RBS Markets
Nummer 389, 22 oktober 2013
Turbo’s & Trading
Technische Analyse Zilver “Iets meer glans…”
P2
Grondstoffenweekoverzicht In de kijker: Suikerprijs in de lift
P3
Common Sense Als belegger ben je constant op zoek naar die aandelen, grondstoffen, valuta en indices waarop mooie rendementen te behalen zijn tegen een acceptabel risico. De meest gangbare methodes binnen het beleggen zijn Technische Analyse en Fundamentele Analyse. Bij Technische Analyse wordt beleggersgedrag onderzocht door patronen in grafieken te herkennen. Zo wordt een inschatting gemaakt van te verwachten bewegingen. Bij Fundamentele Analyse probeert men de huidige waarde van beleggingen in te schatten. Doel is om te profiteren van het verschil tussen de intrinsieke waarde van het bedrijf en de marktwaarde. Fundamenteel georiënteerde beleggers worden ook wel value investors genoemd. De meest bekendste en succesvolste “waarde beleggers” zijn de oude meester Benjamin Graham en zijn beschermeling Warren Buffet. Zijn markten “efficiënt”? De tegenhanger van Technische Analyse en Fundamentele Analyse is de ‘Efficient Market Hypothesis’ (EMH) van Eugene Fama. In Fama’s artikel in de Journal of Finance in 1970 werd geconcludeerd dat het niet mogelijk is om structureel betere beleggingsresultaten te boeken dan de markt, behalve door geluk. Alle beschikbare informatie zou reeds in de prijzen verwerkt zijn. De toekomstige ontwikkelingen zouden daarmee onvoorspelbaar zijn. Als er nieuws bekendgemaakt wordt, zullen alle actoren in de markt hun verwachtingen aanpassen. Sommigen zullen te optimistisch zijn en anderen te pessimistisch, maar de markt als geheel zal altijd gelijk hebben volgens de hypothese. Puur geluk, natuurlijk Dat kan best zo zijn, maar waarom is Buffet dan toch een van de rijkste mensen geworden ter wereld. Heeft hij dan echt zo veel “geluk”? Het antwoord is ‘nee’; Buffett zoekt op succesvolle wijze naar imperfecties in analyses van anderen
1
en naar uit de hand gelopen beleggerssentiment. Een combinatie van goed rekenwerk en ‘common sense’. Zijn beleggingsvehikel Berkshire Hathaway is door die strategie bijna het meest waardevolle bedrijf ter wereld geworden, op Apple en Exxon Mobile na, in beurswaarde gemeten. Een bewijs dat de EMH slechts in een afgezwakte vorm geldig is. Angst of optimisme is namelijk geen mens vreemd. De kunst is om te zoeken naar onder- of overgewaardeerde bedrijven en daar op in te spelen. ‘Value investors’ kijken naar de (balans)waarde van een onderneming en de groei in omzet, winst en dividend en vergelijken die waarde dan met de huidige beurswaarde. Bij grote onderwaardering of overwaardering wordt er gekocht dan wel verkocht. Levensfase Iets waar echter maar weinig aandacht aan besteedt wordt, is merkwaarde en de ontwikkeling daarvan. Apple staat dit jaar op de nummer 1 positie van de lijst met grootste merken. En inderdaad, nog nooit had Apple een zo hoge omzet als nu. De beurskoers heeft echter ook een forse daling laten zien. Dat komt doordat de groeivooruitzichten minder zijn geworden. Eigenlijk is dat ook logisch, uit de marketingtheorie komt de productlevenscyclus (PLC) naar voren. Die gaat uit van een beperkte levensloop van een product. De iPhone en iPad van Apple zijn tot diep in de volwassenheidsfase doorgedrongen. Daarna komt toch ooit een keer de fase van teruggang volgens de PLC. Dat is dan ook waar beleggers nu bang voor zijn.
Lees verder op pagina 4
Turbo’s & Trading 389, 22 oktober 2013
Technische Analyse • Zilver - “Iets meer glans…”
De wekelijkse TA van Nico Bakker Nico Bakker is hofleverancier van technische analyse binnen RBS Markets. Hij publiceert regelmatig artikelen in allerlei media. Ook verzorgt hij diverse trainingen en workshops en is hij een graag geziene spreker tijdens beleggingsevenementen. Voor de uitleg van technische analyse termen verwijzen wij u naar www.rbs.nl/markets.
