2 0 0 9 nummer 17
Meer Meren
over
Magazine over Het Friese Merenproject
“ De Friese meren
zijn goud waard”
Voor actuele informatie over Het Friese Merenproject en de werkzaamheden, kijk op www.friesemeren.nl
ruimte voor rust en recreatie
Friese meren weer thuis Het klinkt vreemd, maar de Friese meren waren al lange tijd niet meer van Fryslân. Ruim tweehonderd jaar geleden stond de toen opgeheven ‘Republiek Friesland’ ze min of meer gedwongen af aan het Rijk. Op 12 november, na twee eeuwen, worden de Friese meren officieel overgedragen door de RVOB (voorheen Directie Domeinen) van het Ministerie van Financiën aan provincie Fryslân en zijn de meren weer ‘thuis’. Een historisch moment. De Friese meren zijn voor de
Langwarder Wielen beter op de kaart In december gaat de verdieping van de Langwarder Wielen van start. Na een aanbestedingsprocedure heeft de gemeente Skarsterlân de opdracht voor het uitbaggeren gegeven aan Joost Visser Infragroep B.V. uit Joure. De provincie Fryslân draagt hieraan voor de helft bij. Vóór het watersportseizoen van 2010 is het uitbaggeren van de ondiepte voor Langweer tot minimaal 1.80 meter klaar. Dat maakt Langweer beter toegankelijk omdat watersporters geen last meer hebben van de harde ondieptes. Een belangrijke beperkende factor voor de watersportmogelijkheden van het dorp wordt zo weggenomen. In de periode van 2010 tot 2014 wordt bovendien de ondiepte voor de noordoever bij Mûzekamp uitgebaggerd tot een diepte van meer dan 2.00 meter. Het vrijkomende zand, wordt door de aannemer hergebruikt.
provincie van groot economisch belang
Verbeteringen gaan door
en hebben belangrijke landschappelijke
Op verschillende plaatsen wordt door Het
geven. Verschillende kleine baggerprojecten
waarde. Daarmee ligt het voor de hand
Friese Merenproject gewerkt aan het verder
zorgen opnieuw voor betere vaarmogelijkhe-
dat de provincie de meren in eigendom
verbeteren van de watersportmogelijkheden.
den in het nieuwe watersportseizoen, onder
wil hebben. De provincie krijgt meer
Zo wordt bij de nieuwe passantenhaven bij de
meer in de Aldegeaster Brekken en de havens
zeggenschap over de meren en kan slag-
Driewegsluis de laatste hand gelegd aan een
in Lemmer en Oudega. Ook de Lykfeart en
vaardiger opereren.
verblijfsaccommodatie en sanitaire voorzie-
de Omgelegde Boarn bij Akkrum worden op
ning. Op verschillende plaatsen worden oevers
diepte gebracht. Onlangs ging de bouw van
en kaden verbeterd, waaronder Hegemer Mar
de sluis Oude Leije van start, onderdeel van
en de noordoever van de Langwarder Wielen.
de Noordelijk Elfstedenvaarroute. Een besluit
Ook de oever van de Helomavaort wordt ver-
over heropening van het Polderhoofdkanaal
fraaid door er een meanderende vorm aan te
wordt eind 2010 of begin 2011 genomen.
Natura 2000 Merengebied
Gedeputeerde de Vries reikt op 12 november 2009 een exemplaar van het boek Friese Meren/Fryske
We spannen ons met elkaar in om Fryslân
Provincie Fryslân spant zich met belang-
te ontwikkelen als dé watersportprovin-
hebbenden in om recreatie en natuur beide
cie. Grenzeloos varen is de ambitie. Soms
de gelegenheid te geven zich maximaal te
lijkt dat op gespannen voet te staan met
ontwikkelen. Vanuit dat perspectief worden
nieuwe regelgeving, zoals Natura 2000. Er
nu maatregelen uitgewerkt. Wie meer over
wordt momenteel gewerkt aan beheerplan-
dat proces wil weten kan voor informatie
nen voor drie Natura 2000-gebieden in het
en achtergronden terecht op de website
Friese merengebied.
www.fryslan.nl/natura2000.
