maandblad van het
Mensen KOM ME HALEN Toen hij gestorven was, kwam ik afscheid van hem nemen. Hij lag stil, rustte van zijn sterven. Ik zei: -Als ik doodga, kom me dan halen. Anna Swirszczynska (1909-1984, Polen)
NOVEMBER 2005
11
(Uit: Het laatste anker, 300 gedichten over dood en wat troost uit de hele wereld. Samengebracht door Koen Stassijns en Ivo van Strijtem, Tielt 2003, pag.194. ISBN 90 209 52645)
Beste Mensen, In dit nummer staan we stil bij het zevende werk van barmhartigheid: Het begraven van de doden. De novembermaand is bij uitstek de maand waarin we stilstaan bij de mensen die gestorven zijn. Gelukkig worden daar ook in de protestantse kerken steeds meer rituelen voor ontwikkeld. Rituelen is ook het thema van de Open Deurdienst die op 13 november a.s. wordt uitgezonden vanuit de Protestantse gemeente te Wehl. In deze dienst die om 10.12 uur begint op radio 747 AM ga ik voor. In deze dienst staan de Zeven werken van Barmhartigheid centraal. Het is de zondag na Sint Maarten. Sint Maarten herinnert ons ieder jaar opnieuw (11 november) aan het kleden van wie naakt zijn.
Afscheid Wim Loosman. Welkom Piet Halma. Binnen het IKON-pastoraat hebben we vorige maand afscheid genomen van onze tijdelijke collega ds. Wim Loosman. Hij heeft een baan aangenomen bij NCRV-radio. We hebben zijn bijdrage in het afgelopen jaar zeer gewaardeerd en we wensen hem –naast zijn predikantswerk in Hilversum- een goede tijd bij de NCRV. We heten Piet Halma, hoofd Communicatie bij de IKON, welkom als de nieuwe coördinator van het IKON-pastoraat. Nu we bij de IKON in huis zitten, maakt dit de lijnen korter.
Impuls Op onze internetpagina (www.ikonpastoraat.nl) vindt u de nieuwe dagelijkse rubriek Impuls. Dat is een dagelijkse overweging. U kunt deze rubriek als startpagina op uw computer installeren. We horen lezers wel eens zeggen: dat internet is niets voor mij. Probeert u het eens. Er gaat echt een wereld open.
Financiële steun aan het IKON-pastoraat Deze maand valt ook de financiële brief weer bij u in de bus. We hopen van harte dat u ons ook dit jaar weer wilt steunen met uw gift. We zijn heel dankbaar dat we ons werk mede dank zij uw giften kunnen blijven doen. Het is fantastisch dat u ons zo trouw blijft. De financiële situatie is kwetsbaar, maar dank zij af en toe een legaat, gaat het tot nu toe goed.
Mensen
We hebben plezier in ons werk. We merken dat de samenwerking met de andere collega’s van de IKON ons goed doet. We hopen dat u dat als onze lezers en als deel van onze achterban ook merkt.
2
Een hartelijke groet, namens het hele team,
Mensen november 2005
ds. Bram Grandia
DODEN BEGRAVEN ALS WERK VAN BARMHARTIGHEID In de maand november herdenken velen
maanden een rondzendbrief aan zijn
de doden, op Allerheiligen of op Aller-
naaste familie, vriendinnen en vrienden.
zielen, op de eerste zondag van novem-
Hij zette alles op alles om nog één keer
ber of op 20 november, de laatste zondag
een mooie reis te maken naar zijn gelief-
van het kerkelijk jaar. Mensen komen bij
de Noorwegen. Met alle adem die in hem
elkaar, noemen de namen van de overle-
was lukte het hem. “Laat je niet kisten”
denen, steken een kaars aan en zingen
was zijn levensmotto. Dat heeft hij tot
een lied. Ze gaan naar de begraafplaats
voorbij het einde dood volgehouden. Hij
om daar even te zijn of naar een andere
lag na zijn dood op een draagbaar opge-
plek die zo verbonden was met hun over-
baard in een mooi linnen doek. Zo lag hij
leden geliefde. Juist wanneer we zien hoe
ook in de kerk, ingewikkeld in een
mensen, zoals in Srebrenica of na natuur-
prachtige doek met Noorse motieven. Zo
rampen, in massagraven worden ge-
werd hij op de draagbaar in de aarde
gooid, beseffen we hoe kostbaar het is
gelegd. Het ontroerde me. Toen hij uitge-
om een mens vol liefde en tederheid te
dragen werd uit de kerk was het zo dui-
begraven of te cremeren. Zo ontstonden
delijk dat hier een mens van wie we heel
er in de middeleeuwen vanuit de kerk
veel hielden naar zijn laatste rustplaats
broederschappen van mensen die het
werd gedragen. Hoe kostbaar is een
niet konden aanzien dat armen en men-
kwetsbaar mens.