In de afgelopen maanden is de koers van zowel het goud als het zilver rap in elkaar gezakt. Totaal geen glans meer op de grafieken van deze edelmetalen. Maar daar lijkt verandering in te komen, althans op de grafiek van het zilver. Iets meer glans is te verwachten, de koers kan wat aantrekken, maar er moet veel gebeuren om een blijvende schittering op de chart te zien. Ik zal de weekgrafiek voor u duiden en aangeven waar thans de routepaaltjes staan, zodat u zelf uw route door het zilverveld kunt uitstippelen. De weekgrafiek weerspiegelt duidelijk de
dalende trend, maar ook een afzwakking van de berendruk. De koers beweegt immers onder een dalende gemiddeldelijn, hetgeen het predikaat “Downtrend” oplevert, bevestigd door de RSI die onder de 50 lijn beweegt. Bovendien kan ik een dalende trendlijn intekenen over de toppen, dus ook subjectieve elementen geven aan dat een tendens tot dalen overheerst. Maar waaruit blijkt dan dat de neerwaartse druk afneemt? Welnu, ik kan drie indicaties geven, waaruit blijkt dat een herstelbeweging in de lucht hangt. De eerste aanwijzing is een hogere
Weekgrafiek Zilver
bodem op afgerond 20,50. Er wordt dus geen lagere bodem meer neergezet, hetgeen gebruikelijk is in een dalende trend. Tweede aanwijzing is de eerste witte candle rechts op de grafiek, in de vorm van een Bullish Engulfing patroon, ofwel een positief omarmingspatroon, wat normaal gesproken een lekker windje in de rug van de stier is. Inmiddels is een tweede witte candle in de maak. Derde aanwijzing is de +2 stand op de swingteller, die aangeeft dat de huidige opleving nog jong is en kan aanhouden totdat er +9 op de teller staat, mits voldaan wordt aan de voorwaarde dat er hogere slotkoersen worden neergezet. Alles overziende lijkt een herstelbeweging tot aan de recente top op ruim 25,00 een aannemelijk scenario. Boven 25,00 groeit de kans op een nieuwe uptrend, onder 20,50 nemen de beren het heft weer in handen.
Er is ruimte voor een stijging binnen de dalende trend met enerzijds 20,50 en anderzijds 25,00 als cruciale kantelpunten. Speculanten en actieve beleggers weten wat hen te doen staat.
Figuur 1. Weekgrafiek Zilver Bron: BTAC Visuele Analyse, 22 oktober 2013
Selectie aanbod Zilver Turbo's Met Turbo's kunt u inspelen op een stijging en/of daling van Zilver. Voor een compleet overzicht van het aanbod kijkt u op www.rbs.nl/markets. Selecteer in het Turbo/Booster pull down menu linksboven ‘Zilver’.
2
Naam Zilver Turbo Long 20,20 Zilver Turbo Long 18,10
ISIN code NL0010446597 NL0010441911
Hefboom 7,1 4,4
Zilver Turbo Short 25,20 Zilver Turbo Short 27,20
NL0010377693 NL0010377651
5,0 3,4
Figuur 2. Een selectie van het aanbod Zilver Turbo's. Bron: RBS, 22 oktober 2013.
De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.
Turbo’s & Trading 389, 22 oktober 2013
Grondstoffenweekoverzicht • In de kijker: Suikerprijs in de lift
TOP platina 4,90% palladium 3,80% lood 3,50% goud 3,50% FLOP bevroren sinaasappelsap (FCOJ) -6,20% aluminium -1,80% koffie -1,80% Figuur 3. Voor bovenstaande tabellen wordt gekeken naar 30 grondstoffen (over de periode 14/10/’13 - 18/10/’13) die genoteerd staan op de Nymex, CBOT, ICE Futures US, CME en LME en waarin u kunt beleggen met producten van RBS Markets.' Bron: Bloomberg 22 oktober 2013.
