Meditatie Kerstnacht 24 december 2015 LSE Hooglandse kerk, Leiden Het is fijn dat u hier bent. Op deze plek wordt het verband gelegd met de betekenis van Kerst. In die verbastering horen we het woord Christus, het Griekse woord voor het Hebreeuwse messias, gezalfde. Zonder dat verband is de betekenis van het zomaar een paar dagen ophouden met werken niet goed te begrijpen, ook al vindt iedereen het gewoon om vrij te zijn. Van de o zo aardig bedoelde kerstkaartjes, die we in deze dagen mogen ontvangen van buren, familie en anderen kijken hertjes en andere dieren je teder aan, terwijl ze met hun hoefjes in de koude sneeuw staan of een dik kerstmannetje je goedmoedig Ho, ho, ho toeroept. Die helpen niet echt het waarom van dit feest uit te leggen. Kinderen snappen er zo geen kerstbal van. Bovendien wordt op die manier voor wie er van houden - zoals ik - het nog eens extra ingepeperd: weer geen sneeuw en ijs. Naast de schaatsen moeten nu zelfs ook de skiën op de zolder. Mooi dus dat u hier bent. Voor dat verband. Kerstmis, het feest van de geboorte van Christus. Daarvoor moet je in de kerk zijn. Maar ja, ook dat is niet zonder probleem. Wij zijn van de generatie, die niet meer gelooft in sprookjes. En die verhalen over de geboorte van Jezus zitten toch in die hoek? Of niet soms? Je kunt er op twee manieren op reageren. Zeggen dat je niet in sprookjes gelooft, of in dat verhaal stappen, meegaan en kijken, wellicht ondergaan. Dia 1 (vrouwen met foto dode kind)
Dat wordt gevraagd terwijl we het geboortefeest van Christus vieren in een tijd, waarin grote groepen mensen op de vlucht zijn voor het geweld in Syrië. Op de vlucht voor een leider, die zijn eigen mensen bombardeert, jonge mensen verplicht dienst te doen in zijn leger. Op de vlucht voor het geweld van elkaar bevechtende verzetsgroepen en ontremde fanatici. We zien onvoorstelbaar veel vrijwilligers zich inzetten, maar tegelijkertijd een welgesteld Europa niet altijd even gastvrij en fris reageren op deze ontheemde mensen, die zoeken naar een plek om hun leven weer
op te pakken en hun trauma´s te verzachten. We hebben de verschrikkelijke beelden nog op ons netvlies van kapotgeslagen bootjes, verdronken vrouwen, mannen en kinderen. En daarbij de verhalen van wie een slaatje slaan uit de nood van deze mensen op de vlucht. Te midden van al deze verschrikkingen stappen we in het verhaal van Lucas. Ik stel voor dat te doen door de ogen van de herders. In het licht dat hen omgeeft. Dat vak van herder wordt vanouds in de Bijbelse verhalen dichtbij de betekenis van ons menselijk bestaan gebracht. Hoeden en weiden. Ben ik mijn broeders hoeder? vraagt een man, die vanwege eigen belang zijn broer en medemens heeft doodgeslagen. Het antwoord klinkt op meerdere plaatsen bevestigend. Daar gaat het nu juist om. Dat mensen naar elkaar omzien, elkaar hoeden en behoeden voor dreigend kwaad. In de nacht van de wereld waar grote meneren hun eigen belang dienen, zijn er mensen, die doen wat moet gedaan: zorgen, hoeden, weiden. Zo ook hier. In die nacht van de wereld waarin een keizer van Rome de dienst uitmaakt horen herders een engel. Niet zomaar een engel, maar een engel van de Eeuwige. Wacht even, we zitten op bekend terrein. Niks nieuws in Bijbelse verteltrant. Ook David, de latere koning en Amos, die boerenprofeet, worden bij hun schaapskudden weggeroepen. Er gebeurt dan steeds wel iets nieuws. De herders horen, dat er een bevrijder