Basisaspecten: Melken en Lactatieperiode Internationale BABKOK Instituut van Onderzoek en Ontwikkeling van Dierhouderij
Mastitis: Preventie en Diagnostiek Basisaspecten van melkproductie
Universiteit Wisconsin, Madison
MASTITIS: PREVENTIE EN DIAGNOSTIEK Michael A. Wattio BABKOK Instituut INLEIDING Om problemen, die met mastitis binnen de kudden te maken hebben, op te lossen is het nemen van preventieve maatregelen veel effectiever dan pogingen om klinische gevallen steeds te laten behandelen. Ook bij de teruggenomen intervallen tussen nieuwe infecties heeft behandeling van de bestaande infectiegevallen overduidelijk beperkte succesfactoren. Omdat het onmogelijk is om overdracht van de infecties volledig uit te sluiten vraagt bestrijding van mastitis blijvend om langdurige investeringen. DIAGNOSTIEK Mastitis, een aantal somatische cellen en verlaging van de totale kuddeproductiviteit Meer dan 98% van de somatische cellen die, als resultaat van een afweerreactie van het lichaam op de vreemde bacteriën in de uier, aangetroffen worden in de melk - behoren tot de witte bloeddeeltjes die vervolgens op deze manier terecht kwamen in de melk. (zie Basisaspecten “Mastitis: ziekte en verspreiding daarvan”). Het hoge aantal somatische cellen heeft een direct verband met verlaging van de melkproductiviteit. De melk van alle koeien die uiteindelijk met elkaar
gemixt wordt in een spaarton, is de beste indicatiestof voor de sampleafname t.b.v. het onderzoek naar de verspreiding van mastitis (Tabel 1). Een aantal somatische cellen die hoger is dan 200.000 cellen/ml verwijst naar de aanwezigheid van de subklinische mastitis. Resultaten lager dan 400.000 cellen/ml zijn typisch voor de gemiddelde kudde met goede onderhoud van de dieren, maar zonder het speciale mastitis bestrijdingsprogramma. De kudden die wel voorzien worden van het effectieve bestrijdingsprogramma hebben een vast resultaat die lager is dan 100.000 cellen/ml. Om te vergelijken nemen wij een aantal van 500.000 cellen wat ons aangeeft dat éénderde van de melkklieren van alle koeien zijn geïnfecteerd, wat vervolgens leidt tot minimaal 10% melkverlies als resultaat van klinische mastitis. Dit aantal van de somatische cellen van de sample uit gemixte melk laat ons niet zien over welke type infecties het gaat en bij welke koeien. Ondanks alles blijft dit een goed instrument voor het volgen van de mastitisverspreiding binnen de kudde in bepaalde periodes (per maand of per jaar).
Afbeelding 1: Verbetering van hygiëne en onderhoud van de koeien zijn effectieve methodes voor de verlaging van een aantal van de nieuwe besmettingsgevallen (van A richting B), maar de bestaande gevallen blijven moeilijk te genezen en de zieke koeien blijven langdurig ziek, ook nadat het aantal besmettingen lager is geworden (B). Alleen na de blijvend reguliere maatregelen over een langere termijn (jaren) zal het besmette aantal verminderen (van B naar C).
Basisaspecten: Melken en Lactatieperiode
Mastitis: Preventie en Diagnostiek bestemde bekers of Tabel 1: Verband tussen de aantal van de somatische cellen (ASC) van de boorden. In de losse gemixte kuddenmelk, verliezen productiviteit eb verspreiding van de mastitis ruimtes kunt u wel ASC Besmette Verlies Subklinische mastitis afmelken op de vloer, kwarten melkproductie, % maar onder voorwaarde <200.000 6% 0-5 Bijna geen dat na de controle het 200.000 - 500.000 16% 6-9 Incidenteel afgespoeld wordt met 500.000 -1.000.000 32% 10-18 Breed verspreid >1.000.000 48% 19-29 Epidemie water. Bacteriën in de melk
Mastitistest uit Californië
Het bepalen van de type van bacteriën die gevonden zijn in de melk kan nuttig zijn om de aantallen te weten van de aanwezige soorten daarvan. Heel vaak worden bepaalde combinaties van diverse soorten bacteriën aangetroffen. Maar soms wordt het ook duidelijk zichtbaar dat een bepaalde soort overwegend aanwezig is (bijvoorbeeld Strep. Agalactiane). Indien concentratie van bacteriën te hoog is (> 500.000 bacteriën/ml), zal het bepalen van de bacteriesoort ons verwijzen naar de bron van de infectie. De aanwezigheid (of afwezigheid) van de bepaalde types bacteriën helpt ons bij het nemen van de juiste antibesmettingsmaatregelen. Concentratie van de bacteriën van de kudden met goede onderhoud is niet hoger dan 1.000 bacteriën/ml.
