Rusland: shaken, definitely stirred! De Koude Oorlog was al een poosje bezig toen wij geboren werden. Cuba was net afgewend. Nieuws kwam op vele manieren naar je toe: per duif, spion of via grijs televisiebeeld. De films van James Bond en de kranten deden de rest om in het rijke Westen een beeld te vormen van een land waar niets was, niets mocht, alles samen gedaan werd, men in communes woonde en alleen maar boze mensen rondliepen die anderen en zeker hen uit het Westen niet vertrouwden. Dat grote land heette destijds de CCCP, de Sovjet Unie. Het land werd geregeerd en geleid door vele grootheden, die uit de geschiedenisboeken niet weg te denken zijn, zelfs links en rechts ook verbintenissen hadden met ons koningshuis. Presidenten als Lenin, Stalin, Chroetsjev, Breznjev, Gorbatsjov. De Romanovs, Paul I, Peter de Grote, Anna Paulowna. Waar Poesjkin mooie gedichten schreef en Tsjaikovski muziek componeerde. Van het boek Oorlog en Vrede hadden we vaag gehoord, Glasnost en Perestroijka waren kreten die een blik van herkenning opleverde. Het beeld van een land werd en wordt gevormd, het indoctrineert en dus ga je die kant niet op om eens even heerlijk op vakantie te gaan. Je mag er tenslotte niets fotograferen, er zijn veel controlerende militairen, je moet een goed kloppend visum hebben, iedereen is een spion, het is er arm, ze rijden er in Lada's en eten er alleen borsjtsj. Daarnaast is het er alleen maar koud, kent het veel sneeuw en als je 1 stap mis doet wordt je overgeplaatst naar Siberië om vervolgens nooit meer terug te keren in de bewoonde wereld. Lonkende beelden! De spionnen, CIA en aanverwante artikelen wonnen de wedstrijd in de ruimtevaart tussen de twee landen. De Amerikanen stonden als eerste op de maan, in 1969. En werd ik in die nacht van de 21e juli uit m'n warme bedje gehaald voor een historisch televisiebeeld wat ik niet mocht missen. Waar ik mijn paps en mams nog altijd dankbaar voor ben. Maar waar was iedereen toen Yuri Gagarin als 1e kosmonaut op 21 april 1961 de ruimte inging? De Russen kwamen... Top! Tickets kopen! Want ja, ze kwamen om te ijshockeyen. Ze waren de Wereldkampioenen, Olympisch Kampioen en altijd en eeuwig deelnemer in de A-poule, militairen die na verlies van Coach Tichonov een straftraining kregen, dat kon niet anders. We genoten in de 70-80er jaren op de Uithof of op de Hokij van de kunsten van de aanvallende eerste en tweede lijn Petrov, Charlamov, Mikhailov, Makarov, Krutov, Larionov en natuurlijk goalie Tretjak. Het rode jersey met de letters CCCP en de hamer en sikkel werd bijna aanbeden. Het waren lijnen die nooit meer geëvenaard werden... Dan besluiten we de stap te wagen, schoorvoetend gaan we op zoek naar een organisatie die het hele pakket kan leveren. Zwaar hikken we tegen de visumformulieren aan en telt Nico minimaal 7 camera's die ons op het consulaat registreren. De toegangsdeur is een dikke stalen plaat... De begeleidende boekjes van het reisbureau zijn streng en blijken op vele fronten achterhaald...
