Merken beschermen in de Benelux Informatie voor ondernemers
Succesvol ondernemen begint met registreren
3
Merkregistratie ook voor eenmanszaken “Toen ik begon, dacht ik dat merkregistratie meer iets was voor grote bedrijven, niet voor mij. Tot ik ontdekte dat iemand anders mijn bedrijfsnaam gebruikte voor een vorm van coaching. Gelukkig heb ik het met die man kunnen regelen, maar ik dacht wel: nu ga ik mijn merk registreren bij het BBIE! Ik heb aan den lijve ondervonden hoe vervelend het is als een ander jouw bedrijfsnaam gebruikt. Je steekt veel energie in het opbouwen van naamsbekendheid. Als iemand dat claimt, is al je moeite voor niets geweest. Ik wijs de ondernemers die ik begeleid bij het opzetten van hun eigen bedrijf altijd op het belang van merkregistratie. Starters in de creatieve industrie beginnen meestal met bijna niets, maar ik benadruk dat merkregistratie een goede investering is. Daarvoor hoef ik alleen mijn eigen verhaal maar te vertellen.” Marca van den Broek, eigenaar AngelCoaching Coaching & training voor ondernemers in de creatieve sector
2
Het Benelux-Bureau voor de Intellectuele
Uw onderneming en uw producten of diensten hebben een naam, een logo of een combinatie van beide. Dat zijn uw merken. Ze wijzen consumenten naar uw producten en diensten, staan symbool voor uw bedrijf en vertegenwoordigen een economische waarde.
Eigendom is het officiële bureau voor de registratie van merken, modellen en tekeningen in de Benelux. Het register van het
Om uw merk veilig te stellen en te kunnen voorkomen dat anderen het gebruiken, is het verstandig uw merk te registreren. In de Benelux moet u daarvoor bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom zijn.
Bureau bevat al bijna een miljoen merken.
Waarom een merk registreren? Een merk is het visitekaartje van een bedrijf. Dat geldt voor bekende bedrijven als Philips, InBev of Villeroy & Boch, maar net zo goed voor kleinere ondernemingen. Aan de naam herkennen anderen uw producten en diensten. De naam onderscheidt u van anderen. Niet alleen van geheel andere ondernemingen maar ook van bedrijven die soortgelijke producten of diensten aanbieden. Zonder een registratie bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom kunt u niet optreden tegen het gebruik van uw merk door anderen. Zij profiteren dan van uw marketinginspanningen. Met de naamsbekendheid die u hebt opgebouwd, verkopen zij gemakkelijker hun producten en diensten. Mogelijk voor minder geld omdat alle aanloopkosten door u zijn gemaakt. 3
Zonder registratie geen recht Een sterk merk vertegenwoordigt een grote waarde op de markt. Iedereen kent McDonald’s, Sony of Mercedes-Benz. Maar er zijn ook merken die in een regio of stad heel bekend zijn. Soms lijkt het erop dat alleen het merk mensen al tot kopen aanzet. Daarom is het van belang dat uw merk niet wordt gekopieerd. Ook geldt dat klanten niet in verwarring mogen raken door een merk dat erg op het uwe lijkt. Daarnaast kunt u nadeel ondervinden van een producent die andere producten en diensten verkoopt, waarvan het merk op het uwe lijkt. Stel dat u een bekend merk hebt waaronder u luxe bonbons verkoopt en iemand anders brengt een soortgelijk merk voor kattenvoer op de markt. Dat kan een negatieve klank aan uw merk meegeven. Als u een merkregistratie hebt, kunt u in zo’n situatie onder bepaalde omstandigheden bezwaar maken. Een merk is een verhandelbaar recht. Bouwt u een sterk merk op, dan vertegenwoordigt dat merk een economische waarde die u te gelde kunt maken. Startende ondernemers kunnen denken dat het nog te vroeg is om hun merk te registreren. Maar door uw merk meteen te registreren, zorgt u ervoor dat u kunt optreden tegen iemand die, misschien zelfs zonder opzet, uw naam of logo gebruikt. Wacht u met registreren dan bent u mogelijk te laat om tegen het gebruik van uw merk te kunnen optreden. Veel ondernemers denken dat een inschrijving, in Nederland, bij de Kamer van Koophandel of, in België via een ondernemingsloket bij de Kruispuntbank voldoet. Maar die inschrijving geeft alleen recht op bescherming van de bedrijfsnaam ofwel handelsnaam en niet op bescherming van het logo. 4
Bovendien is een handelsnaam vaak alleen regionaal te beschermen. Een automatische dekking in de hele Benelux is niet vanzelfsprekend. Daarom is het soms verstandig uw handelsnaam als merk te registreren. Ook kan het zijn dat namen van sommige van uw producten of diensten afwijken van uw handelsnaam. Die worden dan niet beschermd door uw handelsnaamregistratie. Alleen een inschrijving van uw merken bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom geeft u merkbescherming.