Marren uit aan Staatssecretaris de Jager 2
Meer rendement uit onze meren Het Friese Merenproject staat voor kwaliteit en duurzaamheid. Voor de komende jaren
Stavoren tot Sneek. Onderdeel daarvan
is een pakket aan maatregelen gepland,
zijn bijvoorbeeld het nieuwe buitendijkse
waarmee Fryslân doorpakt met investeren in haar belangrijkste pijler: water.
waterfront van Stavoren en de capaciteitsuitbreiding van de sluis. Beide worden zo uitgevoerd, dat ze bestand zijn tegen stijging van het waterpeil en extreme weersomstandigheden. “Dat levert kennis op
“De economie van het water staat voor ons centraal”, verklaart Jannewietske de Vries, gedeputeerde van de provincie Fryslân. “Het water biedt ons zowel uitdagende opgaven als unieke kansen. Daar willen we goed mee omgaan.” Onder de naam ‘Meer met Friese Meren’ investeert de provincie daarom fors in een duurzame economische structuurversterking, met als doel meer bestedingen en werkgelegenheidsgroei in Fryslân. De provincie zet de komende jaren in op belangrijke thema’s als oplossingen voor de gevolgen van klimaatverandering, betere promotie van de (elf) cultuurhistorische watersteden en blijvend scho(o)ne Friese meren. Van Stavoren
die we goed kunnen gebruiken. Want klimaatbestendigheid en daarmee veiligheid speelt langs de gehele IJsselmeerkust”, zegt Jannewietske de Vries. De provincie pakt de aanbesteding van de nieuwe sluis op een bijzondere manier aan: Deelnemende bedrijven is nadrukke-
Jannewietske de Vries, gedeputeerde
Van Stavoren tot Sneek wordt een voorbeeldgebied
lijk gevraagd met innovaties te komen. De kwaliteit van het waterfront wordt inte-
Dergelijke systemen bieden een oplossing
graal verbeterd op aspecten als recreatie,
die geschikt is voor alle havens. Daarnaast
bedrijvigheid en cultuurhistorie. Tussen
zijn oplaadstations voor elektrisch varen
Stavoren en Sneek wordt ook geïnvesteerd
voorzien bij verschillende jachthavens en
in landschap en natuur, onder meer door
aanlegplaatsen. “Om deze duurzame vorm
herstel van natte boezemlanden en zomer-
van mobiliteit te bevorderen, geeft de
polders en versterking van de Noordelijke
provincie Fryslân booteigenaren subsidie
Natte As. “Er ontstaat zo een doordacht en
voor de ombouw van hun motoren van
duurzaam stelsel van natuurgebieden en
fossiele brandstof naar elektrische moto-
vaarwater”, verduidelijkt de Vries.
ren. We denken ook over een extra impuls door routes speciaal in te richten voor
tot Sneek Deze thema’s worden via een gebiedsgerichte aanpak uitgewerkt in de pilot Van
Schoon
elektrisch varen”, licht programmamana-
Maatregelen voor schone Friese meren zijn
ger Friese Merenproject Jaap Goos toe.
vooral gericht op waterkwaliteit en duurzame energie. Goed voorbeeld is het inno-
Het pakket maatregelen voorziet verder
vatieve vuilwaterinnamesysteem YOSS.
in het verbeteren van ‘natte’ bedrijventerreinen en innovaties zoals informatie informatie-
EcologischE hoofdstructuur
ruimtElijkE kwalitEit
duurzame economie
voorziening via ‘Draadloos Friese Meren’ en de Waterwegennavigator: een ‘wateralmanak’ die via mobieEcologischE hoofdstructuur scho(onE) friEsE mErEn
watEr 11 historischE watErstEdEn
innovatiE En duurzaamhEid
geraadpleegd. “De maatregelen zijn doorgerekend en de maatschappelijke kosten-batenanalyse is positief”,
klimaatbEstEndigE toEgangspoortEn
culturEEl ErfgoEd
le telefoon of laptop kan worden
watErvEilighEid
constateert Goos. “Dat biedt perspectief voor het realiseren van onze
Jaap Goos, programmamanager
transitie
doelen en daarmee die van het Rijk.”
www.friesemeren.nl
3
Markt en overheid stimuleren samen elektrisch varen
“Op de Friese meren is het straks Zou het niet mooi zijn als je in Fryslân straks stil kan varen? ’s Avonds de boot opladen en de volgende ochtend weer vertrekken. Het is toekomstmuziek die niet ver weg klinkt. Markt en overheid werken hard om elektrisch varen in Fryslân niet slechts mogelijk, maar vooral ‘mainstream’ te maken.
