Mama, wanneer zie ik papa? Noden en behoeftes inzake het bezoek aan vader. Departement Sociaal - Agogisch Werk Afstudeerrichting Maatschappelijk Werk

Departement Sociaal - Agogisch Werk Afstudeerrichting Maatschappelijk Werk

“Mama, wanneer zie ik papa?” Noden en behoeftes inzake het bezoek aan vader

Door Vermeulen Judith

Eindwerk aangeboden tot het bekomen van het getuigschrift bachelor sociaal werk (maatschappelijk assistent)

Hasselt Academiejaar 2007-2008

Departement Sociaal - Agogisch Werk Afstudeerrichting Maatschappelijk Werk

“Mama, wanneer zie ik papa?” Noden en behoeftes inzake het bezoek aan vader

Door Vermeulen Judith

Eindwerk aangeboden tot het bekomen van het getuigschrift bachelor sociaal werk (maatschappelijk assistent)

Hasselt Academiejaar 2007-2008

WOORD VOORAF Bij deze wil ik mijn dank richten tot de personen die mij hielpen bij het tot stand brengen van dit eindwerk. Ten eerste wil ik mijn stagebegeleidster Isolde Dehasque en stagementor Joke Vanroy bedanken voor de geboden hulp, het vertrouwen en de begeleiding. Ik bedank mijn moeder Godelieve Peeters en mijn vriend Pieter Leen voor de steun, de hulp, de troostende woorden, het geduld en het vertrouwen in mij. Ten slotte wil ik alle collega’s van het Vluchthuis Hasselt bedanken. Ik bedank hen voor de vriendelijkheid, het beantwoorden van vele vragen en de hulp.

INHOUDSOPGAVE INLEIDING ............................................................................................................................ 4 DEEL I: THEORETISCH GEDEELTE ................................................................................. 8 Hoofdstuk 1: partnergeweld .................................................................................................... 8 1.1 Definitie partnergeweld............................................................................................. 8 1.2 Vormen van partnergeweld ....................................................................................... 8 1.2.1 Fysiek geweld..................................................................................................... 9 1.2.2 Psychisch geweld ............................................................................................... 9 1.2.3 Seksueel geweld ................................................................................................. 9 1.2.4 Structureel geweld.............................................................................................. 9 1.3 Geweldcyclus .......................................................................................................... 10 1.3.1 Spanningsopbouw ............................................................................................ 10 1.3.2 Escalatie ........................................................................................................... 10 1.3.3 Rust................................................................................................................... 11 1.4 Verklaringen voor partnergeweld............................................................................ 11 1.4.1 Feministische visie ........................................................................................... 11 1.4.2 Sociale leertheorie ............................................................................................ 12 1.5 Signalen ................................................................................................................... 12 1.6 Gevolgen ................................................................................................................. 13 1.6.1 Een negatief zelfbeeld ...................................................................................... 13 1.6.2 Isolementspositie.............................................................................................. 13 1.6.3 Onevenwichtige machtsrelatie ......................................................................... 14 1.7 Overlevingsstrategieën ............................................................................................ 15 1.8 Na het geweld…...................................................................................................... 16 1.8.1 Praten................................................................................................................ 16 1.8.2 Bij partner blijven............................................................................................. 16 1.8.3 Partner verlaten ................................................................................................ 17 1.8.4 Arts raadplegen ................................................................................................ 17 1.8.5 Klacht neerleggen............................................................................................. 17 1.8.6 Partner verzoeken het huis te verlaten.............................................................. 18 1.9 Wetgeving ............................................................................................................... 18 1.10 Vaststellingen betreffende geweld ........................................................................ 19 1.11 Besluit.................................................................................................................... 20 Hoofdstuk 2: kinderen als getuige van partnergeweld .......................................................... 22 2.1 Gevolgen voor het kind als getuige van partnergeweld .......................................... 22 2.1.1 Baby’s en peuters ............................................................................................. 22 2.1.2 Kleuters ............................................................................................................ 22 2.1.3 Kinderen tussen 5 en 12 jaar ............................................................................ 22 2.1.4 Adolescenten tussen 12 en 14 jaar ................................................................... 23 2.1.5 Adolescenten tussen 15 en 18 jaar ................................................................... 23 2.2 Werken met kinderen als getuige van partnergeweld ............................................. 24 2.2.1 Bevraging van de ouders .................................................................................. 24 2.2.2 De gesprekken .................................................................................................. 25 2.2.2.1 Niet - beladen onderwerpen ...................................................................... 25 2.2.2.2 Het geweld................................................................................................. 25 2.2.2.3 Gevoelens .................................................................................................. 26 2.2.2.4 Zorg en inlevingsvermogen....................................................................... 26 2.3 Vaststellingen betreffende geweld .......................................................................... 27

2.4 Besluit...................................................................................................................... 27 Hoofdstuk 3: kinderen en hun vader ..................................................................................... 29 3.1 Verschillen tussen vader en moeder........................................................................ 29 3.1.1 Tijdsbesteding .................................................................................................. 29 3.1.2 Communicatie .................................................................................................. 30 3.1.3 Beïnvloeding .................................................................................................... 30 3.2 Rol van de vader in….............................................................................................. 31 3.2.1 De afwezige vader ............................................................................................ 31 3.2.2 Ontwikkeling van het kind ............................................................................... 32 3.2.2.1 De preoedipale fase (vanaf de geboorte tot 2-6 jaar) ................................ 32 3.2.2.2 De oedipale fase (5 tot 7 jaar) ................................................................... 32 3.2.2.3 De adolescentiefase (10 tot 18 jaar) .......................................................... 33 3.2.3 Persoonlijkheidsstructuur van het kind ............................................................ 33 3.2.3.1 Emotionele afwezigheid ............................................................................ 34 3.3 Hechting tussen vader en kind................................................................................. 34 3.4 Besluit...................................................................................................................... 35 Hoofdstuk 4: juridische stappen ............................................................................................ 36 4.1 Pro - Deoadvocaat ................................................................................................... 36 4.2 Vredegerecht ........................................................................................................... 37 4.2.1 Procedure.......................................................................................................... 37 4.2.2 Dringende en voorlopige maatregelen ............................................................. 37 4.2.2.1 Ultra petita................................................................................................. 38 4.2.2.2 Uitvoering.................................................................................................. 38 4.2.2.3 Maatregelen ............................................................................................... 38 4.3 Rechtbank van Eerste Aanleg ................................................................................. 39 4.3.1 Echtscheiding ................................................................................................... 39 4.3.1.1 Procedure................................................................................................... 39 4.3.1.2 Soorten echtscheidingen............................................................................ 40 4.3.2 Dringende en voorlopige maatregelen ............................................................. 41 4.3.2.1 Procedure................................................................................................... 41 4.3.2.2 Maatregelen ............................................................................................... 42 4.4 Kosteloze rechtspleging .......................................................................................... 42 4.5 Besluit...................................................................................................................... 43 Hoofdstuk 5: maatregelen betreffende kinderen ................................................................... 44 5.1 Het ouderlijke gezag................................................................................................ 44 5.1.1 Wetgeving ........................................................................................................ 44 5.1.2 Vonnissen ......................................................................................................... 45 5.1.2.1 Gezamenlijke uitoefening van het ouderlijke gezag; recht op persoonlijk contact ................................................................................................................... 45 5.1.2.2 Exclusieve uitoefening van het ouderlijk gezag; recht op persoonlijk contact ................................................................................................................... 46 5.1.2.3 Exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag; omgangsrecht ............. 46 5.1.2.3.1 Bezoekersruimte..................................................................................... 47 5.1.3 Hoorrecht van de kinderen ............................................................................... 47 5.2 Samenwonenden...................................................................................................... 48 5.2.1 Jeugdrechtbank................................................................................................. 48 5.3 Besluit...................................................................................................................... 48

DEEL II: PRAKTISCH GEDEELTE ................................................................................... 49 Hoofdstuk 6: onderzoek ........................................................................................................ 49 6.1 Casussen .................................................................................................................. 49 6.1.1 Casus 1: Ikram en zoon Mustafa ...................................................................... 50 6.1.1.1 Conclusie................................................................................................... 52 6.1.2 Casus 2: Karen en zonen Kurt en Dries ........................................................... 53 6.1.2.1 Conclusie................................................................................................... 55 6.1.3 Casus 3: Salha en dochters Atika en Fatima .................................................... 56 6.1.3.1 Conclusie................................................................................................... 58 6.1.4 Conclusie casus 1, 2 en 3 ................................................................................. 60 6.2 Interviews ................................................................................................................ 61 6.2.1 Interview 1: Els, 10 april 2008 ......................................................................... 61 6.2.2 Interview 2: Karen, 15 april 2008 .................................................................... 63 6.2.3 Interview 3: Salha, 7 en 15 mei 2008............................................................... 65 6.2.4 Conclusie interview 1, 2 en 3 ........................................................................... 66 6.3 Besluit...................................................................................................................... 69 Hoofdstuk 7: conclusies en aanbevelingen ........................................................................... 71 7.1 Conclusies ............................................................................................................... 71 7.2 Aanbevelingen......................................................................................................... 72 ALGEMEEN BESLUIT ....................................................................................................... 76 BIBLIOGRAFIE ................................................................................................................... 78 BIJLAGEN............................................................................................................................ 81

