Mestverwerking in Vlaanderen: vandaag en morgen Frederik Accoe, Vlaams Coördinatiecentrum Mestverwerking VCM Studiedag Kortrijk, 31 januari 2012
Inhoud • Vlaams Coördinatiecentrum Mestverwerking • Mestverwerking in Vlaanderen – Verwerkingscapaciteit – Technieken en eindproducten
• Mestverwerking morgen
Vlaams Coördinatiecentrum Mestverwerking • Organisatie – Onafhankelijk samenwerkingsverband en intermediair tussen overheid en mestverwerkingssector
• Doelstellingen – Overlegplatform tussen overheid en sector – Beleidsondersteunend werk – Kenniscentrum en aanspreekpunt met betrekking tot mestverwerking – Onafhankelijk eerstelijnsadvies
Vlaams Coördinatiecentrum Mestverwerking • Brede platformwerking met 26 leden: A-leden:
B-leden:
Mestverwerking in Vlaanderen • Waarom mestverwerking? – Mestverwerkingsplicht in Vlaams Mestdecreet: maatregel tegen mestoverschot
• Mestverwerking: nutriënten (N en P) komen niet op Vlaamse landbouwgrond – exporteren van pluimveemest of paardenmest (of andere mest mits toestemming van de bevoegde autoriteit van het land of de regio van bestemming) – het behandelen tot exporteerbaar eindproduct en afzet buiten Vlaanderen (EU VO 1069/2009 – hygiënisatie) – het behandelen van dierlijke mest waardoor: • nutriënten worden afgezet in tuinen, parken, plantsoenen • de N wordt behandeld tot stikstofgas • de N wordt behandeld tot kunstmest
Evolutie mestverwerkingscapaciteit 24.000.000 22.000.000 20.000.000 18.000.000 16.000.000
kg N
14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000
2010: 2,4 miljoen ton mest 23 miljoen kg N dikke fractie varkensmest dunne fractie varkensmest ruwe varkensmest export ruwe varkensmest rundveemest en kalvergier andere mest pluimveemest
2.000.000 -
export ruwe pluimveemest
Evolutie mestverwerkingscapaciteit 24.000.000 22.000.000 20.000.000
2010: 2,4 miljoen ton mest 23 miljoen kg N 8,7%
29%
18.000.000 16.000.000
6,5%
kg N
14.000.000 12.000.000 10.000.000
1,6% 1,7%
8.000.000 6.000.000 4.000.000
4,3%
dikke fractie varkensmest dunne fractie varkensmest ruwe varkensmest export ruwe varkensmest rundveemest en kalvergier andere mest
30%
pluimveemest
18%
export ruwe pluimveemest
2.000.000 -
Export mest uit Vlaanderen: bestemmingen • Totale hoeveelheid geëxporteerde mest uit Vlaanderen in 2009: 914.375 ton (= 17.833.181 kg N) (bron: VLM Mestbank 2011) • Bestemmingen geëxporteerde mest: 2% 12% Frankrijk
6%
Duitsland Nederland 79%
Andere
Export mest uit Vlaanderen: aandeel ruwe mest en verwerkte mest • Relatief aandeel van de export van ruwe of verwerkte mest per bestemming in 2009 (bron: VLM Mestbank 2011) 100%
17,8
14,1
90%
1,1
2,1
miljoen kg N
25
80% 53
70% 60%
77
85
verwerkte mest
50% 40%
ruwe mest
75
30% 47
20% 10%
23
15
0%
Totaal
Frankrijk
Duitsland
Nederland
112
Toegepaste technieken voor mestverwerking Vloeibare mest • Mechanische scheiding • Drogen Vaste mest
Dikke fractie
• Biothermisch drogen • Drogen • Bekalken
Dunne fractie • Biologie • Bekalken • Electrolyse Nabehandeling: •Indampen/condenseren • Filtratie/omgekeerde osmose • Rietvelden
Toegepaste technieken voor mestverwerking
biologie (duf en digestaat)
73
biothermische droging (dif, pluimveemest en digestaat)
12
drogen (pluimvee-, varkensmest en digestaat)
10
totaalverwerking (varkensmest en digestaat)
8
biologie gecombineerd met constructed wetlands (duf en digestaat) champignonsubstraatbereiding (pluimvee- en paardenmest)
3 3
bekalken (varkens- en pluimveemest)
2
elektrolyse (duf)
1 0
duf = dunne fractie varkensmest dif = dikke fractie varkensmest
10
20
30
40
50
60
70
Aantal operationele installaties (2010)
80
