Deze kennismakingsmethodieken zijn nodig om het kind te leren kennen en om er een vertrouwensband mee op te bouwen. Zonder vertrouwensband kan je niet over gevoelens spreken. In dit draaiboek heb je de mogelijkheid om een keuze te maken tussen 4 methodieken. Indien je ze allemaal wilt gebruiken, pas dan je richtlijnen of het spel zodanig aan dat het kind niet 4 x hetzelfde moet beantwoorden of tekenen.

2.1.1 Paspoort + kennismakingsgesprek 1 Doel: De bedoeling van het paspoort is kennis te maken met het kind en de verschillende domeinen van zijn of haar leefwereld. Dit kan gezien worden als een soort intake voor het kind. Leeftijd Deze methodiek kan gebruikt worden bij kinderen van een leeftijd van 4 tot 12 jaar. De methodiek dient wel aangepast te worden aan de mogelijkheden van het kind. Eventueel kan bij een 4 à 5 – jarige de mama ingeschakeld worden. Bij kinderen van 4 à 5 jaar kan de hulpverlener het paspoort invullen, bij oudere kinderen kunnen de kinderen samen met de hulpverlener het boekje invullen. Voorbereiding Maak een boekje op dat bestaat uit verschillende invulbladen. Probeer zo veel mogelijk met kleuren en prentjes te werken. Per blad stel je een vraag over een bepaald thema, eventueel vergezeld van een aangepaste tekening. Voorzie genoeg plaats voor de persoonlijke invulling van het kind.

1

Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003) / Deze methodiek wordt reeds gehanteerd in het VOC.

41

Thema’s die kunnen aangehaald worden: • Wie ben ik
Naam, voornaam,
Vroeger adres ,
Geboorteplaats en – datum,
Nationaliteit,
Opnamedatum, • Hoe zie ik eruit? (beschrijf jezelf) • Wie is….(hoe zien ze eruit?)
Mama/ papa,
Broers/ zussen,
Oma /opa ,
Tantes / ooms,
Neven / nichten, • School (vorige of huidige)
Naam school,
Juf / meester,
Resultaten, • Medische gegevens
Algemeen,
Spuitjes,
Operaties,
Allergieën,
Dokter, • Mijn verjaardag
Wanneer ben je jarig?
Hoe oud wordt je dit jaar?
In welk seizoen ben je jarig
Wat zou je willen krijgen op je verjaardag? • Wat doe ik graag? • Wat doe ik niet graag? • Eten
Wat lust ik?
Wat lust ik niet? • ….. Je kunt ook het boekje uit de bijlage gebruiken. (zie bijlage nr. 3). Werkwijze Naargelang de leeftijd vult de hulpverlener of het kind samen met de hulpverlener het paspoortje in. De kinderen kunnen er tekeningen aan toevoegen. Zorg ervoor dat het kind kan gebruik maken van kleurpotloden, stiften, wasco’s ….of ander knutselgerei.

42

2.1.2 Memory – spel1 Doel: De bedoeling van deze methodiek is dat er een verkenning kan gebeuren naar de leefwereld van het kind. Er wordt kennis gemaakt met het kind en zijn bredere context en systeem. Leeftijd: Dit spel kan gespeeld worden met kinderen van 6 jaar tot 12 jaar. Voorbereiding: Maak kaartjes waarop enkele prentjes staan die iets te maken hebben met de belevingswereld van het kind. (zie foto bijlage nr.5) Voorbeelden: prent met • Knuffel, • Lachend gezichtje, • Tv, • Ruzie, • Vriendjes/ vriendinnetjes, • Ziek kindje, • Juf/ meester/ school, • Verdrietig gezichtje, • Huisdieren, Zorg dat iedere prent in het dubbel gemaakt is. Er kan ook gebruik gemaakt worden van de prentjes die in de box zitten. De hulpverlener kan bij ieder prentje enkele vraagjes voorbereiden. Wanneer het kind zelf niet begint over bepaalde onderdelen kunnen die vraagjes gesteld worden aan het kind. Werkwijze: • Verspreid alle kaartjes omgekeerd op tafel. • Draai één kaartje om en laat het kind zoeken naar hetzelfde kaartje door nog een kaartje om te draaien. • Heeft het kind twee dezelfde kaartjes, laat het dan vertellen wat het ziet, of waaraan het denkt of laat het de vragen van de kinderwerkster beantwoorden. • Heeft het kind niet twee dezelfde kaartjes, laat het dan opnieuw proberen.

1

Deze methodiek wordt reeds gehanteerd in het VOC.

43

2.1.3 Bloem1 Doelstelling: De bedoeling van deze methodiek is kennis te maken met kind. Je komt te weten welke zaken of mensen het kind al dan niet belangrijk vindt. Leeftijd: Deze methodiek kan gehanteerd worden bij kinderen met een leeftijd van 4 jaar tot 12 jaar. Voorbereiding: Leg klaar: een groot tekenblad, stiften/ kleurpotloden, balpen, eventueel versiermateriaal. Werkwijze: Laat het kind een grote bloem tekenen. Indien het kind dit nog niet kan, tekent de begeleider dit. Het hartje van de bloem stelt het kind voor. Je schrijft de naam van het kind in het hartje van de bloem. De blaadjes stellen belangrijke dingen/mensen voor in het leven van het kind. Je schrijft deze zaken/mensen neer in de blaadjes. Het kunnen positieve en negatieve zaken/mensen zijn. Alle positieve zaken/mensen kleur je in het groen. Alle negatieve zaken/mensen kleur je in het rood. Wanneer het kind niet goed weet of het positief of negatief is, dan mag het in het geel gekleurd worden.

1

Deze methodiek wordt gebruikt in slachtofferhulp in Ieper.

44

2.1.4 Collage over jezelf Doelstelling: De bedoeling van het spel is dat er een verkenning is van de leefwereld van het kind. Er wordt kennis gemaakt met het kind en zijn bredere context en systeem. Leeftijd: Deze methodiek kan toegepast worden op kinderen van 6 jaar tot 12 jaar. De kinderen moeten al redelijk kunnen tekenen of gericht prenten kunnen zoeken. Voorbereiding De hulpverlener kan als voorbereiding enkele richtlijnen voor het kind. Er kan al nagedacht worden over welke aspecten er zeker moeten inzitten om een goed inzicht te hebben in de leefwereld van het kind. Enkele richtlijnen kunnen zijn: zoek de volgende zaken in dagbladen, of teken: • jezelf, • gezin / familie, • hobby’s, • lievelingseten, • wat zou je graag nog eens doen, • …. Werkwijze Zorg ervoor dat het kind een groot blad heeft. Leg alle materialen; zoals dag – en weekbladen, stiften, wasco’s, potloden, lijm, gekleurd papier …uit op tafel. Geef gerichte, verstaanbare richtlijnen over wat het kind moet doen. Vraag eventueel om mee te knutselen met het kind. Wanneer het kind prenten uitknipt, kan je vragen waarom hij/zij deze prent gekozen heeft.

