Methodisch handelen bij gedragsproblematiek: wie ziet door de bomen het bos nog?

PgD-Jaarverslag 2012 Inleiding Dit verslag omvat een inhoudelijke samenvatting van de activiteiten van de PgD in 2012. Dit is onderverdeeld naar kwartalen. In dit jaarverslag is niet opgenomen welke voordrachten en cursussen er door de diverse PgD psychologen zijn georganiseerd. Ook is de jaarrekening niet bijgevoegd. Meer informatie is op te vragen bij de directie, via [email protected].

Eerste kwartaal 2012 Methodisch handelen bij gedragsproblematiek: wie ziet door de bomen het bos nog? In de afgelopen decennia heeft de psychologie op verschillende manieren bijgedragen aan de ontwikkeling van de zorg voor ouderen met dementie. Zagen we in de beginjaren een uitbreiding van de diagnostische hulpmiddelen in de vorm van psychologische tests en gedragsobservatieschalen, de laatste jaren is er een duidelijke groei van initiatieven en projecten rondom de hulpverlening bij probleemgedrag van ouderen met een cognitieve stoornis. Deze ontwikkeling was onderwerp van bespreking tijdens de PgDstudiemiddag van 18 januari 2012. Ruim zeventig deelnemers in het PgDsamenwerkingsverband kwamen daarvoor naar De Stichtse Hof in Laren, sommige in het gezelschap van casemanagers of gespecialiseerde verzorgenden. Maritza Allewijn (Vivium zorggroep, De Stichtse Hof, Laren) introduceerde de lesmodule Stappenplan probleemgedrag aan de hand van de bij deze module behorende dvd (het lesprogramma is verkrijgbaar bij Vilans, Utrecht). De dvd laat zien hoe methodisch omgaan met moeilijk hanteerbaar gedrag in de praktijk kan worden gerealiseerd. Een belangrijke hulp daarbij is het stappenplan van negen onderdelen: voorbereiden, de probleemsituatie in kaart brengen, eerst met het verzorgende team, en vervolgens met arts, psycholoog of paramedici, nadenken over mogelijke verklaringen voor het probleemgedrag, over wat je wil bereiken, bedenken wat je gaat doen, de gemaakte afspraken uitvoeren, de resultaten bekijken en conclusies trekken. Zo’n stappenplan heeft een cyclisch karakter: evaluatie van wat er bereikt is kan ertoe leiden dat het stappenplan nog eens wordt doorlopen om zo nodig beter werkende interventies toe te passen. Bij de lesmodule horen niet alleen een handleiding en dvd, maar ook diverse powerpointpresentaties die psychologen of andere docenten kunnen gebruiken bij de ondersteuning van het verzorgende team. De lesmodule van Vilans is de concrete opbrengst van het Verbetertraject Probleemgedrag. Marjan Nielen en Marit Harting (Vivium zorggroep Naarderheem, Naarden) lieten de uitwerking zien van de NIP-SPO handreiking Psychologische hulpverlening bij gedragsproblemen bij dementie. Deze handreiking (gepubliceerd in 2009) is inmiddels geïntegreerd in het project ‘Grip op probleemgedrag’, dat door promovendus Sandra Zwijsen wordt geleid en tot doel heeft de samenwerking tussen verzorgenden, artsen en psychologen rondom gedragsproblemen beter te stroomlijnen. ‘De aanpak van moeilijk hanteerbaar gedrag mist structuur’, zo ervaren Marjan Nielen en veel collega’s met haar de dagelijkse praktijk. Grip op probleemgedrag is een hulpmiddel voor een systematische werkwijze. De methode wordt beproefd in geselecteerde afdelingen van diverse verpleeghuizen in Nederland. De verwachting is dat toepassing van een meer gestructureerde werkwijze de kwaliteit van leven voor bewoners verbetert, de werkdruk voor verzorgenden verlaagt en het plezier in het werk verhoogt. In het programma Grip op probleemgedrag is de psycholoog de aangewezen verantwoordelijke voor de behandeling. Uit de discussie na de presentaties bleek dat deze werkwijze en regietoekenning ook in andere verpleeghuizen ingang heeft gevonden.