De suikerprijs klom vorige week naar het hoogste niveau in bijna een jaar na een zware brand in verschillende opslagplaatsen van Copersucar, gelegen in de Braziliaanse havenstad Santos. Copersucar is een coöperatie van suikerproducenten die instaat voor meer dan 80 procent van de handel in suiker en ethanol uit Brazilië. Het is voorlopig onduidelijk hoeveel ruwe (niet geraffineerde) suiker in de brand verloren ging. De totale capaciteit van de getroffen opslagplaatsen bedroeg 185000 ton. Het is ook nog onduidelijk wat de impact is van de schade op de laadterminals en andere logistieke faciliteiten in de haven van Santos. De suikerprijs doorbrak even de grens van 20 dollar per pond maar viel later terug onder dit niveau dat al in een jaar niet meer werd bereikt. Het maart termijncontract werd op weekbasis 3 procent duurder. Suiker heeft al een tijdje de wind in de zeilen. Als gevolg van overvloedige regenval in delen van Brazilië tijdens het oogstseizoen werd de verwachte opbrengst al verschillende keren neerwaarts bijgesteld. Industriegroep Unica, die de producenten van de grootste suikerproducerende regio vertegenwoordigt, verwacht een oogst van 34,2 miljoen ton suikerriet. Dit is nog steeds een recordhoeveelheid maar wel onder de eerdere schatting van 35,5 miljoen ton. De neerslag heeft ook een nadelige impact op het suikergehalte waardoor de kwaliteit van de oogst lager kan liggen. Brazilië staat in voor ongeveer een vijfde van de globale suikeruitvoer. Eerder dit jaar daalde de prijs van een pond suiker naar het laagste peil in meer dan 3 jaar. Nog aan de aanbodzijde heeft ook India een groot productieoverschot dat beschikbaar is voor de uitvoer dank zij een goed moessonseizoen. Daarnaast stevent Thailand eveneens af op een goede oogst. Thailand is na Brazilië de belangrijkste suikerexporteur. De International Sugar Organisation (ISO) verwacht dat er dit oogstjaar voor de vierde keer op rij een aanbodoverschot zal zijn. Door de lagere productie in Brazilië en de toegenomen vraag uit met name China en Indonesië zal het surplus wel kleiner zijn dan aanvankelijk verwacht. In het oogstjaar 2012-2013 was er een aanbodoverschot van 10,3 miljoen ton. Dit cijfer zal volgens de ISO terugvallen naar 4,5 miljoen ton in 2013-2014. Bronnen: Bloomberg, Reuters, ISO (14/10-18/10)
In het kort: • Op de granenmarkten komt er voorlopig geen einde aan de klim van de tarweprijs. Het december termijncontract werd 1,9 procent duurder en noteert nu op het hoogste niveau sinds 21 juni. Wegens de lager dan gemiddelde temperaturen en het gebrek aan neerslag in Argentinië verlaagde het Argentijnse Ministerie 3
van Landbouw de oogstprognose naar 8,8 miljoen ton. Dit is fors onder de verwachting van 12 miljoen ton waar het Amerikaanse Ministerie van Landbouw (USDA) vorige maand mee uitpakte. Eerder hadden ook al Rusland en Oekraïne gewaarschuwd voor een lagere opbrengst als gevolg van ongunstige weersomstandigheden. Daarnaast is er veel vraag naar Amerikaanse tarwe vanuit China en Brazilië die hun voorraden opnieuw aanvullen. Er zijn geen actuele voorraadschattingen omdat het USDA deze maand geen rapporten publiceerde maar volgens de gemiddelde prognose van 27 door Bloomberg geraadpleegde analisten zal de Amerikaanse tarwevoorraad na het huidige oogstseizoen (20132014) terugvallen naar het laagste peil sinds 2008. • Zowel de edelmetalen als de meeste industriële metalen lagen vorige week goed op koers. Goud reageerde positief op het afwenden van een totale impasse rond het schuldenplafond en werd op weekbasis 3,5 procent duurder. Platina en palladium presteerden met een klim van respectievelijk 4,9 en 3,8 procent nog iets beter. Eerder deze maand werd een 2 weken durende staking bij Anglo American Platinum beëindigd. De basismetalen profiteerden van de goede macro-economische cijfers uit China, waar het bruto binnenlands product in het derde kwartaal met 7,8 procent toenam. De industriële productie klom op jaarbasis zelfs met 10,2 procent. Lood en nikkel lieten respectievelijk 3,5 procent en 2 procent bijschrijven. • Op de internationale energiemarkten viel de prijs van een vat ruwe olie vorige week terug naar het laagste niveau sinds begin juli. Beter dan verwachte groeicijfers uit China, de op 1 na grootste olieverbruiker ter wereld, konden het verlies wat temperen zodat West Texas Intermediate (WTI) uit de VS (december termijncontract) de week 1 procent lager afsloot. Bij Brent uit de Noordzee bleef het verlies beperkt tot 0,4 procent. Daardoor liep ook de spread tussen beide varianten terug op naar 8,83 dollar. Vorige week werd in Genève opnieuw onderhandeld over het kernwapenprogramma van Iran. Analisten opperen dat de internationale sancties tegen het land op termijn (gedeeltelijk) kunnen worden opgeheven. Iran is de vierde grootste producent van ruwe olie ter wereld. Het hervatten van de uitvoer zou een grote impact kunnen hebben op het vraag- en aanbodevenwicht. Aardgas (november termijncontract) moest 0,3 procent inleveren, de derde daling in vier weken. Als gevolg van de sluiting van een aantal overheidsdiensten werden er vorige week geen statistieken gepubliceerd over de wekelijkse voorraadwijzigingen, waardoor de handel eerder richtingloos was. Bronnen: Bloomberg, Reuters, Dow Jones Newswires, USDA (14/10-18/10)
De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.