45

2.2 Praten over feiten in het heden en verleden Vaak kan men niet goed begrijpen waarom kinderen in het VOC bepaalde gedragingen stellen of met bepaalde gevoelens zitten. Om deze zaken beter te begrijpen, is het noodzakelijk om een goed inzicht te hebben in de achtergrond van het kind. De gedragingen en de gevoelens kunnen afkomstig zijn van hun huidige situatie en/ of van gebeurtenissen uit het verleden. Het kind kan via deze weg, zaken aan de oppervlakte brengen van bijvoorbeeld seksueel misbruik, huiselijk geweld of andere ernstige signalen van geweld. ‘Wees alert voor volgende zaken: Veel trauma’s in de voorgeschiedenis, verwarrende of ontbrekende grenzen tussen de generaties, chaotische levensstijl, sterke en gesloten grenzen naar de buitenwereld, slechte onderlinge communicatie tussen ouders, controlerende, extreem bezorgde of alcoholische vader, afwezige, zieke of passieve moeder, kind draagt veel gezinsverantwoordelijkheid, kind wordt door een of beide ouders gezien als object, seksueel getinte opmerkingen, afwijkende slaaparrangementen, rivaliteit tussen moeder en dochter en tussen de kinderen onderling, romantisch getinte relatie tussen vader en dochter met ongebruikelijk lichamelijk contact …’1 Het is belangrijk om kinderen niet alleen te laten met die gevoelens. Het is aangeraden om niet zelf in te gaan op deze gevoelens, maar wel gericht door te verwijzen naar een bevoegde dienst. Daarnaast is het ook heel belangrijk dat het verhaal dat het kind vertelt, getoetst wordt aan de moeder. Het kind kan een andere waarheid hebben – die door fantasie gevoed wordt - dan zijn moeder. De fantasieverhalen die het kind heeft zijn vaak erger dan het eigenlijk was. Indien dit zo is, kan aan het kind ook duidelijk gemaakt worden, hoe het eigenlijk echt verlopen is. Wees vooral eerlijk met een kind. Laat het niet leven in een leugen. Met deze methodieken kan je inzicht krijgen in gebeurtenissen in het heden en het verleden.

1

Wentzel,W (2004)

46

2.2.1 Weergeven van je levensloop: Doelstelling De doelstelling van deze methodiek is een zicht krijgen op gebeurtenissen en feiten in het leven van het kind. Dit zowel in het heden als het verleden. Leeftijd Voor kinderen met een leeftijd van 4 jaar tot 12 jaar. Werkwijze Het weergeven van je levensloop kan je op verschillende wijzen doen. Enkele varianten: Stripverhaal:1 Je kunt vragen aan het kind vragen om een stripverhaal te tekenen over zijn/ haar leven. Op zich is dat een moeilijke opgave. Daarom kan je bepaalde mijlpalen mee geven, waar je als hulpverlener zicht op hebt of die eigen zijn aan de cultuur van het kind. Als het kind bepaalde figuren groter/kleiner tekent kan je daarbij vragen stellen. Je moet als begeleider goed inspelen op waarom een kind al dan niet iets op een bepaalde manier tekent. Levensverhaal in de vorm van een boekje:2 Plooi op voorhand enkele A4- tjes. Voor het eerste en laatste blad kan je verhard papier gebruiken. Je kan op de eerste pagina een foto van het kind kleven of een zelfportret tekenen. Geef hier ook richtlijnen aan het kind. Je kan bijvoorbeeld ook per blad een leeftijd voorstellen,… Je moet als begeleider goed inspelen op waarom een kind al dan niet iets op een bepaalde manier tekent. Reconstructielijn:3 Stel aan het kind de vraag wat de belangrijkste gebeurtenissen zijn in zijn/ haar leven. Van iedere gebeurtenis maakt het kind een tekening. Vervolgens moet je samen met het kind de tekeningen chronologisch ordenen. Deze tekeningen kan je aan een touw bevestigen en uithangen. Je moet als begeleider goed inspelen waarom een kind al dan niet iets op een bepaalde manier tekent. Bij al deze varianten: • Leg het nodige materiaal voor de kinderen op tafel. Materiaal dat aangewezen is: stiften, kleuren, balpen, gekleurd papier, touw, plaklint, lijm …. • Vertel bij iedere variant dat het kind zaken mag bijschrijven, indien het dit wenst. 1

Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003) Riphagen, M (2000) 3 Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003) 2

47

• •

Wanneer moeder erbij betrokken wordt, vertel dan dat ze het verhaal niet mag wijzigen waar het kind bij is. Wees aandachtig en stel bij iedere handeling vragen.

2.2.2 Levensverhaal, feiten of gebeurtenissen naspelen: Doelstelling De doelstelling van deze methodiek is een zicht krijgen op gebeurtenissen en feiten, zowel in het verleden en in het heden van het kind door een visuele voorstelling te maken. Met deze methodieken kunnen de begeleider en het kind een beter zicht krijgen op de onderlinge relaties tussen verschillende leden van het systeem van het kind. Dit kan ook een goede methodiek zijn om de afwezige vader in een gesprek ter sprake te brengen. Door deze gebeurtenissen na te spelen kan je zien hoe kinderen reageren op bepaalde zaken. Je kunt in het spel ook andere mogelijkheden aanreiken om problemen op te lossen.

Leeftijd Voor kinderen met een leeftijd van 4 jaar tot 12 jaar.

Werkwijze Het weergeven van je levensloop kan je op verschillende wijzen doen. Enkele varianten: Duplopoppetjes:1 Er is een heel uitgebreid aanbod aan duplopoppetjes. Er zijn grote, kleine, zittende, staande, verschillende leeftijden, verschillende huidskleuren en verschillende karakters. Zorg ervoor dat er ook nog andere attributen aanwezig zijn zoals: blokjes, touwtjes, elastiekjes of stokjes. Zorg ervoor dat alle poppetjes op de tafel uitgesteld staan. Vervolgens kan het kind zijn levensverhaal naspelen met behulp van die poppetjes. De hulpverlener zal wel concrete opdrachten moeten meegeven, anders is die opdracht te moeilijk voor het kind. Het kind zal met deze methodiek tevens aantonen wie hij/zij de belangrijkste personen vind. 2 Klei: Deze methodiek is een variant op de hierboven beschreven methodiek. Het verschil is dat deze poppetjes nog moeten gemaakt worden door het kind zelf. Het kind kan bij het boetseren van de poppetjes uitleg geven waarom hij iemand op deze wijze vormt. Het kind zal ook beginnen met zijn belangrijkste personen te vormen. Op deze manier krijg je extra informatie van het kind. Wanneer alle personen gevormd zijn, kan je de werkwijze van de duplopoppetjes verder volgen. 1 2

Diekmann Schoemaker (2001) Riphagen, M (2000)

48

Deze methodiek biedt ook als voordeel dat het goedkoper is dan de duplopoppetjes. Handpoppetjes:1 Het principe van deze variant is bijna hetzelfde als de vorige twee methodieken. De handpoppetjes zijn dierenfiguren. Je legt voor het kind alle handpoppetjes uit. Het kind mag kiezen welke figuurtjes hij/zij gebruikt. Alle andere figuurtjes worden aan de kant gelegd om verwarring te vermijden. Nu kan je gebeurtenissen naspelen. Geef wel concrete opdrachten aan het kind. Vraag aan het kind of je mag meespelen. Laat het kind wel zelf zeggen welke persoon wat deed. (vul het m.a.w. dus niet zelf in). Bij deze drie varianten: Moet je duidelijke opdrachten geven. Voorbeeld: • Levensverhaal naspelen: o Je begint bij de geboorte:
Wanneer ben je geboren?
Heb je broers of zussen?
Familie?
Wie heeft er toen voor je gezorgd? o Kleuter:
Naar welke school ging je toen?
Waar woonde je toen?
Zijn er dan dingen gebeurd waar je nu soms nog moet aan denken? o Lageronderwijs:
Zijn jullie toen verhuisd?
Ouders gescheiden?
Hobby’s? • Naspelen van een gebeurtenis:
Papa belt aan….., wat doe je dan?,…….wat doen mama en je broers en zussen dan?
Waar gingen jullie heen?
Speelt papa dan met jou?
Hoe voel je je als papa weggaat?
….. • Je moet ervoor zorgen dat je opdrachten niet te zwaar zijn. Je moet ze af en toe combineren met leukere of aangenamere zaken. Dat zorgt ervoor dat de spanning van het kind wat afneemt.