1

Systematiek is niet genoeg Richtlijnen en draaiboeken zijn een belangrijke steun in de rug bij de behandeling van moeilijk hanteerbaar gedrag, maar uiteindelijk hangen successen vooral af van de vindingrijkheid en de volharding van de samenwerkende teams. Soms is daarbij advies en ondersteuning nodig van medewerkers van het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE), dat sinds enige tijd ook beschikbaar is voor inschakeling bij probleemgedrag in de ouderenzorg. Liesbeth Lenders (Vivium zorggroep, De Antonius Hof, Bussum) gaf een fraaie illustratie van creatief denken en goede samenwerking met het CCE, waardoor de zorginstelling passende zorg kon blijven geven voor een man met complex en bij tijden bizar gedrag als gevolg van de ziekte van Pick (frontotemporale dementie). De psycholoog organiseerde na overleg met het multidisciplinaire team van de instelling de eerste contacten met een medewerker van het CCE. Na onderzoek en advies door de gzpsycholoog van het CCE werd een kernteam samengesteld van psycholoog, arts, teamleider en een contactverzorgende. Afhankelijk van de afgesproken interventies kan ook een activiteitenbegeleider deel uitmaken van een kernteam. Het kernteam brengt de adviezen van de CCE-consulent in praktijk, door de ontwikkelingen in het gedrag van de betrokken bewoner goed te volgen, het zorgplan eventueel bij te stellen en het verzorgende team intensief te ondersteunen. In de casus van Liesbeth Lenders vertoonde de bewoner impulsief en onvoorspelbaar gedrag dat soms gevaar opleverde voor medebewoners en personeel. Gespecialiseerde instellingen waren niet bereid de zorg voor deze man over te nemen. Gebruikelijke benaderingsplannen en medicatie hadden onvoldoende effect. In overleg met de Inspectie voor de gezondheidszorg werd de bewoner onder cameratoezicht in zijn bewegingsvrijheid beperkt. In samenwerking met de psycholoog van het CCE leerden de zorgverleners om te schakelen van reactief naar proactief handelen, en van begeleiden door argumenteren naar een directieve verbale en non-verbale manier van begeleiden. Hij werd betrokken bij een dagprogramma-op-maat. Zijn appartement werd comfortabeler ingericht (loungebank, breedbeeld-tv) en voorzien van een deur waarvan de bovenste helft apart open kon, zodat hij contact kon hebben met passanten zonder deze te hinderen. Methodisch werken en creatief denken In de discussie na deze presentaties kwamen nog tal van andere varianten van methodisch handelen naar voren, zoals een meer op individuele behoeften gerichte evaluatie, of een wekelijkse ‘visite’ over moeilijk hanteerbaar gedrag, die laten zien dat psychologen en verzorgenden met veel creativiteit oplossingen weten te vinden voor probleemgedrag. Met de toegenomen nadruk op systematisch en methodisch werken krijgt deze creativiteit de inbedding die de kans op geslaagde interventies nog zal vergroten. Gerontopsychiatrie in de verpleeghuiszorg Op 14 maart 2012 lieten de psychologen van Zuwe Maria-oord Vinkeveen hun collega’s in de PgD kennis maken met een specialistisch en succesvol zorgaanbod voor oudere patiënten met een complexe psychiatrische en somatische problematiek. Niet zonder reden wordt deze zorg ‘dubbelzorg’ genoemd. Er is een op de intensiteit van de zorgverlening afgestemd budget voor beschikbaar in de vorm van zorgzwaartepakketten van het niveau 7 of 9. Wat kenmerkt de patiënten die behoefte hebben aan gespecialiseerde verpleeghuiszorg? Marianne Goverde (Zuwe Maria-oord) onderscheidde drie groepen. De eerste groep heeft een primair somatische aandoening, gecompliceerd door gedragsproblemen op basis van een al lang bestaande persoonlijkheidsstoornis of een recente psychiatrische stoornis. Dan zijn er patiënten met een lang bestaande psychiatrische stoornis (zoals schizofrenie, bipolaire stoornis of depressie), die door bijkomende ziekten verpleegbehoevend zijn geworden. Daarnaast richt de gespecialiseerde zorg zich op patiënten die revalideren na bijvoorbeeld een cva of orthopedische ingreep, waarbij de revalidatie gecompliceerd wordt door gedrags- of psychiatrische problematiek.

