markets Turbo s op Grondstoffen

Turbo’s op Grondstoffen

rbs.nl/markets

Waarom beleggen in grondstoffen? Een belegging in grondstoffen kan interessant zijn voor een particuliere belegger. RBS* heeft een ruim aanbod aan Turbo’s op grondstoffen. In deze brochure vindt u uitgebreide informatie hierover.

Deze brochure dient te worden gelezen in combinatie met de algemene Turbo® brochure (verkrijgbaar via www.rbs.nl/markets). We benadrukken dat Turbo’s op grondstoffen beleggingsproducten zijn voor ervaren, actieve beleggers met een zeer hoge risicoacceptatie.

2

Om meerdere redenen is de interesse om te beleggen in grondstoffen de laatste jaren enorm toegenomen. Eén van de redenen is dat beleggers willen profiteren van de koersbewegingen in deze sector. Denk bijvoorbeeld aan de recordprijs van olie in 2008 en de recente stijging van de goudprijs. Ook zijn er beleggers die in grondstoffen investeren om zich (deels) te beschermen tegen eventuele inflatie. Een andere reden voor de toegenomen belangstelling is dat de prijzen van grondstoffen zich vaak in een andere richting bewegen dan een beleggingscategorie zoals aandelen. Hierdoor kan een breed gespreide investering in grondstoffen worden gezien als een goede toevoeging aan een beleggingsportefeuille. Onder grondstoffen verstaan we niet alleen delfstoffen zoals olie en goud, maar ook natuurlijke producten zoals granen, suiker en katoen. Met Turbo’s op grondstoffen kunt u eenvoudig met een hefboom inspelen op stijgingen of dalingen van deze vaak zeer beweeglijke markten. Turbo’s op aan grondstoffen gerelateerde aandelen of indices worden niet behandeld in deze brochure.

In deze brochure worden eerst een aantal belangrijke eigenschappen van grondstoffenmarkten in het algemeen behandeld. Vervolgens beschrijven we kort alle grondstoffen waarop Turbo’s beschikbaar zijn, met informatie over de beurs waarop de grondstof wordt verhandeld, de (huidige) handelstijden en het ticker-symbool1. De tijden in de overzichten zijn Nederlandse tijden. Behalve bij aluminium, koper, nikkel en zink zijn de genoemde handelstijden ook de tijden waarop het stop loss-niveau kan worden bereikt. Achterin deze brochure vindt u een samenvatting van de kenmerken van elke onderliggende waarde en een beschrijving van een aantal beurzen waarop grondstoffen worden verhandeld. Uitleg over alle aan Turbo’s gerelateerde termen vindt u in de algemene Turbo® brochure. *Turbo’s op grondstoffen worden uitgegeven door zowel The Royal Bank of Scotland N.V. als The Royal Bank of Scotland plc (‘RBS’). Op www.rbs.nl/markets staat op de productdetailpagina van elke Turbo® aangegeven of de betreffende Turbo® wordt uitgegeven door The Royal Bank of Scotland N.V. of The Royal Bank of Scotland plc. 1 De ticker is de afkorting die op de beurs gebruikt wordt voor elke onderliggende waarde. Bij futures wordt deze code uitgebreid met een code voor de afloopdatum.

Het huidige aanbod van grondstoffen Turbo’s is: Edelmetalen Goud, palladium, platina en zilver Energie Aardgas, benzine en olie Industriële metalen Aluminium, koper, nikkel en zink Landbouw Cacao, katoen, koffie, maïs, rijst, sinaasappelsap, sojabonen, suiker, tarwe en palmolie Vee Magere varkens, runderen

Waarom beleggen met Turbo’s? Sinds de introductie in 2004 is de Turbo® uitgegroeid tot één van de populairste beleggingsproducten voor actieve, ervaren beleggers. Met een Turbo® kunt u met een hefboom (versneld) inspelen op koersbewegingen van onder andere de AEX-Index® (“AEX®”) goud en de euro/ dollar koers. Door de hefboom kunt u een extra hoog rendement realiseren en is een Turbo® risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde. Als u een stijging van de onderliggende waarde verwacht dan koopt u een Turbo® Long. Bij een verwachte daling koopt u een Turbo® Short. Omdat u met Turbo’s kunt profiteren van zowel

koersstijgingen als –dalingen is het een beleggingsproduct dat zowel in een positief als in een negatief beursklimaat bruikbaar is. Turbo’s zijn uitsluitend geschikt voor ervaren, actieve beleggers met een hoge risicoacceptatie. Lees voor meer informatie over de werking, kosten en risico’s van Turbo’s de algemene Turbo® brochure, het prospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden die u op onze website www.rbs.nl/markets kunt vinden.

3

Futures en spotprijzen De onderliggende waarden van grondstoffen Turbo’s zijn spotprijzen of futureprijzen. In de volgende paragrafen worden beide begrippen en de invloed van het gebruik van spot- of futureprijzen op Turbo’s nader verklaard.

Spotprijs De spotprijs is de prijs voor directe levering van een grondstof. De spotprijs wordt beïnvloed door vraag en aanbod uit de markt. Alle Turbo’s op edelmetalen zijn gebaseerd op de spotprijs. De Turbo® op goud is bijvoorbeeld gekoppeld aan de spotprijs van het edelmetaal goud. Spotprijzen van edelmetalen worden 24 uur per dag afgegeven. Turbo’s op edelmetalen kunnen om deze reden ook 24 uur per dag het stop loss-niveau bereiken. De handelstijden van deze Turbo’s zijn echter van 8:00 uur tot 18:30 uur (Nederlandse tijd). Het is dus mogelijk dat een Turbo® buiten de handelsuren van Euronext Amsterdam van NYSE Euronext (‘Euronext Amsterdam’) het stop lossniveau bereikt. RBS gebruikt koersdata van Reuters om te bepalen of het stop lossniveau van Turbo’s op grondstoffen is bereikt. De gegevens op Reuters zijn gebaseerd op de bied- en laatprijzen van internationale banken, en komen in tegenstelling tot bijvoorbeeld aandelen niet tot stand op basis van de verhandelde koersen op een beurs. Hierdoor kunnen de prijzen op Reuters afwijken van prijzen die andere dataleveranciers tonen. Bij Turbo’s Long en Short op edelmetalen wordt om te bepalen of het stop loss-niveau is bereikt, gekeken naar de bied-, de laat- of de middenprijs (het gemiddelde van de bied- en laatprijs) op Reuters. Bovenaan de productpagina van elke Turbo® op

4

edelmetalen en in de definitieve voorwaarden op www.rbs.nl/markets kunt u vinden welke koers bepalend is voor elke Turbo®. Future prijs Behalve bij edelmetalen wordt over het algemeen in grondstoffen belegd door middel van termijncontracten (die ook bekend staan als future contracten) in plaats van in fysieke grondstoffen. Dit geldt ook voor Turbo’s op grondstoffen . Futurecontracten zijn contracten waarbij een vooraf vastgestelde hoeveelheid van een bepaalde grondstof wordt geleverd en betaald op een vooraf vastgesteld moment in de toekomst. Futurecontracten zijn op een termijnmarkt (beurs) verhandelbaar. Een termijnmarkt is een beurs waar transacties in futurecontracten plaatsvinden tegen een op dat moment geldende (termijn- of future)prijs, waarbij de goederen op een toekomstig moment worden geleverd. De fysieke aanschaf van grondstoffen tegen de dan geldende prijs (‘spotprijs’) is voor beleggers lastig en vaak niet wenselijk. Door te beleggen in futurecontracten en deze op tijd te verkopen kan fysieke levering van een grondstof worden voorkomen. Hierdoor kan toch worden geprofiteerd van mogelijke prijsstijgingen zonder dat de belegger zelf grondstoffen hoeft te bezitten. De waarde en het koersverloop van een future kunnen (positief en negatief) verschillen van de waarde en het koersverloop van de spotprijs. Dit verschil

zal in de komende paragrafen worden toegelicht. Futurecontracten op een bepaalde grondstof zijn beschikbaar met diverse looptijden. Op www.rbs.nl/markets kunt u bij elke Turbo® op grondstoffen onder productkenmerken vinden welke future op dit moment als onderliggende waarde wordt gebruikt. Het stop loss-niveau van deze Turbo’s kan worden bereikt als de onderliggende waarde wordt verhandeld. Deze tijden kunnen afwijken van de handelstijden voor Turbo’s. Het is dus mogelijk dat een Turbo® buiten de handelsuren van Euronext Amsterdam het stop loss-niveau bereikt. Voor aluminium, koper, zink en nikkel geldt dat het stop lossniveau slechts eenmaal per dag kan worden bereikt. De referentie hierbij is de laatste koers die tot stand komt als de vloerhandel van de LME (Londen Metal Exchange) eindigt. RBS gebruikt koersdata van Reuters om te bepalen of het stop loss-niveau van Turbo’s op grondstoffen is bereikt. Per 28 mei 2012 zijn de handelstijden voor Turbo’s aangepast. Turbo’s op edelmetalen, de Brent Crude Oil future, Light Sweet Crude Oil future en de Natural Gas future zijn sinds 28 mei van 8:00 tot 18:30 uur verhandelbaar. De overige Turbo’s op grondstoffen blijven verhandelbaar van 9:05 tot 17:30 uur. In de tabel op pagina 28 vindt u een overzicht van de handelstijden per onderliggende waarde.

Op het gebied van Turbo’s is RBS marktleider op Euronext Amsterdam

5

In figuur 1 op deze pagina wordt de futurecurve in een contangosituatie weergegeven. Een contangosituatie kan een aantal mogelijke oorzaken hebben, waaronder kosten voor opslag, verzekering en financiering of onzekerheid over de toekomstige voorraden. De omgekeerde situatie van contango is backwardation. In dat geval is de prijs van futurecontracten voor levering op termijn lager dan die van futurecontracten die meteen of binnenkort tot leveren overgaan (zie figuur 2 op deze pagina voor de futurecurve in een backwardationsituatie). Dit komt bijvoorbeeld voor in geval van schaarste, een hoge vraag voor onmiddellijke levering dan wel wanneer veel investeerders verwachten dat de vraag of schaarste in de toekomst zal verminderen. Het is mogelijk dat de vorm van de futurecurve verandert, zo heeft bijvoorbeeld de Brent Crude Oil futurecurve sinds het jaar 2000 zowel een backwardation als een contango patroon laten zien.

6

Ter verduidelijking kijken we weer naar figuren 1 en 2. Een contangosituatie zoals in figuur 1 zal ertoe leiden dat in de komende tijd de koers van de januari future gelijk wordt aan de spotkoers, en als de futurecurve niet verandert, betekent dat een daling van de koers van de januari future (naar het niveau van de spotprijs). Ook zal bij een gelijkblijvende futurecurve de koers van de februari future dalen richting de koers van de januari future. Deze dalingen ten opzichte van de spotprijs zijn ongunstig voor beleggers met een ‘long’ positie (de kopers van deze future) en Turbo® Long beleggers (die inspelen op een stijging), en gunstig voor beleggers met een ‘short positie (de verkopers van deze future) en Turbo® Short beleggers (die inspelen op een daling).