INLEIDING Twintig procent van de Belgische vrouwen is dagelijks slachtoffer van partnergeweld. Partnergeweld is onder andere fysiek, seksueel of psychisch geweld binnen een relatie. De kans is groot dat jij iemand kent die in deze situatie verkeert. Het Vluchthuis Hasselt, waar ik gedurende 14 weken stage loop, biedt opvang en begeleiding aan bedreigde en mishandelde vrouwen. De meeste vrouwen, verblijvend in het Vluchthuis Hasselt zijn slachtoffers van geweld door hun partner. Partnergeweld laat niet enkel sporen na op het slachtoffer. Wanneer er sprake is van geweld tussen partners, is de kans groot dat indien ze kinderen hebben, deze getuige van het geweld zijn. Wanneer de vrouwen samen met hun kinderen in het Vluchthuis van Hasselt verblijven, worden deze van hun vader gescheiden. Dankzij de juridische mogelijkheden in België, kunnen aan rechters dringende en voorlopige maatregelen onder andere inzake de kinderen gevraagd worden. Vrederechters en rechters in kortgeding spreken onder andere vonnissen uit met betrekking tot de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijke gezag, de exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag en het recht op persoonlijk contact of omgangsrecht. Wanneer ik spreek over kinderen die naar een ouder (doorgaans de vader) gaan in het kader van persoonlijk contact of omgangsrecht, gebruik ik in dit eindwerk vaak de term ‘bezoek’. Dit doe ik omdat deze term door de meeste vrouwen en begeleidsters van het Vluchthuis Hasselt gebruikt wordt. Wanneer ik spreek over het Vluchthuis, refereer ik uiteraard naar mijn stageplaats: het Vluchthuis van Hasselt. Enkele vragen die mij in eerste instantie omtrent het bezoek van kinderen aan hun vader bezig hielden, zijn de volgende: wat vinden de moeders van het bezoek? Vinden ze voor zichzelf en de kinderen een begeleiding vanuit het Vluchthuis omtrent dat bezoek een vereiste? Wat zou die begeleiding volgens hen dan moeten inhouden? Wat is voor het Vluchthuis haalbaar en welke begeleiding inzake het bezoek biedt het Vluchthuis op dit moment? Op de vraag welke begeleiding het Vluchthuis inzake het bezoek op dit moment biedt, is het antwoord uiteraard bekend en moet bijgevolg niet verder in dit eindwerk onderzocht worden. De begeleiding houdt op dit moment in dat indien de moeders het nodig vinden ze bij de bezoeken van hun kinderen aan de vader begeleid worden. De groepswerkster of een andere begeleidster brengt met de auto van het Vluchthuis de kinderen samen met de moeder naar de afgesproken plaats van het bezoek, keert terug naar het Vluchthuis en gaat nadien samen met de moeder de kinderen terug halen. Dit is enkel mogelijk wanneer iemand 4

van het Vluchthuis aanwezig is op het moment van het bezoek. Deze begeleiding wordt gebruikelijk op maat van de moeder na enkele bezoeken afgebouwd zodat ze een zekere zelfstandigheid inzake dat bezoek kan ontwikkelen. Er is echter nog geen vast patroon waardoor sommige moeders op dit moment langer begeleid worden inzake het bezoek dan andere. De overige vragen zijn de hoofdvragen waarop ik in dit eindwerk een antwoord tracht te vinden. In eerste instantie wou ik graag kinderen interviewen betreffende het bezoek aan hun vader. Aangezien de kinderen in het Vluchthuis Hasselt gedurende mijn derdejaarsstage erg jong zijn, was het onmogelijk om hen hierover te bevragen. Na overleg met mijn stagementor Joke Vanroy besloot ik dan om de moeders te bevragen. Mijn theoretisch gedeelte bestaat uit vijf hoofdstukken. In hoofdstuk 1 start ik met de definitie van partnergeweld, als vorm van Intrafamiliaal geweld. Ik licht de vormen van partnergeweld, de geweldcyclus en twee verklaringen van partnergeweld toe. Daarna bespreek ik enkele signalen en gevolgen van partnergeweld. Omdat slachtoffers van partnergeweld vaak jarenlang slachtoffer zijn, ontwikkelen ze enkele overlevingsstrategieën. Deze licht ik evenzeer toe in het eerste hoofdstuk. Tenslotte kunnen slachtoffers van partnergeweld enkele stappen ondernemen. Ze kunnen onder andere bij de partner blijven, een medisch attest laten opmaken en een klacht bij de politie neerleggen. Het eerste hoofdstuk eindig ik met de wetgeving betreffende partnergeweld in België en enkele vaststellingen. Zoals ik reeds eerder vermeldde, zijn kinderen vaak getuigen van het geweld tussen hun ouders. In hoofdstuk 2 bespreek ik bijgevolg enkele gevolgen voor kinderen als getuige van partnergeweld. Ik maak hierin een onderscheid naar de verschillende ontwikkelingsniveaus. Omdat ik het belangrijk vind dat er gewerkt wordt met kinderen als getuige van partnergeweld besloot ik om in het tweede hoofdstuk daar aandacht aan te besteden. Ik eindig het hoofdstuk nogmaals met enkele vaststellingen. Wanneer een vrouw samen met haar kinderen in het Vluchthuis Hasselt verblijft, worden deze van hun vader gescheiden. Aangezien mijn vader overleed wanneer ik zes jaar was, vond ik het evenzeer voor mezelf interessant om na te gaan hoe belangrijk een vader voor een kind is. In hoofdstuk 3 licht ik in eerste instantie enkele verschillen tussen vaders en moeders toe. Verder bespreek ik de rol van een vader in de opvoeding en eindig ik dit hoofdstuk met de hechting tussen vader en kind. 5

Aangezien vrouwen van het Vluchthuis Hasselt enkele juridische stappen kunnen zetten, besloot ik om de belangrijkste in hoofdstuk 4 neer te schrijven. De meeste vrouwen beschikken over weinig tot geen inkomsten en kunnen bijgevolg aanspraak maken op een pro - Deoadvocaat. Wanneer de vrouwen getrouwd zijn en nog niet meteen kunnen of willen scheiden, worden een aantal dringende en voorlopige maatregelen aan de bevoegde vrederechter gevraagd. Deze maatregelen worden beperkt in tijd en kunnen indien de echtscheiding aangevraagd is, aan de voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg in kortgeding worden gevraagd. Het toekennen van afzonderlijke woonst, persoonlijk onderhoudsgeld, een verdeling van schulden en maatregelen betreffende de kinderen zijn enkele voorbeelden van dringende en voorlopige maatregelen. Wanneer ten slotte het inkomen van de vrouwen ontoereikend is, kan door de advocaten kosteloze rechtspleging voor kosten zoals procedurekosten en rolrechten gevraagd worden. Aangezien de kinderen van de vrouwen in het Vluchthuis af en toe bij hun vader verblijven of op bezoek gaan, wou ik meer weten over de maatregelen betreffende de kinderen als één van de dringende en voorlopige maatregelen. In hoofdstuk 5 licht in eerst instantie toe wat het ouderlijke gezag concreet inhoudt. Daarna bespreek ik enkele vonnissen die frequent voorkomen bij de vrouwen van het Vluchthuis Hasselt en leg ik de rol van de neutrale bezoekersruimte uit. Ten slotte bespreek ik het hoorrecht van kinderen boven de 12 jaar en leg beknopt de regeling betreffende kinderen bij samenwonenden uit. Na het vijfde hoofdstuk, begint mijn praktisch gedeelte van dit eindwerk. Hoofdstuk 6 start ik bijgevolg met enkele voorbeeldsituaties. In de vorm van casussen schets ik de verhalen van drie vrouwen uit het Vluchthuis van Hasselt. Ik spreek over het geweld, de gevolgen voor de slachtoffers, de kinderen als getuigen van het geweld en de genomen juridische stappen. Na elke casus toets ik in een conclusie de theoretische hoofdstukken aan de praktijk. Nadien hou ik een kleinschalig onderzoek aan de hand van drie interviews. Ik interview drie moeders waarvan de kinderen soms bij de vader verblijven of bij hem op bezoek gaan of bij de moeder op bezoek komen. Ik zal op die manier peilen naar de gevoelens van de moeders daaromtrent en trachten na te gaan of ze een begeleiding voor zichzelf en de kinderen vanuit het Vluchthuis Hasselt nodig vinden. De uitgeschreven interviews en de conclusie zijn evenzeer in dit hoofdstuk terug te vinden. Ten slotte geef ik in hoofdstuk 7 enkele conclusies en aanbevelingen, rekeninghoudende met de begeleiding die het Vluchthuis reeds biedt en de conclusies uit de interviews.

6

Getuigenis(1) “Nu ga je zeggen met wie je me bedrogen hebt. Hij had een brandende sigaret in zijn mond. Hij nam ze er uit en bracht het uiteinde bij mijn oog. We waren de avond voordien naar een feestje geweest. Hij had me er daar van beschuldigd dat ik hem bedroog - de zoveelste keer dat hij dat deed. Wie is het? Zeg het dan!, vroeg hij. De eerste klap viel en nog één en nog één. Hij sloeg altijd met de volle vuist. Nee, Bart, het is niet waar. En dan had hij me bedreigd met die sigaret. Wat moest ik doen? Mijn oog laten uitbranden? Inderdaad, ik heb je bedrogen, verzon ik. Ik wist het. Even kalmeerde hij. Maar dan eiste hij dat ik tot in de details beschreef wat er gebeurd was. Ik was sprakeloos. Er was niks gebeurd! Hij bleef slaan. Dus begon ik iets uit de duim te zuigen, om hem te doen stoppen. Wat moest ik anders doen? Hij is gestopt. Hij zou mijn oog uitgestoken hebben, dat geloof ik vast. Ik kende toen al de gradaties van zijn woede. Als het schuim hem op de lippen stond, wist ik genoeg. Dan ging hij tot het uiterste. Dat had ik van het begin gezien.”

(1)

DORSSELAER, I., Gebroken Prinsessen. Sterke vrouwen over hun geweldadige man. z.p., Uitgeverij Van

Halewyck, 2008, p. 30.

7

DEEL I: THEORETISCH GEDEELTE Hoofdstuk 1: partnergeweld In het Vluchthuis Hasselt verblijven vrouwen die slachtoffer werden van Intrafamiliaal geweld (kortweg IFG). De geweldpleger is doorgaans een gezins- of familielid of een (ex-)partner. Het geweld omvat zowel fysiek, psychisch, seksueel en structureel geweld. Het geweld kan effectief of een dreiging zijn. Bij Intrafamiliaal geweld wordt een onderscheid gemaakt tussen partnergeweld, stalking, kindermishandeling, oudermishandeling en geweld tussen jongeren in een gezin. Omdat er gedurende mijn stageperiode in het Vluchthuis Hasselt hoofdzakelijk vrouwen verblijven die slachtoffer werden van partnergeweld, bespreek ik in dit eindwerk enkel deze vorm van Intrafamiliaal geweld. Startend met een definitie, licht ik in dit hoofdstuk het geweld tussen partners toe. Verder bespreek ik enerzijds de vormen van partnergeweld en de geweldcyclus. Anderzijds bespreek

ik

enkele

verklaringen,

signalen,

gevolgen

van

het

geweld

en

overlevingsstrategieën van het slachtoffer. Ten slotte bespreek ik de opties van het slachtoffer na de geweldpleging(en), de wetgeving betreffende partnergeweld en enkele vaststellingen. 1.1 Definitie partnergeweld In omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-generaal bij de Hoven van Beroep wordt partnergeweld gedefinieerd als zijnde: “iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch of economisch geweld tussen echtgenoten of personen die samenwonen of samengewoond hebben en tussen wie een duurzame affectieve en seksuele band bestaat of bestaan heeft.” (1) 1.2 Vormen van partnergeweld Partnergeweld komt vaak voor in combinatie met alcohol- of druggebruik en kan verschillende vormen aan nemen. Het varieert van fysiek, psychisch en seksueel geweld tot structureel geweld.(2)

(1)

Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-generaal bij de hoven van beroep, Belgisch

Staatsblad, 1 maart 2006. (2)

Vormen van partnergeweld. Internet, 25 maart 2008.