Merkverwarring in het buitenland “Een goede merknaam en een fraai logo staan symbool voor de dienstverlening van een bedrijf. Je merk maakt duidelijk waar je voor staat. De registratie van merken verstevigt je concurrentiepositie, omdat die het mogelijk maakt op te treden tegen misbruik van een merk. Wil je internationaal de boer op met een merk dan kan het geen kwaad om rekening te houden met taal- en cultuurverschillen. Er zijn tal van voorbeelden bekend van ondernemingen die marketingmissers hebben gemaakt. Zoals een groot autobedrijf dat in Finland een auto op de markt bracht met een naam die in het Fins ‘sukkel’ betekent. Wil je internationaal actief zijn met je merknaam, dan kan het geen kwaad wat advies in te winnen …” 5
Registratie voelt veilig “In 2006 heb ik de naam Brighart geregistreerd als merk, nog voordat ik klaar was met mijn opleiding aan de Vrije Akademie der Beeldende Kunsten in Den Haag en twee jaar voordat ik me heb ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Als kunstenaar een bedrijf beginnen doe je niet in één keer, maar ik vond dat ik het serieus moest nemen. Het registreren van mijn merknaam voelde veilig. We zijn in de Benelux met 27 miljoen mensen en er kunnen tegelijkertijd dezelfde ideeën ontstaan. Het is zonde als iemand anders met jouw merk wegloopt.” Brigitte den Hartog, eigenaar Brighart
6
Wat is een merk? Als u een merk registreert, dan registreert u de namen die u gebruikt om uw producten of diensten op de markt te brengen. In een klein bedrijf is de naam van een product of dienst vaak gelijk aan de handelsnaam van het bedrijf. Dat is de naam waaronder het bedrijf, in Nederland, bekend staat bij de Kamer van Koophandel of, in België, bij de Kruispuntbank. Maar in een groter bedrijf zijn er gewoonlijk verschillende producten en diensten, elk met een eigen naam. Uw merk kan ook iets anders zijn dan de naam voor uw product of dienst. Het kan het logo zijn waarmee u uw product of dienst onderscheidt van die van de concurrent. De roodgele schelp van Shell is een bekend voorbeeld. Of de vorm of verpakking van uw product, zoals het Coca-Cola flesje. Er zijn nog meer mogelijkheden. Heel algemeen: een merk is een teken waarmee u uw producten of diensten onderscheidt van die van uw concurrenten. Daar vallen ook cijfercombinaties onder als 4711 of afkortingen als IBM. In theorie kan zelfs een klank een merk zijn, denk aan een bekende reclamejingle, of een kleur zoals het blauw van Campingaz.
Wat is geen merk? Een merknaam moet uw producten en diensten van die van een concurrent kunnen onderscheiden. Dat kan niet als de merknaam heel algemeen is. Het woord ‘biomild’ voor yoghurt is een voorbeeld van een aanduiding die niet onderscheidend genoeg is. ‘Bio’ geeft namelijk aan dat de yoghurt op biologische wijze geproduceerd is. ‘Mild’ zegt iets over de smaak. En de samenstelling bevat, in de woorden van het Europese Hof van Justitie, geen ‘ongebruikelijke wending’ die het geheel voldoende onderscheidend maakt om als merk te dienen. Niet onderscheidende merknamen moeten door het Bureau worden geweigerd. 7
Merken die misleidend zijn, moet het Bureau eveneens weigeren. U kunt als merk voor het product ‘thee’ niet een afbeelding registreren die duidelijk koffie laat zien. Merken die bestaan uit nationale symbolen zoals vlaggen, moet het Bureau ook weigeren. De meest voorkomende reden om een merk op deze grond te weigeren? Dat een merk gebruik maakt van de vlag van de Europese Unie of van onderdelen daarvan.