Contango februari Futureprijs

Voor beleggers in grondstoffenfutures (en Turbo’s op deze grondstoffenfutures) is het zeer belangrijk om te realiseren dat zowel bij contango als backwardation geldt dat de futureprijzen op afloopdatum convergeren met de spotkoers. Het effect hiervan is dat er een verschil is tussen het rendement dat theoretisch (het is immers vrijwel onmogelijk fysiek te beleggen) behaald kan worden op basis van spotprijzen en het rendement op een futurepositie. Dit verschil zal over het algemeen groter zijn indien de positie langer wordt aangehouden. Of dit verschil positief of negatief is hangt af van de vorm van de futurecurve (contango of backwardation) en of de belegger inspeelt op een stijging (met een Turbo® Long) of een daling (met een Turbo® Short).

januari spotprijs Tijd

Figuur 1: futurecurve in contango. Backwardation spotprijs

Futureprijs

Backwardation en Contango Afhankelijk van de onderliggende grondstof, worden er futurecontracten uitgegeven met verschillende afloopdata. Deze verschillende futurecontracten kunnen verschillende prijzen hebben. Wanneer de futureprijzen en afloopmaanden in een grafiek tegen elkaar worden afgezet, ontstaat de futurecurve. Indien de prijs voor een futurecontract waarbij levering van de betreffende grondstof meteen of binnenkort plaatsvindt, lager ligt dan de prijs voor een futurecontract met levering op een latere datum spreekt men van contango.

januari

februari

Tijd Figuur 2: futurecurve in backwardation. Figuur 1 en figuur 2: Schematische weergave van grondstoffen futurecurves in contango en backwardation. Beide grafieken zijn gebaseerd op aannames en zijn ter illustratie opgenomen. De grafieken zijn niet representatief voor toekomstige resultaten of rendementen. Bron: RBS, 17 augustus 2011

Ook bij een backwardationsituatie zoals in figuur 2 zal de komende tijd de koers van de januari future gelijk worden aan de spotkoers. Het effect hiervan is echter tegenovergesteld aan het effect bij contango: nu betekent een gelijkblijvende futurecurve een stijging van de koers van de januari future. Ook zal bij een gelijkblijvende futurecurve de koers van de februari future stijgen richting de koers van de januari future. Deze stijgingen ten opzichte van de spotprijs zijn gunstig voor beleggers met een ‘long’ positie (de kopers van deze future) en Turbo® Long beleggers (die inspelen op een stijging), en ongunstig voor beleggers met een ‘short positie (de verkopers van deze future) en Turbo® Short beleggers (die inspelen op een daling). Hoe steiler de curve, hoe groter het effect. De steilheid en de vorm van de futurecurve verschillen per grondstof en kunnen veranderen.

Echter, bij contango is het rendement van de future ten opzichte van de spotprijs in principe altijd lager, dus minder hoog bij stijgingen en lager bij dalingen. Bij backwardation is het rendement van de future ten opzichte van de spotprijs in principe altijd hoger, dus hoger bij stijgingen en minder negatief bij dalingen. Hierdoor geldt: een contango situatie is negatief voor beleggers die met een (Turbo®) Long positie in grondstoffen futures willen inspelen op prijsstijgingen en positief voor beleggers die met een (Turbo®) Short positie in grondstoffen futures willen inspelen op dalingen. Een backwardation situatie is positief voor beleggers die met een (Turbo®) Long positie in grondstoffen futures willen inspelen op prijsstijgingen en negatief voor beleggers die met een (Turbo®) Short positie in grondstoffen futures willen inspelen op dalingen.

Behalve het effect van de futurecurve hebben algehele koersstijgingen of -dalingen invloed op het rendement van een belegging in grondstoffen (al dan niet met Turbo’s).

7

Doorrollen Wanneer voor langere termijn met futures in een bepaalde grondstof wordt belegd, dient het futurecontract, om fysieke levering van de grondstof te voorkomen, vóór het aflopen te worden ‘doorgerold’ naar een futurecontract met een langere looptijd. Doorrollen betekent dat het aflopende contract wordt verkocht en een volgend (langer lopend) contract wordt gekocht. In het geval van backwardation zal dat nieuwe contract lager geprijsd zijn. In het geval van contango zal het nieuwe contract hoger geprijsd zijn.

Bij Turbo’s op grondstoffen betekent dit dat de onderliggende waarde verandert, en deze verandering wordt verwerkt door zowel het financieringsniveau als het stop loss-niveau aan te passen. Het uitgangspunt is hierbij om de waarde van de Turbo® op het moment van doorrollen gelijk te houden, ongeacht of het een Turbo® Long of Short betreft, en of de future markt een contango of backwardation curve laat zien. Zoals beschreven in de vorige paragraaf heeft de vorm van de futurecurve over een bepaalde periode wel effect.

Voorbeeld doorrollen: de Brent Crude Oil future Turbo® Long Futurekoersen bij het doorrollen Koers van het aflopende (korter lopende) contract: Koers van het contract met de volgende afloopdatum: Koersverschil van beide contracten:

USD 75,00 USD 75,50 USD 0,50

EUR/USD Wisselkoers:

EUR

1,25

Gegevens Turbo® Long voor het doorrollen Financieringsniveau: USD 60,00 Stop-loss niveau: USD 62,40 Waarde van de Turbo®: EUR 12,00 Het koersverschil van USD 0,50 tussen beide contracten wordt bij het financieringsniveau opgeteld, zodat op het moment van doorrollen de waarde van de Turbo® in principe gelijk blijft. Gegevens Turbo® Long na het doorrollen Financieringsniveau: USD 60,50 Stop-loss niveau: USD 62,92 Waarde van de Turbo®: EUR 12,00

8

Ter illustratie een voorbeeld van een Turbo® Long waarbij de onderliggende future in een contango markt wordt doorgerold2.

2. Indicatieve prijzen of analysen in deze brochure zijn te goeder trouw opgesteld, uitgekozen en beoordeeld en derhalve wordt geen garantie gegeven ten aanzien van de juistheid, volledigheid en redelijkheid van deze prijsopgaven of analysen.

De waarde van de Turbo® Long wordt als volgt berekend: Stap 1: verschil tussen de koers en het financieringsniveau USD 75,00 - USD 60,00 = USD 15,00 Stap 2: Deel door de wisselkoers USD 15,00 / 1,25 = EUR 12,00 De waarde van de nieuwe Turbo® wordt als volgt berekend: Stap 1: verschil tussen de koers en het financieringsniveau USD 75,50 - USD 60,50 = USD 15,00 Stap 2: Deel door de wisselkoers USD 15,00 / 1,25= EUR 12,00 Het stop loss-niveau wordt bij Brent Crude Future Turbo’s Long aangepast naar een niveau van 4% boven het financieringsniveau: Nieuwe stop lossniveau = USD 60,50 x 1,04 = USD 62,923 Het financieringsniveau wordt dus aangepast met het verschil tussen beide futures, waardoor de waarde van de Turbo® niet verandert op het moment van doorrollen. Behalve het financieringsniveau wordt ook het stop loss-niveau aangepast. Voor elke onderliggende waarde geldt dat een bepaald percentage van het financieringsniveau het stop loss-niveau bepaalt. Voor de Brent Crude Oil future is dat bijvoorbeeld 4%. In dit voorbeeld wordt het nieuwe stop loss-niveau om deze reden USD 60,50 + 4% = USD 62,92.

De nieuwe niveau’s worden over het algemeen de eerste werkdag nadat het doorrollen heeft plaatsgevonden aangepast in de kenmerken van de Turbo®, dit kan niet tijdens beursuren worden aangepast. Let op: wanneer, zoals in dit voorbeeld, de koers van de langer lopende future hoger ligt dan de koers van de korter lopende future, kan het na het doorrollen lijken alsof de onderliggende future is gestegen terwijl de waarde van de Turbo® gelijk is gebleven. De waarde van de future is echter niet gestegen; de onderliggende waarde is een andere future geworden met een andere (hogere) prijs. (Overeenkomstig kan het bij een backwardation situatie lijken alsof de onderliggende future is gedaald.) Welke futures worden voor Turbo’s gebruikt? Bij Turbo’s op grondstoffen wordt doorgaans de meest liquide future als onderliggende waarde gebruikt. Bij Turbo’s op energie en landbouw is dit meestal de dichtstbijzijnde future (de future met de kortste looptijd). Uitzondering is palmolie, waarbij de ‘derde’ future uit de cyclus januari t/m december gebruikt wordt. Met andere woorden op bijvoorbeeld 1 januari wordt niet de januari, maar de maart future gebruikt. Minimaal tien handelsdagen voor de laatste handelsdag of de ‘First Notice Date’ van de onderliggende future wordt er doorgerold naar de eerstvolgende future. De First Notice Date is de eerste dag waarop de koper van een future verplicht kan worden om de onderliggende waarde te kopen. Een uitzondering hierop zijn de Turbo’s op de Brent Crude Oil future.

Voor deze Turbo’s geldt dat wordt doorgerold binnen de laatste tien handelsdagen van de onderliggende future. Binnen deze periode kiest RBS, rekening houdend met de liquiditeit, een geschikte dag om door te rollen. Bij Turbo’s op industriële metalen is de onderliggende waarde in principe niet de dichtstbijzijnde (kortst lopende), maar de ‘tweede’ future uit de cyclus maart, juni, september en december. Op de derde woensdag in de maand waarop de dichtstbijzijnde future afloopt, wordt doorgerold. In mei is de onderliggende future dus de september future. Op de derde woensdag van juni wordt deze vervolgens doorgerold naar de december future. Wisselkoeren De onderliggende waarden van de Turbo’s op edelmetalen, industriële metalen en energie zijn genoteerd in Amerikaanse dollar (behalve benzine; deze is genoteerd in Amerikaanse dollarcent). Bij Turbo’s op landbouwproducten zijn de onderliggende waarden genoteerd in Amerikaanse dollarcent, behalve rijst, cacao en palmolie. Rijst is genoteerd in Amerikaanse dollar, cacao is genoteerd in Britse pond en palmolie in Maleisische ringgit. Vee is genoteerd in Amerikaanse dollarcent. Turbo’s zelf zijn genoteerd in euro. Veranderingen van de wisselkoersen hebben dus invloed op de waarde van uw Turbo® (zie ook de paragraaf ‘Risico’s’).

3. Deze aannames en veronderstellingen zijn ter illustratie opgenomen en zijn geen indicator voor toekomstige resultaten en rendementen

9

Edelmetalen Turbo’s op edelmetalen worden al sinds 2004 verhandeld en genieten een grote populariteit. Voor Turbo’s op edelmetalen wordt gebruik gemaakt van spotprijzen. Dit zijn prijzen die refereren aan directe levering van de grondstof.