sen die door verdrinking of een ongeluk op de mestvaalt terecht kwamen. Ze wil-
Begraven als zevende werk van barmhartigheid
den er zorg voor dragen dat de mensen in
De grote aandacht voor het begraven
gewijde aarde terechtkwamen begeleid
van een mens staat in een lange traditie.
door het gebed van de kerk.
In de vorige nummers zijn zes werken
om het leven gekomen waren als beesten
van barmhartigheid aan de orde gekomen. Die werken zijn te vinden in de
Hij stierf aan longkanker. Hij vocht om in
rede van Jezus over waar het tenslotte
leven te blijven, stuurde in zijn laatste
op aan komt (Matth.25: 31-46). Het
Mensen
“Ik laat me niet kisten”
3
begraven van doden staat daar niet
melijk weg en begroef ze. Sanherib liet
bij. Dat is later in de christelijke traditie
naar de lichamen zoeken, echter zonder
toegevoegd.
resultaat. 19 Maar iemand uit Nineve
Prachtig zijn de afbeeldingen van de
vertelde de koning dat ik het was die ze
zeven werken van barmhartigheid door
begraven had. Eerst hield ik me schuil,
de meester van Alkmaar. Als u goed kijkt
maar toen ik te weten kwam dat de
ziet u Christus op elke afbeelding (zie
koning naar me op zoek was omdat hij
www.rijksmuseum.nl).
me ter dood wilde laten brengen, werd ik
Een belangrijke bijbeltekst om het toe-
zo bang dat ik op de vlucht sloeg. 20 Al
voegen van dit werk te funderen is
mijn bezittingen werden in beslag geno-
afkomstig uit het deuterocanonieke boek
men en vervielen aan het rijk, alles wat
Tobith. In dat boek uit de derde eeuw
ik had. Het enige wat me nog restte
voor Christus gaat het over de naar
waren mijn vrouw Anna en mijn zoon
Assyrië weggevoerde Tobith. Tobith blijft
Tobias.
trouw aan zijn joodse traditie, waarin het begraven van doden heel belangrijk is.
Gelukkig krijgt Tobith een nieuwe kans,
Het is een prachtige tekst:
maar hij kan het niet laten om zijn oude ‘misdaad’, het begraven van doden, weer
Tobith , hoofdstuk 1:
op te pakken.
Mensen
16 In de jaren van Salmanassars koning-
4
schap was ik mijn volksgenoten vaak tot
2:1 Tijdens de regering van koning
steun; 17 ik deelde mijn voedsel met wie
Esarhaddon keerde ik terug naar huis en
honger leed, mijn kleding met wie geen
werd ik weer verenigd met Anna en
kleren had, en als ik zag dat het lichaam
Tobias. Tijdens ons Pinksterfeest, het
van een gestorven Israëliet buiten de
Wekenfeest, werd er voor mij een feest-
muren van Nineve was gegooid, begroef
maal bereid. Toen ik aan tafel ging 2 en
ik het. 18 Ik begroef ook de slachtoffers
de talrijke schotels zag die voor me
die Sanherib na zijn terugtocht uit Judea
waren klaargezet, zei ik tegen Tobias:
had gemaakt. Als straf voor zijn gods-
‘Jongen, kijk eens of je onder onze volks-
lasterlijk gedrag had de koning van de
genoten die hier in de stad als ballingen
hemel hem namelijk uit Judea verjaagd,
verblijven, iemand vindt die niets heeft
en in zijn woede daarover doodde
en die de Heer met heel zijn hart dient.
