Martin Harvey

JENGI: HAAL HET REGENWOUD NAAR JE KLAS

HANDLEIDING VOOR DE LEERKRACHT

Jengi is ‘de geest van het woud’ in het geloof van de Baka, de oorspronkelijke bewoners van Zuidoost-Kameroen. Met het gelijknamige IT-gestuurde lespakket brengt WWF deze spirit bij jou op school.

1

©WWF-Canon/Martin Harvey

Inhoudstafel

Leeswijzer I. ALGEMENE INFORMATIE

blz. 4

1. Jengi… geschoeid op de leest van Regenwoud.kom 2. Jongeren warm maken voor duurzame ontwikkeling… hoe doe je dat? (De pedagogische uitgangspunten) 3. Voor wie is het project bedoeld? (De doelgroep)

II. JENGI … DUURZAME ONTWIKKELING IN KAMEROEN

blz. 7

1. Jengi: een voorbeeld van duurzame ontwikkeling 2. Historiek van het Jengi-project 3. Situering en voornaamste problemen van de regio

III. HOE WERK JE MET JENGI?

blz. 9

1. Help, een ICT project!!! 2. Overzicht van de verschillende thema’s

IV. BESCHRIJVING EN LESVOORSTEL PER THEMA

blz. 17

Module 1: Biodiversiteit Module 2: Bosexploitatie Module 3: Baka en Bantoe Module 4: Landbouw Module 5: Toerisme

Samenstelling handleiding: Yolente Delaunoy en Sabien Leemans (WWF)

Dit project kwam tot stand met financiële steun van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

2

Leeswijzer Deze handleiding is bedoeld voor leerkrachten die met het Jengi-project aan de slag willen. Het eerste deel geeft algemene informatie over het leerplatform: doelstellingen en pedagogische uitgangspunten van het project, de doelgroep, enz. In het tweede deel vind je achtergrondinformatie over het terreinproject van WWF in Kameroen, waar het leerplatform op gebaseerd is. In het derde deel volgt de praktsiche informatie over hoe je met Jengi aan de slag kan en een overzicht van de vijf thema’s. In deel vier worden er tips gegeven hoe je de verschillende werkvormen in de klas kan aanbrengen en welke eindtermen er bereikt worden door te werken met de verschillende thema’s.

Wij wensen je alvast veel plezier met Jengi! Het WWF Educatie-team

3

I. ALGEMENE INFORMATIE

1. Jengi… geschoeid op de leest van Regenwoud.kom

In 2002 bracht SHE Consultancy i.s.m Landscape Foundation het project Regenwoud.kom in de Vlaamse scholen. Dit ICTgestuurde leerplatform was opgevat als een virtuele expeditie naar het Tirimbina forest in Costa Rica. Het project richtte zich naar jongeren van 17 –18 jaar, die over het algemeen niet wakker liggen van duurzame ontwikkeling. Al snel bleek een ICT-gestuurd leerpakket een ideaal middel om deze doelgroep te bereiken. Na een succesvolle herhaling van de campagne Regenwoud.kom in 2004, creëerde WWF een nieuw leerplatform volgens dezelfde principes: ‘Jengi: haal het regenwoud naar je klas’. Hierbij staat het Jengi-project van WWF in ZO-Kameroen centraal. Jengi vertrekt vanuit casusgeoriënteerde onderwijs, waarbij concrete situaties centraal staan. Het speelt ook in op de behoefte van de jongere om zélf te ontdekken – men spreekt van leerlinggestuurd onderwijs - en dit via methodes die aansluiten bij zijn eigen leefwereld. Door zowel economische, sociale als ecologische facetten te belichten, vormt het een uitgesproken voorbeeld van educatie rond duurzame ontwikkeling. Zo is het mogelijk om vanuit verschillende vakken rond eenzelfde thema te werken en wordt ook ingespeeld op de vakoverschrijdende eindtermen.

4

2. Jongeren warm maken voor duurzame ontwikkeling, … hoe doe je dat? - De pedagogische uitgangspunten Jongeren warm maken voor natuur- en milieubehoud en duurzame ontwikkeling is niet evident. Nochtans is dit de belangrijkste doelstelling van het project. Om deze doelstelling te bereiken wordt er gewerkt met casusgeoriënteerde en leerlinggestuurde onderwijsvormen. Aan de hand van een virtuele expeditie naar het tropische regenwoud in Kameroen werken de leerlingen rond verschillende thema’s: deze schetsen de situatie in Kameroen, maar zijn ook bij ons actueel.

De thema’s: Biodiversiteit – Bosexploitatie - Baka en Bantoe (Cultuur) – Landbouw - Toerisme.

Voor elk thema wordt zoveel mogelijk de link gelegd tussen de situatie in Kameroen en in Vlaanderen: bv. in het geval van de import van tropisch hout door Vlaamse bedrijven.

Vermits “Jengi: Haal het regenwoud naar je klas” als een expeditie is opgevat, speelt het project in op de exploratiedrang van jongeren. De virtuele expeditie in Kameroen zet hen op weg. Daarnaast geven we heel wat tips en ideeën om ook in de eigen leefomgeving van de jongeren op ontdekking te gaan

5

3. Voor wie is het project bedoeld? - De doelgroep Het project richt zich tot klassen van het 4e, 5e en 6e jaar secundair onderwijs: zowel ASO, TSO, KSO als BSO. In principe kan elk thema door elke richting of jaar gevolgd worden. Er is immers veel keuzevrijheid in de manier waarop het thema concreet wordt ingevuld. Toch zijn er enkele thema’s die eerder geschikt zijn voor technische richtingen: bv. Bosexploitatie en Toerisme. Het thema Landbouw is zeer geschikt voor zowel economische richtingen als voor leerlingen van land- en tuinbouwscholen. Het thema Biodiversiteit sluit dan weer zeer goed aan bij de eindtermen biologie van de tweede graad ASO. Het thema Baka en Bantoe kadert zeer goed in de lessen geschiedenis van het ASO en sluit aan op specifieke eindtermen voor “Humane wetenschappen”. In Deel 3 van deze handleiding vind je voor elk thema een overzicht van de inhoud, de gebruikte werkvormen en de bereikte eindtermen. Aan de hand van dit schema kan een keuze gemaakt worden rond welke thema’s zal gewerkt worden. Men kan de leerlingen ook zelf laten kiezen. Om het project voor BSO-klassen toegankelijker te maken werd per thema een extra werkvorm ontwikkeld: deze werkblaadjes zijn als pdf te downloaden van de website (zie bij ‘Informatie voor leerkrachten’).

6

II. JENGI … DUURZAME ONTWIKKELING IN KAMEROEN WWF is van mening dat de bescherming van ecologische rijkdom niet kan worden losgekoppeld van de sociaal-economische situatie, en implementeert dit wereldwijd in haar activiteiten. Een voorbeeld hiervan vormt het Jengi-project in het zuidoosten van Kameroen. Bij het beheer van de beschermde gebieden in de regio is ook de dialoog met de bosexploitanten en de lokale bevolking cruciaal. 1. Jengi: een voorbeeld van duurzame ontwikkeling Het Jengi-project, dat oplossingen zoekt voor de complexe problemen in de regio, geeft op een heel concrete manier aan hoe het principe van “duurzame ontwikkeling” op het terrein kan toegepast worden. Niet alleen de bescherming van de biodiversiteit staat centraal, maar ook sociale en economische factoren worden in rekening gebracht. Het project heeft een heel rijke inhoud en geeft kansen om het te hebben over uiteenlopende thema’s (biodiversiteit, bosexploitatie, andere culturen, toerisme en landbouw en economie), thema’s die ook bij ons in Vlaanderen belangrijk zijn. Meer over de problematiek in Zuidoost Kameroen en de oplossingen die WWF daar tegenoverstelt, vind je in onderstaande tekst én op de website van WWF-International: www.panda.org (geef ‘Jengi project’ in op de zoekfunctie). 2. Historiek van het Jengi-project WWF speelt een belangrijke rol bij de bescherming van de bosgebieden in het zuidoosten van Kameroen. De organisatie is sinds de jaren ’90 actief in deze regio. De eerste activiteiten waren voornamelijk gefocust op het inventariseren van de olifantenpopulatie. Als één van de belangrijkste partners van het Nationaal Biodiversiteitsplan van de Global Environmental Facility1, was WWF in 1995 betrokken bij de oprichting van 3 nieuwe Nationale Parken (Lobéké, Boumba-Bek en Nki). De steun van WWF voor het beheer van deze parken was onontbeerlijk. Het werd echter snel duidelijk dat deze parken door de aard en de snelheid van de commerciële houtkap in de streek snel zouden resulteren in drie “eilandjes” ongerept bos. Ook zouden er conflicten kunnen ontstaan tussen de beheerders van ©WWF-Canon/Martin Harvey de beschermde gebieden en de lokale gemeenschappen. Vandaar dat WWF een bredere visie ontwikkelde en vanaf 1998 duurzaam bosbeheer en participatief medebeheer integreerde in het project. 1 Global Environmental Facility (GEF) werd opgericht in 1991 en heeft als doelstelling ontwikkelingslanden te helpen om projecten en programma’s i.v.m. natuurbehoud en milieu te financieren.