Is het merk beschikbaar? Net als u, willen ook anderen voorkomen dat hun merk wordt misbruikt. Daarom hebben zij hun merk al geregistreerd. Om te vermijden dat zij de registratie van uw merk aanvechten, kunt u controleren of er al een identiek of overeenstemmend merk ingediend is. Hiervoor kunt u gratis ons online merkenregister raadplegen via www.boip.int. Bij de inschrijving van een merk controleert het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom niet of uw merk in conflict is met eerdere merken. Hebt u zelf geen tijd, dan kunt u ons inschakelen voor een informatief onderzoek in het merkenregister. Na zo’n vijftien dagen ontvangt u een overzicht van mogelijk conflicterende merken. Als u een uitgebreid onderzoek wilt naar de beschikbaarheid van uw merk gekoppeld aan een advies, dan kunt u contact opnemen met een merkengemachtigde of een advocaat die gespecialiseerd is in intellectueel eigendom. Over deze experts in merken leest u verderop meer.
8
Hoe lang en waar geldt de registratie van een merk? Een inschrijving bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom geldt voor Nederland, België en Luxemburg. Buiten de Benelux kunt u in dit geval dus niet tegen het gebruik van uw merknaam of logo optreden. Uw inschrijving is tien jaar geldig. Een half jaar voor het verstrijken van die periode ontvangt u bericht en kunt u de inschrijving weer verlengen met tien jaar. Bescherming buiten de Benelux is ook mogelijk. Dat is aan te raden als u uw producten en diensten buiten de Benelux gaat verkopen. Een inschrijving in andere landen kan dezelfde datum krijgen als de basisregistratie in de Benelux, als die binnen zes maanden na de datum van de aanvraag in de Benelux wordt aangevraagd. U kunt ervoor kiezen uw merk alleen binnen de Europese Unie te beschermen of in meer dan 90 landen die daarvoor een internationale overeenkomst hebben gesloten. Als u een registratie wilt voor alle landen binnen de Europese Unie tegelijk, registreert u uw merk bij het Bureau voor Harmonisatie binnen de Interne Markt, dat is gevestigd in het Spaanse Alicante. Hun website: oami.europa.eu. Wij kunnen u informeren over de te volgen procedure. Als u een registratie wilt voor een aantal landen binnen de Europese Unie, of voor landen erbuiten, registreert u uw merk bij de Wereld Organisatie voor de Intellectuele Eigendom te Genève (Zwitserland), OMPI. Het adres van de website: www.wipo.int. Een inschrijving bij OMPI verloopt via het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom.
9
“Samen met een vriendin heb ik natuurlijk geproduceerde cosmetica bedacht die veilig is voor mens, dier en milieu. We zijn een klein bedrijf begonnen en onze producten slaan enorm aan. Inmiddels heeft ons bedrijf vestigingen in meerdere landen en is het merk een begrip geworden”.
Hoe is een ingeschreven merk te beschermen? U beschermt uw merk door tegen misbruik van uw merknaam of logo op te treden. Dat kan door in actie te komen wanneer u ontdekt dat er inbreuk op uw naam of logo plaatsvindt. Een van de manieren om een mogelijke inbreuk in een vroeg stadium te ontdekken, is voortdurend op de hoogte te blijven van nieuwe inschrijvingen in het merkenregister. 10
Dat kan op drie manieren: 1. U zoekt zelf in het register. 2. U neemt bij ons een abonnement op latere merken, dat u online kan aanvragen. U krijgt dan een elektronische rapportage van alle latere identieke of overeenstemmende merken. 3. U geeft een merkengemachtigde of een in intellectuele eigendom gespecialiseerde advocaat de opdracht uw belang in de gaten te houden. Bij de ontdekking van een conflicterend merk kunt u een oppositieprocedure bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom starten. Wordt uw merk misbruikt, dan kunt u met uw inschrijving naar de rechter stappen. Uw registratie is een machtig wapen in deze strijd. De oppositieprocedure is een eenvoudige en relatief goedkope manier om u te verzetten tegen de inschrijving van een jonger merk en zonder tussenkomst van de rechter een merkenconflict op te lossen. Binnen twee maanden na de publicatie van een nieuwe aanvraag kunt u daartegen een bezwaar indienen. Meer informatie vindt u op onze website www.boip.int. Natuurlijk is het deponeren door een ander van een overeenstemmend merk niet de enige vorm van inbreuk. De meeste conflicten hebben betrekking op gebruik van een merk door een ander in de markt. Daarvoor kunt u bij de rechter een verbod op het gebruik van het inbreukmakende merk vorderen. Eventueel met inbeslagname van goederen, een schadevergoeding en zelfs afdracht van de winst (bij moedwillige inbreuk). Het opzettelijk vervalsen of in de handel brengen van vervalste merken of merkartikelen is strafbaar.