(http://www.horenzienenpraten.be/gevolgenpartner.htm)

8

1.2.1 Fysiek geweld Bij fysiek geweld wordt de vrouw lichamelijk gekwetst. Omdat de gevolgen hiervan meestal zichtbaar zijn, is deze vorm van geweld het meest bekend. In een aantal gevallen gaat aan fysiek geweld een duidelijk conflict vooraf. Meestal gaat het echter om kleine feiten zoals ontevredenheid over het eten en rommel in huis. In andere gevallen kan jaloezie en aandacht voor de kinderen een aanleiding zijn. De houding en het gedrag van een vrouw kunnen ook een aanleiding voor een man zijn tot fysiek geweld. Voorbeelden van de houding en het gedrag van een vrouw zijn: een open bloes, aandacht voor vrienden en naar de kapper gaan. Enkele voorbeelden van fysiek geweld zijn: slaan, breken van ledematen en pogingen tot verstikking of wurging. 1.2.2 Psychisch geweld Bij het psychische geweld wordt de persoonlijkheid van de vrouw onderdrukt door de partner. De partner neemt als het ware de volledige geest van de vrouw in bezit. Het geweld belemmert het functioneren van de vrouw en haalt haar zelfvertrouwen omlaag. Dit kan leiden tot apathie gevolgd door complete weerloosheid. Enkele voorbeelden van psychisch geweld zijn: vernederingen, verbieden van contacten met familie, buren en kennissen en dreigen met zelfmoord. 1.2.3 Seksueel geweld Fysisch, psychisch en seksueel geweld komen meestal samen voor. Naarmate het fysische geweld

verergert,

worden

de

gedwongen

seksuele

handelingen

agressiever

en

vernederender. Vrouwen voelen zich gebruikt en als vrouw miskend. Enkele voorbeelden van seksueel geweld zijn: dwingen tot seksuele handelingen tegen de vrouw haar wil, dwingen tot seksuele handelingen met derden en verplicht worden tot het bekijken van pornografische lectuur en video’s. 1.2.4 Structureel geweld Structureel geweld houdt ongelijke machtsverhoudingen in stand. Deze vorm van geweld verkleint voor de vrouw de kans om te ontsnappen uit een gewelddadige relatie. Enkele voorbeelden van structureel geweld zijn: minder kans op werk, promotie en financiële afhankelijkheid.

9

1.3 Geweldcyclus De Amerikaanse psychologe Lenore Walker verrichte onderzoek naar de psychologische aspecten van vrouwenmishandeling. Zij stelde een patroon vast en ontwikkelde op basis daarvan de theorie van de cyclus van geweld. De theorie is vooral van toepassing op fysiek geweld. De cyclus van geweld bestaat uit de volgende drie fasen: spanningsopbouw, escalatie en rust.(1) 1.3.1 Spanningsopbouw In de fase van spanningsopbouw stijgt de spanning, voelt het slachtoffer gevaar, probeert zij het geweld te vermijden en hoopt nog op verandering. Tijdens deze fase doen zich vooral kleine geweldincidenten voor. Het slachtoffer ontwikkelt strategieën om het geweld te ontlopen door uit de buurt van de partner te blijven. Ze gelooft ook dat ze door het aanpassen van haar gedrag toekomstig geweld kan vermijden. De geweldpleger weet dat zijn gedrag ongepast is maar heeft niet de neiging om zijn gedrag te veranderen. Bijgevolg heeft hij schrik dat zijn partner hem ooit zal verlaten. Deze angst veroorzaakt escalatie. Hij zal haar nog meer onderdrukken en hoopt zo dat zij hem niet zal verlaten. In deze fase zoeken vrouwen hulp zonder effectief over het geweld te spreken. De fase kan zeer kort of jarenlang duren. Het noodnummer van de politie kan worden gebeld voor een schijnbaar banale ruzie. Het proces herhaalt zich keer op keer en het is moeilijk om de volgende uitbarsting te voorspellen. Slachtoffers lokken zelf een escalatie uit omdat de situatie nadien terug normaal lijkt en iedereen rust heeft. Het is van belang dat de omgeving in deze fase openstaat voor signalen van geweld. 1.3.2 Escalatie In deze fase neemt de spanning hoge niveaus aan, is er sprake van (on)gecontroleerd geweld, doen zich onvoorspelbare uitbarstingen voor, geeft de geweldpleger de schuld aan het slachtoffer en kan hij haar fysiek en emotioneel isoleren. In deze fase hebben de overlevingsstrategieën geen invloed meer op de partner. Er is sprake van het acute mishandelingmoment. De gewelduitbarstingen onderscheiden zich in enkele gevallen van vorige incidenten door het ontbreken van elke vorm van controle bij de

(1)

STALS, I., Huiselijk geweld. Antwerpen - Apeldoorn, Maklu, 2005, p. 39 - 44.

10

geweldpleger. De geweldpleger is zich echter wel bewust van waar, wanneer en op welke manier het geweld wordt gebruikt. Het slachtoffer kan niets doen om het geweld te stoppen. Een escalatie kan het enige moment zijn dat het isolement wordt doorbroken omdat de politie wordt ingeschakeld of het slachtoffer biedt zich aan bij de spoedgevallendienst. 1.3.3 Rust In de fase van rust is de familie in shock, blijft de geweldpleger enerzijds zijn gedrag rechtvaardigen en krijgt het slachtoffer van hem de schuld. Anderzijds kan hij spijt betuigen en vergeving zoeken of het geweld ontkennen. Het geweld stopt tijdelijk en iedereen is uitgeput en opgelucht. Bij het slachtoffer is er sprake van een emotionele instorting. Het kan dagen duren voordat het slachtoffer hulp zoekt. Wanneer de geweldpleger de schuld bij het slachtoffer steekt, kan zij aan zichzelf gaan twijfelen. Aan het begin van deze periode, is de kans groot dat het slachtoffer zal vluchten. Het slachtoffer beseft dat ze het gedrag van haar partner niet kan veranderen. De omgeving oefent in deze fase de druk uit om de partner niet te verlaten. De dader laat zien hoe breekbaar en onzeker hij is. Bijgevolg voelt zij zich verantwoordelijk voor hem. Voor haar is de situatie weer onder controle en denkt dat ze het samen wel zullen redden. In de periode van rust is het zeer moeilijk om nog binnen te geraken en het gebeurde wordt door beide partijen ontkend of geminimaliseerd. De situatie is gestabiliseerd tot de volgende escalatie. 1.4 Verklaringen voor partnergeweld Er zijn verschillende verklaringen voor het geweld tussen partners.(1) Als jonge vrouw en toekomstig maatschappelijk assistent koos ik voor de feministische visie en de sociale leertheorie. 1.4.1 Feministische visie De feministische visie richt zich op de rol van de dominantie van mannen en zoekt een antwoord op de vraag waarom mannen hun vrouwen slaan. Ze richten zich op de totale maatschappij en niet op een individu als oorzaak van geweld.

(1)

DE GROOF, K. en DE GENDT, T., Kans Op slagen. Een integrale kijk op geweld in gezinnen. Leuven,

Uitgeverij LannooCampus, 2007, p. 29 - 34.

11

Volgens feministen ontwikkelt een man vanuit de verwachting dat hij de macht heeft en de baas is. Volgens hen zijn mannen gesocialiseerd om te domineren en leren ze om hun mannelijk privilege uit te oefenen door geweld. Partnermishandeling wordt bedreven door mannen die geloven dat het huwelijk hen onbeperkte controle geeft over hun vrouwen. Slaan is hierbij een aanvaardbaar middel om aan deze controle gestalte te geven. Geweld wordt volgens feministen niet bedreven door gestoorde mannen maar ontstaat vanuit normale, psychologische gedragspatronen van de meeste mannen. 1.4.2 Sociale leertheorie De sociale leertheorie onderzoekt hoe gedragingen die een gewoonte zijn, verworven worden via observatie van anderen. In deze theorie wordt verondersteld dat partnermishandelaars het geweld waar ze getuige van zijn, kunnen kopiëren of als rolmodel voor eigen gedrag beschouwen. Mannen die in hun kindertijd getuige waren van geweld van hun vader op hun moeder, hebben meer de neiging om zelf geweld te plegen op hun vrouw. Ingebouwde beloningen spelen ook een rol. De geweldpleger wint bijvoorbeeld ruzies door geweld te plegen. De sociale leertheorie houdt rekening met individuele variaties in gedrag en brengt partnermishandeling in verband met een lange reeks studies over geweld in het algemeen. 1.5 Signalen Omwille van het schaamtegevoel geven slachtoffers van partnergeweld de mishandeling vaak niet openlijk toe. Het is voor hen handiger om een façade op te houden. Vrienden, familieleden of buren hebben wel vaak vermoedens van het geweld.(1) Mogelijke signalen: (2)

(1)

-

de vrouw vertoont onzeker gedrag;

-

ze is angstig;

-

ze heeft weinig zelfvertrouwen;

-

ze heeft altijd ongelukjes en onverklaarbare verwondingen;

-

ze verschijnt niet op afspraken of verzet deze;

-

ze raadpleegt voortdurend de huisarts met vage klachten;

-

ze heeft een voorgeschiedenis van middelengebruik en - afhankelijkheid;

BROECKHOVEN, D., Gebroken prinsessen. Wat als de prins op het witte paard een agressieve tiran blijkt?

Het Belang van Limburg, 28 maart 2008, p. 24 - 25. (2)

STALS, I., Huiselijk geweld. Antwerpen - Apeldoorn, Maklu, 2005, p. 29.

12

-

ze trekt zich ontzettend op aan de kinderen;

-

ze doet negatief over zichzelf en andere vrouwen;

-

ze is altijd vergezeld van de partner;

-

ze vertolkt de ideeën van haar partner.

1.6 Gevolgen(1) Een relatie waarin jarenlang geweld werd gepleegd, werkt destructief. Een aan haar man overgeleverde vrouw vreest voor haar leven. De gevolgen van het schenden van de lichamelijke integriteit en het verlies aan autonomie zijn samen te brengen onder drie sleutelwoorden: een negatief zelfbeeld, een zware isolementspositie en een onevenwichtige machtsrelatie.(2) 1.6.1 Een negatief zelfbeeld Mishandeld en misbruikt worden, geen eigen beslissingen meer mogen nemen, niet weten wanneer het geweld zal volgen en niet weten of dreigementen wel of niet zullen worden uitgevoerd, maakt een vrouw onzeker en zorgt voor een aantal klachten. Angsten,

fobieën,

schuldgevoelens,

schaamtegevoelens,

wantrouwen,

weinig

zelfvertrouwen en depressies zijn voorbeelden van klachten. Er duiken ook problemen op als

concentratiestoornissen,

slapeloosheid,

verslaving,

psychosomatische

klachten,

hyperventilatie en seksuele problemen. Het zelfvertrouwen is enorm aangetast zodat er van het zelfbeeld weinig of niets meer overblijft. Steeds verder over de eigen grenzen moeten gaan en eigen grenzen steeds verleggen, zorgt ervoor dat het zelfbeeld geschonden wordt. Mishandelde vrouwen weten niet meer wie ze zijn, wat ze zelf voelen en wat ze kunnen. Hun leven staat in teken van het voorkomen van geweld. 1.6.2 Isolementspositie Schaamte en schuldgevoelens zorgen ervoor dat mishandelde vrouwen zwijgen. Ze denken dat een dergelijk geweld alleen hen overkomt en dit vergroot hun gevoel van mislukking. Ze doen hun best voor het emotionele en materiële welzijn van partner en kinderen en slagen er niet in het geweld te stoppen.