7

3. Situering en voornaamste problemen van de regio Het projectgebied situeert zich in het zuidoosten van Kameroen en heeft een oppervlakte van ongeveer 2.7 miljoen ha (12.5% van de totale oppervlakte van Kameroen). Dit tropische regenwoud herbergt een heel rijke biodiversiteit: meer dan 300 vogelsoorten, meer dan 121 vissoorten, ongeveer 250 vlindersoorten en 50 grote zoogdiersoorten, o.a. olifanten, gorilla’s en chimpansees. De lokale bevolking is afhankelijk van de bossen voor haar voedselvoorziening (jacht, fruit, honing), medicijnen en ook (misschien wel het belangrijkste) voor haar culturele identiteit. 25% van de lokale bevolking behoort tot de etnische groep van de Baka pygmeeën, die nog gedeeltelijk hun traditionele levenswijze als jagersverzamelaars hebben behouden.

De belangrijkste bedreigingen voor de biodiversiteit in de regio en voor de bevolkingsgroepen wiens voortbestaan ervan afhangt, zijn de ongecontroleerde houtkap en de stroperij. De ligging in de grensstreek en langsheen de routes naar de Centraalafrikaanse Republiek en Congo, heeft de streek toegankelijk gemaakt voor stropers en smokkelaars die wapens binnenbrengen uit Congo en de bossen plunderen voor wild (het zogenaamde “bush meat”), ivoor en papegaaien. Andere bedreigingen zijn de toenemende bevolking - waardoor de behoefte aan landbouwgrond stijgt - en illegale mijnbouwactiviteiten.

8

III. HOE WERK JE MET JENGI? 1. Help, een ICT project !!! Niet alle leerkrachten voelen zich 100% op hun gemak bij een ICT project. We zijn immers niet allemaal computer wizzards en over het algemeen zijn de leerlingen meer met computers en internet vertrouwd dan wijzelf. Nochtans is er voor dit project geen speciale technische kennis of geavanceerde apparatuur nodig. De meeste scholen zijn goed uitgerust en er is in elke school wel een informaticaverantwoordelijke die kan helpen bij de technische kant van de zaak. In deze paragraaf kom je te weten wat er nodig is om aan het project te kunnen deelnemen, waar je moet op letten en hoe bepaalde problemen kunnen voorkomen of opgelost worden. Computerlokaal Het belangrijkste is dat de computers een (breedband) internetverbinding moeten kunnen maken. Het volledige leerplatform bevindt zich immers op het internet. Om de filmpjes en de multimedia oefeningen te kunnen bekijken, moeten de computers de volgende configuratie hebben: z Een internet browser zoals Internet http://www.mozilla.org/products/firefox/

Explorer

of

Mozilla

Firefox:

z Windows Mediaplayer: http://www.microsoft.com/windows/windowsmedia/nl/default.aspx of Quicktime: http://www.apple.com/nl/quicktime/download/win.html z Plugin flash player 7: http://www.macromedia.com/shockwave/download/download.cgi?P1_Prod_Versi on=ShockwaveFlash&Lang=Dutch Bij de FAQ’s in het hoofdmenu vind je de rechtstreekse links waar je de benodigde programma’s kan downloaden. Het is uiteraard belangrijk om alles eens op voorhand te testen! Blijkt dat er een probleem opduikt, dan kun je steeds bij ons terecht voor ondersteuning. Stuur een mailtje naar [email protected] of bel 02/340.09.51 .

9

2. Hoe ziet het leerplatform er uit? Voor de uitwerking van dit educatieve project werkte WWF samen met verschillende partners: De Nationale Plantentuin, Toerisme Vlaanderen, Universiteit Gent, Museum van Tervuren, Oxfam Wereldwinkels, Greenpeace, enz. Onder de knop “Medewerkers” in het hoofdmenu zijn de identiteitsfiches terug te vinden van alle mensen die hebben meegewerkt aan de inhoudelijke uitwerking van het project. De leerlingen nemen deel aan een virtuele expeditie naar het tropisch regenwoud in Kameroen. Zij werken rond verschillende thema’s, die zowel op het terrein in Kameroen als bij ons actueel zijn. Deze thema’s zijn: z z z z z

Biodiversiteit: Hoe beheert men nationale parken? Bosexploitatie: Op weg naar duurzaam bosbeheer Baka en Bantoe: Ontdek andere culturen Landbouw: Van het regenwoud naar de wereldmarkt Toerisme: Een bezoek met respect voor mens en natuur

Elk van deze thema’s wordt uitgediept aan de hand van verschillende werkvormen: Klasmoment: het thema wordt voorgesteld en algemene begrippen worden verduidelijkt Expeditie: de leerlingen maken een virtuele uitstap (rond het behandelde thema) naar het projectgebied. Multimedia: een speelse oefening om het thema nog verder uit te diepen Om verder te gaan: Wat kunnen de leerlingen in Vlaanderen opsteken over het thema? Rond elk thema wordt weergegeven welke evenementen/tentoonstellingen (vrijblijvend) kunnen worden bezocht. Bij elk thema stellen we ook een algemene opdracht voor waar de leerlingen aan kunnen werken. Door op de site op de knop “vertrek hier op expeditie” te klikken, komt men op het eigenlijke leerplatform terecht, waar de verschillende thema’s en werkvormen zijn voorgesteld onder de vorm van een grid. Met een eenvoudige klik op de knooppunten komen de informatie, de filmpjes of de oefeningen te voorschijn.

10

3. Overzicht van de verschillende thema’s Om gemakkelijker te kunnen kiezen welke thema’s het best geschikt zijn voor je leerlingen, wordt in de onderstaande tabel voor elk thema een beknopt overzicht gegeven van de inhoud, de verschillende werkvormen en de eindtermen. Meer gedetailleerde informatie over elk thema is dan terug te vinden in deel 4 van deze handleiding. Daar vind je tips in verband met lesopbouw en tijdsduur van de verschillende werkvormen, en een meer gedetailleerde verwijzing naar de bereikte eindtermen.

11

Biodiversiteit: Hoe beheert men nationale parken? Inhoud Klasmoment: Waarom is biodiversiteit een belangrijk thema in het kader van duurzame ontwikkeling? Wat is biodiversiteit? Waarom is het zo belangrijk die te beschermen? Het tropisch regenwoud: een schatkamer aan biodiversiteit Beheer van Nationale Parken Het beheer in de bufferzones

Expeditie: Op pad met een ranger in het Nationaal Park Lobeke.

Multimedia oefening: Wandelpad met foto’s van fauna en flora van Kameroen. Om verder te gaan: Biodiversiteit in Vlaanderen en in de wereld: mogelijke workshops, excursies en oefeningen.

Opdracht

Eindtermen

Plaats biodiversiteit op de politieke agenda!

Vakgebonden eindtermen 2e en 3e graad: Aardrijkskunde(ASO, TSO, KSO) Gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen (ASO) Biologie (ASO) Nederlands (ASO, TSO, KSO) Natuurwetenschappen(ASO, TSO, KSO) Project Algemene Vakken (BSO)

De leerlingen overtuigen de Kameroenese overheid om voldoende rekening te houden met het belang van biodiversiteit. Dit kan gebeuren aan de hand van een rapport, een videoboodschap, een lezing, een actie, enz.

