Mijn naam is 65
Naamgeving in de Vlaamse dovengemeenschap
www.fevlado.be
Naamgebaren Het is voor vele ouders een leuke zoektocht tijdens de zwangerschap en voor vrienden en familie een groot raadsel tot het geboortekaartje arriveert: hoe heet de kleine spruit? Welke naam vonden de kersverse ouders zo mooi dat hij bovenaan hun lijstje prijkte? Die naam is meestal gebaseerd op de klank. Er zijn mensen voor wie de betekenis van een naam doorslaggevend is, maar meestal speelt die betekenis in onze westerse cultuur geen rol meer. Vermits de ouders de naam bijna altijd vóór de geboorte kiezen, is er ook geen enkele directe link met het uiterlijk of het karakter van de naamdrager. Maar er bestaan culturen waarin de naamgeving op een heel ander manier gebeurt. Bij de Indiaanse stammen krijg je een naam bij de geboorte. Op bepaalde tijdstippen in je leven, bijvoorbeeld de puberteit of bij een belangrijke daad, verandert die naam. Bij de Maidu, krijgen de meeste kinderen een naam bij de geboorte naar aanleiding van een evenement dat op dat moment plaatsvindt.Vindt er niets noemenswaardig plaats, dan worden deze kinderen als ‘kind’, ‘baby’, ‘jongen’ of ‘meisje’ aangesproken tot men iets karakteristiek aan het kind opmerkt. In Ghana bijvoorbeeld krijgt een jongetje dat op maandag geboren wordt de naam Kojo of Kwadzo. Wordt een meisje op dinsdag geboren dan heet ze Abena. Maar ook hier in Vlaanderen is er een groep mensen, een gemeenschap, die op een heel andere manier met namen omgaat. In de dovengemeenschap bestaat er naast de officiële geboortenaam ook een andere manier van naamgeving: de naamgebaren.
Wat is een naamgebaar? Iedereen heeft één of meerdere voornamen en een familienaam. Maar hoe ziet jouw naam eruit in gebaren? Gebarentalen hebben een systeem om namen te spellen, het vingeralfabet. Dove mensen gebruiken dit echter niet graag omdat het zo tijdrovend is. Maar er bestaat een alternatief: ‘naamgebaren’. Dove en slechthorende mensen zoeken een gebaar dat bij jou past. Dit gebaar wordt dan jouw persoonlijke naamgebaar. Zo’n naamgebaar is heel handig. Je kan jezelf ermee voorstellen en anderen zullen het gebruiken als ze over jou iets willen vertellen. Zo moet je niet steeds je naam volledig spellen.
Hoe ontstaat een naamgebaar? Naamgebaren kunnen op verschillende zaken gebaseerd zijn:
> > > >
Een uiterlijk kenmerk De betekenis van de gesproken naam De initialen Een persoonlijke eigenschap
Handalfabet
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
W
X
Y
Z
Naamgebaren gebaseerd op een uiterlijk kenmerk Wanneer je een opvallend uiterlijk kenmerk hebt, kan het gebeuren dat je een naamgebaar krijgt dat daarop gebaseerd is.
‘’
Cynthia Dult
Mijn naamgebaar heb ik pas een jaar geleden gekregen van twee dove vriendinnen. Daarvoor had ik weinig contact met dove mensen omdat mijn ouders horend zijn en ik vanaf mijn tiende het reguliere onderwijs volgde. Mijn naamgebaar is gebaseerd op het moedervlekje op mijn bovenlip.
Naamgebaren gebaseerd op initialen Geïnitialiseerde naamgebaren zijn gebaseerd op de initialen van je naam. Hiervoor wordt het handalfabet gebruikt. Voor elke letter van het alfabet bestaat er een handvorm. Deze handvormen worden gebruikt om namen en woorden te spellen. Bij geïnitialiseerde naamgebaren wordt de eerste letter van de naam gespeld in combinatie met het mondbeeld van de gesproken naam.
‘’
Kevin Vanhede
Ik heb mijn naamgebaar gekregen van mijn moeder. Het is de eerste letter van mijn naam. Iedereen in de dovengemeenschap kent me met dit naamgebaar. Het is een gemakkelijk en kort gebaar. Ik zou het niet willen veranderen.