(1)

Gevolgen van partnergeweld. Internet, 25 maart 2008.

(http://www.horenzienenpraten.be/gevolgenpartner.htm) (2)

Vluchthuis Hasselt. Hasselt, z.u., 1995. (brochure)

13

Het gevoel gefaald te hebben en niet te kunnen beantwoorden aan het maatschappelijke ideaalbeeld brengt schaamte en schuldgevoelens met zich mee. Die verdokenheid maakt het moeilijk om naar buiten te komen en gehoord te worden. Waar lichamelijke letsels ertoe kunnen bijdragen dat de isolatie wordt doorbroken, hebben geestelijke kwetsuren dit effect niet. Isolatie uit angst voor de partner, onzeker gedrag en gevoelens van minderwaardigheid hebben als gevolg dat contacten worden vermeden. Mannen die mishandelen, hebben er alle baat bij dat het geweld niet naar buiten komt. Ze gedragen zich dikwijls heel vriendelijk en correct in de buitenwereld. Wie zou van zo een sociaal voelende man kunnen geloven dat hij thuis zijn vrouw slaat? Wie zou geloven dat een hardwerkende man die materieel goed voor zijn gezin zorgt, zijn vrouw verplicht om thuis te blijven en haar alle contacten verbiedt? Het isolement, het stilzwijgen rond de gewelddadige relatie wordt daarom pas doorbroken als het geweld dreigt te escaleren. 1.6.3 Onevenwichtige machtsrelatie Bij partnergeweld versterkt de man zijn machtspositie en verzwakt de positie van de vrouw. Hij bepaalt bijvoorbeeld op een subtiele manier naar welke film ze kijken, waar ze uitgaan en met welke vrienden ze omgaan. Hij geeft kritiek op haar vrienden of wanneer ze bijvoorbeeld klaar staat om naar de tennisclub te gaan, belt hij haar dat hij haar nodig heeft. Het kan ook zijn dat hij haar overal wil vergezellen en dat hij jaloers is als ze met iemand anders danst. Zij vertaalt dit meestal als zijnde dat hij van haar houdt. Als de vrouw zich in deze situatie niet goed voelt, maakt hij haar duidelijk dat zij de enige is die hem kan helpen en die hem kan veranderen. Bij het eerste geweld, betuigt hij zijn spijt. Toch gaat ze niet bij hem weg. Na dit eerste geweld worden vrouwen bang. De schuldgevoelens worden heviger naargelang de partner aan de vrouw duidelijk tracht te maken dat zij de enige is die hem kan helpen en redden. De vrouwen maken een lang proces door van hoop en twijfels. Ze hopen dat als ze zich voldoende aanpassen aan de partner en zich wegcijferen voor het geluk van hun partner, het geweld zal stoppen.

14

1.7 Overlevingsstrategieën Onder de invloed van eerder genoemde gevolgen, ontwikkelen vrouwen een aantal overlevingsstrategieën.(1) Overlevingsstrategieën zijn al dan niet bewuste manieren om extreme gevoelens onder controle te houden. Ze worden bij elke traumatische ervaring gebruikt. Mishandelde vrouwen zijn beter bekend met lijden dan met vechten voor verandering. Hierdoor ontwikkelen ze bepaalde strategieën om te overleven. Ze sluiten hun gevoel af met het gevolg dat wat kwetst niet meer erkend wordt. Zoals eerder besproken, zijn hun intuïtie en inlevingsvermogen voldoende ontwikkeld zodat ze conflictsituaties zien aankomen en op voorhand kunnen bijsturen door zich aan te passen, te sussen en te omzeilen. Hierdoor wordt het eigen welzijn naar de achtergrond verschoven. De grenzen van het incasseringsvermogen worden steeds verlegd. Door de lichamelijke klachten, de neerslachtigheid, het lage zelfbeeld en het uitputten van hun energie worden ze vaak depressief. Hun gevoelens van onveiligheid worden onderdrukt door verslaving aan medicijnen, tabak of koffie. Deze verslavingen zorgen ervoor dat ze minder voelen. Vele vrouwen splitsen hun man op in een goede en een kwade kant. De goede man is de hulpeloze, machteloze man die haar nodigt heeft en voor wie ze kan zorgen. De kwade man is een ander persoon. Hij ontstaat door externe factoren zoals drank, drugs en een slechte of verwende jeugd. Bij de kwade man voelt zij zich klein, angstig en onmachtig. Ze kan nergens heen want hij zal haar overal vinden. Naarmate de pogingen van actief verzet mislukken, hebben mishandelde vrouwen geleerd zich te onderwerpen. Met als gevolg dat ze moeite hebben om actief betrokken te zijn bij het oplossen van problemen. Sommige vrouwen hebben angst om zich lichamelijk te uiten. Ze zijn bang dat als ze hun kracht en woede uiten, ze hun emoties niet meer kunnen stoppen en overspoeld geraken. Hun gevoelens zijn zo sterk onderdrukt met het gevolg dat ze niet meer weten hoe het voelt om kwaad te zijn. Zolang een vrouw zich identificeert met een zwakke, kwetsbare en machteloze persoon, buigt dit niet zomaar om. Dit patroon van machteloosheid doorbreken, vergt een mentaal proces. Het gedragspatroon van aangeleerde hulpeloosheid kan enkel worden opgegeven wanneer er alternatieven zijn om uit de slachtofferrol te stappen.

(1)


15

1.8 Na het geweld… Wanneer vrouwen slachtoffer zijn van geweld, kunnen ze verschillende stappen ondernemen.(1) 1.8.1 Praten Het is belangrijk dat het slachtoffer over het geweld praat en haar gevoelens niet opkropt. Indien het mogelijk is, kan ze met een familielid, een vriend(in) en met een vertrouwenspersoon erover praten. Ze kan terecht bij gespecialiseerde hulpverleners die naar haar luisteren, haar adviseren en haar oplossingsgericht helpen. Ze kan steeds contact opnemen met een gespecialiseerde organisatie. Enkele voorbeelden hiervan zijn: -

diensten voor slachtofferhulp;

-

centra voor geestelijke gezondheidszorg;

-

crisisopvangcentra;

-

vluchthuizen.

Deze organisaties geven de nodige ondersteuning en adviezen. Ze bieden een luisterend oor of psychologische begeleiding, ze informeren het slachtoffer over haar rechten en zorgen voor opvangmogelijkheden voor haar en haar (eventuele) kinderen. Ze bieden psychosociale ondersteuning en geven praktische hulp en informatie die het slachtoffer zal helpen wegwijs te worden in de wereld van politie en justitie, verzekeringen en schaderegelingen. Dit gebeurt allemaal in strikte vertrouwelijkheid. 1.8.2 Bij partner blijven Ook wanneer het slachtoffer beslist om bij haar partner te blijven, is praten belangrijk. Niet alleen met personen uit haar naaste omgeving maar ook met professionals die haar situatie perfect aanvoelen en haar kunnen helpen om er vat op te krijgen. Er zijn centra voor geweldpreventie, centra voor huwelijksbemiddeling, centra voor specifiek advies, etc. Deze centra bieden een luisterend oor en bieden passend advies aan. Het slachtoffer komt er te weten hoe ze het best kan omgaan met de agressie van haar partner, hoe de dialoog opnieuw op gang kan gebracht worden en ze leert te begrijpen wat er in haar relatie aan de hand is.

(1)

Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, Geweld wat nu?. z.p., z.u., z.j. (brochure)

16

Indien ze zich bedreigd voelt maar toch beslist om bij haar partner te blijven, kan ze gepaste beschermingsmaatregelen nemen. Enkele voorbeelden van deze maatregelen zijn: -

belangrijke nummers (politiediensten en organisaties) noteren en ze op een gemakkelijke bereikbare plaats leggen;

-

met een vertrouwenspersoon een communicatiecode afspreken zodat deze de politie kan verwittigen;

-

voor een “noodtas” zorgen met daarin belangrijke documenten, geld en kleren in het kader van een plots vertrek. 1.8.3 Partner verlaten

Wanneer de vrouw beslist om haar gewelddadige partner te verlaten, is het aangeraden om dit goed voor te bereiden. Ze heeft steeds het recht om te vertrekken en haar kinderen mee te nemen. Ze zal moeten kiezen voor het meest geschikte moment. Bij haar vertrek zou ze de volgende

officiële

papieren

mee

moeten

nemen:

het

trouwboekje,

SIS-kaart,

identiteitskaarten, bewijs van kinderbijslag, facturen met vermelding van haar naam, documenten verwijzend naar haar bankrekeningen, een recente loonbrief van haar partner en geld. 1.8.4 Arts raadplegen Wanneer een vrouw slachtoffer is geworden van geweld, is het verstandig om een arts te raadplegen. Ze kan dan een medisch attest aanvragen. Dit attest is van belang wanneer er bijvoorbeeld melding wordt gemaakt van arbeidsongeschiktheid. Het is ook nuttig om als extra bewijsmateriaal foto’s van de letsels te laten nemen. Het slachtoffer kan best na iedere mishandeling de arts raadplegen. Het is belangrijk dat ze de attesten bewaart, voor het geval ze van plan is iets te ondernemen. 1.8.5 Klacht neerleggen Het slachtoffer is steeds vrij om een klacht neer te leggen bij de politie. Deze klacht geeft aanleiding tot gerechtelijke stappen en kan resulteren in een strafrechterlijke veroordeling van de dader. Wanneer de vrouw niet onmiddellijk klacht wil neerleggen, kan ze de feiten laten optekenen. Deze formaliteit leidt niet tot een gerechtelijke vervolging van de geweldpleger maar vormt een nuttig gegeven indien ze later beslist om een klacht neer te leggen.

