Met recht advocaat. Een nieuwe opleiding: de Stagiaire-Opleiding. Advies van de Commissie Stagiaire-Opleiding

Met recht advocaat

Een nieuw e opleiding: de Stagiaire-Opleiding Advies van de Commissie Stagiaire-Opleiding

N ijmegen, 20 oktober 2010

Inhou d sop gave

Inhoudsopgave Woord vooraf ........................................................................................................................................... Enkele veelgebruikte term en ...............................................................................................................1 1. Opd racht aan d e Com missie...........................................................................................................5 2. Werkw ijze Com m issie en opbouw rapport ..................................................................................7 3. De huid ige opleid ing: Beroepsopleid ing en Voortgezette Stagiaire Opleiding ......................9 3.1 Geschied enis ..............................................................................................................................9 3.2 Doel en eind term en ................................................................................................................11 3.2.1 Beroepsopleid ing ..........................................................................................................11 3.2.2 Voortgezette Stagiaire Opleid ing ...............................................................................11 3.3 De w eg w aarlangs ..................................................................................................................12 3.3.1 Beroepsopleid ing ..........................................................................................................12 3.3.2 Com pactcursus .............................................................................................................12 3.3.3 Voortgezette Stagiaire Opleid ing ...............................................................................12 3.4 Wettelijk kad er ........................................................................................................................13 3.5 Wie verzorgt d e uitvoering en is verantw oord elijk voor het m anagem ent? .................14 3.6 Kosten .......................................................................................................................................15 3.6.1 Kosten van d e op leiding voor d e ad vocaat-stagiaire ..............................................15 3.6.2 Kosten van d e opleiding voor d e Ord e .....................................................................15 3.6.3 Kosten Voortgezette Stagiaire Opleiding .................................................................16 3.6.4 Kosten Beroepsopleid ing en Voortgezette Stagiaire Opleid ing voor d e ad vocaatstagiaire ..........................................................................................................................16 3.7 Schem atische w eergave inhoud , organisatie en inrichting Beroepsopleid ing en Voortgezette Stagiaire Op leid ing .........................................................................................17 4. Kritische kanttekeningen bij d e huidige opleiding ...................................................................19 4.1 Inleiding ...................................................................................................................................19 4.2 Begin- en eind term en .............................................................................................................19 4.3 N iveau van d e opleiding .......................................................................................................19 4.4 Inhoud Beroepsopleid ing ......................................................................................................20 4.5 Europees recht .........................................................................................................................20 4.6 Ged ragsrecht ...........................................................................................................................20 4.7 Inhoud Voortgezette Stagiaire Opleiding ...........................................................................20 4.7.1 Land elijke en plaatselijke opleid ingsactiviteiten .....................................................20 4.7.2 Kanttekeningen bij plaatselijke opleidingsactiviteiten ...........................................21 4.8 Organisatie ...............................................................................................................................21 5. De nieuw e opleiding: de Stagiaire-Opleid ing ............................................................................23 5.1 Inleiding ...................................................................................................................................23 5.2 Doel ...........................................................................................................................................23 5.3 Begin- en eind term en .............................................................................................................23 5.3.1 Beginterm en ..................................................................................................................23 5.3.2 Wettelijke regelingen ...................................................................................................24 5.3.3 Accred itatie van de universitaire opleiding .............................................................26 5.3.4 Eind term en ....................................................................................................................27 5.4 De w eg w aarlangs ..................................................................................................................28 5.4.1 Algem een .......................................................................................................................28 5.4.2 Inhoud ............................................................................................................................29

Inhou d sop gave

5.4.3 Waartoe leidt d it alles? ................................................................................................33 5.5 Plaatselijke opleid ingsactiviteiten ........................................................................................34 5.6 Exam inering ............................................................................................................................35 5.7 Vrijstellingen ...........................................................................................................................36 5.8 Wie is verantw oord elijk voor vorm geving en invulling van d e opleiding? ..................36 5.9 Wie verzorgt d e uitvoering en is verantw oord elijk voor het m anag em ent? .................37 5.10 Kosten .......................................................................................................................................37 5.11 Schem atische w eergave inhoud , organisatie en inrichting Stagiaire-Opleiding ...........39 6. Sam envatting en aanbevelingen ..................................................................................................41 Literatuur ..............................................................................................................................................45 Lijst m et tabellen en figuren ...............................................................................................................47 Bijlage 1 – Korte beschrijving inhoud vakken van d e BO ..............................................................49 Bijlage 2 – Opleid ingsvereisten jurid ische beroepen ......................................................................51 Bijlage 3 – Voorbeeld leerlijn Burgerlijk Recht ................................................................................55 Bijlage 4 – Voorbeeld leerlijn Bestuursrecht ....................................................................................59 Bijlage 5 – Voorbeeld leerlijn Strafrecht ...........................................................................................63 Bijlage 6 – Sam enstelling Com m issie en secretariaat .....................................................................67

Woord vooraf

Woord vooraf “De Ord e is volop in bew eging” schrijft Jan Loorbach, d eken van d e N ederland se Ord e van Ad vocaten, in het jaarverslag 2009. De snel verand erend e om stand ighed en in d e sam enle ving vragen om een herbezinning op d e positie en d e rol van d e Ord e. Daarbij d ient ook d e opleid ing van d e ad vocaat-stagiaire te w ord en heroverw ogen. In 2009 heeft d e Ord e een com missie (hierna: d e Com m issie) ingesteld ond er voorzitterschap van ond ergetekend e m et d e opd racht voorstellen te d oen over hervorm ing van d e huid ige Beroepsopleid ing Advo catuur en d e Voortgezette Stagiaire Opleid ing. Alle led en van d e Com m issie d elen d e over tuiging d at een optim ale vorm ing van d e ad vocaat-stagiaire van groot belang is voor een kw alitatief goed e ad vocatuur. Optim ale vorm ing houd t in dat vakbekw aam heid in d e ruim ste zin d es w oord s w ord t bijgebracht en d at is veel m eer d an kennis van en inzicht in (d elen van) het recht. De opd racht die d e Comm issie kreeg, is geen eenvoud ige. De instroom van jonge juristen in d e ad vocatuur is qua kennis en vaard ighed en veel d iverser d an tw intig jaar geled en. De ad vocatuur is in d e afgelopen d ecennia sterk gegroeid , veel com m erciëler en internationaler gew ord en en een zekere m ate van specialisatie is eerd er regel d an uitzond ering. Voor d e ad vocaat zijn kw aliteit en integriteit sleutelbegrippen en zij vorm en het kom pas voor d e op leid ing van d e ad vocaat-stagiaire. De huid ige opleid ing vold oet niet langer en dient te w or d en vervangen d oor een nieuw e d riejarige geïntegreerd e opleiding: d e Stagiaire-Opleid ing. De Com m issie beseft d at m et d it rapport niet het laatste w oord over d e op leid ing van d e ad vocaat-stagiaire is gezegd . Zij hoopt d at d e Ord e op ba sis van d it rapport d e stappen kan zetten d ie nod ig zijn om d e advocaat -stagiaire d e vereiste vakbekw aamheid in d e ruimste zin d es w oord s bij te brengen. Prof.m r. S.C.J.J. (Bas) Kortm ann Voorzitter

Enkele veelgebru ikte term en

Enkele veelgebruikte termen A ccreditatie H et verlenen van een keurm erk d at aangeeft dat aan bepaald e m aatstaven is vold aan. De N ed erland s-Vlaam se Accred itatie Organisatie (hierna: N VAO) beoord eelt universitaire op leid ingen en geeft d it keurm erk af als aan d e gesteld e m aatstaven is voldaan. In het licht van d e internationalisering van stud ie en arbeid smarkt zorgt accred itatie voor (vergelijkbare) kw aliteitsborging van op leid ingen binnen het hoger ond erw ijs. A lgemene Raad H et hoofdbestuur van d e N ed erland se Ord e van Ad vocaten (hierna: Ord e), onder voorzitterschap van d e algem een deken. Bachelor-M asterstelsel Dit stelsel is een nad ere uitw erking van d e afspraken d ie 29 Europese land en in 1999 m et elkaar hebben gem aakt om in tien jaar te kom en tot één Europese hogerond erw ijsruim te. Ied er land streeft naar ond erling vergelijkbare grad en in het hoger ond erw ijs. Dit betekent d at het hoger ond erw ijssysteem in elk land uiteind elijk op tw ee cycli, undergrad uate en gra d uate, zal zijn gebaseerd . Daarbij is niet d e d uur van een opleiding, m aar het behaald e eind niveau het criterium voor d e internationale vergelijkbaarheid van opleidingen. H et BachelorMasterstelsel w ord t vaak afgekort tot BaMa-stelsel. Bachelor De graad d ie aangeeft dat iem and een Bacheloropleid ing m et een stud ielast van 240 ECTSpunten heeft voltooid aan een hogeschool (professionele Bachelor) of m et een stud ielast van 180 ECTS-punten aan een universiteit (academische Bachelor). N a het behalen van d e Bachelor kan een universitaire Masteropleid ing w ord en gevolgd, zij het d at op d e professionele Bachelor m eestal een schakeljaar m oet volgen. Beginterm Een beknopte om schrijving w aarm ee d e verw achting w ord t geëxpliciteerd over d e kennis, vaard ighed en en attitudes w aarover d e „norm stud ent‟ bij d e aanvang van d e opleid ing of het opleid ingsond erd eel beschikt of zou m oeten beschikken. Beroepsopleiding (BO) De huid ige verplichte opleid ing d ie een advocaat -stagiaire het eerste jaar na zijn beëdiging volgt en d ie w ord t georganiseerd d oor d e Ord e. Civiel Effect De toegang tot een juridisch beroep d ie w ord t verkregen d oor het voltooien van een com bi natie van opleid ingen met een zod anige inhoud d at d eze aan bij of krachtens d e w et gesteld e eisen vold oet. Bij het laatste benod igd e d iplom a (een univer sitair Masterd iplom a) w ord t in d at geval een “verklaring Civiel Effect” gegeven . Commissie Civiel Effect De com m issie d ie tot taak heeft op verzoek van een of m eer faculteiten rechtsgeleerd heid of van een of m eer van d e jurid ische beroepsorganisaties ad vies uit te brengen over d e w ijze w aarop d oor d e rechtsgeleerd e opleid ing invulling w ord t gegeven aan het Civiel Effect. In d e com m issie hebben naast d e N ed erland se Ord e van Ad vocaten, d e Raad voor d e Recht spraak en het Parket Generaal ook d e gezam enlijke jurid ische faculteiten (d e Raad van Decanen Rechtsgeleerdheid (hierna: RDR)) zitting.

1


College van A fgevaardigden H et college van d e N ederland se Ord e van Ad vocaten d at onder m eer verord eningen vaststelt in het belang van d e goed e uitoefening van de praktijk . Curatorium H et orgaan d at op grond van artikel 9d Ad vocatenw et toezicht houd t op d e opleid ing en het exam en. Op grond van artikel 9e Ad vocatenw et kan tegen een beslissing d ie d e opleid ing betreft, adm inistratief beroep w ord en ingesteld bij het Curatorium . Eindterm Een beknopte om schrijving van d e kennis, inzichten en vaard ighed en w aarover d egene d ie een opleid ing of opleidingsond erd eel volgt aan het eind hiervan m inimaal zou m oeten beschikken. ECTS De afkorting van European Cred it Transfer System . H et betreft d e Europese stand aard voor het uitd rukken van stud iepunten, w aarbij één ECTS-punt staat voor 28 uur stud iebelasting, gebaseerd op een jaarlast van 60 ECTS-punten. In house opleiding De beroepsopleiding d ie d oor een ad vocatenkantoor of een aantal kantoren w ord t georganiseerd voor hun ad vocaat-stagiaires. Voor d e vakken w aarvoor d at m ogelijk is, w ord t een vrijstelling van het onderw ijs bij d e d oor d e Ord e georganiseerd e Beroepsopleid ing gevraagd . Intervisie Een gestructureerd overleg van een kleine groep hiërarchisch gelijkw aard ige professionals, m et als d oel het op peil houd en van d e d eskund igheid of verbeteren van het functioneren van de beroep sbeoefenaar. Tijd ens dit overleg, dat regelm atig plaats heeft, staan vragen over het eigen functioneren centraal. Law Firm School Voorbeeld van een in house opleid ing d ie d oor veertien ad vocatenkantoren w ord t georgani seerd . M aster De acad em ische graad die aangeeft d at iem and een Masteropleid ing heeft voltooid aan een universiteit of hogeschool. De acad emische grad en van w etenschappelijke (universitaire) Masters (Master of Science, MSc, Master of Arts, MA en Master of Law s, LLM) zijn vergelijkbaar m et d e oud e N ed erland se titels ingenieur (ir.), d octorand us (d rs.) en meester in d e rechten (m r.). Patroon De ad vocaat ond er w iens toezicht d e ad vocaat-stagiaire, m et goed keuring van d e Raad van Toezicht, d e praktijk uitoefent. RA IO Rechterlijk Am btenaar In Opleid ing.

2


Raad van Toezicht H et orgaan d at een plaatselijke Ord e van Advocaten bestuurt. Aan het hoofd van d e Raad van Toezicht staat d e (plaatselijke) d eken. In elk arrond issem ent is een plaatselijke Ord e. Togaberoep H et beroep w aarvan d e beoefenaar een toga d raagt, d us rechters, officieren van justitie en ad vocaten. V oortgezette Stagiaire Opleiding (V SO) De opleid ing van d e ad vocaat-stagiaire in het tw eed e en d erd e jaar van d e stage, d ie volgt op d e Beroepsopleid ing.

3

Op d racht aan d e Com m issie

1.

H oofd stu k 1

Opdracht aan de Commissie

De huidige opleid ing voor ad vocaat-stagiaires bestaat uit d e Beroepsopleid ing, m et een ver plicht vakkenpakket, in het eerste jaar van d e stageperiod e, en d e Voortgezette Stagiaire Opleid ing, m et grotend eels een vakkenpakket naar keuze, in het tw eede en d erd e jaar van de stage. De Algem ene Raad heeft d e Com m issie een bred e opd racht gegeven en verzocht te ad vise ren en aanbevelingen te d oen over d e opleid ing tijd ens d e gehele stageperiod e, d us niet be perkt tot d e Beroepsopleid ing. Bij het opstellen van het ad vies zou d e Com m issie zich ook m oeten uitlaten over de aansluiting van d e (initiële) universitaire opleid ing op d e post universitaire opleiding van d e ad vocaat-stagiaire. Aan de Com m issie is d e m ogelijkheid gegeven nuanceringen in d e opd racht aan te brengen. De Com m issie heeft d e opd racht ald us opgevat d at het ad vies ond er m eer een analyse m oet geven van het d oel en d e (inhoud elijke en organisatorische) opzet van d e huidige Beroepsop leid ing en Voortgezette Stagiaire Opleid ing. Vervolgens dient vastgesteld te w ord en of d at doel en die opzet vo ld oen aan d e huid ige eisen d ie aan de ad vocaat-stagiaire gesteld (m oeten) w ord en en w at die eisen zijn. Tot slot, ind ien vastgesteld zou w ord en d at d e huid ige opleid ing niet aan d e eisen vold oet, is d e Com m issie gevraagd uiteen te zetten hoe d e opleid ing voor de ad vocaat -stagiaire er naar haar m ening zou m oeten uitzien. Daarbij zal ook aand acht besteed w ord en aan d e vraag op w elke w ijze d e organisatie van d e opleiding het beste vorm gegeven kan w ord en en aan d e problem atiek van m ogelijke vrijstellingen van d e opleid ing of ond erd elen d aarvan.

5

Werw ijze Com m issie en op bou w rap p ort

2.

H oofd stu k 2

Werkw ijze Commissie en opbouw rapport

In d e zom er van 2009 is d e Com m issie sam engesteld . Zij is na d e zom er aan d e slag gegaan. In d e period e septem ber 2009 tot en m et oktober 2010 zijn er negen bijeenkom sten gew eest. Er is bew ust voor gekozen om geen uitgebreid veld ond erzoek te verrichten, om d at er vol d oend e inform atie m et betrekking tot het them a voorhand en is. In d e afgelopen tien jaar zijn d e relevante ond erd elen van d e opleid ingsproblem atiek al eens besproken: van uitbested ing van d e opleiding, het al d an niet introd uceren van een balie exam en tot aan d e vraag of straf recht een keuzevak zou m oeten zijn in plaats van een verplicht ond erd eel van het curricu lum . De Com m issie is voorzien van alle relevante inform atie en stukken. De com m issieled en hebben in aanvulling hierop ter voor bereid ing op d e bijeenkom sten d iscussienotities geschreven over uiteenlopend e ond erw erpen zoals d e organisatie van d e Beroepsop leid ing, d e jurid ische vooropleid ing, selectiem om enten en accred itering, vrijstellingen, inhoud van de Beroepsopleid ing, het Civiel Effect en aansluiting op d e universitaire opleid ing, alsm ed e d e rol van d e Jonge Balie. Deze d iscussienotities vorm d en het uitgangspunt voor d e d iscussie tijd ens d e vergad eringen en vorm en d e basis van het voorliggend e rapport. De d iverse hoofd stukken zijn d oor d e led en van d e Com m issie, alleen of gezam enlijk, geschreven. Alle teksten zijn d oor d e led en van d e Com m issie geaccord eerd . De opbouw van het rapport is als volgt. In hoofd stuk 1 staat d e opd racht aan d e Com missie beschreven. In hoofd stuk 2 w ord t d e w erkw ijze van d e Com m issie en de opbouw van het rapport aangegeven. Vervolgens w ord t in hoofd stuk 3 het ontstaan van de huid ige Beroepsopleid ing beschreven, w aarbij w ord t ingegaan op d e vraag w ie d e inhoud van d e Beroeps opleid ing bepaalt en w ie d e Beroepsopleid ing organiseert. Ook w ord t hierbij ingegaan op d e vraag w at d e kosten zijn voor d e ad vocaat-stagiaire respectievelijk d e Ord e. In hoofd stuk 4 w ord en enkele kritische kanttekeningen bij d e huid ige BO en d e VSO geplaatst. Vervolgens kom t in hoofdstuk 5 het ad vies van d e Com m issie over d e d riejarige Stagiaire-Opleid ing van d e ad vocaat-stagiaire aan d e ord e. H ierbij w ordt tevens ingegaan op d e vraag bij w ie de organisatie van d e nieuw e opleid ing m oet komen te liggen en w ie d e inhoud van het curri culum zou d ienen te bepalen. Ook w ord t ingegaan op d e problem atiek van d e vrijstel lingen en op het kostenaspect. H et rapport w ord t afgesloten met een korte sam envatting en de aanbevelingen van de Com m issie. De Com m issie heeft zich d aarbij niet strikt beperkt tot d e opd racht van d e Al gem ene Raad, m aar tevens aanbevelingen gedaan op and ere ond erd elen d ie d e Com m issie w enselijk acht.

7

De hu id ige op leid ing: Beroep sop leid ing en Voortgezette Stagiaire Op leid ing

3.

