Market Timing
Technische & kwantitatieve analyse
28 mei 2014 GLOBAAL TECHNISCH MARKTBEELD
Colofon Deze ,,Bulls, Bears & Shares” is in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. gemaakt door Loef Technische Analyse B.V. en wordt exclusief beschikbaar gesteld aan de relaties van Theodoor Gilissen. Theodoor Gilissen gaat bij haar beleggingsbeleid uit van fundamentele analyse. Aangezien deze publicatie uitgaat van technische analyse, kan het zijn dat de hier verkondigde meningen afwijken van die van Theodoor Gilissen. De publicatie betreft een exclusieve service voor die relaties van Theodoor Gilissen die de eigen beleggingsideeën mede willen baseren op technische analyse. Edward Loef is bestuurder van Loef Technische Analyse B.V. en is onafhankelijk Technisch Analist en cliëntenremissier voor diverse partijen. Edward Loef kan op elk willekeurig moment (in)direct een long of short positie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of instrumenten. Voor informatie over deze uitgave kunt u contact opnemen met uw private banker of andere contactpersoon bij Theodoor Gilissen.
Onderliggende waarden MSCI-World
steun 1672.40
koers 1692.36
weerst 1697.99
trend stijgend
NY-SP-500 NY-DJ-Industrial Avg NASDAQ COMPOSITE
1850.61 16312.7 4014.17
1911.91 16675.50 4237.07
1902.17 16735.5 4186.58
CHINA-Shanghai & S 300 2096.51 TOKYO-Nikkei 225 13964.4
2147.38 14701.66
DJ STOXX 600(P)-Euro DJ Eurostoxx 50 AEX-index DAX INDEX
333.49 3129.08 392.19 9407.09
Euro-Bund-Future Nederland 10 jaar USD - Gov.Bnd 10 y. Silver World Spot (USD) Gold World Spot (USD) London Brent Oil 0 EURO/US DOLLAR
K/V K
HK 0
HV 1
% 2W 0.53
stijgend stijgend bodem?
6 6 1
11 38 2
1.81 1.12 3.58
2185.05 14528.0
dalend dalend
22 12
4 2
0.07 4.29
344.47 3244.28 406.81 9940.82
342.71 3224.29 405.59 9810.29
stijgend stijgend stijgend stijgend
5 4 4 3
7 7 10 18
1.62 2.26 1.81 3.24
143.80 1.64 2.51
146.40 1.65 2.54
146.76 1.84 2.71
stijgend dalend dalend
9 20 10
12 4 5
0.05 0.61 1.23
18.83 1275.34 106.85 0.00 1.3614
19.06 1263.60 110.02 0.00 1.3634
19.99 1315.65 111.04 0.00 1.3994
dalend dalend stijgend
V V
11 2 2
-1.49 -2.26 0.25
dalend
V
2
0 0 4 0 0
-0.47
Samenvatting In de afgelopen twee weken zijn de lokale aandelenindices in waarde gestegen, waarbij de weerstandniveaus van de afgelopen maand werden opgezocht of opwaarts doorbroken. Beleggers negeren de beurswijsheid ‘Sell in May and Go Away’, maar volgen het gezegde ‘the trend is your friend’. De Nasdaq Composite werkt aan een ‘comeback’ na de recente correctie. Verkoopsignalen doen zich voor in de edele metalen zilver en goud. De goudprijs staat op het punt de belangrijkste trendlijn sinds de eeuwwisseling te gaan testen. De topvormingskenmerken in de euro worden concreter. Onroerend goed en obligaties raken aan de dure kant.