Mei 2013 - 1
En dan zijn we ineens gewoon door de douane. Net als in Amerika of welk ander land dan ook met douane en aparte immigratie. Niets bijzonders. Esta naar Amerika is vele malen erger: irischeck, registratie vingers. Alleen geen DNA afgifte... Ludmila pikt ons op en spreekt prima Nederlands. In Rusland geleerd om een extra centje bij te verdienen. Ze is een echte Russische, gezellig en beschikt over veel kennis. Mama neemt ons mee op sleeptouw en opent onze ogen voor een compleet andere wereld dan ons voorgeschoteld werd. Grote, luxe auto's passeren ons met grote regelmaat. Lada? Eentje, misschien twee. Audi, Mercedes, Ferrari, Chevrolet. Tijdens een tocht buiten de stad zien we dat van een vierbaansweg met gemak een zesbaansweg wordt gemaakt. Rodeo Prospekti! In de stad is het gelukkig rustig, de Russen hebben vakantie en zijn naar hun dachas buiten de stad. Het Rode Plein is overweldigend maar klein. Helaas kunnen we niet bij het Lenin Mausoleum. Het plein is voor de oefeningen afgezet. Hoe de tanks en zo er vanaf rijden is een klein raadsel. Het stikt er van de militairen die oefenen voor de 9 mei, de dag van de Overwinning, de dag dat de blokkade opgeheven werd. Vliegdekschepen op de hoofden, de heren laten zich graag fotograferen. Ook zo een met de nodige strepen. Later die dag horen we whop whop whop.... Sikorski. En nog 1. En nog 1. Zelfs een Tupolev 95, een knoert van een bommenwerper (die ook andere dingetjes kan laten vallen…) De Russische luchtmacht komt in diverse formaties overvliegen en zien we letterlijk een vliegtuig in de lucht tanken. Fototoestellen overal... Wat een schitterend schouwspel! Gek genoeg bedenk ik me pas veel later dat dit vroeger een 'no go zone' moet zijn geweest. Kennelijk ben ik al een beetje overstag, gerustgesteld... Vlakbij het Rode Plein en het Kremlin ligt warenhuis c.q. Gallery Gum. Niks bijzonders zou je denken maar als je door de draaideur bent loop je bijna direct tegen roze bloesemboompjes op. Nep. Verderop witte. Een glazen dak, gekoepeld, een fontein, prachtige muren (zachtgeel), alles in dezelfde stijl opgebouwd. Een paar bankjes, etages, roltrappen, drie gangen breed. Links en rechts van de gangen winkels. En niet zomaar winkels. Het duurt even voordat het doordringt, de architectuur heeft alle aandacht. Maar dan registreren we de namen van de diverse winkels: Sonia Rykiel, Burberry, Davidoff, Dolce en Gabbana... Het topsegment aan merken. Verbluft. Overbluft misschien. Hier, in Moskou. Zoveel luxe winkels hebben we nog nooit bij elkaar gezien... Tasjes met ongekend hoge prijzen. Zelfs niet in Parijs gesignaleerd. Ja, ze verkopen er bont. Maar dat hoort bij dit land. Een dag later keren we er terug om er 's avonds te eten. Er is een wolkbreuk gaande: het water stroomt letterlijk in grote rivieren naar lager gelegen gebieden. De avondverlichting van Gum is aan en het sfeertje wordt feeëriek, feestelijk, beetje a la Harrods in Londen. Het dak van Gum lekt een beetje maar ach, het mag de pret van het eten en schuilen niet drukken want tekeer gaan doet het! Het Kremlin was een fort met een hele slechte naam. Nu gaan we door de poort via de toeristische ingang. We fotograferen ons wild en natuurlijk ook de wacht die recht in de camera kijkt. Wat zou hij denken?! Foto 100 deze dag? Groot- en minderheden hebben hier gelopen. Dissidenten misschien. Aan de overkant van het straatje staat een wacht: hij houdt de ingang naar Poetin's werkpaleis in de gaten. Beetje a la Rutte maar dan anders! Poetin? Sjeees, zo dichtbij! Dan blijkt dat Poetin's paleis een eigen weggetje en een tuinstrook naar het balkonnetje heeft waar de grootste vliegdekschepen vroeger de parade afnamen. Het is dus allemaal heel dicht bij elkaar.