17

Het vergt vaak veel moed van het slachtoffer om de stap naar de politiediensten te zetten. Zij die toch hun weg vinden naar het politiebureau zijn meestal vergezeld van een vertrouwenspersoon op wie ze kunnen terugvallen en steun vinden bij moeilijke momenten. Deze vertrouwenspersoon is vaak een vriend(in) of een familielid, dat op de hoogte is van het geweld. Wanneer het slachtoffer een klacht zal neerleggen bij de politie, is het belangrijk dat ze fotokopieën maakt van het bewijsmateriaal zoals attesten, brieven en foto’s. Nadat de klacht is neergelegd, kan het slachtoffer haar verklaring zorgvuldig nalezen alvorens ze deze ondertekent. Ten slotte kan ze een afschrift vragen van haar verklaring, het nummer van het proces - verbaal en de naam van diegene die de klacht registreerde. Bij het neerleggen van de klacht, zal de politie haar de mogelijkheid aanbieden om beroep te doen op de dienst slachtofferbejegening. 1.8.6 Partner verzoeken het huis te verlaten Door de wet van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende, die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het Strafwetboek (B.S. 12/02/2003) kan de rechter het gebruik van de gemeenschappelijke woning toekennen aan de echtgenote of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van (een poging tot) partnergeweld. Deze wet wordt echter zelden toegepast. (zie 1.9 Wetgeving) 1.9 Wetgeving Geweld binnen persoonlijke relaties wordt sinds enkele jaren erkend als een maatschappelijk probleem. Het duurde tot 1997 vooraleer partnergeweld in België als een misdrijf werd erkend en tot 1998 vooraleer het effectief strafbaar was. De wet van 24 november 1997 was een belangrijke stap in de strijd tegen partnergeweld.(1) De wet paste een aantal artikelen in het Strafwetboek aan en slaat zowel op het geweld tegen mannen als op het geweld tegen vrouwen. De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan, heeft de partnerrelatie ingevoerd als verzwarende omstandigheid in geval van opzettelijke slagen en verwondingen.

(1)

WET van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan, Belgisch Staatsblad,

6 februari 1998.

18

Onder partner verstaat de wet ‘de echtgenoot of de persoon met wie hij samenleeft of heeft samengeleefd en een duurzame affectieve en seksuele relatie heeft of gehad heeft’. In België was de wet van 1997 de eerste belangrijke stap. Omdat ze echter niet volstond, diende de Regering een wetsontwerp in dat leidde tot de nieuwe Wet op het partnergeweld, namelijk de Wet van 28 januari 2003.(1) De nieuwe wet verdubbelt het maximum van de gevangenisstraf voor opzettelijke slagen en verwondingen tussen echtgenoten of samenwonenden. De onderzoeksrechter kan een bevel tot aanhouding afgeven zodat de dader uit de echtelijke verblijfplaats kan worden verwijderd. De nieuwe wet verplicht de vrederechter om, behalve in uitzonderlijke omstandigheden, het genot van de echtelijke verblijfplaats toe te wijzen aan het slachtoffer van partnergeweld dat om het genot verzoekt. Zodra de vrederechter het verzoek inwilligt mag de dader het huis niet meer betreden. De maatregelen van de vrederechter, in het kader van een procedure tot dringende en voorlopige maatregelen, gelden echter slechts voor een beperkte tijd. In geval van uitzonderlijke omstandigheden, kan de rechter weigeren om de gezinswoning aan het slachtoffer toe te wijzen, wanneer bijvoorbeeld die oplossing het belang van de kinderen zou schaden. Het is de taak van de rechter om te bepalen wat allemaal kan begrepen worden onder uitzonderlijke omstandigheden. Het is niet altijd duidelijk wanneer één van de partners slachtoffer is of wanneer er sprake is van geweld. De wet spreekt over verkrachting, slagen en verwondingen, vergiftiging of poging daartoe, poging tot doodslag en poging tot moord of ernstige aanwijzingen daartoe. De rechter kan zijn beslissing baseren op ernstige aanwijzingen in plaats van op bewijzen. 1.10 Vaststellingen betreffende geweld Het Belgisch onderzoek ‘Geweld ondervinden, gebruiken en voorkomen’ legde zich toe op partnergeweld.(2) In 1988 werden vrouwen bevraagd over hun ervaringen met geweld. Tien jaar later werden zowel vrouwen als mannen ondervraagd.

(1)

WET van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijke

samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het Strafwetboek, Belgisch Staatsblad, 12 februari 2003. (2)

BRUYNOOGHE, R., NOELANDERS, S., OPDEBEECK, S., Limburgs Universitair Centrum, 1998.

19

Enkele concrete bevindingen betreffende partnergeweld:(1) -

vrouwen ondervinden meer geweld in partnerrelaties. 20 % van de vrouwen en 2,3 % van de mannen ondergingen partnergeweld;

-

13,4 % van de vrouwen spreekt over partnergeweld met ernstige fysieke gevolgen;

-

gespreid over 10 jaar kon men een toename van geweld vaststellen;

-

fysiek geweld op mannen doet zich vooral buiten de huiskring voor, terwijl fysiek geweld tegen vrouwen vooral in partnerrelaties voorkomt.

1.11 Besluit In dit hoofdstuk trachtte ik een duidelijk beeld te scheppen van wat partnergeweld inhoudt. In eerste instantie gaf ik de definitie van partnergeweld en enkele vormen zoals fysiek, psychisch en seksueel geweld. Daarna besprak ik de volgende drie fasen van de geweldcyclus: spanningsopbouw, escalatie en rust. Ik gaf ook enkele signalen en overlevingsstrategieën van slachtoffers. De gevolgen van partnergeweld zijn samen te brengen onder drie sleutelwoorden: negatief zelfbeeld, zware isolementspositie en een onevenwichtige machtsrelatie. Het is belangrijk dat slachtoffers van partnergeweld bekend zijn met de stappen die ze kunnen ondernemen. Ze kunnen onder andere bij hun partner blijven, een medisch attest bij een arts laten opmaken en een klacht bij de politie neerleggen. Het is ook van belang dat de slachtoffers bekend zijn met de wetgeving betreffende het geweld in België. Indien er binnen een gezin geweld wordt gepleegd tussen partners, heeft dit niet enkel gevolgen voor het slachtoffer. Wanneer de partners kinderen hebben, is de kans groot dat zij veel zien en horen van het geweld tussen hun ouders. Dit heeft voor hen enkele gevolgen, die ik in het tweede hoofdstuk bespreek.

(1)


20

De deur dicht(1) “Soms trokken ze de deur dicht, opdat we hun geruzie niet zouden horen”, vertelt Helena. “Dan gingen we naar onze kamer om te spelen. Als mama te hard begon te roepen, gingen we naar beneden en riepen we ‘stop’ en dan hield ik ze samen met mijn broer tegen. Als de ruzie voorbij was, zei papa iets liefs tegen ons, dat hij ons graag ziet of zo. Alleen dan. Soms stopten ze helemaal niet. Dan sloegen mama en papa hard op elkaar.”

(1)

Mama en papa slaan op elkaar. Ik vertel liever niks aan mijn juf. Klasse, 173, 2007, p. 44-45.

21

Hoofdstuk 2: kinderen als getuige van partnergeweld “Kinderen die getuige zijn van het geweld tussen hun vader en moeder ervaren dat geweld alsof ze zelf het slachtoffer zijn” (De Groof Kris, 2007). In het eerste hoofdstuk lichtte ik onder andere de definitie van partnergeweld, enkele verklaringen, signalen en gevolgen voor het slachtoffer toe. Voor kinderen is het niet fijn om te zien of te horen hoe hun vader schreeuwt en hun moeder wordt geslagen. Het getuige zijn van geweld heeft voor kinderen echter gevolgen. In dit hoofdstuk licht ik enkele gevolgen toe en bespreek ik het werken met kinderen als getuige van partnergeweld. 2.1 Gevolgen voor het kind als getuige van partnergeweld Het getuige zijn van geweld heeft gevolgen voor kinderen. Er kan echter een onderscheid gemaakt worden naar de verschillende ontwikkelingsniveaus.(1) Ik koos ervoor om de gevolgen voor kinderen tussen 5 en 12 jaar uitgebreider weer te geven. 2.1.1 Baby’s en peuters Bij baby’s en peuters kunnen ontwikkelingsstoornissen en kan lusteloosheid ontstaan. Omdat ze getuige zijn van geweld, worden eet- en slaapgewoonten verstoord. 2.1.2 Kleuters Kleuters kunnen het gedrag kopiëren en agressief handelen tegenover andere kleuters. Ze zijn angstig en aanhankelijk. Ook kan een wreedheid tegen dieren ontstaan. 2.1.3 Kinderen tussen 5 en 12 jaar Jonge kinderen die getuige zijn van geweld, leven vaak jarenlang in een omgeving waarin bedreigingen dagelijkse kost zijn. Als gevolg van dit geweld ervaren ze een reeks van emoties en gevoelens.(2) Ze kunnen erg geïsoleerd geraken omdat ze als gevolg van de situatie geen activiteiten kunnen ondernemen die passen bij hun leeftijd, bijvoorbeeld vriendjes mee naar huis nemen. Bijgevolg vallen ze uit de toon bij de andere kinderen. Ze kunnen ook geïsoleerd geraken omdat ze stroever zijn in de omgang met anderen.

(1)

Kinderen als getuige van partnergeweld. Hasselt, z.u., z.j. (map)

(2)



22

Ze beschikken over minder vaardigheden om problemen in relaties op te lossen en kunnen zich moeilijker inleven in de gevoelens van anderen. Daarnaast kunnen kinderen zich terugtrekken en het contact met anderen zo veel mogelijk uit de weg gaan, waardoor ze in een isolement geraken. Niet alle kinderen die getuige zijn van geweld komen in een dergelijk sociaal isolement terecht. De volgende drie factoren zijn bepalend: het aanpassingsvermogen van het kind, de steun vanuit de familie en de steun vanuit de omgeving, bijvoorbeeld leerkracht of vrienden. Kinderen die getuige zijn van geweld vertonen vaak psychosomatische klachten zoals pijn zonder aanwijsbare reden: hyperventilatie en hoofdpijn. Eet - en slaappatronen zijn ook vaak verstoord. Onder deze symptomen liggen emotionele reacties zoals boosheid en angst, die hun emotionele en sociale ontwikkeling in de weg staan. Ze hebben later een grotere kans om zelf slachtoffer of dader te worden. De minderheid komt er zonder verdere gevolgen vanaf. Sommige kinderen leren door jarenlange ruzies thuis dat je conflicten enkel met geweld kan oplossen. Ze kopiëren het gedrag, ze slaan, vechten met hun eigen broers en zussen en gaan andere kinderen op school pesten. Door zelf voor problemen te zorgen, willen ze een soort bliksemafleider spelen. Andere kinderen reageren op het geweld van hun ouders door supervoorbeeldig te zijn. Ze halen de beste punten op school, werken hard en zijn erg voorbeeldig omdat ze hopen dat er zo minder ruzie komt. Sommige kinderen kruipen in een slachtofferrol. Ze slagen er niet in om weerstand te bieden en ontwikkelen bijgevolg een hoog risico om later zelf slachtoffer te worden van partnergeweld. 2.1.4 Adolescenten tussen 12 en 14 jaar Jongeren in de vroege adolescentie gebruiken vaak geweld in relationele sfeer, vertonen intimiderend gedrag en hebben een laag zelfbeeld. Ze vertonen onder andere symptomen van Post Traumatische Stress Stoornis (kortweg PTSS), bijvoorbeeld angst, geïrriteerdheid, bezorgdheid en onvoorspelbare woede-uitbarstingen. Ze maken zich zorgen over hun lichaam en hebben vaak een gebrekkig respect voor vrouwen. 2.1.5 Adolescenten tussen 15 en 18 jaar Jongeren in de late adolescentie gebruiken vaak overmatig alcohol en drugs, lopen weg van huis en krijgen een plotse terugval in schoolbezoek en schoolprestaties. Ook zij hebben vaak een gebrek aan respect voor vrouwen. Ze hebben stereotype ideeën betreffende het rollenpatroon van de man en de vrouw. 23