2

Gerontopsychiatrische zorg Een snelle inventarisatie onder de ruim zestig aanwezigen leerde dat diverse zorginstellingen in Nederland speciale voorzieningen hebben voor gerontopsychiatrische patiënten (Viva! Heemskerk, Florence Den Haag, Cordaan Amsterdam, Vijverhof Harmelen, De Betuwe Culemborg, Aafje Ridderkerk, Zorgspectrum Nieuwegein). In Maria-oord (Vinkeveen) is er een verpleegafdeling dubbelzorg met 22 bedden en een gespecialiseerde dagbehandeling met twaalf plaatsen. Via korte video-impressies kregen de aanwezigen een levendige indruk van de waarde van de geboden zorg en hulp voor de patiënten zelf. ‘Steun van de leiding’, ‘er wordt goed naar je geluisterd’, ‘we komen voor elkaar op’, ‘ik heb weer zin om leuke dingen te gaan doen’, waren uitspraken die iets laten zien van de werking van de geboden behandeling. Medewerkers van de afdeling dubbelzorg verwachten niet bij voorbaat ‘normaal gedrag’ en zijn goed voorbereid op verrassende uitingen en ontwikkelingen van de mensen voor wie zij zorgen. Er is een duidelijke dagstructuur met zes vaste groepsmomenten die houvast, rust en veiligheid geeft. Daarnaast volgt elke patiënt een individueel programma. Eens per twee weken is er een omgangsoverleg met de aan de afdeling verbonden gz-psycholoog die ook wekelijks visite loopt met de specialist ouderengeneeskunde. De afdeling heeft daarnaast een vaste consulent-psychiater. De psycholoog is voorzitter van een beleidontwikkelgroep die nadenkt en voorstellen doet voor verbeteringen van het zorgprogramma. Gerontopsychiatrie in de opleiding tot gz-psycholoog Zuwe Maria-oord is ook erkend als praktijkinstelling voor gz-psychologen in opleiding. De voor de afdeling dubbelzorg werkzame psycholoog-in-opleiding-tot-gz-psycholoog (piog), Mieke Schreurs, gaf in een helder referaat een overzicht van de psychopathologie van de patiënten die in Maria-oord behandeld worden. Bijzonder in de zorg voor ouderen is dat lichamelijke beperkingen de zorg complex maken en dat een somatische stoornis niet over het hoofd mag worden gezien als determinant van psychotisch gedrag. Veel gebruikte classificatiesystemen zoals de DSM missen leeftijdspecifieke criteria wat een eenduidige diagnose soms moeilijk maakt. Mieke Schreurs liet zien hoe bekende en veelvoorkomende psychopathologie bij oudere mensen vaak een andere uitingsvorm hebben dan bij jongere volwassenen. Angst gaat vaker gepaard met depressie en bestaat dikwijls al jarenlang voordat er met professionele hulp aandacht aan werd besteed. Een paniekstoornis wordt soms niet onderkend omdat paniekaanvallen minder heftig zijn en de somatische symptomen (zowel door patiënt als huisarts) eerder als puur lichamelijke problemen worden geduid dan in hun mogelijke samenhang met een angststoornis. Een zich ontwikkelende dementie of een episode van acute verwardheid (delier) kan een al langer bestaand maar niet adequaat behandeld posttraumatisch stresssyndroom aan de oppervlakte brengen. De bipolaire (stemmings)stoornis heeft bij ouderen een wat andere presentatie omdat de euforie van ‘manische’ fase minder heftig is, en de depressie zich vooral manifesteert als ontstemming en irritatie. Ook kennis van persoonlijkheidsstoornissen is voor een goede zorgverlening van belang. Inzicht in de invloed van een persoonlijkheidsstoornis verhoogt de tolerantie van de omgeving voor gedrag dat als ‘vreemd’ of ‘storend’ ervaren wordt. Verder kan in de zorgverlening beter rekening worden gehouden met de bijzondere eigenschappen en kwetsbaarheden van individuele patiënten, door bijvoorbeeld extra privacy te bieden, speciale begeleiding te geven bij sociale contacten, of bij stimuleren van zelfstandigheid en zelfredzaamheid rekening te houden met de beperkte mogelijkheden van mensen met een sterk afhankelijke persoonlijkheidsstructuur. De zorg voor gerontopsychiatrische patiënten was in het verleden wel belast met het vooroordeel van ‘frustrerende zorg voor lastige mensen’. Na afloop van de presentaties van Marianne Goverde en Mieke Schreurs werd duidelijk dat hierin veel ten goede is veranderd en dat er met recht gesproken mag worden van ‘uitdagende zorg voor kleurrijke mensen’. Wie de powerpointpresentaties van beide voordrachten (nog eens) wil bekijken, kan deze opvragen bij [email protected].

3

Publicaties door psychologen in het samenwerkingsverband Han Diesfeldt. Aandacht voor visuele inattentie. De Balloons Test in de Psychogeriatrie. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie 2012; 43: 7-18. Han Diesfeldt. Hoofdprijs voor het kruiswoordraadsel. Hoe kruiswoordpuzzels het geheugen fit houden. DENKBEELD Tijdschrift voor Psychogeriatrie 2012; 24 (februari): 30-32. Han Diesfeldt. Een wekelijks kruiswoordraadsel stelt achteruitgang van het geheugen uit. Samenvatting van J.A. Pillai e.a. (2011) Association of crossword puzzle participation with memory decline in persons who develop dementia. Journal of the International Neuropsychological Society, 17, 1006-1013 in Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie 2012; 43: 35. Wijnia JW, van de Wetering BJ, Zwart E, Nieuwenhuis KG, Goossensen MA. Evolution of Wernicke-Korsakoff syndrome in self-neglecting alcoholics: preliminary results of relation with Wernicke-delirium and diabetes mellitus. Am J Addict. 2012 Mar-Apr;21(2):104-10. Deze Nieuwsbrief is te downloaden vanaf de website www.pgd-verpleeghuiszorg.nl. Daar vindt u ook een overzicht van voordrachten gehouden door psychologen in het samenwerkingsverband.

4

Tweede kwartaal 2012

Nieuwe samenstelling directie PgD per 1 juli 2012 “Wij ondersteunen psychologen in de ouderenzorg, om zo de kwaliteit van zorg aan kwetsbare ouderen te verbeteren.” Maritza Allewijn (foto boven) en Irène van Kessel (foto onder)

Sinds 1986 heeft de PgD onder leiding gestaan van Han Diesfeldt, klinisch psycholoog en verbonden aan De Stichtse Hof te Laren en Zonnehoeve te Hilversum. Onder zijn leiding is de PgD uitgegroeid van kleinschalig expertisecentrum naar een uitgebreid kennisnetwerk met meer dan 200 aangesloten psychologen, allen werkzaam in de ouderenzorg. Op 1 juli van dit jaar stopt hij met zijn activiteiten voor de PgD in verband met zijn op handen zijnde pensioen. Zijn taak als directeur wordt overgenomen door Maritza Allewijn, GZ-psycholoog. Zij is al vele jaren adjunctdirecteur PgD. De functie van adjunct-directeur zal worden overgenomen door Irène van Kessel, beleidsadviseur. De overgang naar de nieuwe directie is in het afgelopen jaar voorbereid met medewerking van een klankbordgroep bestaande uit Sabine Semel, Eva Knapper, Marja Vink, Willemijn Rietkerk en Willemijn van der Vleuten.