Vakoverschrijdende eindtermen 2e en 3e graad: Gezondheidseducatie (enkel 2e graad) Leren leren Milieueducatie Muzisch-creatieve vorming Opvoeden tot burgerzin Sociale vaardigheden Technisch-technologische opvoeding (enkel 3e graad ASO) Specifieke eindtermen (ASO): Wetenschappen

Bosexploitatie: Op weg naar duurzaam bosbeheer Inhoud Klasmoment: Wat heeft bosexploitatie te maken met duurzame ontwikkeling? Regenwouden onder druk: oorzaken en gevolgen van ontbossing Illegale houtkap Is er een oplossing mogelijk? FSC gelabeld hout en duurzaam bosbeheer

Expeditie: Op bezoek bij de concessie van Decolvenaere in Kameroen.

Multimedia oefening: Bossen wereldwijd: een overzicht van de toestand. Om verder te gaan: Bosbeheer en FSC-gelabeld hout in Vlaanderen en in de wereld: mogelijke workshops, excursies en oefeningen.

Opdracht

Eindtermen

Spaar het woud, koop FSC hout !


De leerlingen werken een promotiecampagne uit voor FSCgelabeld hout.

Vakoverschrijdende eindtermen 2e en 3e graad: Gezondheidseducatie (enkel 2e graad) Leren leren Milieueducatie Muzisch-creatieve vorming Opvoeden tot burgerzin Sociale vaardigheden Technisch-technologische opvoeding (enkel ASO)

13

Baka en Bantoe: Ontdek andere culturen Inhoud Klasmoment: Wat heeft cultuur te maken met duurzame ontwikkeling? ZO-Kameroen: Baka en Bantoe Een multiculturele samenleving: De relaties tussen de verschillende bevolkingsgroepen in ZOKameroen Een toekomst voor de Baka: Zijn culturen een statisch gegeven? Hoe moet het nu verder met de Baka? Expeditie: De leerlingen maken kennis met verschillende aspecten van het leven van de Baka en de Bantoe.

Multimedia oefening: Tijdslijn: Belangrijkste mijlpalen in de geschiedenis van Kameroen. Om verder te gaan: Proeven van Afrikaanse cultuur: mogelijke workshops, excursies en oefeningen.

Opdracht

Eindtermen

Een vleugje Afrika in je klas De leerlingen werken een tentoonstelling uit rond Afrikaanse cultuur.

Vakgebonden eindtermen 2e en 3e graad: Aardrijkskunde(ASO, TSO, KSO) Gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen (ASO) Geschiedenis (ASO, TSO, KSO) Nederlands (ASO, TSO, KSO) Natuurwetenschappen(ASO, TSO, KSO) Project Algemene Vakken (BSO) Vakoverschrijdende eindtermen 2e en 3e graad: Gezondheidseducatie Leren leren Milieueducatie Muzisch-creatieve vorming Opvoeden tot burgerzin Sociale vaardigheden Specifieke eindtermen (ASO): Humane wetenschappen

14

Landbouw: Van het regenwoud naar de wereldmarkt Inhoud

Opdracht

Eindtermen

Klasmoment: Waarom is landbouw een belangrijk thema in het kader van duurzame ontwikkeling? De rol van landbouw in de economie en het dagelijkse leven in Kameroen Koffie en cacao en de wereldmarkt Fair Trade, Biogarantie : wat betekenen al deze labels?

Een eerlijke prijs en een gezond milieu De leerlingen zetten een bewustmakingscampagne op rond producten geteeld in het tropisch woud.


Expeditie: Landbouw in de tropen: technische aspecten: Wat is teeltrotatie? Wat is agroforestry? Welke gewassen worden geteeld?

Multimedia oefening: Spel: herken de vrucht: aan de hand van een beschrijving de link leggen met de juiste foto en naam van een gewas. Om verder te gaan: Biologische landbouw, eerlijke handel en voedselveiligheid: mogelijke workshops, excursies en oefeningen.

Vakoverschrijdende eindtermen 2e en 3e graad: Gezondheidseducatie (enkel 2e graad) Leren leren Milieueducatie Muzisch-creatieve vorming Opvoeden tot burgerzin Sociale vaardigheden Technisch-technologische opvoeding (enkel 3e graad ASO) Specifieke eindtermen (ASO): Economie

15

Toerisme: Een bezoek met respect voor mens en natuur Inhoud Klasmoment: Waarom is toerisme een belangrijk thema in het kader van duurzame ontwikkeling? Wat is duurzaam toerisme? Wat betekent het om duurzaam te reizen? Natuurbehoud en toerisme: mogelijke voordelen en nadelen van toerisme voor natuurbehoud Expeditie: Verkenning van de belangrijkste toeristische trekpleisters van het Jengi-gebied aan de hand van films en foto’s.

Multimedia oefening: Doe de test : ben ik een “duurzame” toerist? Om verder te gaan: Duurzaam reizen : mogelijke workshops, excursies en oefeningen.

Opdracht

Eindtermen

Een duurzaam bezoek aan Camp Kombo

Vakgebonden eindtermen 2e en 3e graad: Aardrijkskunde(ASO, TSO, KSO) Gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen (ASO, TSO, KSO) Nederlands (ASO, TSO, KSO) Project Algemene Vakken (BSO)

De leerlingen helpen Awouma, die in Camp Kombo de bezoekers zal ontvangen, een juiste methodiek ontwikkelen om hen te leren hoe ze zich ‘duurzaam’ moeten gedragen.

Vakoverschrijdende eindtermen 2e en 3e graad: Gezondheidseducatie (enkel 2e graad) Leren leren Milieueducatie Muzisch-creatieve vorming Opvoeden tot burgerzin Sociale vaardigheden

16

IV. BESCHRIJVING EN LESVOORSTEL PER THEMA

In dit hoofdstuk vind je per thema achtergrondinfo, tips over lesopbouw, een inschatting van de tijdsbesteding en een gedetailleerd overzicht van de eindtermen waaraan wordt gewerkt.

Klassen in actie tijdens Regenwoud.kom en Jengi

17

THEMA 1: BIODIVERSITEIT

Op expeditie naar … Lobeke, Boumba Bek en Nki In het Jengi-gebied werden recent drie gebieden erkend als nationaal park: Lobeke, Boumba Bek en Nki beslaan samen 700.000 ha regenwoud. Deze gebieden herbergen een enorme soortenrijkdom. Olifanten, chimpansees en gorilla’s komen er nog in grote aantallen voor. Bedreigingen zijn echter reëel: handel in ‘bushmeat’ en illegale houtkap vinden ook binnen de grenzen van de parken plaats. Monitoring van de wildpopulaties en een doorgedreven controle op illegale praktijken zijn belangrijk voor het voortbestaan van de parken. Om deze parken afdoende te beschermen, is ook een duurzaam beheer van de tussenliggende zones cruciaal.

Klasmoment In deze inleidende les wordt het thema Biodiversiteit voorgesteld: het begrip wordt algemeen gekaderd en de leerlingen maken kennis met de situatie van het regenwoud in ZO-Kameroen. Drie experts vertellen hen meer over het thema. Ook wordt de opdracht voorgesteld. Duur: 1 lesuur Onderwijsvorm: klassikaal Lesmateriaal: webpagina ‘Klasmoment Biodiversiteit’ in het leerplatform waarin filmpjes met experts kunnen worden aangeklikt. Opbouw Je kan klassikaal de vragen en inleidende teksten op de webpagina lezen (of de leerlingen dit individueel laten lezen). Eventueel kan hier eerst worden stilgestaan bij hetgeen de leerlingen zelf reeds weten over het onderwerp. De filmpjes geven het antwoord.

18

Biodiversiteit en Duurzame ontwikkeling Hans Bruyninckx (K.U. Leuven, Wageningen universiteit) licht toe hoe Biodiversiteit kadert in ‘Duurzame ontwikkeling’. Wat is biodiversiteit precies? Gert Ausloos (plantentuin Meise) legt uit wat wordt verstaan onder Biodiversiteit: hij gebruikt een metafoor (de verschillende onderdelen van een vliegtuig) om het belang van biodiversiteit op een bevattelijke manier voor te stellen. Het regenwoud in Kameroen Gert Ausloos (plantentuin Meise) vertelt wat regenwouden – en in het bijzonder deze in Kameroen - zulke bijzondere biotopen maakt. Meer specifiek vertelt Geert Lejeune (WWF) over de nationale parken in ZO-Kameroen en waarom ook het beheer van de gebieden buiten de nationale parken belangrijk is.

