Meer talen in de hulpverlening
26 november 2012 Fanny Matheusen
1
Meertaligheid in hulpverlening T: O: P: O:
Taal Taal en wereldbeeld Taal en migratie Taal in je organisatie Taal in de samenleving I: Taal en gevoelige zones Telkens: -inzichten/onderzoeksresultaten -tips
Taal
3
Altijd meer talen aanwezig… Verbale taal – In wiens taal wordt gesproken? – Woordenschat: onvertaalbare woorden, vakjargon – Taalbeheersing, taalervaring
Non-verbale taal – Begroetingen – Stiltes en pauzes – Oogcontact, lachen
Belang van symbolische taal -Overdracht realiteit in beelden ( -Gebruik van symbolen
in woorden): “Le corps qui parle”
5
Verschillende ‘spreek’stijlen • Impliciet
Woord Handdruk Vertrouwen (rol) Non-verbaal Indirect Vragen zonder vragen Emotie Tussenpersonen
Expliciet
Schrift Contract Afspraak (individu) Verbaal, oog in oog Direct Kritiek, verhoor Ratio Formele bemiddelaars
6
Taaltips • Doe de euhm-oefening rond vakjargon: kom tot een synoniemenwoordenboek • Visuele hulpmiddelen; picto’s, kleurencodes, fotoorganigram,… • Leer doorvragen. LSDtechniek. • Vraag niet ‘…’, maar wel ‘…’ • Durven, doen, ook in andere taal • Blijf correct NDL spreken: in volzinnen, geen –tje-taal • Oog voor non-verbale; waarde van het non-verbale • Afstand nemen van abstracte en ‘pijnlijke’ woorden • Humor
Onderzoek rond taalverwerving • Onderzoek: neurologie en linguïstiek • Belang van het ontwikkelen van de moedertaal • Additief NDL leren= beter NDL leren
Taal en hulpverlening Onderzoek wijst uit: • Lijden en stress: verminderde taalbeheersing van NDL, ook bij cliënt die NDL beheersen • Groep allochtonen tweede, derde generatie: lijkt vlotter te lopen op taalvlak, maar… uiting van klachten krachtig en niet altijd gepast voor HVers
??? Wat heeft de vraag “Waar ligt het Oosten?” te maken met wat ik vanavond zal koken?
Wat staat er hier?
Vlamingen zeggen de buitenlanders houden de integratie tegen
11
Ordening
12
Cultuurbril
• Groepsgebonden én individueel • Niet statisch
13
Vaststellingen Vlaanderen • • • • • •
Autonomie-gedreven Seculier Korte termijn Verbale settings Feitelijkheid = waarheid Vermijden van conflict?
14
Ordening: algemene tips • Expliciteren eigen logica • Consequent en taboeloos bevragen ‘andere’ logica • De ander is de specialist van zijn/haar ordening/verhaal • Ontvankelijk blijven, uit waarde(n)-oordeel blijven • Erkennen instemmen • Focus op gelijkenissen! 15
Taal en wereldbeeld “Elk woord smaakt naar de context(en) waarin het zijn sociaal geladen leven heeft geleid” – Bakhtin -constructie van een werkelijkheid; taal is interactie informatie geven -wat in de ene taal niet gezegd kan worden en in de andere wel (Birsen Taspinar) -vertalen is meerdere talen bestaansrecht geven
Taal en ordening in de zorg: tips • Autonomie-gedreven modellen (zelfhulp), aanvullen met collectieve methodes: groepstherapie • Geef religie een plaats • Stel vragen rond coconsultatie ifv een effectieve therapie • Ontwikkel gevoeligheid rond hiërarchische verhoudingen
Personen
18
Niet culturen, maar mensen ontmoeten elkaar Persoonlijkheden Unieke personen
A
B
C
‘Ik ben zoals geen ander’
Sociale systemen: groepen, culturen, sociale identiteiten
Culturen
‘Ik ben als sommige mensen’
Menselijke natuur Mensheid
Met dezelfde basisbehoeften, basisemoties en basiscompetenties
‘Ik ben als alle mensen’ 19
Identiteit: een veelkleurig, veelvormig en bewegend mozaïek Kleur
Ouderschap Wijkbewoner
Geloof
Beroep
Burger Sexe/gender
Etniciteit Collega
Partner 20
Veel partijen aan tafel • De cliënt • De (ruime) familie (contextueel perspectief!) • Begeleider(s), superieuren,… • Tolken, ICB • Andere organisaties en diensten • … Dus ook veel talen! 21
Cliënt • Migratiegeschiedenis – Soorten migratie – Generationeel perspectief
• Behoren tot minderheidsgroepen: homo, HIV, analfabeet,… (kruispuntdenken) • ‘I’m not split’
22
Condicion migrante • Tijdelijkheid, ontheemdheid, informatieachterstand, sociale achterstand -> fixatie op materiële • Ontmoediging: – Fundamentele attributiefout – Integratieparadox
• Moorddadige identiteit
23
Acculturatie (Berry – Van Beselaere) Ja Separatie
Integratie
Cultuurbe houd Marginalisatie Assimilatie
nee Nee
Ja
Aanpassing
24
Migratie en taal • Amira Armenta: een nieuwe tong • Patrick Meurs: “Migratie is geen verlies van cultuur, het is een verlies van de vanzelfsprekendheid van cultuur.” • Anderstaligheid: – Perceptieprobleem: lage SES, scholing – Statusverschillen: niet alle talen zijn evenwaardig