Turbo’s & Trading 389, 22 oktober 2013
Vervolg van pagina 1 • Common Sense
Active Hedge Group:
Decline
Maturity
Growth
Introduction
Sales
Apple laat daarom momenteel een onderwaardering zien volgens de fundamentele analyse. Wat op zich zelf trouwens wel weer een mooie kans biedt. Er zijn echter ook voorbeelden van (extreme) overwaardering. Tesla en Facebook zijn de bekende namen. De verhouding tussen koers en winstverwachting per aandeel is daar tientallen malen groter dan bij Apple. Maar ja, deze bedrijven zitten ook nog in de groeifase. Waardering op grond van Fundamentele Analyse is dan ook vooral geldig bij waarde-aandelen en niet bij dit soort groeiaandelen. Dat klinkt misschien onlogisch, maar de productlevenscyclus geeft daar een logische verklaring voor. Denk hier vast over na als u het volgende bericht leest over de aanstaande beursgang van het groeiaandeel Twitter. Volgens de value investor zal je hier onmogelijk geld aan kunnen verdienen, maar beleggers van het eerste uur in Tesla, Facebook (na eerst een scherpe daling nu toch weer rijkelijk gewaardeerd), Amazon en Google weten we inmiddels wel beter. Eigenlijk is dat ook weer gewoon ‘common sense’. Net als waarde beleggen…
Development
De Active Hedge groep bestaat uit een aantal ervaren beroepshandelaren diegedurende beursuren in contact zijn met vele beleggers over de ontwikkelingen op de (Nederlandse) beurs. Op basis van het laatste nieuws, (kwartaal)cijfers, volatiliteit en Technische Analyse selecteert Active Hedge wekelijks een ‘trending topic’ uit de beleggerswereld.
Time Figuur 4: de Productlevenscyclus
Jeroen Santen
4
De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.
Turbo’s & Trading 389, 22 oktober 2013
Overzichten
Overzicht markten
Top 5 Stijgers Turbo’s en Boosters
ISIN code
Rendement
Rendement sinds introductie
AEX Booster Long
NL0010519005
182,30%
216,40% 11 oct 2013
AEX® 2,6% 385,73
AEX Booster Long
NL0010518999
116,57%
138,40% 11 oct 2013
386
DAX Booster Long
NL0010519039
90,91%
80,26% 11 oct 2013
Goud Booster Long
NL0010442679
86,97%
AEX Turbo Long
NL0010519021
85,00%
384
132,40% 9 jul 2013 98,32% 11 oct 2013
382 380
Certificaten
ISIN code
CO2-emissie Certificaat II
NL0000287464
Rendement 9,70%
Rendement sinds introductie -71,47% 28 feb 2007
Zonne-energie Certificaat
NL0000847689
6,32%
-82,01% 24 Apr 2007
Silver Mining Certificaat
NL0000293116
6,16%
28,11% 1 dec 2006
NYSE Arca Gold Bugs Certificaat
DE0006874803
5,83%
113,00% 20 sep 2001
Brazilië II Certificaat
NL0000790921
4,64%
-26,89% 3 oct 2007
378 376
Figuur 5. Top 5 stijgers periode periode 14 oktober t/m 21 oktober 2013. Deze tabel is gebaseerd op het gemiddelde van de bied- en laatkoers van RBS. Een actueel overzicht vindt u op de website: www.rbs.nl/markets. Bron: RBS, 22 oktober 2013.