is geboren. Je moet je even voorstellen wat dat voor Joodse mensen - want dat zijn de mensen in dit verhaal - betekende. Een bevrijder! Bevrijder waarvan, zullen wij ons afvragen. Met die onwaarschijnlijke telling van alle inwoners in het hele Romeinse rijk, waarmee Lucas begint, helpt hij vele jaren later zijn tijdgenoten en ons de situatie van die tijd in het Joodse land zich voor te stellen. Wat heeft het tellen van een volk anders tot doel dan mensen als belastingplichtigen te registreren? Het gaat hier om een Romeinse praktijk van uitzuiging van het land en haar bewoners en de Joodse reactie daarop. De vraag, die ook Jezus kreeg gesteld: ´Is het geoorloofd de keizer belasting te betalen?´ stelde elke Jood zich. En later als hij zich moet verantwoorden bij Pontius Pilatus luidt de aanklacht, dat ´hij de mensen ervan weerhoudt belasting te betalen´ (Luc. 23, 1-3). Zo vader, zo zoon? Zo Jozef, zo Jezus? Er was groot verzet tegen de brute methoden waarmee de Romeinse bezetters hun belasting invorderden. Om een indruk te krijgen een citaat van een kritische Romein (Lactantius), die het gedrag van zijn landgenoten beschrijft. ´De Romeinse belasting-ambtenaren kwamen overal en brachten alles in rep en roer. De akkers werden meter voor meter opgemeten, elke wijnstok en vruchtboom werd geteld, elk stuk vee geregistreerd, en het aantal mensen werd nauwkeurig genoteerd. In de steden werd de bevolking bijeen gedreven, alle markten waren overvol met in groepen aantredende families. Overal hoorde men de kreten van hen die onder foltering en met stokslagen werden verhoord. Men speelde zonen uit tegen de vaders, vrouwen tegen hun mannen. Als alles uitgeprobeerd was, folterde men de belastingplichtigen, tot ze tegen zichzelf gerichte uitspraken deden, en als de pijn
gewonnen had, schreef men belastingplichtig bezit op, dat helemaal niet bestond. Leeftijd of gezondheidstoestand waren bij dit alles van geen enkel belang´. In die duisternis, die het leven van de mensen daar bepaalde, horen eenvoudige lieden, herders, dat er een bevrijder is geboren. Eigenlijk ook geen nieuws. Want in die tijd waren er om de haverklap opstandelingen, die een oproer begonnen. Van de eenenzestig opstanden in een tijdsbestek van 300 jaar gingen er zestig vanuit Galilea, de streek van Jezus, zijn ouders en discipelen, en alle begonnen zonder uitzondering met de weigering belasting te betalen. Een bevrijder horen de herders de engel zeggen. In de stad van David. Stad van David? Je zou dan allereerst aan Jeruzalem denken. Lucas helpt de herders zodat ze niet de verkeerde kant opgaan. Hij heeft al geschreven: Bethlehem, de stad van David. En dan wordt het nog duidelijker: ok, bevrijder, maar Heer, Kyrios? Kan het nog opstandiger in een wereld waar er maar één Heer en meester is, de keizer? De baas van het spul? En dan volgt uit de mond van de engel: gezalfde, messias. De langverwachte, de ultieme bevrijder. Alle teksten van de profeten, die ze in de sjoel hebben leren spellen, en waarin de Messias wordt beloofd als brenger van vrede en bevrijding vallen voor de herders op hun plaats. Waar moeten ze zoeken? De engel geeft als aanwijzing: ´je zult een pasgeboren kind vinden, in doeken gewikkeld, en het ligt in een kribbe´. Ja, hallo! Dat is een duidelijke aanwijzing? Elk pasgeboren kind is in doeken gewikkeld. En een voederbak…daar hoeven ze niet ver voor te lopen. Dia Maria met kind