De laatste papieren nieuwsbrief De PgD directie ontwikkelt momenteel een nieuwe website om de communicatie tussen leden, managers en directie gemakkelijker te laten verlopen. De nieuwe website wordt een bron van kennis, informatie-uitwisseling en intercollegiaal contact. Ook de kwartaalberichten zullen voortaan op de website verschijnen en de papieren nieuwsbrief zal hiermee komen te vervallen. Uiteindelijk hopen we hiermee efficiënter te kunnen werken.

5

Workshop profilering “Ik ben voor mijn gevoel twee punten vooruit gegaan en heb nu al zin om het in praktijk te gaan brengen” - Deelnemer workshop profilering, 9 mei 2012 Onder leiding van Willemijn van der Vleuten en Bernadette Willemse hebben op deze middag de deelnemers aan de workshop zich gebogen over de vraag hoe zij zich als psycholoog optimaal kunnen profileren in hun organisatie. Niet altijd is iedereen duidelijk waarvoor en op welke wijze de psycholoog het beste ingeschakeld kan worden en het is aan psychologen zelf om hier duidelijkheid over te geven. Ook is in de workshop aan de orde geweest hoe je samen met het management prioriteiten stelt en deze opneemt in een werkplan.

Masterclass Ondersteunende gesprekken bij dementie “een Alzheimer Experience voor psychologen” – Han Diesfeldt, 24 mei 2012 Wie de diagnose dementie krijgt, komt voor de moeilijke opgave te staan dit te verwerken en een nieuw evenwicht te vinden, zowel in praktisch als in emotioneel opzicht. Binnen de ouderenpsychologie wordt gewerkt aan passende methoden om psychotherapie aan te bieden om de verwerking en aanpassing te ondersteunen, met als doel deze succesvol te laten verlopen. Han Diesfeldt is een van de psychologen die in zijn klinische praktijk veelvuldig gesprekken voert met cliënten over hoe zij hun leven, met dementie, ervaren. Door de gesprekken methodisch op te zetten en telkens zorgvuldig te evalueren, ontwikkelt hij een aangepaste psychotherapeutische methodiek voor mensen die weliswaar vergeetachtig zijn, maar bewust ervaren hoe hun leven verandert door de dementie en hier hun weg in zoeken. Tijdens de masterclass konden de deelnemers aan de hand van opgenomen gesprekken leren hoe deze gesprekken methodisch te voeren en feedback krijgen op hun gespreksvaardigheden.

HAP-cursus “Met veel belangstelling bezocht” - Harry Barendse en Toine Thissen, 15 juni 2012 De HAP (Hetero Anamnestische Persoonlijkheidsvragenlijst) is ontwikkeld voor onderzoek naar persoonlijkheidskenmerken van een cliënt via een informant. Voor de ouderenzorg is het een aantrekkelijk instrument, omdat persoonlijkheidsonderzoek bij kwetsbare ouderen niet altijd (betrouwbaar) kan worden afgenomen. In deze eendaagse cursus

6

geven de ontwikkelaars van het instrument, Harry Barendse en Toine Thissen, instructie over indicaties, afname en interpretatie van de scores.

Revalidanten stimuleren “Dát te oefenen wat nodig is om zo zelfstandig mogelijk te kunnen functioneren.” - Marieke Terwel, GZ-psycholoog en PgD lid Met een aantal collega’s heeft Marieke Terwel wederom de werkconferenties “Alles is revalidatie” gegeven over het revalidatieprogramma Laurens Therapeutisch Klimaat. De workshops zijn gebaseerd op de methode die in het boek Alles is revalidatie beschreven staat. Marieke beschrijft hierin hoe uiteenlopende dagelijkse situaties worden benut om te revalideren. Revalidanten worden de hele dag door gestimuleerd om dát te oefenen wat nodig is om zo zelfstandig mogelijk te kunnen functioneren. Specifieke benaderingswijzen dagen de CVA-revalidant uit om zelf te leren revalideren. Wie moet revalideren na een beroerte, is in zo'n revalidatieomgeving beter af. Sinds het boek in 2011 verscheen bij uitgeverij Eburon hebben veel organisaties de Laurens revalidatiemethode toegepast in hun organisatie en met veel succes. Voor meer informatie >> www.allesisrevalidatie.nl.