Toegepaste technieken: biologische verwerking • Inputstromen: varkensmest, rundveemest, digestaat • Proces 1. Mechanische scheiding in dunne en dikke fractie (25-30% DS) 2. Dunne fractie: • •
Biologische actief slib proces N-verwijdering via nitrificatie-denitrificatie Nitrificatie (aeroob) NH4 → NO2- → NO3Denitrificatie (anaeroob) NO3- → NO2- → NO → N2O → N2
Toegepaste technieken: biologische verwerking • Eindproducten: Effluent na biologie: – Laag gehalte aan N en P (<10% van N, 10-20 % van P2O5 in ruwe mest) – Aanwending als K-bemesting (3,5-4,5 mg K2O/l) Dikke fractie na scheiding: – biothermische droging – Thermische droging (+korreling)
Toegepaste technieken: Biothermisch drogen • Inputstromen – dikke fractie varkensmest – pluimveemest (optimalisatie C/N en gehalte DS) • Proces – Compostering, microbiële afbraakprocessen in aanwezigheid van zuurstof onder gecontroleerde omstandigheden (temp., vochtigheid, C/N, pH)
Toegepaste technieken: Biothermisch drogen • Doelstellingen: • Hygiënisatie - 1h 70°C (EU VO 1069/2009): exporteerbaar product • Stabilisatie van organisch materiaal • Volume- en vochtreductie
• Eindproduct: – gehygiëniseerde, gestabiliseerde organische meststof – Bestemd voor export (akkerbouw)
Toegepaste technieken: Chamignonsubstraatbereiding • Inputstromen – Paardenmest, kippenmest – Gips, stro • Proces – Compostering • Eindproduct: – Substraat voor champignonkweek
Toegepaste technieken: Droging met stallucht • Inputstromen – Pluimveemest, varkensmest • Proces – banddroging/droogtafels met warme stallucht – Doelstellingen: • Volume- en vochtreductie • Reductie ammoniakconcentratie in stallen
• Eindproduct – 60-85% DS – Afzet: • biothermische droging • Export (akkerbouw)
Toegepaste technieken: Thermische droging • Inputstromen: – varkensdrijfmest, dikke fractie – digestaat • Proces – Warmtebron: WKK-motor, gas/hout brander, restwarmte – Doelstellingen: • Volume- en vochtreductie (≥ 90% DS); stabilisatie • Hygiënisatie - 1h 70°C (EU VO 1069/2009): exporteerbaar product
Toegepaste technieken: Thermische droging • Eindproduct: – Pelletisering voor transport – Organische NPK-meststof (≥ 90% DS) – Export (akkerbouw)
Toegepaste technieken: Bekalking • Inputstromen: – Pluimveemest, dikke varkensmest, organische stromen – Dunne fractie varkensmest • Proces (vaste mest): Behandeling met ongebluste kalk (CaO/ Ca(OH)2) – exotherme reactie → temperatuurstijging (~75-80°C) – pH-stijging (~12) Hygiënisatie Volume- en vochtreductie Vrijstelling van NH3 → absorptie via zure luchtwassing ((NH4)2SO4 )
• Eindproduct: – Gehygiëniseerde organische Ca-meststof – Export (akkerbouw)
Toegepaste technieken: Zure luchtwassing • Bij droging, biothermische droging, bekalking: Vrijstelling van NH3 • Verwijdering van NH3 via zure luchtwassing • (NH4)2SO4 oplossing kan in VL afgezet worden als N-kunstmest gezuiverde lucht
Water + zuur (H2SO4)
lucht + NH3 (NH4)2SO4 oplossing
Toegepaste technieken: Anaerobe co-vergisting • 30-tal operationele co-vergistingsinstallaties • Inputstromen: mest, energieteelten, organisch biologische afvalstromen • Enkel vergisting met nabehandeling digestaat = mestverwerking 20 18 Aantal installaties
16 14 12 10
aantal co-vergisters die mest BEwerken
8
aantal co-vergisters die mest VERwerken
6 4 2 0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Technieken nabehandeling digestaat Mest Energieteelten Organische afvalstromen
Co-vergisting Digestaat • Thermisch drogen (+korreling) • Mechanische scheiding
Dikke fractie
• Biothermisch drogen • Thermisch drogen (+korreling)
Dunne fractie • Biologische verwerking • Filtratie- omgekeerde osmose