Elektrisch varen heeft de wind mee. Het is
mensen die een economisch motief hebben,
beter voor het milieu en de portemonnee en
maar ook echt geloven in elektrisch varen.
sluit aan bij de doelstellingen van provincie Fryslân om de CO2-uitstoot te verminde-
Overhalen
ren, zoals vastgelegd in het Energieakkoord.
De SEFF, provincie Fryslân en Het Friese
Elektrisch varen past ook binnen de ambitie
Merenproject hebben elkaar begin dit jaar
van Het Friese Merenproject om de komen-
gevonden en een actieprogramma opge-
de jaren verder te investeren in duurzaam-
steld. Dat houdt onder meer in dat er meer
Minister Maria van der Hoeven, opende samen met gedeputeerde
heid en schone meren. Tot slot is elektrisch
oplaadpunten en speciale routes voor elek-
Jannewietske de Vries en Rintje Ritsma het paviljoen.
varen goed te verkopen aan de toerist. “Het
trische boten moeten komen. Bovendien
komt de beleving ten goede” zegt Nienk
willen de drie partijen watersporters over-
Hoepman, programmamanager duurzame
halen om voor elektrisch te kiezen. In eerste
energie bij provincie Fryslân. “Al dat lawaai
instantie wordt gemikt op 1.500 extra boten
van scheepsmotoren, dat moet anders. Het
die in 2015 elektrisch aangedreven zijn. Het
moet straks op de Friese meren oorverdo-
enthousiasme van de markt verdient steun
vend stil zijn.”
van de overheid, vindt Hoepman. “De markt
Paviljoen als primeur Fryslân had op de afgelopen (natte) HISWA in augustus van dit jaar een primeur: een drijvend Elektrisch en Hybride Varen Paviljoen. Het was voor het eerst dat er zo grootschalig aandacht was voor dit thema. In het paviljoen presenteerden zich meer dan 20 werven, toeleveranciers
“De provincie kan elektrisch varen goed verkopen; de individuele
en organisaties. Ze beantwoorden vragen van bezoekers en konden meteen vooroordelen over
ombouwer heeft die power minder” Fryslân het elektrisch varen met een subsidieregeling (zie www.fryslan.nl/schoonvaFryslân loopt met elektrisch varen mijlenver
moet elektrisch varen oppakken, maar met
ren). Tussen de benzinemotor en de elektri-
voorop in Nederland. Dat is ook de verdien-
medewerking van de provincie. Wij kunnen
sche motor bestaat nu nog een prijsverschil
ste van de Stifting Elektrysk Farre Fryslân
elektrisch varen bijvoorbeeld goed promo-
omdat het in- en ombouwen meer kennis
(SEFF). Deze stichting wil een doorbraak
ten; de individuele ombouwer heeft die
en tijd kost. De provincie legt het verschil
realiseren in het elektrisch varen. In de SEFF
power minder.”
bij op voorwaarde dat de boot in Fryslân ligt. Het idee is dat de ondernemers dankzij
zitten jachtbouwers, leveranciers, maar ook partijen als het Kenniscentrum Jachtbouw
Subsidieregeling
de subsidieregeling hun kennis vergroten,
en It Fryske Gea. Het zijn volgens Hoepman
Behalve met promotie steunt provincie
vertelt Hoepman. “De sector zegt zelf dat je
4
oorverdovend stil”
elektrisch varen wegnemen. Ook was er informatie
“Volgens de sector ken je het trucje na
te krijgen over de subsidieregeling. Het voordeel
de bouw van vijf boten”
van de natte HISWA was dat bezoekers meteen zelf een stukje elektrisch konden varen. Het paviljoen trok veel aandacht, waaronder die van Maria van der Hoeven, minister van Economische Zaken. De stand was een initiatief van Het Friese Merenproject, de SEFF en HISWA.