Om deze test uit te voeren mengt u de inhoud van elke afgekolfde uierkwart afzonderlijk van elkaar met een sopoplossing. De melk van de besmette kwarten wordt dan geleiachtig, u kunt het visueel beoordelen. Deze reactie geeft ons een algemeen beeld over de aanwezigheid van somatische cellen in de melk, een positieve reactie betekend de aanwezigheid van mastitis.
Diagnose van mastitis individueel per koe Controle uiterlijk uiers De eerste tekenen van de mastitis zijn opgezwollen, warme of pijnlijke bij aanraking van de uierkwarten. Verandering van de afmetingen en aanwezigheid van het lidtekenweefsel is makkelijker te herkennen na de melkbeurt, als de uier leeg is. Controle uiterlijk melk Bij het bestuderen van de eerste melkpartij (afgekolfd) kunt u gelijk zien of dit er anders uitziet dan normaal, in dit geval mag de melk niet worden gebruikt. De opvallende kenmerken van de afwijkingen kunnen zijn: de verandering van kleur (waterig) of aanwezigheid van troebel of stolsels. Bij het afkolven moet u zorgen dat de melk niet terecht kan komen op de poten, staart of uier van de koe. Om verspreiding van bacteriën tussen de uierkwarten te voorkomen mag de medewerker nooit doen afkolven op zijn hand. In de stallen waar koeien worden vastgeklemd voor het melken wordt vaak afgekolfd in speciaal hiervoor
Bacteriënkweek Deze test wordt meestal gebruikt voor de reeds uitgeselecteerde koeien, waar aanwezigheid van het serieuze probleem is gebleken uit de eerste test. Kweekresultaten van de melk van een bepaalde koe bepalen het type van de aanwezige bacterie, wat vervolgens bepalend is voor de optimale medische kuur met antibiotica. PREVENTIE Preventie van mastitis is hoofdzakelijk gericht op de eenvoudige methodes die zorgen voor de lagere frequentie en duur van de infecties (Tabel2). Hoge hygiëne tijdens het melken: Voor het melken dienen de tepels goed te worden gewassen en afgedroogd. In het geval als de melk gefiltreerd wordt, dan zal de aanwezigheid van stoffen op de flinter wederom verwijzen naar slecht gewassen tepels of naar slechte hygiëne tijdens het bevestigen of afnemen van de melkmachine. Een juist gebruik van de melkmachine en de juiste werking van de melkmachine: De vacuüm druk van het melkapparaat moet zijn tussen 275 en 300 mm. Wijzigingen van vacuümdruk moeten tot een minimum worden teruggebracht, hierbij moet u zeker vermijden dat de melkbekers afglijden of los gaan van de tepels. De regulator van het vacuümhalte moet regelmatig gekeurd worden en schoon worden gemaakt.
