Maria, goddelijke moeder Kristin Vanschoubroek en Daniëlle van Bakel Viering 18 mei 2014 Hartelijk welkom aan iedereen. Ik ben blij dat jullie er zijn. Het is belangrijk dat wij samenkomen en tijd nemen voor ons innerlijk leven. Zo worden wij herinnerd aan datgene waar het op aankomt in ons leven en aan dat wat in ons aandacht vraagt. Inspirerende figuren, leermeesters van vroeger en nu, kunnen ons helpen om ons bewustzijn aan te scherpen en meer helderheid, licht en liefde in de wereld te brengen. Daarom lichten we vandaag de figuur van Maria toe. We kozen er bewust voor om dat in de meimaand te doen. Mei is van oudsher de Mariamaand. Misschien zijn er weinig mensen die daar nog voeling mee hebben, maar toen ik nog school liep in Gent gingen we ieder jaar in mei te voet naar het bedevaartsoord Oostakker-Lourdes. Ik vond er toen niet veel aan, maar als ik er nu op terugkijk, vind ik het waardevol dat Maria in de aandacht kwam. Door collectief stil te staan bij de figuur van Maria neemt ze, al is dat aanvankelijk onbewust, een plaats in in ons innerlijk leven. De herinneringen uit mijn jeugd zijn blijven leven, ze werken nog altijd door in mijn geest en ze dragen bij aan mijn spirituele weg. Ze helpen mij om wat er gebeurt in mijn leven niet alleen met mijn eigen ogen te zien maar ook met de ogen van de geesteswereld. De verbinding met Maria helpt mij om in mijn kracht te staan, om aan te voelen wat zuiverheid is en om vandaaruit te helen en te troosten. Het gaat in deze viering niet over de historische Maria want haar levensgeschiedenis is moeilijk te achterhalen, de meningen daarover lopen uiteen. Ik wil haar vooral naar voor brengen als symbool van het vrouwelijke, het moederlijke, het vrouwelijke gelaat van de goddelijke liefde. De dienstbaarheid van Maria In de Bijbel kunnen we de woorden van Maria tot de engel lezen: “Zie de dienstmaagd des heren, mij geschiedde naar uw woord.” Het zijn woorden die Maria voorstellen als een brave, doorgoede vrouw die de wil van de Vader volbrengt. Het is een beeld dat perfect past in de dominante, mannelijke cultuur waarin we zovele jaren hebben geleefd, een beeld dat kon dienen om vrouwen klein te houden en ondergeschikt aan de man. De dienstbaarheid van Maria zie ik in een ander licht. Ik zie en voel haar kracht daarin. Zuivere dienstbaarheid ontstaat immers vanuit innerlijke kracht. Als dienstbaarheid wordt begrepen als jezelf opzij zetten, met jezelf geen rekening houden, dan is dat geen zuivere dienstbaarheid, dan is het iets dat ingegeven wordt door willen voldoen aan verwachtingen, door slaafsheid of door een minderwaardigheidsgevoel. Zuivere dienstbaarheid ontstaat vanuit liefde. Als je de liefde in jezelf ontdekt, dan voel je ook het verlangen om die te delen. Dan is het een grote vreugde om die liefde beschikbaar te stellen voor anderen, of om vanuit die liefde iets te doen voor anderen, of hen van iets te bevrijden of een stukje te helen. 1
Wie bij zijn ware natuur komt, komt bij dienstbaarheid. Die dienstbaarheid ontdek ik bij Maria. Haar woorden ‘mij geschiedde naar uw woord’ lees ik als woorden waarin ze zichzelf plaatst in een grote geheel, waarin ze zichzelf ziet als een instrument van liefde. Maria als dragende kracht Maria is een vrouw die deze liefde al vroeg heeft ontvangen en ontdekt. Met de woorden van vandaag zouden we zeggen: ze is ver gevorderd op het spirituele pad. Zij is bijzonder en ze is uitverkoren om een bijzonder iemand ter wereld te brengen. Haar spirituele kracht vormt als het ware de bedding voor de groei van haar kind Jezus. Dankzij het vertrouwen en de liefde van zijn moeder zal Jezus de kracht vinden om zijn missie te volbrengen. Maria staat in onze christelijke traditie op de tweede plaats: zij wordt gedefinieerd als de moeder van Jezus, terwijl Jezus zelf