1

Vandaele, M / Deze methodiek wordt reeds gehanteerd in het VOC.

49

2.3 Werken rond gevoelens Om te kunnen werken rond gevoelens, zoals eerder al gezegd werd, moet er een vertrouwensband met het kind opgebouwd worden. Het kind zal pas gevoelens toevertrouwen aan iemand als het zich op zijn/haar gemak voelt. Daarnaast is het goed om eerst samen ontspannende activiteiten te doen en een verkennend gesprekje te houden, vooraleer je over gevoelens begint te praten. Als je deze volgorde respecteert, kan je vaak beter begrijpen waarom kinderen zich op een bepaalde manier gedragen of voelen. Er moet tevens eerst een vertrouwensband opgebouwd worden. Als je rond gevoelens werkt, moet het kind eerst weten wat een bepaald gevoel inhoudt en betekent. Er moet eerst aangeleerd worden wat de 4 basisgevoelens inhouden. Daarnaast wordt er ook geduid in welke situaties bepaalde gevoelens voorkomen en dat andere kinderen of volwassenen gelijkaardige gevoelens kunnen hebben. Wanneer kinderen weten wat de 4 basisgevoelens zijn en ze bij zichzelf en anderen herkennen, weten ze daarom nog niet hoe ze er mee moeten omgaan. Daarom worden er ook enkele methodieken meegegeven om kinderen te leren omgaan met hun gevoelens en hen te leren deze op een goede manier uit te drukken. De kinderen leren dat het goed is om zijn/haar gevoelens te uiten en dat ze zeker de gevoelens niet mogen opkroppen. Om dit te kunnen doen moeten we, ons als hulpverlener goed kunnen inleven in de gevoelens van het kind. We moeten hun verhaal zien vanuit hun perspectief. We moeten aandacht hebben voor hun gevoelens, ze aanvaarden en serieus nemen. Daarnaast bestaat er nog een handig instrument om rond gevoelens te werken: ’Doos vol gevoelens’: De ‘doos vol gevoelens’ wordt uitgegeven door het Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs. Deze doos is gecreëerd om kinderen te leren omgaan met gevoelens. Er wordt voor gezorgd dat kinderen gevoelens leren kennen, begrijpen en uiten. De doos bevat het nodige materiaal om de methodieken te kunnen toepassen. Deze doos is duur in aankoop. Daarom worden deze alternatieven aangeboden.

50

2.3.1 Kennismaking met de basisgevoelens: Doelstelling: De bedoeling van deze methodiek is kinderen kennis te leren maken met de 4 basisgevoelens. Vervolgens moeten ze gevoelens leren herkennen bij zichzelf en bij anderen. Daarnaast leren ze ook welk gevoel in welke situatie voorkomt. Leeftijd: Variant 1 en 2: kinderen met een leeftijd vanaf 4 jaar tot 8 jaar. Variant 3: kinderen met een leeftijd vanaf 7 jaar. Voorbereiding: • Variant 1: Zorg ervoor dat je prentenboeken hebt over de 4 basisgevoelens. • Variant 2: Zoek in prentenboeken platen die een duidelijk gevoel weergeven. Maak er een kopie van en plastificeer ze. Kleef op de achterkant van de plaat een velcro- klevertje. Maak vervolgens een bord waarop de vier basisgevoelens afgebeeld staan. Kleef op het bord ook velcro zodat de gevoelsplaten op het bord kunnen gekleefd worden. U kunt ook gebruik maken van model in de box. • Variant 3: Zorg ervoor dat het volgende materiaal klaar ligt: groot blad, tijdschriften, lijm, schaar, stiften,… Werkwijze: Varianten • 1: Prentenboeken: Kijk samen met het kind in de prentenboeken. Bespreek samen met het kind welk gevoel er wordt geïllustreerd. Vraag aan het kind hoe het kan zien hoe iemand zich voelt. Bespreek met het kind in welke situaties hij /zij zich ook zo heeft gevoeld. (Zie bijlage nr. 4) • 2: Gevoelsplaten:1 Kijk met het kind naar iedere plaat. Bespreek samen met het kind welk gevoel er wordt geïllustreerd. Sorteer de gevoelsplaten op de vier basisgevoelens. Vraag aan het kind hoe het kan zien hoe iemand zich voelt . Bespreek met het kind in welke situaties hij/zij zich ook blij/bang/boos of verdrietig heeft gevoeld. (zie foto bijlage nr. 5) • 3: Gevoelscollage:2 Zoek samen met het kind in tijdschriften naar afbeeldingen van de basisgevoelens. Sorteer deze prenten per basisgevoel. Maak vervolgens een collage met deze afbeeldingen. Vraag aan het kind hoe het kan zien hoe iemand zich voelt . Bespreek met het kind in welke situaties hij/zij zich ook blij/bang/boos of verdrietig heeft gevoeld. 1 2

Riphagen, M (2000) Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003)

51

2.3.2 Kennismaking met eigen gevoelens 2.3.2.1 Blij, bang, boos, verdrietig – boekje1 Doelstelling: De bedoeling van deze methodiek is kennis te maken met de eigen gevoelens van het kind. Het kind leert in welke situaties hij/zij boos, blij, bang of verdrietig is en hoe hij/zij zich gedraagt. Leeftijd Voor kinderen vanaf 5 jaar. De kinderen moeten kennis hebben van de 4 basisgevoelens. Voorbereiding Maak een blij, bang, boos, verdrietig – boekje. In de box kunt u een model van een blij-boekje terugvinden. Enkele voorbeelden van vragen: • Als ik blij/bang/boos/verdrietig ben voel ik mij net……….. • Met welk kleur zou je jezelf kunnen vergelijken als je blij/bang/boos/verdrietig bent? • Welke mensen maken je blij/bang/boos/verdrietig? • Wat doe je als je heel blij/bang/boos/verdrietig bent? • Wanneer ben je heel blij/bang/boos/verdrietig? • Wat doet mama/papa als ik blij/bang/boos/verdrietig ben? • Wat doet mama/papa als zij heel blij/bang/boos/verdrietig zijn? • Hoe kan je zien dat andere kinderen blij/bang/boos/verdrietig zijn? • … Aan de voorkant van het boekje kan je nog een gezichtje (kaalkopje) afbeelden die het juiste gevoel afbeeldt. Het kind kan dan alles wat bij hem of haar opkomt bij dit gevoel neerschrijven. Werkwijze Afhankelijk van de leeftijd pas je de werkwijze aan. Bij kinderen die nog niet vlot kunnen schrijven helpt de hulpverlener best mee. Hij/ zij stelt dan best de vraag en vult het boekje in. Bij kinderen die al wat beter kunnen schrijven, laat je hen zoveel mogelijk zelf schrijven. Het kind kan het versieren, tekening maken en/of een persoonlijke tint geven.