Naamgebaren gebaseerd op de betekenis van een naam De betekenis van zowel je voor- als familienaam kan de basis vormen voor een naamgebaar. Is je familienaam bijvoorbeeld ‘De Bakker’, dan bestaat de kans dat het gebaar ‘bakker’ jouw naamgebaar zal worden. Is je voornaam ‘Roos’ dan krijg je als naamgebaar misschien wel het gebaar ‘roos’.
Marc Van Iseghem
‘’
De meeste mensen gebruiken de letter ‘M’ van Marc. Als er twijfel is over welke Marc het gaat, dan maakt men de gebaren ‘Van’ en ‘Izegem’ en dan is het meteen duidelijk dat het over mij gaat. Daarvoor bestaan er natuurlijk naamgebaren (lacht).
Naamgebaren gebaseerd op persoonlijke eigenschap Een naamgebaar kan ook gelinkt zijn aan een karaktertrek, een gewoonte of aan de persoonlijkheid van iemand. Wanneer je bijvoorbeeld een specifieke hobby hebt, vrolijk door het leven gaat, een doorzetter bent of een bepaald gebaar frequent gebruikt, dan kan die eigenschap jouw naamgebaar mee bepalen.
Ayfer Içeloglu Ayfer Içeloglu bijvoorbeeld kreeg het gebaar ‘verlegen’ als naamgebaar.
‘’
Ik kreeg dit naamgebaar omdat ik vaak verlegen en stil was. Toen ik nog heel klein was, viel dat wel op. Ik denk dat oudere leerlingen van onze dovenschool mij mijn naamgebaar gegeven hebben. Toen ik in het lager onderwijs zat, had ik een ander naamgebaar maar dat gebaar vond ik niet zo passend. Met het naamgebaar dat ik nu heb, ben ik wel tevreden. Ik vind het niet erg dat de mensen meteen weten dat ik eerder verlegen ben. Ooit wil ik wel een ander naamgebaar. Een mooier gebaar dat uitgaat van mijn positieve eigenschappen!
Naamgebaren gebaseerd op de betekenis van een naam
Bart De Doncker
‘’
Mijn naamgebaar heb ik gekregen in de periode dat ik in de middelbare school zat, vermoed ik. Ik denk dat ik de enige ben met dit naamgebaar. Het is gebaseerd op mijn familienaam en het is eigenlijk het gebaar voor ‘donker’.
Naamgebaren gebaseerd op persoonlijke eigenschap
Peter Vanhoutte
Ik heb drie naamgebaren: ‘sleutel’, ‘rode wijn’ en ‘lorm’ *.
‘’
Het gebaar ‘sleutel’ was het eerste naamgebaar dat ik kreeg. Het waren oudere mensen die het gaven. De sleutel verwijst naar een bijbels verhaal waarin Petrus drie sleutels kreeg. Omdat ik Peter heet, hebben ze me dat gebaar ‘sleutel’ gegeven. Dat was nog van in de goede katholieke tijden (lacht). Ik vind het zelf een beetje vergezocht. In Kortrijk ging ik naar de gebarenkring en volgde daar ook een cursus Vlaamse Gebarentaal. Het gebaar ‘rode wijn’ heb ik toen gekregen omdat ik tijdens de pauze altijd rode wijn dronk. In België zijn er weinig mensen die Lorm gebruiken, binnen de dovengemeenschap ben ik vrijwel de enige. Het gebaar ‘Lorm’ is dus uniek voor mij. Iedereen weet dan waarschijnlijk wel dat het naar mij verwijst. Ik denk zelf dat ‘Lorm’ heel duidelijk is, het is ook heel typisch voor mij.
*Lorm is een tactiele communicatievorm die vooral door doofblinden gebruikt wordt. Het is een vaststaande code waarbij de letters van het alfabet komen overeen met bepaalde punten en strepen die gemaakt worden in de linkerhandpalm van de doofblinde persoon. Je kan het een beetje vergelijken met braille.