Sanherib na zijn terugtocht talloze
Neem hem mee om samen met mij deze
Israëlieten. Ik haalde hun lichamen hei-
maaltijd te gebruiken. Ik begin niet voor-
dat je terug bent.’ 3 Tobias vertrok om te
begraven werden, zijn verschillende
doen wat ik hem gevraagd had, maar
afbeeldingen uit het boek Tobith gevon-
kwam alleen terug. ‘Vader!’ riep hij. ‘Wat
den. Als beschermengel van Tobith treedt
is er?’ vroeg ik. ‘Vader, er ligt iemand van
de engel Rafael op. Vandaag zijn er
ons volk vermoord op het marktplein. Ze
groepen die mensen begeleiden bij het
hebben hem gewurgd.’ 4 Ik sprong
sterven die zich Rafaelgroepen noemen.
onmiddellijk op, liet de maaltijd staan zonder er ook maar iets van te hebben
Geven van de laatste eer
gegeten en bracht de dode van het plein
Aan het begraven gaat het zoeken naar
naar een van mijn bijgebouwen. Na zons-
woorden vooraf. Het zoeken naar woor-
ondergang zou ik hem begraven. 5 Thuis
den om de laatste eer te geven aan een
waste ik me en at ik in een droevige stem-
gestorven mens. Woorden die recht
ming mijn maal. 6 Ik moest denken aan
doen. “Dit is het laatste wat ik voor mijn
wat de profeet Amos over Betel zei: ‘Jullie
moeder kan doen”, zei de jonge dochter
feesten zullen omslaan in rouw, jullie lie-
van een vrouw die niet meer verder kon
deren in klaagzangen.’ 7 En ik huilde.
leven. “Ik kan haar nog één keer zeggen
Zodra het donker was geworden, dolf ik
hoeveel ik van haar heb gehouden en
een graf en begroef mijn volksgenoot. 8
wat ze voor me heeft betekend”. Ze las
Mijn buren dreven de spot met mij. ‘Waar
de brief aan haar moeder voor in de kerk-
is die angst van hem ineens gebleven?
dienst. We zijn vandaag op zoek naar
Toen hij werd gezocht omdat ze hem voor
nieuwe vormen. De teksten en liederen
dit vergrijp wilden doden, wist hij niet
uit de bijbel en uit de christelijke traditie,
hoe snel hij de benen moest nemen.
de teksten vanuit de familie, de teksten
Maar moet je nu eens kijken: hij is
van dichters, zangers en zangeressen
waarachtig alweer doden aan het begra-
komen samen. In dezelfde kerkdienst
ven.’
klonk naast “De Heer is mijn herder” ook Twilight Zone van de Golden Earring. De moeder was met haar zoon vaak naar
worden. Hierom is Tobith in de vroeg-
concerten van deze band geweest. Deze
christelijke traditie het voorbeeld van een
muziek maakte haar soms weer even vro-
barmhartige geworden. Zo werd het
lijk. Verschillende werelden ontmoeten
begraven van een dode tot het zevende
elkaar letterlijk en figuurlijk in de ruimte
werk van barmhartigheid. In de catacom-
van de kerk. Ik ervaar dat als een nieuwe
ben, de rustplaatsen waar de christenen
vorm van gastvrijheid. Om die ene mens
Mensen
De doden moeten vol respect behandeld
5
te gedenken komen mensen samen in de
jou een welkom bereiden,
kerk. Voor velen een vreemd gebouw,
en moge jij met Lazarus,
voor velen is de christelijke traditie een
ooit arm en berooid
onbekend terrein, een nog onontgonnen
rust vinden en vreugde
veld. In zo’n dienst vindt in de liturgie
in het rijk van de Heer.
ontmoeting plaats, ontmoeting met God, ontmoeting met elkaar, ontmoeting met
Als ik die tekst lees, hoor ik in mijn hoofd
teksten uit andere tradities. Dat alles
het In Paradisum van Fauré. In deze tekst
rondom die ene mens die gestorven is.
(al of niet op muziek gezet) klinkt de hoop door dat het rijk van God, dat de
Op de begraafplaats
liefde sterker is dan de dood. Deze tekst
Wanneer we rond het open graf staan
heeft door de eeuwen zoveel mensen
gebruik ik vaak de bewerking door Niek
door de dood heen gedragen.