Mogelijke vragen voor nabespreking klasmoment: Wat is biodiversiteit? Waarom willen we deze beschermen? Wat is er zo bijzonder aan regenwouden? Wat zijn Nationale parken? Met welke moeilijkheden heeft men er vaak te kampen? Waarom is WWF ook actief in gebieden buiten de nationale parken?

Opdracht: Zet biodiversiteit op de politieke agenda De leerlingen maken aan de Kameroense overheid het belang van biodiversiteit duidelijk. De vorm waarin ze dit aanbrengen kan bijv. een rapport, presentatie, radiospot, … zijn.

Expeditie De klas gaat op uitstap naar het Lobeke Nationaal park in ZO-Kameroen. De gids van dienst is WWF-medewerker Désiré Dontego. In 12 filmpjes ontdekken de leerlingen het fascinerende regenwoud: Wat is het verschil tussen een primair en een secundair woud? Wat is een baí? Met welke problemen heeft het park te kampen? Welk werk levert WWF ter plekke? Duur: 30 à 50 minuten

19

Onderwijsvorm: klassikaal, individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Expeditie Biodiversiteit’ in het leerplatform waarin op een plattegrond van het regenwoud de filmpjes kunnen worden aangeklikt.

Multimedia In de multimedia-oefening maken de leerlingen verder kennis met de biodiversiteit van het regenwoud. Tijdens deze virtuele wandeling gaan ze op zoek naar de rijke fauna en flora in het regenwoud (te vinden via een muisklik op de juiste plaats). Duur: 15 à 20 minuten Onderwijsvorm: individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Multimedia Biodiversiteit’ waar de virtuele wandeling start

Om verder te gaan Omdat ook dicht bij huis heel wat te leren valt over het thema Biodiversiteit, stellen we enkele mogelijkheden voor om in de klas op een actieve manier het onderwerp verder uit te diepen.

Algemene vragen (antwoorden Multimediaoefening) o o o o

te

vinden

in

Klasmoment,

Expeditie

en

Welke vergelijking gebruikt Gert Ausloos om het belang van Biodiversiteit aan te tonen? Leg uit. Waarom is het belangrijk dat ook in gebieden tussen Nationale parken aandacht gaat naar natuurbehoud? Som drie redenen op waarom grote zoogdieren de open plekken in het regenwoud opzoeken. Welke apensoorten kom je tegen tijdens je wandeling in het regenwoud (multimediaoefening)?

20

Overzicht eindtermen Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de eindtermen waaraan wordt gewerkt in de module ‘Biodiversiteit’. Voor het vak P.A.V. van het BSO zijn de meest voor de hand liggende vermeld, maar afhankelijk van de aanpak komt deze module ook tegemoet aan de andere eindtermen voor dit vak. Meer informatie vind je op de website van de Dienst voor Onderwijsontwikkeling (DVO) van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/ Vakgebonden eindtermen 2e graad ASO/TSO/ KSO

Aardrijkskunde

ASO

NatuurGemeenschappelijke Onderzoekend leren / leren onderzoeken: 1, 4, 10, weteneindtermen 12 schappen wetenschappen Wetenschap en samenleving: Attitudes: 24, 25, 26, 27, 28 Biologie

TSO/KSO

Kennis: 2,4, 5,10 Vaardigheden: 15 Attitudes: 22, 23

Algemene eindtermen : B2, B3, B6 Vakinhoudelijke eindtermen – Ecologie: B20, B21, B25, B26

Nederlands

Luisteren Spreken/gesprekken voeren Lezen

Natuurwetenschappen

Onderzoekend leren: 1, 2, 6, 7, 8, 9 Wetenschap en samenleving: 19, 20 Attitudes: 22, 23, 25, 26, 28, 29

BSO

Nederlands


PAV

Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 5, 6 Functionele informatieverwerving- en –verwerking: 19 Organisatiebekwaamheid: 22 Tijd- en ruimtebewustzijn: 30, 31, 32, 34

Vakoverschrijdende eindtermen 2e graad ASO/TSO/ KSO/BSO

Gezondheidseducatie

Gezonde en actieve levensstijl: 6

Leren leren

Informatie verwerven en verwerken: 2, 3 Regulering van het leerproces: 6, 10

Milieueducatie

Milieuzorg: 5 Natuurzorg: 6, 7, 10

21


Muzisch-creatieve vorming

2, 3

Opvoeden tot burgerzin

Actief burgerschap en besluitvorming: 11, 13, 15, 16

Sociale vaardigheden

Communicatieve vlotheid verwerven: 6, 7 In groep probleemoplossend samenwerken: 12, 13

Vakgebonden eindtermen 3e graad ASO/TSO/ KSO

Aardrijkskunde

Kennis:7 Vaardigheden: 26 Attitudes: 27, 28, 29

ASO

Natuurwetenschappen

Gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen

Onderzoekend leren / leren onderzoeken: 1, 12 Attitudes: 24, 25, 26, 27, 28

Biologie

Algemene eindtermen : B2, B3, B6

ASO

Nederlands

Luisteren Spreken/gesprekken voeren Lezen Schrijven

TSO/KSO

Nederlands


BSO

PAV – 1e en 2e leerjaar

Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 3, 4 Functionele infoverwerving en –verwerking: 12, 13 Organisatiebekwaamheid: 15, 16 Tijd- en ruimtebewustzijn: 19

PAV – 3e leerjaar

Functionele tekstgeletterdheid: 1, 2, 4, 5, 6 Functionele ICT-geletterdheid: 13, 15, 16, 17, 18 Werken in teamverband: 26, 27, 28, 29, 30


Leren leren

Informatie verwerven en verwerken: 3, 4, 6, 7, 8 Regulering van het leerproces: 10, 11, 12

Milieueducatie

Natuur- en milieubeleid: 1, 5, 6


2, 3, 4


Wereldburgerschap: 14, 16


Streven naar duidelijke communicatie: 4, 5 Constructief participeren aan de werking van sociale groepen: 6, 8, 10

22

Vakoverschrijdende eindtermen 3e graad ASO

Technisch-technologogische opvoeding

‘technisch’ begrijpen: 5

Specifieke eindtermen ASO

Wetenschappen

Structuren: 1, 3 Natuurwetenschap en maatschappij: 26, 28 Onderzoekscompetentie: 29, 30, 31

23

MODULE 2: BOSEXPLOITATIE

Verantwoorde houtkap in Kameroen In het ZO van Kameroen zijn grote oppervlaktes in concessie gebracht: dat wil zeggen dat bosexploitanten een vergunning hebben om in een bepaalde zone bomen te kappen. De laatste decennia werden nieuwe wegen aangelegd, en doorkruisen steeds meer trucks het gebied. Dit heeft ook nog andere gevolgen: de lokale bevolking jaagt op wilde dieren voor ‘bushmeat’ en ivoor, dat via de vrachtwagenchauffeurs wordt verkocht in de steden. Ook wapens worden vaak via de ‘logs’ stiekem verhandeld. Om dergelijke praktijken tegen te gaan werkt WWF samen met concessiehouders, zoals het Belgische bedrijf Decolvenaere. Dit bedrijf heeft zich reeds geëngageerd om binnen afzienbare tijd aan de FSC-standaard te voldoen. Daarvoor moeten zij zich engageren op sociaal en ecologisch vlak: medische zorgen en scholing van de werknemers, bestrijden van stroperij, een bosbeheerplan opstellen, …

Klasmoment: In deze inleidende les wordt het thema Bosexploitatie – duurzaam bosbeheer voorgesteld: het begrip wordt algemeen gekaderd en de leerlingen maken kennis met de situatie van het regenwoud in ZO-Kameroen. Drie experts vertellen hen meer over het thema. Ook wordt de opdracht voorgesteld. Duur: 1 lesuur Onderwijsvorm: klassikaal Lesmateriaal: webpagina ‘Klasmoment Bosexploitatie’ in het leerplatform waarin filmpjes met experts kunnen worden aangeklikt. Opbouw Je kan klassikaal de vragen en inleidende teksten op de webpagina lezen (of de leerlingen dit individueel laten lezen). Eventueel kan hier eerst worden stilgestaan bij hetgeen de leerlingen zelf reeds weten over het onderwerp. De filmpjes geven het antwoord.