Van wie krijg je een naamgebaar? Wanneer een kind geboren wordt in een doof gezin, zal het meestal al als baby of peuter een naamgebaar krijgen. Sommige ouders bedenken al een naamgebaar nog vóór de geboorte. Dit kan gebeuren wanneer het ongeboren kindje al specifiek gedrag vertoont, bijvoorbeeld heel beweeglijk is in de buik. Dit zijn slechts uitzonderingen. Meestal wordt de geboorte afgewacht. Een meisje gaf bijvoorbeeld haar kersverse broertje als naamgebaar het gebaar ‘ZEEP’, omdat ze vond dat het kindje zo lekker naar zeep rook.
Manu Breemersch Manu vertederde zijn mama Dana en papa Stefaan met zijn lekkere bolle kaakjes, waardoor zijn naamgebaar voor de hand lag.
‘’
Dana Theys: Toen Manu geboren werd had hij echt bolle kaakjes. Iedereen nam het naamgebaar meteen over en zo werd het al snel verspreid. Ik vind het wel een mooi gebaar en iedereen kent het al, dat is wel gemakkelijk.
Vlaamse
Gebarentaal
>
leeft !
FEVLADO - DIVERSUS
> Vorming voor doven en horenden • Cursussen Vlaamse Gebarentaal (VGT) • Vorming Doofbewustzijn • Workshops VGT en dovencultuur op uw maat • …
> Adviseren en begeleiden van organisaties > Informeren en sensibiliseren > Documentatiecentrum > Vlaamse Gebarentaal = cultureel erfgoed
Stropkaai 38 9000 Gent
[email protected] www.fevlado.be
Fevlado-Diversus is als sociaal-culturele vormingsdienst lid van Vijftact vzw, een federatie erkend door het Vlaams ministerie van cultuur.
Van wie krijg je een naamgebaar? Meer dan 90% van dove kinderen groeit op in een horend gezin. Meestal heeft het gezin bij de geboorte niet echt een band met dove mensen en Vlaamse Gebarentaal. Dit heeft tot gevolg dat het grootste deel van de dove kinderen pas in aanraking komt met naamgebaren wanneer ze school beginnen lopen in een dovenschool. Veel naamgebaren worden dan ook in die periode toegekend door dove vriendjes. Deze naamgebaren hebben vaak te maken met opvallende uiterlijke kenmerken, hobby’s, karakter, …
Greet Vergult Tijdens de schoolperiode volgen veel dove leerlingen ook logopedie. Naar aanleiding hiervan kreeg Greet Vergult haar naamgebaar.
‘’
Mijn ouders hebben mij in het Nederlands opgevoed, ze kennen geen Vlaamse Gebarentaal. In de dovenschool kreeg ik logopedie. Het uitspreken van ‘gr’ is voor veel dove kinderen moeilijk. Dit wordt aangeleerd door tijdens het uitspreken van deze klanken de trillingen aan de keel te voelen. De kinderen op school gaven me dit gebaar en het is altijd zo gebleven.
Hoe zit het met huisdieren? Minou en Sloeber krijgen misschien van hun dove baasjes ook wel een naamgebaar. Zeker niet alle dove mensen geven hun huisdieren een naamgebaar maar soms worden dieren echt een deel van het gezin en dan kunnen mensen het fijn of belangrijk vinden om hun dier een naamgebaar te geven.
Puma Nadine Buchwald bijvoorbeeld, heeft zes katten en een hond, met elk hun eigen karakter en kleur. Ze gaf ze bijna allemaal een naamgebaar.
‘’
Nadine Buchwald: De poezen waren allemaal al geboren toen ze hun naamgebaar kregen. De meeste naamgebaren zijn gebaseerd op bepaalde uiterlijke kenmerken, zoals een vlek of strepen. Ik heb de naamgebaren samen met mijn vriendin gegeven. We gebruiken ze als we over de poezen spreken. Mijn hond heeft ook een naamgebaar. Hij graaft graag putten en zijn naamgebaar is dus ook daarvan afgeleid.