H oofd stu k 3

D e huidige opleiding: Beroepsopleiding en Voortgezette Stagiaire Opleiding

3.1 Geschiedenis Al d ecennialang – vanaf het m om ent d at in 1955 het concept patroon -stagiaire w ord t geform aliseerd in d e Stageverord ening – w ord t ged iscussieerd over d e opleiding van d e begin nend e ad vocaat.1 Een land elijke opleid ing ontbrak aanvankelijk ; het patronaat w as bepalend . H et voornem en om een uniform e opleid ing m et een verplicht exam en voor ad vocaat -stagiaires in d e Stageverord ening neer te leggen w ord t d oor het Ministerie van Justitie geblokkeerd .2 Wel zijn er plaatselijke opleidingen en SSO -kenniscursussen 3, m aar d eze w ord en niet m et een exam en afgesloten. Eind jaren 70 verschijnt – op verzoek van d e Algem ene Raad – het rapport van d e com m issie De Brauw over d e nood zaak van een land elijke Beroepsopleid ing (hierna: BO).4 Deze com m issie conclud eert d at d e voor ad vocaat-stagiaires vereiste kennis en vaard ighed en on vold oend e op d e universiteit w ord en verw orven.5 De com missie ad viseert voor d e langere term ijn sam enw erking m et universiteiten aan te gaan (uiteindelijk is het d aar toen niet van gekom en).6 Op basis van het ad vies w ord en w el voor d e korte term ijn initiatieven ontw ik keld d ie aansluiten bij reed s in gang gezette experim enten en ontw ikkelingen, zoals een in trod uctiecursus voor beginnend e stagiaires en een introd uctiecursus voor d e gefinancierd e rechtshulp.7 In d e praktijk blijkt echter voor beginnend e ad vocaat-stagiaires behoefte te bestaan aan een cursus van een aantal dagen over een lan gere period e. Daarom gaat in 1980 de eerste (land elijke) stagebegeleidingscursus (hierna: ESB) van start.8 Tijd ens d eze cursus w ord t niet alleen aand acht besteed aan elementaire kennisverw erving, m aar ook aan beroepsvaard ighed en en sociale vaardighed en. De ESB is d e eer ste aanzet tot d e huid ige BO, w aarbij d eelnam e destijds niet verplicht w as. In 1983 besluit het College van Afgevaard igd en na een pread vies 9 d at een land elijke uniform e BO opgezet gaat w ord en.10 In 1985 stem t het College van Afgevaard igd en in m et de inhoud van de BO d ie verplicht w ord t voor ied ere ad vocaat-stagiaire.11 12

Ond ertussen w ord t gew erkt aan een w ettelijke grond slag voor d e BO in d e Ad vocatenw et. In 1989 is het zover: d e Ord e w ord t verantw oord elijk v oor d e verplichte opleid ing voor ad vocaat-stagiaires. Vooruitlopend hierop is in 1988 d e eerste cyclus van d e land elijke BO al gestart. Daarnaast zijn er nog steed s plaatselijke opleid ingsmaatregelen en dienen in het

1

2

3

4 5 6 7 8 9 10 11

12

N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 1954 en 1955, ontw erp Verord ening no 2, Ad vocatenblad 1954, blz. 209-253, 37-41, blz. 568569, blz. 673 en Ad vocatenblad 1955, blz. 157-179. N ed erland se Ord e van Advocaten, 1955, Verord ening no 2, Ad vocatenblad 1955, blz. 37-41; N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 1955, De stageverordening ged eeltelijk vernietigd , Advocatenblad 1955, blz. 568-569; N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 1955, Beknopt verslag College van Afgevaard igd en, Ad vocatenblad 1955, blz. 673. SSO = Stichting Stagiaire Opleid ing, in 1976 opgericht op initiatief van d e Land elijk Voorzitters Overleg van d e Jonge Balies , zie E.W.A. H enssen, 1998, Tw ee eeuw en ad vocatuur in N ed erland . N ed erland se Ord e van Advocaten, 1977, rapport van d e com m issie De Brauw . A.T. Vos, 1977, Naar een opleid ing voor d e advocatuur, Ad vocatenblad 1977, blz. 576-582. H .L.J. Roelvink, 1978, De Opleid ingsm arathon, Ad vocatenblad 1978, blz. 453-547. Roelvink. L. Hanekroot, 1981, Naar een BO ad vocatuur, Ad vocatenblad 1981, blz. 188-192. L. Hanekroot en T.H.W. Sterk, 1983, Over d e opleid ing van d e advocaat, Ad vocatenblad 1983, blz. 366-380. N ed erland se Ord e van Advocaten, 1986, Verslag College van Afgevaard igd en, Ad vocatenblad 1986, blz. 179-184. N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 1984, Verslag College van Afgevaard igd en, Advocatenblad 1984, blz. 525 -528; N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 1985, Verslag College van Afgevaard igd en, Advocaten blad 1985, blz. 105-109; N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 1985, Verslag College van Afgevaard igd en, Advocatenblad 1985, blz. 310 -316; N ed erland se Ord e van Advocaten, 1986, Instelling Ad viesgroep BO, Ad vocatenblad 1986, blz. 530. TK 1986-1987, 19 996, nr. 3, blz. 1-2.

9

H oofd stu k 3


tw eed e en d erd e jaar van d e stage Voortgezette Stagiaire Opleiding (hierna: VSO) cursussen te w ord en gevolgd . In 2000 besluit d e Algemene Raad d e organisatie en uitvoering van d e VSO-cursussen over te laten aan tw ee instellingen w aarm ee d e Ord e al een sam enw erkingsverband heeft. 13 De cursussen in d e VSO vorm en d e „leerlijnen‟ d ie doorlopen in d e Perm anente Opleid ing. Voor d e ontw ikkeling van d e leerlijnen en d e curricula ontw ikkelt d e Ord e sam en m et het Laboratorium Toegepaste Psychologie het com petentieprofiel advocatuur 14, zod at d uid elijk is over w elke com petenties d e ad vocaat-stagiaire aan het eind van zijn stage m oet beschikken. 15 In 2002 w ord t op alle universiteiten het BaMa-stelsel geïntrod uceerd . Bij d e Algem ene Raad ontstaat d e vrees d at het BaMa-stelsel, vanw ege het w egvallen van een m in of m eer eend uid ige vooropleid ing en de pluriform iteit van d e Masters, tot aansluitingsproblem en m et de BO zal gaan leid en.16 In d atzelfd e jaar evalueert het EIM 17 d e BO in al zijn facetten: kw aliteit van d e inhoud , d ocen 18 ten, organisatie, d ienstverlening. H et ond erzoek bevestigt het verm oed en van d e Algem ene Raad d at het ond erd eel Beroepsvaard ighed en moet w ord en versterkt en verbeterd en d at de vakken Jaarrekeninglezen en Belastingrecht als m ind er nuttig w ord en ervaren. 19 Dit alles vorm t voor d e Algem ene Raad aanleid ing om eind 2003 d e BO w eer onder d e loep te nem en en te ond erzoeken of een balie exam en geïntrod uceerd d ient te w ord en. Met instem m ing van het College van Afgevaard igd en w ord t een projectgroep balie exam en ingesteld . De projectgroep ad viseert geen balie exam en in te voeren, om d at d e universiteiten garanties geven over d e kw aliteit van d e afgestud eerd en, w aard oor het balie exam en als een blijk van w an trouw en zou kunnen w ord en gezien. Bovend ien zou er een w etsw ijziging no dig zijn. Wel ad viseert d e com m issie een aantal w ijzigingen d oor te voeren in d e stage, het curricu lum van d e BO en d e examinering.20 H et College van Afgevaard igd en gaat akkoord m et d e voorge21 steld e uitgangspunten ; een balie exam en w ord t niet ingevoerd . In d e period e 2005 tot 2007 w ord en in d e Stageverord ening en het curriculum van d e BO w ijzigingen d oorgevoerd , d ie hierop neerkomen . Een advocaat-stagiaire m oet d irect na beëd iging beginnen m et d e BO en aansluitend aan het gevolgde ond erw ijs d e eerste toets en vervolgens ook d irect d e eerste herkansing afleggen op straffe van verlies van een m ogelijkheid een toets af te leggen . De ad vocaat-stagiaire heeft niet m eer d an d rie m ogelijkhed en om voor een bepaald exam enond erd eel een toets af te leggen. Ald u s bestaan slechts tw ee herkansingen per exam enond erd eel. De exam ens w ord en bovend ien strikter nagekeken (m ed e

13

N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2000, notitie van d e portefeuille opleid ing aan d e Algem ene Raad over uitw erking Winterberaad ; N ederland se Ord e van Ad vocaten, 2000, notitie van Algem ene Raad voor het College van Afgevaard ig d en over beleid svoornem ens opleid ing. 14 H et com petentieprofiel is te vind en op: http:/ / w w w.ad vocatenord e.nl/ ord e/ Opleid ing/ Com petentieprofiel_Ad vocatuur.pd f. 15 N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2002, notitie van d e portefeuille opleid ing voor d e Algem ene Raad over vernieu w ing van d e BO. 16 N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2003, notitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en over beleid svoornem ens portefeuille opleid ing 2004 e.v. 17 H et EIM (ww w .eim .nl) voert econom isch en sociaal beleid sond erzoek uit voor overhed en, beleid sinstanties en bran che- en koepelorganisaties. 18 N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2003, notitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en over enquête over d e BO. 19 N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2002, notitie van d e portefeuille opleid ing voor d e Algem ene Raad over vernieu w ing van d e BO. 20 N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2004, notitie van d e projectgroep Balie Examen voor d e Algem ene Raad over ond er zoek naar Balie Exam en; N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2004, notitie van d e Algem ene Raad voor College van Afge vaard igd en inzake uitvoering Balie Exam en. 21 N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2004, notitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en over nieuw curriculum Beroepsopleid ing; N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2004, verslag College van Afgevaard igd en.

10


H oofd stu k 3

22

op basis van het advies van het Centraal Instituut voor Toetsontw ikkeling (CITO)). Belastingrecht verd w ijnt uit d e BO, Jaarrekeninglezen w ord t teruggebracht tot tw ee d agd elen, het vaard igheid svak Praktijkleer start m et een vak Basiscom m unicatie en w ord t afgesloten m et een eind gesprek en het ond erd eel Gedragsrecht w ord t uitgebreid . De VSO blijft ongew ijzigd , m et d ien verstand e d at in 2003 d e keuzevakken uit d e BO w ord en overgeheveld naar d e VSO. In 2005 w ord t het voor elke ond erw ijsinstelling m ogelijk om VSO-cursussen aan te bied en m its aan d e erkenningcriteria w ord t vold aan. 23 N aast d eze ontw ikkelingen vorm en d e d oor d e ad vocatenkantoren zelf opgezette in house opleid ingen voor ad vocaat-stagiaires steeds vaker aanleiding voor pittige d iscussies in het College van Afgevaard igd en over d e w enselijkheid van d ergelijke initiatieven en het d aarop gerichte vrijstellingenbeleid . In 2009 stelt de Algem ene Raad d aarom een com m issie in ond er voorzitterschap van Prof. m r. S.C.J.J. (Bas) Kortmann m et – kort gezegd – d e opd racht zich te buigen over d e opleiding (BO en VSO) van d e ad vocaat-stagiaire in d e driejarige stageperiod e en d e aansluiting op d e universitaire opleid ing. 3.2 Doel en eindt ermen 3.2.1 Beroepsopleiding De BO is bed oeld om ad vocaat-stagiaires voor te bereid en op d e beroepspraktijk van een ad vocaat.24 N a d eze opleid ing is d e ad vocaat-stagiaire in staat ad equaat te ad viseren en te proced eren in eenvoud ige bestuursrechtelijke, strafrechtelijke en burgerlijkrechtelijke zaken, zo nod ig in overleg m et zijn patroon. Daarnaast geeft d e ad vocaat -stagiaire blijk van inzicht in niet com plexe financiële en econom ische aspecten van een specifieke zaak en kan hij een eerste afw eging m aken in ged ragsrechtelijke aspecten van een specifieke zaak. 25 Als hij niet zelfstand ig een eerste afw eging kan m aken, legt d e ad vocaat-stagiaire d e ged ragsrechtelijke aspecten van een zaak voor aan zijn patroon, kantoorgenoten of aan een and ere, ervaren ad vocaat. De vakken in d e BO zijn, zoals gezegd , praktijkgericht. In het boek d at voor elk vak w ord t gebruikt, staat aan het begin w at d e d oelstelling is van het d esbetreffend e vak en w at d e ad vocaat-stagiaire aan het eind m oet kennen en kunnen. H et m erend eel van d e d ocenten heeft een ruim e praktijkervaring als ad vocaat. Zoveel m ogelijk w ord t gebruik gem aakt van praktijkgericht oefenm ateriaal zoals aan d e dagelijkse praktijk ontleend e casusp osities, oefend ossiers en w erkop d rachten. De BO richt zich bovendien op het bijbrengen van d ie vaar 26 d ighed en d ie voor het ad vocatenberoep zijn vereist. H et gaat hier om algem ene sociale vaard ighed en, zoals gespreks- en ond erhandelingsvaard ighed en, en m eer specifieke beroepsvaard ighed en, zoals juiste schriftelijke en m ond elinge uitd rukkingsvaard ighed en m et het oog op bijvoorbeeld het opstellen van processtukken en het houd en van een pleid ooi. 3.2.2 V oortgezette Stagiaire Opleiding De ad vocaat-stagiaire ontvangt d e stageverklaring als bed oeld in artikel 10 Stageverord e ning, ind ien hij na d e eenjarige BO in d e resterend e tw ee jaar van d e stage nog aan een aantal

22

23

24 25

26

N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2005, notitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en over voortgang curriculum BO. N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2003, notitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en over beleid svoornem ens portefeuille opleid ing 2004 e.v. H anekroot en Sterk. N ed erland se Ord e van Ad vocaten, 2002, notitie van d e portefeuillehoud er opleid ing voor d e Algem ene Raad over vernieuw ing BO. H anekroot en Sterk.

11

H oofd stu k 3


opleid ingsverplichtingen vold oet. Deze opleid ingsverplichtingen vorm en d e VSO. De VSO staat in het teken van d e ontw ikkeling naar vakbekw aamheid . Doel van d e BO en VSO is d at d e ad vocaat-stagiaire aan het eind e van d e stage d e praktijk zelfstandig kan uitoefenen. 3.3 De w eg w aarlangs 3.3.1 Beroepsopleiding De BO beslaat een period e van m axim aal één jaar en om vat tien vakken. H et ond erw ijs neem t 52 d agd elen in beslag. Daarnaast vereisen d e voorbereid ing en d e toetsen ongeveer 34 d agd elen. H et totale tijd sbeslag is d us circa 86 d agd elen. tabel 1 Overzicht aantal dagdelen per vak van de BO Vak 27

Tijd sbeslag

Introd uctie in d e Ad vocatuur (inclusief Ged ragsrecht) Basiscom m unicatie Schriftelijke Vaard igheden (I en II) Burgerlijk procesrecht Bestuursprocesrecht Jaarrekeninglezen Strafprocesrecht Praktijkleer (I, II en III, inclusief eind gesprek) Intervisie/ Ged ragsrecht ADR/ Mediation Totaal onderwijs Schriftelijke toetsen Totaal onderwijs en toetsen

blok (2 dagen inclusief overnachting)

Aantal d agd elen 5

1 d ag 2 d agen 4 d agen 3 d agen 1 d ag 3 d agen 3 blokken (3x2 d agen inclusief overnachting en 1/ 2 d ag eind gesprek) 1/ 2 d ag 1 d ag

2 4 8 6 2 6 16

2 d agen

4

1 2 52 56

3.3.2 Compactcursus N aast d e regu liere BO bestaat ook d e Com pactcursus. Deze cursus kom t neer op d e BO in gecom prim eerd e vorm en is bed oeld voor ervaren juristen die beschikken over minim aal acht jaar relevante jurid ische ervaring. De opzet van d e Com pactcursus is d at het ond erw ijs van d e BO in tw ee blokken van vier d agen en één blok van vijf d agen w ord t aangebod en. De Com pactcursus bevat alle ond erd elen van d e reguliere BO (m et hetzelfd e aantal dagd elen ond erw ijs en voorbereidingstijd), m et u itzond ering van het vak Schriftelijke Vaard ighed en . De vakken Introd uctie in d e Ad vocatuur (Ged ragsrecht) en Praktijkleer zijn in d e Com pactcursus gecom prim eerd tot tw ee respectievelijk zeven d agd elen. 3.3.3 V oortgezette Stagiaire Opleiding28 In d e VSO d ient d e ad vocaat-stagiaire in totaal 74 opleid ingspunten te behalen. H ierbij geldt d at 1 punt gelijk is aan 1 uur en 2,5 punt overeenkom t m et een dagd eel. De 74 punten van de 29 VSO kom en overeen met 29,6 d agd elen. Deze 74 punten zijn ond erverd eeld in 40 land elijke 30 punten en 34 plaatselijke punten. De land elijke punten kunnen w ord en behaald d oor het volgen van VSO-cursussen. Daarbij kan het gaan om cursussen in het materiële of form ele

27 28 29 30

In bijlage 1 staat per vak d e inhoud kort om schr even. In d e VSO word t niet m et d agd elen m aar m et punten gerekend . In een dagd eel zitten 2,5 punten. 40 punten zijn gelijk aan 16 dagd elen verspreid over d e stage. 34 punten zijn gelijk aan 13,6 dagdelen verspreid over d e stage.

12


H oofd stu k 3

recht in uiteenlopend e rechtsgebied en, m aar ook om cursussen van and ere aard , zoals m a nagem entvaard ighed en, professioneel toezicht houd en, pleitvaard igheden, ond erhand elen, ad viesvaardighed en of argum enteren. Een VSO-cursus d ient m inim aal 10 opleid ingspunten te beslaan. Daarnaast dient ten m inste d e helft van d e land elijke punten te w ord en behaald m et een cursus over een jurid isch on d erw erp. De 34 plaatselijke punten w ord en behaald m et uiteenlopend e opleidingsactiviteiten, zoals cursussen, lezingen, sym posia, congressen en pleitoefeningen. Daarnaast geld t in d iverse arrond issem enten voor d e ad vocaat-stagiaires de verplichting een rechtbank -, d eurw aard eren/ of politiestage te volgen. Deze plaatselijke verplichtingen zijn vastgelegd in d e Stagereglem enten van d e afzond erlijke Rad en van Toezicht en kunnen van elkaar verschillen. De plaatselijke activiteiten beogen vaak m ed e (of in d e eerste plaats) d e bevord ering van d e “sociale cohesie” en d e betrokkenheid bij d e Ord e als beroepsorga nisatie. Een d eel van d e plaatselijke activiteiten w ord t georganiseerd d oor d e Jonge Balie. Elke plaatselijke Jonge Balie heeft een eigen activiteitenprogram m a en een eigen opleid ingspuntensysteem . Uit een 31 onlangs d oor d e Stichting Jonge Balie N ed erland uitgevoerd e inventarisatie blijkt d at d oor elke Jonge Balie een pleitoefening – d ie ook een pleitw ed strijd kan zijn – w ord t georganiseerd w aarbij d eelnam e voor elke ad vocaat-stagiaire verplicht is. De m eeste Jonge Balies organiseren ook – d eels verplichte – lezingen. H et aantal varieert sterk, van vier tot achttien ged urend e d e stage. tabel 2 Overzicht tijdsbeslag V SO VSO Land elijk Plaatselijk Totaal

Aantal punten 40 punten 34 punten 74 punten

Aantal d agd elen 16 13,6 29,6

3.4 W et t elijk kader In 1989 treed t artikel 9c lid 1 Ad vocatenw et in w erking. Dit bepaalt d at d e N ed erland se Ord e van Ad vocaten zorg d raagt voor een opleiding voor ad vocaat-stagiaires d ie m et een examen w ord t afgesloten. In het tw eed e lid van d iezelfde bepaling staat dat bij of krachtens verord ening een aantal ond erw erpen – vijf in totaal – nad er w ord t vastgesteld , w aarond er “de eisen voor het verkrijgen van vrijstelling voor bepaald e ond erd elen van het exam en” (sub d). De bepaling is verd er uitgew erkt in d e – eveneens in 1989 in w erking getred en – Stageverord ening 1988 en het Exam enreglem ent. In het Exam enreglem ent zijn nad ere regels opgenom en over ond er m eer d e inrich ting van het ond erw ijs en (d e organisatie van) het exam en. Artikel 9c lid 2 Ad vocatenw et geld t nog steed s; d e Stageverord ening 1988 is echter inmid d els vervangen d oor d e Stageverord ening 2005 die op 1 januari 2007 in w erking is getred en. Op grond van artikel 12 van d e verord ening stelt (nog steed s) d e Algem ene Raad het curriculum van d e BO vast. Bij grote w ijzigingen van het curriculum is gebruik d at d eze w ord en voorgelegd aan het College van Afgevaard igd en. Daarnaast kunnen op grond van diezelfd e verord ening (artikel 11) d oor zow el d e Algemene Raad als d e Raad van Toezicht opleid ingsm aatregelen verplicht w ord en gesteld . In d e praktijk gaat het d an om d e in paragraaf 3.3 genoem d e landelijke en plaatselijke VSO. Tot 2007 kon voor zow el het volgen van ond erw ijs als het afleggen van exam ens van alle vakken vrijstelling w orden verkregen, uitgezonderd het blok Introd uctie in d e Ad vocatuur

31

De Stichting Jonge Balie N ed erland is opgericht m et als d oel d e belangen van en het bevord eren van d e uitoefening van het beroep van advocaat d oor d e led en van d e verenigingen De Jonge Balie te behartigen. Zie voor m eer inform atie w ww .sjbn.nl.

13

H oofd stu k 3


en het bijbehorend e exam en Ged ragsrecht. In de nieuw e Stageverord ening 2005 w ord t d e m ogelijkheid om een vrijstelling te verkrijgen echter beperkt. Alleen voor ond erw ijs in d e cognitieve vakken en Schriftelijke Vaard ighed en kan een vrijstelling w ord en verkregen. Vrijstelling voor het afleggen van exam ens w ord t vanaf d e inw erkingtred ing van d e Stageveror d ening in 2007 niet m eer verleend . De Algem ene Raad beslist over vrijstellingsverzoeken van d e BO en land elijk verplichte VSO-cursussen (artikel 11 Stageverord ening 2005); d e Rad en van Toezicht beslissen over verzoeken om vrijstelling van d e plaatselijke VSO -verplichtingen aangezien d e regels d aar over plaatselijk zijn vastgesteld . De huid ige BO kent een systeem van vrijstellingen voor gevolgd of nog te volgen ond erw ijs van d e cognitieve vakken; voor toetsen in beginsel niet. Vrijstellingen kunnen niet w ord en verleend voor d e vaard igheid svakken. Een ad vocaat-stagiaire kan voor d e overige vakken een vrijstelling verkrijgen, ind ien hij aantoont d at hij op grond van opleid ing en praktijker varing op elk van d e rechtsgebied en w aarvoor d e vrijstelling w ord t verzocht, een gelijk w aard ige theoretische en praktische bekw aamheid heeft verw orven of binnen een red elijke term ijn bij een d oor d e Algem ene Raad erkend opleid ingsinstituut zal verw erven .32 Ingevolge artikel 9d Advocatenw et houd t het Curatorium toezicht op de opleid ing en het exam en. 3.5 W ie verz orgt de uit v oering en is v erant w oordelijk v oor het management ? De feitelijke uitvoering en het m anagement van d e BO is in hand en van het Bureau van de Ord e (afd eling Opleid ing). Alles w at m et ond erw ijs en exam ens te m aken heeft, w ord t van uit d e afd eling georganiseerd en gecoörd ineerd : het ad m inistratief verw erken van d e aanm eld ingen, d e organisatie van het d ocententeam , accom m od aties en correctoren voor d e toets etc. H et m ateriaal w ord t in sam enw erking m et d e w erkgroep van het betreffend e vak sam engesteld . Met aansturing van d e afd eling Opleid ing w ord en toetsen gem aakt d oor zogenaam d e toetsenm akers (veelal ook d ocent) en (na eventuele aanpassingen) vastgesteld d oor d e vakkam er van het betreffend e vak (tevens led en van d e Exam encom m issie).