24

Bosexploitatie en Duurzame ontwikkeling Hans Bruyninckx (K.U. Leuven, Wageningen Universiteit) licht toe hoe Bosexploitatie kadert in ‘Duurzame ontwikkeling’. Regenwouden onder druk Veerle Dossche (Greenpeace) vertelt over de toestand van de bossen in de wereld en de gevolgen van ontbossing. Ze licht ook toe wat wordt verstaan onder illegale houtkap: dit fenomeen is wijder verspreid dan men op het eerste zicht zou denken! Is er een – duurzame - oplossing mogelijk? Dominiek Plouvier (WWF) vertelt over duurzaam bosbeheer en over de situatie in Kameroen. WWF werkt er samen met de overheid en met houtkapbedrijven om het bos op sociaal en ecologisch verantwoorde manier te ontginnen. WWF ondersteunt ten volle het FSC-keurmerk voor hout afkomstig uit duurzaam beheerde bossen (net als de Vlaamse overheid, de noordzuidbeweging en talrijke andere milieuorganisaties).

Mogelijke vragen voor nabespreking klasmoment: Welke bedreigingen zijn er voor de bossen in de wereld? Wat bedoelt men met illegale houtkap? Wat zijn de negatieve gevolgen ervan? Wat is onze impact op bossen in de wereld? Wat kunnen wij doen om de resterende bossen te beschermen?

Opdracht: Spaar het woud, koop FSC-hout De leerlingen zetten een campagne op waarmee ze hun omgeving aanzetten hout uit duurzaam beheerde bossen te kopen: hout met het FSC-keurmerk. De vorm waarin ze dit aanbrengen kan een rapport, presentatie, radiospot, … zijn

Expeditie: Groep Decolvenaere is een Belgisch bedrijf dat hout exploiteert in de bossen van ZOKameroen. WWF ondersteunt dit bedrijf om te werken aan een duurzaam beheer van deze bossen: zowel op ecologisch als op sociaal vlak. In 12 filmpjes ontdekken de leerlingen verschillende aspecten van (duurzame) houtkap in de tropen: Hoe worden wegen aangelegd? Op welke manier kan de lokale bevolking er wel bij varen? Hoe werkt

25

men in de zagerijen? Wat kan een houtkapbedrijf doen om de biodiversiteit in het bos te beschermen ?(…)

Duur: 30 à 50 minuten Onderwijsvorm: klassikaal, individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Expeditie Bosexploitatie’ in het leerplatform waarin op een plattegrond van het regenwoud de filmpjes kunnen worden aangeklikt.

Multimedia ‘Bossen wereldwijd’ In de multimedia-oefening wordt de toestand van de bossen in de wereld verder uitgediept. Op een wereldkaart zien de leerlingen het oorspronkelijke en huidige bosareaal. Informatie kan worden aangeklikt waarin uitleg wordt gegeven over de toestand van zowel tropische als gematigde/boreale bossen. De link wordt gelegd met de Europese markt en met duurzaam bosbeheer. Duur: 20 minuten Onderwijsvorm: individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Multimedia Bosexploitatie’ waar op de wereldkaart informatie verschijnt over de toestand van de bossen in de wereld.

Om verder te gaan Omdat ook dicht bij huis heel wat te leren valt over het thema Bosexploitatie, stellen we enkele mogelijkheden voor om in de klas op een actieve manier het onderwerp verder uit te diepen.

Algemene vragen (antwoord Multimediaoefening) o o

o o

te

vinden

in

Klasmoment,

Expeditie

en

Ontbossing in de tropen kan catastrofale gevolgen hebben voor de lokale bevolking. Kan je hiervan een voorbeeld geven? Het bedrijf Decolvenaere neemt heel wat sociale maatregelen om de levensstandaard van de lokale bevolking te verbeteren. Beschrijf kort drie sociale initiatieven. In welke drie streken op aarde vinden we tropisch regenwoud? Waar bevindt zich het grootste overblijvende regenwoud van de gematigde streken? Noem drie grote zoogdiersoorten die voorkomen in de bossen die door het bedrijf Decolvenaere worden geëxploiteerd.

26

Overzicht eindtermen Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de eindtermen waaraan wordt gewerkt in de module ‘Bosexploitatie’. Voor het vak P.A.V. van het BSO zijn de meest voor de hand liggende vermeld, maar afhankelijk van de aanpak komt deze module ook tegemoet aan de andere eindtermen voor dit vak. Meer informatie vind je op de website van de Dienst voor Onderwijsontwikkeling (DVO) van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/


Aardrijkskunde

ASO

Natuurwetenschappen

Kennis: 2,4, 5, 7, 10, 11, 12 Vaardigheden: 14, 15, 16 Attitudes: 22, 23 GemeenschapWetenschap en samenleving: 15, 16, 18 pelijke eindtermen wetenschappen Biologie

TSO/KSO

BSO

B2, B3, B6

Nederlands


Natuurwetenschappen

Wetenschap en samenleving: 14, 15, 16, 21

Nederlands


PAV

Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 5, 6 Functionele informatieverwerving- en – verwerking: 19 Organisatiebekwaamheid: 22 Tijd- en ruimtebewustzijn: 30, 31, 32, 34


Gezondheidseducatie


Leren leren


Milieueducatie

Milieuzorg: 1, 2, 5 Natuurzorg: 9, 10


2, 3

27


ASO





Technisch-technologische vorming

‘Technisch’ begrijpen: 3 Attitude: 4


Aardrijkskunde

ASO

Natuurwetenschappen

Kennis: 7, 10, 11 Vaardigheden: 16, 26 Attitudes: 27, 29 Wetenschap en samenleving: 15, 16, 17 Gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen Biologie

Algemene eindtermen: B2, B6

Nederlands


TSO/KSO

Nederlands


BSO


Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 3, 4 Functionele infoverwerving en –verwerking: 12, 13 Organisatiebekwaamheid: 15, 16 Tijd- en ruimtebewustzijn: 19 Maatschappelijk bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid: 29

PAV – 3e leerjaar

Functionele tekstgeletterdheid: 1, 2, 4, 5, 6 Functionele kwantitatieve geletterdheid: 10, 11, 12 Functionele ICT-geletterdheid: 13, 15, 16, 17, 18 Werken in teamverband: 26, 27, 28, 29, 30

28


ASO

Leren leren


Milieueducatie

Natuur- en milieubeleid: 1, 2, 4, 5, 6


2, 3, 4






Techniek begrijpen: 1, 4 ‘Technisch’ begrijpen: 5, 7 Attitude: 8

29

MODULE 3: BAKA EN BANTOE

De inwoners van ZO-Kameroen

©WWF-Canon/Martin Harvey

In het Zuidoosten van Kameroen leven verschillende Bantoe-sprekende bevolkingsgroepen (men spreekt vaak van ‘Bantoes’ in het algemeen, maar het gaat om verschillende groepen met een eigen taal en identiteit) en Baka Pygmeeën. De Bantoe-groepen zijn van oudsher sedentair en leven vooral van landbouw. De Pygmeeën zijn een woudvolk: tot enkele decennia geleden leefden ze bijna uitsluitend als jagers-verzamelaars. Beide groepen hebben een complementaire levenswijze: er zijn steeds contacten geweest, waarbij deze volkeren producten uitwisselden. Vaak werken de Baka ook op de landbouwgronden van de Bantoe. De laatste jaren is dat steeds meer het geval: de Baka bevinden zich hierbij dikwijls in een inferieure positie. Ook beginnen de Baka nu zelf aan landbouw te doen. Door de toenemende bosexploitatie en stroperij krijgen ze het moeilijker om in het bos hun voedsel te vinden. Toch trekken ze nog geregeld rond in het bos op zoek naar woudproducten of om te jagen. In het geloof van de Baka is “Jengi” trouwens de geest van het woud.

Klasmoment In deze inleidende les wordt het thema Baka en Bantoe (Cultuur en geschiedenis) voorgesteld: het begrip wordt algemeen gekaderd en de leerlingen maken kennis met de situatie in ZO-Kameroen. Twee experts geven de nodige achtergrondinformatie bij het thema. Ook wordt de opdracht voorgesteld.

L

Deze module is ook heel geschikt voor de invulling van bijvoorbeeld een Mondiale dag op school.