11 oktober
18 oktober
Bund Future 0,2% 140,05 141,5 141,0 140,5 140,0
Overzicht Volume/Omzet
Long/Short-Ratio Short
Omzet(EUR)
Long
AEX
14.961.558 12.500.778 31.940.262
AEX 1,87
139,0
Brent Crude Oil Future
9.319
68.463
797.540
Brent Crude Oil Future
-2,29
138,5
Bund Future
1.165
46.039
551.207
Bund Future
34,64
138,0
EUR/USD
104.085 429.782
912.916
EUR/USD -11,93
Goud
651.599 730.560 7.671.770
Figuur 6. Overzicht Volume/Omzet, periode 14 oktober t/m 21 oktober 2013. Bron: RBS, 22 oktober 2013.
Turbo® Ratio
139,5
Onderliggende waarde
11 oktober
18 oktober
Goud 1,62 Figuur 7. Long/Short-Ratio van uitstaande posities per 22 oktober 2013. Bron: RBS, 22 oktober 2013.
EUR/USD 1,1% 1,3687 1,370 1,368 1,366 1,364 1,362
Top 10 meest verhandelde Certificaten: vorige week en All-Time Vorig week
ISIN code
All-Time
ISIN code
1,360
1 Emerging Markets SRI Certificaat
NL0009287721 Water Certificaat
NL0000290195
1,358
2 S&P 500 Quanto Certificaat
NL0000467421
NL0000696565
1,356
3 Water Certificaat
NL0000290195 Goud Quanto Certificaat
NL0000458735
1,354
4 Eco Certificaat
NL0000847705 BRIC II Certificaat
NL0000290328
1,352
5 Goud Certificaat
NL0000455905 Emerging 11 Certificaat
NL0000842029 NL0000778728
Agribusiness Certificaat
11 oktober
6 RICI Enhanced Quanto Certificaat
NL0006284580 AEX Certificaat
7 Goud Quanto Certificaat
NL0000458735 RICI® Enhanced Quanto Certificaat NL0006284580
Brent Crude Olie Future
8 Vietnam Certificaat
NL0000691046 Emerging Markets SRI Certificaat
NL0009287721
111,0
9 Zonne-energie Certificaat
NL0000847689 India Certificaat
NL0000456465
10 Zilver Quanto Certificaat
NL0000458743 BRIC Certificaat
NL0000459816
®
®
Figuur 8. Top 10 bestsellers Certificaten, periode 14 oktober t/m 21 oktober 2013 en All Time. Bron: RBS, 22 oktober 2013.
18 oktober
-0,4% 109,94
110,5 110,0 109,5 109,0 108,5 108,0 107,5
11 oktober
118oktober
Figuur 9. De prestaties van belangrijke markten van 11 oktober t/m 18 oktober 2013. Bron: Bloomberg, 18 oktober 2013.
5
De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.
Turbo’s & Trading 388, 15 oktober 2013
Risico’s De aanschaf van Turbo’s en Certificaten brengen bepaalde risico’s met zich mee, zoals prijsrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Turbo’s en Certificaten zijn daarom niet geschikt voor iedere belegger. Het is van belang dat u de kenmerken en risico’s van deze producten begrijpt voordat u een beleggingsbeslissing neemt. Tevens dient u zorgvuldig af te wegen of de Turbo’s en Certificaten geschikt zijn voor u gezien uw ervaring, beleggingshorizon, overige beleggingen, financiële positie, risico-bereidheid en andere relevante omstandigheden. In geval van twijfel, dient u professioneel advies in te winnen. Deze nieuwsbrief dient slechts ter informatie en is geen aanbieding of een uitnodiging tot het doen van een aanbieding van Turbo’s of Certificaten. Het aanbod van Turbo’s en Certificaten vindt uitsluitend plaats op basis van het respectievelijke basisprospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden. De beslissing om Turbo’s en Certificaten te kopen moet dan ook op basis van deze documenten worden gemaakt. Deze documenten zijn kosteloos verkrijgbaar via www.rbs.nl/ markets. Deze paragraaf bevat slechts een overzicht van de belangrijkste risico’s. Lees voor een volledig overzicht het respectievelijke basisprospectus. Turbo’s en Warrants zijn beleggingsinstrumenten voor actieve en ervaren beleggers. Door de hefboom is een belegging in Turbo’s en Warrants risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde. Hoe hoger de hefboom die men kiest, hoe sneller een beweging van de onderliggende waarde doorwerkt in de waarde van de Turbo en de Warrant. Het stop loss-niveau van een Turbo kan wijzigen, waardoor bij een wijziging het stop loss-niveau dichter bij de koers van de onderliggende waarde kan komen. Bij indices zullen deze wijzigingen in periodes waarin veel dividend wordt uitgekeerd, groter zijn. De koers van een Certificaat volgt in principe één-op-één de prestaties van de onderliggende waarde, maar kan hiervan afwijken doordat de beheerkosten (jaarlijks) in rekening worden gebracht en door de marktbeweging van vraag en aanbod. Bij alle beleggingsinstrumenten kan gedurende zowel