32

Zie artikel 15 Stageverord ening 2005.

14


H oofd stu k 3

3.6 Kost en 3.6.1 Kosten van de opleiding voor de advocaat-stagiaire In d e hiernavolgend e tabel zijn d e kosten w eergegeven van d e BO, d e Com pactcursus en de kosten voor het inh alen van ond erd elen of herkansing toets. tabel 3 Overzicht kosten BO voor de advocaat-stagiaire Kosten BO 2010 (bed ragen in euro) BO (inclusief leermid d elen, toetsen en 4.900 accom m od atie, exclusief boeken) Com pactcursus (inclusief leerm id d elen, 6.600 toetsen en accom m od atie, exclusief boeken) Inhalen cursusond erd elen BO Introd uctieblok (buiten de eigen cyclus) 300 Praktijkleerblok 525 (per blok) Eind gesprek Praktijkleer 100 per trainer (exclusief reiskosten) Overige vakken (losse d agen) kosteloos, m its in d ezelfd e of d e eerstvolgende cyclus, and ers 75 per d ag of 40 per d agd eel Inhalen cursusond erd elen Com pactcursus Ged ragsrecht (buiten d e eigen cyclus) 200 Praktijkleerblok 875 Eind gesprek Praktijkleer 100 per trainer (exclusief reiskosten) Exam en Inhalen en/ of herkansen toets 75 (per toets) 3.6.2 Kosten van de opleiding voor de Orde In tabel 4 zijn d e lasten van d e BO opgenom en, m aar hierin zijn geen overhead kosten ver w erkt. De overhead kosten zijn w el in tabel 5 opgenom en. De laatste tabel bevat ook een exploitatieresultaat. tabel 4 Overzicht kosten BO voor de Orde BO

begroting 2010 (in euro)

Directe kosten Docenten Reiskosten en verschotten Exam inering Accom m od aties Cursusm ateriaal Totaal Algem ene kosten Aanpassingen m ateriaal Voorbereid ingsd agen Exam inering H erziening opleid ing Overige algem ene kosten Totaal Totaal directe plus algemene kosten

jaarrekening over 2009 (in euro)

1.431.500 95.000 221.000 1.137.000 120.000 + 3.004.000

1.689.101 75.455 222.371 1.383.970 120.000 3.481.878

19.000 25.000 28.000 14.000 + 86.000 3.090.000

42.251 5.373 32.253 40.229 27.618 + 147.724 3.629.602

+

In tabel 5 is d oor m id del van extracom ptabele overhead berekening een exploitatieresultaat opgenom en over 2009 (gerealiseerd ) en 2010 (begroot). 15

H oofd stu k 3


tabel 5 Overzicht exploitatieresultaat BO Beroepsopleid ing Baten (opleid ingsgeld en) Lasten Overhead Exploitatieresultaat

begroting 2010 (in euro) 4.204.000 3.090.000 1.114.000 1.269.000 -155.000

– –

jaarrekening over 2009 (in euro) 4.738.000 3.629.000 – 1.109.000 1.280.000 – -171.000

3.6.3 Kosten Voortgezette Stagiaire Opleiding Bij het overzicht in tabel 6 m aakt d e Com m issie een voorbehoud . Aangezien elke ad vocaatstagiaire zijn eigen pakket kan sam enstellen en d e lokale opleid ingsm aatregelen van el kaar verschillen, gaat het hier om een inschatting en een gem id d eld e. tabel 6 Overzicht kosten VSO voor de advocaat-stagiaire Kosten VSO Land elijk (40 punten is 16 d agd elen) Plaatselijk (20 punten is 13,6 d agd elen o.a.VSO/ PAO) Plaatselijk (lezingen en pleitoefeningen) Totaal

2010 (bed ragen in euro) 3.555 1.600 + 5.155

3.6.4 Kosten Beroepsopleiding en V oortgezette Stagiaire Opleiding voor de advocaat-stagiaire In tabel 7 zijn w eergegeven d e gem id d eld e kosten van de BO en de VSO voor een ad vocaat stagiaire. tabel 7 Overzicht kosten BO en V SO voor de advocaat-stagiaire Kosten BO (zond er inhalen) Kosten VSO Totaal

16

4.900 5.155 10.055


3.7

H oofd stu k 3

Schemat ische w eergav e inhoud, organisat ie en inricht ing Beroepsopleiding en Voort gez et t e St agiaire O pleiding De inrichting en organisatie van d e huid ige BO en VSO ziet er schematisch als volgt uit: figuur 1 Schematische weergave BO en V SO

17

Kritische kanttekeningen bij d e hu id ige op leid ing

4.

H oofd stu k 4

Kritische kanttekeningen bij de huidige opleiding

4.1 Inleiding De Com m issie hecht eraan op te m erken d at de huid ige opleid ing (BO en VSO) veel goede elem enten bevat. In het volgend e hoofd stuk, d at over d e nieuw e opleid ing gaat, zal de Com m issie aangeven om w elke elem enten het gaat en hoe d eze zullen terugkom en in de nieuw e opleiding d ie d e Com m issie voor ogen staat. Desalniettem in is er een zod anig aantal m inpunten dat d e huid ige op leid ing niet vold oet. In d it hoofd stuk zal kort w ord en aange d uid om w elke punten het gaat en, indien m ogelijk, w aar een gesignaleerd knelpunt m ee sam enhangt. 4.2 Begin- en eindt ermen De toelatingseisen tot d e ad vocatuur zijn in artikel 2 lid 1 ond er a van het Besluit beroepsvereisten ad vocatuur zeer algem een om schreven. 33 H et afsluitend exam en van d e universiteit d ient ten m inste d rie benoem d e rechtsgebied en te behelzen. 34 Dat betekent d at d e d oor de universiteiten geform u leerd e eindterm en – zo d ie er zijn – voor d e in d at artikel genoem d e rechtsgebied en in feite d e beginterm en van d e BO zijn. De opleiding tot ad vocaat bouw t daar d us op voort. Terw ijl m en in het verled en m eester in d e rechten w erd op grond van een m in of m eer lan d elijk uniform sam engesteld program m a, bestaan er ten gevolge van d iverse ontw ikkelingen inm id d els grote verschillen tussen instrom end e ad vocaat-stagiaires. H ierop w ord t in paragraaf 5.3 ingegaan. H et gevolg is d at d e eind term en van d e universiteit niet langer zond er m eer als beginterm en van d e BO beschouw d kunnen w ord en. Dat betekent niet alleen dat d e BO geen d uid elijke aansluiting m eer heeft op d e universiteit, m aar ook d at d e begintermen van d e BO opnieuw gedefinieerd zou d en m oeten w ord en. De eind term en van d e gehele opleiding van d e ad vocaat-stagiaire – BO en VSO tezam en – ontbreken in feite geheel. H et leerd oel van d e gehele opleid ing is op zichzelf held er ged efinieerd , te w eten het zelfstand ig kunnen functioneren als advocaat, w aartoe gerekend w ordt het ad equaat ad viseren en proced eren in burgerlijkrechtelijke, bestuursrechtelijke en strafrechtelijke zaken.35 Maar niet d uid elijk is uitgew erkt w at d e opleid ing d aartoe in w elke fase m oet aanbied en en w at een ad vocaat-stagiaire ged urend e d e d rie jaren van zijn opleiding m oet laten zien om d ie d oelstelling te bereiken. Bovend ien is d e vraag of het leerd oel naar huid ige m aatstaven, gelet op d e toenem end e praktijk van vroege specialisa tie, nog w el reëel is. H et centrale leerplan van d e BO sluit kortom niet m eer aan op d e eisen d ie d e beroeps groep stelt, terw ijl d e VSO juist te vrijblijvend is ingericht. 4.3 Niv eau v an de opleiding Zoals in paragraaf 3.2 is beschreven , bestaat d e opleid in g van d e ad vocaat-stagiaire uit tw ee fasen. De eerste fase bestaat uit d e BO ged urend e het eerste jaar w aarin een aantal vakken m et een exam en w ord t afgesloten. Recent (2007) is d e Stageverord ening verscherpt in d ie zin d at het aantal toetskan sen is beperkt tot d rie keer per ond erd eel (één reguliere toets en tw ee herkansingen). Deze w ijziging is bed oeld om het niveau van d e BO op te vijzelen. De tw eed e fase bestaat uit d e VSO ged urend e tw ee jaar. Die tw eed e fase w ord t niet afgeslo ten m et een exam en. Om d at d e tw eed e fase niet m et een exam en w ord t afgesloten, heeft d eze in de loop d er tijd een te vrijblijvend karakter gekregen.

33 34 35

Zie bijlage 2. Zie hierover verd er paragraaf 5.3.2. Zie paragrafen 3.2 en 3.3.

19

H oofd stu k 4


4.4 Inhoud Beroepsopleiding De BO is een basisopleid ing w aarin een aantal verplichte vakken w ord t ged oceerd . Zij beperkt zich naast Ged ragsrecht en Vaard ighed en tot d e procesrechtelijke vakk en Burgerlijk Procesrecht, Bestuursprocesrecht en Strafprocesrecht.36 In d e BO w ord en geen materieelrechtelijke vakken ond erw ezen. Door d eze opzet w ord t bereikt d at ied ere ad vocaat-stagiaire in ied er geval een brede kennis kan opbouw en van het procesrecht. Dat is positief. H et nad eel van d eze opzet is d at in d e praktijk slechts een kleine groep ad vocaat-stagiaires w erkelijk praktijk zal uitoefenen op al d eze gebied en. Dit heeft zijn w eerslag in de m otivatie van ad vocaat-stagiaires voor d e BO. De aangebod en procesrechtelijke vakken lijken in d iepgang slechts in geringe m ate het ni veau van d e universiteit te overstijgen. Ook bestaat d e ind ruk d at d e w ijze w aarop d e vak ken w ord en aangebod en niet altijd effectief is. Voor d e beginnende ad vocaat is d e toepasbaarheid van de procesrechtelijke m ogelijkhed en niet altijd even d uid elijk. Door (een d eel van) het onderw ijs in het procesrecht te koppelen aan ond erw ijs in het m ateriële recht zal het procesrecht voor d e ad vocaat-stagiaire m eer gaan leven. Dit effect zal nog sterker zijn, ind ien procesrechtelijke ond erw erpen gekoppeld w ord en aan m aterieelrechtelijke ond erw erpen w aarm ee d e ad vocaat-stagiaire in d e praktijk te m aken heeft. In d e BO kom t het m ateriële recht niet of nauw elijks aan d e ord e. Med e gezien d e zeer d iverse in stroom (zie paragraaf 4.2) lijkt nad ere scholing in het m ateriële recht ook in het eerste jaar van de opleid ing van d e ad vocaat-stagiaire nood zakelijk. 4.5 Europees recht H et Europese recht kom t in d e huid ige opzet in d e opleid ing te w einig aan d e ord e terw ijl het N ed erland se recht d aard oor w el steed s meer w ord t beïnvloed . 4.6 Gedragsrecht H et Ged ragsrecht w ord t alleen in d e BO ged oceerd of beleefd (intervisie). Vanw ege het grote belang van d e jurid ische d eontologie en beroepsethiek zou het goed zijn als het Ged ragsrecht ook in het tw eed e en/ of d erd e jaar d eel zou uitm aken van d e opleid ing. H et vak kan d aar d oor m eer d iepgang krijgen, terw ijl ad vocaat-stagiaires op d ie manier meer m ogelijkheden krijgen aangereikt praktijkvragen en d ilem m a‟s op het gebied van Ged ragsrecht actief m et elkaar te d elen . 4.7 Inhoud Voort gez et t e St agiaire O pleiding 4.7.1 Landelijke en plaatselijke opleidingsactiviteiten 37 Zoals in paragraaf 3.3.3 is beschreven, d ient d e ad vocaat-stagiaire 40 opleid ingspunten te behalen d oor land elijk georganiseerd e VSO -cursussen te volgen. Door d eelnam e aan plaatselijke opleidingsactiviteiten w ord en 3438 opleid ingspunten behaald . De ad vocaat-stagiaire kan kiezen uit een breed scala van landelijke VSO -cursussen. De ad vocaat-stagiaire kan zijn keuze vrijw el geheel naar eigen inzicht m aken. De cursussen kennen geen huisw erkverplichting en w ord en niet afgesloten m et een exam en of op een and ere w ijze getoetst. Er is d an ook sprake van een grote m ate van vrijblijvendheid . In paragraaf 3.3.3 is al toegelicht d at er een breed en gevarieerd scala aan plaatselijke opleid ingsm ogelijkhed en en -verplichtingen is d at d oor of sam en m et d e Jonge Balie w ord t aangebod en. Opvallend is d at het aantal aan ied ere activiteit toe te kennen opleidingspunten

36

Zie hoofd stuk 3.3 en bijlage 1. 40 punten zijn gelijk aan 16 d agdelen verspreid over d e stage. 38 34 punten zijn gelijk aan 13,6 dagdelen verspreid over d e stage. 37

20


H oofd stu k 4

sterk varieert. H iervoor zijn verschillend e oorzaken aan te w ijzen. De Raad van Toezicht in elk arrond issem ent heeft een eigen beleid ten aanzien van d e inbreng van d e Jon ge Balie in d e opleid ing van d e advocaat-stagiaires. H etzelfd e geld t voor het program m a van d e ver schillend e Jonge Balies en d e uiteenlopend e puntentoekenning d ie aan d e d iverse activiteiten w ord t toegekend . 4.7.2 Kanttekeningen bij plaatselijke opleidingsactiviteiten H et hiervoor geschetste beeld van d e plaatselijke opleid ingsactiviteiten laat zien d at d eze sterk verschillen, m oeilijk vergelijkbaar zijn en qua punten niet eend uid ig w ord en gew aar d eerd . H et gevolg hiervan is ond er meer d at d e ad vocaat-stagiaire d ie tijd ens d e stage van arrond issem ent w isselt, op problem en kan stuiten. De opleidingsactiviteiten in het ene ar rond issem ent w ord en niet altijd zon d er m eer in het and ere arrond issem ent als zod anig er kend . Ook kan d e toekenning van het aantal opleid ingspunten verschillen. H et gevolg is d at d e ad vocaat-stagiaire d ie een overstap m aakt naar een kantoor in een ander arrond issem ent, geen stageverklaring ontvangt zond er d at hij heeft d eelgenom en aan aanvullend e oplei d ingsactiviteiten. De Com m issie acht d eze grote verschillen ongew enst. De Com m issie heeft bovend ien forse aarzeling ten aanzien van d e vraag of d e plaatselijke opleid ingsactiviteiten steed s als oplei d ing in eigenlijke zin kunnen w ord en aangem erkt. N aar haar oord eel geld t d it w el voor de pleitoefeningen en pleitw ed strijd en. Bij veel lezingen en andere activiteiten lijkt het sociale cohesie-karakter te overheersen. De Com missie ond erkent het belang van gezamenlijke activiteiten van ad vocaat-stagiaires, m aar ziet niet in w aarom iedere d oor d e plaatselijke Ord e of d e Jonge Balie verplicht gesteld e activiteit ook opleid ingspunten m oet opleveren. 4.8 O rganisat ie De organisatie van d e BO is in hand en van d e Ord e en w ord t verzorgd d oor d e afd eling Opleid ing van het Bureau van d e Ord e. De formatie van d e afd eling Opleid ing bed raagt 6,3 FTE. De kosten van d e organisatie w ord en grotend eels d oorberekend in d e cursuskosten. 39 De inhoud van d e BO w ord t bepaald d oor d e led en van d e vakkamers en d e d ocenten, d eels m et ond ersteuning van d e afd eling Opleid ing. De ervaring leert d at binnen d e Ord e onvold oend e tijd en expertise beschikbaar zijn om d e kw aliteit van d e BO te w aarborgen. De universiteiten c.q. d e jurid ische faculteiten zijn als zod anig niet bij d e BO betrokken. De Com m issie m eent d at een grotere betrokkenheid gew enst is. Zo leren ervaringen bij and ere post universitaire opleidingen, zoals d e Grotius Academ ie en d e Beroepsopleid ing N otariaat, d at sam enw erking tussen praktijk en acad emie heel vruchtbaar kan zijn. Meer “kruisbestuivin g” verd ient zeker overw eging. Ook is het d e vraag of d e Ord e zelf zorg m oet d ragen voor d e organisatie en d e uitvoering van d e opleiding. Deze behoren niet tot d e kernactivi teiten van d e Ord e. De Com m issie kom t hierna in d e paragrafen 5.8 en 5.9 op d eze kw esties terug.

39

Zie tabel 4 in paragraaf 3.6.2.

21

De nieu w e op leid ing: d e Stagiaire-Op leid ing

5.

H oofd stu k 5

D e nieuw e opleiding: de Stagiaire-Opleiding

5.1 Inleiding H et d oel van d e nieuw e Stagiaire-Opleid ing, zoals d e Com m issie d ie voor ogen staat, is geen and ere d an d ie van d e huid ige opleid ing. Wel is het nood zakelijk d iverse w ijzigingen in d e opleid ing d oor te voeren. Die zullen hierna w orden besproken. 5.2 Doel H et d oel van d e opleid ing tijd ens d e stageperiod e van circa d rie jaren is d e ad vocaat-stagiaire tot zelfstand ig ad vocaat te vorm en. Zelfstand ig w il zeggen d at het toezicht van een pa troon niet langer nood zakelijk is. In d e opleid ing kan ond erscheid gem aakt w ord en tussen d e externe opleid ing van d rie jaren d ie ond er verantw oor d elijkheid van de Ord e w ord t aan gebod en, d e zogenaam de Stagiaire-Opleiding, en d e interne opleiding binnen het kantoor in d e vorm van “training on the job”, het zogenoemd e patronaat. De Com m issie benad rukt het belang d at het patronaat in d e toekom st ee n substantiële rol blijft vervullen bij d e vorm ing van d e ad vocaat-stagiaire tot zelfstand ig advocaat. De interne opleid ing en d e Stagiaire-Opleid ing zijn com plementair; kantoren blijven d us onverm ind erd verantw oord elijk voor d e opleid ing van hun advocaat-stagiaires. De Com m issie w il d e rol van d e patroon, d e m eester van de gezel, benad rukken. H et goed e voorbeeld d oet goed vol gen. De Com m issie gaat, gelet op haar opd racht, op d eze plaats niet in op d e vraag of d e w ijze w aarop thans in d e praktijk invulling w ord t gegeven aan het patronaat naar behoren is of m ogelijk voor verbetering vatbaar is. H et is een goed e zaak d at d e Ord e ernaar streeft het functioneren van het patronaat te verbeteren d oor het aanbied en van daarop gerichte cursus sen. Een goed functionerend patronaat is van groot belang voor d e op leid ing van d e advocaat-stagiaire. De Com m issie zal zich in d it rapport vrijw el geheel beperken tot aanbevelingen m et betrek king tot d e externe opleid ing, d e Stagiaire-Opleid ing. Wil d e ad vocaat-stagiaire na d e stage als zelfstand ig advocaat kunnen optred en, d an is vereist d at d eze beschikt over een ged egen kennis van en inzicht in een of m eer d eelgebied en van het m ateriële recht en het procesrecht. Voorts d ient d e advocaat-stagiaire te beschikken over algem ene vaard ighed en en specifieke beroepsvaard ighed en die van een bekw aam ad vocaat m ogen w ord en verw acht en m oet hij blijk hebben gegeven te beschikken over een gedegen kennis van en inzicht in d e d eontologie en d e beroepsethiek. Deze eind term en van d e Stagiaire-Opleid ing d ienen in sam enhang te w ord en bezien m et d e universitaire opleid ingen d ie toegang geven tot d e ad vocatuur. H ierna zal eerst w ord en ingegaan op het aan vangsniveau van d e beginnend ad vocaat. Ver volgens zal uitvoeriger w ord en stilgestaan bij d e eind term en van d e Stagiaire-Opleiding. 5.3 Begin- en eindt ermen 5.3.1 Begintermen De vorm ing van d e (jonge) jurist is niet afgerond aan het eind e van d e universitaire oplei d ing. De universitaire en d e postuniversitaire opleid ing, d e Stagiaire -Opleid ing, m oeten in sam enhang w ord en beschouw d . Bij d e inrichting van d eze beid e opleid ingen m oet goed w ord en naged acht over w at in w elke opleid ing thuis hoort. H et is niet aan d e Ord e te bepa len hoe d e universitaire jurid ische opleid ing m oet w ord en ingericht en aan w elke vereisten d e afgestud eerd e jurist m oet vold oen. Daarentegen kan d e Ord e w el aangeven w elk niveau zij verw acht van juristen d ie tot d e ad vocatuur w illen w ord en toegelaten. De d uur van d e universitaire opleid ing (Bacheloropleid ing en Masteropleid ing tezam en) bed raagt in d e regel vier jaren. Gegeven d eze beperkte d uur m oet w ord en gew aakt voor “overvragen”. Wel m ag w ord en verw acht d at in d e universitaire opleid ing een bred e en stevige basis w ord t gelegd , w aarop in d e postuniversitaire fase kan w ord en voortgebouw d . De Com m issie betw ijfelt of d e huid ige afgestud eerd e jurist d ie aansluitend aan d e stud ie tot d e ad vocatuur toetreed t, in 23