Duur: 1 lesuur Onderwijsvorm: klassikaal

30

Lesmateriaal: webpagina ‘Klasmoment Baka en Bantoe’ in het leerplatform waarin filmpjes met experts kunnen worden aangeklikt. Opbouw Je kan klassikaal de vragen en inleidende teksten op de webpagina lezen (of de leerlingen dit individueel laten lezen). Eventueel kan hier eerst worden stilgestaan bij hetgeen de leerlingen zelf reeds weten over het onderwerp. De filmpjes geven het antwoord. Cultuur en Duurzame ontwikkeling Hans Bruyninckx (K.U. Leuven, Wageningen Universiteit) licht toe hoe Cultuur kadert in ‘Duurzame ontwikkeling’.

ZO-Kameroen : Baka en Bantoe Kameroen is een smeltkroes van verschillende etnische groepen, talen en religies. In het ZO van het land wordt de situatie vereenvoudigd voorgesteld als ‘Er leven Baka (Pygmeeën) en Bantoes’. Els Cornelissen (Afrikamuseum Tervuren) stelt dit op een genuanceerde manier voor.

Een multiculturele samenleving ? Baka Pygmeeën (een woudvolk) en Bantoegroepen (landbouwers) die al eeuwenlang in hetzelfde gebied leven in een soort ‘symbiose’ (wederzijdse afhankelijkheid): is dit dan een multiculturele samenleving ? Els Cornelissen vertelt meer over de wisselwerking tussen deze volkeren. Een toekomst voor de Baka?

L

Bij deze vraag is het belangrijk dat het inleidende stukje (de stelling) op de webpagina eerst wordt doorgenomen alvorens het filmpje te bekijken

Door toenemende bosexploitatie, stroperij, afbakening van nationale parken, … komt de traditionele levenswijze van de Baka onder druk te staan: men zou kunnen stellen dat een deeltje culturele diversiteit verloren dreigt te gaan. Els Cornelissen is archeologe en bestudeerde reeds vele culturen uit het verleden: in het filmpje geeft zij haar visie over dit fenomeen.

31

Mogelijke vragen voor nabespreking klasmoment: De Baka werken op plantages voor de Bantoe. Hoe denk je dat die onderlinge verhoudingen liggen? Ken je vergelijkbare situaties (cfr. gastarbeiders) ? Kunnen we stellen dat de culturele verscheidenheid in ZO-Kameroen verloren gaat of moeten we cultuur eerder als iets dynamisch bekijken, iets dat constant evolueert?

Opdracht: Een vleugje Afrika in je klas De klas haalt een stukje Afrikaanse cultuur naar de school aan de hand van een tentoonstelling. Hierbij kunnen de leerlingen knutselen, tekenen, muziek maken, foto’s gebruiken, …

Expeditie De autochtone bevolking in ZO-Kameroen bestaat uit Baka Pygmeeën en Bantoesprekende volkeren. Tijdens deze uitstap maakt de klas aan de hand van filmpjes en foto’s kennis met het dagelijkse leven van deze mensen en een aantal van hun gebruiken: Hoe wonen ze ? Hoe geraken ze aan water? Hoe maken de vrouwen maniokwijn? Gaat ieder kind gewoon naar school? Hoe leefden de Baka vroeger? Duur: 20 à 40 minuten Onderwijsvorm: klassikaal, individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Expeditie Baka en Bantoe ’ in het leerplatform waarin 12 filmpjes en geïllustreerde teksten worden aangeklikt.

Multimedia In de geschiedenis van Kameroen spelen fenomenen die ook elders in de wereld een belangrijke rol hadden: slavernij, migraties, kolonisatie, … Op een tijdslijn ontdekken de leerlingen de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van de regio, ook buiten de grenzen van het huidige land. Wat weten we over jagers-verzamelaars? Wanneer leefden de eerste landbouwers? Welke impact hadden de moslims uit het noorden? Waarom spreekt een deel van de bevolking Frans en een ander deel Engels? Dit is een oefening waarin heel veel informatie aan bod komt. Een deel van deze informatie mag als facultatief worden beschouwd: deze kadertjes staan in het groen

32

wanneer men over de tijdsbalk strijkt. De leerkracht kan hier zelf beslissen of de leerlingen deze bijkomende informatie doornemen. Duur: 30 à 50 minuten Onderwijsvorm: klassikaal, individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Multimedia Baka en Bantoe’ waar op een tijdslijn belangrijke gebeurtenissen of fenomenen uit de geschiedenis van de regio worden beschreven.

Om verder te gaan Omdat ook dicht bij huis heel wat te leren valt over het thema Baka en Bantoe, stellen we enkele mogelijkheden voor om in de klas op een actieve manier het onderwerp verder uit te diepen.

Algemene vragen (antwoord Multimediaoefening) o o o o

te

vinden

in

Klasmoment,

Expeditie

en

Op welke manier gebeurt er uitwisseling tussen de Baka Pygmeeën en de Bantoevolkeren die in hetzelfde gebied wonen? Wat betekenen volgende begrippen: Mongulu – Chefferie – Proto-Bantu ? Hoe is het leven van de Baka de laatste decennia veranderd? Uit ‘zwart’ Afrika werden eeuwenlang mensen als slaven weggevoerd. Noem de twee belangrijke slavenroutes. Welke heeft wellicht de grootste impact gehad op de bevolking van het gebied?

Overzicht eindtermen Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de eindtermen waaraan wordt gewerkt in de module ‘Baka en Bantoe’. Voor het vak P.A.V. van het BSO zijn de meest voor de hand liggende vermeld, maar afhankelijk van de aanpak komt deze module ook tegemoet aan de andere eindtermen voor dit vak. Meer informatie vind je op de website van de Dienst voor Onderwijsontwikkeling (DVO) van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/ Vakgebonden eindtermen 2e graad ASO/TSO/ KSO

Aardrijkskunde

Kennis: 2,4, 6, 7, 8, 12 Vaardigheden: 15 Attitudes: 21, 22, 23

33

ASO

TSO/KSO

Natuurwetenschappen

GemeenschapWetenschap en samenleving: 15, 18, 19, 20 pelijke eindtermen wetenschappen

Nederlands


Geschiedenis

Kennis, inzichten, vaardigheden ivm tijd, historische ruimte, en socialiteit: 2, 5, 8, 11 Vaardigheden ivm methodologische onderbouwing: 14, 15, 16, 19, 22, 24 Attitudes: 28, 29, 30

Natuurwetenschappen

Wetenschap en samenleving: 14, 18

Nederlands


Geschiedenis

Kennis, inzichten, vaardigheden ivm tijd, historische ruimte, en socialiteit: 2, 5, 7, 11 Vaardigheden ivm methodologische onderbouwing: 12, 13, 14, 15, 18, 19 Attitudes: 23, 24, 25

BSO

PAV

Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 5, 6 Functionele informatieverwerving en – verwerking: 19 Organisatiebekwaamheid: 22 Tijd- en ruimtebewustzijn: 30, 31, 32, 34

34


Gezondheidseducatie


Leren leren


Milieueducatie

Milieuzorg: 5 Natuurzorg: 9


1, 2, 3, 4


Mensenrechten: 4, 5, 6 Actief burgerschap en besluitvorming: 11, 12, 13, 14, 15, 16




Aardrijkskunde

ASO

NatuurWetenschappen

TSO /KSO

Kennis:10, 11 Attitudes: 27, 29 GemeenschapWetenschap en samenleving: 15, 18, 19, 20 pelijke eindtermen wetenschappen

Nederlands


Geschiedenis

Kennis, inzichten, vaardigheden ivm tijd, historische ruimte, en socialiteit: 1, 6, 13 Vaardigheden ivm methodologische onderbouwing: 14, 15, 18, 20 Attitudes: 23, 24, 27, 28, 29

Nederlands


Geschiedenis

Kennis, inzichten, vaardigheden ivm tijd, historische ruimte, en socialiteit: 4, 8, 9 Vaardigheden ivm methodologische onderbouwing: 11, 12, 18 Attitudes: 19, 20, 23, 24, 25

35

Vakgebonden eindtermen 3e graad BSO


Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 3, 4 Functionele infoverwerving en –verwerking: 12, 13 Organisatiebekwaamheid: 15, 16 Tijd- en ruimtebewustzijn: 17, 19