Spotprijzen op edelmetalen worden 24 uur per dag afgegeven in Amerikaanse dollar. Het stop loss-niveau kan hierdoor op elk moment van de dag worden bereikt. Bij Turbo’s Long en Short op edelmetalen wordt om te bepalen of het stop loss-niveau is bereikt, gekeken naar de bied-, de laat- of de middenprijs (het gemiddelde van de bied- en laatprijs) op Reuters. Bovenaan de productpagina van elke Turbo® op edelmetalen en in de definitieve voorwaarden op www.rbs.nl/markets kunt u vinden welke koers bepalend is voor elke Turbo®.

Goud .

Goud is een zacht, natuurlijk materiaal dat miljoenen jaren geleden onder grote druk, diep in de aardkorst, is ontstaan. Hoewel goud voor het eerst werd ontdekt in rivierbeddingen in Azië en Afrika, wordt het vandaag de dag voornamelijk verkregen via ondergrondse mijnwinning. Het winnen van goud is een moeizaam en intensief proces. Op een diepte van zo’n 3.000 meter moet gemiddeld drie

ton erts gedolven en verwerkt worden om één ons goud te winnen. Goud is zeldzaam en heeft daarom sinds de 26e eeuw voor Christus als betaalmiddel gediend. Tijdens economische crises en onzekerheid in de geldmarkt is goud een populair toevluchtsoord waardoor de prijs kan stijgen.

goud

2.000 1.600 1.200 800 400 2007

Bron: www.edelsmeden.nl/metalen/goud, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de goud Turbo® Onderliggende waarde: Spot Gold Ticker-symbool: XAU Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag)

10

USD / oz.

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012

De waarde van uw belegging kan fluctueren, in het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

Palladium Palladium is een zacht, zilverwit metaal dat chemisch gezien op platina lijkt: het reageert niet met zuurstof uit de lucht. Palladium behoort, met platina, tot een groep elementen die bekend staat als de platina groep metalen (PGM). Palladium komt voor als vrij metaal in combinatie met platina en andere PGM in Australië, Brazilië, Rusland, Ethiopië en Noord- en Zuid-Amerika.

Als poeder is palladium een goede katalysator en ook wordt het gebruikt bij het opwerken van petroleum in raffinaderijen. Sieradenmakers gebruiken palladium als legering voor hun sieraden.

USD / oz.

palladium

900 700 500 300 100 2007

Bron: www.lenntech.nl, www.wikipedia.nl, 17 augustus 2011.

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Informatie over de onderliggende waarde van de palladium Turbo® Onderliggende waarde: Spot Palladium Ticker-symbool: XPT Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) Platina .

Platina is grijswit van kleur en lijkt erg op witgoud. Het bewerken van platina is arbeidsintensief door de hardheid van het materiaal. Het metaal kan nauwelijks beschadigd raken en krassen zorgen enkel voor een verschuiving van het materiaal en niet voor gewichtsverlies. Dit komt door de, vergeleken met andere witte metalen zoals witgoud en zilver, veel hechtere structuur van de moleculen. Deze eigenschappen maken platina tot één van de duurste en zeldzaamste

grondstoffen ter wereld. Bijna 80 procent van alle platina wordt in ZuidAfrika geproduceerd. Anglo Platinum, dochterbedrijf van Anglo American, is goed voor meer dan een derde van de totale wereldproductie. Zowel platina als palladium worden vooral gebruikt in katalysatoren voor auto’s en vrachtwagens.

USD / oz.

platina

2.500 2.000 1.500 1.000 500

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012. Bron: www.lenntech.nl, www.periodieksysteem.com, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de platina Turbo® Onderliggende waarde: Spot Platinum Ticker-symbool: XPD Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag)

11

Schrijf u op www.rbs.nl/markets in voor het grondstoffen weekoverzicht en ontvang iedere week een update op grondstoffen gebied 12

Zilver .

Zilver is een zacht, natuurlijk materiaal dat voor het eerst werd ontdekt in Spaanse zilvermijnen. Tegenwoordig wordt dit bijzondere edelmetaal vooral gewonnen in mijnen in Canada, de VS, Zuid-Amerika en Australië. In tegenstelling tot goud wordt zilver zelden in zuivere toestand in de natuur gevonden. Slechts 30 procent van alle zilver is afkomstig van primaire zilvermijnen. Het wordt meestal gewonnen

in verbinding met niet-edele metalen als lood en koper. Dit mengsel wordt bewerkt om het zuivere zilver te scheiden van de andere metalen. Vroeger was dit een zeer ingewikkeld en moeizaam proces. Zilver was in die tijd dan ook kostbaarder dan goud.

USD / oz. 60 45 30 15 0

Bron: www.edelsmeden.nl/metalen/zilver, 17 augustus 2011.

zilver

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Informatie over de onderliggende waarde van de zilver Turbo® Onderliggende waarde: Spot Silver Ticker-symbool: XAG Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag)

13

Energie De prijsdalingen in 2008 bij de grondstoffen waren het meest uitgesproken op de energiemarkten. Dit is niet onlogisch, want ook de voorafgaande hausse was bepaald spectaculair. In de zomer van 2008 koerste de prijs van een vat ruwe olie naar een recordniveau van 147 dollar. Iets meer dan een half jaar later kostte eenzelfde hoeveelheid amper 33 dollar. De onderliggende waarde van Turbo’s op energie zijn termijncontracten (futures) genoteerd in Amerikaanse dollar.

Aardgas Aardgas is een fossiele brandstof. Het ontstaat via hetzelfde proces dat tot de vorming van aardolie leidt. Aardgas wordt als energiebron gebruikt voor koken en verwarming. Tevens wordt het gebruikt als brandstof voor bijvoorbeeld auto’s en bussen. Maar er zijn ook andere, nietenergetische toepassingen: zo gebruikt DSM aardgas als grondstof voor de kunstmestfabricage. Daarnaast wordt aardgas gebruikt voor de productie van ammoniak. Sinds de zomer van 2005 is de populariteit van aardgas als bron voor de verwarming van huizen gegroeid. Sinds de ontdekking van aardgas in Nederland schommelt de aardgasprijs flink. We hebben drastische prijsdalingen meegemaakt, maar ook enorme stijgingen

gezien (denk aan de eerste en tweede oliecrisis, in 1973 en in 1979). De gasprijs reageert ook sterk op politieke ontwikkelingen. Het prijsconflict in 2006 tussen Rusland en Oekraïne zorgde bijvoorbeeld direct voor een hogere gasprijs. Als gevolg van de economische crisis is met name de industriële vraag naar gas sterk afgenomen.

Natural gas

20 15 10 5 0 2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Let er wel op dat de Turbo® gebaseerd is op de future van het Amerikaanse gas. Deze future wordt verhandeld op een Amerikaanse beurs. De prijs van Europees gas kan sterk afwijken van de Amerikaanse prijs. Bron: www.wikipedia.nl, www.nam.nl, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de Natural Gas future Turbo® Onderliggende waarde: Natural Gas future Beurs (openingstijden): New York Mercantile Exchange (NYMEX) Ticker-symbool: NG Contractmaanden: Januari t/m december Handelstijd o.w.*: Elektronisch 00.00u - 23.15u (zondag t/m vrijdag) Vloerhandel 15.00u - 20.30u (maandag t/m vrijdag)

14

USD / MMBtu.

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

Aardolie Aardolie is één van de fossiele brandstoffen: olie ontstaat uit afzettingen van plantenresten die in een ver verleden zijn gevormd en daarna langdurig aan hoge druk en warmte zijn blootgesteld (net als aardgas en steenkool). Aardolie wordt op veel plaatsen in de wereld gevonden. De grootste olievelden liggen in het Midden-Oosten. Op sommige plekken is de druk in de oliereserve zo hoog dat de olie vanzelf uit de grond spuit wanneer er een gat is geboord. Op andere plekken moet de aardolie worden opgepompt, soms uit de diepe zee. De economische winbaarheid hangt duidelijk af van deze verschillen. Het Tupi-veld voor de kust van Brazilië is de grootste olievondst van de voorbije decennia. Het potentieel van Tupi en aangrenzende velden als Carioca en Iara op 7 kilometer diepte in het Santos Basin wordt door specialisten op 50 tot 80 miljard vaten geschat. Ondanks de vele inspanningen om alternatieve energie te promoten, is aardolie nog steeds de belangrijkste energiebron met een aandeel van 35 procent in de wereldwijde energieconsumptie.

De twee belangrijkste olies zijn de Brent Crude (ook wel ‘Brent’ genoemd) en de Light Sweet Crude (ook wel ‘Crude’ of ‘West Texas Intermediate Crude’ genoemd). De Brent is voornamelijk afkomstig uit de Noordzee. De Crude is de benchmark voor de ruwe olie in Amerika. Er is een kwaliteitsverschil: de samenstelling van de Crude is zuiverder dan die van de Brent. In principe zou je dus verwachten dat de Crude iets duurder is. Dat blijkt niet altijd zo te zijn. Dit wordt veroorzaakt doordat er soms een grotere vraag naar olie is uit Amerika (en dus naar de Brent) en soms meer uit Europa (en dus naar de Crude). Daarnaast kunnen problemen met de olievelden van Nigeria invloed hebben op de prijs van Brent, omdat de Nigeriaanse olie sterk op de olie uit de Noordzee lijkt. Ook het klimaat kan een flinke invloed hebben op de olieprijzen: zo steeg in 2005 de prijs van de Crude toen orkanen verschillende olieplatforms beschadigden.

USD / MMBtu.

Brent crude Oil

150 120 90 60 30 2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

USD / MMBtu.

Light Sweet Crude Oil

150 120 90 60 30 2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Bron: www.wikipedia.nl, www.nam.nl, 17 augustus 2011. BP Statistical Review of World Energy 2008

Informatie over de onderliggende waarde van de Brent Crude Oil future Turbo® Onderliggende waarde: Brent Crude Oil future Beurs: Intercontinental Exchange (ICE) Ticker-symbool: CO Contractmaanden: Januari t/m december Handelstijd onderliggende waarde*: 02.00 uur - 00.00 uur (maandag t/m vrijdag)

Informatie over de onderliggende waarde van de Light Sweet Crude Oil future Turbo® Onderliggende waarde: Light Sweet Crude Oil future Beurs: New York Mercantile Exchange (NYMEX) Ticker-symbool: CL Contractmaanden: Januari t/m december Handelstijd onderliggende waarde*: 00:00 uur - 23.15 uur (zondag t/m vrijdag)

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

15

Benzine Benzine is een mengsel van koolwaterstoffen dat wordt gebruikt als brandstof voor benzinemotoren en als oplos- en schoonmaakmiddel. Benzine is kleurloos. Het bestaat uit een mengsel van koolwaterstoffen met doorgaans 5 tot circa 12 koolstofatomen. Aan benzine die als brandstof gebruikt wordt, worden additieven (ook wel dopes genoemd) toegevoegd om te voorkomen dat de motor gaat kloppen.