H oofd stu k 5


d e regel over een d ergelijke basis beschikt. Daarbij w ijst d e Com m issie op een aantal ontw ikkelingen in d e laatste d ecennia: d e invoering van het BaMa -stelsel, d e grote keuzevrijheid en d e toegenom en specialisatie in d e universitaire opleiding. De invoering van het BaMa-stelsel heeft bij veel universitaire opleidingen ertoe geleid d at d e Bacheloropleid ing w ord t gezien als d e algem ene opleid ing in het recht en d e Masteropleid ing als een d aaropvolgend e m ogelijkheid tot specialisatie. H et gevolg is d at d e algem ene opleiding bin nen d rie jaren d ient plaats te vind en. In d ie period e kennen d iverse opleid ingen bovend ien een substantiële keu zevrijheid , d e m ogelijkheid van een buitenland s verblijf en/ of een sta gem ogelijkheid . Ind ien de Masteropleid ing zich vanw ege d e w ens tot “specialisatie” richt op een beperkt d eel van het recht, is het gevaar niet d enkbeeldig d at in d e universitaire oplei d ing d e vereiste stevige basis niet kan w ord en gelegd . Deze ontw ikkelingen en d e opkom st van university en law colleges hebben er voor gezorgd d at een bonte stoet van jonge m ees ters m et een geheel verschillend niveau van ken nis van en inzicht in d e centrale gebieden van het N ed erland se recht onze universiteiten verlaat. Daard oor is het voor het afnem end beroepenveld, zoals d e ad vocatuur, niet erg d uid elijk w at d eze afgestud eerd en w eten en kunnen. De m eester- of Master-titel is geen eenduid ig keurm erk. 5.3.2 W ettelijke regelingen In d eze paragraaf w ord t eerst ingegaan op d e vereisten d ie in verschillend e w ettelijke rege lingen w ord en gesteld voor toegang tot d e togaberoepen en het notariaat. Vervolgens for m uleert d e Com m issie d e vereisten d ie naar haar oord eel m ogen w orden gesteld aan een afgestud eerd e in het recht d ie w il toetred en tot de ad vocatuur (of een van d e and ere togabe roepen). Tot slot zal w ord en bezien of het gew enst is d e regels d ie geld en voor toegang tot d e ad vocatuur aan te passen of uit te breiden. De eisen voor toelating tot d e togaberoepen ad vocatuur en rechterlijke m acht (maar ook voor het notariaat) zijn afzond erlijk geregeld in w etten en uitvoeringsbesluiten. 40 Er kan ond erscheid w ord en gemaakt tussen form ele d iplomavereisten (w elke d iplom a‟s m oet iem and hebben) en inhoud elijke eisen (w elke kennis, inzicht en vaard ighed en m oeten in d e opleid ing zijn verw orven). De d iplom avereisten zijn voor d e toegang tot d e togaberoepen gelijk. Eveneens geld t voor alle beroepsgroepen d at een H BO-Bachelor op het gebied van het recht, in combinatie m et een universitair schakelprogram m a, kan instrom en in een universitaire Master en langs d ie w eg toegang kan krijgen tot d e togaberoepen. De inhoud elijke eisen ver schillen echter w el per beroepsgroep. 41 H ier w ord t volstaan m et enkele hoofd lijnen van de inhoud elijke eisen. Voor toegang tot d e ad vocatuur d ient het afsluitende univer sitaire exam en ten m inste d e volgend e vakken te omvatten: a. het privaatrecht, m et inbegrip van het burgerlijk procesrecht; b. het strafrecht, m et inbegrip van het strafprocesrecht, en c. een van d e volgend e d rie vakken: 1° staatsrecht; 2° bestuursrecht m et inbegrip van het bestuursprocesrecht, of 3° belastingrecht. And ers dan bij d e form ele eisen om als RAIO benoem d te kunnen w ord en, is voor toegang tot d e ad vocatuur niet vereist d at ten minste grondige kennis van en inzicht in d eze rechtsgebied en is verkregen. De w ettelijke regeling voor d e toelating tot het notariaat verschilt het m eest van d e regeling voor d e toelating tot d e ad vocatuur. H et Besluit beroepsvereisten kandid aat notaris specificeert d e rechtsgebied en d ie ond erdeel m oeten zijn van het exam e n op grond

40 41

Zie bijlage 2. Zie bijlage 2.

24


H oofd stu k 5

w aarvan d e m eestertitel of Mastergraad is behaald en m aakt d aarbij ond erscheid tussen rechtsgebied en w aarvoor “een grondige kennis van en inzicht in” geld t en rechtsgebied en w aarvoor “kennis van en inzicht in” geld t. Bovendien stelt het Besluit beroepsvereisten kand id aat-notaris ook als eisen: - kennis van en inzicht in bed rijfseconom ie, voor zover van belang voor d e notariële praktijkuitoefening; - schriftelijke uitd rukkingsvaard igheid in de vorm van een scriptie of een and ere gelijkw aard ige, schriftelijke, ond erzoeksprestatie op jurid isch gebied . H et is opvallend hoeveel verschil er bestaat tussen d e inhoud elijke eisen die voor d e toegang tot d e respectieve togaberoepen en het notariaat geld en. De regeling voor d e ad vocatuur is het m eest sum m ier. Alvorens in te gaan op d e vraag of d e regeling van het Civiel Effect voor d e ad vocatuur aan passing behoeft, besteed t d e Com m issie aandacht aan d e eisen d ie naar haar m ening aan een afgestud eerd e in het recht voor toelating tot d e ad vocatuur m ogen w ord en gesteld . In d e visie van d e Com m issie d ient d e afgestud eerd e over d e volgend e kennis en vaard ighed en te beschikken. De afgestudeerd e: - heeft grondige kennis van en inzicht in het nederland se rechtssysteem en van d e grond be ginselen en grondbegrippen van d e belangrijkste rechtsgebied en d ie d aarvan d eel uitm aken (burgerlijk recht, bestuursrecht, strafrecht), en is in staat d e verband en in het systeem en binnen d e rechtsgebied en te ond erkennen; - heeft kennis van en inzicht in het Europese Gem eenschapsrecht, in het bijzond er d e d oorw erking d aarvan in d e nationale rechtsord e; - heeft kennis van en inzicht in het internationale recht, in het bijzond er d e d oorw erking d aarvan in d e nationale rechtsord e; - heeft enige kennis van en inzicht in and ere rechtsstelsels en van het internationaal conflictenrecht; - heeft kennis van en inzicht in d e proced ures ter voorkom ing en beslechting van geschillen; - is in staat vanuit d iverse m etajurid ische perspectieven kritisch en reflectief over het recht na te d enken en d e relatie te zien tussen jurid ische, sociale en m orele norm en; - is in staat jurid ische vraagstukken te analyseren en te d oorgrond en; - is in staat jurid ische kennis en inzichten en probleem oplossend e verm ogens toe te passen en bij zijn oord eel rekening te houd en m et sociaal-m aatschappelijke, m orele en ethische verantw oord elijkhed en; - is in staat zich schriftelijk en m ond eling op acad em isch niveau uit te d rukken en d e resultaten van zijn analyse en reflectie d uid elijk en ond ubbelzinnig te presenteren, ook aan geïnteresseerd en d ie niet jurid isch ond erlegd zijn; - is in staat nieuw e inzichten in het recht te verw erven aan d e hand van d e d aarvoor beschikbare bronnen. H et positieve recht is w elisw aar van groot belang, m aar d e universitaire opleid ing d ient niet alleen hierop gericht te zijn. Ook d ient d eze opleid ing zich niet prim air te richten op d e be roepspraktijk. De opleiding betreft niet alleen d e vraag: “Wat houd t het huid ige recht in?”, m aar ook: “Wat is recht?”, “H oe verhoud t recht zich tot rechtvaa rd igheid ?”, “Kan het ook and ers?” of “Moet het an d ers?”, “Wat is d e w erking van een rechtsregel en w at zijn d e m aat schappelijke en economische gevolgen d aarvan?”. H et gaat d us niet alleen om kennis van het recht, m aar ook om kennis over het recht. De Com m issie Acad em isering van d e Faculteit Rechtsw etenschappen van d e Universiteit van Tilburg spreekt in haar lezensw aard ige eind rapport van m aart 2010 over disciplinaire kennis (kennis van het recht) en reflectieve kennis (kennis over het recht). De reflectieve benad ering leent zich bij uitstek voor het behand elen van m aatschappelijke, m orele en ethische aspecten. Ged u rend e d e universitaire opleiding

25

H oofd stu k 5


d ient d e stud ent hierm ee bij voortd uring geconfronteerd te w or d en. In d e StagiaireOpleid ing d ienen d eze aspecten in het bijzond er ond erd eel te zijn van het on d erricht in de ged ragsregels en d e beroepsattitud e, m aar ook overigens d ient d e ad vocaat -stagiaire tijd ens zijn stage tot reflectie te w ord en aangezet. De voor d e a d vocaat typische beroepsvaard ighed en behoeven geen ond erd eel te zijn van d e universitaire opleiding; d eze kom en in de Stagiaire-Opleid ing aan d e ord e. De universitaire opleid ing m oet een stevig fund ament leggen w aarop d e afgestud eerd e ged u rend e zijn verd ere leven als jurist m oet kunnen bouw en. De inhoud elijke eisen die voor d e toegang tot de respectieve togaberoepen en notariaat w ord en gesteld , zo constateerd e d e Com m issie hiervoor al, verschillen in belangrijke m ate. Tevens w erd vastgesteld d at d eze eisen van d e ad vocatuur het m eest sum m ier zijn. Een van d e klachten over het niveau van de afgestud eerd en is d at zij te w einig kennis hebben van de belangrijkste gebied en van het recht. H et ligt voor d e hand het Besluit beroepsvereisten ad vocatuur zo aan te passen, d at d it, in aansluiting op d e regelingen voor het notariaat en d e rechterlijke m acht, in elk geval ook vereist d at “ grondige kennis van en inzicht in” d e bed oelde rechtsgebied en is verkregen. Van som m ige on d erw erpen is geen grondige kenn is vereist, m aar kennis, of enige kennis. Dit zou gespecificeerd kunnen w ord en. H iervoor heeft d e Com m issie beschreven aan w elke vereisten een afgestud eerd e in het recht m oet vold oen voor toetred ing tot d e ad vocatuur. Deze eisen zoud en, w ellicht w at m ind er ged etailleerd , in een herziene w ettelijke regeling kunnen w ord en opgenom en. D e Commissie beveelt aan het Besluit beroepsvereisten advocatuur aan te passen door nader te preciseren aan w elke vereisten een afgestudeerde in het recht moet voldoen voor toetreding tot de advocatuur en daarbij de door haar geformuleerde vereisten in aanmerking te nemen. 5.3.3 A ccreditatie van de universitaire opleiding Aanpassing van d e eisen in het Besluit beroepsvereisten ad vocatuur alleen zal niet genoeg zijn om d e kw aliteit van d e net afgestud eerd e in het recht d ie toetreed t tot d e ad vocatuur te garand eren. De regelingen voor d e and ere togaberoepen en het notariaat vereisen im m ers al grond ige kennis van en inzicht in diverse rechtsgebied en en d aar bestaan d ezelfd e klachten over d e kw aliteit van d e in stroom . Er zal d us m oeten w ord en nagegaan of d e opleid ingen d ie tot d e vereiste d iplom a‟s leid en, ind erd aad het vereiste niveau garand eren. Dat is te m eer belangrijk, om dat d e overheid via het systeem van financiering van het hoger ond erw ijs een perm anente prikkel op instellingen legt om hun stud enten snel te laten afstud eren. H ierbij d reigt het gevaar d at rend em ent op het gebied van snelheid en kw antiteit ten koste gaat van d e kw aliteit. De instellingen voor het hoger ond erw ijs d ienen zich period iek te ond erw erpen aan visitatie en heraccred itatie van hun opleid ingen. De N VAO 42 is hiervoor verantw oord elijk. De N VAO m aakt gebruik van een accred itatiekad er d at per d om ein (zoals rechten) w ord t aangevuld m et een d om einspecifiek referentiekad er. Dit kader w ord t opgesteld in nauw overleg m et d e betrokken instellingen. Op d it m om ent is een heraccred itatie van een groot aantal juridische opleid ingen in het ho ger ond erw ijs aanstaande. H et d om einspecifieke referentiekad er is d aarvoor al opgesteld . In d at kad er staan ook de eisen opgenom en voor het Civiel Effect en d e overige eisen die d e rechtspraktijk, “het afnem end beroepenveld ”, aan d e afgestud eerd en stelt. De visitatiecom m issie is op d it m om ent voor een aantal universiteiten reed s sam engesteld . De ad vocatuur

42

Zie: w w w.nvao.nl.

26


H oofd stu k 5

en rechterlijke macht hebben voorgesteld d e visitatiecom missie m ed e te laten bestaan uit led en uit d e praktijk d ie tevens band en hebben m et d e universiteit. Vanuit hun gecom bi neerd e praktische-universitaire achtergrond, zou d en d eze comm issieleden in het bijzond er m oeten letten of d e relevante opleid ingen vold oen aan d e eisen van het Civiel Effect en goed aansluiten op d e w ensen d ie d e rechtspraktijk aan d e afgestud eerd e stelt. Dit voorstel is, naar d e Com m issie begrijpt, d oor d e voorzitter (prof.d r. J.W. Zw em m er) van d e visitatiecom m issie betrokken bij d e sam enstelling van d e com missie. Voorgesteld w ord t d e huid ige heraccred itatieproced ure af te w achten. Te verw achten valt d at d e visitatiecom m issie aan d e hand van het d om einspecifieke referentiekad er goed in staat zal zijn d e kw aliteit van d e opleid ingen te beoord elen, en ook vanuit het perspectief van het Civiel Effect en d e w ensen van d e praktijk zo nod ig aanbevelingen voor verbeterin gen te d oen. N a afrond ing van d e heraccred itatieproced ure in 2011 zal m oeten w ord en beoord eeld of d eze procedure ind erd aad d e vereiste w aarborgen bied t. Ind ien d at onverhoopt niet het geval m ocht blijken te zijn, kan hetzij d e proced ure w ord en verbeterd , hetzij w ord en voorzien in een afzond erlijke beoord eling op het gebied van het Civiel Effect. De Com m issie Civiel Effect, w aarin vertegenw oord igers zitting hebben van d e togaberoepen (d e Ord e, Raad voor d e Rechtspraak en het Openbaar Ministerie) en van d e juridische faculteiten, zou d eze evaluatie ter hand d ienen te nem en, en d e resultaten d aarvan aan haar d eelnem ers, w aarond er d e Ord e, ter beschikking stellen. D e Commissie beveelt aan dat bij de (her)accreditatie van juridische opleidingen w ordt nagegaan of de opleidingen voldoen aan de eisen die daaraan met het oog op het civiel effect moeten w orden gesteld. D aartoe dient de Orde (en ook de rechterlijke macht) in staat gesteld te w orden ten minste een lid van de visitatiecommissie aan te w ijzen met voldoende banden met zow el de universiteit als de beroepsgroep. D e Commissie beveelt aan dat de Commissie Civiel Effect de thans lopende heraccreditatieprocedure na afronding in 2011 evalueert om na te gaan of de met het oog op het civiel effect te stellen eisen in die procedure voldoende tot hun recht zijn gekomen. Indien dat niet het geval zou zijn, dient de Commissie Civiel Effect aanbevelingen te doen om alsnog te komen tot een adequate beoordeling van de opleidingen op dit aspect. 5.3.4 Eindtermen De ad vocaat-stagiaire d ient, zo w erd reed s opgem erkt, aan het eind e van d e Stagiaire-Opleid ing zelfstandig d e ad vocatuur te kunnen beoefenen. Dit im pliceert dat hij ten m inste in staat is als een bekw aam ad vocaat te ad viseren en te proced eren in het rechtsgebied d at hij als zogenoem d e m ajor in zijn Stagiaire-Opleiding heeft gekozen en d at hij bovend ien een voud ige zaken op het terrein van de d oor gekozen minor kan behandelen.43 Daarbij gelden d e volgend e eind term en , w aarbij d e Com m issie van d e verond erstelling uitgaat d at d e advocaat-stagiaire (op hoofdpunten) beschikt over d e kennis van en het inzicht in d e ond erd elen van het recht d ie voor het Civiel Effect geld en: a. b. -

43

Ten aanzien van het m ateriële recht: ged egen kennis van en inzicht in het rechtsgebied d at als m ajor is gekozen; kennis van en inzicht in het rechtsgebied d at als m inor is gekozen. Ten aanzien van het form ele recht: ged egen kennis van en inzicht in algem ene procesrechtelijke beginselen;

De begrippen major en m inor word en in paragraaf 5.4 nad er uiteengezet.

27

H oofd stu k 5


- ged egen kennis van en inzicht in het procesrecht van het rechtsgebied d at als m ajor is gekozen; - substantiële proceservaring op het rechtsgebied van d e m ajor; - kennis van en inzicht in het rechtsgebied van d e m inor; - enige proceservaring op het rechtsgebied van d e m inor. c. Ten aanzien van d e vaard ighed en: - algem ene vaard ighed en d ie van een bekw aam ad vocaat m ogen w ord en verw acht, w aarond er:  een ruim vold oend e beheersing van d e N ed erland se taal;  een goed e uitd rukkingsvaard igheid in w oord en geschrift; - specifieke beroepsvaard ighed en:  begrijpelijk, aanvaard baar en correct form uleren;  held er red igeren processtukken, brieven en adviezen;  optred en bij rechterlijke instanties: presenteren, getuigenverhoor en pleidooi;  verhoud ing tot cliënt: intakegesprek, ad viesgesprek, slechtnieuw sgesprek , e.d .;  verhoud ing tot and ere ad vocaten: ond erhand elen, conflicthantering etc. d . Ten aanzien van d eontologie en beroepsethiek: - ged egen kennis van en inzicht in d e regelgeving (m et nam e ged ragsregels) en d e d aaraan ten grond slag liggend e beginselen; - kunnen om gaan m et dilem m a‟s. D e Commissie beveelt aan eindtermen van de Stagiaire-Opleiding vast te stellen en daarbij de door haar voorgestelde eindtermen in aanmerking te nemen. 5.4 De w eg w aarlangs 5.4.1 A lgemeen De Com m issie m eent d at d e vorm ing van d e advocaat -stagiaire tot zelfstand ig ad vocaat beter valt te realiseren op basis van één geïntegreerd e d riejarige Stagiaire -Opleid ing, d an op basis van een BO van één jaar, gevolgd d oor een VSO van tw ee jaar. De Stagiaire -Opleid ing kan als volgt w ord en vorm gegeven: - een aantal verplichte vakken in het eerste, tw eed e en d erd e jaar; - een leerlijn van d rie jaar, w aarbij d e ad vocaat-stagiaire kan kiezen uit de rechtsgebied en Burgerlijk Recht, Bestuursrecht of Strafrecht (d e major); - een m inor in het eerste jaar, w aarbij d e ad vocaat-stagiaire m oet kiezen voor een van de tw ee rechtsgebied en d ie niet als m ajor zijn gekozen; - het internationaal en Europees recht kom t ten m inste geïntegreerd aan d e ord e bij d e m a jor- en m inor-vakken; - keuzevakken in het tw eed e en d erd e jaar. Ter voorkom ing van een te grote vrijb lijvend heid zullen d e m eeste vakken een toets (exa m en) kennen. H ierop w ord t in paragraaf 5.6 ingegaan. Zoals in paragraaf 4.1 al is opgem erkt, bevat de huidige opleid ing veel goed e elem enten . Deze blijven in d e Stagiaire-Opleiding behoud en. In som m ige gevallen w ord t een vak, ond erd eel van een vak of d e positionering hiervan binnen d e opleid ing gew ijzigd . Daarnaast w ord en nieuw e vakken geïntrod uceerd . H ierm ee w ord t verbred ing van kennis en inzicht bij d e ad vocaat-stagiaire in ond erd elen van het recht of aan d e ad vocatuur gerelateerd e ond er w erpen nagestreefd . Een en and er laat zich als volgt toelichten .