Activiteiten van PgD-leden Marianne Kreling en Marise van der Linden hebben voor medewerkers van de Stichting Laurens dit voorjaar de eerste scholingen verzorgd voor de ‘Scholingsreeks Dementie’. Ook hebben ze een voorlichtingsavond voor Laurens georganiseerd getiteld: De rol van de Psycholoog. Op 14 juni vond in Amersfoort het Congres Psychodiagnostiek onder de loep, ‘Meten is weten’ 2.0 plaats, een samenwerking tussen de Sectie Psychologie en Ouderen van Het NIP en uitgeverij BSL. Maritza Allewijn en Marja Vink verzorgden in het middagprogramma een workshop onder de titel: Kortdurende gesprekstherapie na de uitslag dementie; de psycholoog als diagnosticus èn behandelaar. In de workshop werd duidelijk hoe diagnostiek en behandeling van dementie naadloos in elkaar overlopen en dat goede uitleg van de in het neuropsychologisch onderzoek gevonden beperkingen een belangrijke stap is in de verwerking van de diagnose. In de workshop werden fragmenten van een gesprek met een 97-jarige bewoner van een verzorgingshuis ten gehore gebracht en toegelicht.

7

Afscheidssymposium Han Diesfeldt Psychologie in de ouderenzorg 1970-2050: Verleden, heden en toekomst van een boeiend vakgebied – 27 september 2012 De voorbereidingen voor het bijzondere afscheidssymposium van Han Diesfeldt zijn in volle gang. Sprekers uit verschillende generaties geven tijdens dit symposium hun visie op de ontwikkelingen in de ouderenzorg en in het bijzonder de dementiezorg. Door het historisch perspectief wordt duidelijk hoeveel er gewonnen is in de afgelopen decennia aan kwaliteit van leven en zorg. Toch is de beeldvorming vaak anders. Door verleden, heden en toekomst de revue te laten passeren kunnen we op zoek naar een beter imago en nog betere zorg voor psychisch kwetsbare ouderen. Het afscheidssymposium zal gehouden worden in De Stichtse Hof te Laren en is toegankelijk voor PgD-leden en enkele andere genodigden. In de volgende nieuwsbrief zal een reportage over het symposium verschijnen.

8

Derde kwartaal 2012

Han Diesfeldt benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. “Je hebt aan de wieg van de dagbehandeling voor psychogeriatrie gestaan en laten zien dat dagbehandeling voor een bepaalde categorie ouderen inclusief hun naasten een geweldige oplossing kan zijn.” - Theo Arts (voormalig directeur De Stichtse Hof), 27 september 2012

Op 27 september vond het symposium Psychologie in de ouderenzorg 1970-2050: Verleden, heden en toekomst van een boeiend vakgebied – plaats. Tijdens dit symposium ontving Han Diesfeldt uit handen van de Burgemeester van Putten een Koninklijke onderscheiding. Verderop in deze nieuwsbrief een reportage over het symposium. Foto: Studio Kastermans

“Mijn collega Maritza Allewijn gaf me ooit terug dat ik ‘veranderingsgericht’ ben. Ik sta open voor ontwikkeling en vernieuwing en durf hierin zelf actie te nemen.” Han Diesfeldt, 16 juli 2012 (zie interview in de bijlage). De directie wil nog een dankwoord uitspreken naar De Stichtse Hof en in het bijzonder haar medewerkers Gijs Lauret, GZ-psycholoog en Dorinde van Bekkum, Hoofd Dagcentrum voor hun bijdrage om dit symposium tot stand te brengen. Ook Helbertine Hylkema en Karina Kantarova willen we hartelijk danken voor hun muzikale bijdrage.

Voortgang ontwikkeling website, gelanceerd en bijna beschikbaar! Tijdens het symposium heeft Han Diesfeldt de nieuwe website van de PgD, www.PgDexpertise.nl officieel gelanceerd. De productie van de 1e fase, het publieke gedeelte van de website, is afgerond. Het besloten gedeelte wordt momenteel getest. Juist dit gedeelte zal de intercollegiale uitwisseling van expertise tussen de aangesloten psychologen vergemakkelijken. Ook de managers van de aangesloten zorgorganisaties krijgen toegang tot een deel van de website. De kwartaalberichten zijn voortaan via de website toegankelijk en de papieren nieuwsbrief is hiermee komen te vervallen. Uiteindelijk hopen we hiermee efficiënter te kunnen werken en iedereen optimaal te informeren.

9

Psychologie in de ouderenzorg 1970-2050: Verleden, heden en toekomst van een boeiend vakgebied - Een reportage over het symposium van 27 september 2012 Het afscheidssymposium van Han Diesfeldt werd bezocht door ruim 100 mensen, van wie ongeveer twee derde PgD-psychologen. Pieter van der Kam, ruim 40 jaar geleden betrokken bij de oprichting van de PgD, schetste de situatie in de beginjaren. De psychogeriatrische verpleeghuizen begonnen in de 60-er jaren als ziekenhuisjes voor ‘psychisch gestoorde bejaarden’. Pieter van der Kam heeft zelfs nog in witte jas rondgelopen. Zijn verhaal horend besef je hoeveel er verbeterd is in de zorg voor mensen met dementie. Maritza Allewijn overbrugde in haar verhaal een periode van 25 jaar en de kennis en kunde die is ontwikkeld rondom de domeinen cognitie, stemming en gedrag. Geheugentraining kwam, ging en kwam weer terug, stilstaan bij de emotionele en relationele gevolgen van dementie is in de loop van de jaren steeds meer de centrale focus geworden. De volgende sprekers waren Dorinde van Bekkum en Josephine Lambregts. Zij geven leiding aan het dagcentrum van respectievelijk De Stichtse Hof en Zonnehoeve. De psychologie heeft hier, via Han Diesfeldt, een belangrijke bijdrage kunnen leveren rondom thema’s als observatie, participatie en focus op behouden