Mei 2013 - 2
Vele kerken binnen dit schitterende fort: de torens hebben grote sterren van gemalen edelstenen. Blauw, rood, groen. Niet de goedkoopste soorten. De kerken zijn overladen met minstens vijf lagen bladgoud op de uienbollen en binnen is het al niet anders. Goud. Enorme kerkelijke rijkdom. Ook bij de huidige Russische staat. Het zou ons nog eens gaan verblinden... Moskou is grijs en grauw. Per President een vierkante meter meer om in te wonen met het gezin van vier. Een 5m2 keuken want je ging eten in de commune dus er hoefde thuis niet gekookt te worden. Balkons zijn nu afgedekt om 1m2 extra in te lijven. Flats zijn standaard 12 hoog. Er is een ingewikkeld systeem van huren, erven en kopen. Onderhoud is niet te betalen en dus worden de wijken armoedig waar je bij staat. Bewoners weten waar je woont als je antwoord met de naam van een de presidentswijken: 'ik woon in een Stalin flat'. Grijs en grauw. Behalve in het centrum, nabij Kremlin, winkelcentrum, de regeringsgebouwen. Op straat worden souvenirs verkocht: kleurrijke wintermutsen met het CCCP logo er op. En heel veel Matroeska's, in alle soorten en maten. Maar ook op straat: zeer goed geklede Russen met mooie schoenen, dure en luxe auto's. Het past niet helemaal in ons beeld, moet een plekje krijgen... Knoerten van standbeelden ter ere van de Arbeider en Boerenvrouw. Hamer en sikkel zie je regelmatig. Vuilnis ook trouwens: van een milieuverordening of milieuwetgeving laat staan recyclen heeft de Rus bewust of onbewust nog nooit van gehoord. Maar dat ene logo, het o zo grote kenmerk van de Sovjet Unie, de CCCP, die zie ik slechts twee keer. 1 in de stad, de ander op het platteland. Bewust of onbewust vergeten te verwijderen na het uiteenvallen van de Unie. Lenin daarentegen kom je overal in de stad tegen. Niet alleen in Moskou zou later blijken. Alleen hij. Niet 1 andere President. Stand- en borstbeelden, plaquettes, schilderijen, in mozaïek, andere kunstwerken. Op straat, in de metrohallen, in parken, bij musea, op de muur van het theater. En zo'n lieverdje was het niet. Lenin: mijn opa zou met recht zeggen 'vast een man die veel betekend heeft voor de stad en het land...' Oude fabrieksterreinen worden gesloopt, ten bate van nieuwbouw in de stad. Kennelijk wil men geen industrieel erfgoed. Het herinnert dan ook hoogstwaarschijnlijk aan communistische tijden: vele fabrieksterreinen hebben toegangspoorten met gedenktekens aan die tijden. Contrasten overal en het zou nog zichtbaarder worden. Natuurlijk heeft de Moskoviet een bus en tram, maar dan wel uit de tijd van de tsaren om in de juiste sferen te blijven. Aan ouderwetse bovenleidingen gaat het voort. Er is echter ook een monorail gesignaleerd. Ook hier dus weer zoveel contrast. Aan de overkant van ons megahotel Cosmos met 3400 bedden is het kosmonautenpark. Yuri wordt er geëerd, zo ook zijn medepiloten en kosmonauten. Wie wie is is ons een raadsel, alles is in het Russisch geschreven. Een van de redenen waarom we met gids deze reis maken. Nog een reden is dat ze ons meeneemt de metro in. We reizen van het ene prachtige station naar het andere. Links en rechts overstappen. Ook hier hebben de lijnen kleuren, net als in alle andere grote Europese steden. Ik heb werkelijk geen idee op welke lijn we zitten en hoe het metrostation heet. Ondanks de uitleg. Het Russische schrift is gewoon niet te ontcijferen, laat staan dat je Russisch verstaat. Dat maakt het voor mij wel makkelijk: alle reisleidstertaken kan ik lekker over m'n schouder gooien. Ik laat me leiden!
Mei 2013 - 3