28


H oofd stu k 5

5.4.2 Inhoud De Stagiaire-Opleid ing vangt, gelijk d e BO nu, aan m et het ond erd eel Introd uctie in de Ad vocatuur (vijf d agd elen). De huid ige vakken Burgerlijk Procesrecht (acht d agdelen), Bestuursprocesrecht (zes d agd elen) en Strafprocesrecht (zes d agd elen) w ord en ver vangen d oor een cursus Algem een Procesrecht (tien dagd elen). H ierin w ord t d e ad vocaat-stagiaire aan d e hand van algem ene leerstukken , zoals hoor en w ed erhoor, goed e procesord e, bew ijs, d e rol en positie van d e rechter, d e ad vocaat, d e officier van justitie, kennis van en inzicht in het procesrecht in algemene zin bijgebracht. In d it vak kom t tevens ADR/ Med iation (d at in d e huid ige BO tw ee d agd elen om vat) aan d e orde. Verd ieping van d e in het vak Algem een Procesrecht opged ane algem ene procesrechtelijke kennis geschiedt in tw ee m od ules van tien (d e “ m ajor”) respectievelijk vijf d agd elen (de “m inor”). In d eze m od ules kom en het m ateriële recht en het procesrecht gecom bineerd aan d e ord e. H eeft een ad vocaat-stagiaire eenmaal een keuze gem aakt voor een m ajor in een van d e d rie genoem d e rechtsgebied en, d an ziet d e m inor op een van de tw ee resterend e rechts gebied en. H et voorgesteld e systeem van major en m inor leid t ertoe d at d e ad vocaat -stagiaire in het eerste jaar een verplichte op leid ing geniet in tw ee van d e d rie centrale rechtsgebied en. H ierbij geld t naar het oord eel van d e Com m issie als een zeer gunstige bijkom stigheid d at het aan de ad vocaat-stagiaire is d e keuze te maken voor een specifieke m ajor en minor. Bij d eze keuze zal, zo d enkt d e Com m issie, d e “praktijk van alled ag”, d at w il zeggen aard en type kantoor en d e rechtsgebied en w aarop d e ad vocaat-stagiaire w erkzaam is, een belangrijke rol spelen. H et rechtsgebied d at niet d oor d e gekozen m ajor en m inor w ord t bestreken, kan d oor d e ad vocaat-stagiaire alsnog na een d aartoe gedane keuze in het tw eed e jaar als keuzevak (vijf d agd elen) w ord en gevolgd , zod at d e m ogelijkheid van een bred ere opleid ing blijft gehandhaafd . Keuze voor een bepaalde m ajor heeft ook consequenties voor het vervolg van d e StagiaireOpleid ing. Ied ere m ajor kent in het tw eed e jaar een verplicht vervolg van tw ee keuzevakken van ied er vijf d agd elen die betrekking hebben op belangrijke leerstukken in het rechtsgebied van d e d esbetreffend e m ajor. In het d erd e jaar w ord t d e leerlijn via een gerichte keuze voor bepaald e vakken verd er d oorgezet. Deze opzet leid t tot een zich tijd ens d e Stagiaire -Opleid ing verd er verd iepend e stud ie – een leerlijn – van een van d e d rie hoofd rechtsgebied en van het N ed erland se recht. Bij d e opzet van m ajor en m inor gaan d e ged achten van d e Com missie uit naar een com binatie van m aterieel recht, form eel recht en schrijfvaard ighed en. Voord eel van d eze geïntegreerd e benad ering is d at in d e Stagiaire-Opleid ing schrijfvaard igheid – and ers d an in d e BO – steed s gekoppeld is aan vakinhoud . In d eze opzet kan het huid ige vak Schriftelijke Vaard igheden (vier d agd elen) vervallen. De Com m issie is zich er overigens van bew ust d at een geïntegreerd e benad ering niet altijd eenvoud ig te realiseren zal zijn. Praktijkleer, zoals d ie nu in d e BO w ord t ond erw ezen, vold oet. Deze cursus d ient d an ook in d e Stagiaire-Opleid ing – tezam en met het Eind gesprek Praktijkleer – in het eerste jaar gehandhaafd te blijven in d ezelfd e vorm en opzet, d at w il zeggen d at het ond erw ijs kleinschalig w ord t aangebod en d oor ad vocaten sam en m et com m unicatied eskund igen. Door d eze opzet – kleine en over het algem een w illekeurig gem engd e groepen van ad vocaten van ad vocatenkantoren van verschillend e achtergrond – te handhaven, w ord t ook d e “cohesie” bevord erd , hoew el d at geen d oel op zich is van de Stag iaire-Opleid ing. Wat d e inhoud van d e Praktijkleerblokken betreft, beveelt d e Com m issie aan d aarin ook aand acht te schenken aan Beroepsattitud e en Beroepsethiek. Met nam e in d e oefeningen en casusbehand eling zoud en d ie beid e ond erw erpen m eer en specifiek aan bod kunnen ko m en. Verd er verd ient het d e voorkeur d at “inkleuring” van d it vak w ord t bepaald d oor d e m ajor d ie d e betreffend e ad vocaat-stagiaire heeft gekozen, voor zover d at organisatorisch m ogelijk is.

29

H oofd stu k 5


Jaarrekeninglezen blijft een verplicht cursusonderd eel en verschuift v an het eerste naar het tw eed e jaar. Gelet op het belang van d it cursusond erd eel in d e hed end aagse ad vocatenprak tijk beveelt d e Com m issie aan d at d it ond erd eel w ord t uitgebreid van tw ee naar vier d agd e len. De aand acht voor het Ged ragsrecht (Intervisie/ Ged ragsrecht – één d agd eel en Introd uctie in d e Ad vocatuur – vijf d agd elen) is naar het oord eel van d e Com missie in d e huid ige opleid ing (BO en VSO) te gering. De Com m issie m eent d at het ged ragsrecht in ied er jaar van d e Stagiaire-Opleid ing als verplicht ond erd eel een vaste plaats verd ient, w aarbij in het eerste jaar een om vang van tw ee d agd elen w ord t voorgesteld en in het tw eed e en d erd e jaar een om vang van vier d agd elen. Tevens w ord t d e naam van het vak Beroepsattitud e en Beroepsethiek. Keuzevrijheid tijd ens een opleiding w erkt prestatieverhogend . Als het aanbod w aaruit geko zen kan w ord en, inhoud elijk van goed niveau is, brengt keuzevrijheid ook kw aliteitsverbete ring m et zich. H et is om d eze red enen d at d e Com m issie van oord eel is d at in d e latere fa se van d e Stagiaire-Op leid ing ook plaats m oet zijn voor keuzevakken en keuzem ogelijkhed en. De Com m issie stelt voor d at in het tw eed e jaar voor d e invulling van d e leerlijn een keuze m ogelijkheid bestaat uit een beperkt aantal vakken. Daarnaast w il d e Com m issie in het tw eed e jaar de m ogelijkheid inbouw en voor een volstrekt vrije, d at w il zeggen een niet aan d e m ajor gerelateerd e, keuze voor een bepaald vak. Denkbaar is d at hierbij, zoals hiervoor al aangegeven, d oor een ad vocaat-stagiaire w ord t gekozen voor een vak op het terrein d at niet w ord t bestreken d oor zijn m ajor en m inor. In het d erd e jaar ten slotte stelt d e Com m issie voor d e ad vocaat-stagiaire ten aanzien van zijn leerlijn grotere vrijheid te geven in het kiezen van tw ee vakken van ied er d rie d agd elen d oor het aanbod van vakken niet op voorhand te beperken. De verw achting van d e Com m issie is d at d e keuze voor specifieke vakken hier in d e regel zal w ord en bepaald d oor d e praktijk d ie d e ad vocaat-stagiaire op d at m om ent voert of m ogelijk voornem en s is te gaan voeren. Bij w ijze van voorbeeld zijn in d e bijlagen 3, 4 en 5 – tentatieve – uitw erkingen gegeven m et betrekking tot het m ateriële en form ele recht van d e respectieve leerlijnen Bestuursrecht, Strafrecht en Burgerlijk Recht. De Com m issie rekent een specifieke en d efinitieve uitw erking van de d rie voorgesteld e leerlijnen niet tot haar taak. Zij geeft in overw eging d aartoe d rie w erkgroepen in te stellen w aarvan d e led en w erkzaam zijn in d e ad vocatuur, d e w etenschap respectievelijk de rech terlijke macht. Deze w erkgroepen kunnen dan vervolgens kom en m et passend e voorstellen op ied er van de d rie rechtsgebied en.

30


H oofd stu k 5

Schem atisch w eergegeven ziet d e Stagiaire-Opleid ing zoals d e Com m issie d ie zich voorstelt er als volgt uit: figuur 2 Schematische weergave inhoud Stagiaire-Opleiding 44 JAAR 1 (48) IN TRODUCTIE (5) ALGEMEEN PROCESRECH T IN CLUSIEF ADR/ MEDIATION (10) MAJOR + MIN OR, keu ze u it: MAJOR BURGERLIJK RECH T (10) MIN OR straf (5)

of

MIN OR bestuu rs (5)

MAJOR BESTUURSRECHT (10) MIN OR straf (5)

of

of

MIN OR bu rgerlijk (5)

MAJOR STRAFRECHT (10) of

MIN OR bestuu rs (5)

of

MIN OR bu rgerlijk (5)

PRAKTIJKLEER I, II EN III (15) EINDGESPREK (1) BEROEPSATTITUDE EN BEROEPSETH IEK (2) aan d e hand van d ilemm a‟s, eventu eel m et behu lp van intervisie JAAR 2 (21) MAJOR (inclu sief SCHRIFTELIJKE VAARDIGH EDEN ) (2 x 5) 45 = vervolg op gekozen m ajor in jaar 1 (keu ze van 2 vakken uit een , per m ajor, bred er aanbod ): MAJOR BURGERLIJK RECH T (2x5)

of

MAJOR BESTUURSRECHT (2x5)

of

MAJOR STRAFRECHT (2x5)

KEUZEVAK (3) JAARREKEN INGLEZEN (4) BEROEPSATTITUDE EN BEROEPSETH IEK (4) JAAR 3 (10) BEROEPSATTITUDE EN BEROEPSETH IEK (4) 2 KEUZEVAKKEN (ied er 3, d u s totaal 6) in ied er geval 1 vak uit d e gekozen leerlijn Totaal Stagiaire-Opleiding in dagdelen voor jaar 1, 2 en 3 w ordt 48 + 21 + 10 = 79

44 45

H et getal tussen haakjes is het aantal dagd elen d at gem oeid is m et d it ond erd e el van d e Stagiaire-Opleid ing. Zie voor een tentatief overzicht van mogelijke vakken per m ajor bijlag e 4 (Burgerlijk Recht), bijlage 5 (Bestuursrecht) en bijlage 6 (Strafrecht).

31

Hoofdstuk 5

De nieuwe opleiding: de Stagiaire-Opleiding

tabel 8 Overzicht dagdelen BO/V SO en de Stagiaire-Opleiding Eerste jaar aantal dagdelen huidig = BO Stagiaire-Opleiding (nieuw ) 5 5 2 8 6 6 2 10 4 16 16 1 2

Vak Introd uctie in d e Ad vocatuur Basiscom m unicatie Burgerlijk Procesrecht Bestuursprocesrecht Strafprocesrecht ADR/ Mediation Algem een Procesrecht Schriftelijke Vaard igheden Praktlijkleer inclusief eind gesprek Intervisie/ Ged ragsrecht – Beroepsattitud e/ Beroepsethiek Jaarrekeninglezen Major Algem een Procesrecht (verd iept), een uit d rie van ond erd elen Burgerlijk Recht, Bestuursrecht, Strafrecht inclusief (schriftelijke) vaard ighed en Minor Algem een procesrecht (verd iept), een uit tw ee van ond erd elen Burgerlijk Recht, Bestuursrecht, Strafrecht, w aarin niet major is gekozen inclusief (schriftelijke) vaard igheden Totaal

2

-

-

10

-

5

52

48

Tw eede jaar Vak Tw ee vakken d ie een vervolg zijn op een in het eerste jaar gekozen ond erd eel van de m ajor Eén keuzevak, dat niet behoort tot d e in het eerste jaar gekozen m ajor en minor Intervisie/ Ged ragsrecht – Beroepsattitud e/ Beroepsethiek Jaarrekeninglezen VSO: eigen invulling plaatselijk (VSO-cursussen, pleitoefening, lezingen, w isselt per Raad van Toezicht) VSO: eigen invulling land elijk (cursussen) Totaal

46

Zie noot 28.

32

aantal dagdelen huidig = VSO 46 Stagiaire-Opleiding (nieuw ) 10 (2x5) -

3

-

4

6,8

4 -

8 14,8

21


H oofd stu k 5

D erde jaar Vak Keuzevak inclusief (schriftelijke) vaard ighed en Keuzevak inclusief (schriftelijke) vaard ighed en Intervisie/ Ged ragsrecht Beroepsattitud e/ Beroepsethiek VSO: eigen invulling lokaal (VSO-cursussen, pleitoefening, lezingen – w isselt per Raad van Toezicht) VSO: eigen invulling land elijk (cursussen) Totaal

aantal dagdelen huidig = VSO Stagiaire-Opleiding (nieuw ) 3 3 4 6,8

-

8 14,8

10

tabel 9 Overzicht vergelijking huidige en nieuwe opleiding D e opleiding van de advocaat-stagiaire aantal dagdelen huid ig huid ig (inclusief plaatselijk) (exclusief plaatselijk) Jaar 1 50 50 Jaar 2 14,8 8 Jaar 3 14,8 8 Totaal 79,6 66

nieuw (exclusief plaatselijk) 48 21 10 79

5.4.3 W aartoe leidt dit alles? In paragraaf 4.8.1 is reed s opgem erkt d at d e VSO te vrijblijvend is. Deze vrijblijvendheid is in d e voorgesteld e Stagiaire-Opleid ing verdw enen. De Stagiaire-Opleid ing houd t een groten d eels “geleid program m a” in, w aarbij als uitgangspunt geld t d at d e keuze voor een specifieke m ajor in het eerste jaar een verplicht vervolg krijgt in het d aarop volgend e tw eed e jaar (en d us leid t tot een leerlijn). De verw achting is d at d e gevolgde leerlijn in het d erd e jaar d oor specifieke keuze van relevante vakken in de leerlijn zal w ord en voortgezet. De op ond erd elen ingebouw d e keuzevrijheid sluit aan bij d e w ensen en behoeften van d e heden d aagse ad vocaat-stagiaire en zal het beste in d e ad vocaat-stagiaire naar boven halen en leid en tot d atgene d at m et d e opleid ing w ord t beoogd : het “afleveren” van ad vocaat-stagiaires d ie als bekw aam ad vocaat zelfstandig kunnen op tred en. D e Commissie beveelt aan de opleiding van de advocaat-stagiaire niet meer in tw ee fasen onder te verdelen, maar over drie jaar te spreiden, daarin met leerlijnen te w erken, deze in het eerste jaar in een major en minor onder te verdelen en keuzevakken aan te bieden. D e Commissie beveelt aan Praktijkleer in dezelfde vorm en opzet voort te zetten met méér en gerichte aandacht voor gedragsregels (Beroepsattitude en Beroepsethiek). D e Commissie beveelt aan w erkgroepen in te stellen w aarvan de leden w erkzaam zijn in de advocatuur, de w etenschap respectievelijk de rechterlijke macht om de leerlijnen uit te w erken.

33

H oofd stu k 5


5.5 Plaat selijke opleidingsact ivit eit en In paragraaf 4.8.2 is een aantal kanttekeningen geplaatst bij d e plaatselijke opleid ingsactivi teiten. Deze d ragen naar d e m ening van d e Comm issie bij aan: 1. d e cohesie tussen led en van d e Jonge Balie (advocaat-stagiaires én m ed ew erkers tot en m et het zevende jaar); 2. een verbred ing van het netw erk van d e ad vocaat–stagiaire en 3. d e ontw ikkeling van voor d e ad vocatuur relevante vaard ighed en, zoals pleiten. H et (d eels) verplichte karakter, d e laagd rem peligheid en d e gezelligheid sfactor van d e plaat selijk opleid ingsactiviteiten zijn d e red enen w aarom ad vocaat-stagiaires hieraan m oeten d eelnem en. De lezingen van Jonge Balie en Raad van Toezicht zijn een belangrijk platform voor contacten m et advocaat-stagiaires van and ere kantoren. De voorgesteld e Stagiaire Opleid ing brengt m ogelijk m ee d at ad vocaat-stagiaires m ind er in contact zullen komen m et beroepsgenoten d ie w erkzaam zijn op and ere rechtsgebied en. De Com m issie m eent d at om d eze red en plaatselijke opleid ingsactiviteiten m oeten blijven bestaan en ook d at d eelnam e hieraan verplicht m oet blijven w ord en gesteld . And erzijd s is d e Com m issie van oord eel d at d e om vang en d e kw aliteit van d eze activiteiten zo uiteenlopen d at im plem entatie hiervan in d e voorgesteld e Stagiaire -Opleid ing – en d us het verbind en van opleid ingspunten aan het volgen van d ergelijke activiteiten – niet voor d e hand ligt. Voorts m eent d e Com m issie d at d e plaatselijke opleid ingsactiviteiten land elijk d ienen te w ord en geharm oniseerd . De Com m issie w ijst erop d at d e im plem entatie v an het 47 rapport van d e Com m issie H uyd ecoper hierin m ogelijk een rol kan spelen. De Com m issie beveelt aan d e plaatselijke opleid ingsverplichtingen te laten bestaan. Ook benad rukt d e Com m issie het belang van d e rol d ie d e Jonge Balie bij d e invulling van plaatselijke opleid ingsactiviteiten speelt. De Com missie heeft geen oord eel of ad vies over het aantal uren d at aan d eze plaatselijke activiteiten zou m oeten w ord en besteed . De Com m issie meent d aarnaast d at d e plaatselijke Ord es ond erling m oeten afstem m en w at zij verplicht zullen stellen om te voorkom en d at een stagiaire d ie zijn praktijk verplaatst van het ene naar het and ere arrond issem ent, vertraging ond ervind t bij d e afgifte van d e stageverklaring d oord at tussen arrondissem enten verschillen bestaan in d e verplicht gesteld e op leid ingsactiviteiten. De Com m issie beveelt aan d at een ad vocaat-stagiaire in zijn stage éénm aal m oet hebben d eelgenom en aan een door d e plaatselijke Ord e georganiseerd e pleitoefening (w aaronder begrepen pleitw ed strijd ) en éénm aal aan het land elijke Jonge Balie Congres. H oew el de Com m issie d e d oor d e plaatselijke Ord e georganiseerd e activiteiten niet tot d e Stag iaire-Opleid ing rekent, kan w ord en overw ogen voor d e pleitoefeningen een uitzond ering te m aken en hiervoor w el opleidingspunten in het kad er van d e Stagiaire-Opleid ing toe te kennen. D e Commissie beveelt aan de deelname aan plaatselijke opleidingsactiviteiten , zoals de pleitoefening (w aaronder begrepen de pleitw edstrijd) verplicht te stellen. D e Commissie beveelt aan dat de plaatselijke Ordes hun opleidingsactiviteiten op elkaar afstemmen en uitw isselbaar maken. D e Commissie beveelt aan dat een advocaat-stagiaire tijdens de stage minimaal één keer het Landelijke Jonge Balie congres bijw oont.

47

Deze com m issie bestaand e uit ad vocaten, voorgezeten d oor m r. J.L.R.A. H uyd ecoper (oud -d eken), heeft onderzocht hoe de structuur van de land elijke en lokale Ord e er in d e toekom st uit zou m oeten kom en te zien. De verschijning van het rapport H uyd ecoper viel sam en m et d e afsluiting van d it advies. Met d e bevind ingen van d e Com m issie H uyd ecoper is in d it ad vies d an ook geen rekening gehoud en.