1

Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003)

52

2.3.2.2 Humeurbarometer1 Doelstelling De bedoeling van deze methodiek is dat het kind zijn overheersend gevoel kan aangeven, dat hij/zij op dat moment ervaart. Met deze barometer kan je ook de gevoelens van de kinderen differentiëren. Dit kan nuttig zijn bij kinderen die bijvoorbeeld zeggen dat ze zich altijd slecht voelen. Leeftijd Deze methodiek is geschikt voor kinderen vanaf 4 tot 12 jaar. De jongste kinderen zullen op dit moment nog niet zo goed weten wat de 4 basisgevoelens betekenen. Maar ze kunnen vertellen wat er gebeurd is op die dag. Daarna kan de begeleider helpen, het gevoel van het kind op die dag te bepalen. Op deze manier leert het kind al doende de vier basisgevoelens. Voorbereiding Leg het volgende materiaal klaar: schaar, plakband, kleuren, wasknijper. Werkwijze Laat het kind de humeurbarometer (zie box en bijlage nr. 6)) uitknippen. Op deze barometer staan de 4 basisgevoelens afgebeeld. Kleur het blije gezichtje in het geel, boze gezichtje in het rood, het verdrietig gezichtje in het blauw en het bange gezichtje in het groen. Je kan ook zelf een humeurbarometer maken: laat het kind 4 aparte tekeningen maken van de basisgevoelens. Kleef die tekeningen onder elkaar. Hang hem op een zichtbare plaats. De bedoeling is dat het kind iedere dag aantoont welk gevoel het heeft op dat moment. Door de wasknijper op het juiste basisgevoel te plaatsen kan het kind aantonen hoe het zich voelt. Je kan aan de wasknijper een foto van het kind bevestigen. Er kan ook nog een praatje gehouden worden hoe het komt dat het kind zich zo voelt. Wanneer men vertrekt uit het VOC kan de humeurbarometer door het gehele gezin gehanteerd worden. Zo kunnen kinderen ook zien dat mama en papa een slechte dag kunnen hebben.

1

Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003)/ deze methodiek wordt reeds gehanteerd in het VOC.

53

2.3.2.3 De emotieslang1 Doelstelling: De bedoeling van de volgende methodiek is dat kinderen leren aanvoelen hoe ze zich voelen in bepaalde situaties. Daarnaast leren ze hun gevoelens te benoemen en te uiten. Leeftijd: Deze methodiek kan gehanteerd worden bij kinderen vanaf een leeftijd van 5 jaar. Voorbereiding: Teken een slang in de vorm van een ganzenbord. (zie foto bijlage nr.7). Deel de slang op in doe - en gevoelsopdrachten. Zorg ervoor dat je een dobbelsteen hebt en pionnetjes. Maak 20 doe – opdrachten en 25 gevoelsopdrachten. De doe – opdrachten die in het spel aanwezig zijn, is ter afwisseling van de gevoelsopdrachten. Op deze manier loopt de spanning niet te hoog op voor het kind. Met de doe-opdrachten leren ze zich inleven in andere dieren/mensen of activiteiten. U kunt gebruik maken van het model in de box. Voorbeelden van doe – opdrachten: • doe alsof je een kikker bent, • doe alsof je een paard bent, • doe alsof je een oude meneer bent, • doe alsof je blind bent, • doe alsof je moe bent, • doe alsof je een politieagent bent die het verkeer regelt, • doe alsof je wast, • …. Voorbeelden van gevoelsopdrachten: • Hoe voel je je als je ruzie maakt met een vriendje? • Hoe voel je je als je een cadeautje krijgt voor je verjaardag? • Hoe voel je je als je een ijsje krijgt? • Hoe voel je je als je naar de dokter moet? • Hoe voel je je als je iets laat vallen? • Hoe voel je je als je verliefd bent? • Hoe voel je je als je naar de speeltuin gaat? • ... • Werkwijze: Vraag aan het kind of je al dan niet mag meespelen. Gooi elk om beurt met de dobbelsteen. Wanneer je op een doe - opdracht staat, moet je een doe-kaartje nemen en die opdracht uitvoeren. Dezelfde manier wordt gehanteerd voor de gevoelskaarten. Het spel is afgelopen als beiden in de kop van de slang zijn aangekomen. 1

Steerneman, P (1994)

54

2.3.3 Omgaan met eigen negatieve gevoelens 2.3.3.1 Wat kan ik doen als ik bang ben? Doelstelling: Kinderen zijn vaak bang voor dingen waarvan ze weinig kennis hebben. Voorbeelden: donker, onweer, alleen zijn, ….De bedoeling van de volgende methodiek is kinderen aanleren wat ze moeten doen als ze bang zijn. Leeftijd: Voor kinderen met een leeftijd vanaf 4 jaar tot van 12 . Voorbereiding Je maakt duidelijk aan het kind dat het gerust bang mag zijn, dat dit normaal is. Je zorgt dat het kind ziet dat je hem/haar serieus neemt. Ga bij het kind na waarom het precies bang is. Wanneer het kind bang is omwille van dingen die het niet goed begrijpt, dan is het goed om dit uit te leggen. Doe dit wel op een aangepaste manier. Vb onweer betekent: de wolken zijn ruzie aan het maken …. Probeer de onzekerheid die bij het kind leeft om te zetten naar veiligheid. Werkwijze: Laat het kind tekenen waarvoor het bang is. Voorbeelden: spinnen, slapen, monsters,…Vervolgens maak je duidelijk dat het kind baas is over zijn angst. Dat wij afscheid kunnen nemen van die angsten op verschillende manieren: 1 • Door de tekening in de papierversnipperaar te steken. • Door deze tekening aan een ballon te hangen en te laten vliegen. • Door de tekening in een doosje te steken en helemaal dicht te kleven (zodat hij niet kan ontsnappen). • …

1

Riphagen, M (2000)

55

2.3.3.2 Wat kan ik doen als ik boos ben?1 Doelstelling: Kinderen kunnen vaak met heel wat spanningen zitten. Daardoor vertonen ze soms een destructief gedrag. Ze kunnen heel wild zijn, slaan andere kinderen, maken dingen stuk. De bedoeling van deze methodiek is dat kinderen leren op een goede manier om te gaan met hun boosheid. Ze kunnen van hun spanningen verlost geraken via motorische of fysische ontladingen. Leeftijd: Voor kinderen met een leeftijd vanaf 4 jaar tot 12 jaar. Voorbereiding: Vooraleer je met deze methodiek start moet je kinderen goed laten bepalen, waarom ze boos zijn. Je maakt hen ook duidelijk dat ze wel boos mogen zijn maar dat ze niks stuk mogen maken. Daarnaast mogen ze hun woede op niemand anders afreageren. Je legt ook met het kind een bepaalde tijd vast: hoe lang je dit zal uitoefenen. Werkwijze: Er zijn verschillende wijzen om het kind zijn woede te laten uiten. Enkele voorbeelden: Heel hard lopen, met de voeten op de grond stampen, hard roepen, op een boksbal slaan, papier scheuren, hard schoppen op bal ….