Kan je een naamgebaar weigeren of veranderen? Maar wat als je nu echt niet tevreden bent met je naamgebaar? Als je een naamgebaar krijgt en je voelt je er zelf niet zo goed bij, kan je het naamgebaar weigeren. Als het naamgebaar bijvoorbeeld naar een uiterlijk kenmerk verwijst (vb: dikke buik), kan dit soms kwetsend zijn. Je hebt het recht om het naamgebaar niet te aanvaarden en verder af te wachten tot je een passend naamgebaar krijgt. Soms refereert een naamgebaar naar een typisch kenmerk van jezelf uit je kindertijd, maar als adolescent kan je het gevoel krijgen dat het naamgebaar niet meer bij je past. Je kan je naamgebaar dan wel proberen veranderen. In contacten met nieuwe mensen kan je jezelf met je nieuwe naamgebaar voorstellen. Bij mensen die je echter kennen met je vroegere naamgebaar, zal het een hele opdracht zijn om je nieuwe naamgebaar te introduceren. Dit is net zoals bij een gesproken naam. Stel dat je je eigen naam niet mooi vindt en je wilt graag dat mensen je met een andere naam aanspreken. Het zal een hele tijd duren vooraleer je nieuwe naam gebruikt wordt.
Marie-Rose Cobbaert
‘’
Het is een grappig verhaal. Op een dag kwam ik naar school met een paardenstaartje in mijn haar. Een medeleerling heeft toen spontaan naar mij verwezen door het gebaar te gebruiken dat je op de foto’s ziet. Sindsdien is dit mijn naamgebaar en is het steeds hetzelfde gebleven. Nu kent iedereen mij zo. Gelukkig vind ik het wel een mooi gebaar, ik zou het zeker niet willen veranderen!
Bekende personen Bart Wellens heeft zijn naamgebaar te danken aan zijn dove oom die twee vingers heeft verloren. Verschillende familieleden delen dit naamgebaar, maar het wordt steeds gepersonaliseerd. Zo wordt het naamgebaar bij Bart Wellens voorafgegaan door de letter ‘B’. Bij zijn vader Lucien, wordt het naamgebaar gecombineerd met het gebaar voor ‘baby’. Dit is niet uitzonderlijk. Het komt nog voor dat verschillende leden van eenzelfde familie een naamgebaar delen.
‘’
Bart Wellens Ik heb veel dove familieleden, maar ik wist niet dat ik een naamgebaar had.
Kan je meerdere naamgebaren hebben? Marie-Rose heeft sinds haar kindertijd één naamgebaar. Maar het kan ook anders, zo blijkt uit het verhaal van Jef. Hij heeft doorheen de jaren maar liefst 5 naamgebaren bij elkaar gesprokkeld.
Jef Vandendriessche
‘’
Ik ben Jef Vandendriessche en ik heb verschillende naamgebaren.
Mijn ouders gaven me bij mijn geboorte de naam ‘Jozef’ mee. Jozef was een timmerman en daarom maakt men een zagende be weging wanneer mensen het over hem hebben.Vroeger gebruikte men hetzelfde naamgebaar voor mij dankzij mijn naam ‘Jozef’. In Brugge gebruiken ze het tweede gebaar (op de borst). Het derde gebaar vind ik zelf het mooiste het is de ‘J’, de eerste letter van mijn voornaam dus. Het vierde gebaar kreeg ik na mijn deelname aan het televisie programma ‘voorbij de grens’. Daar moest ik steeds de rolstoelen duwen en toen kreeg ik een combinatie van de gebaren ‘J’ en het gebaar ‘duwen’ als naamgebaar. In Wallonië kennen ze me dan weer met het vijfde naamgebaar. Ik kreeg het vroeger omdat mijn haar altijd strak achteruit gekamd was.
1
2
3
4
5
Wie krijgt een naamgebaar? Iedereen die een band heeft met de dovengemeenschap kan een naamgebaar krijgen. Dit betekent dat niet enkel dove mensen een naamgebaar kunnen hebben, ook horenden die contacten hebben met dove mensen (zoals familie en vrienden, hulpverleners, tolken, enz..) kunnen er één krijgen. Een naamgebaar is een teken van waardering door de dovengemeenschap.
Bekende personen
Ook bekende personen kunnen een naamgebaar krijgen waarmee naar hen gerefereerd kan worden. De voorwaarde is wel dat die bekende persoon voor de dovengemeenschap ‘belangrijk’ is. Zo zijn er heel wat politici die naamgebaren hebben, maar bijvoorbeeld ook bekende sportlui en belangrijke historische figuren. Zangers zijn in de dovengemeenschap uiteraard minder populair en zullen dus slechts zelden een naamgebaar krijgen. Een uitzondering is bijvoorbeeld Elvis Presley die niet zozeer als zanger zijn naam gebaar verdiend heeft, maar meer als icoon voor een hele generatie.