PAV – 3e leerjaar



Gezondheidseducatie

Zorgethiek: 10

Leren leren


Milieueducatie

Natuur- en milieubeleid: 1, 6


1, 2, 3, 4


Wereldburgerschap: 14, 15, 16




Humane wetenschappen

Organisatie: 4 Interactie en communicatie: 5 Identiteit, continuïteit en verandering: 9, 10, 11, 12 Samenhang en wisselwerking: 16 Expressie: 17 Waarden en normen: 23 Onderzoekscompetentie: 25

36

MODULE 4: LANDBOUW

De kleine boer en de wereldmarkt De primaire sector is in Kameroen de ruggengraat van de economie. Naast olie zijn hout, cacao, koffie en katoen belangrijke exportproducten. Cacao- en koffieteelt is voor het overgrote deel in handen van kleine boeren (geen grote plantages dus). De voedselproductie wordt geleverd door kleinschalige familiale landbouw. In het regenwoud gebeurt landbouw volgens een traditioneel wisselsysteem op stukken die worden platgebrand tijdens het droge seizoen: na enkele jaren laat men dit terug braak liggen en wordt een ander stuk bos in gebruik genomen. Voor eigen gebruik en voor de lokale markt teelt men voornamelijk maniok, (bak-)bananen, maïs, jamswortel, boontjes,… Koffie en cacao (twee schaduwteelten) werden verbouwd voor de westerse markt. In de jaren ’90 daalden echter de prijzen op de wereldmarkt. De overheid stopte haar toelage (de sector werd geliberaliseerd) en de boeren raakten de koffie- en cacaobonen niet meer kwijt. Momenteel start de overheid terug initiatieven op om hen te ondersteunen.

Klasmoment In deze inleidende les wordt het thema Landbouw voorgesteld: het begrip wordt algemeen gekaderd en de leerlingen maken kennis met de situatie in ZO-Kameroen. Twee experts vertellen hen meer over het thema. Ook wordt de opdracht voorgesteld. Duur: 1 lesuur Onderwijsvorm: klassikaal Lesmateriaal: webpagina ‘Klasmoment Landbouw’ in het leerplatform waarin filmpjes met experts kunnen worden aangeklikt. Opbouw Je kan klassikaal de vragen en inleidende teksten op de webpagina lezen (of de leerlingen dit individueel laten lezen). Eventueel kan hier eerst worden stilgestaan bij hetgeen de leerlingen zelf reeds weten over het onderwerp. De filmpjes geven het antwoord.

37

Landbouw en Duurzame ontwikkeling Hans Bruyninckx (K.U. Leuven, Wageningen universiteit) licht toe hoe Biodiversiteit kadert in ‘Duurzame ontwikkeling’.

De rol van landbouw en economie’ In Kameroen speelt landbouw een belangrijke rol in de economie: vele gezinnen leven van wat lokaal wordt verbouwd en bovendien vormen landbouwproducten (bv. koffie en cacao) belangrijke exportproducten. Isabel Vertriest (Oxfam Wereldwinkels) licht dit toe. Door de grote afhankelijkheid van exportinkomsten, fluctueert de Kameroense economie mee met de prijzen op de wereldmarkt. In de jaren ’90 stuikten de prijzen voor koffie en cacao in elkaar. De overheid stopte zijn overheidsmarktcommissie en liberaliseerde de sector. Isabel Vertriest vertelt meer over de gevolgen van deze situatie. Fair trade en Bio Ook wij hebben een impact op het leven van de landbouwers in het regenwoud en op het milieu ter plaatse. Een eerlijk inkomen voor de plaatselijke landbouwers en een minimale impact op het milieu wordt ons gegarandeerd door resp. Fair Trade en Biolabels (die meer en meer op elkaar afgestemd worden). Isabel vertelt er meer over.

Mogelijke vragen voor nabespreking klasmoment: In Kameroen speelt landbouw een belangrijke rol in de economie. Hoe zit dat bij ons? Welke nadelen zijn er aan een op export gebaseerde economie en afhankelijkheid van de wereldmarkt? Op welke manier hebben wij invloed op de situatie van een landbouwer aan de andere kant van de wereld ? Kunnen we ervoor zorgen dat hij loon naar werk krijgt?

Opdracht: Een eerlijke prijs en een gezond milieu De klas zet een bewustmakingscampagne op over producten uit het regenwoud: eerlijke handel en een gezond milieu staan hierbij centraal. De vorm waarin ze dit aanbrengen kan een rapport, presentatie, radiospot, … zijn.

38

Expeditie Aan landbouw doen in het tropisch regenwoud is niet zo evident. Aan de hand van filmpjes en foto’s ontdekken de leerlingen een aantal facetten van tropische landbouw: Waarom doet men aan teeltrotatie? Is dit duurzaam? Wat is ‘agroforestry’? Waarom is de koffieteelt in Kameroen stilgevallen? Professor Patrick Van Damme (UGent) geeft de nodige achtergrondinformatie, maar de klas gaat ook op bezoek bij een lokale boer ! Duur: 20 à 40 minuten Onderwijsvorm: klassikaal, individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Expeditie Landbouw’ in het leerplatform waarin 11 filmpjes of geïllustreerde teksten worden aangeklikt.

Multimedia ‘Zoek het juiste gewas’ Er wordt een beschrijving gegeven van acht verschillende gewassen die in Kameroen voorkomen: maniok, suikerriet, bananen, kolanoten, maïs, jamswortel, cacao en koffie. De leerlingen linken elke beschrijving aan de juiste naam en illustratie. Duur: 10 à 20 minuten Onderwijsvorm: klassikaal, individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Multimedia Landbouw’ waar de juiste naam en illustratie bij de beschrijving van een landbouwgewas worden gezocht.

Om verder te gaan Omdat ook dicht bij huis heel wat te leren valt over het thema Landbouw, stellen we enkele mogelijkheden voor om in de klas op een actieve manier het onderwerp verder uit te diepen.

Algemene vragen (antwoord Multimediaoefening) o o o o

te

vinden

in

Klasmoment,

Expeditie

en

Voor welke twee doeleinden doet men aan landbouw in ZO-Kameroen. Geef bij elk een voorbeeld van een gewas. Leg uit waarom de landbouwers in Kameroen in de jaren ’90 gestopt zijn met het verbouwen van koffie. Welke factor bepaalt of een systeem van teeltrotatie in het tropische bos op termijn houdbaar blijft? Van welk gewas zijn tapiocabolletjes gemaakt?

39

Overzicht eindtermen Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de eindtermen waaraan wordt gewerkt in de module ‘Landbouw’. Voor het vak P.A.V. van het BSO zijn de meest voor de hand liggende vermeld, maar afhankelijk van de aanpak komt deze module ook tegemoet aan de andere eindtermen voor dit vak. Meer informatie vind je op de website van de Dienst voor Onderwijsontwikkeling (DVO) van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/ Vakgebonden eindtermen 2e graad ASO/TSO/ KSO

Aardrijkskunde

ASO

Natuurwetenschappen

Kennis: 2,4, 5, 6, 7, 10, 11, 12 Vaardigheden: 14, 15, 16 Attitudes: 22, 23 Wetenschap en samenleving: 15, 16, 17 Gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen Biologie

TSO/KSO

BSO

B2, B3, B6

Nederlands


Natuurwetenschappen

Wetenschap en samenleving: 14, 15, 16, 18, 19, 21

Nederlands


PAV

Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 5, 6 Functionele informatieverwerving- en – verwerking: 19 Organisatiebekwaamheid: 22 Tijd- en ruimtebewustzijn: 30, 31, 32, 34


Gezondheidseducatie


Leren leren


Milieueducatie

Milieuzorg: 1, 2, 5 Natuurzorg: 9


3, 4


Actief burgerschap en besluitvorming: 13, 15, 16

40




ASO

Technisch-technologische vorming

‘Technisch’ begrijpen: 3 Attitude: 4


Aardrijkskunde

ASO

NatuurWetenschappen

Kennis: 7, 10, 11 Vaardigheden: 26 Attitudes: 27, 28, 29 GemeenschapWetenschap en samenleving: 15, 16, 17, 21 pelijke eindtermen wetenschappen Biologie