Deze ‘Bulls, Bears & Shares’ is een publicatie van Theodoor Gilissen Bankiers N.V., in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De Technische Analyse en Fundamentele Analyse zijn verschillende disciplines; (mede) daardoor kan de Technische opinie afwijken of niet consistent zijn met de researchadviezen van de researchafdeling van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De in deze publicatie vermelde gegevens zijn ontleend aan door Theodoor Gilissen betrouwbaar geachte bronnen en publiekelijk bekende informatie. Voor de juistheid en volledigheid van de genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten daarvan kan Theodoor Gilissen Bankiers N.V. niet instaan. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. geeft geen garantie of verklaring omtrent genoemde juistheid en volledigheid, noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheid van bedoelde informatie. Dit rapport dient niet te worden opgevat als een aanbod om waardepapieren te verkopen, noch als een uitnodiging tot aankoop ervan. De adviezen en aanbevelingen in dit rapport zijn generiek van aard en houden derhalve geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie en persoonlijke behoeftes van de ontvanger. De ontvanger mag de adviezen en aanbevelingen uit het rapport dan ook niet aanmerken als een persoonlijk advies: de ontvanger moet zijn of haar eigen adviseur raadplegen om te overleggen of het waardepapier dat in dit rapport aan bod komt, voor hem of haar een passende investering is en of de adviezen en aanbevelingen in het rapport overeenstemmen met zijn of haar doelrisicoprofiel. Indien u (mede) belegt met geleend geld, betekent dit dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen in dit rapport kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van dit rapport in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de ontvanger van dit rapport dient zichzelf te informeren over eventuele restricties. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verbiedt nadrukkelijk het herverspreiden van dit rapport via internet of op een andere manier en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derde partijen op dit gebied. De ontvanger van dit rapport is gebonden aan de restricties zoals vermeld staan in deze disclaimer. Theodoor Gilissen Bankiers N.V., haar directie en haar medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik (of juist de onmogelijkheid van gebruik), het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van de informatie in de aanbieding. Uw persoonsgegevens worden zonder uw uitdrukkelijke toestemming niet aan derden buiten Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verstrekt, tenzij dat voortvloeit uit de wet. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. wijst cliënt conform de wet op haar recht op inzage, correctie, aanvulling, afscherming of verwijdering van gegevens en tot het doen van verzet tegen het gebruik van persoonsgegevens voor marketing- en charitatieve doeleinden.
Trendfasen diverse beleggingsinstrumenten 1W STIJGENDE TREND ISHARES N-AMERICA ISHARES PROP ASIA ISHARES EUROPE ISHARES WORLD ISHARES PROP GLO ISHARES PROP US ISHARES US TIPS SPDR Barclays EM Local Bond Think iBoxx Gvt Bd UCITS ETF ISHARES E GOV7-10 LYXOR PAN AFRICA LYXOR ETF CRB ISHARES US T 7-10 ISHARES PROP EURO ISHARES E GOV3-5 ISHARES B E AGG ISHARES E GOV1-3 ISHARES B E CORP ISHARES E COV BOND Lyxor ETF iBoxx Liqu Think iBoxx Corp.Bd UCITS ETF LYXOR EURO CORP BD ISHARES BRIC 50 ISHARES E INF-LINK ISHARES ASIA PACIF ISHARES E CORP BD ISHARES MARKIT IBOXX USD ISHARES EM MARKETS ISHARES MSCI LATAM BODEMVORMING ISHARES CHINA 25
% 1.84 1.78 1.65 1.55 1.39 1.03 0.87 0.79 0.74 0.60 0.59 0.57 0.55 0.51 0.51 0.49 0.24 0.17 0.15 0.15 0.11 0.09 0.05 0.02 -0.16 -0.30 -0.31 -0.39 -2.15 % 1.88
1W TOPVORMING ETFS PHYSICALGOLD
DALENDE TREND ISHARES JAPAN
% -1.57
% 3.31
Op wereldschaal worden de aandelenkoersen op sleeptouw genomen onder leiding van de regio’s noord-Amerika en Europa. De Japanse Nikkei-225 index verbetert, maar beleggers in iShares Japan (genoteerd in euro’s / unhedged) kijken nog aan tegen een dalende trend. Omgekeerd vertoont iShares China 25 (idem genoteerd in euro’s / unhedged) bodemkarakteristieken, terwijl dit in de Chinese lokale aandelenindices nog niet zover is. Conclusie: de meest simpele benadering is een focus op waarden die in stijgende trends bewegen. Desondanks lijkt het wel zinvol om een uitspraak van Jeremy Grantham (CEO van GMO, opgericht in 1977) in gedachten te houden omtrent o.a. het ‘Sell in May’fenomeen. In een recent rapport schreef hij het volgende.
De afweging om tot het allerlaatste glas van de hausse te genieten (zie o.a. recent gepubliceerde Bulls, Bears & Shares) of afscheid te nemen voordat de stemming omslaat hangt af van het type belegger. Contrarians anticiperen en trendvolgers reageren ieder afzonderlijk met daartoe geschikte (technische) indicatoren.
2
AANDELEN MSCI World Index vanaf mei 2012 op dagbasis…hogere toppen in uptrend
S&P 500 index op dagbasis vanaf 2009…groen/blauwe candles = uptrending
Nasdaq Composite vanaf mei 2013…bullish overgangsfase > 120-daags SMA
De herstelbeweging van de Nasdaq Compositie boven het 120-daags simpel moving average (SMA) verminkt de bearish implicaties van het hoofdschouderpatroon en dwingt de denkrichting van de chartist opwaarts te richten. Een ‘golden cross’ in de gemiddelden zou deze denkrichting verder moeten schragen.