De klopvastheid wordt uitgedrukt in het octaangetal van de benzine.

USD / MMBtu.

De prijs van benzine wordt sterk beïnvloed door de prijs van olie, aangezien olie een bestanddeel is van benzine. En zoals reeds bekend is, worden fossiele brandstoffen steeds schaarser.

300

400

200 100 0 2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012. Bron: www.wikipedia.nl, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de Benzine Turbo® Onderliggende waarde: RBOB Gasoline Future Beurs: NYM-New York Mercantile Exchange Ticker-Symbool: XB Contractmaanden: Januari t/m december Handelstijd onderliggende waarde*: 00:00uur – 23:15uur (zondag t/m vrijdag)

16

Gasoline

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

Industriële metalen Industriële metalen worden verhandeld op de London Metal Exchange (‘LME’). De handel vindt plaats op de vloer en verloopt geheel elektronisch. Als onderliggende waarden worden de 3-maands futures uit de cyclus maart, juni, september en december gebruikt.

Hierbij wordt in principe de future na de kortst lopende future gebruikt. In mei wordt bijvoorbeeld de september future gebruikt. In juni wordt deze doorgerold naar de december future. De valuta-eenheid is Amerikaanse dollar. Turbo’s op industriële metalen hebben als uniek kenmerk dat als referentie voor het stop loss-niveau slechts gekeken wordt naar de koers op één moment van de dag. Dit is de koers die tot stand komt aan het einde van de vloerhandel om 18:00 uur (Nederlandse tijd). Het stop loss-niveau kan dus maar eenmaal per dag worden bereikt, na sluiting van Euronext Amsterdam.

Aluminium Aluminium komt niet in pure vorm in de natuur voor. Aluminiumhoudende mineralen zijn verantwoordelijk voor circa 8% van de aardkorst. De aluminiumindustrie gebruikt bij voorkeur het mineraal bauxiet als erts om aluminium uit te winnen. Dit wordt onder andere in Australië en Suriname gewonnen. Aluminium is een zilverwit en buigzaam metaal. Het heeft een dunne en gesloten oxidelaag dat het metaal een doffe glans geeft. Het metaal is nu ruim een eeuw beschikbaar en heeft de wereld sindsdien veroverd. Aluminium is uitgegroeid tot het

meest gebruikte metaal ter wereld. Aluminium is licht (slechts één derde van het gewicht van staal of brons) en - als het een kleine hoeveelheid onzuiverheden bevat - sterk, slijtvast en bestendig tegen corrosie. Aluminium is daarmee hét constructiemateriaal bij uitstek voor de vliegtuig- en ruimtevaart-industrie. Tevens wordt het gebruikt in verpakkingen, huishoudapparatuur en constructiebouw.

USD / MTBtu.

Aluminium

4.000 3.000 2.000 1.000 0 2007 2008

2009 2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Bron: www.lenntech.nl, www.wikipedia.nl, London Metal Exchange, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de aluminium future Turbo® Onderliggende waarde: Aluminium future Ticker-symbool: MAL Beurs: London Metal Exchange (LME) Contractmaanden: Maart, juni, september, december Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag)

17

Koper Bewijs van archeologen toont aan dat de mens al minstens 11.000 jaar lang koper gebruikt. Koper is vrij makkelijk te winnen en te bewerken. Mensen ontdekten ruim 7.000 jaar geleden extractiemethoden voor koper uit ertsen. Het Romeinse Rijk verkreeg koper voor het grootste deel van het eiland Cyprus, waar de naam koper ook vandaan komt. Grote hoeveelheden kopererts zijn gevonden in de Verenigde Staten, Chili, Zambia, Zaïre, Peru en Canada. Koper wordt in grote hoeveelheden door de elektrische industrie gebruikt in de vorm van koperdraad. Alleen zilver heeft een hogere elektrische geleidbaarheid dan koper.

Omdat het corrosiebestendig is in lucht, vocht en zeewater wordt koper veel gebruikt om munten te maken. Koper wordt ook gebruikt om watertransportleidingen en juwelen te maken. Koper wordt door sommige analisten ook wel als ‘Doctor Copper’ omschreven omdat het metaal beter dan wie ook een voorspellende functie heeft wat de conjunctuurevolutie betreft.

USD / mt.

Koper

500 400 300 200 100

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Bron: www. lenntech.nl, www.periodieksysteem.com, London Metal Exchange, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de koper future Turbo® Onderliggende waarde: Copper future Ticker-symbool: MCU Beurs: London Metal Exchange (LME) Contractmaanden: Maart, juni, september, december Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag)

Nikkel Nikkel is een hard en corrosiebestendig metaal. Nikkel wordt gebruikt om verschillende soorten munten en batterijen te maken. Nikkel vormt legeringen met andere metalen waardoor de hardheid en corrosiebestendigheid wordt vergroot. Zo vormt nikkel bijvoorbeeld een legering met staal voor de productie van wapenrusting, kluizen en machineonderdelen. En vormt het een legering met koper om pijpleidingen te

maken. Ongeveer 30% van alle wereldwijd gedolven nikkel komt uit bronnen in Ontario, Canada. Verder zijn er bronnen te vinden in Rusland, Australië, Cuba en Indonesië. De vraag naar nikkel is sterk afhankelijk van de vraag naar roestvrij staal, die op zijn beurt sterk samenhangt met de ontwikkeling van de economie. Bron: www.lenntech.nl,www.wikipedia.nl, London Metal Exchange, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de nikkel future Turbo® Onderliggende waarde: Nickel future Ticker-symbool: MNI Beurs: London Metal Exchange (LME) Contractmaanden: Maart, juni, september, december Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag)

18

USD / mt.

Nikkel

60.000 45.000 30.000 15.000 0

2007

2008

2009

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

2010

2011

2012

Zink In de industrie wordt zink veelal gebruikt in legeringen. Het wordt onder andere toegepast als bescherming tegen corrosie door verzinking en voor de productie van messing, zilvernikkel en soldeertin. De toepassing van zink is divers: we vinden het terug in batterijen, maar ook als waterdichte dakbedekking. Zinkoxide wordt door de verfindustrie gebruikt als kleurstof en door farmaceuten

als werkzaam bestanddeel van diverse zalven bij eczeem. Het heeft een indrogende, verkoelende en samentrekkende werking. Bij de bewerking van rubber wordt zinkoxide als katalysator gebruikt. Bron: www.lenntech.nl, www.periodieksysteem.com, London Metal Exchange, 17 augustus 2011.

USD / mt.

Zink

6.000 4.500 3.000 1.500 0

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Informatie over de onderliggende waarde van de zink future Turbo® Onderliggende waarde: Zinc future Ticker-symbool: MZN Beurs: London Metal Exchange (LME) Contractmaanden: Maart, juni, september, december Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag)

19

Landbouw Onder de categorie landbouw Turbo’s vallen de zogenaamde ‘soft’ commodities en granen. Alle grondstoffen uit deze categorie worden genoteerd in Amerikaanse dollar cent, behalve rijst, cacao en palmolie.

Rijst is genoteerd in Amerikaanse dollar, cacao is genoteerd in Britse ponden en palmolie in Maleisische ringgit. Onder soft commodities vallen: koffie, suiker, cacao, sinaasappelsap, katoen en palmolie. De granen bestaan uit tarwe, maïs, rijst en sojabonen. Klimatologische omstandigheden zijn een zeer belangrijke factor bij de prijsbepaling.

Cacao Cacaobonen groeien alleen in de warmste zones van de wereld, rond de evenaar. Naast West-Afrika gelden Zuidoost-Azië en Midden- en ZuidAmerika als voornaamste producenten. Het productieproces van cacao neemt veel tijd in beslag, ongeveer vijf jaar vanaf het aanplanten tot de eerste oogst. Hierdoor is het evenwicht tussen vraag en aanbod kwetsbaar wat, net als bij koffie, voor grote prijsuitslagen kan zorgen. Dit effect wordt versterkt door de veelal

instabiele politieke situatie in grote productielanden, zoals Ivoorkust en Nigeria. De prijsevolutie van cacao is erg volatiel. Schimmelziektes in West-Afrika zijn erg frequent en het gebruik van pesticiden ligt eerder laag. Dit maakt de oogstprognoses weinig betrouwbaar waardoor de eigenlijke productiecijfers de markt kunnen verrassen.

Cacao

4.000 3.000 2.000 1.000 0

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012. Bron: International Cocoa organization: www.icco.org, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de cacao future Turbo® Onderliggende waarde: Cocoa future Beurs: London International Financial Futures and Options Exchange (LIFFE) Ticker-symbool: QC Contractmaanden: Maart, mei, juli, september en december Handelstijd onderliggende waarde*: 10.00 uur - 20.00 uur (maandag t/m vrijdag)

20

GBP / mt.

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

Katoen Katoen is een zeer waardevol gewas, omdat slechts 10% van het ruwe gewicht bij de verwerking verloren gaat. Als sporen van was, eiwit en dergelijke worden verwijderd, blijft een natuurlijke polymeer van zuivere cellulose over. Deze cellulose is in moleculair opzicht gerangschikt op een manier die katoen unieke eigenschappen geeft op het gebied van sterkte, duurzaamheid en absorptie. Elke vezel is samengesteld uit twintig tot dertig laagjes cellulose die keurig om elkaar heen gedraaid zijn. Wanneer de katoenbol (zaaddoos) wordt geopend, drogen de vezels tot gedraaide

platte lintvormige draden die met elkaar zijn verbonden. Deze vorm is ideaal voor het spinnen tot een fijn garen. Deze garens worden gebruikt om de bekende stof katoen te maken. De belangrijkste gebieden waar katoen verbouwd wordt, zijn: de zuidelijke staten van NoordAmerika, Peru, Brazilië, Turkije, Egypte, Zuid-Rusland, China en India. China is wereldwijd de grootste verbruiker en de hoeveelheid katoen die het land jaarlijks importeert is dan ook sterk prijsbepalend.

USDcent / lb.

Katoen

230 180 130 80 30

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Bron: www.wikipedia.nl, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de katoen future Turbo® Onderliggende waarde: Cotton future Beurs (openingstijden): ICE Futures US Ticker-symbool: CT Contractmaanden: Maart, mei, juli, oktober, december Handelstijd onderliggende waarde*: 08.30 uur - 21.15 uur (maandag t/m vrijdag)

Koffie Koffie is van oorsprong afkomstig uit Afrika en wordt tegenwoordig in zo’n 70 tot 80 landen verbouwd op een geschatte totale oppervlakte van 11 miljard hectare. Vier daarvan liggen in Zuid-Amerika, drie in Azië, twee in Afrika en de resterende twee in Midden- en Noord-Amerika. Brazilië en Vietnam zijn de twee voornaamste koffieproducenten. Brazilië produceert voornamelijk de arabica variant terwijl dit in Vietnam robusta is. De afgelopen jaren was het aanbod redelijk

stabiel terwijl de vraag eerder toeneemt. Het productieproces van koffie neemt ongeveer vier jaar in beslag. Dit product is dus zeer kwetsbaar voor bijvoorbeeld slechte weersomstandigheden. Daarom is het voor producenten moeilijk om in te spelen op grote veranderingen in vraag en aanbod. Dit kan zorgen voor sterke prijsschommelingen.