2.2 Werken met kinderen als getuige van partnergeweld Ouders kunnen vaak geen goede inschatting maken over waar het kind was, of wat het heeft gemerkt van het geweld.(1) Ze denken immers dat hun kinderen weinig merken van de conflicten die ze met elkaar hebben. Toch hebben kinderen snel door dat er spanningen zijn. Bij het werken met deze kinderen wordt er geen concreet onderscheid gemaakt naar de verschillende ontwikkelingsniveaus. 2.2.1 Bevraging van de ouders Voor een moeder is het niet altijd evident om met haar partner, de vader van de kinderen en tevens de pleger van het geweld samen te werken. Wanneer er toch met de ouders kan gepraat worden over het partnergeweld, is het belangrijk de gevolgen voor de kinderen te bevragen. Op die manier worden ze zich ervan bewust dat het kind de spanningen voelt en hier effecten van ondervindt. Een aantal mogelijke vragen zijn de volgende: -

gedraagt het kind zich anders in de uren of dagen na het conflict?

-

is het kind meer opgewonden, drukker of juist stiller dan anders?

-

heeft het kind last van bedplassen, buikklachten, sneller wenen of angstiger zijn dan anders?

-

spreken de ouders na de geweldpleging met het kind over het gebeurde?

-

stelt het kind hier vragen over?

Door het stellen van dergelijke vragen, kijken ouders op een andere manier naar het kind en besteden ze er meer aandacht aan. Bijgevolg treden de gevolgen voor het kind al meer op de voorgrond bij ouders. Soms kan het nodig zijn om het kind zelf te zien en te bepalen wat nodig is. Dit is nodig als:

(1)

-

het kind getuige van herhaald en ernstig geweld tussen de ouders is;

-

de ouders weinig inlevingsvermogen in het kind tonen;

-

het kind actief tussenkwam in het geweld tussen de ouders;

-

het kind in een loyaliteitsconflict tussen de ouders zit.



24

2.2.2 De gesprekken Omdat kinderen vaak erg loyaal aan hun ouders zijn, beginnen ze niet uit zichzelf te praten. Ze kunnen angstig zijn voor de gevolgen van het gesprek omdat ze bijvoorbeeld bang zijn voor straf of dat de ouders gaan scheiden. Sommige kinderen hebben behoefte aan steun en begrip. Anderen daarentegen vinden het bedreigend dat hulpverleners weten wat er thuis gebeurt. Omdat deze kinderen in mindere mate hebben geleerd anderen te vertrouwen, duurt het soms enkele gesprekken voordat het kind de hulpverlener vertrouwt. Het is belangrijk het kind hierin zijn eigen tempo te laten bepalen. 2.2.2.1 Niet - beladen onderwerpen Het is aangeraden om het gesprek te beginnen met niet - beladen onderwerpen. Het kind voelt zich gemakkelijker als er wordt gevraagd naar vrienden, naar school en hobby’s. Op die manier krijgt de hulpverlener een concreter beeld van het kind. 2.2.2.2 Het geweld Wanneer het geweld van thuis wordt besproken, geef je als hulpverlener het kind het gevoel en de uitleg, dat het goed is om over de problemen te praten. Het is aangeraden om even na te gaan wat er op voorhand door de ouders werd gezegd over het gesprek en of het kind spreekverbod kreeg van de ouders. Indien dit het geval is, moet het verbod worden gerespecteerd en worden besproken met de ouders voordat de hulpverlener verder gaat met het kind. Indien er geen spreekverbod is, vertelt de hulpverlener aan het kind wat hij of zij weet over het geweld binnen het gezin. Het is belangrijk dat de hulpverlener open kaart speelt en zegt wat hij met de ouders besprak. De hulpverlener vraagt het kind wat hij of zij tijdens de geweldpleging hoorde, zag en deed. De kinderen krijgen de ruimte om te vertellen hoe het voor hen is en hoe ze het anders zouden willen. Wanneer de hulpverlener over de ouders praat, is het aangeraden steeds het gedrag te benoemen maar beschuldigingen aan het adres van de ouders te vermijden.

25

2.2.2.3 Gevoelens Tijdens

de

eerste

gesprekken

met

het

kind,

probeert

de

hulpverlener

het

ontwikkelingsniveau van het kind in te schatten. Er wordt gekeken of het kind de verschillende gevoelens, die hij of zij heeft kan benoemen en onderscheiden. Kwaadheid en verdriet zijn voor kinderen vaak moeilijk te onderscheiden emoties. Als hulpverlener kan je dit leren onderscheiden door beiden te benoemen. Bijgevolg krijgen ze elk afzonderlijk de aandacht die ze verdienen en voelt het kind zich vrij om beiden te zien en te voelen. Kinderen hebben vaak tegenstrijdige gevoelens bij geweld. Bij de ouder die het meest slaat, is het moeilijk om de kwade kant met de lieve kant te verzoenen, bijvoorbeeld een vader die enerzijds zijn moeder slaat en toch met hem naar het voetbal gaat. Deze twee zaken in één persoon verenigd zien, is voor kinderen zeer moeilijk. Kinderen leven vaak meer in het hier en nu. Ten aanzien van de moeder voelen kinderen zich vaak tegenstrijdig. Kinderen zullen niet alleen kwaad zijn op degene die slaat maar vragen zich ook af waarom de andere zich laat slaan. Ze denken soms ook dat deze ouder beter zijn best zou moeten doen om het geweld te doen stoppen. Als hulpverlener moet je samen met het kind een plaats geven aan de verschillende gevoelens en de tegenstrijdige gedachten over de beide ouders. Op die manier krijgen ook positieve zaken die er zijn tussen het kind en de ouders een plaats. 2.2.2.4 Zorg en inlevingsvermogen Kinderen zorgen op de meest uiteenlopende manieren voor hun ouders. Dit doen ze door bijvoorbeeld een perfect kind te zijn, door onzichtbaar te zijn maar ook door lawaai te maken waardoor ouders afgeleid worden van elkaar en samen kwaad worden op het kind. Wanneer het kind negatieve zorg ontwikkelt door de aandacht naar zich toe te trekken, wordt dit door ouders als een extra last ervaren en krijgt het kind geen waardering voor dit gedrag. Als hulpverlener kan je nagaan of en op welke manier het kind inlevingsvermogen heeft ontwikkeld. Er wordt onder andere nagegaan of het kind zich in beide ouders kan verplaatsen en of hij of zij zich kan voorstellen hoe het voor beiden voelt. Sommige moeders die worden mishandeld gaan hun kinderen als vertrouweling zien. Dit gebeurt vaak wanneer hun partner de sociale contacten beperkt. Aangezien ze behoefte

26

hebben aan begrip en steun, is het risico groot dat ze dit bij de kinderen zoeken. Er kan parentificatie ontstaan waardoor deze kinderen zich gedwongen voelen om partij te kiezen. Vaak denken kinderen dat het geweld ontstond door hun schuld. Het kan inderdaad gebeuren dat een geweldsituatie ontstaat omdat de ouders conflicten hebben over het gedrag van het kind, de opvoeding en het speelgoed. Het benoemen van de verantwoordelijkheid van de ouders is bijgevolg erg belangrijk. Ten slotte bekijk je als hulpverlener tijdens deze gesprekken of het kind een hulpvraag heeft. Vervolgens ga je samen met de ouders na of en hoe hieraan kan worden tegemoetgekomen. 2.3 Vaststellingen betreffende geweld(1) Uit onderzoek van UNICEF blijkt dat 51 % van de vrouwen die door hun partner mishandeld worden, kinderen hadden jonger dan 16 jaar. Van deze groep kinderen had 45 % het geweld gezien of gehoord. Uit een onderzoek van Jenkins (1989) bleek dat 70 % van de kinderen tussenkomen bij fysiek of psychisch geweld tussen hun ouders. 2.4 Besluit Wanneer er tussen ouders geweld wordt gepleegd, heeft dit niet alleen gevolgen voor het slachtoffer. Kinderen als getuige van partnergeweld, ervaren het geweld alsof ze zelf slachtoffer zijn. Voor de gevolgen voor kinderen als getuige van partnergeweld maakte ik een onderscheid naar de verschillende ontwikkelingsniveaus. In de hulpverlening wordt er gewerkt met dergelijke kinderen. In eerste instantie is het belangrijk dat in de mate van het mogelijke de ouders worden bevraagd. Ten tweede worden er gesprekken met kinderen gevoerd. In het begin wordt er gesproken over algemene zaken, nadien over het geweld en de gevoelens van de kinderen. Ten slotte wordt de zorg en het inlevingsvermogen van de kinderen onderzocht. Kinderen die getuige zijn van geweld, vluchten vaak samen met hun moeder naar opvangcentra of vluchthuizen. Op die manier worden ze van hun vader gescheiden. Dit heeft gevolgen voor de verdere opvoeding van het kind. In het derde hoofdstuk bespreek ik onder andere de inhoud van een opvoeding zonder vader.

(1) )


27

Vaders(1) Knuffelen gaat niet zo goed. Ze roepen hé joh, je weet het hè, en lezen de krant. Over de rand kijken ze mee hoe je je huiswerk doet of niet. Je staat versteld van wat ze weten over de wereld. Meer dan van jou bijvoorbeeld. Vaders zijn zo. Ze laten niets merken tot er iets is. Dan leer je ze kennen als moeders.

(1)

KRUIT, J., Als een film in je hoofd. Nederland, z.u., 1989, p. 50.