1

Riphagen, M (2000) / Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003)

56

2.3.3.3 Wat kan ik doen als ik verdrietig ben. Doelstelling: Beide methodieken hebben als bedoeling dat het kind leert omgaan met zijn of haar verdriet en het zijn/haar gevoelens leert te uiten. Leeftijd: Voor kinderen met een leeftijd vanaf 6 jaar. Voorbereiding: Variant 1: Zorgenpoppetjes1 (zie foto bijlage nr. 7) Voordat je met deze methodiek start moet je uit de doeken doen waarvoor deze poppetjes dienen. Vertel hen het volgende verhaal: Zorgenpoppetjes worden ook wel worrydolls genoemd. Ze zijn heel bijzonder. Ze zijn afkomstig uit Guatemala, bij de indianen. Alle kinderen in Guatemala maken er gebruik van. Je vertelt aan de zorgenpoppetjes al je zorgen, vervolgens leg je die onder je kussen. Wanneer je gaat slapen, nemen deze poppetjes al je zorgen over. Op deze manier hoef je niet meer te piekeren en kan je rustig slapen.2 Leg ook het volgende materiaal klaar: IJzerdraad of sluitstrippen van vuilniszakken, wol in verschillende kleuren en een schaar. Variant 2: Brieven schrijven3 Zorg ervoor dat er papier, kleurpotloden en schrijfgerei klaarliggen. Eventueel ook een doos en ander knutselmateriaal. Werkwijze: Variant 1: Je kunt de poppetjes aankopen (vb in een Wereldwinkel), maar je kan ze ook zelf maken. Je neemt 3 stukjes ijzerdraad of je verdeelt een sluitstrip in drie gelijke delen. Één deel vormt het lichaampje en het hoofdje. Voor de armen draai je rond het lichaampje bovenaan een ijzerdraadje. Ook voor de beentjes. Zo wordt het poppetje gevormd. Daarna draai je de wol rond het lichaampje. Maak het wel vast met een knoop zodat niet alles loskomt. 1

Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003)/ uit Guatemala www.volkscultuur.nl 3 Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003) 2

57

Je kunt ook nog een truitje en een broekje maken. Maak het uiteinde van de wol opnieuw vast met een knoopje. Variant 2: Kinderen kunnen vaak hun emoties niet vertellen. Daarom moeten ze een manier aangereikt worden om hun gevoelens toch op een andere manier te uiten. Brieven schrijven kan daar een vorm van zijn. Soms is het niet mogelijk om hun verdriet te uiten naar een rechtstreekse persoon, omwille van het feit dat er geen contact meer is of omdat hij of zij overleden is. Brieven schrijven is een veel gebruikte manier om verdriet te uiten. Wat er achteraf met de brieven gebeurt, is de keuze van het kind. Weet het kind zelf niet wat hij/zij er mee moet aanvangen, dan kan de begeleider helpen. Er kan aangeboden worden om de brieven te verbranden of te begraven. De brieven kunnen ook in een verdrietdoos gestoken worden. De verdrietdoos kan gebruikt worden om: briefjes, foto’s, voorwerpen of tekeningen die verband houden met zijn/haar verdriet in te bewaren. Deze doos kan het kind bewaren of ook begraven of verbrand worden.

58

2.4 Werken rond het zelfbeeld Vele kinderen in het VOC hebben een negatief zelfbeeld. Ze kunnen maar weinig goeds over zichzelf zeggen. Ze voelen zich vaak minderwaardig en onzeker ten opzichte van hun leeftijdsgenoten. Ze hebben vaak het gevoel dat ze nooit iets goed kunnen Dit negatieve zelfbeeld kan ontstaan door verschillende factoren.1 Enkele voorbeelden: • Opvoeding:
Ouders kunnen hun kinderen programmeren in negatieve zin bvb: ‘jij kan niets goed doen’, ‘je bent een slecht kind’,… 2
Iedere mens heeft behoefte aan waardering en goedkeuring van anderen. Wanneer je dit nooit gekregen hebt, kan er een negatief zelfbeeld ontstaan.
Ouders kunnen ook te hoge verwachtingen hebben van hun kind, die ze niet kunnen waarmaken. • Pesterijen: als er een kind op school bvb zegt: ‘je stinkt en je hebt luizen’. • Cultuur: onze cultuur kan er ook voor een stuk mee te maken hebben.. Een kind moet steeds meer presteren en er moet naar een ideaalbeeld gestreefd worden. Er kunnen nog veel andere factoren aan de basis liggen van een negatief zelfbeeld. Met deze methodieken moeten kinderen terug zicht krijgen op welke dingen ze wel goed kunnen.

2.4.1 Aanvultekst:3 Doelstelling: De bedoeling van deze methodiek is dat kinderen ontdekken wat ze goed kunnen of waar ze goed in zijn. Leeftijd: Deze methodiek kan toegepast worden bij kinderen met een leeftijd vanaf 4 jaar tot 12 jaar. De methodiek dient aangepast te worden aan de vaardigheden die het kind al dan niet bezit. Voorbereiding: Kopieer de aanvultekst die zich in de box bevindt of stel zelf een aanvullijst op. 1

http://www.mensinwereld.nl Biddulph, (1995) 3 Deze methodiek wordt gehanteerd in Slachtofferhulp Ieper 2

59

Voorbeeld aanvultekst: Ik ben kampioen in ……, Van alle sporten ben ik het beste in….., Ik was fier op mezelf toen……, Ik ben trots op ….., Ik geef mezelf een pluim voor…., Ik heb veel interesse voor……….., Ik wil later …………………….. worden, Ik ben trots op mijn ………………………… (lichaamsdeel), Ik kan goed zorgen voor…….., Ik kan goed………………………………( in huishouden), …. Werkwijze: Laat het kind de tekst aanvullen met zijn/ haar talenten. Wanneer het kind zelf kan schrijven, kan het kind dit zelf doen. Zoniet doet de begeleider dit.

2.4.2 Talenten (trein, boom, vliegtuig, paaseieren, kerstpakjes)1: Doelstelling De bedoeling van deze methodiek is kinderen laten inzien dat ze ook talenten hebben of ook dingen goed kunnen. Met deze methodiek krijgen kinderen ook erkenning voor hun talenten. Leeftijd: Deze methodiek kan gehanteerd worden bij kinderen vanaf een leeftijd van 4 jaar tot 12 jaar. De methodiek dient aangepast te worden aan de vaardigheden die het kind al dan niet bezit. Voorbereiding: Zorg ervoor dat er knutselmateriaal klaarligt. Werkwijze: Naargelang seizoen, feestelijkheden of interesses kan je deze methodiek aanpassen. Maak bijvoorbeeld een talenten - trein, boom, paasklok, kerstboom … . Zorg ervoor dat ieder wagonnetje, blad, paasei, kerstpakje een bepaald talent voorstelt.