USDcent / lb.

Koffie

330 280 210 140 70

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Bron: International Coffee Organization: www.ico.org, 17 augustus 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de koffie future Turbo® Onderliggende waarde: Coffee ‘C’ future Beurs: ICE Futures US Ticker-symbool: KC Contractmaanden: Maart, mei, juli, september en december Handelstijd onderliggende waarde*: 08.30 uur - 21.15 uur (maandag t/m vrijdag)

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

21

Maïs Maïs is een grasachtig landbouwgewas en afkomstig uit Mexico. De plant is door Columbus meegenomen naar Europa en wordt momenteel overal ter wereld verbouwd. De grootste maïsproducenten zijn Afrika, Azië en Australië. Maïs is na tarwe de meest verbouwde graansoort ter wereld. Tortillachips, cornflakes, maïsgriesmeel en maizena zijn een paar van de vele toepassingen van maïs. Het

gewas heeft een zaai-oogst tijd van ongeveer een jaar, waardoor weersomstandigheden een grote invloed op de prijs van maïs kunnen hebben.

USDcent / bu.

Mais

900 700 500 300

Bron: diverse publicaties van het Amerikaanse Ministerie van Landbouw en AgWeb: www.agweb.com, 17 augustus 2011.

100

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Informatie over de onderliggende waarde van de maïs future Turbo® Onderliggende waarde: Corn future Beurs (openingstijden): Chicago Board of Trade CBOT Ticker-symbool: C Contractmaanden: Maart, mei, juli, september en december Handelstijd o.w.*: Elektronisch 01.00 uur - 20.15 uur (maandag t/m vrijdag) Vloerhandel 16.30 uur - 20.15 uur (zondag t/m vrijdag)

Palmolie Palmolie is een veelzijdige plantaardige olie, die wordt gewonnen uit de vruchten van de oliepalm. Palmolie is eveneens een subsituut voor soja-olie. De olie wordt gebruikt in vele duizenden producten waaronder: margarine, zeep, chips, sauzen, koekjes en als brandstof voor de opwekking van zogeheten groene stroom. Indonesië en Maleisië leveren 89% van de wereldproductie van palmolie. Binnen de Europese Unie is Nederland de

belangrijkste importeur van palmolie. Na bewerking wordt ongeveer de helft weer geëxporteerd naar het buitenland. Met name dankzij de hoge olie- en gasprijzen wordt palmolie in toenemende mate ook gebruikt als energiebron. In Nederland is dit echter omstreden omdat de aanleg van nieuwe plantages meestal ten koste gaat van tropisch oerbos.

Informatie over de onderliggende waarde van de palmolie future Turbo® Onderliggende waarde: Palm oil future Beurs: Malaysian Derivatives Exchange (MDE) Ticker-Symbool: KO Contractmaanden: Januari t/m december Handelstijden onderliggende waarde*: 04.30 uur –06.30 uur en 09.00 uur – 12.00 uur maandag t/m vrijdag

22

USD / mt.

Palmolie

5.000 4.000 3.000 2.000 1.000

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

Rijst Rijst is een graangewas dat het basisvoedsel vormt voor meer dan 3 miljard mensen, bijna de helft van de wereldbevolking. Er bestaan meer dan 50 verschillende soorten rijst die worden gerangschikt volgens de kwaliteit en de mate waarin ze al een verwerkingsproces achter de rug hebben, voordat ze te koop worden aangeboden. De grootste rijstproducenten vinden we terug in Azië,

met China en India op kop. Er wordt jaarlijks zo’n 600 miljoen ton rijst geproduceerd, maar slechts een klein gedeelte daarvan is voor de export bestemd. De Amerikaanse Food and Agriculture Organisation van de Verenigde Naties schat dit aandeel op ongeveer 30 miljoen ton of zo’n 5%.

USD / cwt.

Bron: www.riceonline.com/home.shtml.

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Rijst

25 20 15 10 5

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Informatie over de onderliggende waarde van de rijst future Turbo® Onderliggende waarde: US No. 2 Rough Rice future Beurs: Chicago Board of Trade (CBOT) Ticker-symbool: RR Contractmaanden: januari, maart, mei, juli, september, november Handelstijd o.w.*: Elektronisch 01.00u - 20.15u (zondag t/m vrijdag) Vloerhandel 16.30u - 20.15u (maandag t/m vrijdag) Sinaasappelsap Sinaasappels worden wereldwijd verbouwd in (sub)tropische zones. Maar liefst 90% van de sinaasappelsapproductie komt uit de regio rondom São Paulo (Brazilië) en uit de Amerikaanse staat Florida. De sapproductie neemt vier jaar in beslag en is dus kwetsbaar voor slechte weersomstandigheden in deze regio’s (bijvoorbeeld orkanen). Om die reden is het voor producenten moeilijk om in te spelen op grote veranderingen in vraag en aanbod. Dit kan zorgen voor sterke prijsschommelingen. Een belangrijke factor in de prijsvorming van sinaasappelsap is daarnaast de

veranderingen in eetpatronen. Zo vormde de opkomst van het Atkins-dieet in de Verenigde Staten (vanaf 2002) een negatieve invloed op de sinaasappelsapprijs. Het Atkins dieet promoot namelijk eiwitten en ontmoedigt het gebruik van koolhydraten, die veel in sinaasappels zitten. Over de periode 2008 – 2010 daalde de consumptie van sinaasappelsap in de V.S. en de EU, terwijl er in bijvoorbeeld Rusland, China, Australië en Brazilië juist meer sinaasappelsap werd geconsumeerd. Wereldwijd nam de consumptie af

USDcent / lb. Frozen Conentrated Orange Juice 250 200 150 100 50

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Bron: Bloomberg, 21 juli 2011.

Informatie over de onderliggende waarde van de sinaasappelsap future Turbo® Onderliggende waarde: Frozen Concentrated Orange Juice future Beurs: ICE Futures US Ticker-symbool: JO Contractmaanden: Januari, maart, mei, juli, september en november Handelstijd onderliggende waarde*: 13.00 uur - 21.45 uur (maandag t/m vrijdag)

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

23

Sojabonen USDcent / bu.

overtreft alle andere voedingsmiddelen, Sojabonen rijpen in de peul tot een harde zelfs vis en vlees, wat betreft het droge boon. Er zijn ongeveer 1.000 eiwitgehalte. Daarnaast zijn de eiwitten varianten van de sojaboon, met elk van de sojaboon ook van zeer goede verschillende eigenschappen. Hoewel de kwaliteit. De sojaboon bevat de acht meeste sojabonen geel zijn, zijn er ook essentiële aminozuren. Tot 1995 waren de enkele minder courante variëteiten met Verenigde Staten de belangrijkste een zwarte, bruine of groene kleur. In het producent en exporteur van sojabonen. Verre Oosten vormt de sojaboon al Sinds 1995 breidt het soja-areaal in duizenden jaren het hoofdbestanddeel Zuid-Amerika zich sterk uit. De VS zijn nu van het voedselpakket. De sojaboon is nog steeds de belangrijkste zelfs één van de oudste Chinese sojaproducent, gevolgd door Brazilië en landbouwgewassen. De toepassing van Argentinië. Door onder meer de sojabonen is zeer divers: ze kunnen ‘zo’ groeiende bevolking in China stijgt de gebruikt worden, of verwerkt worden tot vraag naar sojaproducten. China is de sojamelk, tofu, tempeh en sojasaus. Soja grootste importeur van soja. is net als palmolie een basisgrondstof voor de productie van biodiesel. Bron: www.earth-policy.org, 23 maart 2011 www.agrimoney.com, 8 maart 2011 Sojabonen zijn een uitstekende bron van eiwitten (40%) en dieetvezel. De sojaboon Informatie over de onderliggende waarde van de sojabonen future Turbo® Onderliggende waarde: Soybean future Beurs: Chicago Board of Trade (CBOT) Ticker-symbool: S Contractmaanden: Januari, maart, mei, juli, november Handelstijd o.w.*: Elektronisch 01.00u - 20.15u (maandag t/m vrijdag) Vloerhandel 16.30u - 20.15u (maandag t/m vrijdag)

24

Sojabonen

1.800 1.450 1.100 750 400

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

Suiker De voornaamste productielanden voor suiker zijn Brazilië, India, de Europese Unie, China, Thailand en Cuba. Vooral in India en China neemt de consumptie van suiker sterk toe, nu de inwoners van deze landen steeds vaker een westers voedingspatroon volgen. China is de op 1 na grootste consument en op twee na grootste producent van suiker. Niettemin ligt het verbruik per capita nog een stuk onder het gemiddelde. Ter vergelijking: een Chinees consumeert nu tien kilo suiker per jaar, veel minder dan de 36 kilo die een gemiddelde inwoner van de EU gebruikt

Suiker heeft naast de bekende functie als zoetstof, in toenemende mate een andere functie; namelijk brandstof. Brazilië heeft hierin een voortrekkersrol. Al in 1974, ten tijde van de eerste oliecrisis, startte daar een programma om ethanol -gewonnen uit suiker- als brandstof voor auto’s te gebruiken. Er is momenteel nog steeds een importverbod in de Verenigde Staten voor ethanol uit Brazilië. Dit komt omdat de Amerikanen hun eigen ethanolindustrie, waar de biobrandstof uit maïs wordt vervaardigd, willen beschermen.

USDcent / lb.

Suiker

40 30 20 10 0

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Bron: www.businesswire.com, 24 mei 2011, www.illovosugar.com, 2009

Informatie over de onderliggende waarde van de suiker future Turbo® Onderliggende waarde: Sugar No. 11 World future Beurs: ICE Futures US Ticker-symbool: SB Contractmaanden: Maart, mei, juli, en oktober Handelstijd onderliggende waarde*: 08.30 uur - 21.15 uur (maandag t/m vrijdag) Tarwe Tarwe behoort tot de belangrijkste gewassen ter wereld en wordt vooral in China, India, Europa, Rusland, Australië en de Verenigde Staten verbouwd. De tarweprijs is tussen 2004 en begin 2008 bijna verviervoudigd als gevolg van een dalend aanbod na enkele mislukte oogsten en een explosieve toename van de vraag. Tarwe is in tegenstelling tot de meeste andere granen vooral voor menselijke consumptie bestemd. Tarwe

wordt wereldwijd verbouwd zodat een mislukte oogst in één regio niet noodzakelijk een ramp hoeft te zijn. Uit het maandelijkse rapport van de Untited States Department of Agriculture van september 2011 blijkt dat de toename van de wereldwijde tarwe productie groter is dan de toename van de consumptie, waardoor de verwachting is dat voorraden zullen toenemen.