Tips: personen • • • •
Contextueel werken is een pluspunt Transparante communicatie Verschil verschil laten zijn Niet culturaliseren: – Open vragen stellen – Functioneel kijken en werken – Meerdere perspectieven bevragen en inbrengen
• Zelf ervaren wat het is de cultureel andere te zijn 26
Organisatie
27
TOPOI: Organisatie • Het functionele kader: functie, procedures, regelgeving, agenda, beschikbare tijd, ... • Machtsverhoudingen • Kennis en beelden van de instelling • Beleid van de organisatie
28
Niet onderhandelbaar kader • • • • •
Tijdig Benoemen Begrensd door niet-ideologische criteria Rode en groene grenzen Rechten en plichten
29
Taal in je organisatie • Inzet sociaal tolken/ICB • Zelf een andere taal leren • Nederlandse taalinitiatie op locatie; signaalfunctie • Eigen organisatie visueel uitleggen
30
Tolken en ICB TOLK • Letterlijk tolken • Alles tolken • Neutraal • Tolken=mondeling; vertalen=schriftelijk • Deontologische code • Certificering
ICB • Vertalen met culturele duiding • Actieve deelname aan het gesprek • Belangenbehartiging van patiënt • Signaalfunctie • Gebonden aan beroepsgeheim
Nadelen van informeel tolken • Taboes, schaamte • Woordenschat 2e en 3e generatie • Emotionele betrokkenheid • Verstoring machtsverhoudingen gezin Valkuilen • hij/zij tolkt niet alles of de boodschap raakt vervormd; • de gelegenheidstolk antwoordt in de plaats van de cliënt; • de gelegenheidstolk gaat achteraf aan het roddelen.
Taal en/in de samenleving • Vlaanderen is meertalig: cijfers • Nochtans gaan we er niet mee om • Pleidooi(Leman): “De meertalige weg- met respect voor de moedertaal- lijkt toch wel de meest respectvolle en minst etnocentrische weg.” • Quote Jaspaert: “Integratie is een voorwaarde om een taal te leren en niet omgekeerd.”
Vlaanderen: taalcijfers • In Brussel/NDLT basisonderwijs: 82% één of meerdere talen naast het NDL; slechts 16% ééntalig; 48 andere talen • In Gent: basisonderwijs: 25% kinderen thuistaal niet NDL
Inzet
Inzet
36
Wat gebeurt hier?
37
Taal en gevoelige zones • Gids-ideeën: voorgeschreven gedragingen of aangeleerde en in het geheugen gestockeerde houdingen.
• Archaïsmen: modellen van vroeger gedrag, over het algemeen problematisch, die men min of meer achter zich heeft kunnen laten, op een individuele manier of via de samenleving, door collectieve vooruitgang
• Historische geschillen: vloeien voort uit vroegere sociale conflicten. Feiten uit de geschiedenis blijven hangen in het gedachtegoed van volkeren
• Verdringingen: in de eigen geschiedenis pijnlijk beleefde feiten, die bewaard worden in het onderbewuste.
38
Taal intergenerationeel • Het duurt 4 generaties • Taal als bindmiddel tussen generaties
Mogelijke effecten van een meertalige aanpak (bron: MADIVAonderzoek) PERSOON: • Groter gevoel van eigenwaarde bij patiënt: psychische problemen RELATIE: • Beter verstaan leidt tot betere verstandhouding TAAK • Meer gemotiveerd: therapietrouw 40
Inzet: tips • • • • •
Energie ‘herkaderen’ (waar wel inzet) Storend gedrag (tijdelijk) parkeren Eigen inzet duiden ‘Minder’ geven = ‘Meer’ ontvangen Met al je zintuigen communiceren
Kwaliteit van de hulp- of dienstverlening
Erkende gelijkheid Erkende diversiteit
Inclusief denken en handelen gelijkwaardigheid
42
Beleidsaanbevelingen • Het werken met tolken en interculturele bemiddelaars moet aangemoedigd worden en dient toegankelijk te zijn voor alle sectoren in de gezondheidszorg.Bovendien moeten professionals in de gezondheidszorg en de sociale sector leren werken met tolken en interculturele bemiddelaars om de doeltreffendheid ervan te optimaliseren. (4.7) • Zorgverstrekkers moeten gestimuleerd worden tot het aannemen van een open en sensitieve houding in het diagnosestellings- en zorgverleningsproces bij migranten en etnische minderheden. Overleg en communicatie met etnische minderheden is in dat opzicht absoluut noodzakelijk, zodat complementariteit, indien gewenst, mogelijk is. (4.9)
Meer lezen… • • • • • • •
www.meertaligheid.be www.pharos.nl www.kruispuntmi.be www.intercult.be Pluriculturele zorg, ook onze zorg. NVKVV. Horen, zien en tolken. Raïssa Dekeyser. Interculturele gespreksvoering. E. Hoffman.
Bedankt voor jullie aandacht! www.cimic.be
[email protected]