3
De RSI van de CBOE Volatility index kruist de Bollinger Bands
De relatieve sterkte index (RSI) afgeleid van de CBOE VIX index heeft de onderste bandbreedte doorkruist van de Bollinger Bands. Deze statistische leidraad is in het verleden soms indicatief geweest voor een trendomslag (zie verticale lijnen), maar blijkt geen garantie. iShares Emerging Markets op maandbasis + relatieve sterkte t.o.v. N-America
Eind 2010/begin 2011 draaide het positieve sentiment ten aanzien van aandelenbeleggingen in de opkomende markten. Sindsdien is er sprake van een relatieve underperformance van iShares Emerging Markets (genoteerd in euro / unhedged) ten opzichte van iShares N-America (genoteerd in euro / unhedged). In de afgelopen twaalf maanden is er een dubbele bodem ontstaan in de opkomende markten ETF en werd een dalende trendlijn opwaarts gebroken. Deze herstelbeweging blijkt voldoende krachtig om spoedig een ‘golden cross’ te verwachten in de (groen/zwarte) MACD-indicator afgeleid van de (roze) relatieve sterktelijn. Een opwaartse koersuitbraak boven de koerstoppen van afgelopen najaar zou een concrete hint geven richting een terugkerende belangstelling/vertrouwen in de opkomende markten.
4
Trendfasen lokale beursindices 1W STIJGENDE TREND
%
MILAAN-FTSE/MIB
5.02
ARGENT.-Merval
3.63
DAX INDEX
3.13
TURKIJE-National 100
3.03
MADRID-IBEX 35
2.49
TAIWAN-TWSE
1.75
CAC 40
1.74
Bel-20
1.57
Sydney-All Ordinaries Index
1.53
AEX-index
1.50
S&P 500 INDEX
1.42
INDONESIE-JCI
1.39
ISRAEL-Tel Aviv 25
1.32
HONGARIJE-BUX
1.26
TORONTO-S&P/TSX Composite
0.91
SWISS MARKET INDEX
0.87
INDIA-Sensex 30
0.71
MEXICO-IPC
0.47
SINGAPORE-Straits Times
0.33
PHILIPPIJNEN-PSEi
0.33
NIEUW ZEELAND-NZSX50
0.21
FTSE 100 INDEX
0.01
THAILAND-SET
-0.14
Bovespa
-0.44
ZUID KOREA-KOSPI
-0.68
MALEISIE-KLCI
-0.72
JOHANN.-JSE Ind.
-1.14
1W TOPVORMING PSI 20
% 2.35
BODEMVORMING
%
POLEN-WIG Index
2.34
ATHENE-ASE General
7.88
TSJECHIE-PX
1.98
TOKYO/NIKKEI 225/DOW JONES INDEX
4.98
0.48
CHINA-Shanghai & Shenzhen 300
1.49
Hang Seng Index RUSLAND-RTS
DALENDE TREND
%
-0.11
AEX vanaf mei 2011…opgaande trend…met ruimte naar 425 (mits > 396)
Het langetermijn 120-daags koersgemiddelde in de AEX noteert thans ca. 396.
5
Hoofdsectoren Europa & V.S 1W STIJGENDE TREND DJ STOXX Auto&Parts DJ STOXX Trav&Leisur DJ STOXX Fin.Serv. DJ STOXX Bank Index DJ STOXX Insurance DJ STOXX Constr&Mat DJ STOXX Industrial DJ STOXX Utility S&P 500 Info Tech DJ STOXX 600(P)-Euro DJ STOXX Chemical DJ STOXX Basic Resr. S&P 500 INDEX S&P 500 Utilities S&P 500 Financials DJ STOXX Health Care S&P 500 HealthCare DJ STOXX Oil & Gas S&P 500 Industrials S&P 500 Energy DJ STOXX Pers&House DJ STOXX Telecom S&P EWI Consumer Staples S&P 500 Materials DJ STOXX Food&Bev. S&P 500 Telecom Serv
% 4.16 3.38 3.05 2.72 2.54 2.21 2.18 1.99 1.96 1.82 1.74 1.72 1.42 1.39 1.34 1.26 1.26 1.19 1.03 0.98 0.95 0.85 0.61 0.40 -0.18 -1.49
BODEMVORMING DJ STOXX Technology DJ STOXX Media S&P EWI Consumer Discret. DJ STOXX Retail
% 3.97 3.02 1.49 0.81
1W TOPVORMING
%
DALENDE TREND
%
Europese DJ Stoxx 600 Chemicals vanaf 2013 + relatieve sterkte vs Stoxx600
De Europese DJ Stoxx 600 Chemicals sector is in de afgelopen weken opwaarts uitgebroken naar nieuwe hoogtepunten. Aan een periode van relatieve underperformance ten opzichte van de DJ Stoxx 600 index lijkt een einde te zijn gekomen. De MACD-indicator afgeleid van de (roze) RS-lijn beweegt opwaarts.