Windmolen Om elektrisch varen tot een succes te maken
Het aantal oplaadpunten moet de komende
moeten er ook voldoende laadpunten zijn,
jaren als een vlek uitdijen. Hoepman: “We
na de bouw van vijf boten, het trucje kent.
bij bijvoorbeeld jachthavens en horecage-
kunnen beginnen in Woudsend en de elek-
Dan zouden beide motortypes dus concur-
legenheden. Hoepman: “We willen zoveel
trische route daarna verder uitrollen. Ook
rerend in prijs moeten zijn.” De regeling
mogelijk koppelingen: punten waar je zowel
hier moet de markt met oplossingen komen.
die in maart van dit jaar van start ging, is al
je boot, je fiets als je auto op kan laden. De
Verder kunnen er routes gecreëerd worden,
een klein succes: ruim 50 subsidieaanvragen
oplaadpunten kunnen duurzaamheid ook
bijvoorbeeld door natuurgebieden, waar je
zijn binnen. De regeling gaat door tot en
zichtbaar maken. Stel je koppelt zo’n oplaad-
alleen met een elektrische motor doorheen
met augustus 2010. Gezien de ruchtbaar-
punt aan een zonnepaneel. Dan zien de toe-
mag. Je biedt dan iets extra’s in plaats van dat
heid die aan elektrisch varen is gegeven,
risten dat ze echt duurzaam bezig zijn.”
je mensen bestraft voor hun gedrag.”
verwacht Hoepman de komende winter veel aanvragen.
5
www.friesemeren.nl
Creativiteit gevraagd bij sluis Stavoren Provinciale Staten heeft ingestemd met een bijzondere aanbestedingsvorm voor de nieuwe sluis Stavoren. Daarin wordt de markt uitgedaagd met creatieve oplossingen te komen voor dit watersportknelpunt.
tot vier uur. Dat vraagt om verbetering
“Voor ons staat vast dat de sluis voor deze toegangspoort tot Fryslân er moet komen”
in capaciteit en veiligheid, vindt ook
Mw. E. Keizer, CDA-lid Provinciale Staten
Op drukke dagen bedraagt de wachttijd voor de sluis van Stavoren soms drie
Provinciale Staten. Om alle creatieve en innovatieve ideeën voor de oplossing van dit knelpunt een kans te geven,
prijs met goede oplossingen te komen,
plek hebben. Het is de bedoeling om van
krijgt de aanbesteding de vorm van een
waarin aandacht voor duurzaamheid,
de sluis Stavoren een aantrekkelijke toe-
prijsvraag. Aan aannemers en ontwer-
ecologie, klimaatbestendigheid, beleving
gangspoort te maken. Het aanbestedings-
pers de uitdaging om tegen een scherpe
en publieksparticipatie een prominente
traject gaat in januari 2010 van start.
Duurzaamheid als tweede natuur Voor Het Friese Merenproject is
Daarom grepen de projectleiders van
duurzaamheid een
Het Friese Merenproject de Dag van
vast ingrediënt van al haar projecten. Maar hoe geef je er concreet invulling
de Duurzaamheid op 9 september aan voor een bezoek aan de expo Duurzame Waterbouw
in Akkrum, de bouw van
de eerste energieneutrale brug naar
aan? Excursies en kennis-
Kampen (de Ramspolbrug) en de duur-
collega’s van de provincie Fryslân en duur-
uitwisseling helpen daarbij.
zame voorbeeldjachthaven van Overijssel,
zaamheiddeskundigen uit voor ‘Boatsje’:
Roggebotsluis. Deze dag bracht hen tot het
een expertisesessie om concrete duurza-
inzicht dat niet altijd hightec maatregelen
me toepassingsmogelijkheden te bepalen
nodig zijn om duurzaamheidswinst te boe-
voor Het Friese Merenproject. De thema’s
ken. Duurzaamheid vind je terug in inno-
leefomgeving, water/bodem/landschap,
vatieve projecten als een energieneutrale
energie, materiaal en economie werden
brug of een ‘cradle-to-cradle’ bouwwerk.
gekoppeld aan concrete projecten. Het
Maar soms is een net iets andere aanpak
resultaat is een overzichtskaart met tal van
ook een uitkomst.
toepassingen, oftewel een duurzame vaar-
Vervolgens nodigden de projectleiders hun
kaart voor de toekomst.