centraal staat. In de byzantijnse traditie echter krijgt ze de belangrijkste plaats. Het dragende, het vrouwelijke is daar de basis. Het kerkelijk jaar wordt opgebouwd rond haar persoon: het begint bij haar geboorte op 8 september en eindigt bij haar tenhemelopneming op 15 augustus. Ik vind het waardevol om zowel Maria als moeder als Jezus als zoon evenwaardig te laten zijn. Beiden kunnen hun taak in het leven slechts vervullen dankzij elkaar. Het vrouwelijke en het mannelijke, het oudere en het jongere, ze vullen elkaar aan en maken het leven volledig. Maria als visionaire In het evangelie vinden we teksten terug waarin de kracht van Maria wordt onderstreept. Lucas dicht aan haar het Magnificat toe, waarin de wereld op zijn kop wordt gezet. Met deze sterke tekst wordt zij in de geloofstraditie geplaatst, want het is een compilatie van versregels uit het Oude Testament. Een fragment: “Heersers stoot hij van hun troon en wie gering is geeft hij aanzien. Hongerigen overlaadt hij met gaven, en rijken zendt hij weg met lege handen.” Dit fragment doet een visioen oplichten: het visioen dat er in het Rijk Gods (of we kunnen ook zeggen in de geestelijke wereld) heel andere wetten gelden dan in de aardse wereld. Alles wat niet is geijkt op het licht zal uiteen vallen, alles wat is gebouwd op macht en schone schijn zal betekenisloos zijn. De tekst nodigt uit tot vertrouwen: ook al heb je het niet gemakkelijk, ben je miskend, word je onderdrukt, heb je honger, ben je klein, er is een wereld waar je wordt gezien in je echtheid, in je waarheid. Het is een universele tekst waardoor duidelijk wordt dat wereldse macht, aanzien en faam, uiteindelijk geen criteria zijn om in het rijk van de liefde te komen. De boodschap is herkenbaar: als je eenvoudig van hart bent, kom je bij de liefde. Als je wordt gedreven door macht of aanzien, geld of prestige, verwijder je jezelf van je hart en van het wezenlijke. Maria als maagd Ik zie de maagdelijkheid van Maria niet als een biologisch gegeven. Voor mij is dit symbooltaal. Jezus zal wel de biologische zoon zijn van Maria en Jozef. 2
Maar waar slaat die maagdelijkheid dan op? Voor mij heeft het te maken met de zuiverheid van Maria, met het kanaal waardoor ze in verbinding staat met de geestelijke wereld. Maria is bereid en maakt zich innerlijk klaar om niet alleen het kind te ontvangen, maar ook zijn ziel. Ze stemt zich af. Het bezoek van de engel Gabriël is het begin van dit proces. Hij komt haar zeggen: “Je zal een heel bijzonder kindje krijgen.” Maria wordt dus door de engel geholpen in haar bewustwordingsproces. Ik vind dit een inspirerende gedachte. Een kind dat wordt verwekt, is meer dan de versmelting van een zaadcel met een eicel, het is ook een ziel die incarneert. Je ervan bewust zijn dat ieder kind een ziel heeft en dat wij als moeder onze schoot kunnen klaarmaken om die ziel te laten leven, haar weg te laten gaan, is een heel bijzondere opdracht. In het moederschap zit het ultieme van het leven, namelijk het delen van het leven. Vanaf je zwangerschap ben je niet meer alleen, vanaf dan is er de verbinding met een kind, een geesteswezen dat aan jou wordt toevertrouwd en met wie jij onlosmakelijk verbonden bent. Maria zegt ‘ja’ aan deze verbinding. Maria als moeder Het werd geen gemakkelijke weg voor Maria. Na de geboorte van Jezus kwam al snel de vlucht naar Egypte want Herodes had het bevel gegeven alle pasgeborenen te doden. We kunnen er ook vandaag nog iets in herkennen: kinderen die het licht uitstralen, kinderen met een grote ziel zijn vaak een bedreiging voor de wereldse machten, voor mensen die naar uiterlijke maatstaven leven. Telkens hun ziel er niet mag zijn, worden ze als het ware vermoord. Wanneer Maria haar kind veertig dagen na zijn geboorte naar de tempel brengt (wat voor ons het feest van