Foto: Maite Vanhellemont

vaardigheden. Het laatste woord op dit symposium was uiteraard aan Han Diesfeldt zelf. Hij blikt in de toekomst door een verkenning van het thema ‘nostalgie’. In deze prachtige voordracht licht hij toe hoe gevoelens van mensen met dementie begrepen kunnen worden: als nostalgie, een combinatie van verlangen en verdriet. Het geven van woorden aan gevoelens is een belangrijke taak van psychologen en kan mensen met dementie helpen bij het verwerken van hetgeen hen overkomt. De presentaties zijn op te vragen via [email protected] en worden op de nieuwe website gepubliceerd.

10

Cursus ‘De begeleiding voor verzorgende teams in de ouderenzorg’ “Alle psychologen binnen onze zorggroep volgen deze cursus, zodat er een eenduidige werkwijze ontwikkeld wordt” - Deelnemer cursus BVT, 14 september 2012 Op 14 september startte een nieuwe editie van de PgD cursus: Het begeleiden van verzorgende teams in de ouderenzorg. Aan de cursus, die gegeven wordt door Leny Haaring, Frederik Jan Bruijel en Maritza Allewijn, doen dit jaar 23 psychologen mee. De meeste deelnemers geven aan de cursus te kennen via collega’s. Als psychologen goed zijn toegerust om samen te werken met verzorgenden, kunnen gedrag, behoeften en therapeutische mogelijkheden van bewoners van woon-/zorgorganisaties beter geanalyseerd worden en kan de zorgverlening en bejegening hier goed op aansluiten. Centraal staat de methode ‘Verbindend begeleiden’. De psycholoog wordt zich hierdoor bewust van het toepassen van de drie kernprocessen die hierbij horen: Begrijpen, verbinden en toevoegen. Op de eerste dag hield Leny Haaring een voordracht over het vak verzorgen, de moeilijke opgaven waarvoor verzorgenden dagelijks gesteld worden en de strategieën die zij kiezen om hun werk goed te kunnen blijven doen. In het najaar van 2013 zal de cursus opnieuw gegeven worden. De data worden op de website bekend gemaakt.

Activiteiten van PgD-leden Recentelijk hebben Eric Oudman, MSc en Elles Zwart, MSc een artikel gepubliceerd in JAMDA, een Amerikaans blad voor langdurige verpleeghuiszorg. Dit artikel gaat over een onderzoek naar de kwaliteit van leven van patiënten met het syndroom van Korsakov in verpleeghuizen. Elles en Eric zijn werkzaam op Slingedael, Zorggroep Rijnmond, Rotterdam.

Scholingsactiviteiten Laurens 18-09-2012: Klinische les over het Laurens Therapeutisch Klimaat aan verzorgenden van Antonius Binnenweg door Marieke Terwel en Marianne Kreling. 26-09-2012: Klinische les over de Afdeling Psychologie door Eva Knapper. Deze les was bestemd voor verzorgenden van de CVA-unit van Laurens Antonius Binnenweg.

11

Zo lang mogelijk thuis: Wat kan de psycholoog betekenen voor thuiswonende ouderen? – 22 november 2012 De ouderenpsycholoog werkt al lang niet meer alleen maar binnen de muren van het verpleeghuis. Ook in de thuissituatie blijkt een toenemende behoefte aan psychologische expertise. Misschien is het zelfs mogelijk om met behulp van kennis uit de psychologie thuis wonen langer mogelijk te laten zijn. Wat zijn indicaties voor psychologische consultatie of begeleiding van thuiswonende ouderen? Welke psychologische hulpverlening wordt geboden? Hoe komt de vraag bij de ouderenpsycholoog in het verpleeghuis terecht en hoe organiseer je de psychologische hulpverlening? Enkele collega’s delen met ons hun ervaringen in de praktijk. De middag wordt verzorgd door Wilma Molenaar en Renate ten Dijke, werkzaam bij de Viva! Zorggroep. Beiden zijn al vele jaren werkzaam in de ouderenzorg en hebben de Gzopleiding met accent Ouderen gevolgd. De Viva! Zorggroep heeft een consultfunctie voor thuiswonende ouderen, waar ook de psychologen aan deelnemen.