Mestverwerking morgen? • Transitie van nutriëntverwijdering naar recuperatie en valorisatie van nutriënten uit mest en digestaat – Productie van kunstmestvervangers – Productie van (secundaire) grondstoffen voor de chemische en kunstmestindustrie Evolutie van de fosforreserves in functie van voorspelde consumptie-scenario’s (Bron: EFMA, 2000)
Mestverwerking morgen? • Lopend onderzoek in Vlaanderen: – Interreg IVB project ARBOR: Nutriëntrecuperatie uit digestaat – MIP project NUTRICYCLE: Groene kunstmest uit mest en digestaat • • • •
Evaluatie verschillende technologische pistes Evaluatie bemestingswaarde producten via veldproeven Evaluatie vermarktingsmogelijkheden Regelgevende aspecten
• Lopend onderzoek in Nederland: – Pilotproject mineralenconcentraten
Mestverwerking morgen? • Onderzochte technologische pistes en eindproducten: Struviet precipitatie product: NH4MgPO4 of KMgPO4 (N/K,P,Mg meststof) Membraanfiltratie (omgekeerde osmose) product: mineralenconcentraat (N,K meststof) Ammoniak stripping product: (NH4)2SO4 oplossing, ammoniakwater (N,S meststof)
• Aftoetsing aan de EU VO 2003/2003: – Criteria voor EU-meststoffen – Onder herziening
Bedankt voor uw aandacht! Contactgegevens: Frederik Accoe Adviseur VCM Tel.: 050/ 407 204
[email protected] Viooltje Lebuf Projectmedewerker VCM Tel.: 050/ 407 203
[email protected] Isabelle Mouton Onthaal VCM Tel: 050/ 407 202 - Fax: 050/ 407 489
[email protected]
www.vcm-mestverwerking.be
Van mest tot waardevol eindproduct in Vlaanderen opvolging en controle
31 januari 2012, Kortrijk, Kristof Bol
Opvolging en controle • Soorten eindproducten na mestbewerking in Vlaanderen (focus op export) • Milieuvergunning (meetprotocol / analyseplicht) • Mestdecreet (aangifte / massaprotocol / analyseplicht) • Vlaco kwaliteitsopvolging • EG 1069/2009 en EU 142/2011 • KB 7/01/1998 (FOD-ontheffing) • FAVV-erkenning • Transportcodes
Soorten eindproducten • Voornaamste exportwaardige eindproducten met enkel mest – Gedroogde mest – “Bio”-thermisch gedroogde mest – Bekalkte mest – (Digestaat en afgeleiden na enkel mestvergisting) Al of niet opgemengd met kunstmest of secundaire grondstoffen (Vlarea) / grondstof (Vlarema)
Soorten eindproducten • Voornaamste exportwaardige eindproducten na co-verwerking (mest / OBA / grondstoffen) – Digestaat en afgeleiden na drogen / biothermisch drogen / composteren / bekalken – Gecocomposteerde / biothermisch gedroogde mest/OBA/grondstoffen – Afgeoogste champignoncompost – Co-bekalkte mest/OBA/grondstoffen Al of niet opgemengd met kunstmest of secundaire grondstoffen (Vlarea) / grondstof (Vlarema)
Milieuvergunning • Vlaremvoorwaarden bij mestverwerking (28.3) en co-verwerking mest/OBA (2 & 28.3) – Ondermeer voorwaarden omtrent: • • • •
Acceptatie Uitbating Eindproducten (vb. DS bij mestdroging) Nutriëntopvolging met bijhorende analyseplicht N en P2O5
Mestdecreet • 1/1/2013 streefdatum nieuw wettelijk kader voor massa- en nutriëntopvolging • Voor 16/2/2012: indienen massaprotocol (draaiboek ter controle massabalans en goede werking installatie) • Massaprotocol bevat info over werking, stroomschema’s, stockagecapaciteiten, registratie stromen, staalnamepunten,… • 2012 introductie en overgangsjaar – Bijhouden debietmeterstanden / weegbonnen • Zal massa- en nutriëntopvolging in Vlarem op termijn vervangen
Vlaco-kwaliteitsopvolging • Vlaco-attest voor gebruik van compost of digestaat in of als meststof of bodemverbeterend middel (eindmateriaal van de biologische behandeling van OBA) • Nvt indien geen OBA • Lidmaatschap Vlaco – Lidmaatschapsbijdrage – Werkingsbijdrage
• Staalname eindproducten en audits
Vlaco-kwaliteitsopvolging • Vlaco-attest op elk eindproduct dat wordt afgezet – Opstellen en implementeren kwaliteitshandboek met procedures, formulieren,… volgens IKB • Input/acceptatie • Procesvoering • Analyses eindproducten ikv opvolging kwaliteit • Gebruik eindproducten • …