Lichtmis is) ontmoet ze er de oude Simeon. Hij is blind en helderziend. Hij zegt: “Dit kind zal een teken zijn dat betwist wordt, en zelf zal je als door een zwaard doorboord worden.” Maria krijgt dus de boodschap dat ze veel in haar hart zal moeten meedragen. Ook dit is herkenbaar. Vaak gaan kinderen een weg die ons verwart of doet lijden. Vele moeders dragen pijn in hun hart omwille van hun kinderen. Het zal voor Maria niet anders zijn geweest. Wanneer Jezus als twaalfjarige in de tempel achterblijft en zijn moeder naar hem op zoek moet gaan, zegt ze verwijtend: “Waarom heb je ons zo ongerust gemaakt? Besef je dan niet dat je vader en ik op zoek naar je waren?” Maar Jezus antwoordt: “Weet jij dan niet dat ik in het huis van mijn Vader moet zijn?” Jezus scheurt zich los van zijn ouderlijk nest. Hij volgt zijn ziel. Hij slaat een richting in die voor zijn ouders moeilijk is. Ik kan mij voorstellen dat Maria in haar leven vaak verscheurd zal geweest zijn tussen angst en vertrouwen. Een krachtig verhaal van vertrouwen tussen moeder en zoon vind ik het eerste wonder van Jezus, waarbij hij water in wijn verandert tijdens de bruiloft van Kana. Maria heeft vertrouwen in haar zoon, ze weet dat hij over krachten beschikt die transformatie kunnen bewerkstelligen en van daaruit zegt ze tot de knechten: “Luister maar naar hem.” De verandering van water in wijn wijst op zijn transformerende kracht. Je kan het ook zo zien dat het dankzij het vertrouwen van zijn moeder is dat Jezus bij zijn innerlijke kracht kan komen. 3
Maria blijft trouw in haar moederschap en Jezus gaat zijn weg. Die weg zal zeer moeilijk worden en uiteindelijk wordt hij vermoord. Een kruisdood. Dat was toen de meest schandelijke dood. Zelfs de volgelingen van Jezus lopen weg, ze verloochenen hem. Maar Maria blijft bij haar zoon, ook in de schande, ook in de maatschappelijke verwerping. Er is één leerling die blijft: Johannes, de lieveling van Jezus. De moeder en één leerling, zij zijn de enigen die bij het kruis staan. Jezus bekrachtigt de verbinding tussen hen met de woorden: “Vrouw ziedaar uw zoon. Zoon ziedaar uw moeder.” Biologisch zijn die twee geen moeder en zoon, maar in hun ziel wel, daarin zijn ze verbonden. Ook dit kunnen we herkennen: dat we soms met mensen waarmee we biologisch geen band hebben een diepe verbinding ervaren. Sommige mensen hebben iemand anders als moeder dan degene die hen heeft gebaard, iemand met wie de band veel sterker en zuiverder is dan met hun eigen moeder. En omgekeerd kan het ook: een moeder kan een innige band hebben met een kind dat biologisch het hare niet is. De lijdende Maria Het verdriet dat Maria voelde bij de dood van haar zoon is voor veel mensen herkenbaar. Maria staat symbool voor de lijdende moeder. Velen vinden troost bij haar als ze verdriet hebben. Ook ik heb dat ervaren. Een jaar geleden was ik helemaal overstuur door een opmerking die iemand had gemaakt. Het was een uitspraak die mij trof in mijn moederlijke gevoelens. Ik was zo diep geraakt en voelde mij zo gekwetst dat ik de grond onder mijn voeten verloor. Ik sprong op mijn fiets en reed naar een Mariakapelletje in de buurt. ‘Nood zoekt troost’ stond er. Ik ging er stil zitten en werd mij bewust van mijn adem. Stilaan vond ik rust. Ik voelde de kracht van dat plekje waar zoveel mensen hun verdriet, hun pijn, hun vertwijfeling, hadden beleefd. Het hing er vol met tekstjes van vragen om hulp en van woorden van dankbaarheid. Op sommige momenten hebben wij een dragende kracht nodig… Een andere beleving die me sterk is bijgebleven, dateert van jaren geleden in de SintPietersbasiliek te Rome. Ik stond voor de piëta van Michelangelo en had het gevoel dat ik uren naar dat beeld kon kijken. Ik vond het ongelooflijk hoe deze kunstenaar op 23-jarige leeftijd zo’n sterk beeld had kunnen