de looptijd als op de afloopdatum de volledige inleg verloren gaan. Veranderingen van de wisselkoersen van onderliggende waarden die niet in euro zijn genoteerd, beïnvloeden de waarde van de in euro genoteerde producten. Een stijging van de lokale valuta ten opzichte van de euro zal een positief effect hebben, een daling een negatief effect. Beleggen in aandelenmarkten van opkomende markten gaan gepaard met extra risico’s op politiek, economisch, de sociaal en juridisch gebied. Daarnaast ontbreekt door gebrekkige beschikbaarheid van financiële verslaggeving en andere data in sommige markten transparantie. Ongunstige ontwikkelingen hebben hierdoor vaak een sterk negatieve invloed hebben op de waarde van beleggingen in opkomende markten. Beleggen in grondstoffen gebeurt meestal door middel van termijncontracten Door te beleggen in termijncontracten en deze op tijd te verkopen kan fysieke levering van een grondstof worden voorkomen. Wanneer een belegger voor lange termijn in een bepaalde grondstof belegt, dient hij/zij het termijncontract voor het aflopen door te rollen naar een termijncontract met een langere looptijd. Het doorrollen van termijncontracten kan rendement opleveren of juist rendement kosten. Dit is afhankelijk van de termijnmarkt en staat los van veranderingen van de spotprijs van de desbetreffende grondstof. Wanneer een termijncontract afloopt, zal de prijs daarvan de actuele spotprijs benaderen. Bij het doorrollen wordt het aflopende contract verkocht en het volgende contract gekocht. Het verschil tussen opeenvolgende termijnprijzen kan een negatief rendement opleveren voor de belegger. Turbo’s en Certificaten worden uitgegeven door The Royal Bank of Scotland [plc. Beleggers lopen kredietrisico op deze bank. Dit betekent dat in geval van insolventie van de uitgevende instelling beleggers in Turbo’s en Certificaten mogelijk minder terugkrijgen dan hun initiële belegging en in het slechtste geval zelfs hun gehele belegging verliezen. Turbo’s en Certificaten worden gehouden via het bewaringssysteem van Euroclear Nederland en zijn daardoor afgescheiden van het vermogen van de uitgevende instelling. Het Nederlandse depositiogarantiestelsel is niet op Turbo’s en Certificaten van toepassing. Beleggers krijgen met een belegging in Turbo’s en Certificaten geen eigendom in onderliggende waarde daarvan. Turbo’s en Certificaten worden genoteerd op Euronext Amsterdam met RBS als market maker. Dat wil zeggen dat RBS onder normale marktomstandigheden tijdens beursuren van Euronext Amsterdam, van 9:05 uur tot 17:30 uur bereid is om Turbo’s en Certificaten te kopen en te verkopen. Hierdoor is het mogelijk om onder normale marktomstandigheden tijdens genoemde beursuren de Turbo’s en Certificaten te kopen of verkopen. De prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te kopen wordt de ‘biedprijs’ genoemd en de prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te verkopen wordt de ‘laatprijs’ genoemd. Het verschil tussen de bied- en laatprijzen wordt de spread genoemd. Gedurende de looptijd van een Turbo of een Certificaat kan de spread aan
rbs.nl/markets 6
wijziging onderhevig zijn. Bijvoorbeeld, indien er belangrijke cijfers worden gepubliceerd zoals jaarcijfers of macroeconomische cijfers kan de spread (tijdelijk) wordt vergroot. Actuele informatie over de bied- en laatprijzen gehanteerd durende de looptijd van Turbo’s en Certificaten treft u aan op de relevante product pagina van de website www.rbs.markets. nl. Door bijzondere omstandigheden kan het voorkomen dat RBS geen prijzen afgeeft. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren indien de handel in de onderliggende waarde wordt stilgelegd, een Turbo of een Certificaat is uitverkocht, indien in korte tijd een groot aantal orders wordt geplaatst, er een storing in het handelssysteem van RBS is opgetreden, er een storing is opgetreden in het handelssysteem van Euronext Amsterdam of de beurs waarop de onderliggende waarde wordt verhandeld of indien er extreme marktomstandigheden zijn. Indien RBS geen prijzen afgeeft kan het zijn dat het niet mogelijk is om een Turbo of een Certificaat te kopen of te verkopen of niet tegen de door u gewenste prijs. Dit laatste kan zich voordoen omdat