34


H oofd stu k 5

5.6 Examinering De opleid ing van d e advocaat-stagiaire is geen vrijblijvend e zaak; dit geld t niet alleen voor d e ad vocaat-stagiaire, maar ook voor zijn kantoor en d e Ord e. Van d e ad vocaat -stagiaire m ag w ord en verw acht dat hij d e te volgen cursusond erd elen grond ig voorbereid t d oor bestud ering van d e op gegeven literatuur en rechtspraak en het m aken van d e voorgeschreven opd rachten e.d . Zijn kantoor is gehoud en d e ad vocaat-stagiaire in d e gelegenheid te stellen zich naar behoren voor te bereid en. En d e Ord e d ient erop toe te zien d at het m et d e opleid ing beoogd e d oel ook w ord t bereikt. Exam inering van vakken is een van d e m id d elen om te bew erkstelligen d at d e ad vocaat stagiaire tijd ens zijn opleid ing d e stof grond ig bestud eert. De in 2007 d oorgevoerd e vernieu w ing in d e opzet van d e BO had ten d oel d e exam ens een prom inentere plaats in d e oplei d ing te geven en ad vocaat-stagiaires sneller d e opleid ing te laten d oorlopen. Sind sdien m ag een stagiaire per cursuson d erd eel nog slechts drie m aal een toets afleggen. Daarbij is d e ad vocaat-stagiaire verplicht d e eerste tw ee zich voord oend e m ogelijkhed en te benutten, bij gebreke w aarvan d e d esbetreffend e toetskans verlo ren gaat. Een toetskans gaat eveneens verloren ind ien een advocaat-stagiaire w ord t uitgesloten van d eelname aan een toets om d at het ond erw ijs niet overeenkom stig d e eisen van d e absentieregeling is gevolgd . Slaagt een ad vocaat-stagiaire niet in ten hoogste d rie keer voor een toets, d an is d e con sequentie d at d e ad vocaat-stagiaire d e BO niet kan voltooien en d aar m ee ook geen stageverklaring kan verkrijgen. Een te grote vrijblijvendheid is een van d e zw akke punten van d e huid ige opleid ing van d e ad vocaat-stagiaire; d it geld t in het bijzond er voor d e VSO en voor een d eel van d e d ecentrale opleid ingsactiviteiten . De Com m issie beveelt d aarom aan d e exam inering niet te beperken tot een aantal vakken in het eerste jaar, m aar als uitgangspunt te nem en d at ook in het tw eed e jaar d e vakken d ie d eel uitm aken van de gekozen m ajor alsm ede het vak Jaarrekeninglezen geëxamineerd w ord en, zond er d at de Com m issie overigens w il voorschrijven w elke toetsvorm gehanteerd d ient te w ord en. De exam ens d ienen in beginsel d irect na het gevolgd e ond erw ijs te w ord en afgelegd . De overige cognitieve vakken behoeven niet te w ord en geëxam ineerd . Om serieuze d eelnam e aan d ie vakken te bew erkstelligen, beveelt de Com m issie aan w erkvorm en te gebruiken d ie voorbereid ing/ d eelnam e bevord eren (bijvoorbeeld huisw erkopd rachten). Vaard ighed en ten slotte behoeven niet getoetst te w ord en, net als thans in d e BO. De Com m issie is zich ervan bew ust d at d e aanbevelingen in d e praktijk tot een substantiële verzw aring van d e opleid ing zullen leid en en w aarschijnlijk bovendien tot een groter aantal beroepen tegen toetsuitslagen, m aar d aartegenover staa t een aanzienlijk hoger rend em ent voor d e ad vocaat-stagiaire, zijn kantoor en de Ord e. Kw aliteitsverhoging is d e d rijfveer die d eze verzw aring rechtvaard igt. Evenals thans het geval is in d e BO, d ient het aantal keren d at m en voor een vak een exam en of toets m ag afleggen in beginsel tot m axim aal d rie te w ord en beperkt. De ad vocaat -stagiaire zal zich ervan bew ust m oeten zijn d at d e opleid ing en het d eelnem en aan een exam en of toets geen vrijblijvend e zaken zijn. Voorts beveelt d e Com m issie aan d e huid ige regeling m et tw ee toetskansen niet te beperken tot het eerste jaar, m aar van toepassing te laten zijn op d e gehele stageperiod e. Ingevolge artikel 9d Advocatenw et houd t het Curatorium toezicht op de opleid ing en het exam en. Tegen een beslissing die d e opleid ing betreft, kan op grond van artikel 9e Advocatenw et ad m inistratief beroep bij het Curatorium w ord en ingesteld. Deze taken kunnen ook bij d e Stagiaire-Opleid ing aan het Curatorium w ord en opged ragen. Verw acht m ag w ord en d at het aantal beroepen in het nieuw e stelsel zal toenem en. Een uitbreiding van het aantal led en van het Curatorium ligt d an ook in d e rede. De Com m issie acht het in d it verband van

35

H oofd stu k 5


belang d at held erheid d ient te w ord en verschaft over d e rol van het Curatorium , in het bijzond er ten aanzien van d e vraag hoe het d oor het Curato rium u it te oefenen toezicht op de exam ens (ingevolge artikel 9d Ad vocatenw et) moet w ord en ingevuld . Juist vanw ege d e verstrekkend e gevolgen d ie een beslissing van het Curatorium voor d e ad vocaat -stagiaire kan hebben, d ient voor alle betrokkenen d uid elijk te z ijn w at het toezicht op de exam ens inhoudt en w elke beoord elingsruim te het Curatorium heeft. D e Commissie beveelt aan zoveel mogelijk vakken van de Stagiaire -Opleiding op een of andere w ijze te examineren of te toetsen. D aarbij kan een uitzondering w orden gemaakt voor de vaardigheden. D e Commissie beveelt aan het aantal keren dat men voor een vak een examen of toets mag afleggen in beginsel tot maximaal drie te beperken. 5.7 Vrijst ellingen Vanuit het oogpunt van d e kw aliteit van de opleid ing van d e advocaat-stagiaire ziet d e Com m issie geen overw egend e bezw aren tegen het bestaand e uitgangspunt d at voor het vol gen van ond erw ijs in d e cognitieve vakken vrijstelling kan w ord en verkregen. Individ uele om stand ighed en van d e verzoeker kunnen rechtvaard igen d at vrijstellingen w ord en verleend voor een of meerd ere vakken. Zo acht de Com m issie het d enkbaar d at een ervaren rechter d ie d e overstap naar d e ad vocatuur m aakt, een aantal vrijstellingen kan verkrijgen. Vrijstelling voor exam ens acht d e Com m issie, evenals thans het geval is, niet gew enst, uiteraard tenzij dit zou leid en tot een onbillijkheid van overw egend e aard (zie artikel 15 lid 5 Stageverord ening 2005). De Com m issie bepleit terughoud end heid m et het verlenen van vrijstellingen. Dat geldt in elk geval voor d e verplichte vakken in d e verschillend e jaren. Er m oet voor w ord en gezorgd d at d e leerlijnen d oor het verlenen van vrijstellingen niet d oorbroken w orden. Terughoud end heid geld t echter ook voor d e overige vakken d ie niet w ord en afgesloten m e t een toets m aar w aarbij d e ad vocaat-stagiaire and erszins een inspanning m oet verrichten (zoals het m aken van een huisw erkop d racht). Of een vrijstelling al d an niet kan w ord en verkregen, m oet w or d en bepaald aan d e hand van een inhoud elijke toetsing van d e betreffend e gevolgd e of nog te volgen opleid ing of cursus. Voorw aard e is in elk geval d at d e vrijstelling niet afd oet aan het d oel van d e Stagiaire-Opleid ing en d e eind term en . H oew el d e Com m issie d e m ogelijkheid van het verkrijgen van vrijstellingen als uitgangspunt neem t, kan, zoals thans het geval is een uitzond ering gem aakt w ord en voor d e on d erd elen Introd uctie in d e Ad vocatuur, vaard ighed en (Praktijkleer e.d .), Beroepsattitud e en Beroepsethiek. D e Commissie beveelt aan dat vrijstellingen voor het volgen van onderw ijs in cognitieve vakken mogelijk blijven, maar dat hiermee vanw ege de leerlijnen in de Stagiaire Opleiding terughoudend w ordt omgegaan. 5.8 W ie is v erant w oordelijk v oor v ormgeving en inv ulling v an de opleiding? H et huidig w ettelijk kader is hiervoor beschreven in paragraaf 3.4. De Com m issie ziet geen red en een w ijziging van artikel 9c Ad vocatenw et aan te bevelen w aarin aan d e Ord e d e zorg voor d e op leid ing is toevertrouw d . H et ligt voor d e hand dat d e Ord e ook in d e toekom st d ient zorg te d ragen voor een opleiding voor d e ad vocaat-stagiaires en dat zij bij of krachtens verord ening een aantal ond erw erpen nader regelt. De Com m issie geeft d e Ord e echter in overw eging om op een and ere w ijze invulling te geven aan d eze w ettelijke opd racht. Bij verschillend e and ere beroepsopleid ingen zijn universiteiten c.q. faculteiten der rechtsgeleerd heid veel nauw er betrokken bij de vorm geving van d e opleid ing, d e invulling van het curriculum en d e examinering. De Beroepsopleid ing N o

36


H oofd stu k 5

tariaat en d e specialisatieopleid ingen van d e Grotius Acad emie laten zien d at sam enw erking van d e praktijk m et d e acad em ie heel vruchtbaar kan zijn. Door d eskund igen uit d e univer siteit nauw te betrekken bij d e opleiding w ord t niet alleen specifieke d eskund igheid – op het terrein van het recht en d e ond erw ijskund e – in huis gehaald , m aar is ook een goed e afstem m ing van d e universitaire opleid ing en d e Stagiaire-Opleid ing m akkelijker te realiseren. De Ord e zou d e vorm geving van d e op leid ing, d e invulling van het curriculum en d e exam inering kunnen opd ragen aan een samenw erkingsorgaan, w aarin afgevaard igd en van d e Ord e en d e N ed erland se faculteiten d er rechtsgeleerd heid (of een aantal d aarvan) zitting hebben. H et sam enw erkingsorgaan kan zo w ord en ingericht dat d e Ord e steeds een d oorslaggevend e stem heeft. Gegeven d e uiteind elijke verantw oord elijkheid van d e Ord e voor d e Stagiaire-Opleid ing zal d e Ord e d e m ogelijkheid m oeten hebb en om de opd racht aan het sam enw erkingsorgaan op te zeggen. H et sam enw erkingsorgaan kan desge w enst in een rechtspersoon w ord en ond ergebracht, zoals bij de Stichting Beroepsopleid ing N otariaat, d e Stichting Beroepsop leid ing Bed rijfsjuristen, d e Stichtin g Beroepsopleid ing Gem eentejuristen en d e Stichting Grotius Acad emie het geval is. De ervaring in d e afgelopen d ecennia bij an d ere postuniversitaire opleid in gen opged aan, laat zien d at ook d e continuïteit van d e opleid ing is gebaat bij een d ergelijke vormgeving. D e Commissie beveelt aan een andere invulling te geven aan de w ettelijke opdracht van de Orde, door de vormgeving van de opleiding, de invulling van het curriculum en de examinering op te dragen aan een samenw erkingsorgaan, w aarin afgevaardigden van de Orde en de N ederlandse faculteiten der rechtsgeleerdheid (of een aantal daarvan) zitting hebben. 5.9 W ie verz orgt de uit v oering en is v erant w oordelijk v oor het management ? H et is niet vanzelfsprekend d at het Bureau van d e Ord e (afd eling Opleid ing) zorg d raagt voor d e uitvoering en het m anagem ent van de opleid ing (hierna: het m anagem ent). Een kw alitatief hoogstaande Stagiaire-Opleid ing vraagt om m anagem ent d oor een professionele partij d ie een bew ezen expertise heeft op het terrein van post universitair jurid isch ond erw ijs (hierna: d e m anager). De ervaring leert d at het geen eenvoud ige opgave is een d ergelijke opleid ing ged urend e een langere period e op kw alitatief hoog niveau in stand te houd en. De m anager m oet bovendien in staat zijn het sam enw erkingsorgaan (en d e Ord e) te ond ersteu nen bij d e beleid svorm ing inzake d e Stagiaire-Opleid ing en de uitvoering d aarvan. Extern m anagem ent verdient overw eging. Van extern m anagem ent is bijvoorbeeld sprake bij de Stichting Beroepsopleiding N otariaat, d e Stichting Beroepsopleid ing Bed rijfsjuristen, d e Grotius Academ ie en d e Law Firm School. Bij de rol van extern m anager kan m en d enken aan PAO-instellingen van faculteiten d er rechtsgeleerd heid en aan een or ganisatie als OSR. D e Commissie beveelt aan het management van de Stagiaire-Opleiding uit te besteden. 5.10 Kost en Uit paragraaf 3.6 blijkt d at d e kosten voor (het kantoor van) d e ad vocaat -stagiaire voor d e BO ongeveer € 4.900 bed ragen. Deelnam e aan de Com pactcursus kost € 6.600. Deze kosten w ord en hoger w anneer d e ad vocaat-stagiaire cursusond erd elen m oet inhalen of voor exam ens m oet herkansen. Uit d e baten van d e cursusgeld en w ord en d e kosten van d e BO gefinancierd , inclusief de overhead kosten van het Bureau van d e Ord e in d e vorm van personeel, ICT en d ergelijke. Op d e exploitatie van d e BO w ord t afw isselend een licht verlies of lichte w inst geboekt. De ad vocaat-stagiaire d ient thans in het tw eed e en derd e jaar ook nog opleid ingspunten te behalen en w el d oor het volgen van d e VSO. De add itionele kosten in het tw eed e en d erd e jaar van d e stage bed ragen naar schatting ongeveer € 5.155. De hoogte van d ie kosten is echter afhankelijk van d e keuzes d ie d e ad vocaat -stagiaire m aakt. De kos-

37

H oofd stu k 5


ten van d e plaatselijke opleid ingsactiviteiten (34 punten in totaal) kunnen niet goed geschat w ord en; vaak gaat het om gratis lezingen via d e Jonge Balie en d e pleitoe fening. De totale opleid ingskosten zijn in d e huid ige situatie naar schatting d erhalve m inim aal € 10.055 per ad vocaat-stagiaire. In het m od el zoals d e Com m issie d at hiervoor heeft geschetst , beslaat d e opleid ing, exclusief 48 plaatselijke opleid ingsverplichtingen, 79 cursusd agd elen. Thans is het aantal d agdelen voor BO en VSO-cursussen ongeveer even hoog, w aarbij overigens w el in aanm erking ge nom en d ient te w ord en d at d it aantal zond er d e plaatselijke opleidingsverplichtingen 66 d agd elen is. De toenam e van het aantal d agd elen op land elijk niveau en het grotere aantal exam ens of toetsen d ie m oeten w ord en afgelegd , zullen tot een verhoging van d e directe kosten leid en. Aangenom en m ag w orden d at d e advocaat-stagiaires ook in d e voorbereid ing van het on d erw ijs en de exam ens m eer (w erk)tijd zullen moeten investeren. H oe groot d e toenam e van d e stud iebelasting zal zijn, hangt m ed e af van de vraag in w elke om vang plaat selijke opleid ingsverplichtingen w ord en gehand haafd . De Com m issie is er voorstand er van d at in ied er geval d e pleitoefeningen (w aarond er begrepen pleitw ed strijd en) verplicht blijven. H et zal d an ook onverm ijd elijk zijn d at d e totale kosten van d e Stagiaire -Opleiding hoger zullen zijn d an d e huidige BO en VSO sam en. Voor d e kantoren en d e ad vocaat -stagiaires zal d it een extra (tijd s)investering betekenen d ie naar d e m ening van d e Comm issie zal w ord en terugverd iend in d e vorm van beter opgeleid e en d us beter inzetbare ad vocaat -stagiaires. Aangenom en m ag w orden d at het tijd sbeslag van d e opleid er(s) op d e kantoren zal kunnen verm ind eren. H oeveel d e Stagiaire-Opleid ing m eer zal gaan kosten dan d e huid ige BO en VSO, is niet gem akkelijk te bepalen omd at ook een rol speelt op w elke w ijze de Stagiaire-Opleid ing georganiseerd zal w ord en. De Com m issie is echter van m ening d at een d oor d e Ord e verplicht gesteld e opleid ing voor alle soorten kantoren en ad vocaat-stagiaires betaalbaar m oet zijn. Overw ogen zou kunnen w ord en om een iets groter aand eel van d e kosten via d e algem ene m id d elen van d e Ord e te laten lopen. Op d ie m anier kunnen d e extra kosten over d e gehele balie om geslagen w ord en. H et belang van goed opgeleid e advocaten gaat im m ers de gehele balie aan.

48

Zie paragraaf 5.4.2 en tabel 9.

38


H oofd stu k 5

5.11 Schemat ische w eergav e inhoud, organisat ie en inricht ing St agiaire-O pleiding De inrichting en organisatie van d e Stagiaire-Opleid ing ziet er schematisch als volgt uit: figuur 3 Schematische weergave inhoud, organisatie en inrichting Stagiaire-Opleiding

39

Sam envatting en aanbevelingen

6.

H oofd stu k 6

Samenvatting en aanbevelingen

De Algem ene Raad heeft d e Com m issie gevraagd te ad viseren en aanbevelingen te d oen over d e opleid ing van de ad vocaat-stagiaire tijdens d e gehele stageperiod e. Daarbij zou d e Com m issie zich ook m oeten uitlaten over d e aansluiting van d e universitaire opleid ing op d e post-universitaire opleiding van d e ad vocaat-stagiaire. Overeenkomstig d e opd racht van d e Algem ene Raad heeft d e Com m issie haar ad vies en aanbevelingen beperkt tot d e opleid ing van d e ad vocaat-stagiaire tijd ens de stageperiod e, d ie ond er verantw oord elijkheid van d e Ord e w ord t verzorgd . De Com m issie is niet ingegaan op d e interne opleid ing binnen het kantoor van d e ad vocaat-stagiaire. N aar haar oord eel is d e interne opleid ing van groot be lang voor d e vorm ing van d e ad vocaat-stagiaire. Met alleen d e externe opleid ing kan niet w ord en volstaan. In hoofd stuk 3 heeft d e Com m issie een beschrijving gegeven van de huid ige opleid ingen tijd ens d e stage, d e Beroepsopleid ing (BO) in het eerste jaar van d e stage en d e Voortgezette Stagiaire Opleid ing (VSO) in het tw eed e en d erde jaar van d e stage. H oofd stuk 4 bevat een aantal kritische kanttekeningen bij d e BO en d e VSO. De huid ige op leid ing (BO en VSO) bevat w elisw aar veel goed e elem enten, m aar d e kw aliteit van d e oplei d ing is onvold oend e om tot het beoogd e d oel – het zelfstandig als ad vocaat kunnen functioneren – te bereiken. De Com m issie constateert dat d e eind term en van d e huid ige opleid ing van d e stagiaire in feite ontbreken. H et niveau van d eze opleiding is te laag. Er is te w ei nig sam enhang tussen het eerste jaar (BO) en de tw ee d aarop volgend e jaren (VSO). In d e BO ontbreken ten onrechte m aterieelrechtelijke vakken. H et niveau van d e procesrechtelijke vakken is niet of nauw elijks hoger d an d at aan d e universiteit. In d e VSO is keuzevrijheid troef m et als gevolg d at d e opleid ing van d e stagiaire ged u rend e d e stageperiod e een verbrokkeld beeld laat zien en onvold oend e gestructureerd is. Door het ontbreken van exam ens of and ersoortige toetsen in het tw eed e en d erd e jaar is d e opleid ing te vrijblijvend . Ook d e plaatselijke opleidingsactiviteiten w ord en gekenm erkt d oor een veel te grote vrijblijvend heid . Daar kom t bij d at d e plaatselijke opleid ingsactiviteiten qua om vang en in houd sterk per arrond issem ent verschillen. In hoofd stuk 5 geeft d e Com m issie een blauw d ruk voor een nieuw e d eeltijd se opleiding ged urend e d e stageperiod e van circa d rie jaren: d e Stagiaire-Opleid ing. H et d oel van d eze op leid ing is hetzelfd e als dat van d e huidige opleiding (BO en VSO): het vorm en van d e ad vo caat-stagiaire tot zelfstand ig ad vocaat, d ie na afrond ing v an d e opleid ing zond er toezicht en begeleiding van een patroon kan functioneren. Door een aantal ontw ikkelingen is d e instroom van jonge juristen in d e ad vocatuur in kennis en vaard ighed en veel diverser gew ord en. Daarom is het van belang veel d uid elijker d an voorheen d e vereisten te form uleren, w aaraan een afgestud eerd e in het recht m oet vold oen om tot d e ad vocatuur te w ord en toegelaten. Met and ere w oord en: niet alleen d e eind termen van d e stagiaire-opleid ing, m aar ook d e beginterm en m oeten w ord en gepreciseerd . De vorm ing van d e ad vocaat-stagiaire tot zelfstand ig ad vocaat kan trefzekerd er plaatsvin d en d oor m id d el van één geïntegreerd e d riejarige d eeltijd se opleid ing. Daarbij d ienen leer lijnen te w ord en geïntrod uceerd en d ient d e ad vocaat-stagiaire in het eerste jaar een m ajor en een m inor te kiezen, w aarop hij nad ien kan voortbouw en. Op d e m aterieelrechtelijke vakken en Ged ragsrecht (Beroepsethiek en Beroepsattitud e) zou ged urend e d e gehele opleid ing een zw aard er accent m oeten liggen. De respectieve vakken van d e Stagiaire-Opleid ing d ienen zoveel m ogelijk op een of and ere w ijze te w orden geëxamineerd of getoetst, w aard oor vrijblijvend heid w ord t voorkom en.