Op weg naar een monnikenklooster zien we voor het eerst het platteland. Het gras is nog platgeslagen en bruin van de dikke pakken sneeuw dat net weg is. Her en der een kolonie goed doorvoede zwerfhonden. Enorm veel doe-het-zelf en autobedrijven of andere goedbedoelde benodigdheden. Illegalen zoeken er naar werk. Kilometers veel reclameborden die de horizon vervuilen. Wederom veel vuilnis, vooral autobanden en stukjes grondgebied tussen de bomen waar kennelijk 'even' gelogeerd is. Schraal en vaal, vooral de kleine huisjes, de boerderijtjes. Soms afgebrand door kortsluiting of een verkeerde houtkachel. Geen kip, konijn, koe, schaap of geit te zien. Geen auto's op de zandweggetjes maar lopende omaatjes op zwarte regenlaarsjes, vermoedelijk ook met geitenharen wollen sokken en een maillot voor de warmte. Waar leven ze van op het platteland nu het communisme er niet meer is? Het is me een raadsel. Rijkdom zit duidelijk in de stad, de ouderen zijn compleet verlaten en misschien wel vergeten. Met de nachttrein gaan we naar St. Petersburg. Mama Ludmila zet ons op het juiste spoor en helpt ons met inchecken. Gelukkig, want de perronstem is natuurlijk niet te verstaan. De coupe is netjes in deze goed verzorgde trein. We slapen boven, niet eenvoudig dus rekening houden met de diverse toiletgangen per nacht. Wonder boven wonder hoeven we niet maar houden we elkaar wel zwaar in de gaten met ons gesnurk. Ik ben vroeg op en hang in het gangpad bij het raam. Het platteland grenzend aan st. Petersburg komt voorbij maar ook hier hetzelfde beeld als bij Moskou: bruin gras, loofbomen, boerderijtjes zonder dieren, scheve en verrotte schuttingen, her en der een gedenkteken aan de oorlog. Waar zijn de kipjes... De stad is groot, mooier, pasteltinten, veel barok en Jugendstil. Grachten met bootjes. Kennelijk is Peter in Amsterdam geweest. Beelden op brughoofden. Een kruiser in de haven, ter bezichtiging. Brede straten, vooral die van de Nefski Prospekti die qua uitstraling aan een Champs Elysees zonder bomen doet denken. Vlaggen her en der voor de 9e mei. Pleinen worden versierd met bloemen en extra gedenktekens. We rijden langs de militaire academie, over de gedenkwaardige blokkadelinie, door armoewijken maar ook door Semi-Wassenaar. Last van de crisis hebben ze hier niet, het land is tenslotte rijk genoeg om de klappen zelf op te vangen. Een klooster met een dienst, het is tenslotte orthodox Pasen en dus zien we ook de priesters met hun prachtige gewaden. Er worden uiteraard kaarsjes aangestoken, cadeautjes en mandjes met eieren of cakes worden door de priesters gezegend met een flinke klieder water. Zitten in een Russische kerk is er niet bij, iedereen staat. Ook de oude, kromme, gebrilde Russische dametjes op hun zwarte regenlaarsjes... Dat gele, buitensporige commerciële gedoe zoals hier in Nederland is er niet. De Petrus en Paulusvesting ligt lekker in het zonnetje en we stappen wederom een kerk in. Verblind door het goud en de prachtige plafonds, gewelven, koepels. Pasteltinten worden afgewisseld door witte en gouden ornamenten. De rijksadelaar ligt op de grafkisten: hier liggen beroemdheden als keizer Nicolaas II, keizerin Catharina, Anna, Paul en Peter. Het gaat een beetje langs ons heen, al die geschiedenis en verhalen. Olga doet het weliswaar goed, ze heeft kunstgeschiedenis gestudeerd en ook zij spreekt goed maar traag Nederlands. Ze laat ons gaan maar weet ook dat iedereen weer terug zal keren bij het Oranje parapluutje. Er moeten tenslotte foto's gemaakt worden! We zien een prachtige kerk met gekleurde uienbollen, helaas alleen aan de buitenzijde. Het is de Opstandingskerk. Op aangeven van reisgenoten zijn we later teruggegaan, ondanks het
Mei 2013 - 4
feit dat we al zoveel kerken en kloosters gezien hadden. We krijgen er geen spijt van. Onze monden vallen open van verbazing... We zijn er letterlijk stil van. Adembenemend, artistiek. Van onder tot boven, ieder hoekje, ieder gaatje, iedere koepel is behangen met mozaïek steentjes. Alle verhalen uit de bijbel zijn uitgebeeld. Het is een zeer bijzonder schouwspel en ogen kom je echt te kort. Een beetje de pest in hebben we wel in St. Petersburg. Het viersterrenhotel heeft namelijk geen wifi. Je kunt het kopen: 2,50 voor 24 uur. Echter, de vele aanwezige kinderen hebben de drie beschikbare PC's vrijwel continu in gebruik. Er wordt ook gevoetbald op de gangen, gerend en met de liften gespeeld. Ik geef het toe, ik had de neiging om de kinders naar de ballenbak te trappen... Totdat ik me realiseerde dat deze kinderen