u in dergelijke situaties voor koop en verkoop afhankelijk bent van andere beleggers die willen kopen of verkopen. Disclaimer RBS Dit document is opgesteld door The Royal Bank of Scotland plc of haar dochtervennootschappen of groepsondernemingen (‘’RBS’’). Alle informatie in dit document is gebaseerd op informatie afkomstig van RBS en van andere instellingen die als betrouwbaar gelden. RBS geeft in dit document een getrouwe reproductie van dergelijke informatie, echter RBS biedt geen garantie voor de juistheid van de getoonde gegevens verkregen van derden. Geen garantie of zekerheid in welke vorm ook, expliciet of impliciet, wordt gegeven met betrekking tot de volledigheid en juistheid van de informatie opgenomen in dit document. RBS accepteert geen enkele verplichting om enige informatie opgenomen in dit document te herzien of te corrigeren. Geen handelen of nalaten van RBS of haar directeuren, werknemers, agenten of andere vertegenwoordigers met betrekking tot de informatie opgenomen in dit document vormt, of wordt geacht te vormen, een verplichting of garantie van RBS of enig ander persoon. Indicatieve prijzen of analyses in dit document zijn ter goede trouw opgesteld, uitgekozen en beoordeeld en derhalve wordt geen garantie gegeven ten aanzien van de juistheid, volledigheid en redelijkheid van deze prijsopgaven of analyses. Onverminderd de juridische verantwoordelijkheid voor informatievoorziening, accepteert RBS geen enkele vorm van aansprakelijkheid voor kosten, schade en claims ontstaan uit, of in verband met, een belegging in effecten beschreven in dit document. RBS en/of haar dochtervennootschappen of groepsvennootschappen, verbonden vennootschappen, werknemers of klanten kunnen een belang in financiële instrumenten hebben zoals de effecten beschreven in dit document of daaraan gerelateerde financiële instrumenten. Een dergelijk belang kan omvatten het handelen, aanhouden, onderhouden van een markt in zulke instrumenten als ook het verschaffen van bank-, krediet- en andere financiële diensten aan een vennootschap of de uitgevende instelling van de effecten en financiële instrumenten beschreven in dit document. RBS treedt met betrekking tot een transactie, de effecten of andere verplichtingen beschreven in dit document, niet op als financiële adviseur of in een fiduciaire rol. RBS geeft met betrekking tot geen enkele jurisdictie een garantie of advies over fiscale, juridische en boekhoudkundige zaken. Dit document is niet bedoeld voor de distributie of het gebruik door enig persoon of enititeit in een jurisidictie of land waarin een dergelijke distributie of gebruik in strijd is met locale wet- en regelgeving. De informatie opgenomen in dit document is eigendom van RBS en is verstrekt op verzoek van een geselecteerd aantal ontvangers en mag niet (geheel of gedeeltelijk) worden verstrekt of anderszins gedistributeerd aan een andere derde partij zonder de schriftelijke toestemming van RBS. Verenigde Staten van Amerika: Dit document is uitsluitend bestemd voor verstrekking aan “major institutional investors” zoals gedefinieerd in “Rule 15a-6” van de Amerikaanse Exchange Act van 1934, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de “Exchange Act”) en mag niet worden verstrekt aan andere Amerikaanse ingezetenen. Elke Amerikaanse “major institutional investor” die deze informatie ontvangt en komt door het ontvangst ervan overeen dat hij de informatie in dit document niet zal verstrekken of anderszins distributeren aan anderen. De effecten zoals hierin beschreven zijn en zullen niet worden geregistreerd zoals bedoeld in de de Amerikaanse Securities Act van 1933, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de “Securities Act”) en mogen niet worden aangeboden of verkocht in de Verenigde Staten van Amerika, tenzij aan “qualified institutional buyers” (gekwalificeerde institutionele beleggers) in lijn met “Rule 144A” of op grond van een andere vrijstelling van of het niet van toepassing zijn van de registratieverplichting van de Securities Act. De aanbieding of verkoop van de effecten of transacties in de effecten kunnen verder beperkt worden door toepasselijke wet- en regelgeving van de Verenigde Staten of van haar afzonderlijke staten.