41

H oofd stu k 6


De Com m issie erkent d at d e plaatselijke d oor d e Raad van Toezicht voorgeschreven (opleid ings)activiteiten, w aarbij veelal ook d e Jonge Balie een substantiële rol vervult, om m eer d ere red enen van groot belang zijn. Een belangrijk d eel van d eze activiteiten heeft echter geen opleid ingskarakter in eigen lijke zin. De Com m issie m erkt d eze plaatselijke (opleid ings)activiteiten d an ook niet aan als onder d eel van d e Stagiaire-Opleid ing. Een uitzond ering kan d esgew enst w ord en gem aakt v oor d e pleitoefeningen, w aarond er begrepen de pleitw ed strijd en. Bij het form uleren van d e blauw d ruk in hoofd stuk 5 heeft d e Com m issie d e navolgend e aan bevelingen ged aan. Bij ied ere aanbeveling w ordt verw ezen naar d e paragraaf w aarop d eze aanbeveling is gebaseerd . 1. D e Commissie beveelt aan het Besluit beroepsvereisten advocatuur aan te passen door nader te preciseren aan w elke vereisten een afgestudeerde in het recht moet voldoen voor toetreding tot de advocatuur en daarbij de door haar in paragraaf 5.3.2 geformuleerde vereisten in aanmerking te nemen. 2. D e Commissie beveelt aan dat bij de (her)accreditatie van juridische opleidingen w ordt nagegaan of de opleidingen voldoen aan de eisen die daaraan met het oog op het civiel effect moeten w orden gesteld. D aartoe dient de Orde (en ook de rechterlijke macht) in staat gesteld te w orden ten minste een lid van de visitatiecommissie aan te w ijzen met voldoende banden met zow el de universiteit als de beroepsgroep. (paragraaf 5.3.3) 3. D e Commissie beveelt aan dat de Commissie Civiel Effect de thans lopende heraccreditatieprocedure na afronding in 2011 evalueert om na te gaan of de met het oog op het civiel effect te stellen eisen in die procedure voldoende tot hun recht zijn gekomen. Indien dat niet het geval zou zijn, dient de Commissie Civiel Effect aanbe velingen te doen om alsnog te komen tot een ade quate beoordeling van de opleidingen op dit aspect. (paragraaf 5.3.3) 4. D e Commissie beveelt aan eindtermen van de Stagiaire-Opleiding vast te stellen en daarbij de door haar in paragraaf 5.3.4 voorgestelde eindtermen in aanmerking te nemen. 5. D e Commissie beveelt aan de opleiding van de advocaat-stagiaire niet meer in tw ee fasen onder te verdelen, maar over drie jaar te spreiden, daarin met leerlijnen te w erken, deze in het eerste jaar in een major en minor onder te verdelen en keuzevakken aan te bieden, zoals in paragraaf 5.4.2 is beschreven. 6. D e Commissie beveelt aan Praktijkleer in dezelfde vorm en opzet voort te zetten met méér en gerichte aandacht voor gedragsregels (Beroepsattitude en Beroepsethiek), zoals beschreven in paragraaf 5.4.2. 7. D e Commissie beveelt aan w erkgroepen in te stellen w aarvan de leden w erkzaam zijn in de advocatuur, de w etenschap respectievelijk de rechterlijke macht om de leerlijnen uit te w erken. (paragraaf 5.4.2) 8. D e Commissie beveelt aan de deelname aan plaatselijke opleidingsactiviteiten , zoals de pleitoefening (w aaronder begrepen de pleitw edstrijd) verplicht te stellen. (paragraaf 5.5)

42


H oofd stu k 6

9. D e Commissie beveelt aan dat de plaatselijke Ordes hun opleidingsacti viteiten op elkaar afstemmen en uitw isselbaar maken. (paragraaf 5.5) 10. D e Commissie beveelt aan dat een advocaat-stagiaire tijdens de stage minimaal één keer het Landelijke Jonge Balie congres bijw oont. (paragraaf 5.5) 11. D e Commissie beveelt aan zoveel mogelijk vakken van de Stagiaire -Opleiding op een of andere w ijze te examineren of te toetsen. D aarbij kan een uitzondering w orden ge maakt voor de vaardigheden. (paragraaf 5.6) 12. D e Commissie beveelt aan het aantal keren dat men voor een vak een examen of toets mag afleggen in beginsel tot maximaal drie te beperken. (paragraaf 5.6) 13. D e Commissie beveelt aan dat vrijstellingen voor het volgen van onderw ijs in cognitieve vakken mogelijk blijven, maar dat hiermee vanw ege de leerlijnen in de Stagiaire-Opleiding terughoudend w ordt omgegaan. (paragraaf 5.6) 14. D e Commissie beveelt aan een andere invulling te geven aan de w ettelijke opdracht van de Orde, door de vormgeving van de opleiding, de invulling van het curriculum en de examinering op te dragen aan een samenw erkingsorgaan, w aarin afgevaardig den van de Orde en de N ederlandse faculteiten der rechtsgeleerdheid (of een aantal daarvan) zitting hebben. (paragraaf 5.8) 15. D e Commissie beveelt aan het management van de Stagiaire -Opleiding uit te besteden. (paragraaf 5.9)

43

Literatu u r

Literatuur H anekroot L, 1981, N aar een BO ad vocatuur, Ad vocatenblad 1981, blz. 188-192. H anekroot L. en Sterk T.H .W., 1983, Over d e opleid ing van d e ad vocaat, Ad vocatenblad 1983, blz. 366-380. H enssen E.W.A, 1998, Tw ee eeuw en ad vocatuur in N ed erland . N ed erland se Ord e van Ad vocaten: - Rapport com m issie De Brauw – 1977 - Ontw erp Verord ening no 2, Ad vocatenblad 1954, blz. 209-253, 37-41, blz. 568-569, blz. 673 en Advocatenblad 1955, blz. 157-179 - Verord ening no 2, Ad vocatenblad 1955, blz. 37-41 - De stageverord ening ged eeltelijk vernietigd , Ad vocatenblad 1955, blz. 568-569 - Beknopt verslag College van Afgevaard igd en , Advocatenblad 1955, blz. 673 - Verslag College van Afgevaard igd en, Advocatenblad 1984, blz. 525-528 - Verslag College van Afgevaard igd en, Advocatenblad 1985, blz. 105-109 - Verslag College van Afgevaard igd en, Advocatenblad 1985, blz. 310-316 - Verslag College van Afgevaard igd en, Advocatenblad 1986, blz. 179-184 - Instelling Adviesgroep BO, Ad vocatenblad 1986, blz. 530 - N otitie van d e portefeuille opleid ing aan d e Algem ene Raad over uitw erking Winterberaad inzake opleiding – 2000 - N otitie van Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en ov er beleid svoornem ens inzake opleid ing – 2000 - N otitie van d e portefeuille opleid ing voor d e Algem ene Raad ov er vernieuw ing BO – 2002 - N otitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en over beleid svoorne m ens van d e portefeuille opleid ing over d e period e 2004 e.v. – 2003 - N otitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en over enquête BO – 2003 - N otitie van d e portefeuille opleid ing voor d e Algem ene Raad ov er vernieuw ing BO – 2002 - N otitie van d e projectgroep balie exam en voor d e Algem ene Raad over ond erzoek naar balie exam en – 2004 - N otitie van d e Algem ene Raad voor College van Afgevaard igd en inzake uitvoering balie exam en – 2004 - N otitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igd en over nieuw curricu lum van d e BO – 2004 - Verslag College van Afgevaard igd en – 2004 - N otitie van d e Algem ene Raad voor het College van Afgevaard igden over voortgang curriculum van d e BO – 2005 - N otitie van d e portefeuille opleid ing voor d e Algem ene Raad over d e Com m issie Kort m ann en ond erzoek naar d e opleid ing van d e advocaat-stagiaire– 2009 Roelvink H .L.J., 1978, De Opleid ingsm arathon, Ad vocatenblad 1978, blz. 453-547. TK 1986-1987, 19 996, nr. 3, blz. 1-2. Vos A.T., 1977, N aar een opleid ing voor d e ad vocatuur, Ad vocatenblad 1977, blz. 576-582.

45

Lijst m et tabellen en figu ren

Lijst met tabellen en figuren Tabellen tabel 1 tabel 2 tabel 3 tabel 4 tabel 5 tabel 6 tabel 7 tabel 8 tabel 9

blz. Overzicht aantal d agdelen per vak van d e BO .............................................................12 Overzicht tijd sbeslag VSO ................................................................................................13 Overzicht kosten BO voor d e ad vocaat-stagiaire..........................................................15 Overzicht kosten BO voor d e Ord e .................................................................................15 Overzicht exploitatieresultaat BO ...................................................................................16 Overzicht kosten VSO voor d e ad vocaat-stagiaire .......................................................16 Overzicht kosten BO en VSO voor d e ad vocaat-stagiaire ...........................................16 Overzicht m et d agd elen van d e BO/ VSO en d e Stagiaire-Opleid ing .......................32 Overzicht vergelijking huid ige en nieuw e opleiding ...................................................33

Figuren blz. figuur 1 Schem atische w eergave inhoud organisatie en inrichting BO en VSO .....................17 figuur 2 Schem atische w eergave inhoud Stagiaire-Opleid ing ...................................................31 figuur 3 Schem atische w eergave inhoud , organisatie en inrichting Stagiaire-Opleiding ......39

47

Bijlage 1

Bijlage 1 – Korte beschrijving inhoud vakken van de BO Programma per vak Om een beeld te geven van d e inhoud van d e verschillend e vakken van d e BO w ord en hierna per vak d e ond erw erpen aangegeven die aan d e ord e kom en. Introductie in de A dvocatuur - inleid ing algemeen d eken of portefeuillehoud er - kennism aking cursusgroepen - ged ragsrecht en kernw aard en - ged ragsrecht en financiën Basiscommunicatie - inleid ing in d e com m unicatietheorie - aspecten van com m unicatie in d e juridische praktijk - verkennen van persoonlijke com m unicatiestijl - oefenen m et gespreksvaard ighed en - introd uctie op d e ond erw erpen van praktijkleer Burgerlijk Procesrecht - voorfase, kosten, land elijk rolreglem ent en d agvaard ing - conclusie van antw oord , com paritie, pleid ooi en bew ijs - beslag en kort ged ing - rechtsm id delen Bestuursprocesrecht - Aw b - rechtsbescherm ing tegen d e overheid - ontvankelijkheid in het bestuursrecht; besluitbegrip, w aarond er schad ebesluit - voorbereid ingsproced ures - bezw aar en ad ministratief beroep - voorlopige voorziening - schriftelijke en m ond elinge aspecten van d e bezw aarproced ure, behand eling van een ver zoek om voorlopige voorziening - aangaan en onderhoud en van relaties m et bestuursorganen - bijw onen van een zitting of het behand elen van casus en processtukken - beroep bij de bestuursrechter - uitspraak en fase na d e uitspraak, proceskosten ,schad evergoed ing Strafprocesrecht - beroepshoud ing van d e raad sm an - opbouw van een strafzaak - piketd ienst - bijw onen van een zitting of het behand elen van casus en processtukken - tenlastelegging en d e jurid ische system atiek van het pleid ooi - straftoem eting - raad kam erproced ures Jaarrekeninglezen - introd uctie jaarrekening - financiële ad m inistratie - actief- en passiefzijd e van d e balans

49

Bijlage 1

- financiële gegevens - w aard ebepaling, financiële analyse, jaarrekeningrecht Schriftelijke V aardigheden - verschillend e fasen van het schrijfproces - schrijf- en tekstproces - begrijpelijk, aanvaard baar en correct form uleren - red igeren brieven, ad viezen en processtukken Praktijkleer - w erken op d e rechtbank: presenteren, getuigenverhoor en pleid ooi - w erken m et d e cliënt: intakegesprek, ad viesgesprek, slechtnieuw sgesprek en pleid ooi - w erken m et ad vocaten: ond erhand elen, conflicthantering en pleid ooi - w ord t afgesloten m et een ind ivid u eel ad viesgesprek na afloop d oor d e tw ee trainers:  beoord eling op w aarneem baar ged rag  ad vies ten behoeve van ontw ikkeling en van vaard ighed en voor vervolg stageperiod e A DR/M ediation - w aar lopen ond erhand elingen vast - boven- en tussenpartijdige interventiem ethod en - fasen in het interventieproces - rol van d e ad vocaat bij m ed iation - rol van het recht bij m ed iation - hoe vind ik als advocaat een goed e m ediator - hoe stel ik m ed iation voor aan d e w ed erpartij Intervisie/Gedragsrecht - theorie intervisie - uitleg 5-stappenm ethod e - behand eling dilem m a's - bespreking ged ragsregels naar aanleid ing van d e d ilem m a's

50

Bijlage 2

Bijlage 2 – Opleidingsvereisten juridische beroepen Advocatuur Diplomavereisten Toegang tot d e advocatuur staat volgens artikel 2, lid 1, ond er a, Ad vocatenw et open voor d egene die beschikt over een universitaire graad Bachelor op het gebied van het recht en de universitaire graad Master op het gebied van het recht. De jurid ische d ecanen hebben afgesproken d at van een universitaire opleid ing op het gebied van het recht sprake is ind ien in Bachelor en Master sam en ten m inste 200 aan jurid ische stud iepunten (EC) is behaald . Inhoudelijke eisen Artikel 2 Ad vocatenw et opent d e m ogelijkheid nad ere regels te stellen. Daarvan is gebruik gem aakt in het Besluit beroepsvereisten advocatuur. Volgens artikel 1 van d it besluit om vat het afsluitend exam en, bed oeld in artikel 2, eerste lid , ond er a, Ad vocatenw et, ten m inste de volgend e vakken: a. het privaatrecht, m et inbegrip van het burgerlijk procesrecht; b. het strafrecht, m et inbegrip van het strafprocesrecht en c. een van d e volgen d e d rie vakken: 1° staatsrecht; 2° bestuursrecht m et inbegrip van het bestuursprocesrecht of 3° belastingrecht. Gelijkstelling HBO-Bachelordiploma Artikel 2 Ad vocatenw et kent d e m ogelijkheid and ere d iplom a‟s gelijk te stellen m et d e in het artikel genoem d e universitaire diplom a‟s. In artikel 1a Besluit beroepsvereisten ad vocatuur w ord t m et d e universitaire graad Bachelor op het gebied van het recht gelijk gesteld een H BO-graad Bachelor op het gebied van het recht, in com binatie m et een schakelprogram m a. Dit schakelprogram m a d ient te bestaan uit universitaire vakken op het gebied van het recht m et een om vang van ten m inste 60 European Cred its (EC). Aan d e hiervoor genoem d e in houd elijke eisen kan ook in het schakelprogram m a w ord en vold aan. N otariaat Diplomavereisten Volgens artikel 6, lid 2, ond er a, Wet op het notarisam bt is voor benoembaarheid tot notaris vereist d at aan betrokkene d e universitaire graad Bachelor op het gebied van het recht en de universitaire graad Master op het gebied van het recht zijn verleend . Inhoudelijke eisen H et Besluit beroepsvereisten kandid aat-notaris specificeert in artikel 1 w elke inhoud elijke ond erd elen ond erd eel moeten zijn van het exam en op grond w aarvan d e graad is behaald: a. grond ige kennis van en inzicht in d e volgend e ond erd elen van het burgerlijk recht, m ed e in hun ond erlinge samenhang: 1° het personen- en fam ilierecht, in het bijzonder het huw elijksverm ogensrecht, 2° het ond ernem ingsrecht, in het bijzond er het rechtspersonen- en vennootschapsrecht, 3° het verm ogensrecht, 4° het recht m et betrekking tot registergoed eren, 5° het erfrecht, en 6° het internationaal privaatrecht, voor zover van belang voor d e notariële praktijkuitoefening;

51

Bijlage 2

b. grond ige kennis van en inzich t in het executierecht alsm ed e kennis van en inzicht in het burgerlijk procesrecht, beslag- en faillissem entsrecht, voor zover van belang voor d e notariële praktijkuitoefening; c. grond ige kennis van en inzicht in het belastingrecht, voor zover van belang voor d e notariële praktijkuitoefening; d . kennis van en inzicht in het bestuursrecht, voor zover van belang voor d e notariële praktijkuitoefening; e. grond ige kennis van en inzicht in het recht met betrekking tot het notariaat, in het bijzo nd er d e w et op het notarisam bt; f. kennis van en inzicht in bed rijfseconom ie, voor zover van belang voor d e notariële praktijkuitoefening; g. schriftelijke uitd rukkingsvaard igheid in de vorm van een scriptie of een and ere gelijkw aard ige, schriftelijke, ond erzoeksprestatie op jurid isch gebied . Gelijkstelling HBO-Bachelordiploma Artikel 1a Besluit beroepsvereisten kandid aat-notaris stelt op d ezelfd e w ijze als bij d e advocatuur een H BO-Bachelord iplom a op het gebied van het recht in com binatie m et een schakelprogram m a gelijk aan het vereiste universitaire Bachelord iplom a. Rechterlijke macht Diplomavereisten Volgens artikel 5 Wet rechtspositie rechterlijke am btenaren kunnen tot rechterlijk am bte naar of rechterlijk am btenaar in opleid ing w ord en benoem d d egene d ie beschikt over een univer sitaire graad Bachelor op het gebied van het recht en d e universitaire graad Master op het gebied van het recht. Inhoudelijke eisen Bij d e inhoud elijke eisen bestaan er subtiele verschillen voor d e d iverse categori eën rechterlijke am btenaren. RA IO Volgens artikel 21a, led en 1-3, Besluit opleid ing rechterlijke am btenaren is voor benoeming tot raio vereist d at het afsluitend exam en (inclusief een eventueel schakelprogram m a) zod a nig is sam engesteld d at ten m inste grond ige kennis van en inzicht in d e volgend e rechtsgebied en is verkregen: a. burgerlijk recht, m et inbegrip van burgerlijk p rocesrecht; b. strafrecht, m et inbegrip van strafprocesrecht; en c. bestuursrecht, m et inbegrip van bestuursprocesrecht. Z ittende magistratuur H et Besluit rechtspositie rechterlijke am btenaren m aakt ond erscheid tussen tw ee categorieën rechterlijke am btenaren. Kort gezegd geld t krachtens artikel 2 voor d e zittend e m agistratuur d e eis d at het afsluitend exam en zod anig is sam engesteld dat ten minste grond ige kennis van en inzicht in d rie van d e vijf volgend e rechtsgebied en is verkregen: a. burgerlijk recht, m et inbegrip van burgerlijk p rocesrecht; b. strafrecht, m et inbegrip van strafprocesrecht; c. bestuursrecht, m et inbegrip van bestuursprocesrecht; d . staatsrecht; e. belastingrecht. Daarbij m oeten in ied er geval tw ee van d e d rie eerstgenoem d e gebied en tot het exam en be horen.

52

Bijlage 2

Staande magistratuur Volgens artikel 2a Besluit rechtspositie rechterlijke am btenaren geld t voor d e staand e m agistratuur d at het afsluitend exam en zod anig m oet zijn sam engesteld d at ten m inste grond ige kennis van en inzicht in het rechtsgebied strafrecht, m et inbegrip van strafprocesrecht, is verkregen. Daarnaast d ient ten minste grond ige kennis verkregen te zijn van tw ee van d e vier volgend e rechtsgebied en: a. burgerlijk recht, m et inbegrip van burgerlijk procesrecht; b. bestuursrecht, m et inbegrip van bestuursprocesrecht; c. staatsrecht; d . belastingrecht. Gelijkstelling HBO-Bachelordiploma Artikel 5 lid 2 Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren jo artikel 2b Besluit rechts positie rechterlijke ambtenaren en artikel 21a lid 3 Besluit opleid ing rechterlijke am btenaren stelt op d ezelfd e w ijze als bij d e ad vocatuur een H BO-Bachelord iplom a op het gebied van het recht in com binatie m et een schakelprogram m a gelijk aan het vereiste universitaire Bachelord iplom a.