6
Beursgenoteerd vastgoed SPDR DJ Global Real Estate vanaf 2013. Risico’s winstnemingen nemen toe
Internationaal vastgoed presteert in 2014 bovengemiddeld sterk, maar in SPDR DJ Global Real Estate ETF wordt thans een overdrijvingsfase gesignaleerd (zie gele candles). Een reactie van ca. -5% zou een pullback opleveren binnen de stijgende trend. Vastrentende waarden Bund future vanaf 2012…betreedt de meerjarige weerstandzone (ca. 147)
Waar gele candles toe kunnen leiden zien we in het termijncontract van de 10jarige Duitse staatslening (de bund future) twee jaar geleden. Dit keer wijzen de actuele candles nog niet op een opwaartse overdrijvingsfase, maar op een sterk positief momentum in de opgaande trend. Nu de bovenkant van het stijgende trendkanaal is bereikt ontstaan er twee weerstandniveaus die een verdere opmars in de weg kunnen staan. Vooralsnog geen verkoopsignalen op dit moment, maar wel mogelijke weerstand om nu in te stappen.
7
Grondstoffen / edele metalen
STIJGENDE TREND ETFS Industrial Metals DJ-AIGSM ETFS Gasoline ETFS Nickel NY-DJ-AIG Industrial Metals Idx NY-DJ-AIG Petroleum Index ETFS Soybeans NY-DJ-AIG Energy Index ETFS Energy DJ-AIGSM ETFSPHYSIPLATINUM NY-DJ-AIG Commodity Index ETFS Coffee ETFS PHYSPM BASKET ETFS Grains DJ-AIGSM ETFS NATURAL GAS NY-DJ-AIG Grains Index ETFS Livestock DJ-AIGSM NY-DJ-AIG Agriculture Sub-Index ETFS Corn NY-DJ-AIG Livestock Index NY-DJ-AIG Softs Index ETFS WHEAT BODEMVORMING ETFS COPPER ETFS Heating Oil
1W % 2.11 1.83 1.18 1.08 0.95 0.42 0.39 0.07 0.06 -0.60 -0.72 -0.84 -0.87 -0.98 -1.01 -1.31 -1.41 -1.48 -1.94 -3.50 -3.76 % 1.57 1.06
TOPVORMING ETFS Soybean Oil ETFS PHYSICALGOLD ETFS Sugar ETFS Cotton
1W % 0.56 -1.57 -3.88 -4.03
DALENDE TREND ETFS PHYSIC SILVER NY-DJ-AIG Precious Metals Idx
% -1.28 -2.11
Goudprijs vanaf 2000
De industriële metalen trekken relatief sterk aan, waar de edele metalen deze week snel hun glans verliezen. De goudprijs nadert rond $ 1250 een meerjarige stijgende steunlijn die als cruciaal wordt beschouwd voor de langetermijn goudbulls onder ons. Onder $ 1200 is de goudkoorts echt over. Boven $ 1300 ontstaat er weer enige hoop op een voortzetting van de megabullmarkt in goud..
8
Valuta EUR/USD vanaf 2008
In de EUR/USD-grafiek vanaf 2008 tekent zich een dalend trendkanaal af, waarvan de recente opwaartse uitbraakpoging als ‘verdacht’ werd beschouwd vanwege het ‘rising wedge’-patroon in de laatste twee jaar. Cruciaal is de ondergrens afgerond op $ 1,35 waar de stijgende steunlijn de ‘believers’ in de euro hoop geeft. Onder $ 1,35 komen de ‘eurosceptici’ aan bod (en uitzicht op significant lagere niveaus). Een uitbraak boven $ 1,40 is nodig om de euro nieuw leven in te blazen. De euro ligt nu gestrekt in neutraal gebied tussen $ 1,35 en $ 1,40.