maken. Het eerste wat mij opviel, was dat Maria haar dode zoon draagt. Hij ligt in haar schoot en die schoot is heel breed. Zij draagt hem voorbij de dood. Ook haar handen vielen mij op. Met de ene hand houdt ze haar zoon vast, met de andere laat ze hem los, laat ze hem zijn weg gaan. Dat drukt voor mij de relatie uit van een moeder met haar kinderen: aan de ene kant houd je je kind vast, aan de andere kant laat je het gaan en geef je het over aan het hogere. Maria staat hier symbool voor liefde voor kinderen, voor het dragen van kinderen en voor loslaten wat losgelaten moet worden. Die balans wordt mooi uitgedrukt in dit beeld. Kristin Vanschoubroek
4
Voor mij is Maria het grote voorbeeld van onvoorwaardelijke liefde en compassie. Als ik me afstem op haar energie, dan voelt ze zacht, rustig, liefdevol en sereen. Het voelt alsof ze over een eindeloos geduld beschikt. Als ik contact met haar maak, maak ik tevens contact met deze eigenschappen in mijzelf en wens ik deze ten volle te leven. Wie kent er niet het kritische stemmetje in zichzelf? Ik ken het maar al te goed, vooral in mijn werk als therapeute. 'Als ik maar dit of dat, dan zou het nog beter zijn, dan zou ik het nog beter doen, dan zou die ander nog beter geholpen zijn...’ Het zijn stemmen die ik vaak genoeg gehoord heb. Er klinkt een strengheid in die mij duidelijk maakt dat het nog niet goed is, dat ik nog niet goed genoeg ben, dat ik er NU iets moet aan veranderen... Mijn strengheid en mijn innerlijke criticus hebben er een paar jaar geleden voor gezorgd dat ik uiteindelijk een forse burn-out kreeg. Ik zat toen al een paar jaar in een maatschap van een grote kinesitherapiepraktijk. Veel werken, veel bijscholing, het huishouden, het sociaal leven, ... het was te veel geworden. Ik kon nog maar amper twee uur per dag wakker blijven, de overige tijd moest ik slapen. Ik was echt helemaal op. Mijn bijnieren en mijn schildklier functioneerden niet goed meer en mijn geheugen werkte slecht. Achteraf bleek deze crash het grootste geschenk ooit. Het leven dwong mij als het ware om stil te staan en mijn leven eens goed onder de loep te nemen. Ik veranderde mijn eetpatroon, ging yoga doen en mediteerde. Ook heb ik een cursus mindfulness gevolgd en ontdekte ik dat ik de kritische stemmetjes 'had', maar ze niet 'was'. Dat was voor mij een openbaring. Ik leerde mijn gedachten en gevoelens te observeren. Natuurlijk waren ze er nog wel, maar ik merkte dat ik door mijn meditatie toch een zekere afstand kon bewaren. Ik belandde, symbolisch gezegd, niet meer zo vaak ‘in de wasmachine', maar kon de machine zien draaien. Ik leerde ook over het innerlijke kind dat we allemaal in ons hebben, hoe ik het kon liefhebben in plaats van streng voor mezelf te zijn, hoe ik er kon zijn voor dat kindje in mij. Ik leerde doelen bijstellen: 'nee' zeggen, bewuster kiezen. De vragen 'wat wil IK?' en 'wat is goed voor mij?' deden hun intrede in mijn leven. Daarvoor was het eigenlijk altijd: 'wat is goed voor de ander?' Ik leerde dus luisteren naar mijzelf, naar wat er in mij leefde. Ik werd milder en mijn zelfrespect nam toe. Mijn wereld veranderde. Eerst vanbinnen, later naar buiten toe. Ik stopte met mijn werk in de kinesistenpraktijk. Relaties met mensen die niet meer 'pasten' veranderden van vorm. Zo ook mijn partnerrelatie, na 17 jaar. Doordat ik al vanaf mijn dertiende bij mijn partner was, was het heel lastig om te achterhalen wie ik nu eigenlijk zelf was. Ik bleek heel veel identiteit te hebben gehaald uit mijn relatie, uit het ‘wij’, in plaats van uit het ‘ik’. Na het verbreken van onze relatie heb ik ‘de donkere nacht van de ziel' gekend. Alle oude angsten en patronen kwamen ineens naar boven. Het altijd zo vertrouwde was er niet meer en maakte plaats voor ‘een groot onbekend iets'... Waar zou mijn leven naartoe stromen? Het voelde alsof ik nog weinig houvast had, maar voetje voor voetje in de mist liep. 5