B2, B3, B6

Nederlands


TSO/KSO

Nederlands


BSO



PAV – 3e leerjaar



Leren leren


Milieueducatie

Natuur- en milieubeleid: 1, 2, 4, 6


2, 3, 4


Wereldburgerschap: 13, 14, 16, 17

41




ASO


Techniek begrijpen: 1, 4 ‘Technisch’ begrijpen: 5, 7 Attitude: 8


Economie

Markten: 2, 3, 4 Economische ontwikkeling: 14 Onderzoekscompetentie: 16

42

MODULE 5: TOERISME

Ecotoerisme in zijn kinderschoenen Kleinschalig ecotoerisme kan voor de bevolking van ZO-Kameroen een duurzame bron voor inkomsten betekenen, die hen aanzet om het woud te beschermen en de kans geeft hun culturele eigenheid te behouden. Ook voor de nationale parken zelf kan het een bron van inkomsten betekenen. Op de open plekken in het regenwoud, bais genaamd, staan uitkijkposten waar de bezoeker de wilde dieren kan waarnemen die er komen grazen en drinken. De bezoeker kan er ook kennismaken met de rites en gebruiken van de lokale bevolking, waaronder de Baka Pygmeeën: zij zijn ook uitstekende gidsen. Maar de lange afstanden, moeizame communicatie en het voorlopig lage aanbod aan accommodatie bemoeilijken de ontwikkeling van toerisme in de regio. De best renderende activiteit is de trofeeënjacht: hoewel omstreden, biedt ze wel veel inkomsten en blijken de jacht- en safaribedrijven die er zich hebben gevestigd bondgenoten in de strijd tegen stroperij.

Klasmoment In deze inleidende les wordt het thema Toerisme voorgesteld: het begrip wordt algemeen gekaderd en de leerlingen maken kennis met de situatie van het regenwoud in ZO-Kameroen. Drie experts vertellen hen meer over het thema. Ook wordt de opdracht voorgesteld. Duur: 1 lesuur Onderwijsvorm: klassikaal Lesmateriaal: webpagina ‘Klasmoment Biodiversiteit’ in het leerplatform waarin filmpjes met experts kunnen worden aangeklikt. Opbouw Je kan klassikaal de vragen en inleidende teksten op de webpagina lezen (of de leerlingen dit individueel laten lezen). Eventueel kan hier eerst worden stilgestaan bij

43

hetgeen de leerlingen zelf reeds weten over het onderwerp. De filmpjes geven het antwoord.

Toerisme en Duurzame ontwikkeling Hans Bruyninckx (K.U. Leuven, Wageningen universiteit) licht toe hoe Toerisme kadert in ‘Duurzame ontwikkeling’. Wat is duurzaam toerisme ? Duurzaam reizen betekent dat we zowel bij onze vervoerswijze, ons verblijf als bij onze activiteiten ter plekke rekening houden met de impact op het milieu en op de plaatselijke bevolking. Er bestaan nogal wat misverstanden: ecotoerisme is niet noodzakelijk synoniem voor duurzaam toerisme én bovendien is massatoerisme niet noodzakelijk in tegenspraak met duurzaam reizen (al is dit vaak wel zo). “Community based tourism” is een term die steeds meer opduikt: het speelt zich vaak af in een uitgesproken natuurlijke omgeving (zoals ZO-Kameroen) waarbij de bevolking zélf het heft in handen heeft bij de uitbouw van het toerisme: bieden van verblijf, gidsen, … Griet Geudens (Toerisme Vlaanderen) vertelt hier meer over.

Natuurbehoud en toerisme WWF ondersteunt de uitbouw van (kleinschalig) ecotoerisme in zijn projecten, ook in het Jengi-project. Het creëert immers een draagvlak voor natuurbehoud en betekent inkomsten zowel voor het beheer van nationale parken als voor de bevolking ter plaatse. Toch zijn er factoren waar men voor moet opletten: Geert Lejeune (WWF) licht toe.

Mogelijke vragen voor nabespreking klasmoment: Denk je dat je zelf op een duurzame manier reist? Wat zou je anders kunnen doen? Op welke manier kan de bevolking in een afgelegen gebied (bv. ZO-Kameroen) baat hebben bij toerisme ? Gaan natuurbehoud en toerisme samen? Waar moet men voor oppassen?

Opdracht: Een duurzaam bezoek aan Camp Kombo De klas helpt Awouma, die in Camp Kombo de bezoekers zal ontvangen, een juiste methodiek ontwikkelen om hen te leren hoe ze zich duurzaam moeten gedragen.

44

Expeditie Het Zuidoosten van Kameroen heeft de bezoeker heel wat te bieden: de klas gaat op stap in het woud, kijkt naar dieren vanop de uitkijkposten (miradors), gaat op bezoek bij de Baka Pygmeeën (*). Daarnaast ontdekken ze ook de mogelijkheden en beperkingen voor toerisme in de regio. Dit gebeurt aan de hand van 5 filmpjes en 5 geïllustreerde teksten. (*) Voor ‘De bevolking’ is het ook interessant om het filmpje ‘Op bezoek bij de Baka’ uit ‘Expeditie Baka en Bantoe’ te tonen. Duur: 30 à 50 minuten Onderwijsvorm: klassikaal, individueel of in groepjes Lesmateriaal: webpagina ‘Expeditie Toerisme’ in het leerplatform waarin 10 filmpjes en geïllustreerde teksten worden aangeklikt.

Multimedia ‘Doe de test’ Aan de hand van 9 vragen testen de leerlingen hun score op vlak van duurzaamheid op reis. Nadien kunnen de tips worden overlopen. Duur: 10 à 20 minuten (met nabespreking) Onderwijsvorm: individueel Lesmateriaal: webpagina ‘Multimedia Toerisme’ waar leerlingen hun score op het vlak van duurzaam reizen testen Om verder te gaan Omdat ook dicht bij huis heel wat te leren valt over het thema Toerisme, stellen we enkele mogelijkheden voor om in de klas op een actieve manier het onderwerp verder uit te diepen.

Algemene vragen (antwoord Multimediaoefening) o o o

o

te

vinden

in

Klasmoment,

Expeditie

en

Wat zijn volgens Geert Lejeune van WWF de voordelen van het ontwikkelen van toerisme voor natuurbehoud? Welke beperkingen zijn er voor de ontwikkeling van ecotoerisme in ZO-Kameroen? Welke van volgende diersoorten zijn er te zien tijdens het filmpje over de uitkijkposten/miradors (expeditie): gorilla – bongo – grijze roodstaartpapegaai – bosolifant – ijsvogel – buffel - reiger – duiker Omschrijf kort de drie verschillende vormen van jacht die er bestaan in ZOKameroen

45

Overzicht eindtermen Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de eindtermen waaraan wordt gewerkt in de module ‘Toerisme’. Voor het vak P.A.V. van het BSO zijn de meest voor de hand liggende vermeld, maar afhankelijk van de aanpak komt deze module ook tegemoet aan de andere eindtermen voor dit vak. Meer informatie vind je op de website van de Dienst voor Onderwijsontwikkeling (DVO) van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/


Aardrijkskunde

ASO

Natuurwetenschappen

Kennis: 2,4, 5, 7, 10, 11, 12 Vaardigheden: 15, 16 Attitudes: 21, 22, 23 GemeenschapWetenschap en samenleving: 15, 16 pelijke eindtermen wetenschappen

Nederlands

TSO/KSO

BSO

Natuurwetenschappen

Luisteren Spreken/gesprekken voeren Lezen Wetenschap en samenleving: 15, 16 Gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen

Nederlands


PAV

Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 5, 6 Functionele informatieverwerving- en – verwerking: 19 Organisatiebekwaamheid: 22 Tijd- en ruimtebewustzijn: 30, 31, 32, 33, 34

Vakoverschrijdende eindtermen 2e graad ASO/TSO/

Leren leren

KSO/BSO


Milieueducatie

Milieuzorg: 2, 5 Natuurzorg: 9 Verkeer en mobiliteit: 12


3, 4

46







Aardrijkskunde

ASO

Natuurwetenschappen

Kennis:10, 11 Vaardigheden: 16, 26 Attitudes: 27, 29 Wetenschap en samenleving: 15, 16, 17 Gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen

Nederlands


TSO/KSO

Nederlands


BSO



PAV – 3e leerjaar



Leren leren


Milieueducatie

Natuur- en milieubeleid: 1, 2, 4, 6 Verkeer en mobiliteit in ruimtelijk beleid: 7, 9


2, 3, 4





47

48

Martin Harvey

Recommend Documents