11
Wie kan een merk registreren? Iedereen kan een merk inschrijven, op persoonlijke titel of als organisatie. Uiteraard kan een merk ook op naam van verschillende personen worden geregistreerd. U kunt uw merk zelf indienen of de formaliteiten overlaten aan een merkengemachtigde of aan een advocaat die in intellectuele eigendom is gespecialiseerd.
Hoe verloopt de registratie van een merk? U kunt uw merk direct indienen op onze website. Natuurlijk kunt u ook bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom of de Nationale Diensten in België en Luxemburg langsgaan en zo uw aanvraag regelen. De procedure is snel en eenvoudig. Als wij uw aanvraag hebben ontvangen, krijgt uw aanvraag een datum van ontvangst toegekend. Binnen enkele werkdagen vindt u uw merk terug in het online merkenregister. Na afronding van alle formaliteiten, die gemiddeld drie maanden in beslag nemen, wordt uw merk ingeschreven. Daarmee is het ook beschermd. U ontvangt een bewijs van inschrijving. Een afschrift van uw inschrijving kunt u bij ons aanvragen. Er zijn situaties waarbij het belangrijk kan zijn om een merk snel te beschermen. Bijvoorbeeld bij een dreigend conflict. Hiervoor bestaat de mogelijkheid van een spoedinschrijving. In geval van een spoedinschrijving schrijven we het merk in zodra aan de formaliteiten is voldaan. Deze procedure kan binnen enkele dagen worden afgerond. Let wel, een weigering op absolute gronden of een oppositie kan tot gevolg hebben dat de inschrijving alsnog wordt doorgehaald. Voor een spoedinschrijving betaalt u een extra vergoeding.
12
Bepaalde onderdelen van uw inschrijving kunt u wijzigen. Bijvoorbeeld als de naam van uw onderneming is veranderd of uw adres. Ook kunt u de naam van de eigenaar aanpassen als een merk is overgedragen, bijvoorbeeld als het verkocht is. Het merk zelf kan nooit worden gewijzigd. Uiteraard is het van belang dat de gegevens van een merk in het register altijd up-to-date zijn.
Het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom kan informatie verstrekken over de te volgen procedures. Maar het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom kan en mag u alleen informeren. Natuurlijk kunt u alle zaken rond merken zelf regelen, maar merkenrecht is een specialisme. Veel bedrijven hebben deze specialistische kennis niet in huis. Daarom is het verstandig om advies in te winnen bij een merkengemachtigde of bij een advocaat die in intellectuele eigendom gespecialiseerd is. Zij kennen het merkenrecht en de daarop gebaseerde rechtspraak en literatuur door en door. Zij kunnen u adviseren of een ouder merk een potentieel probleem is voor het nieuwe merk. Ook adviseren ze over alle wettelijke aspecten van de merkenbescherming en bemiddelen ze bij conflicten. Merkenspecialisten hebben zich verenigd in de Beneluxvereniging voor Merken- en Modellenrecht (BMM). Adressen van hun kantoren vindt u op www.bmm.eu.
13
Merkregistratie altijd verstandig “Ik wist al heel jong dat ik ondernemer wilde worden en in 1993 ben ik begonnen met Verheul Communicatie, een volbloed reclamebureau. Onze klanten betrekken ons vaak al in het allervroegste stadium bij productontwikkeling. Er zijn hier al heel wat kaasnamen voorbij gekomen, maar ook namen voor verf, gebouwen en een woonboulevard. Wij bedenken de merknamen en laten een merkgemachtigde daarna onderzoeken of ze nog beschikbaar zijn, zowel nationaal als internationaal. Ieder zijn vak, nietwaar. Onze eigen bedrijfsnaam? Ik dacht dat die goed was beschermd, omdat een ander niet zomaar jouw achternaam als bedrijfsnaam mag gebruiken. Maar een medewerker van het BBIE vertelde me dat registratie verstandig kan zijn. Nu staan we zelf ook in het merkenregister, met Verheul Communicatie en een aantal leuke varianten, waarvan jullie nog meer gaan horen!” Jan Verheul, eigenaar reclamebureau Verheul Communicatie 14
De wereld rond merken Naast merken zijn er andere intellectuele eigendomsrechten en bestaan er verwante terreinen. Voor welk type recht kunt u bij welke instantie terecht?