USDcent / bu.

Tarwe

1.400 1.100 800 500 200

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012. Bron: www.usda.gov, september 2011

Informatie over de onderliggende waarde van de tarwe future Turbo® Onderliggende waarde: Wheat future Beurs: Chicago Board of Trade (CBOT) Ticker-symbool: W Contractmaanden: Maart, mei, juli, september en december Handelstijd o.w.*: Elektronisch 01.00 uur - 20.15 uur (zondag t/m vrijdag) Vloerhandel 16.30 - 20.15 (maandag t/m vrijdag)

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

25

Vee De vleesconsumptie is de afgelopen decennia fors gestegen en alles wijst erop dat deze trend zich de komende jaren nog sterker zal doorzetten.

Uit cijfers van de Food and Agriculture Organisation (‘FAO’) van de Verenigde Naties uit 2006 blijkt dat het wereldwijde vleesverbruik tussen 1965 en 2005 ongeveer verdrievoudigde, terwijl de wereldbevolking over dezelfde periode verdubbelde. FAO verwacht dat de wereldbevolking tussen nu en het jaar 2020 met 1 miljard mensen zal toenemen. Het grootste deel van deze toename zal plaatsvinden in de opkomende landen en juist daar is de groei van de voedselconsumptie het grootst. Naast de bevolkingsgroei is ook de stijging van de levensstandaard een aanleiding voor de verwachte hogere vleesconsumptie in de toekomst. Aan de aanbodzijde leiden elementen zoals de plattelandsvlucht en toenemende verstedelijking tot een verschraling van de beschikbare landbouwgrond.

26

Magere varkens ‘Lean hogs’, ofwel magere varkens zijn varkens die, zodra ze een bepaald gewicht hebben bereikt, naar de markt worden gebracht. Nadat het varken is geslacht wordt ruwweg 20% van het vlees gebruikt voor de productie van ham, 17% eindigt als karbonade en 15% wordt gebruikt voor bacon. In de Verenigde

Staten besteedt de gemiddelde Amerikaan ruwweg 20% van zijn voedseluitgaven aan vlees. Magere Varkens futures worden uitgedrukt in dollarcent per pond (of USc/lbs) en worden verhandeld op de Chicago Mercantile Exchange.

USDcent / lb.

Lean Hogs

120 90 60 30 0

Informatie over de onderliggende waarde van de magere varkens future Turbo Onderliggende waarde: Lean Hogs future Beurs: CME – Chicago Mercantile Exchange Ticker-Symbool: LH Contractmaanden: Januari t/m december Handelstijd onderliggende waarde*: Vanaf maandag 16.00 - vrijdag 20.00 uur, behalve ‘s avonds van 23.00 - 00.00 uur ®

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

Runderen Met ‘Live Cattle’ worden runderen bedoeld die slachtrijp zijn. ‘Live Cattle’ wordt uitgedrukt in dollarcent per pond (of USc/lbs). Een belangrijke kanttekening is dat het hier om vlees uit de Verenigde Staten gaat. Dit onderscheid kan in bepaalde gevallen van belang zijn. Zo weigeren heel wat Aziatische landen (o.a. Zuid-Korea en Japan) regelmatig Amerikaans vlees te importeren, omdat het niet aan de daar toepasselijke kwaliteitsvereisten voldoet.

Sommige landen stellen daarnaast ook eisen aan de voeding van de dieren zelf. Zo zijn in China sommige toevoegingen voor veevoer verboden die in de Verenigde Staten wel gebruikt worden. Rund- en varkensvlees wordt uiteraard ook elders ter wereld verhandeld, maar dan volgens andere contractspecificaties.

Informatie over de onderliggende waarde van de runderen future Turbo® Onderliggende waarde: Live Cattle future Beurs: CME – Chicago Mercantile Exchange Ticker-Symbool: LC Contractmaanden: Januari t/m december Handelstijd onderliggende waarde:* Vanaf maandag 16.00 - vrijdag 20.00 uur, behalve ‘s avonds van 23.00 - 00.00 uur

USDcent / lb.

Live Cattle

160 135 110 85 60

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Bron: Bloomberg, 11 mei 2012.

* Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden.

Bron: Food Outlook december 2006 van de Food and Agriculture Organisation (FAO), http://faostat.fao.org en Bloomberg.

27

Samenvatting kenmerken Grondstoffen Turbo’s Turbo’s Long en Turbo’s Short Onderliggende waarde Beurs Ticker- Handelstijden Contractmaanden8 Ratio9 symbool6 Onderliggende waarde7 Turbo® Brent Crude Oil future Turbo® Light Sweet Crude Oil future Turbo® Natural Gas future Turbo® Benzine Turbo®

Brent Crude Oil future (USD) Light Sweet Crude Oil future (USD) Natural Gas future (USD) RBOB Gasoline Future (USD)

ICE NYMEX NYMEX NYMEX

CO CL NG XB

A B B B

8:00 - 18:30 uur 8:00 - 18:30 uur 8:00 - 18:30 uur 9:05 - 17:30 uur

jan.-dec. jan.-dec. jan.-dec. jan.-dec.

1 1 110 0,1

Aluminium future Turbo® Koper future Turbo® Nikkel future Turbo® Zink future Turbo®

Aluminium future (USD) Copper future (USD) Nickel future (USD) Zinc future (USD)

LME LME LME LME

MAL MCU MNI MZN

C C C C

9:05 - 17:30 uur 9:05 - 17:30 uur 9:05 - 17:30 uur 9:05 - 17:30 uur

mrt., juni, sep., dec. mrt., juni, sep., dec. mrt., juni, sep., dec. mrt., juni, sep., dec.

100 100 1000 100

Goud Turbo® Palladium Turbo® Platina Turbo® Zilver Turbo®

Spot Gold (USD) Spot Palladium (USD) Spot Platinum (USD) Spot Silver (USD)

Electr. handel Electr. handel Electr. handel Electr. handel

XAU XPD XPT XAG

D D D D

8:00 - 18:30 uur 8:00 - 18:30 uur 8:00 - 18:30 uur 8:00 - 18:30 uur

- - - -

10 10 100 1

Cacao future Turbo® Katoen futureTurbo® Koffie future Turbo® Maïs future Turbo® Palmolie future Turbo® Rijst future Turbo® Sinaasappelsap future Turbo® Sojabonen future Turbo® Suiker future Turbo® Tarwe future Turbo®

Cocoa future (GBP) LIFFE QC E 9:05 - 17:30 uur Cotton future (USD cent) NYBOT CT F 9:05 - 17:30 uur Coffee ‘C’ future (USD cent) ICE KC G 9:05 - 17:30 uur Corn future (USD cent) CBOT C H 9:05 - 17:30 uur Palm oil future (MYR)10 MDE KO K 9:05 - 17:30 uur Rice No. 2 Rough Rice F. (USD) CBOT RR H 9:05 - 17:30 uur Frozen Concentrated Orange NYBOT JO I 9:05 - 17:30 uur Juice future (USD cent) Soybean future (USD cent) CBOT S H 9:05 - 17:30 uur Sugar No. 11 World F. (USD cent) NYBOT SB J 9:05 - 17:30 uur Wheat future (USD cent) CBOT W H 9:05 - 17:30 uur

mrt., mei, juli, sep., dec. mrt., mei, juli, okt., dec. mrt., mei, juli, sep., dec. mrt., mei, juli, sep., dec. jan.-dec. jan., mrt., juli, sep., nov. jan., mrt., mei, juli, sep., nov. jan., mrt., mei, juli, nov. mrt., mei, juli, okt. mrt., mei, juli, sep., dec.

100 0,1 0,1 0,1 10 1 0,1

Magere varkens future Turbo® Runderen future Turbo®

Lean hogs future (USD cent) Live cattle future (USD cent)

CME CME

LH LC

L L

9:05 - 17:30 uur jan.-dec. 9:05 - 17:30 uur jan.-dec.

0,1 0,01 0,1 10 10

6. De ticker is de afkorting die op de beurs gebruikt wordt voor elke onderliggende waarde. Bij futures wordt deze code uitgebreid met een code voor de afloopdatum. Om te bepalen of het stop loss-niveau wordt bereikt, kijkt RBS naar de desbetreffende Reuters pagina. 7. Zie pagina 29 voor een overzicht van de handelstijden voor de onderliggende waarden in Nederlandse tijd. 8. Wanneer de onderliggende future wordt doorgerold wordt ook het stop loss- en financieringsniveau aangepast. Daarnaast kan eens per maand op de vaste stop loss reset datum het stop loss-niveau aangepast worden ten opzichte van het financieringsniveau op dat moment. Dit gebeurt voor Brent Crude Oil future Turbo’s op de 8e en voor alle andere grondstoffen Turbo’s op de 15e. 9. De ratio geeft aan hoeveel Turbo’s u nodig heeft om éénmaal in de onderliggende waarde te beleggen. 10. MYR = Maleisische ringgit.

28

Ga naar www.rbs.nl/markets voor meer informatie over de Turbo’s op grondstoffen

Handelstijden onderliggende waarden: A 02.00 - 00.00 uur (maandag t/m vrijdag) B Elektronische handel: 00.00 - 23.15 uur (zondag t/m vrijdag) Vloerhandel: 15.00 - 20.30 uur (maandag t/m vrijdag) C 24 uur per dag (maandag t/m vrijdag). Tot 18.00 uur vindt er zowel vloerhandel als elektronische handel plaats, daarna alleen elektronische handel. Als referentie van het stop loss-niveau wordt uitsluitend gekeken naar de koers die tot stand is gekomen aan het einde van de vloerhandel om 18.00 uur. Let op; het stop loss-niveau kan dus maar op 1 moment van de dag bereikt worden. D 24 uur per dag (maandag t/m vrijdag) - Het stop loss-niveau kan ook 24 uur per dag worden bereikt. E 10.00 - 20.00 uur (maandag t/m vrijdag) F 03.00 - 20.30 uur (maandag t/m vrijdag) G 09.30 - 20.00 uur (maandag t/m vrijdag) H Elektronische handel: 01.00 - 20.15 uur (maandag t/m vrijdag) Vloerhandel: 16.30 - 20.15 uur (maandag t/m vrijdag) I 13.00 - 20.45 uur (maandag t/m vrijdag) J 09.30 - 20.00 uur (maandag t/m vrijdag) K 04.30 - 06.30 uur en 09.00 - 12.00 uur (maandag t/m vrijdag - zomertijd) 03.30 - 05.30 uur en 08.00 - 11.00 uur (maandag t/m vrijdag - wintertijd) L Vanaf maandag 16.00 uur tot en met vrijdag 20.00 uur, behalve ‘s avonds van 23.00 uur tot 00.00 uur Dit zijn de Nederlandse tijden. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele veranderingen van beurstijden.