12

Vierde kwartaal 2012

Lancering van de nieuwe website van de PgD Op 5 december 2012 is het dan zover: de nieuwe website van de PgD is operationeel. Er is een vrij toegankelijk gedeelte met informatie over de werkzaamheden van de PgD en een agenda met activiteiten. Deelnemers aan het samenwerkingsverband krijgen een inlogcode en daarmee toegang tot de wie-is-wie, de kennisbank, de volledige agenda en het forum. Ook leidinggevenden kunnen een inlogcode aanvragen en zo toegang krijgen tot het laatste nieuws en de vacaturebank. In de eerste weken melden deelnemende psychologen zich massaal aan voor een inlogcode. Leidinggevenden weten de weg nog wat minder goed te vinden. Een account kan via de volgende link http://www.pgdexpertise.nl/user/register aangevraagd worden. Vervolgens zullen wij de aanvraag beoordelen en krijgt u bericht, zodra u kunt inloggen. Op het forum ontstaan de eerste uitwisselingen van kennis en ervaring, onder meer over de thema’s: EMDR bij cognitieve kwetsbare ouderen en het creëren van diversiteit van leefmilieus in het verpleeghuis. Normgegevens en diagnostische instrumenten die door de PgD zijn ontwikkeld, zijn te downloaden via de kennisbank. Voorbeelden zijn de PgD Depressielijst en de Partcipatielijst Dagbehandeling. In de loop van 2013 komen er ook meerdere publicaties en protocollen beschikbaar. Het inschrijven voor studiedagen en cursussen verloopt ook voortaan via de website. Het is allemaal nog even wennen, maar uiteindelijk zullen hierdoor veel administratieve handelingen gemakkelijker verlopen.

13

Naamvoering PgD: Wat is eigenlijk de achtergrond van de drie letters? Bij de oprichting stonden de letters PgD voor: Psychogeriatrische Dienst. De PgD zet zich echter in voor meer doelgroepen dan alleen de psychogeriatrie. Daarom is destijds gekozen voor de ondertitel Psychologische expertise voor de verpleeghuiszorg. Inmiddels is echter de term verpleeghuiszorg wat achterhaald aangezien PgD psychologen zich ook inzetten voor ondersteuning van cliënten thuis en in verzorgingshuizen. Ook de landelijke ontwikkelingen rondom scheiden van wonen en zorg hebben ons er daarom toe gedreven het woord ‘verpleeghuiszorg’ te vervangen door ‘ouderenzorg’. De nieuwe naam is geworden: PgD, Psychologische expertise voor de ouderenzorg. Om verspilling te voorkomen, zal er een overgangsperiode zijn van naar verwachting een jaar of 2 waarin we het huidige drukwerk nog op zullen maken. Hierdoor kan het zijn dat ook de oude ondertitel nog voorbij zal komen.

Zo lang mogelijk thuis: wat kan de psycholoog betekenen voor thuiswonende ouderen? Op donderdag 22 november 2012 organiseerde de PgD een studiemiddag met als thema ‘Zolang mogelijk thuis’. Ruim 50 geïnteresseerden woonden de bijeenkomst bij. In december is een samenvatting en de presentatie digitaal beschikbaar gesteld. In de bijlage is de samenvatting opgenomen.

Expertmeeting ActiZ ten baten van onderzoek Capaciteitsorgaan – een samenvatting door Maritza Allewijn

Op verzoek van Capaciteitsorgaan heeft ActiZ op 11 december 2012 een expertmeeting georganiseerd voor gz-psychologen, werkzaam in een verpleeghuis. Doel van dit overleg is: Inschatten van de veranderingen (uitgedrukt in een percentage) van een vijftal onderdelen van het werkproces van een vijftal BIG-beroepen geestelijke gezondheid, in dit geval het werkproces in een verpleeghuissetting.

14

Aanwezige (gz-) psychologen waren: Maritza Allewijn, Frederik Jan Bruijel, Marieke Terwel en Miny Veldhuis. In de bijeenkomst is naar voren gekomen dat er een uitbreiding verwacht wordt van het aantal gz-psychologen dat in de komende 10 jaar in de verpleeghuiszorg zal werken. Dit heeft vooral te maken met vakinhoudelijke ontwikkelingen, zoals de verdere bekendheid van het vakgebied. Ook is duidelijk uitgesproken dat we streven naar een verdeling van 80-20% gz-opgeleiden ten opzichte van masterpsychologen. De adviezen van de aanwezige experts worden meegewogen in het advies dat het capaciteitsorgaan zal uitbrengen ten aanzien van de benodigde opleidingscapaciteit. Een meer uitgebreide samenvatting van de bijeenkomst is gepubliceerd op de website.