Schuman van het “In Paradisum”: Informatie. Een zeer informatief boek is Mogen de engelen,
Philippe Ariès, Het uur van onze dood.
boden van licht,
Duizend jaar sterven, begraven, rouwen
jou naar het land
en gedenken. Amsterdam 1987, ISBN 90-
van de levensboom leiden;
10-05787-9.
mogen de martelaren,
Een
getuigen van hoop,
www.verliesverwerken.nl
jou vergezellen op weg
stichting rouwbegeleiding). Zie ook
naar de stad van de vrede;
www.verwerk.nl. daar vindt u een
moge het engelenkoor
Rafaelgroep.
informatief
internetnmmer
is
(Landelijke
Mensen
Tips
6
1
Een land waar je de weg niet kent Omgaan met rouwenden. Deze avond is bestemd voor wie in zijn of haar omgeving te maken heeft met mensen in de rouw. Ook mensen die zelf rouwen zijn van harte welkom. O.l.v. ds Carel ter Linden, voormalig predikant van de Kloosterkerk in
Den Haag. Datum: dinsdagavond 15 november. Tijd: 20.00-22.00 uur. Plaats: Dintelstraat 134 Amsterdam (Maarten Lutherkerk). Opgave, bij voorkeur per e-mail, naar
[email protected] of tel. 020-6272527 of 020-6422373, www.elgadam.nl
2
5
3
6 7
De Interkerkelijke Stichting Alleengaanden Drenthe organiseert weer drie gespreksdagen. Deze zijn bedoeld voor mensen zonder partner, weduwen, weduwnaars of mensen die gescheiden zijn. De bijeenkomsten staan niet in het teken van rouwverwerking, maar zijn meer gericht op het vinden van je eigen weg en plek in het heden en de toekomst. Data: 12 en 26 november en 10 december. Plaats: Geref.Kerk “De Vredehorst” te Hoogeveen. Kosten: voor de 3 zaterdagen (incl. lunch, koffie/thee) € 45,-. Leeftijd: 30-70 jaar. Info en opgave: Marrie van Ankum te Nieuwleusen, tel. 0529-427278, e-mail:
[email protected] Ervaring van het transcendente, of een verlangen hiernaar, ligt ten grondslag aan spiritualiteit, aan religie. Mensen van de 21e eeuw zoeken meer dan ooit naar die ervaring. Wat betekent dit voor onze geloofsbeleving en voor overdracht van geloof, voor de toekomst van gelovig samenleven? Zaterdag 19 november. Begeleiding: Tjeu van de Berk. Plaats: Gemeenschap De Hooge Berkt 16 te Bergeijk. Kosten hele dag (incl lunch en diner): € 23,50. Info/opgave: 0497-551720 of www.hoogeberkt.nl
4
Het RKK/KRO Mediapastoraat brengt aan de vooravond van het komende Marcusjaar een boek uit met alle teksten van de eucharistievieringen van het Marcusjaar 20022003. U kunt het prekenboek bestellen door € 17,95 (incl.verzendkosten) over te maken op giro 3364181 t.n.v. RKK/KRO Mediapastoraat Hilversum o.v.v. ‘Marcusjaar’ of via de webwinkel van de KRO (webwinkel.kro.nl) Van vr 9 t/m zo 18 december is er een Internationale Kerststallenexpositie in de St. Ansfriduskerk aan de Jacob Catslaan 28 te Amersfoort. Openingstijden: vr en za 9.30-17.00, zo 12.00-17.00, overige dagen 9.30-21.30 uur. De kerk ligt op circa 2 min. lopen van het Meander Medisch Centrum Lichtenberg. Tijdens de avonduren en op zaterdag en zondag zullen 30 zangkoren uit de wijde omgeving van A’foort zorgen voor een gevarieerde vocale omlijsting. Het Amersfoorts Mannenkoor zal op vrijdagavond 9 december om 19.30 uur hun Kerstconcert uitvoeren.
8
De kloostergemeenschap van de Maristen in Loreto te Lievelde (Gelderse Achterhoek) biedt gastvrijheid aan hen die de kerstdagen met anderen willen doorbrengen in de sfeer van elkaar ontmoeten, bezinnen en
Mensen
In de week van 21-25 november vindt i.s.m. het Ignatiushuis in A’dam een bijzondere activiteit plaats: God vinden in het alledaagse, een bewogen retraite in de stad. Deze retraite, waarbij je gewoon je dagelijkse dingen blijft doen, maar wel tijd neemt om te mediteren, bied je de mogelijkheid een verbinding te zoeken tussen je alledaagse bestaan en je spirituele bronnen. Per avond zal er een uur gedanst worden aan de hand van teksten van Teilhard de Chardin SJ. Heb je vragen bel dan met Riëtte Beurmanjer (theologe en danseres). Wil je meedoen, meld je dan aan bij het Ignatiushuis: 020-6798207.