29

Overzicht grondstofbeurzen Er zijn wereldwijd veel beurzen waar grondstoffen worden verhandeld. In dit overzicht beperken we ons tot de meest relevante voor Turbo’s op grondstoffen.

• De Chicago Board of Trade (CBOT, www.cbot.com) werd al in 1848 opgericht en is hiermee de oudste grondstoffenbeurs ter wereld. Op CBOT worden voornamelijk landbouwgrondstoffen verhandeld, met name maïs, soja (meel en olie), tarwe, haver, rijst en oliehoudende zaden. De CBOT kent nog een ‘open outcry’ systeem, maar daarnaast is er ook een elektronisch handelsplatform (de e-CBOT). De CBOT fuseerde in 2007 met de Chicago Mercantile Exchange (CME), nadat de aandeelhouders eerder een overnamebod van de InterContinental Exchange (ICE) hadden verworpen. Beide beurzen maken nu deel uit van de CME Group en gebruiken hetzelfde technologisch platform voor het verhandelen van grondstoffencontracten. • De Intercontinental Exchange (ICE, www.theice.com) is een elektronische energiebeurs die wereldwijd actief is. Op deze beurs worden olie, geraffineerde producten, gas, energie en emissies verhandeld. Sinds begin 2007 maakt de New York Board of Trade (NYBOT), waar landbouwgrondstoffen worden verhandeld, deel uit van de InterContinental Exchange. De ICE in zijn huidige vorm bestaat sinds 2000 en was oorspronkelijk een handelsplatform voor energie. De afgelopen jaren groeide ICE uit tot één

30

van de belangrijkste grondstoffenbeurzen na overnames van onder meer de International Petroleum Exchange en NYBOT. • De London International Financial Futures Exchange (LIFFE, www.liffe. com) is een handelsplaats voor suiker, koffie, cacao, tarwe en maïs. Deze bestaat sinds 1982 en maakt onderdeel uit van Euronext. Op de LIFFE worden derivaten verhandeld zoals futures en opties. • Op de London Metal Exchange (LME, www.lme.co.uk) handelen partijen zowel elektronisch als op de vloer. De LME opende in 1571 als de Royal Exchange waar metaalhandelaren elkaar ontmoetten. In 1877 werd de naam veranderd in LME. • De New York Board of Trade (NYBOT, www.nybot.com) is de plaats waar agrarische grondstoffen worden verhandeld: cacao, suiker, katoen, koffie en bevroren vruchtensap. De NYBOT telt twee divisies, de New York Cotton Exchange (NYCE, www.nyce.com) en de Coffee, Sugar and Cocoa Exchange (CSCE, www.csce.com). Sinds begin 2007 maakt de NYBOT, waar landbouwgrondstoffen worden verhandeld, deel uit van de InterContinental Exchange.

• De New York Mercantile Exchange (NYMEX, www.nymex.com), die al in 1872 van start ging, was oorspronkelijk de handelsplaats voor brood en kaas. Tegenwoordig is de NYMEX de grootste energiebeurs ter wereld waar ruwe olie, gas en allerlei afgeleide producten worden verhandeld. De NYMEX kent ook een metalendivisie, de COMEX (Commercial Exchange), waar zowel industriële metalen als edelmetalen worden verhandeld. Aandeelhouders van de New York Mercantile Exchange gingen in maart 2008 in op een overnamebod van de CME Group waardoor de NYMEX nu ook deel uitmaakt van de grote CME familie. • De Malaysia Derivatives Exchange (MDE) is onderdeel van de Bursa Malaysia (www.bursamalaysia.com). Een ander onderdeel van de Bursa Malaysia is de Kuala Lumpur Options and Financial Futures Exchange. De handel op de MDE is volledig elektronisch. Het meest verhandelde contract op de MDE is de in Maleisische ringgit genoteerde Palmolieffuture.

31

Risico’s Turbo’s zijn risicovolle producten en daarom niet geschikt voor iedere belegger. Het is van belang dat u de kenmerken en risico’s van dit product begrijpt voordat u een beleggingsbeslissing neemt.

Deze paragraaf bevat slechts een overzicht van de belangrijkste risico’s voor Turbo’s op grondstoffen. Lees daarom ook de risico’s opgenomen in de algemene Turbo® brochure basisprospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden. Deze documenten zijn kosteloos verkrijgbaar via www.rbs.nl/ markets. Turbo’s zijn risicovolle producten en daarom niet geschikt voor iedere belegger. Het is van belang dat u de kenmerken en risico’s van dit product begrijpt voordat u een beleggingsbeslissing neemt. De werking van Turbo’s wordt beschreven in de algemene Turbo® brochure. Tevens dient u zorgvuldig af te wegen of Turbo’s geschikt zijn voor u gezien uw ervaring, beleggingshorizon, overige beleggingen, financiële positie, risico-bereidheid en andere relevante omstandigheden. In geval van twijfel, dient u professioneel advies in te winnen. Deze brochure dient slechts ter informatie en is geen aanbieding of een uitnodiging tot het doen van een aanbieding van Turbo’s. Het aanbod van Turbo’s vindt uitsluitend plaats op basis van het basisprospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden. De beslissing om een Turbo® te kopen moet dan ook op basis van deze documenten worden gemaakt.

32

Stop loss-niveau Als de koers van de onderliggende waarde het stop loss-niveau raakt of overschrijdt, wordt de Turbo® automatisch beëindigd en de eventuele restwaarde aan u terugbetaald. U kunt in deze gevallen uw gehele belegging verliezen. Turbo’s waarvan de onderliggende waarde niet wordt verhandeld op Euronext Amsterdam kunnen ook hun stop lossniveau bereiken buiten de beursuren van deze beurs. Bij Turbo’s op aluminium, koper, zink en nikkel futures geldt dat het stop lossniveau slechts eenmaal per dag kan worden bereikt. Bij Turbo’s op grondstoffen wordt in principe gebruik gemaakt van data van Reuters om te bepalen of het stop lossniveau is bereikt. Bij Turbo’s op spotprijzen (bij edelmetalen) kan het voorkomen dat op basis van gegevens op Reuters het stop loss-niveau wordt bereikt, terwijl dit niveau bij een andere dataleverancier niet wordt bereikt. Bij Turbo’s Long en Short op edelmetalen wordt om te bepalen of het stop loss-niveau is bereikt, gekeken naar de bied-, de laat- of de middenprijs (het gemiddelde van de bied- en laatprijs) op Reuters. Bovenaan de productpagina van elke Turbo® op edelmetalen en in de definitieve voorwaarden op www.rbs.nl/markets kunt u vinden welke koers bepalend is voor elke Turbo®.

Het stop loss-niveau kan wijzigen. Door wijziging kan het stop loss-niveau dichter bij de koers van de onderliggende waarde komen te liggen. Hierdoor wordt het risico groter dat het stop loss-niveau wordt bereikt. Bij Turbo’s met als onderliggende waarde een grondstoffen future zal het stop loss-niveau ook wijzigen wanneer de onderliggende future wordt doorgerold. Wisselkoersrisico Alle Turbo’s op grondstoffen hebben een onderliggende waarde die in een buitenlandse valuta (niet Euro) noteert. Hierdoor zal de koers van de Turbo’s op grondstoffen worden beïnvloed door wisselkoerseffecten. Een waardestijging van de buitenlandse valuta ten opzichte van de Euro heeft een positief effect, terwijl een waardedaling resulteert in een negatief effect.

Kijk op www.rbs.nl/futures voor meer informatie over futures

Handelsonderbrekingen RBS onderhoudt onder normale omstandigheden een markt in elke Turbo®. Door bijzondere omstandigheden kan het echter voorkomen dat er geen handel mogelijk is gedurende de beursuren van Euronext Amsterdam waardoor het niet mogelijk is om een Turbo® te kopen of te verkopen. Na hervatting van de handel kunnen bied- en laatprijzen afwijken van de bied- en laatprijzen die afgegeven werden voor het moment van handelonderbreking. Lees voor meer informatie de paragraaf ‘De markt in Turbo’s’ in de algemene Turbo® brochure. Kredietrisico Beleggers in Turbo’s lopen kredietrisico op The Royal Bank of Scotland N.V. (‘RBS N.V.’) of The Royal Bank of Scotland plc (‘RBS plc’) als uitgevende instellingen van Turbo’s. Dit betekent dat in geval van insolventie van RBS N.V. of RBS plc beleggers in de Turbo’s mogelijk minder terugkrijgen dan de waarde van de Turbo® en in het slechtste geval zelfs hun gehele belegging verliezen. Turbo’s worden aangehouden via het bewaringssysteem van Euroclear Nederland en zijn daardoor afgescheiden van het vermogen van de bank waarbij de Turbo® wordt aangehouden. Het Nederlandse en Britse depositiogarantiestelsel zijn niet op Turbo’s van toepassing. Beleggers krijgen met een belegging in Turbo’s geen eigendom in de onderliggende waarde. Voor meer informatie over de kredietwaardigheid van RBS N.V. en RBS plc, zie de paragraaf ‘Over The Royal Bank of Scotland N.V. en The Royal Bank of Scotland plc’ in de algemene Turbo® brochure.

Risico’s bij Turbo’s op grondstoffen futures Bij Turbo’s op alle grondstoffen behalve edelmetalen is de onderliggende waarde een future. Dit betekent dat de waarde van de Turbo® wordt bepaald op basis van de waarde van de future. De koers en het koersverloop van een future kan verschillen van de prijs voor directe levering (de spotprijs). Dit kan een negatief effect hebben op de waarde van de Turbo®. Over het algemeen geldt dat een contango situatie een negatief effect heeft op de waarde van een Turbo® Long en een positief effect heeft op de waarde van een Turbo® Short. Bij backwardation is het effect op de waarde van een Turbo® Long positief en bij een Turbo® Short negatief. Zie ook het hoofdstuk ‘Futures en spotprijzen’ op pagina 4 van deze brochure. Wanneer de onderliggende future van een Turbo® op een grondstoffen future wordt doorgerold naar een volgende future worden de financieringsniveau’s aangepast op basis van het verschil tussen beide futures bij het doorrollen. De aanpassing van de financieringsniveau’s en de daarbij behorende stop lossniveau’s vindt over het algemeen plaats op de eerstvolgende handelsdag na het doorrollen. Meer informatie over futures vindt u ook op www.rbs.nl/futures.