In Nederland Handelsnaam De handelsnaam is de naam waaronder een onderneming handelt in de markt. U krijgt het recht op een handelsnaam door deze als eerste te gebruiken in het economisch verkeer. De inschrijving van de handelsnaam in het Handelsregister geeft u niet automatisch het recht op die naam. Het is verstandig om de handelsnaam te laten registreren bij de Kamer van Koophandel. Het recht op een handelsnaam is beperkt tot het land waarin u uw producten of diensten verhandelt. Het strekt zich uit over het gebied waar u de naam daadwerkelijk gebruikt of bekendheid geniet. De Handelsnaamwet verbiedt het voeren van een handelsnaam die de naam van een merk van een ander bedrijf bevat of daar sterk op lijkt. Tekeningen of modellen Om namaak te voorkomen kunt u het uiterlijk van uw producten vastleggen als tekening of model. Dat kan ook bij het BeneluxBureau voor de Intellectuele Eigendom: www.boip.int. Octrooi Een octrooi, ook wel patent genoemd, geeft u tijdelijk het alleenrecht op een uitvinding. NL Octrooicentrum zorgt voor de octrooiverlening in Nederland. NL Octrooicentrum is onderdeel van Agentschap NL: www.agentschapnl.nl. Wilt u uw uitvinding ook in het buitenland beschermen, dan kunt u bijvoorbeeld terecht bij het Europees Octrooibureau, www.epo.org. 15
Auteursrecht Auteursrecht (copyright) ontstaat spontaan op het moment dat u iets maakt. Als uw creatie een ‘eigen oorspronkelijk karakter’ heeft en ‘uw persoonlijk stempel’ draagt, is er auteursrecht. Wie over het auteursrecht beschikt, heeft het alleenrecht om het werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Naburige rechten beschermen de creatieve prestaties van uitvoerend kunstenaars/ musici, producenten en omroeporganisaties. Meer info vindt u op www.auteursrecht.nl. Kwekersrecht Als u bijvoorbeeld een nieuw plantenras hebt gekweekt, kunt u kwekersrecht aanvragen. De Raad voor de Plantenrassen zorgt onder andere voor de verlening van het kwekersrecht. Meer info vindt u op: www.plantenrassen.nl. U kunt ook een Europees kwekersrecht aanvragen. Dat kan bij het Communautair Bureau voor plantenrassen: www.cpvo.europa.eu. Domeinnamen Een domeinnaam zorgt ervoor dat uw onderneming of uw producten en diensten bereikbaar zijn via het internet. Een ‘.nl’-domeinnaam kunt u aanvragen via de Stichting Internet Domeinnaamregistratie Nederland: www.sidn.nl. Ideeën Een abstract idee is niet te beschermen. Een uitgewerkt idee kan vaak wel beschermd worden. In veel gevallen kan het verstandig zijn om het bestaan van een idee op een bepaalde datum vast te leggen. Bijvoorbeeld wanneer u wilt aantonen dat u de maker bent van een auteursrechtelijk beschermd werk. Of de bedenker van een format voor een tv-spelletje. Of wanneer u bezig bent met een ontwerp of uitvinding en in de aanloopfase voor model of octrooibescherming bang bent dat een ander er met uw idee vandoor gaat. Het vastleggen van het bestaan van een idee op een bepaalde datum kan bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom, via het i-DEPOT. Meer info vindt u op www.boip.int. 16
In België Handelsnaam De handelsnaam is de naam waaronder een onderneming handelt in de markt. U krijgt het recht op een handelsnaam door deze als eerste te gebruiken in het economisch verkeer. De inschrijving van de handelsnaam in het Handelsregister geeft u niet automatisch het recht op die naam. Het is verstandig om de handelsnaam via een ondernemingsloket te laten registreren bij de Kruispuntbank. Het recht op een handelsnaam is beperkt tot het land waarin u uw producten of diensten verhandelt. Het strekt zich uit over het gebied waar u de naam daadwerkelijk gebruikt of bekendheid geniet. De Wet betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument vormt de juridische basis voor de bescherming van handelsnamen. Tekeningen of modellen Om namaak te voorkomen, kunt u het uiterlijk van uw producten vastleggen als tekening of model. Dat kan eveneens bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom: www.boip.int. Octrooi Een octrooi, ook wel patent genoemd, geeft u tijdelijk het alleenrecht op een uitvinding. De Dienst Intellectuele Eigendom van de Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie verzorgt de octrooiverlening in België: economie.fgov.be. Wilt u uw uitvinding ook in het buitenland beschermen, dan kunt u bijvoorbeeld terecht bij het Europees Octrooibureau, www.epo.org. Auteursrecht Auteursrecht (copyright) ontstaat spontaan op het moment dat u iets maakt. Als uw creatie een ‘eigen oorspronkelijk karakter’ heeft en ‘uw persoonlijk stempel’ draagt, is er auteursrecht. Wie over het auteursrecht beschikt, heeft het alleenrecht om het werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Naburige rechten beschermen de creatieve prestaties van uitvoerend kunstenaars/ 17
musici, producenten en omroeporganisaties. Meer info vindt u op economie.fgov.be. Kwekersrecht Als u bijvoorbeeld een nieuw plantenras hebt gekweekt, kunt u een kwekerscertificaat aanvragen. Via de Dienst Intellectuele Eigendom van de Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie kunt u een Belgisch kwekerscertificaat verkrijgen. Meer info vindt u op: economie.fgov.be. U kunt ook een Europees kwekersrecht aanvragen. Dat kan bij het Communautair Bureau voor plantenrassen: www.cpvo.europa.eu. Domeinnamen Een domeinnaam zorgt ervoor dat uw onderneming of uw producten en diensten bereikbaar zijn via het internet. Een ‘.be’-domeinnaam kunt u aanvragen via de Belgische Vereniging voor Internet Domein Naam Registratie: www.dns.be. Ideeën Een abstract idee is niet te beschermen. Een uitgewerkt idee kan vaak wel beschermd worden. In veel gevallen kan het verstandig zijn om het bestaan van een idee op een bepaalde datum vast te leggen. Bijvoorbeeld wanneer u wilt aantonen dat u de maker bent van een auteursrechtelijk beschermd werk. Of de bedenker van een format voor een tv-spelletje. Of wanneer u bezig bent met een ontwerp of uitvinding en in de aanloopfase voor modelof octrooibescherming bang bent dat een ander er met uw idee vandoor gaat. Het vastleggen van het bestaan van een idee op een bepaalde datum kan bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom, via het zogenaamde ‘i-DEPOT’. Meer info vindt u op www.boip.int.
18
Contact Voor algemene inlichtingen, formulieren, het aanvragen van diensten en de tarievenlijsten, kijk op onze website: www.boip.int.
Algemeen adres en Nationale Diensten
Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom Bordewijklaan 15 2591 XR Den Haag Nederland T +31 70 349 11 11
U kunt ook contact opnemen met het Informatiecentrum: vanuit Nederland: 070 349 12 42 vanuit België: 070 244 242 vanuit Luxemburg: 8002 5383
F +31 70 347 57 08
[email protected] www.boip.int
Federale Overheidsdienst Economie K.M.O., Middenstand en Energie Bestuur Regulering en Organisatie van de markten Dienst voor de Intellectuele Eigendom North Gate III – Koning Albert II Laan 16 1000 Brussel - België T +32 2 277 52 97 F +32 2 277 52 77
[email protected] http://economie.fgov.be/opri-die.jsp
Ministère de l’Economie et du Commerce extérieur Office de la propriété intellectuelle Boulevard Royal 19-21 L -2449 Luxemburg - G.H. Luxemburg T +352 247 841 87 F +352 222 6 60
[email protected] www.eco.public.lu
Deze brochure is tot stand gekomen met financiële steun van het Bureau voor Harmonisatie in de Interne Markt (merken, tekeningen en modellen)
19
2