• Attest is 1 jaar geldig • Autocontrole en min. jaarlijkse externe opvolgingsaudit
EG 1069/2009 en EU 142/2011 • Bij verzamelen, vervoeren, opslaan, hanteren, verwerken en gebruiken of verwijderen van dierlijke bijproducten • Bij in handel brengen, handelsverkeer in EU, inen uitvoer van buiten EU • NIET voor mest vervoerd op een boerderij of tussen boerderijen in dezelfde lidstaat
EG 1069/2009 en EU 142/2011 • Light erkenning (zonder pasteurisatie geen export) – Mest + plantaardige producten – Mest + plantaardige producten + inhoud maagdarmkanaal + melkproducten
• Full erkenning (met pasteurisatie export) – Mest + plantaardige producten + inhoud maagdarmkanaal + cat 3 materiaal
• Opslagbedrijf voor afgeleide producten – Opslag reeds gehygiëniseerde producten
• Dossier indienen bij VLM en OVAM (indien van toepassing) • Plaatsbezoek VLM en OVAM (indien van toepassing)
EG 1069/2009 en EU 142/2011 • Full erkenning: – – – – – – – – –
Milieuvergunning Beschrijving proces, inputstromen, eindproducten Scheiding reine zone en onreine zone Reiniging en ontsmetting Verkleining < 12 mm Pasteurisatie (1u 70°C), registratie tijd en temperatuur Kritische controlepunten, monitoring en registratie Microbiologische analyses …
EG 1069/2009 en EU 142/2011 • Geldigheidstermijn van 1 tot 5 jaar, afhankelijk van resultaten controle bezoek VLM en OVAM • 3-maandelijkse microbiologische analyses • Voorwaarden naleven die nav plaatsbezoek zijn opgelegd door VLM en OVAM • Melding van eventuele wijzigingen installatie
FOD-ontheffing • KB 7/1/1998 betreffende de handel in meststoffen, bodemverbeterende middelen en teeltsubstraten – Alleen producten die in bijlage I voorkomen mogen verhandeld worden – Digestaat ed. niet in bijlage I: ontheffing nodig
FOD-ontheffing • Elk eindproduct – Bestemd voor gebruik in land- of tuinbouw in België; – Dat wordt verhandeld; – Waaraan een specifieke werking ter bevordering van de plantaardige productie wordt toegeschreven;
FOD-ontheffing • Aanvraagdossier – Procesbeschrijving – Inputstromen – Vlaco-attest – EG 1069 erkenning indien van toepassing – Analyses op agronomische parameters, zware metalen en eventueel salmonella
FOD-ontheffing • 5-jaarlijkse retributie van 1.500 euro per eindproduct • Ontheffing geldig voor 3 à 5 jaar • 2 x per jaar analyses op agronomische parameters, zware metalen en eventueel salmonella • Begeleidend document • Gebruiksbeperkingen (professioneel gebruik in landbouw)
FAVV-erkenning • Producent bodemverbeterende middelen • FAVV-bijdrage • Erkenningsaanvraag – Identificatie onderneming – FAVV-activiteiten • • • • • •
Meldingsplicht en recall Autocontrolesysteem en staalnameprocedure Ongediertebestrijding Begeleidend etiket Lijst van installaties Plan
FAVV-erkenning • Controlebezoek FAVV-inspecteur – Register en traceerbaarheid – Registratie CMR en MAD – Acceptatieprotocol en staalnamebeleid – FOD-ontheffing – Gewaarborgde hoeveelheden begeleidende documenten – Staalname op inhouden
Transportcodes • Elk eindproduct per installatie eigen transportcode bij de mestbank • Vlaco-attest, FOD-ontheffing, EG 1069/2009 erkenning • Eventueel verklaring op eer voor afzet indien geen FOD-ontheffing • Analyse N en P (max. 3 maanden oud) • Codes vervallen samen met eindtermijn erkenningen, tijdig verlengen!
Besluit • Diverse wetgevingen staan garant voor een goede kwaliteit van het eindproduct. • Administraties zijn mee geëvolueerd voor wat betreft eindstromen van een mestverwerking en werken nauwer samen. • Wanneer er in Vlaanderen wordt voldaan aan de diverse voorwaarden dan meestal ook direct conform aan buitenlandse producteisen.