9
ALGEMEEN ADVIES Hanteer – indien mogelijk - stop loss limieten om koersrisico’s beter te beheersen! Verklarende woorden en begrippen uit de technische analyse Een uitleg van woorden en begrippen die gangbaar zijn in de technische analyse en in de Bulls, Bears & Shares worden gebruikt zijn op deze pagina op een niet limitatieve wijze ter verduidelijking samengevat. Technische Analyse (TA) bestudeert primair met behulp van grafieken de koershistorie van marktprijzen (lees: beurskoersen en hiervan afgeleide handelsvolumes) met het doel om de meest waarschijnlijke toekomstige richting te bepalen. De technische analyse kent twee hoofdstromingen. Enerzijds is er de klassieke visuele analyse van grafieken met het oogmerk om trends en koerspatronen te herkennen. Anderzijds is er de kwantitatieve analyse om met behulp van de beurskoers afgeleide formules (‘indicatoren’) koop- en verkoopsignalen te genereren. De Bulls, Bears & Shares combineert de visuele analyse met de kwantitatieve analyse. De technische en kwantitatieve analyses worden vooral gebruikt als hulpmiddel voor de ‘timing’ van beleggingsbeslissingen. TA = afkorting voor ‘technische analyse’ KT = korte termijn trend op basis van de positie van beurskoers ten opzichte van het 20-daags koersgemiddelde LT = lange termijn trend op basis van de positie van het 20-daags koersgemiddelde ten opzichte van het 120-daags koersgemiddelde TREND = algemene richting waarheen een koersontwikkeling tendeert herkenbaar aan een proces van twee opeenvolgende toppen en/of bodems TRENDLIJN = lijn langs opeenvolgende toppen of bodems STEUN = indicatie voor een bodem in de koersgrafiek WEERSTAND = indicatie voor een top in de koersgrafiek BULLISH = positieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling BEARISH = negatieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling NEUTRAAL = aanduiding voor richtingloos en/of zijwaarts koersverloop TACTISCH = specifieke actie/benadering bedoeld om een strategie uit te voeren RS = relatieve sterkte ter bepaling van outperformance of underperformance OUTPERFORMANCE = betere prestatie ten opzichte van… UNDERPERFORMANCE = slechtere prestatie ten opzichte van… LONG = positionering in de markt anticiperend op een koersstijging SHORT = positionering in de markt anticiperend op een koersdaling NONE = geen positionering in verband met overgangfase tussen bulls en bears BUY = koopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse SELL = verkoopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse MA = ‘moving average’ / voortschrijdend gemiddelde van een reeks van beursdata RSI = relatieve sterkte index (indicator voor het meten van het momentum) RSI waardering onder 30 illustreert een relatief sterke koersdaling RSI waardering boven 70 illustreert een relatief sterke koersstijging MOMENTUM = indicator voor het meten van de snelheid en de sterkte van een koersbeweging STO = afkorting voor ‘stochastics’, indicator voor korte termijn kansberekening STO waardering onder 20 illustreert een relatief sterke koersdaling STO waardering boven 80 illustreert een relatief sterke koersstijging DMI = afkorting voor ‘directional movement indicator’, geeft informatie over de kracht van vraag en aanbod in de onderliggende trend ADX = afkorting voor ‘average directional movement indicator’, geeft de kracht aan van een trendmatige beweging, maar zegt niets over de richting ervan ADX waardering onder 25 wijst potentieel op een zijwaarts gerichte trend ADX waardering boven 25 wijst potentieel op een trendmatige beweging TRADINGRANGE = richtingloze koersbeweging binnen bepaalde bandbreedte UITBRAAK = koersbeweging boven/onder vorige weerstand/steun
10
TRAP = mislukte uitbraak PULLBACK – terugkeer van de beurskoers naar een recent uitbraakniveau GAP = koershiaat in de grafiek zichtbaar tussen twee handelsnoteringen in OVERBOUGHT = situatie waarin de beurskoers kwetsbaar is voor een correctie OVERSOLD = sitiuatie waarin de beurskoers rijp is voor een technisch herstel RISING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende stijgende lijnen FALLING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende dalende lijnen STOP LOSS = prijsniveau ter beperking van onverhoopte verliezen van openstaande beleggingsposities. LEGENDA KLEUREN CANDLES GETOONDE GRAFIEKEN Donkergroen - stijgende trend (= koers > 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Lichtgroen - koerscorrectie binnen stijgende trend (= koers > 120 daags gemiddelde) Rood - dalende trend (= koers < 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Oranje - koersherstel binnen dalende trend (= koers < 120 daags gemiddelde) Blauw (= sterk opwaarts momentum tijdens een opgaande trend) Paars (= sterk neerwaarts momentum tijdens een neergaande trend) Geel (= overdrijvingsfase (extreem hoog risico van een significant trendomslag) Zwart (= overgangsfase tussen stijgende en dalende trend) Rode lijn
- 120 daags simpel gemiddelde
Blauwe lijn
- 20 daags simpel gemiddelde
Paarse lijn belegging
- relatieve kracht ten opzichte van een andere
Heeft u vragen of opmerkingen, neemt u dan a.u.b. contact met ons op.
11