Activiteiten van PgD-leden De cursus ‘begeleiden van verzorgende teams’ is in dit kwartaal succesvol afgesloten door 24 deelnemers. Enkele reacties van de deelnemers: “Erg goede cursus, veilig werken in subgroepen, inhoud erg goed toepasbaar in de praktijk, goede feedback.” “Ik vind de cursus erg praktisch en het heeft me veel nieuwe inzichten en vaardigheden gegeven.” “Er zijn niet zoveel cursussen die zo persoonlijk zijn.” Maritza Allewijn heeft voor de psychologen van de zorggroep Ijsselheem, die niet bij de PgD zijn aangesloten, een in-company variant van de cursus ontwikkeld en hierover twee supervisiebijeenkomsten begeleid. De bijeenkomsten zullen in 2013 een vervolg krijgen. Han Diesfeldt heeft een artikel gepubliceerd in het Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie met als titel: Aandacht voor visuele inattentie. De Balloons Test in de psychogeriatrie. Het artikel is digitaal beschikbaar gesteld via de website van de PgD. Marianne Kreling, Marise van der Linden en Manon Wardenaar hebben 4 en 12 oktober de tweede les verzorgd in de scholingsreeks Dementie met als onderwerp: ‘Omgaan met dementie’. Deze reeks wordt in het voorjaar vervolgd met 2 lessen over ‘Omgaan met gedragsproblemen bij dementie’. De lessen zijn bestemd voor medewerkers van Laurens Delfshaven. Op 29 oktober en 5 november 2012 hebben wederom de werkconferenties ‘Alles is revalidatie’ plaatsgevonden. Voor meer informatie >> www.allesisrevalidatie.nl.

15

Tot de dood hen scheidt…– 30 januari 2013 Na een lang leven samen is het voor veel (echt)paren niet altijd gemakkelijk om de ouderdom op goede wijze samen te beleven. Door ziekte en achteruitgang van mogelijkheden van een of beide partners kan de relatie onder druk komen te staan. Eigen contacten en bezigheden vallen soms weg, waardoor partners meer op elkaar zijn aangewezen, wat tot conflicten kan leiden. Als een van beiden of zelfs beiden dementie hebben, is adequate aanpassing niet altijd eenvoudig. De partnerrelatie kan zo in korte tijd veel veranderingen ondergaan en veranderen in een zorgrelatie of een situatie van sterke wederzijdse afhankelijkheid. Steeds vaker wordt een beroep gedaan op de psycholoog om (echt)paren te ondersteunen bij het vinden van een nieuw evenwicht in hun leven op latere leeftijd. Psychologen kunnen veel betekenen: het vinden van nieuwe gezamenlijke perspectieven, het geven van psycho-educatie, het verbeteren van de communicatie. In deze studiemiddag zullen we aan de hand van enige theorie en veel praktijkvoorbeelden, stilstaan bij de psychologische hulpverlening aan echtparen. Sprekers zijn: Jannet van Klaveren, Frederik Jan Bruijel & Maritza Allewijn. Jannet is werkzaam bij Laurens als gz-psycholoog en meewerkend teamleider. Frederik Jan werkt voor Zorgspectrum als gz-psycholoog en Maritza werkt als gz-psycholoog voor Vivium Zorggroep en is directeur van de PgD.

16

Kitwood en Belevingsgerichte Zorg – 21 maart 2013 In de afgelopen decennia is duidelijk geworden dat het leed van dementie enigszins verzacht kan worden door mensen die eraan lijden een positieve en begripvolle sociale omgeving te bieden. Het gedachtegoed van de Engelse psycholoog Tom Kitwood heeft in deze ontwikkeling een belangrijke rol gespeeld. Hij maakt onderscheid tussen persoonsversterkende - en persoonsondermijnende sociale interacties. Als mensen met dementie veel persoonsversterkende interacties hebben met mensen in hun directe omgeving, zullen zij hun gevoel van eigenwaarde gemakkelijker behouden en minder somber zijn. In Nederland is de Belevingsgerichte Zorg (BZ) ontwikkeld op basis van dit uitgangspunt. Veel psychogeriatrische verpleeghuizen werken met BZ of claimen dat te doen. Hoe BZ er precies uitziet en wat de rol van de psycholoog hierin kan zijn, is echter nog niet helemaal goed uitgekristalliseerd. Op deze studiemiddag staan Tom Kitwood, de BZ en de rol van de psycholoog hierin centraal. Want wat kan de psycholoog doen om BZ in verpleeghuizen van de grond te krijgen en te borgen? Sprekers zijn: Bernadette Willemse en Aukje Post. Bernadette is als psycholoog werkzaam bij Amaris Zorggroep en als wetenschappelijk medewerker bij het Trimbos Instituut. Aukje is werkzaam als Projectleider/ trainer Dementia Care Mapping bij De Friese Wouden.

30 januari 2013 Studiemiddag ‘Tot de dood hen scheidt…’ PgD, Laren 15 maart 2013 Workshop supervisie geven PgD, Laren 21 maart 2013 Studiemiddag ‘Kitwood en Belevingsgerichte Zorg’ PgD, Laren

Over de PgD De PgD Psychologische expertise voor de ouderenzorg is een professioneel begeleid samenwerkingsverband van psychologen in de ouderenzorg. De PgD staat al ruim 40 jaar voor het vergaren en verspreiden van psychologische expertise. Deze kennis komt ten goede aan de zorg voor kwetsbare ouderen. Inmiddels nemen ruim 200 psychologen deel aan dit samenwerkingsverband. De kernactiviteiten van de PgD zijn het digitale en persoonlijke kennisnetwerk, scholing & supervisie en serviceverlening. Zie verder www.PgDexpertise.nl De dagelijkse leiding van de PgD is in handen van Maritza Allewijn en Irène van Kessel.

17

18