6
Veel animo voor masterplannen Ruimtelijke kwaliteit van watersportkernen en toegangspoorten draagt bij aan toenemende bestedingen aan de
Combinatie van wonen en werken met uitnodigend waterfront
wal. Onder gemeenten is veel animo tot het opstellen van masterplannen voor hun watersportkernen.
“Dat is me vooral bijgebleven: goede, Voor de beleving van de watersporter minder uitnodigend
kritische vragen en de directe bereidheid om met ons aan masterplannen te beginnen”, kijkt Bram Hulsman terug op het
plan klaar is en Woudsend, dat al een eind
Bouwstenen uit Heeg
symposium dat Het Friese Merenproject op
op weg is.”
Het masterplan voor Heeg is klaar. Het maken
22 juni organiseerde. Gemeenten hebben de handschoen daadwerkelijk opgepakt:
Blik op het geheel
als projectleider ruimtelijke kwaliteit is
Volgens Hulsman is het voor iedere
Hulsman sindsdien door een flink aantal
gemeente zaak om goed te kijken waar
gemeenten benaderd. “In de toegangs-
men naartoe wil. “Je moet je niet op één
poorten Harlingen, Stavoren en Lemmer
aspect focussen, maar de kern als geheel
ervan levert aandachtspunten op voor andere watersportkernen. ’Borduur voort op de historie van de plek’, ‘Houd oevers openbaar’ en ‘Kies voor een menging van functies om de levendigheid te vergroten’ zijn voorbeelden van bouw-
tegen het licht hou-
stenen voor andere masterplannen. Mariëtte
den. Over alles wat
Hooftman begeleidde het proces in Heeg: “Iedere
bijdraagt aan ruim-
watersportkern kan haar voordeel doen met de
telijke
bouwstenen. Maar het blijft maatwerk, zowel
kwaliteit,
moet je het heb-
inhoudelijk als procesmatig.”
ben.” Dat is in geen twee kernen hetzelfde. In een his-
symposium werd gepresenteerd. Hulsman:
torisch stadje spe-
“Deelnemers aan het onderzoek bleken
len andere zaken
bijvoorbeeld veel geparkeerde auto’s langs
dan in een klein,
kades en rommelige achterzijdes van
relatief jong dorp.
bedrijven als storend te ervaren. Soms kan
wil de gemeente met ons kijken hoe de
“Daarbij komt dat ruimtelijke kwaliteit een
een beetje groen al bijdragen aan een beter
sluis, jachthaven en stadskern verbeterd
breed begrip is”, voegt Bram eraan toe.
aangezicht. Daarbij moet je wel uitkijken
kunnen worden. Ook voor de toegangs-
“Het kan bijvoorbeeld gaan om wat mooi
dat je geen bomen op onlogische plekken
poort vanuit Overijssel willen de gemeen-
of aantrekkelijk wordt gevonden, hoeveel
plaatst, of bomen die niet bij de omgeving
ten Weststellingwerf en Lemsterland het
aanlegplaatsen er in een watersportkern
passen. Zo waren er meer uitkomsten die
gehele tracé van Driewegsluis tot aan het
zijn, welke faciliteiten daar worden gebo-
bij ruimtelijke kwaliteit passen en die we
Tsjûkemar onder de loep nemen. Daarnaast
den, maar ook of er wel iets te doen is.
kunnen meenemen in de masterplannen.”
willen Balk, Sloten, Echtenerbrug, Joure,
Daar vindt iedereen natuurlijk iets anders
Een blauwdruk voor het ideale masterplan
Earnewâld en Leeuwarden als watersport-
van.”
is er niet; wel vindt Hulsman dat de pilot
kern een masterplan opstellen in navolging
Aanknopingspunten komen ook uit het
in Heeg een rode draad laat zien, die bruik-
van pilotkern Heeg, waarvoor het master-
belevingsonderzoek, dat tijdens het juni
baar is voor andere kernen.