28

Hoofdstuk 3: kinderen en hun vader In het Vluchthuis van Hasselt verblijven enkele moeders met kinderen. Die kinderen worden bijgevolg van hun vader gescheiden. De scheiding van hun vader heeft een zekere invloed op de verdere ontwikkeling van de kinderen. In dit hoofdstuk licht ik ten eerste de verschillen tussen een vader en een moeder toe. Verder bespreek ik het belang van een vader in de opvoeding enerzijds en de hechting tussen vader en kind anderzijds. Rekeninghoudende met voorgaande hoofdstukken maak ik dit hoofdstuk met in mijn achterhoofd het feit dat sommige kinderen beter genieten van een opvoeding zonder vader. 3.1 Verschillen tussen vader en moeder De rol van de vader wordt steeds als belangrijker gezien en ervaren.(1) Nochtans zijn er verschillen tussen het moeder - en het vaderschap. De belangrijkste verschillen in de omgang met het kind situeren zich in de tijdsbesteding, de communicatie en de beïnvloeding. 3.1.1 Tijdsbesteding Een moeder zorgt en een vader speelt. Concreet betekent dit dat een vader meer tijd doorbrengt met zijn kind in spelactiviteiten terwijl een moeder veel tijd doorbrengt in zorgactiviteiten.(2) De zorg voor het gezin blijft een typische vrouwentaak. Uit een onderzoek van het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen blijkt dat een moeder van een kind tussen zes en twaalf jaar per week gemiddeld 5 uur en 25 minuten aan het wassen, aankleden of in bed stoppen van het kind spendeert, een vader echter 1 uur en 28 minuten. Voor de begeleiding van het huiswerk trekt een moeder 1 uur en 2 minuten uit, een vader slechts 33 minuten. Tijdens de zomervakantie komt de zorg voor het kind grotendeels toe aan de moeder. De moeder vangt bijvoorbeeld het kind drie weken alleen op, terwijl de vader uit werken is. Omgekeerd zorgt de vader een halve week voor zijn kind terwijl zijn vrouw werkt. Een moeder wil een baan met een goede werksfeer en mogelijkheden voor persoonlijke ontplooiing. Zij vindt het belangrijk dat de baan combineerbaar is met haar gezin.

(1) (2)

De vaderrol bij de opvoeding. Internet, 24 maart 2008. (http://mens-en-samenleving.infonu.nl) DEGRYSE, I., Moeder zorgt en vader speelt. Meisjes dromen van een zorgende vader, jongens willen

vooral met hun kroost spelen. De Standaard, 1 februari 2008, p. 7.

29

Een vader echter hecht vooral waarde aan carrière en geld. Vandaag werken meer dan negen op de tien mannen voltijds, tegenover zes op de tien vrouwen. Weinig mannen maken gebruik van de regelingen die de combinatie werk en gezin vergemakkelijken. Zo neemt maar een vijfde van de Vlaamse mannen ouderschapsverlof, tegenover tachtig procent van de vrouwen. Bij de geboorte van een kind neemt maar de helft van de vaders de tien dagen vaderschapsverlof op, terwijl haast alle moeders de volledige vijftien weken moederschaprust nemen. Tijdens de spelactiviteiten met het kind, zijn er veel overeenkomsten tussen een vader en een moeder. Ze bieden beiden aandacht aan effecten en moedigen hun kinderen aan. Mannen zijn meer lichamelijk slag - en stootkrachtig en opteren voor meer opwindende spelletjes met het kind. Het is de vader die met de kleuter over de grond kruipt en paardje rijdt. Mannen kunnen net zo goed als vrouwen voor het kind zorgen maar hebben hun eigen stijl. 3.1.2 Communicatie De communicatie tussen vader en kind en moeder en kind komt vooral tijdens de eerste levensjaren van het kind overeen. Ze geven het kind dezelfde aandacht, kijken het kind aan en proberen zijn aandacht te trekken. Ze verwachten ook beiden een reactie van het kind. Toch heeft een moeder een kleine voorsprong omdat ze doorgaans meer tijd met haar kind doorbrengt en dus meer communicatie over en weer voert. Dit zorgt ervoor dat ze de unieke eigenschappen van het kind opmerkt en een hechtere band kan vormen. De communicatie over en weer tussen een vader en zijn kind wordt meer gekarakteriseerd door spel en sociale activiteiten. De communicatie tussen een vader en zijn kind is directer dan tussen een moeder en haar kind. Een vader stelt meer vragen, verwijst naar eerdere gebeurtenissen en vraagt naar verklaringen. Een moeder houdt vaak meer rekening met de gevoelens van haar kind en stelt daarom minder vragen. Door het stellen van deze vragen wordt de vader gezien als een brug naar de sociale wereld buiten het gezin. 3.1.3 Beïnvloeding Een vader beïnvloedt zijn kind op een directe en indirecte wijze. De indirecte wijze houdt de omgang van de vader met de moeder, zijn sociale status en zijn tevredenheid met zijn baan in. De verborgen boodschappen in zijn gedrag en houding naar het kind toe, zijn voorbeelden van een directe beïnvloeding. Zelfwaardering, sociaal zijn, introversie en 30

extraversie zijn karaktereigenschappen van een vader die een grote invloed hebben op de manier waarop hij zijn kind opvoedt. Vaardigheden, kennis en houding zijn andere karakteristieken van een vader die invloed hebben op de relatie met zijn kind. Een vader beïnvloedt niet alleen de communicatie over en weer met zijn kind maar ook de communicatie over en weer tussen de moeder en haar kind. Een vader die meer met zijn partner communiceert, doet dit ook meer met zijn kind. De invloed van de vader op de gezinseigenschappen speelt dus ook een belangrijke rol. De relatie tussen de ouders van het kind is essentieel. De kwaliteit van het huwelijk heeft een grote invloed op de manier waarop de vader met zijn kind omgaat. De huwelijkskwaliteit heeft een grotere invloed op de relatie tussen een vader en zijn kind dan op de relatie tussen een moeder en haar kind. 3.2 Rol van de vader in…(1) De rol van de vader is de laatste decennia ontwaard. Vele vaders zitten in de zoektocht naar het vaderschap. De vader zorgde vroeger voor de financiële basis van het gezin terwijl de moeder het kind opvoedde. Onze samenleving gaat echter over van strenge autoriteit naar individueel welzijn en samenspraak. De machtige vader aan het hoofd van de gezinstafel verliest zijn profiel. De moderne vader is in de eerste plaats een aanwezige en betrokken vader. Hij bekleedt een voorbeeldfunctie. Hij begrenst en stimuleert zijn kind tot zelfstandigheid en creatieve betrokkenheid in de samenleving. Tot ongeveer de leeftijd van tien jaar geeft hij vooral bespreekbare regels aan zijn kind. Binnen het speelveld van regels is hij een trainer in de opvoeding en gaat hierbij gevoelens niet uit de weg. Later zal hij naast een vader ook een vriend zijn voor zijn tiener en voert hij meer motiverende gesprekken. Hij motiveert, stimuleert, is een democratische opvoeder en debatteert. 3.2.1 De afwezige vader Een kind dat omwille van een echtscheiding bij de moeder verblijft, een vader die zijn gezin verlaat, een overleden vader of een moeder die langdurig met haar kind in een vluchthuis of een opvangcentrum verblijft, zijn enkele voorbeelden waarin de vader afwezig is tijdens de opvoeding van zijn kind. Deze afwezigheid is echter niet altijd zonder gevolgen. (1)

Wat is de rol van de vader?. Internet, 24 maart 2008. (http://users.skynet.be/papapro/)

31

Een kind kan minder besluitvaardig en sociaal weerbaar zijn als gevolg van een ontbrekende of mistig aanwezige vader. Het kan leiden tot een grotere neiging naar genotsmiddelen en aanhang bij sterke, leidinggevende figuren of groepen. Een opgroeiende dochter uit een vaderzwakke opvoeding kan later uitdagender zijn naar mannen toe. Sommigen onder hen zullen een relatie aangaan met een oudere man. Een zoon kan later angstig of te aanhankelijk worden van een vrouw. De meeste moeders zoeken een vervangvader of een leenvader voor het kind. Dit kan een stiefvader, opa, trainer of een leraar zijn van het kind. Voor een moeder is dit een vorm van ondersteuning. Indien het mogelijk is, ligt de betere oplossing vooral in een aangepaste, goed overwogen re - integratie van de natuurlijke vader in de opvoeding van het kind. 3.2.2 Ontwikkeling van het kind Een vader speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van zijn kinderen. Belangrijk hierbij is dat een vader deze rol vroeg in het leven van zijn kind invult en blijft vervullen. Deze rol kan opgedeeld worden in de verschillende ontwikkelingsfasen van het kind.(1) 3.2.2.1 De preoedipale fase (vanaf de geboorte tot 2-6 jaar) In deze fase vermindert de vader de belasting van de moeder zodat de liefde van de moeder naar het kind optimaal blijft. Omdat het kind bijvoorbeeld vaak weent, staat de vader de moeder bij zodat haar boosheid omwille van het huilen niet te hoog oploopt. Het is duidelijk dat de vader geen onbelangrijke ouder is. Met andere woorden de relatie van de vader en het jonge kind is belangrijk. 3.2.2.2 De oedipale fase (5 tot 7 jaar) Op deze leeftijd bereikt het kind een toestand van zelfstandigheid. Het is zindelijk, kan via het gebruik van de taal goed communiceren, loopt school en beweegt steeds meer buiten het gezin. Het gedrag en het denken, krijgen iets volwassens en het kind is zich bewust van het evolueren tot man of vrouw. In deze fase worden de ouders gefantaseerd als zijnde de partner van het kind. Normaliter ontwikkelt de zoon een erotische belangstelling voor de moeder omdat het altijd aan de moeder gebonden was. De dochter echter moet de moeder loslaten. Wanneer de zoon zich met zijn vader identificeert, geeft hij zijn oedipale wensen ten aanzien van zijn moeder op. (1)

De betekenis van de vader. Internet, 24 maart 2008. (http://www.psywilly.be)

32

Het verlangen om zoals zijn vader te zijn, zijn aandacht te trekken en hem te idealiseren, zijn gevoelens die groeien uit de rol die de vader speelt in de ontwikkeling van zijn zoon. Voor een dochter met een aardige vader zal het gevaar van een gefantaseerde penetratie minder dreigend zijn. Concreet betekent dit dat als een dochter haar vader aardig vindt, zij later eerder een partner zal kiezen naar het voorbeeld van haar vader dan naar dat van haar moeder. 3.2.2.3 De adolescentiefase (10 tot 18 jaar) In deze fase heeft de vader een specifieke betekenis. De adolescentiefase wordt gekenmerkt door losmaking en individuatie. Op uiteenlopende manieren worden innerlijke en uiterlijke strijden geleverd in het proces van losmaking van de ouders. Wanneer de oedipale fase niet verwerkt is, krijgt de adolescent het moeilijk zijn impulsen te beheersen en worden ouders vaak geconfronteerd met kinderen die van huis weglopen en zich aansluiten bij groepen met idealen tegengesteld aan die van hun ouders. Wanneer de vader streng, jaloers, competitief, verleidend of teruggetrokken is, kan dit een nefaste invloed hebben op de persoonlijkheidsontwikkeling van het kind. De vader moet de mogelijkheid bieden tot identificatie. Geslaagde identificatie is afhankelijk van de aanwezigheid van de ouder van de eigen sekse. Opdringerige bemoeizucht van een ouder verhindert de goede identificatie met de ouder van de eigen sekse. Als de moeder respect en waardering voor vader toont, wordt diens vaderrol aanvaard en vergemakkelijkt ze het identificatieproces met de vader. Omgekeerd kan de vader het gevoel van eigenwaarde van de dochter versterken door waardering te tonen voor haar moeder. 3.2.3 Persoonlijkheidsstructuur van het kind Wanneer een vader in staat is om minder stereotypie in sekserollen te accepteren, zal dit ongetwijfeld een invloed hebben op de persoonlijkheidsvorming van zijn zoon of dochter.(1) Het is belangrijk dat kinderen liefdevolle relaties met een man en vrouw ontwikkelen. Als een moeder alleen bemoedert, zal de dochter zich onvoldoende van de moeder losmaken en later zelf haar dochter bemoederen. Voor de zoon betekent dit dat hij zich te sterk van de moeder moet losmaken. Dit leidt ertoe dat zonen hun emoties, hun gevoel van verbondenheid met anderen te sterk moeten onderdrukken omdat zij anders onzeker worden van hun mannelijke identiteit. (1)