1

Team ‘Kinderwerking Slachtofferhulp’, (2003)

60

2.5 Significante thema’s Verder vind ik dat er aandacht moet besteed worden aan volgende thema’s. Het vertrek -dat vaak gepaard gaat met een nieuw huis – maakt heel wat gevoelens los bij het kind. Het kind verlaat een thuis die toch wel een vertrouwde omgeving voor hem/haar was. Daarnaast vind ik het thema’ pesten’ ook heel belangrijk. Pesten komt heel vaak voor. Voor kinderen kan dit negatieve gevolgen hebben. Ik denk aan lager zelfbeeld, depressiviteit, verminderde schoolprestaties, faalangst,… Kinderen die in een hulpverleningssituatie zitten, worden al eens vaker gepest omdat dit een afwijkend gegeven is. Kinderen die niet weten hoe ze met hun gevoelens moeten omgaan, of zich in een bepaalde situatie bevinden, gaan vaker zelf pesten. Ik vind deze thema’s belangrijk omdat ze een grote invloed kunnen hebben op de gevoelens van kinderen.

2.5.1 Pesten1 Doelstelling: De doelstelling van deze methodiek is dat kinderen inzien welke gevolgen pesten kan hebben, en waarom pesters vaak pesten. Deze methodiek nodigt de kinderen uit om zelf te praten over hun ervaringen omtrent pesten. Er worden tevens methoden aangereikt om het pesten te laten stoppen. Leeftijd: Kinderen met een leeftijd vanaf 8 jaar tot 12 jaar. Voorbereiding: Neem de pestkaarten, die zich bevinden in de box Werkwijze Deze methodiek kan je spelen met meerdere kinderen uit het vrouwenopvangcentrum of andere broers of zussen. Je kunt het minimum met 2 spelen en maximum met 4. Geef aan ieder kind 8 kaarten, ook wanneer je het spel met 2 speelt. Wanneer er kaarten over zijn, vormen deze de‘pot’. De bedoeling van het spel is dat je kwartetten vormt. Ieder kind mag elk om beurt een kaart vragen om een setje te vervolledigen. Wanneer de andere deze kaart niet geeft dan moet de vrager een kaart nemen van de ‘pot’. Na het spel, kan de hulpverlener een gesprek houden met de kinderen rond het thema ‘pesten’. 1

Riphagen, M (2000)

61

2.5.2 Vertrek/verhuizen/afscheid Doelstelling: De doelstelling van de volgende methodiek is een afsluitend gesprekje te creëren. Daarin moet er aandacht geschonken worden aan het vertrek en aan de nieuwe woonst. Kinderen die vertrekken zitten, vaak met gemengde gevoelens. Ze zijn blij dat ze naar een nieuw huis gaan, maar tegelijk kunnen ze ook kampen met angsten voor het nieuwe dat moet komen. De bedoeling is dat het een rustig en ontspannend gesprekje wordt. Leeftijd: Kinderen met een leeftijd vanaf 4 jaar tot 12 jaar. Voorbereiding: Maak 2 lotto-borden in de vorm van een huis. Het ene huis zal het nieuwe huis vormen, het andere het VOC. Zoek 4 prenten die verband houden met de vragen die je wilt stellen in je afsluitend gesprekje. Men kan tevens gebruik maken van het model in de box. (zie foto bijlage nr.8) Voorbeeld: Oud huis: VOC Prentje Spaarvarkentje Kindje met lachend gezicht

Kindje met betreurd gezicht Lampje of een figuurtje idee

Mededeling/vraag Meedelen aan het kind dat het zijn/haar spaarvarkentje mag meenemen. Wat vond je hier het leukst? (activiteiten, speelgoed, andere kindjes,…) Wat vond je hier het minst leuk? (Dat je in groep moest leven,….) Wat heb je hier bijgeleerd/ wat is je het meest bijgebleven.

62

Nieuw huis: Prentje School

Bezoek Huis

Platteland/stad

Mededeling/vraag Ga je naar een nieuwe school? Of heb je het al verteld op school dat je verhuist? Melden aan het kind dat het steeds op bezoek mag komen. Heb je al eens je nieuwe huis gezien, hoe ziet het eruit? Slaap je alleen in een kamer? Waar is je huis gelegen? Op het platteland/ stad? In welke stad?

Werkwijze: Geef het kind 1 speelbord. Leg alle kaartjes met het prentje naar beneden op tafel. Het kind mag een kaartje nemen. Wanneer het een kaartje is dat bij zijn/haar speelbord past, mag het op het speelbord gelegd worden. De begeleidster stelt vervolgens een vraag aan het kind of deelt iets mee. Wanneer het kaartje niet past moet het terug gelegd worden. Wanneer het eerste spelbord vol is, kan er overgegaan worden naar het tweede. Dit wordt op dezelfde manier gespeeld.

Besluit: Dit draaiboek is geen afgewerkt proces is. Daarmee bedoel ik dat het geen werk is waarin alle methodieken vermeld staan betreffende het werken rond gevoelens met kinderen. De methodieken zullen ook niet aanslaan bij alle kinderen. Dat is tevens de reden waarom ik bij elk thema verschillende methodieken aanhaalde. Het zal een voortdurend groei - en zoekproces zijn naar aanpassingen of andere werkmethoden. Tot slot zal het draaiboek vaak geëvalueerd moeten worden om te kunnen groeien.

63

Tot slot: Ik kan besluiten dat ik min of meer een antwoord gevonden heb op de vraagstelling die ik in het begin van mijn eindwerk aanhaalde namelijk ‘Hoe kan ik kinderen tussen 4 en 12 jaar die in het VOC verblijven helpen om hun gevoelens op een speelse manier te uiten?’ Het antwoord op deze vraag is mijn draaiboek. Ik vermeld duidelijk dat ik ‘min of meer’ één van de vele antwoorden gevonden heb op deze vraag. Omdat we niet te maken hebben met exacte wetenschap, zullen we ook nooit een éénduidig antwoord kunnen bieden. Hierbij wil ik meedelen dat ik dit draaiboek pas kon opstellen door eerst de vraagstelling te analyseren. Om mijn eigen missie te kunnen vormen, moest ik eerst die van het VOC leren kennen. Daarvoor had ik informatie nodig over de werking van het VOC, omdat ik daar de methodieken toepas. Vervolgens moest ik over gegevens beschikken betreffende de ontwikkeling van kinderen en de oorsprong van gevoelens, vooraleer ik methodieken kon opstellen. Om die methodieken goed te kunnen toepassen heb ik ook nog informatie opgezocht over hoe je met kinderen moet communiceren. Tenslotte moet je nog weet hebben waar je de kinderen (indien nodig) gericht kunt doorverwijzen, nadat je je methodieken goed hebt uitgevoerd. Dit leg ik uit in hoofdstuk 7. Dit draaiboek zal steeds moeten verbeterd en veranderd worden om aan de noden van de kinderen te kunnen voldoen. Ikzelf heb niet alle methodieken kunnen uitproberen. Daar is een heel eenvoudige reden voor: op het einde van mijn stage waren geen kinderen meer aanwezig in het VOC. In mijn eerste periode van mijn stage, waren er wel kinderen aanwezig. Met hen heb ik 2 methodieken uitgevoerd. Ik wou niet meer methodieken uitvoeren met deze kinderen, omdat ik vind dat zij geen proefkonijnen hoeven te zijn. Op mijn stage werd reeds gewerkt met het paspoortje en kennismakingsgesprekje, memory-spel, humeurbarometer en praten over feiten in het heden en verleden met behulp van de handpoppetjes. Zowel de kinderen als de hulpverleners ervoeren deze methodieken heel erg positief. Doordat de methodieken ‘spel’ bevatten, werd er veiligheid gecreëerd. Kritische blik: Ik ben er bewust van dat deze methodieken niet zullen aanslaan bij alle hulpverleners. Je moet je als hulpverlener zelf er goed bij voelen. Wanneer je je er niet goed bij voelt, zal het kind dit opmerken of aanvoelen. Hopelijk kan dit draaiboek een bijdrage zijn in de overschakeling van de kinderwerking naar de kinderhulpverlening.