Bram Hulsman, senior projectleider Het Friese Merenproject
7
Toerisme Fryslân in de lift Fryslân doet het dit jaar goed op toeristisch gebied. Programmamanager van Het Friese Merenproject Jaap Goos en directeur Fryslân Marketing Paul van Gessel spreken over kansen om daarop in te spelen met innovatie en promotie.
“De nieuwste cijfers van het CBS laten zien
was van de campag-
dat in de eerste helft van 2009 het aantal
ne rond de ‘Familie
aankomsten in Fryslân met maar liefst
Lekkerweg’, die in
16,2 procent is gestegen, waar landelijk
januari van dit jaar
een daling van 1,2 procent te zien is. Het
is gelanceerd. “We konden aanhaken bij
deze doelgroepen richten”, legt van Gessel
aantal overnachtingen laat een plus van
de campagne van het Nederlands Bureau
uit. “Terecht”, denkt Goos, “als je bedenkt
13,2 procent zien tegen een landelijke
voor Toerisme. In het vroege voorjaar lag
dat 60 procent van de bootverhuuromzet
daling van 1,3 procent. Die groei is boven
het zwaartepunt op Fryslân. Dat heeft
afkomstig is van buitenlanders, waaron-
verwachting, we blijven marktaandeel
goed gewerkt. Natuurlijk zorgt de crisis
der veel Duitsers. Bovendien is de helft
winnen op de rest van Nederland”, rekent
ervoor dat meer mensen in eigen land
van de vaste ligplaatshouders langs de
van Gessel voor. “Bovendien komt uit een
blijven, maar ze hadden ook een andere
IJsselmeerkust Duitser. Een belangrijke
recent gehouden enquête onder zo’n 100
binnenlandse bestemming kunnen kiezen.
reden om verder te investeren in de kwali-
watersportbedrijven een positief beeld naar
Een mooie opsteker”, vindt van Gessel.
teit van de havens en voorzieningen.”
voren. Fryslân doet het gewoon goed.”
Van Gessel ziet ook veel
moge-
lijkheden in het elektrisch
‘Fryslân gaat de provincie nog beter promoten. Goed voorbeeld zijn de nieuwe ‘virals’: Friese filmpjes met een knipoog, op YouTube.’
varen:
“Dat
is een mooie en innovatieve invulling
van
de beleving van de rust en kleinschaligheid van Fryslân.”
Goos:
subsi“Naast de subsi Goede timing “De
investeringen
van
Het
Friese
Innovatief
dieregeling voor
De groei komt uit de binnenlandse
de ombouw van
Merenproject betalen zich uit”, denkt
markt, maar daarnaast uit Vlaanderen en
boten werken we ook aan het openstellen
Goos. “De combinatie met jullie promo-
vooral het westelijk deel van Duitsland.
van vaarroutes exclusief voor elektrisch
tieactiviteiten blijkt goed te werken.” Van
“Op de korte termijn, ook met het oog op
varen. Dat voegt echt iets toe aan het
Gessel denkt dat met name de timing goed
de recessie, blijven we onze promotie op
watersportaanbod.”
8
www.friesemeren.nl
HET FRIESE MERENPROJECT WORDT MEDEGEFINANCIERD
Colofon - november 2009
DOOR DE EUROPESE GEMEENSCHAP EUROPEES FONDS
Meer over Meren is een uitgave van Projectbureau Friese Meren, Provincie Fryslân, Postbus 20120, 8900 HM Leeuwarden, Snekertrekweg 1, 058 – 2925862, www.friesemeren.nl. • Tekst en productie: Camerik Voortman communicatie- en pr-adviseurs. • Vormgeving: Ozingavorm • Drukwerk: drukkerij Telenga Franeker • Foto’s: Anneke Nauta landschapsarchitect, Willy van der Meer, Kick Dull, Fotobureau Het Hoge Noorden, Douwe de Vries, Sandra van Assen, YouTube en Het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen. Cover: Klik&Co / Richard de Jonge.
VOOR REGIONALE ONTWIKKELING EN SNN, EZ/KOMPAS