Ik ging weer bij mijn ouders wonen en mediteerde veel, omdat ik merkte dat het 'in het oog van de storm' rustig was. Alles wat ik daarvoor tijdens cursussen geleerd had, mocht ik nu op de grootste thema's in mijn leven toepassen. De uitnodiging van het leven was om te vertrouwen op de stroom en los te laten. Het was een enorme uitdaging en niet altijd makkelijk. Wel merkte ik ‘de gedragenheid van het leven’ als ik dit echt durfde te doen. De grootste angsten die ik had, bleken ineens mijn bondgenoten te zijn geworden en hielpen me de koers te bepalen. Stilaan heb ik een ontzettend grote kracht in mijzelf ontdekt en ik weet dat die in ieder van ons aanwezig is. Er kwamen mensen op mijn pad die bij ‘mijn nieuwe ik' pasten. Jonge mensen die net als ik bezig waren met spiritualiteit en zingeving. En dan niet alleen op een cursus op vrijdagavond, maar dit echt lééfden! Met een aantal van hen ben ik in regio Antwerpen het project 'Universa' gestart. Dit voelde en voelt nog steeds echt als een onderdeel van mijn missie. We organiseren workshops, cursussen, lezingen, concerten en feestjes voor 'het hoogste goed van ons allemaal'. Bij dat alles merkte ik dat ik pas door er eerst helemaal voor mezelf te zijn er ook echt voor een ander kon zijn. Dat was een groot inzicht voor mij. Ruim een half jaar geleden ben ik mijn huidige partner Bart tegengekomen. Ik ervaar dat dit inzicht ook hier van toepassing is: onze relatie nodigt ons beiden uit om er helemaal voor onszelf te zijn en vandaaruit ons samen te verbinden. Het is helemaal nieuw voor mij om een relatie op die manier te ervaren, maar het klopt! Natuurlijk kom ik nog oude stukjes van mezelf tegen. Elke relatie met een ander mens is een samenzijn waarin je gespiegeld kan worden en zo diepere lagen van jezelf kan ontdekken. Een (vaste) partnerrelatie maakt dit, naar mijn mening, onherroepelijk los. Maar ik durf te kijken... In alle mildheid en eerlijkheid naar mezelf toe, telkens diepere lagen ontdekkend... Gelukkig bewandelt Bart hetzelfde pad en ondersteunen we elkaar om ieder in onze eigen kracht te komen en onze relatie te versterken. Ik ben hier ontzettend dankbaar voor. Dit is mijn juiste weg... Ik ben blij de sprong te hebben gewaagd destijds en ik voel echt dat ik leef... Of Maria mij geholpen heeft? Die vraag kan ik niet beantwoorden. Wel heb ik de eigenschappen die ik haar toedicht, in mijzelf ontdekt. En ben ik ze gaan delen met anderen. Dat is voor mij de ware betekenis van spiritualiteit. Wat mij verder geholpen heeft, is de onvoorwaardelijke liefde van mijn ouders, Jan en Johanna. Ik herinner me nog goed dat ik, aan het begin van mijn grote levenswending, samen met mijn partner van toen bij mijn ouders was en onze beslissing om te scheiden meedeelde. Mijn ouders waren erg verdrietig, maar lieten me weten dat ze mij – eigenlijk ons, mijn ex, Maikel, was een soort zoon geworden – altijd zouden steunen waar nodig. En dat hebben ze gedaan. Niet alleen door mij tijdelijk bij hen te laten wonen en me af en toe benzinegeld te geven als ik weer richting Antwerpen vertrok. Ze deden dat vooral door te laten merken: ik geef jou het vertrouwen dan jij je eigen pad kan bewandelen. Dit werkt zo enorm krachtig! Ik ben hen er tot op de dag van vandaag enorm dankbaar voor! Mijn ouders hebben twee bijzondere kinderen. Mijn zusje Marjolein is ook veel met spiritualiteit bezig en vertrekt volgend jaar naar India voor een yogaopleiding. Geen 6
standaard huisje-boompje-beestje dus voor ons. Niet iedereen in onze omgeving begrijpt dit... Wat er ook gebeurt, onze ouders zijn er dus gewoon voor ons en ze vertrouwen ons op ons levenspad... Zoals Maria haar zoon ook zijn pad liet bewandelen... Daniëlle van Bakel
7