53

54

Bijlage 3

Bijlage 3 – Voorbeeld leerlijn Burgerlijk Recht Doel van d e leerlijn Burgerlijk Recht is d at d e kennis van het burgerlijk recht en het burgerlijk procesrecht w ord t verd iept en d at d e ad vocaat-stagiaire na het volgen van d eze leerlijn in staat is op een aantal terreinen van het burgerlijk recht – zow el m aterieel als ook proced u reel – zelfstand ig zaken te behand elen. In het eerste jaar kunnen d e basisprincipes van het burgerlijk procesrecht w ord en uitged iept, gekoppeld aan het m ateriële vak van het contractenrecht. De keuze voor d it laat ste is ingegeven d oor d e praktijk. In d e praktijk liggen de m eeste geschillen op d it terrein. Dit uit gangspunt geldt zow el voor d e m inor (vijf d agd elen) als d e m ajor (tien d agd elen). De m inor is gelijk aan d e eerste vijf d agd elen van d e m ajor. In d e m inor kan bij voorbeeld van het procesrecht aan d e ord e kom en d e rechtsin gang, com petentie, stelplicht en h oger beroep gekoppeld aan d e ond erw erpen uit het con tractenrecht van totstand kom ing overeenkom st, rechts- en forum keuze, verzuim , opschorting en nakom ing. In d e m ajor (d e tw eed e vijf d agd elen) kan d an (bijvoorbeeld) van het procesrecht aan d e ord e kom en het kort ged ing, d e eis in reconventie en incid enten als vrijw aring, gekoppeld aan d e ond erw erpen van het contractenrecht als precontractuele goed e trouw , algem ene voorw aard en, ontbinding en vernietiging. In het tw eede jaar w ord t binnen d e leerlijn Burgerlijk Recht aan d e advocaat-stagiaire een aantal m aterieelrechtelijke ond erw erpen aangebod en van ied er vijf dagd elen w aaruit de ad vocaat-stagiaire m inim aal tw ee d ient te kiezen. Die m aterieelrechtelijke vakken w ord en (w eer) zo ged oceerd d at d e d aaraan specifieke procesrechtelijke (on)m ogelijkhed en of pro blem en w ord en besproken. De in het tw eed e jaar aangebod en m ateriële vakken zijn nog al gem een georiënteerd e vakken, d at w il zeggen vakken w aarin d e behandeling van algem ene leerstukken centraal staat. H et is niet d e bed oeling d at reed s in d ie fase van d e leerlijn Burgerlijk Recht een specialisatie w ord t opgebouw d . Daarnaast d ient d e ad vocaat -stagiaire een keuzevak te volgen van d rie d agd elen, w aarbij de keuze ook betrekking kan hebben op an d ere rechtsgebied en d an d ie van d e leerlijn Burgerlijk Recht. Voorbeeld en van algemeen georiënteerd e m aterieelrechtelijk vak ken kunnen zijn (d e toelichting is ter illustratie en d ient natuurlijk verd er te w ord en uitgew erkt): Ond ernemingsrecht Materieel houd t d at vak bijvoorbeeld in personenvennootschappen en rechtspersonen m et ond erd elen als vertegenw oord iging, aand eelhoud ers (bijvoorbeeld aandeelhoud ersovereen kom sten en aand eelhoud ersgeschillen), bestuursaansprakelijkheid, hoofd elijke aansprake lijkheid , m ed ezeggenschap en rechtspersoonlijkheid , etc. Procesrechtelijke aanknopings punten in d it verband zijn bijvoorbeeld procesvoering bij ond ernemingskam er (ond er m eer recht van enquête), arbitrage en bind end ad vies. Financiering en Insolventie Materieel houd t d at vak bijvoorbeeld in uitoefening verhaalsrechten, zekerhed en als pand en hypotheek, eigend om svoorbehoud , faillissem ent en schuld sanering. Procesrechtelijk zal aandacht w ord en besteed aan ond er m eer (bod em)beslag, (reële) execu tie en (incasso) kort ged ing. Schad e Aansprakelijkheid , risicoaansprakelijkheid , prod uctaansprakelijkheid, schad e, letselschad e , schad ebeperking, onrechtm atige d aad , buitengerechtelijke kosten gerelateerd aan proces

55

Bijlage 3

rechtelijke ond erw erpen zoals bew ijs, schadestaat, vrijw aring, beslag, (reële) executie, arbi trage en m ediation. H and el Koop, internationale koop, consum entenkoop, w ilsgebreken, algem ene voorw aard en, agen tuur en artikel 6:248 BW en procesrechtelijke aanknopingspunten als exploten, verd ragen arbitrage, bind end ad vies, beslag en executie. De keuzevakken in d eze fase van d e Stagiaire-Opleid ing zoud en bijvoorbeeld kunnen bestaan uit een vak echtscheid ingsrecht, v astgoed (m et ond er m eer huurrecht en koop vast goed ), effectenrecht of een van d e and ere m aterieelrechtelijke algem ene vakken m aar zou ook kunnen bestaan uit het volgen van een keuzevak bij strafrecht of bestuursrecht van d rie d agd elen. In het d erd e jaar van d e leerlijn Burgerlijk Recht dient ten minste één keuzevak van d rie d agd elen gevolgd d at betrekking heeft op het Burgerlijk Recht en w aarin, bij voorkeur, w ed erom m ateriële en form ele aspecten aan d e ord e kom en. Keuzevakken d ie zouden kunnen w ord en aangebod en zijn bijvoorbeeld arbeid srecht, huurrecht, intellectuele eigend om , d ue d iligence, effectenrecht, echtscheidingsrecht, erfrecht, procesrecht, (civiele) bouw recht, med ezeggen schap, afstam mingsrecht en gezag, alim entatie, etc. De leerlijn Burgerlijk Recht ziet er d an schem atisch als volgt uit: Algem ene basis

JAAR 1 Procesrecht: Bu rgerlijk, Bestu u rs, Straf

Beroep sattitu d e/ Beroep sethiek

Leerlijn Bu rgerlijk

Leerlijn Bestu u rs

Leerlijn Straf

A lgemene beginselen:

M inor Contractenrecht

M ajor Contractenrecht

-

materieel - totstand kom ing ovk - rechts- en foru m keu ze - u itvoering, verzu im - op schorting, nakom ing

materieel - algem ene voorw aard en - p re contract goed e trou w - ontbind ing, vernietiging overeenkom st - bu itengerechtelijke kosten

hoor en w ed erhoor verzoek, d agvaard ing bew ijs execu tie voorlop ige voorziening m ed iation etc.

proces - rechtsingang - com p etentie - stelp licht - hoger beroep

56

proces - kort ged ing - eis in reconventie - vrijw aring - hoger beroep

Bijlage 3

JAAR 2

Financiering en Insolventie materieel - verhaalsrechten, - zekerhed en - art. 3:278 ev - verjaring - faillissem ent, schu ld sanering proces - beslag en (reële) execu tie - bod em beslag - (incasso) kort ged ing

JAAR 3



Leerlijn Bestu u rs

Leerlijn Straf

Ondernemingsrecht

Schade

Handel

materieel - (p ersonen) vennootschap p en - vertegenw oord iging - bestu u rsaansp rakelijkheid - m ed ezeggenschap

materieel - risicoaansp rakelijkheid - p rod u ctaansp rakelijkheid - onrechtm atige d aad - schad ebep erking - letselschad e

materieel - (internationale) koop - consu m entenkoop - w ilsgebreken

proces - geschillenregeling, recht van enqu ete - arbitrage - bind end ad vies

proces: - exp loten verd ragen - arbitrage - bind end ad vies

proces - schad estaat - bew ijs - vrijw aring beslag - m ed iation



Leerlijn Bestu u rs

Leerlijn Straf

2 Keuzevakken (met in het vak ook de procesrechtelijke componenten): - arbeid srecht (verd iep ing) - koop vastgoed - hu u rrecht - intellectu ele eigend om - d u e d iligence - corp orate governance - effectenrecht - insolventierecht - echtscheid ingsrecht - etc.

57

Bijlage 4

Bijlage 4 – Voorbeeld leerlijn Bestuursrecht Inleiding Uitgangspunt is d at d e d eelnem ers aan d e major in het eerste jaar vijf dagd elen m éér d oen d an d e m inor-deelnem ers. De eerste vijf d agd elen w ord en d oor m inor - en m ajord eelnem ers gezam enlijk gevolgd . Dat betekent dat een keuze gem aakt m oet w ord en w elke ond erw erpen nood zakelijk zijn voor een volw aardige m inor en w elke ond erw erpen thuishoren in d e rela tief verd iepend e major. Verd er is natuurlijk van belang d at in het vak Algem een Procesrecht ook al een aantal ond erw erpen aan d e ord e kom en. Deze hoeven d an niet terug te kom en in d e leerlijn. In het ond erstaand e w ord t ervan uit gegaan d at in elk geval d e hoofdlijnen van het bestuursrech telijk proced eren in het algem ene vak aan d e ord e kom en (bestuurlijk e voorproced ures en bestuursrechters, termijnen, beginselen van behoorlijk proced eren). H ierd oor kan het pro gram m a zoals d at voor d e BO bestaat goed gebruikt w ord en d oord at het enigszins inged ikt kan w ord en m aar w aarbij w el alle relevante ond erd elen voor d e m inores aan d e ord e kom en. In d e tw eed e vijf d agd elen kunnen d an een aan tal ond erw erpen uitgebreid er of extra aan d e ord e kom en. Programma eerste jaar Vijf d agd elen m inor + vijf d agd elen extra voor m ajor: Dag 1  Inleiding bestuursrecht algem een - Systeem Aw b; totstand kom ing; d efinities  Rechtsbescherm ing tegen d e overheid - H oofd lijnen van d e voorzieningen van d e Aw b - Bevoegd heid bestuursrechters en bijzond er bestuursrecht - Bevoegd heid burgerlijke rechter als restrechter - Om bud svoorzieningen  Voorbereid in g van besluiten - Algem ene bepalingen over besluiten (hoofd stuk 3 Aw b) - Bijzond ere voorbereid ingsproced ures in and ere w etten - Voorbereid ing van beschikkingen (hoofd stuk 4 Aw b) - Uniform e uitgebreid e voorbereid ingsproced ures (afd eling 3.4 Aw b) Dag 2  Bezw aar/ ad m inistratief beroep/ beroep op d e bestuursrechter - Ontvankelijkheid en belang (w aaronder d oorzendplicht en m andaat) - Procesbevoegd heid van partijen - Ind ieningsvereisten (term ijn, vorm voorschriften) - Kosten - Verloop voorproced ures - Verloop proced ure bestuursrechter (hoofd stuk 8 Aw b)  Com petentie  Voorond erzoek en ond erzoek ter zitting  Vereenvoud igd e en versneld e behand eling  „Bestuurlijke lus‟ Dag 3 (deel 1)  Voorlopige voorzieningen - Connexiteit en ontvankelijkheid - Verloop proced ure

59

Bijlage 4

- Uitspraak - Kortsluiting  Argum entatie en bew ijs in bestuursrechtelijke proced ures  Uitspraak en na d e uitspraak - Soorten uitspraken - Rechtsgevolgen van d e uitspraak (vernietiging, rechtsgevolgen in stand laten) - H oger beroep (w elke rechter?) - H erziening Dag 3 (deel 2)  Verd ieping algem ene beginselen van behoorlijk bestuur - Materiële en form ele rechtsbeginselen - Zorgvuld igheid en belangenafw eging (afd eling 3.2 Aw b) - Motiveringsbeginsel - Vertrouw ensbeginsel/ rechtszekerheidsbeginsel - Gelijkheidsbeginsel - Invloed Europees recht op abbb Dag 4  H and having en toezicht (hoofdstuk 5 Aw b) - Algem ene bepalingen (titel 5.1. en 5.2) - H erstelsancties (titel 5.3)  Bestuursd w ang  Dw angsom - Bestuurlijke boete (titel 5.4) - Bestuurlijke geldschuld en (titel 4.4) - Proced ures in verband m et hand having en toezicht  Bestuurlijke traagheid (Wet d w angsom en beroep bij niet tijdig beslissen) Dag 5  Bestuurlijk schad evergoed ingsrecht en (on)rechtmatige overheid sd aad - Artikelen 8: 73 en 8: 73a Aw b - Schad evergoeding via d e burgerlijke (rest)rechter  Form ele rechtskracht  Europees bestuursrecht - Doorw erking Europese regels  Rechtstreekse w erking  Verd ragsconform e uitleg - Aansprakelijkheid bij schending EU-regelgeving Programma tw eede en derde jaar In het tw eed e jaar van d e leerlijn Bestuursrecht kan d e advocaat-stagiaire kiezen voor d e d iverse m aterieelrechtelijke vakken, al naar gelang kantoorsignatuur of ind ivid uele belang stelling. Deze vakken w ord en d oor verschillend e erkend e opleidinginstellingen aangebod en. Met hen zou overleg gevoerd m oeten w ord en om te kom en tot lesprogram m a‟s van vijf c.q. d rie d agd elen of w ellicht ook tot m inor- en m ajorvarianten. H et kan d an gaan om d e (niet lim itatief opgesom d e) vakken:  Asiel- en vreem d elingenrecht  Am btenarenrecht  Om gevingsrecht (ruim telijke ord ening)  Econom isch ord eningsrecht  Toezichthoud ers (N Ma, Opta, AFM, N Za e.a.)

60

Bijlage 4

 

Subsid ierecht Socialezekerheid srecht

Schem atisch ziet dit er voor d e leerlijn Bestuursrecht als volgt uit: Algem ene basis




M inor - inleid ing bestu u rsrecht algem een - rechtsbescherm ing tegen d e overheid - voorbereid ing van beslu iten - bezw aar, ad m inistratief beroep , beroep op d e bestu u rsrechter - voorlop ige voorzieningen - argu m entatie en bew ijs in bestu u rsrechtelijke p roced u res - u itsp raak en na u itsp raak

JAAR 2

Leerlijn Bestu u rs

Leerlijn Straf

M ajor - inleid ing bestu u rsrecht algem een - rechtsbescherm ing tegen d e overheid - voorbereid ing van beslu iten - bezw aar, ad m inistratief beroep , beroep op d e bestu u rsrechter - voorlop ige voorzieningen - argu m entatie en bew ijs in bestu u rsrechtelijke p roced u res - u itsp raak en na u itsp raak - verd iep ing algem ene beginselen van behoorlijk bestu u r - hand having en toezicht - bestu u rlijke traagheid - bestu u rlijk schad evergoed ingsrecht en (on)rechtm atige overheid sd aad - Eu rop ees bestu u rsrecht



Leerlijn Bestu u rs

Leerlijn Straf

2 Keuzevakken (met in het vak ook de procesrechtelijke componenten): - asiel- en vreem d elingenrecht - am btenarenrecht - om gevingsrecht (ru im telijke ord ening) - econom isch ord eningsrecht - toezichthou d ers (N Ma, Op ta, AFM, N Za e.a.) - su bsid ierecht - socialezekerheid srecht

61

Bijlage 4

JAAR 3 Beroep sattitu d e/ Beroep sethiek


Leerlijn Bestu u rs

2 Keuzevakken (met in het vak ook de procesrechtelijke componenten) Minim aal één vak afkom stig u it d e m ajor .

62

Leerlijn Straf

Bijlage 5

Bijlage 5 – Voorbeeld leerlijn Strafrecht Algem ene basis




Leerlijn Bestu u rs

Leerlijn Straf

e

MAJOR 1 JAAR _______________________________________________ Minor: - raad sm an in strafzaken (1 d agd eel) - voorond erzoek (2 d agd elen)  aanhou d en  voorlop ige hechtenis  overige d w angm id d elen  GVO - m ini instru ctie  beslissing verd ere vervolging (d agvaard ing, transactie, TOM zitting, sep ot) - ond erzoek ter terechtzitting (2 d agd elen)  artikel 348 Sv  artikel 350 Sv  tenlastelegging, bew ijsm id d elen, bew ijsverw eren, excep tieve verw eren, rechtsm id d elen _______________________________________________ Blok 1: - execu tierecht (2 d agd elen)  straf  m aatregel (TBS, ISD, p laatsing p sych iatrisch ziekenhu is, onttrekking, verbeu rd verklaren) - jeu gd straf(p roces)recht (2 d agd elen) - raad kam erp roced u res (1 d agd eel)

JAAR 2



Blok 1: - d eelnem ing, p oging, voorbereid ing (2 d agd elen)  p legen  m ed ep legen  u itlokken  d oen p legen - op zet en schu ld (2 d agd elen) - d w angm id d elen, voorlop ige hechtenis (1 d agd eel) (verd iep ing) Blok 2: - strafu itslu itingsgrond en (2 d agd elen)  rechtvaard igingsgrond en  schu ld u itslu itingsgrond en - sam enloop , ne bis in id em , herziening (2 d agd elen) - p leiten, rechtbankbezoek, verd ed igingsstrategie (1 d agd eel)

63

Leerlijn Bestu u rs

Leerlijn Straf

Bijlage 5

Blok 3: - Op iu m w et (1 d agd eel) - Wet op d e econom ische d elicten (1 d agd eel) - Wet w ap ens en m u nitie (1 d agd eel) - Wegenverkeersw et (1 d agd eel) - Bestu u rs- en verkeersrecht (1 d agd eel) Blok 4: - forensisch bew ijs (2 d agd elen)  m ethod en en technieken  bew ijs in feitenond erzoek (w aard ering/ interp r etatie)  p ositie van d esku nd ige  m ogelijkhed en/ bep erkingen t.b.v. op sp oring en bew ijsvoering - id entificatiem ethod en (1 d agd eel)  DN A  vingerafd ru k  Oslo confrontatie - overtu iging: Pu ttense m oord zaak, Deventer m oord zaak, Schied am m er Parkm oord , Lu cia d e B. (1 d agd eel)

JAAR 3



Leerlijn Bestu u rs

Leerlijn Straf

Blok 1: - ontnem ing (2 d agd elen) - internationaal (2 d agd elen) - u itlevering - WOTS - kleine rechtshu lp - w etgeving: 1) verd ragen 2) kad erbeslu it e.d . (1 d agd eel) Blok 2: - hoger beroep (2 d agd elen) - cassatie (1 d agd eel) - p enitentiair recht (2 d agd elen)

Verantw oording - TBS ISD plaatsing w ord t behand eld in een blok in het eerste jaar. Die valt nam elijk ond er executierecht, zoals te zien is in d e m ajor van jaar één. - Absoluut ook and ere m ensen laten d eelnem en. In het eerste jaar beslaat d e leerlijn voornam elijk het form ele recht. Dit om d at m en aan d e hand d aarvan al veel m aterieel recht zal behand elen. Zo zullen bijvoorbeeld d elicten m et een vierjaarsgrond behand eld w ord en w anneer m en d e voorlopige hechtenis (m ajor jaar één ) behand elt. Daarnaast zal het m ateriële recht ook m eer d an eens aan bod kom en als d e vragen van artikel 348 Sv en artikel 350 Sv w ord en behand eld . H et tw eed e jaar w ord t d us voorna m elijk m aterieel recht behan d eld , m eer specifieke en ged etailleerd ere gev allen. Leesw ijzer De red en van een d ergelijke opbouw is d e volgend e. In d e m ajor van het eerste jaar w ord t veel form eel recht behand eld . Dit beslaat echter een groot d eel van d e (d agelijkse) praktijk van een strafrechtadvocaat. H et form ele recht zal echter een rod e lijn zijn in het verhaal aan 64

Bijlage 5

d e hand w aarvan veel m aterieel recht aan d e ord e zal kom en. Aangezien het form ele recht op chronologische w ijze w ord t behandeld , zal elk ond erd eel vanaf d e aanhoud ing tot een evt. strafrechtelijke veroord eling besproken w ord en. Om het form ele recht te verd uid elijken, d ient echter gebruik te w ord en gem aakt van m aterieel recht. Zod oend e geeft d e m ajor in het eerste jaar een overzichtelijk schets van het strafrecht. In het tw eed e jaar w ord t in verschillend e blokken het m ateriële recht verd iept. Zo betreft het eerste blok een verd ieping van essentiële strafrechtelijke figuren. Door het behand elen van bijv. d e verschillend e d eelnemingsvorm en w ord t er verd iepend ingegaan op het m ateriële recht d at al aan bod kw am in het eerste jaar. In het tw eed e blok van het tw eed e jaar w ord en d e strafuitsluitingsgrond en verd iept. Dit is al behand eld bij d e bespreking van artikel 350 Sv, m aar in d it tw eed e jaar w ord t hier ged etail leerd er op ingegaan. H et d erd e blok van het tw eed e jaar betreft bijzond ere w etten. Daarnaast w ord t natuurlijk het verband m et het strafrecht uitged iept. Crim inalistiek w ord t behandeld in het vierd e blok van het tw eed e jaar. Forensisch bew ijs en d eskund igen zijn een niet w eg te d enken onderd eel van het hed end aagse strafrecht. Zod oend e is het essentieel om kritisch te kijken naar d it bew ijs. Een foutieve overtuiging van bew ijs kan het begin zijn van een gerechtelijke d w aling, w aarvan d e laatste jaren helaas een aantal voorbeeld en zijn d ie uitgebreid behand eld w ord en. In het d erd e jaar w ord en nog een aantal essentiële elementen van het strafrecht behand eld, zoals het internationale strafrecht. Daarnaast kom t hier ook d e uitlevering aan bod . In het tw eed e blok van dit d erd e jaar komt nog d e w ijze van hoger beroep c.q. cassatie aan b od , ofw el vereiste kennis van een strafad vocaat. In d eze zin w ord t ook het penitentiair recht be handeld .

65

Bijlage 6

Bijlage 6 – Samenstelling Commissie en secretariaat De led en van d e Com m issie:  prof. m r. S.C.J.J. Kortm ann (voorzitter), rector m agnificus van d e Radboud Universiteit N ijm egen en voorzitter van het bestuur van d e Stichting Grotius Academ ie  m evrouw m r. M.J.A.M. Ahsm ann, vice presid ent van d e Rechtbank Rotterd am , lector burgerlijk recht bij d e Stichting Stud iecentrum Rechtspleging, lid van d e Com m issie Civiel Effect en lid van het Curatorium BO  m r. W.J.M. van And el, ad vocaat en hoofd d ocent Insolad/ Grotius Specialisatieopleid ing Insolventierecht  m evrouw m r. M.J.V. van d er List, ad vocaat en plaatsvervangend lid van het College van Afgevaard igd en van d e N ed erland se Ord e van Ad vocaten  m r. A.J. Louter, rechter rechtbank Zw olle/ Lelystad , d ocent van d e BO en lid van d e Exam encom m issie BO  m evrouw m r. M. van Meurs, ad vocaat en portefeuillehoud er opleid ing van d e Stichting Jonge Balie N ed erland  prof. m r. A.I.M. van Mierlo, ad vocaat en hoogleraar burgerlijk recht aan d e Erasm us Universiteit Rotterd am  prof. d r. E.C. d u Perron, d ecaan van d e Rechtenfaculteit van d e Universiteit van Am sterd am , hoogleraar privaatrecht aan d e Universiteit van Am sterd am en lid van d e Com m issie Civiel Effect  m evrouw m r. A.J.J.G. Schijns, ad vocaat  m r. M.L.F.J. Schyns, advocaat, lid van het College van Afgevaard igd en van de N ed erland se Ord e van Ad vocaten en d ocent van d e BO  m evrouw m r. L.J. van d er Veen, ad vocaat, lid van d e Algem ene Raad van d e N ed erland se Ord e van Ad vocaten en lid van de Com m issie Civiel Effect H et secretariaat is gevoerd d oor:  m evrouw M. Davis, secretaresse bij d e N ed erland se Ord e van Ad vocaten  m evrouw m r.d rs. M. van Driel, m anager van de BO bij d e N ed erland se Ord e van Ad vocaten  m evrouw m r. M.J. van der Pijl, beleid sadviseur bij d e N ed erland se Ord e van Ad vocaten  prof. d r. R.C.H . van Otterlo, voorm alig hoofd Uitvoering Wet- & Regelgeving van de N ed erland se Ord e van Ad vocaten, hoogleraar Organisatie van d e juridische d ienstverle ning aan d e Universiteit van Am sterd am en lid van d e com m isie van toezicht van d e BO N otariaat

67

Met recht advocaat. Een nieuwe opleiding: de Stagiaire-Opleiding. Advies van de Commissie Stagiaire-Opleiding

Recommend Documents