64

Bijlagen

65

BIJLAGE 1: ‘De rechten van het kind’.

1

•

•

1

JE HEBT RECHT OP INFORMATIE. Eigenlijk begint het hier allemaal mee. Wat ben je met rechten waar je niks van af weet? Je hebt dus het recht om je rechten te kennen. Maar je hebt daarnaast ook recht op allerhande informatie die voor jou belangrijk kan zijn: wat de regels op school zijn bijvoorbeeld, wat er in de wereld rondom jou gebeurt, wat er gebeurt wanneer je ouders gaan scheiden, wat er in je gemeente gebeurt. JE HEBT RECHT OP EEN EIGEN PLEK. Pa, ma, broers, zussen, huisdieren ... alles lekker onder één dak. Of misschien heb je wel twee huizen: één bij je vader en één bij je moeder? Of misschien woon je bij geen van beiden. In elk geval heb je recht op een plaats waar je je goed voelt, waar je thuis bent. Het is er natuurlijk niet alle dagen even leuk en gezellig, er is ook wel eens ruzie, maar het blijft toch je eigen plek.

•

JE HEBT RECHT OP ONDERWIJS. Sommige kinderen vinden dat een beetje een raar recht, omdat in ons land alle kinderen eigenlijk de plicht hebben om onderwijs te volgen. Voor de meeste kinderen betekent dit dat ze naar school moeten gaan. Maar er bestaan ook andere vormen van onderwijs, zoals bijvoorbeeld huisonderwijs. Hoe kan een plicht nu een recht zijn? In de tijd van je overgrootouders gingen niet alle kinderen naar school. Alleen de kinderen van rijke ouders kregen de kans om te leren lezen, schrijven en rekenen. De andere kinderen moesten gaan werken om geld te verdienen of moesten thuis helpen. Omdat dit niet rechtvaardig was heeft nu elk kind het recht om naar school te gaan. En om zeker te zijn dat alle kinderen dit recht hebben, heeft men er een plicht van gemaakt.

•

JE HEBT RECHT OP BESCHERMING. Soms gebeurt het dat volwassenen het niet echt goed met je menen. Sommige kinderen krijgen nog steeds slaag, worden verplicht te gaan werken, moeten meevechten in een oorlog, worden gepest… Kinderen moeten hier tegen beschermd worden. Ook als kinderen iets verkeerd doen mogen volwassenen hen niet slaan of te hard straffen.

http://www.kinderrechten.be

66

•

JE HEBT RECHT OP GEZONDHEIDSZORG EN HULP. Het is belangrijk om gezond te zijn. Daarom moet je goed verzorgd worden. En als je ziek bent, kan je naar de dokter om je te helpen genezen. Als je een probleem hebt, dan moet je geholpen worden. Vaak kunnen je ouders dat, of je vrienden, of soms wel eens een leerkracht. Soms is dat niet genoeg en dan kan je hulp krijgen van iemand die jouw probleem heel goed kent.

•

JE HEBT RECHT OP VRIJE TIJD EN RECHT OM TE SPELEN. Spelen is voor kinderen heel belangrijk. Door te spelen kan je heel wat bijleren en je kan er ook lekker door ontspannen. Bovendien kan je al spelend heel wat andere mensen leren kennen. Kinderen moeten ook vrije tijd krijgen om even te kunnen doen waar ze zin in hebben: rusten, sporten, een boek lezen. Ook volwassenen hebben vrije tijd en spel nodig.

•

JE HEBT RECHT OM JE EIGEN MENING TE ZEGGEN. Je hebt vast wel je eigen idee over allerhande dingen die rondom jou gebeuren. Je mag ook luidop zeggen wat je denkt. De anderen moeten ook naar jouw mening luisteren. Maar jij natuurlijk ook naar die van anderen. Het gaat er dan niet zozeer om wie er nu “gelijk” heeft, maar veel meer over naar elkaar leren luisteren. Zo leer je elkaar ook veel beter kennen en leer je wat iemand belangrijk vindt. Dit is echt een heel belangrijk recht, waarmee je leert opkomen voor jezelf en tegelijkertijd respect te hebben voor anderen.

•

JE HEBT RECHT OP PRIVACY Soms wil je wel eens alleen zijn en daarom heb je recht op een eigen plek. Maar ook andere dingen zijn van jou, en van jou alleen. Zoals bijvoorbeeld het dagboek waar je alle dagen in schrijft, de brieven die je krijgt van vrienden… Andere mensen mogen die alleen maar lezen als jij hun dat toelaat. Ook over je leven (wat je doet, wat je denkt, je schoolresultaten, je problemen…) mag niet zomaar iedereen wat rondvertellen. Ook dat behoort tot jouw privé leven. Je hebt ook recht op privacy rond jouw eigen lichaam. Zo moet je bijvoorbeeld niet altijd toelaten dat iedereen zomaar de badkamer binnenwandelt terwijl jij onder de douche staat, als je dat niet leuk vindt.

•

JE HEBT RECHT OP JE EIGEN GELOOF Sommige mensen zijn katholiek, andere islamiet of protestant of joods. Sommige mensen geloven ook niet in één of andere God. Meestal leer je van je ouders waar zij in geloven en dan neem je dat zelf ook over. Maar je mag daar ook anders over gaan denken of daar vragen over gaan stellen.

•

JE HEBT RECHT OM BESCHERMT TE WORDEN TEGEN ZWARE ARBEID Alle dagen gaan werken is natuurlijk verboden voor kinderen. Maar dit betekent niet dat kinderen helemaal niet mogen werken. Integendeel, heel wat kinderen werken graag. Gewoon omdat ze het leuk vinden, of omdat ze dan wat zakgeld kunnen bijverdienen of omdat ze hun ouders wat willen helpen bij het werk in huis. Dat mag natuurlijk wel. Sommige kinderen hebben ook

67

bijzondere talenten, ze kunnen bijvoorbeeld goed zingen of acteren. Zolang kinderen het leuk vinden en tegelijkertijd ook naar school blijven gaan, mogen zij bijvoorbeeld meespelen in een film of een musical of zingen in een groepje. Maar niemand mag kinderen bij dit soort werk misbruiken, want dan is het kinderarbeid. En dat is verboden door de wet. •

JE HEBT RECHT OM SAMEN TE KOMEN MET JE VRIENDEN. Kinderen hebben het recht om samen te komen met vrienden, deel uit te maken van een bestaande groep (een sportclub, een jeugdbeweging…) of zelf een clubje op te starten (een zangclubje, een vriendengroepje, een zwemteam…).