‘’
Joke Schauvliege Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur.
Mijn naamgebaar is het gebaar ‘vlieg’, ik vind het grappig en ben er blij mee. In vergaderingen met doven kan ik nu mijn naamgebaar gebruiken.
Zijn naamgebaren geëvolueerd in de loop der tijd? Vóór de jaren ’60 van de vorige eeuw kon het gebeuren dat, wanneer een vrouw trouwde, ze een nieuw naamgebaar kreeg. Dit naamgebaar was het naamgebaar van haar echtgenoot, gecombineerd met de gebaren ‘vrouw van’. Mettertijd werden vrouwen meer bewust van hun eigenheid en verviel dit gebruik. Niet alleen vrouwen kregen geen eigen naamgebaar, maar ook naar kinderen werd vaak verwezen als ‘zoon van’ of ‘dochter van’. Beide soorten naamgebaren zijn bij de huidige generaties zo goed als uitgestorven. Het gebruik van nummers in de dovenscholen is ook zo’n uitgedoofde traditie. Tot in de jaren ‘60 kregen de kinderen in sommige dovenscholen een nummer. Dat nummer werd automatisch hun naamgebaar. Sommige dove mensen kregen later een ander, meer persoonlijk naamgebaar. Anderen bleven hun leven lang hetzelfde naamgebaar gebruiken, zoals Paul De Weerdt die het nummer ‘65’ kreeg in de dovenschool in Antwerpen.
‘’
Paul de Weerdt
Vroeger wanneer je in de dovenschool je schoolcarrière begon, kreeg je een cijfer. Je naam werd niet gebruikt, enkel dat cijfer. Had je het cijfer 34, 35, 85 of 88, dan werd het gebaar van dat cijfer je naamgebaar. Zo ging dat. Mijn naamgebaar is het cijfer 65 zoals het vroeger gebruikt werd. Ik heb ooit nog eens iemand ontmoet die hetzelfde naamgebaar had als ik. Toen ik hem vroeg wanneer hij op school gezeten heeft, bleek dat hij uit de school vertrokken was net op het moment dat ik er toe kwam. Ik had dus zijn cijfer en dus naamgebaar overgekregen. Dat ging zo toen, wanneer er nieuwe leerlingen toekwamen, kregen ze de cijfers van de leerlingen die vertrokken waren.Wie de volgende ‘65’ was weet ik niet, ik heb er ook nooit naar gezocht. Na mijn schooltijd is mijn naamgebaar hetzelfde gebleven, iedereen kent mij met mijn naamgebaar ‘65’. Ik kreeg mijn naamgebaar dus toen ik drie jaar oud was in de dovenschool, maar natuurlijk besefte ik er toen niets van. Toen ik zes à zeven jaar was wist ik dat dat gebaar ‘65’ mijn naamgebaar was. Nu worden die cijfers niet meer gebruikt en zijn dus ook de naamgebaren veranderd.
Personen met hetzelfde naamgebaar Marie, Noah, Sarah, Aïsha,… allemaal namen die veel voorkomen in onze cultuur. In de dovengemeenschap zijn er soms ook twee of meerdere mensen met hetzelfde naamgebaar, zoals Katleen en Kaat bijvoorbeeld. Omdat het woord ‘kat’ voorkomt in hun voornaam, hebben ze beiden het gebaar voor ‘kat’ als naamgebaar gekregen. Heet je Katrien, Kathy of Katia? Dan krijg je misschien ook wel dit naamgebaar…
Kaat Braeckman
Katleen Van Genechten
Vlaamse
Gebarentaal
>
leeft !
FEVLADO Federatie Vlaamse Dovenorganisaties
> Koepel Vlaamse Dovenverenigingen > Belangenbehartiging > Informeren
Stropkaai 38 9000 Gent
[email protected] www.fevlado.be
Fevlado wil werk maken van gelijkwaardigheid, emancipatie en ontplooiing van dove personen en hun taal, de Vlaamse Gebarentaal, in de samenleving. Daarom komt Fevlado op voor de eigenheid, de rechten en het welzijn van dove personen in alle aspecten van het dagelijks leven.
Heb jij ook een naamgebaar?