zoveel speelruimte nooit eerder hadden, dat ze uit woningen van 65m2 kwamen en nu op sportvakantie met school of jeugdkamp zijn... Ik strijk over mijn hart en ga buiten op het stoepje vlak voor het hotel zitten faceboeken. Daar is namelijk wel wifi. Overigens overal, waar je ook komt, behalve in ons hotel. Op het Paleisplein, daar waar o.a. de Hermitage staat, is alles afgezet. Er wordt geoefend, ook hier. Dus veel militairen met fraaie vliegdekschepen! En weer klikken de camera's, niemand die er iets van zegt of je corrigeert. Tijden zijn echt veranderd. De oefening houdt echter in dat we niet via de groepsingang de Hermitage in kunnen. En masse geven we jas en rugzak af en gaan in 2,5 uur alle beroemde zaken en zalen af. Schitterende schilderijen van tsaren en tsarina's met hermelijnen mantels. Marmeren vazen van 5 m doorsnee: help waar zijn m'n bloemen! Rembrandt hangt er natuurlijk, wel z'n donkere collectie. Veel Nederlandse meesters. De gouden pauwenklok. Goud overal in diverse zalen, prachtige ingelegde houten vloeren. De zalen raken me nog het meeste, en de gangen. Er is geen stukje muur onbewerkt of niet versierd. Sloffend gaan we verder, letterlijk, want we hebben oversloffen aan. En natuurlijk wandelen ook wij over de Nefski Prospekti. Met ons vele duizenden. We doen de Champs van voor tot achter dus deze ook. En dan passeren we toch gewoon een pand waar Starbucks binnenkort gaat openen?! Starbucks? Hier? In Rusland? Ja, want als je goed om je heen kijkt, en met al de reclame is dat niet zo moeilijk: McDonalds, Burger King, Pizza Hut, Samsung, Panasonic, noem maar op. Alles zit er, alles is er te koop. Dit is het Rusland van nu. Een winkelcentrum met 5 etages, fonteinen, super de luxe liften, roltrappen en winkels als Hilfiger. In Moskou was er zelfs eentje ondergronds, met hightec luchtcirculatie etc. Maar winkelcentrum Stockmann is toch wel de topper want daar blijkt ook een Starbucks te zitten en die zit op nog geen 500 meter van ons hotel... Catharina I wilde ook een paleis. Lang, groot, hoog, blauw, veel beelden, engeltjes, mooie zwart met goudverf versierde hekken, blinkend gouden uienbollen en barnsteen. Het heet nu Tsarkoje Selo. Enorme zalen in diverse kleuren, lange tafels gedekt met diverse prachtige serviezen. Als je in de lange, verbindende gang staat kijk je door 10 zalen met niets dan gouden versierselen, gouden ornamenten. 1 zaal is zo speciaal dat er niet gefotografeerd mocht worden. Die is van onder tot boven behangen met barnsteen. Die zaal wilde ze perse en dat kostte 55 mensenlevens. Lief ding die Catharina. Ook hier in dit protserige paleis is huisgehouden door de Duitsers. In een tijdsbestek van pakweg 60 jaar is echter alles weer opgebouwd en vervangen. Dat geldt ook voor die barnstenen kamer. Even door laten dringen.. Op de terugweg naar St. Petersburg passeren we een groot gebied met gras. Er is niets: wat greppels, platgeslagen gras, geen moestuintjes of kleine, vervallen tuinhuisjes. Vlak bij de weg waar we overheen rijden komt dat land een stuk omhoog, een helling. Een goed doorvoede
Mei 2013 - 5
zwerfhond. Zwerfhond, want er is tenslotte geen huis te zien. Hij ligt er met z'n koppie in de zon, te genieten. Dan zie ik pakweg 30 pijpjes met dekseltjes... Het kwartje valt niet... De volgende dag komen we er weer langs en dan treft het me als een mokerslag. Het zijn schoorsteenpijpjes, wat dus inhoud dat er gewoond wordt in die helling. Er ligt ook een grindpad zie ik, wat de weg afgaat en langs de hellingwoningen loopt... Zwervers, daklozen, illegalen. 30 schoorsteenpijpjes in en op een helling. Nooit eerder heeft iets zoveel indruk gemaakt dan dit. Geen foto's maar het staat op m'n netvlies gebrand. En dan zitten we 's avonds in het Theater, bij een kozakkenshow. Er wordt goed gedanst en gezongen. Leuke en van toepassing zijnde kleding. Zachte laarsjes voor de balletvoetjes. En natuurlijk wordt er lol getrapt met het publiek. Ze dansen de Russische sirtaki, trojka hier trojka daar. We doen het ze echt niet na! Peter I ging langgeleden op visite bij Lodewijk de 14e, samen wandelden ze door Versailles en dacht van 'dat wil ik ook'. Thuisgekomen was die plek gauw buiten St. Petersburg gevonden, met een aansluiting op de Finse Oostzee. Hij had er al wat buitenhuisjes maar er mocht ook wel een klein paleis bij. Tuin voor en achter, veel beelden en fonteinen en vooral heel veel goud. We hebben geluk: het is heerlijk weer met een strakblauwe hemel. Gouden uienbollen en andere versierselen, witte muren. 