Basisaspecten: Melken en Lactatieperiode Deppen van de tepels na het melken: Uit de onderzoeken kwam naar voren dat hoeveelheid van de nieuwe geïnfecteerde gevallen zal meer dan 50% afnemen na het gebruik van het desinfecterende middel m.b.v. sproeien of deppen van de tepels. Het deppen van de tepels na het melken is het meest effectief tegen Staphylococcus aureus en Streptococcus agalactiae, de meest besmettelijke soorten bacteriën die oorzaak van de mastitis zijn. Deppen van de tepels heeft geen invloed op reeds bestaande infectie van de gedesinfecteerde uier. Dit verklaart het feit dat er geen snelle positieve resultaten bereikt worden bij deze methode. Om het niveau van de ziekteverspreiding snel te verlagen is het eigenlijk nodig om alle geïnfecteerde koeien van de kudde te verwijderen (afbeelding 1). Behandeling van alle koeien buiten lactatie periode: Het ontstaan van de nieuwe infecties kan aanzienlijk worden verlaagd met effectief gebruik van antibiotica met lange werking die ingespoten wordt in elke uierkwart tijdens de laatste melking voor de “droge” periode. Het behandelen van de mastitis buiten de lactatie periode blijft de beste genezingsmethode tegen subklinische mastitis, wat in tegenstelling hiervan bijna nooit volledig succesvol te behandelen is tijdens de lactatie periode. Moderne en tijdelijke behandeling van alle gevallen van klinische mastitis: De juiste behandelkuur wordt voorgeschreven door de dierenarts. Om het risico van infectieverspreiding te beperken moet de koe ook het juiste onderhoud krijgen. Afkeuring van de chronisch zieken koeien: Deze methode is in principe effectief, dit is omdat maar tussen de 6 en 8% van alle koeien verantwoordelijk zijn voor in totaal 40-50 % van alle gevallen met klinische mastitis in de kudde. Hoogwaardig voer voor de verhoogde weerstand van de koeien: Er bestaat een werkelijke verband tussen deficit van selenium plus vitamine E in de dierenvoer en de hoeveelheid van nieuwe infectiegevallen. Overige onderhoudsmethodes op basis van praktijkervaring: Sommige eenvoudige maatregelen helpen ook met bestrijding van mastitis.
•
•
Mastitis: Preventie en Diagnostiek Voeren van de koeien gelijk na het melken, zodat ze minimum één uur nog blijven staan voor dat ze weer gaan liggen. Zieke koeien worden als de laatste gemolken. BEHANDELING VAN MASTITIS
Toxische mastitis Toxische mastitis die veroorzaakt wordt door bacteriën zoals Coliform is levensbedreigend voor de koe. Bij het ontdekken van tekens van algemene reactie (dier kan niet meer opstaan, versnelde hartslag, koorts, etc.) moet onmiddellijk contact gezocht worden met de dierenarts. Verwijdering van toxines wordt verholpen met regulier melken iedere twee tot drie uur. Klinische mastitis Tijdelijke behandeling van de klinische mastitis beperkt de mogelijkheden van verdere verspreiding van de ziekte. De dierenarts die bekend is met de totale situatie van de gehele kudde, maakt de beste voorschriften. In het geval van de voorgeschreven antibioticakeur moet deze strikt worden nagekomen. Het is bekend dat behandeling vaak vroegtijdig wordt gestopt zonder een volledig afgemaakte medicijnenkuur. Hiermee krijgen antibiotica geen kans om de diep gevestigde besmettingen (diepe ontsteking) te bereiken om alle bacteriën te kunnen doden. Alleen mastitis veroorzaakt door Streptococcus agalactiae is met succes te bestrijden (meer dan 90%) m.b.v. antibiotica tijdens lactatieperiode. Maar in het geval als mastitis veroorzaakt wordt door de bacteriën Coliform of door andere microorganismen is het percentage van succesvolle behandeling met antibiotica zelden hoger dan 4050% en soms is het zelfs niet meer dan 10%. Subklinische mastitis Het hoge aantal van de somatische cellen in de melk verwijst naar de aanwezigheid van de subklinische mastitis, maar dit betekent niet dat gelijk over gegaan moet worden naar de behandeling met antibiotica. Bovendien hebben wij reeds aangegeven dat succes daarvan zeer laag is. Subklinische mastitis is het beste te behandelen buiten de lactatie periode.
