Mediation als alternatief
Mediation als alternatief Bemiddeling door hulp- en dienstverleners
Bert la Poutré Michael Boelrijk
Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010
© 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 7766 4 NUR 752 Ontwerp omslag: Anita Amptmeijer, A-Graphics design, Apeldoorn Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, Pune, India Eerste druk, 2001 Tweede druk, 2010 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten
www.bsl.nl
Inhoud
Inleiding
7
1 1.1 1.2 1.3 1.4
Begripsafbakening Bemiddeling en mediation: waar gaat het om? Verkenning Afbakening Samenvatting
9 9 10 14 20
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8
Methodiek van mediation Basis van mediation Toetsing voorwaarden voor mediation Fase 1 Introductie Fase 2 Informatie Fase 3 Onderhandelen Fase 4 Afronding Fase 5 Formaliseren Samenvatting
21 21 23 24 27 33 40 40 42
3 3.1 3.2 3.3
Als het onderhandelingsproces stagneert Stagnatie Stagnatie oplossen Samenvatting
43 43 44 49
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5
Praktijk van mediation Mediation en zakelijke geschillen Buurtbemiddeling Scheidingsbemiddeling Mediation voor en door jongeren Samenvatting
51 51 52 61 67 68
5 5.1 5.2
Bemiddeling en het strafrecht Waarom bemiddelen tussen slachtoffer en dader? Slachtoffer-daderbemiddeling in Nederland
69 69 72
6
Mediation als alternatief
5.3 5.4
Internationaal perspectief Samenvatting
76 77
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5
De bemiddelaar Competenties van bemiddelaars Beroepskrachten en vrijwilligers Hulp- en dienstverleners als bemiddelaar Opleiding tot bemiddelaar Samenvatting
79 79 85 86 89 91
7 7.1 7.2 7.3 7.4
Organisatie van mediation Afwegingen van de bemiddelaar Formele regelingen Financiering Samenvatting
92 92 94 98 99
Nawoord
100
Bijlage 1 De bemiddelaar en andere bij geschillen betrokkenen
101
Bijlage 2 Schema fasen van mediation
102
Bijlage 3 Wat is een NMI-mediator?
104
Bijlage 4 Gedragsregels voor de NMI-mediator
106
Bijlage 5 Opleidingskwalificaties hulp- en dienstverlenende beroepen
109
Bijlage 6 Model mediationovereenkomst
113
Bijlage 7 Model vaststellingsovereenkomst
117
Literatuur
121
Over de auteurs
123
Register
124
Inleiding
Er is in Nederland al jaren in toenemende mate aandacht voor mediation en bemiddeling. Soms gaat het om een alternatief voor de gang naar de rechter, in andere gevallen om specifieke vormen van conflictoplossing of een alternatief voor meer gebruikelijke vormen van hulpen dienstverlening. Het is niet verwonderlijk dat mediation de laatste jaren steeds meer in de belangstelling staat. Geschillen tussen mensen en organisaties doen zich altijd wel voor en als partijen er zelf niet uitkomen wenden zij zich veelal tot een rechter, een arbiter of een hulp- of dienstverlener. Kenmerk van die vormen van geschilbeslechting is dat een derde wordt ingeschakeld die zich buigt over de inhoud van het geschil. Het Harvard-model van onderhandelen is een methode waarmee verschillen in belangen kunnen worden overbrugd. Dat maakt het mogelijk dat beide partijen erop vooruit gaan in plaats van dat er slechts één als winnaar uit de bus komt. Kenmerkend voor die manier van onderhandelen is dat partijen in een geschil bereid en in staat zijn er zelf uit te komen en de oplossing niet aan een derde overlaten. Deze methode heeft bekendheid verworven met het principe van de win-winsituatie. Mediation is in wezen niets anders dan het toepassen van deze succesvolle methode van onderhandelen in geschillen. De partijen in het geschil voeren zelf de onderhandelingen. De bemiddelaar bemoeit zich niet met de inhoud van het geschil, maar stuurt het proces van onderhandelen. De methodiek van mediation biedt dan ook het voordeel dat partijen in een geschil hun eigen oplossingen nastreven, zelf en zelfstandig een uitweg kunnen vinden uit de problemen waarin zij verzeild raakten en niet afhankelijk zijn van het oordeel van een derde. Partijen blijven – of worden weer – eigenaar van hun geschil. In dit boek behandelen we de methodiek en de toepassingsmogelijkheden van mediation binnen het werkveld van hulp- en dienstverlening. We richten ons met name op hbo-juristen, sociaaljuridische dienstverleners, maatschappelijk werkers en sociaalpedagogische hulpverleners. We gaan uit van mediation als methodiek die wordt
8
Mediation als alternatief
toegepast door een onafhankelijke en neutrale derde. Essentieel is dat de bemiddelaar geen belangen bij of bindingen met de partijen in het geschil heeft. Mediation verdient een eigen, zelfstandige plaats in het werkveld en kan niet worden beschouwd als onderdeel van bijvoorbeeld belangenbehartiging. Wie opkomt voor de belangen van cliënten verricht zinnig werk, maar is vanuit die positie niet de aangewezen persoon om als bemiddelaar op te treden. Hetzelfde geldt voor wie optreedt namens cliënten. Die activiteit wordt voor sommige beroepsgroepen wel als bemiddelen aangeduid, maar de elementen onafhankelijkheid en neutraliteit ontbreken. Door zich de methodiek en werkwijze van mediation eigen te maken zijn hulp- en dienstverleners in staat partijen in een geschil te begeleiden bij het proces waarin zij hun geschil zelf bijleggen en hun eigen oplossingen vinden. Door die nadruk op zelfwerkzaamheid van clienten heeft mediation een sterk emancipatoir effect. Bovendien leren partijen in een geschil tijdens de mediation hoe zij effectief kunnen communiceren en onderhandelen. Succesvolle mediation heeft een preventieve werking op mogelijke geschillen in de toekomst. Al met al redenen genoeg voor werkers in de hulp- en dienstverlening zich de theorie en praktijk van mediation eigen te maken.