3P's zeg maar: prachtig protserig paleis. En weer maken de camera's overuren. In de eerste tuinen lopen wat bewakers met van die vliegdekschepen. Hmmmm... Dan stapt er een meisje op de rand van de vijver. Pffffffuuuuut! Geen reactie. we hadden meneer de bewaker al in de gaten. En dus weer Pfffffuuuuuut, pfuuuut, pfffffuuuut. Kom er maar af meiske of wil je naar Siberië?! Van bovenaf aan de achterzijde van het paleis zien we een lang kanaal naar zee, een trapetage naar beneden en natuurlijk allerlei fonteinen. Het water komt vanzelf, exact om 11 uur gaat de kraan aan. Vergezeld van Russische muziek. Het water spuit uit de beelden dat het een lieve lust is. Alle schalen, alle bekkens lopen vol. Alles blinkt. De ene fontein is nog mooier dan de ander. Stoere mannen verscheuren leeuwen. Rugpartij en strakke bips in de volgende fontein. Terugkijkend vanaf de zeekant is het een lust voor het oog. We raken er aan de praat met Amerikanen. Tuurlijk.... Het enorme park aan beide kanten van het kanaal huist zowaar ook een wifi-paal met supersnel internet. Het park is mooi lentegroen aan het worden en zie daar: een eekhoorn, Russisch wildlife! Terug in de stad zie ik een filmposter met een Russische titel, iets met 17 en een ijshockeyer. Hmmmmm. De receptioniste van het hotel weet het niet en dus is Olga mijn enige hulpbron. Ogen lichten op: het is een film over de ijshockeygrootheid Charlamov, volgens Tichonov kon hij niet schaatsen en zou nooit wat worden. Dat gaat er bij Charlamov niet in. Dan, tijdens een wedstrijd, gebeurd er iets en moet hij het ijs op, samen met Petrov en Michailov. Een grootheid en de gevaarlijkste ijshockey aanvalslinie is geboren. Jaren later, na zijn carrière, komt hij om tijdens een auto-ongeluk (ik heb hier in Nederland alleen nog maar de trailer van The Legend, Nr. 17, gevonden) Olga en ik raken in gesprek, samen met een Rotterdammer, ook bekend met de ijshockeywereld. En dan valt de naam Tretjak, de goalie van weleer. Haar ogen lichten wederom op en de vinger van herkenning gaat omhoog. Ahhhh, Tretjak. Tretjak is een beroemdheid blijkt, nog steeds in leven en zeer gewaardeerd met allerlei hoge functies in de sportwereld. In stilte prijs ik mijn pa, wat een opvoeding! Keizer Paul I, zoon van Catharina, kreeg ooit van z'n moeder een jachtterrein cadeau. Daarop werd o.a. een paleisje in een halfronde vorm gebouwd, Pavlovsk. Helaas konden de Duitsers in de 2e wereldoorlog ook hier hun handen niet thuishouden: ze roofden de boel leeg en vernielden de boel. Tot op heden worden er nog steeds restauraties verricht en
Mei 2013 - 6
ontvangt de organisatie graag donaties. Het is een fraai en lief paleis, echter vergeleken bij alle andere paleizen die we bezochten, redelijk sober. Paul was nog aan het sparen zeg maar. Maar zo al wandelend door de zalen mag gezegd worden, dat hij aardig op weg was. Neem bijvoorbeeld de Troonzaal van 400 vierkante meter. Op immense tafels wordt nu het staatsservies in alle glorie tentoongesteld. Er zal ongetwijfeld een mooi park zijn maar het regende, jassen zaten in de koffers en we wilden eigenlijk wel gewoon gaan vliegen, naar huis, alle indrukken verwerken. Een land van tegenstrijdigheid en contrasten. Dat is het Rusland van nu. De slag naar gelijkheid en samenwerking werd gemaakt maar de lonkende roep van en naar het Westen was immens en te verleidelijk. Drie niveaus zijn er over: superrijk, middenklasse en een enorme, vergeten onderste laag. Die contrasten vinden een stevige plek in onze huidige beeldvorming. Rusland: shaken, definitely stirred...
Mei 2013 - 7