Stichting Jan 17, Centrum voor spiritualiteit en bewustwording organiseert van 18-20 november een cursus mandala tekenen als een weg naar heelwording. Van 9-11 december kunt u meditatief zingen en wandelen en van za 24 – ma 26 december zal Hans Feddema met u de weg van Kerst en verbinden afleggen. Het Centrum Jan 17 ligt midden in de duinen bij Castricum. Info/opgave: 0251-658457 of 657560. Het adres is: Noorderstraat 2, 1901 MT Castricum.
7
samen de menswording van God te vieren in de fraaie kapel. Aankomst: vr ochtend 24 december, vertrek ma 27 december. Kosten: € 160 p.p. (Dit is een richtbedrag, in geen geval mogen de kosten voor iemand een bezwaar zijn om zich aan te melden). Info en aanmelding: Pater Ton Bun, tel. 0544-393380 of
[email protected], www.loreto.nl
9
Kerstmis in het klooster: ‘Sprekend tot de verbeelding’. Wanneer: van 24 t/m 26 december. Wie de kerstdagen op een geheel eigen wijze met een inspirerend programma en een groep gelijkgezinden wil doorbrengen in de rust en stilte is van harte welkom in het Dominicaans Activiteiten Centrum te Huissen. Aanmelden vóór 10 december. Info en opgave: 026-3264422,
[email protected]
10
Mensen
‘Bomen knotten, Helpen bij het Leger des Heils en Bezinnen’, van wo 28 december t/m vr 30 december. Deze drieslag brengt je naar de natuur waar in deze dagen veel wilgen moeten worden geknot. Het Leger in Dordrecht ontvangt je met open armen om te verven, schoon te maken en andere klusjes te doen. Er wordt geëindigd met een dag van bezinning op het komende jaar. Prijs: € 105. Organisatie: De Spil (Retraitecentrum), Peursumseweg 57, 3381 KT Giessenburg, tel. 0184-652895, e-mail:
[email protected]
8
11
‘Van oud op nieuw’ – De herberg van mededogen. Leiding: Petra den Dulk m.m.v. Jan van Deenen (beiden werkzaam vanuit de Praktijkschool voor Levensvragen te Doetinchem). Wanneer: van vr 30 december 14.00 t/m zo 1 januari 14.00 uur. Plaats: Dominicaans Activiteiten Centrum te Huissen. Info/opgave: 026-3264422,
[email protected]
Colofon ‘Mensen’ verschijnt elf keer per jaar als uitgave van het IKON-pastoraat. Adres: Postbus 10009, 1201 DA Hilversum (Bezoekadres: Bergweg 16), tel. 035-621 55 55 (op werkdagen van 8.30-17.00 uur), e-mail:
[email protected].; www.ikonpastoraat.nl Abonnementsprijs: € 6,- per jaar, door overmaking naar giro 631000 t.n.v. IKONpastoraat Hilversum o.v.v. nieuwe abonnee. Halfjaarlijks abonnement (juli t/m dec.) € 3,-. Losse nummers € 1,-. Betalingsgegevens buitenland: IBAN: NL87 PSTBoooo 631000. BIC:PSTB NL21. Het IKON-pastoraat biedt gelegenheid aan mensen die willen praten over vragen en problemen die hen bezighouden, in het bijzonder op het gebied van zingeving en spiritualiteit. Informatie over activiteiten van het IP, de wekelijkse radiocolumn of ‘Mensen’, zie www.ikonpastoraat.nl. Het IKON-pastoraat helpt belangeloos en kosteloos. De vaste kosten worden betaald uit giften en legaten. Bijdragen zijn welkom op giro 40000 t.n.v. Wilde Ganzen in Hilversum o.v.v. Gift IKONpastoraat. Giften die bovenop het abonnementsgeld (giro 631000) binnenkomen worden door de Wilde Ganzen verdubbeld. Informatie over het toekennen van een nalatenschap: www.wildeganzen.nl (via de link ’algemene giften’), tel. 035625 10 30, e-mail
[email protected] IKON-programma’s: www.ikon.nl met o.a. de nieuwe jongerensite www.krux.nl, tel. 035-672 72 72, e-mail
[email protected] ‘Mensen’ wordt ook uitgegeven in grootletter en ingesproken op daisy cd-rom. Informatie en opgave: CBB, Postbus 131, 3850 AC Ermelo, tel. 0341-56 54 77.