Potentiële beleggers dienen zichzelf daarom op de hoogte te stellen van en juridische beperkingen bij het aangaan van transacties na te leven. Potentiële beleggers dienen zich te realiseren dat de effecten mogelijk niet geschikt zijn voor alle beleggers. The Royal Bank of Scotland plc staat in het Verenigd Koninkrijk onder toezicht van de Prudential Regulation Authority en de Financial Conduct Authority en haar activiteiten in Nederland vallen onder het gedragstoezicht van de Autoriteit Financiële Markten. Behalve in landen waarin dit wettelijk is vereist is de inhoud van dit document is niet beoordeeld door toezichthouders in de landen waarin dit document wordt verstrekt. In geval van twijfel over de inhoud van dit document dient onafhankelijk professioneel advies te worden ingewonnen. © The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm ook van de inhoud van deze nieuwsbrief is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. De nieuwsletter bevat merken van The Royal Bank of Scotland Group plc en andere vennootschappen binnen de RBS groep. De merken omvatten onder andere het logo van The Royal Bank of Scotland en de merknamen The Royal Bank of Scotland en RBS. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de indices genoemd in dit document behoren toe aan de relevante Index sponsoren (de “Index Sponsoren”). De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van de producten genoemd in dit document, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van deze producten gegeven. TURBO en BOOSTER zijn merknamen van The Royal Bank of Scotland Group plc. Disclaimer Technische Analyse & Turbo Tip / Grondstoffen Weekoverzicht / Marktfocus Het onderdeel technische analyse wordt verzorgd door Bakker Technische Analyse Consultancy B.V. ("BTAC") en uitgebracht door RBS. Nico Bakker is bestuurder van BTAC en is een onafhankelijk analist. RBS en BTAC zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Bakker TAC in ruil voor een financiële vergoeding technische analyse verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De technische analyses van BTAC zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Het onderdeel Grondstoffenweekoverzicht wordt verzorgd door Falesia bvba ("Falesia") en uitgebracht door RBS. Koen Lauwers is bestuurder van Falesia en is een onafhankelijk analist. RBS en Falesia zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Falesia in ruil voor een financiële vergoeding de grondstoffen weekoverzichten verzorgd. De grondstoffen weekoverzichten van Falesia zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies (de grondstoffen weekoverzichten en de technische analyses worden hierna gezamelijk de "artikelen" genoemd). Het onderdeel Marktfocus wordt verzorgd door Active Hedge Group B.V. en uitgebracht door RBS. De in dit document opgenomen standpunten en vooruitzichten zijn door Active Hedge Group B.V. gegeven in haar hoedanigheid van onafhankelijk analist. RBS en Active Hedge Group B.V. zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Active Hedge Group B.V. in ruil voor een financiële vergoeding analyses verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De analyses van Active Hedge Group B.V. zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Iedere (potentiële) investering dienen beleggers te toetsen aan hun persoonlijke beleggersprofiel en te bespreken met hun adviseur. De in de artikelen genoemde standpunten en vooruitzichten zijn door respectievelijk BTAC gegeven in zijn hoedanigheid als technisch analist, door Koen Lauwers gegeven in zijn hoedanigheid als intermarket analist en door Active Hedge in hun hoedanigheid als onafhankelijk analist. RBS kan van tijd tot tijd producten uitgeven die dezelfde onderliggende waarden kunnen hebben als de financiële instrumenten besproken in de artikelen. RBS heeft echter geen enkele betrokkenheid bij, op welke manier dan ook, invloed op, zeggenschap over of inspraak in van de totstandkoming van de artikelen van of namens respectievelijk BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon. RBS is niet verantwoordelijk voor de volledigheid, juistheid en geschiktheid voor welke doeleinden dan ook en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in verband met de artikelen van BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon.".