33

Kosten

Financieringskosten In de waarde van een Turbo® worden dagelijks de financieringskosten verwerkt. Deze aanpassing gebeurt voor opening van Euronext Amsterdam. Dit betekent dat actieve beleggers die gedurende de dag dezelfde Turbo® kopen en verkopen, geen financieringskosten betalen. De financieringskosten van Turbo’s op edelmetalen variëren met de korte rente in de markt. Voor een Turbo® Long op goud zijn de financieringskosten op jaarbasis per 11 mei 2012 bijvoorbeeld circa 2,24%. De rentekosten voor goud Turbo’s Short bedraagt op jaarbasis per genoemde datum circa 1,76%. Door de karakteristieken van futures (in de waardering van een future is rente al verwerkt) zijn de financieringskosten van zowel Turbo’s Long als Turbo’s Short op grondstoffen 2,0%. Op www.rbs.nl/markets worden de actuele financieringskosten of -opbrengsten per Turbo® aangegeven op de productpagina van elke Turbo®.

34

Spread Bij het aan- en verkopen dient u ook rekening te houden met de verschillen tussen bied- en laatprijzen (zie ook de paragraaf ‘De markt in Turbo’s’ in de algemene Turbo® brochure). Aan- en verkoopprovisies Over transacties in Turbo’s worden aanen verkoopprovisies in rekening gebracht. Tarieven hiervoor zijn afhankelijk van uw bank of broker. Daarnaast kan uw bank of broker een provisie voor het aanhouden van een beleggingsrekening en bewaarloon in rekening brengen. Een overzicht van toepasselijke vergoedingen en kosten kunt u bij uw bank of broker opvragen.

Overige kosten bank/broker Daarnaast kunnen er ook nog andere kosten en vergoedingen in rekening worden gebracht door uw bank of broker. Deze kosten en vergoedingen variëren per bank of broker, bijvoorbeeld een provisie voor het aanhouden van een beleggingsrekening, bewaarloon voor het effectendepot waar de Turbo® wordt aangehouden en tarieven voor overboekingen van effecten. Een overzicht van toepasselijke vergoedingen en kosten kunt u bij uw bank of broker opvragen. Belastingen Tot slot kunnen over een belegging in Turbo’s ook belastingen verschuldigd zijn die niet via RBS, uw bank of broker worden geïnd. De fiscale behandeling van Turbo’s is afhankelijk van de hoogte van uw belegging in Turbo’s, uw overige beleggingen en uw persoonlijke situatie. Raadpleeg hiervoor de belastingdienst of uw belastingadviseur.

Dit document is opgesteld door The Royal Bank of Scotland plc of haar dochter-vennootschappen of groepsondernemingen (‘’RBS’’). Dit document dient uitsluitend voor informatiedoeleinden en strekt ter informering over de voornaamste karakteristieken van de effecten beschreven in dit document. Het is niet bedoeld om een uitputtende opsomming te bevatten van alle mogelijke risico’s verbonden aan, of de karakteristieken van de hierin beschreven effecten. Dit document is niet opgesteld of bedoeld en maakt geen onderdeel uit van een aanbieding of een uitnodiging tot het doen van een aanbieding. Ook is het geen uitnodiging of aanbeveling tot het aangaan van een transactie of een officiële of informele bevestiging van voorwaarden. Dit document dient niet als vervanging van advies gegeven door een bank of financiële adviseur voorafgaand aan het aangaan van een derivatentransactie en vormt geen aanbiedingsdocument of prospectus. Het is ook niet bedoeld om als basis te dienen voor een beslissing tot het aangaan van transacties in effecten of financiële belangen beschreven in dit document. Potentiële beleggers wordt daarom aangeraden voorafgaand aan het aangaan van een belegging in de effecten adequate informatie over de aard van deze producten en de daaraan verbonden risico’s in te winnen. Een aanbieding of een uitnodiging tot het doen van een aanbieding, uitnodiging of aanbeveling tot het aangaan van een transactie zal uitsluitend worden gedaan op basis van een aanbiedingsdocument of, indien toepasselijk, een prospectus welke kosteloos verkrijgbaar is via www.rbs.nl/markets en/of www.rbs.be/markets. U kunt ook bellen op 0900-MARKETS (0900-6275387, lokaal tarief of vanuit het buitenland +31 20 464 3 464) of 0800-63336 (lokaal tarief), een e-mail sturen naar [email protected] of per post aanvragen via RBS Markets NL, Gustav Mahlerlaan 350, 1082 ME Amsterdam. De aanschaf van effecten brengt bepaalde risico’s met zich mee, zoals marktrisico’s, kredietrisico’s en liquiditeitsrisico’s. Beleggers dienen zich ervan te vergewissen dat zij de aard van al deze risico’s begrijpen voordat zij een beleggingsbeslissing met betrekking tot de effecten nemen. Beleggers dienen zorgvuldig af te wegen of de effecten geschikt voor hen zijn gezien hun ervaring, doelstellingen, financiële positie en andere relevante omstandigheden. In geval van twijfel, dienen beleggers voorafgaand aan het maken van een beleggingsbeslissing professioneel advies in te winnen dat relevant en specifiek is voor de beoogde beleggingsbeslissing. In de structurering, uitgifte en verkoop van de effecten treedt RBS niet op in een fiduciaire of adviserende rol. Alle informatie in dit document is gebaseerd op informatie afkomstig van RBS en van andere instellingen die als betrouwbaar gelden. RBS geeft in dit document een getrouwe reproductie van dergelijke informatie, echter RBS biedt geen garantie voor de juistheid van de getoonde gegevens verkregen van derden. RBS accepteert geen enkele verplichting om enige informatie opgenomen in dit document te herzien of te corrigeren. Geen handelen of nalaten van RBS of haar directeuren, werknemers, agenten of andere vertegenwoordigers met betrekking tot de informatie opgenomen in dit document vormt, of wordt geacht te vormen, een verplichting of garantie van RBS of enig ander persoon. Dit document bevat voorbeelden welke gebaseerd zijn op scenario-analyse en backtesting. Dit betekent dat de gegeven voorbeelden gebaseerd zijn op veronderstellingen en niet indicatief zijn voor toekomstige resultaten van het product. Een ieder die een effect of een ander financieel belang genoemd in dit document verkrijgt wordt uitsluitend gebonden aan de voorwaarden opgenomen in het definitieve aanbiedingsdocument of, indien toepasselijk, prospectus dat in verband hiermee wordt uitgegeven en uitsluitend op basis daarvan worden inschrijvingen voor effecten of andere financiële belangen gedaan. Onverminderd de juridische verantwoordelijkheid voor informatievoorziening, accepteert RBS geen enkele vorm van aansprakelijkheid voor kosten, schade en claims ontstaan uit, of in verband met, een belegging in effecten beschreven in dit document. RBS en/of haar dochtervennootschappen of groepsvennootschappen, verbonden vennootschappen, werknemers of klanten kunnen een belang in financiële instrumenten hebben zoals de effecten beschreven in dit document of daaraan gerelateerde financiële instrumenten. Een dergelijk belang kan omvatten het handelen, aanhouden, onderhouden van een markt in zulke instrumenten als ook het verschaffen van bank-, krediet- en andere financiële diensten aan een vennootschap of de uitgevende instelling van de effecten en financiële instrumenten beschreven in dit document. RBS treedt met betrekking tot een transactie, de effecten of andere verplichtingen beschreven in dit document, niet op als financiële adviseur of in een fiduciaire rol. RBS geeft met betrekking tot geen enkele jurisdictie een garantie of advies over fiscale, juridische en boekhoudkundige zaken. Dit document is niet bedoeld voor de distributie of het gebruik door enig persoon of entiteit in een jurisdictie of land waarin een dergelijke distributie of gebruik in strijd is met locale wet- en regelgeving. De informatie opgenomen in dit document is eigendom van RBS en is verstrekt op verzoek van een geselecteerd aantal ontvangers en mag niet (geheel of gedeeltelijk) worden verstrekt of anderszins gedistribueerd aan een andere derde partij zonder de schriftelijke toestemming van RBS. Verenigde Staten van Amerika: Dit document is uitsluitend bestemd voor verstrekking aan “major institutional investors” zoals gedefinieerd in “Rule 15a-6” van de Amerikaanse Exchange Act van 1934, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de “Exchange Act”) en mag niet worden verstrekt aan andere Amerikaanse ingezetenen. Elke Amerikaanse “major institutional investor” die deze informatie ontvangt en komt door het ontvangst ervan overeen dat hij de informatie in dit document niet zal verstrekken of anderszins distribueren aan anderen. Amerikaanse ingezetenen die deze informatie hebben ontvangen en meer informatie willen ontvangen of een transactie in de effecten beschreven in dit document willen aangaan, kunnen contact opnemen met een vertegenwoordiger van RBS Securities Inc. via 600 Washington Boulevard, Stamford, CT, USA of bellen met +1 203 897 2700. RBS Securities Inc. is geregistreerd als broker-dealer bij de Amerikaanse Securities and Exchange Commission op grond van de Exchange Act en aangesloten bij de Amerikaanse “Securities Investor Protection Corporation (SIPC)” en de Amerikaanse “Financial Industry Regulatory Authority (FINRA)”. De effecten zoals hierin beschreven zijn en zullen niet worden geregistreerd zoals bedoeld in de de Amerikaanse Securities Act van 1933, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de “Securities Act”) en mogen niet worden aangeboden of verkocht in de Verenigde Staten van Amerika, tenzij aan “qualified institutional buyers” (gekwalificeerde institutionele beleggers) in lijn met “Rule 144A” of op grond van een andere vrijstelling van of het niet van toepassing zijn van de registratieverplichting van de Securities Act. De aanbieding of verkoop van de effecten of transacties in de effecten kunnen verder beperkt worden door toepasselijke wet- en regelgeving van de Verenigde Staten of van haar afzonderlijke staten. Potentiële beleggers dienen zichzelf daarom op de hoogte te stellen van juridische beperkingen bij het aangaan van transacties en deze naleven. The Royal Bank of Scotland plc staat in het Verenigd Koninkrijk onder toezicht van de Financial Services Authority. Behalve in landen waarin dit wettelijk is vereist is de inhoud van dit document niet beoordeeld door toezichthouders in de landen waarin dit document wordt verstrekt. © The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm dan ook van de inhoud van dit document is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. Dit document bevat merken van The Royal Bank of Scotland Group plc en andere vennootschappen binnen de RBS groep. De merken omvatten onder andere het logo van The Royal Bank of Scotland en de merknamen The Royal Bank of Scotland en RBS. Voor informatie over de merken van The Royal Bank of Scotland Group plc of een van haar groepsvennootschappen kunt u contact opnemen met The Royal Bank of Scotland plc, via haar hoofdkantoor op 36 St Andrew Square, Edinburgh EH2 2YB geregistreerd in Scotland onder nummer 90312. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de hier genoemde indices behoren toe aan de relevante Index Sponsoren. De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van effecten, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van effecten gegeven. TURBO is een geregistreerde merknaam van The Royal Bank of Scotland plc. Dit document is bijgewerkt op 7 september 2012.

rbs.nl/markets