•

JE HEBT RECHT OP GEZOND ETEN EN DRINKEN Misschien vind je dat wel heel normaal. Maar in sommige delen van de wereld sterven er nog elke dag kinderen omdat ze niet genoeg eten hebben of omdat er niet voldoende drinkwater is. En ook hier bij ons hebben niet alle gezinnen voldoende eten. Soms eten kinderen niet altijd even gezond, waardoor ze bijvoorbeeld te dik worden of juist te mager of onvoldoende groeien. Door alle dagen frietjes te eten en te snoepen, zonder groente of fruit te eten, heb je wel voldoende voedsel, maar gezond is het zeker niet.

68

BIJLAGE 2: ‘Organisatiestructuur CAW De Papaver’1 Legende: TB: Teambegeleider/ Teambegeleidster ALGEMENE VERGADERING

RAAD VAN BEHEER

1

TB

Slachtofferhulp

bezoekruimte

TB

Justitieel WW

TB

Mannenopvang

TB

Vrouwenopvang

TB

Relationeel WW

TB

Algemeen WW

TB

Onthaal

Administratief bediende

Kwaliteitscoördinator

DIRECTEUR

Stageplan: Pottie Marieke (2006-2007)

69

BIJLAGE 3: ‘Kennismakingsgesprekje’1

1

Dit boekje werd gemaakt door Broucke Tom. Deze versie bevat ideeën en gegevens die reeds gebruikt werden in het boekje van het VOC.

70

71

72

73

74

Bijlage 4: ‘lijst prentenboeken’ Thema gevoelens: • • •

Lévy, D e.a. (2004) Hoe voelt Felix zich vandaag? Leuven, Davidsfonds Verplancke, K e.a. (1999) Bang, boos, blij Wielsbeke, De eenhoorn Stanton, P Hoe voel je je? Barcelona, Casterman

Thema blij • • • •

Van otterloo, M (2007) Een beetje blij Tielt, Lannoo Spee, G (1998) Big is blij Amsterdam, Leopold Velthuijs, M (1999) Kikken en een heel bijzondere dag Amsterdam, Leopold Veldhuijs, M (2004)Klein mannetje vindt het geluk, Amsterdam, Leopold

Thema bang • • • • •

Van otterloo, M (2006) Een beetje bang Tielt, Lannoo Van Loon, P (2005) Help! Een gobbelgobbelmonster Amsterdam, Leopold B.V. Delfos, M (2003) Merel is bang Bussum, Pereboom Moses, B (1995) Als je bang bent Baarn, Dijkstra Velthuijs, M (1994) Kikker is bang Amsterdam Leopold

Thema boos • • • •

Van otterloo, M (2006) Een beetje boos Tielt, Lannoo Moses, B (1995) Als je boos bent Baarn, Dijkstra Kuipers, B e.a. (2000) Boos in de doos Tilburg, Zwijsen Moss, M (2002) Smoezel heeft een slechte bui Rotterdam, De Vries-Brouwers

Thema verdrietig • • • • •

Puttock, S (2001) Een verhaal voor Rosa Amsterdam, Luister Bruna, D (1997) Lieve oma Pluis Amsterdam, Mercis Publishing Moses, B (1995) Als je verdrietig bent Baarn, Dijkstra Spee, G (1995) Willem is verdrietig Meerhout, infoboek Velthuijs, M (2003) Kikker is bedroefd Amsterdam Leopold

75

BIJLAGE 5: ‘foto’s methodieken uit box’ Foto: Memory-spel

Foto: kennismaking met de basisgevoelens: gevoelsplaten

76

BIJLAGE 6: ‘humeurbarometer’

77

BIJLAGE 7: ‘foto’s methodieken uit box’ Foto: emotieslang

Foto: wat kan ik doen als ik verdrietig ben: zorgenpoppetjes

78

BIJLAGE 8: ‘significante thema’s: vertrek/verhuizen/afscheid Foto: lotto-bord

79

Bronnen BOEKEN -

F Delfos, M (2006) Luister je wel naar mij? Amsterdam: SWP, 11e druk

-

Riphagen, M ( 2000) Spelenderwijs Dordrecht: stichting blijf van mijn lijf

-

Team kinderwerking en slachtofferhulp (red) (2003) Kinderen helpen na schokkende gebeurtenissen Tielt: Lannoo

-

Steerneman, P (1994) Leren denken over denken en leren begrijpen over emoties Leuven, Garant

-

Biddulph, S (1995) Het geheim van een blije opvoeding Rijswijk: Elmar

-

Padmos, B (2004) De scriptiesupporter Antwerpen, Garant, 5e druk

-

Craeynest, P (2000).De levensloop van de mens; inleiding in de ontwikkelingspychologie. Leuven: Acco vierde druk

-

Roediger, H e.a. (2004) Psychologie een inleiding Gent: Academia Press, vierde druk

-

Van der ploeg, J (1998).Had me dat eerder verteld. Utrecht: SWP

-

Kohnstamm, R e.a.(2002) Kleine ontwikkelingspsychologie Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, vijfde druk

-

Ruijssenaars, A e.a. (1992) Emotionele problemen Leuven: Acco

-

Daemen, E (red) e.a (z.j.) Bronnen- en praktijkboek voor relationele vorming in de basisschool, axen in actie

-

Van Harten, T (red) ( 2004) Als het mis gaat bel ik jou Gouda: JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding

-

Janssens, K (2005). Wat is familie? Leuven: Davidsfonds infodok

MONDELINGE MEDEDELINGEN -

Vrouwenopvangcentrum: Ieper (CAW De Papaver) Slachtofferhulp Ieper (CAW De Papaver) Vrouwenopvangcentrum: Boechout (CAW De Terp) Vrouwenopvangcentrum: Brugge (CAW De Poort)

80

-

Vrouwenopvangcentrum: Lebbeke (CAW ’ T Dak – Teledienst) Therapeut Bemok

CURSUSSEN -

Decuypere, I (2005 - 2006) systeemdenken cursus sociaal werk, tweede jaar

-

Vanparijs, W ((2004 - 2005) Ontwikkelingspsychologie cursussociaal werk, eerste jaar

LEGISTIEKE BRONNEN -

Decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarigen in de integrale jeugdhulp

INTERNET -

www.cawdepapaver.be http://deviersprong.be/verwijzers/Kinderhulpverlening.htm www.caw.be http://users.skynet.be/cgglargo/welkom.htm www.volkscultuur.nl http://www.mensinwereld.nl www.rechtspositie.be www.kinderrechtencommissariaat.be

ANDERE -

-

Brochure ’jij en het comité voor bijzondere jeugdzorg’. ( 1999). Ministerie van Vlaamse gemeenschap, Brussel Infobrochure VOC Reglement VOC Folderklachtenregeling CAW Visietekst “ aanbod naar minderjarigen in het VOC Bundel transact: ‘kind tussen twee vuren’, preventie- en hulpprogramma’s voor kinderen die getuige zijn (geweest) van huiselijk geweld Bundel Steunpunt Algemeen Welzijnswerk: ‘kinderen, slachtoffers van een schokkende gebeurtenis’ Basistekst

81