Uit die tekst van Lucas doemt een beeld op van een vader en een moeder, die op de vlucht zijn voor hun achtervolgers. Een vader, die als vele Joden, weigerde belasting te betalen aan de bezetter, bedreigd wordt en daarvoor op de vlucht is, samen met zijn jonge vrouw, die niet voor niets door Lucas een buitengewoon revolutionair lied
in de mond krijgt gelegd over de Eeuwige, die als bevrijder de heersers van hun troon zal stoten, en de geringen aanzien zal geven, de hongerigen overlaadt met gaven, maar rijken wegstuurt met lege handen. Ouders, Jozef en Maria, vluchtelingen, die aangekomen in een stadje geen plek vinden om het kind waarvan zij zwanger was op een veilige plaats te verbergen. Ze leggen het in een voederbak, een kribbe. En waar vind je die in een stad? Daarvoor moet je bij de schapen zijn. En waar vind je schapen? Die vind je als je herders zoekt. En waar vind je die herders: in het veld. Op de vlucht voor hun achtervolgers brengen zij hun pasgeboren kind in veiligheid bij herders. Mensen die hoeden. Goed herderen. Zij zorgen voor dit kind. Als een Mozes dobberend in een houten kistje op het water van dreiging en dood, wordt hier Jezus door ouders op de vlucht in een houten voederbak en in de zorgende handen van herders gelegd. Daar in dat veld is de herders een licht opgegaan. Een goddelijk licht. Dat kind daar in de voederbak van hun eigen vee, dat moet ´m zijn. De bevrijder, redder van mensen. Zoals zij hun schapen hoeden en weiden zo zal Hij de armen en geringen van zijn volk hoeden, voor hen opkomen. En zo gaat dat later ook de grens over. Wereldwijd goed nieuws over een mens van God, die voorleefde, wat van mensen wordt gevraagd. Die ons inspireert om dezelfde weg te gaan van liefde en vrede. Zijn komst in onze wereld vieren we in deze nacht. En we zien hem als een kind van ouders op de vlucht. Lucas heeft zijn geloof in Jezus als een mens, die op een speciale manier bij God hoort, op zijn eigen manier vorm gegeven in een verhaal, waarin hij oude Joodse bronnen en nieuwe eigentijdse ervaringen verwerkt. Zijn verhaal zet dat alles in hemelse luister. Engelen als literaire verbindingsfiguren tussen de hemel en de aarde doen ons in zijn verhaal voor wat we in deze nacht nadoen: bij het gedenken van de geboorte van Jezus alle gewicht, alle eer toekennen aan de Eeuwige, die we van oudsher God noemen. We doen dat als we hier samen komen in onze gebeden, in het zingen van liederen. In het breken en delen van brood en wijn maken we telkens een begin met waar het in dat samen eten om gaat, om vrede op aarde voor mensen van het welbehagen. Dat zijn de armen en vervolgden allereerst. Maar dan ook heel het volk dat die blijdschap ten deel valt. Uitgesloten zijn in deze Bijbelse bevrijdingstheologie de tirannen van toen en nu. Het is een gekwalificeerde vrede die we hier elkaar toewensen en aan elkaar uitreiken met brood en wijn door er te zijn als herders voor elkaar. Toevertrouwd aan elkaars zorg. Beide dia´s Lukas tekent Jezus als een vluchtelingenkind. Dat maakt eens te meer helder wat ons te doen staat in deze tijden als vluchtelingen aan onze grenzen en deuren kloppen. Zij onder ons wonen. Dit verhaal leert ons onze angst over de onzekerheid, die de wereld overspoelt, angst voor geweld, angst voor mensen die ons vreemd zijn,
in te ruilen voor hoop. Ons verlangen naar vrede te vertalen naar ontmoeting en verbinding met elkaar. Het komt goed!!!! Een gezegend Kerstfeest!!!!