Basisaspecten: Melken en Lactatieperiode
Mastitis: Preventie en Diagnostiek
Tabel. 2 Vragenlijst t.b.v. het onderzoek naar de bron van infectieverspreiding en oordeel van de mogelijke bestrijdingsmethodes (waar het nodig is aanvinken in het vakje) KOEIEN 1. Welke koeien hebben meeste klinische gevallen? Buiten lactatie__; net gekalfd__; eerste jaar gekalfd__; met hoge productie__; altijd bij dezelfde__; gecombineerd__. ONDERHOUD 2. Type verblijfplaats/deklaag waar de koe op ligt. Beton__; zand__; grond__; stro__; Zaagsel__; overige__________ . 3. Is de deklaag schoon (van de mest) en droog? □ 4. Eten koeien na het melken, zodat ze langer blijven staan ca. 1 uur? □ 5. Worden langzaam werkende antibiotica gebruikt buiten de lactatieperiode? □ MELKMACHINE 6. Is de installatie correct geïnstalleerd? □ 7. Komt de vacuümcapaciteit van de pomp, de afmetingen van de vacuüm verdeelunit en van de leidingen overeen met het aantal van de melkmachines? □ 8. Worden de vacuümregelaars en pulsatoren goed onderhouden? □ 9. Wordt de melkapparatuur goed schoon gemaakt? □ 10. Hebben de rubberen onderdelen en leidingen geen scheuren of gaten, wordt het regulier vervangen? □ MELKINGPROCES 11. Worden de tepels met een minimum hoeveelheid water gewassen en worden ze goed afgedroogd m.b.v. papieren wegwerp doeken of individuele handdoeken? □ 12. Wordt de biestinhoud regelmatig gecontroleerd? □ 13. Bij het afspoelen van de uier is er voldoende contact met het verzorgingsmiddel en wordt deze goed verwijderd bij het afdrogen? □ 14. Is het water te zien aan het eindpunt van de melkbeker tijdens het melken? ___ 15. Word er het nodige gedaan om het afglijden of afvallen van de tepelvoering te voorkomen? □ 16. Wordt het machinaal bijmelken vermeden? □ 17. Wordt alle inhoud van de uier afgemolken binnen 3-6 minuut? □ 18. Worden tepels gedesinfecteerd na het melken? □ 19. Worden de onderste 2/3 deel van de tepels gedesinfecteerd? □
___ ___ ___ ___ ___ ___
___
___ ___ ___ □ ___ ___ ___ ___ ___
*Voor de controle van de vacuümregelaar en de vacuümreserve doe het volgende: Na het aan zetten van de melkmachine
laat het met lucht vullen gedurende 5 seconde. Controleer vacuümmanometer. Doe de vinger in de voering en tel seconden op tot dat de normale pulsatie gaat beginnen. In het geval als de wijzer van manometer over het meetpunt gaat en er zijn meer dan 3 seconden nodig geweest om de normale pulsatie te bereiken, dan is het functioneren van de vacuümregelaar niet juist en de vacuümreserve is niet voldoende. Beide afwijkingen kunnen de reden zijn van het opmerkelijke verschil in de vacuümdruk tijdens het melken.
Behandelen met lactatieperiode
antibiotica
buiten
De injecties in de melkklier buiten de lactatieperiode met antibiotica met lange werking blijft de belangrijkste bestrijdingsmethode. Dit helpt te genezen van ca. 50% mastitis gevallen veroorzaakt door Streptococcus agalactiae en tot 80% gevallen veroorzaakt door Streptococcus uberis, Streptococcus dysgalactiae etc. Één kwart van de uier die succesvol genezen was tijdens behandeling buiten de lactatie periode geeft tijdens de eerstvolgende lactatieperiode 90% van haar productiviteit. In het geval als deze kwart niet is genezen of besmet is geraakt buiten de lactatieperiode dan is de verwachte productie
tijdens eerste volgende lactatieperiode maar 6070% van de totale potentiaal.
Behandelen van mastitis met antibiotica tijdens lactatieperiode is weinig effectief. Het behandelen van de mastitis buiten lactatie periode blijft het beste genezingsmethode tegen subklinische mastitis.
Basisaspecten: Melken en Lactatieperiode
Internationale BABKOK Instituut van Onderzoek en Ontwikkeling van Dierhouderij is onderdeel van Universiteit Wisconsin, Madison Deze publicatie is gefinancierd door een spesiale Grand van USDA CSRS nr. 92-34266-7304, en door U.S. Livestock Genetics Export, Inc. Nummer publicatie DE-LM-6-082396-R Deze en de andere publicaties kunt u opvragen bij BABKOK Instituut op het adres:
Mastitis: Preventie en Diagnostiek