33

3.2.3.1 Emotionele afwezigheid Een emotionele afwezige vader is vaak een slappeling of een wrede persoon. Een dergelijke vader is koud, onverschillig, niet geïnteresseerd in het kind, bombastisch en negatief. Hij is bang voor de moeder en onbereikbaar voor het kind. Het is een vader die emotioneel niet thuis leeft, vaak afgunstig is tegenover het kind en een stille haat koestert. Hij kan openlijk agressief zijn en doet een autoriteit in denigrerende en kleinerende zin gelden. Bij een kind van een dergelijke vader is er vaak veel woede en angst die afgeweerd moet worden. In dit geval kan de identificatie met de vader niet lukken en zal de zoon zich versmelten met de moeder en zijn autonomie verliezen. Dit kan bij de zoon leiden tot een scherpe scheiding tussen vader en moeder. 3.3 Hechting tussen vader en kind Belangrijk in de ontwikkeling van een kind, zijn de warmte en vaderlijke hechting. Die hechting is één van de meest belangrijke invloeden op de sociale en emotionele ontwikkeling van een kind. Wanneer ouders gepast reageren op de behoeften van het kind tijdens de periode van de hechting, zal het kind zijn ouders als betrouwbaar en voorspelbaar beschouwen. Het resultaat is een veilige hechting.(1) De hechting tussen een kind en zijn vader ontwikkelt zich onafhankelijk van de hechting tussen een kind en zijn moeder. Een kind hecht zich aan stabiele personen uit zijn omgeving. Naast de ouders kunnen dit andere personen uit de omgeving, bijvoorbeeld kinderen die opgevoed worden door pleegouders. Op korte termijn is de hechting tussen een vader en zijn kind in overeenstemming met deze tussen moeder en kind. De hechtingsband bepaalt onder andere de mate waarin een kind zeker is in relaties met andere mensen. De specifieke relatie die een kind met zijn vader heeft, heeft echter gevolgen op lange termijn. Deze gevolgen hebben een invloed op de volwassen, romantische relaties die een kind al dan niet zal hebben in de toekomst. Ook zijn er op lange termijn associaties van de band van het kind met de vader waarop kinderen in de adolescentie met leeftijdsgenoten omgaan.

(1)

De vaderrol bij de opvoeding. Internet, 24 maart 2008. (http://mens-en-samenleving.infonu.nl)

34

3.4 Besluit Wanneer een vrouw met haar kinderen in het Vluchthuis verblijft, worden deze van hun vader gescheiden. De rol van de vader echter wordt steeds als belangrijker gezien en ervaren. In dit hoofdstuk probeerde ik de verschillen tussen een vader en moeder aan te tonen. De belangrijkste verschillen in de omgang met het kind situeren zich in de tijdsbesteding, de communicatie en de beïnvloeding. Vervolgens toonde ik de rol van de vader in de ontwikkeling van het kind en de persoonlijkheidsstructuur van het kind aan. Ten slotte maakte ik duidelijk dat vaderlijke hechting belangrijk is. Wanneer een vrouw met of zonder kinderen in het Vluchthuis van Hasselt verblijft, kan ze enkele juridische stappen ondernemen. De meest voorkomende juridische stappen beschrijf ik in het vierde hoofdstuk.

35

Hoofdstuk 4: juridische stappen Wanneer een vrouw in het Vluchthuis Hasselt verblijft, wordt ze begeleid op psychosociaal en juridisch vlak. Een vrouw, maar ook haar man kan juridische stappen ondernemen. In dit hoofdstuk licht ik enkele juridische stappen toe die een vrouw in een dergelijke situatie frequent onderneemt. Aangezien de vrouwen vaak over weinig tot geen inkomsten beschikken, kan in eerste instantie een pro - Deoadvocaat worden aangevraagd. In dit hoofdstuk licht ik de functie van een pro - Deoadvocaat toe en bespreek ik welke personen recht hebben op deze raadsman. Zonder daarom reeds de echtscheidingsprocedure in te stellen, kan een getrouwde vrouw beroep doen op een vrederechter om een aantal dringende en voorlopige maatregelen te nemen. Wanneer de echtscheidingsprocedure echter is ingezet, kunnen deze maatregelen in kortgeding aangevraagd worden bij de Rechtbank van Eerste Aanleg. Omdat procedurekosten zoals de oproeping door een deurwaarder en rolrechten hoog kunnen oplopen, wordt er door haar advocaat kosteloze rechtspleging (rechtsbijstand) aangevraagd. 4.1 Pro - Deoadvocaat Een pro - Deoadvocaat is een juridische tweedelijnsbijstand die wordt verleend aan een persoon in de vorm van een omstandig juridisch advies, bijstand en vertegenwoordiging, al dan niet in het kader van een procedure.(1) Enerzijds kunnen personen waarvan het inkomen zich situeert onder bepaalde grenzen beroep doen op een Pro - Deoadvocaat. In deze situatie wordt er gekeken of de persoon alleenstaand, gehuwd, samenwonend of alleenstaand met personen ten laste is. Anderzijds hebben personen waarvan vermoed wordt dat zij onvermogend zijn, recht op een pro – Deoadvocaat. Bijvoorbeeld personen die bedragen genieten zoals maatschappelijke bijstand, Inkomensgarantie voor Ouderen (kortweg IGO), personen die een vervangingsinkomen voor personen met een handicap genieten, etc. Juridische tweedelijnsbijstand wordt via het formulier ‘verzoek tot aanstelling van een advocaat’ aangevraagd bij het bureau voor juridische bijstand (kortweg BJB) van de Orde van Advocaten.(2) Indien aan de voorwaarden is voldaan, krijgt de advocaat een bevestiging dat hij als pro - Deo raadsman wordt aangesteld.

(1)

Juridische tweedelijnsbijstand. Internet, 31 maart 2008. (http://www.advocaat.be)

(2)

VAN HELDEN, R., Advocaat, Mondelinge mededeling. Informatief gesprek, 28 maart 2008.

36

4.2 Vredegerecht Aangezien de vrederechter dicht bij de burger staat, zijn er 187 vredegerechten in België.(1) In elk gerechterlijk kanton is er één vredegerecht. Een kanton bestaat uit één of verschillende gemeentes, behalve in grote steden. Daar bestrijkt elk kanton een deel van de stad. Enkel indien ze getrouwd is, kan een vrouw een aantal dringende en voorlopige maatregelen aan de vrederechter vragen. De laatste echtelijke woon - of verblijfplaats bepaalt in deze situatie welke de bevoegde vrederechter is. 4.2.1 Procedure Een procedure voor het vredegerecht is eenvoudig, snel en goedkoop. Omdat de bijstand van een advocaat niet verplicht is, kan men zichzelf verdedigen. Het starten van een procedure bij de vrederechter gebeurt meestal met een verzoekschrift. De eiseres of haar advocaat legt een verzoekschrift neer op de griffie van het vredegerecht en betaalt het rolrecht. Het rolrecht is het recht dat betaald moet worden om toegang te krijgen tot de procesvoering. Het verzoekschrift mag ook met de post gezonden worden. Het wordt pas ingeschreven nadat het rolrecht overgeschreven is op de rekening van het vredegerecht. In een verzoekschrift moeten alle identiteiten vermeld zijn en duidelijk opgegeven zijn welke veroordeling men uitgesproken wil zien. De griffier zendt het verzoekschrift met een aangetekende brief naar de verweerder. Familiezaken zoals de hierna genoemde dringende en voorlopige maatregelen worden in raadkamer behandeld. De beslissing van de vrederechter wordt een vonnis genoemd. 4.2.2 Dringende en voorlopige maatregelen(2) Wanneer een vrouw enkele maatregelen aan de vrederechter vraagt, stelt ze in eerste instantie individueel of samen met haar advocaat een verzoekschrift op. Bij geen overeenkomst met de verweerder, beslist de vrederechter over de toepassing van de maatregel.

(1)

DE PALMENAER, G., De vrederechter: de rechter die het dichtst bij de burger staat. z.p., z.u., z.j.

(brochure) (2)


37

4.2.2.1 Ultra petita De vrederechter is niet gebonden door de maatregelen die in het verzoekschrift worden gevorderd. Hij kan maatregelen bevelen zonder het gevaar op te lopen ultra petita te oordelen. Concreet betekent dit dat de vrederechter meer uitspraken kan doen dan gevraagd werden in het verzoekschrift. 4.2.2.2 Uitvoering De maatregelen worden of beperkt in tijd of zonder termijn uitgesproken. De maatregelen die gevorderd worden, moeten dringend zijn. Het vonnis van de vrederechter is uitvoerbaar bij voorraad. Concreet houdt dit in dat het vonnis blijft gelden ook indien er beroep wordt aangetekend. In het kader van gewijzigde omstandigheden zoals het persoonlijk contact van de vader, verschijnen de eiser en verweerder voor dezelfde vrederechter. Beroep kan worden aangetekend bij de Rechtbank van Eerste Aanleg. 4.2.2.3 Maatregelen(1) Dringende en voorlopige maatregelen worden onder andere door een vrouw bij de vrederechter dikwijls gevraagd omdat ze nog niet klaar is voor de echtscheiding, het OCMW vrij snel eist dat er werk wordt gemaakt van haar recht op onderhoudsgeld en een regeling inzake de kinderen vaak noodzakelijk is. -

Afzonderlijke woonst

De vrederechter kan partijen toestaan afzonderlijke woonst te nemen. -

Voorlopig bezit toekennen van goederen

De vrederechter kan de echtgenoten voorlopig in het bezit laten of in het bezit laten stellen van bepaalde goederen zoals een kast, tafel, stoelen en een bed. -

Persoonlijk onderhoudsgeld

De vrederechter kan een tijdelijk persoonlijk onderhoudsgeld toekennen.

(1)

Vrederechter Voorlopige maatregelen. Internet, 2 februari 2008. (http://www.elfri.be)

38

-

Verdeling van schulden

Er wordt tijdelijk bepaald over het dragen van bepaalde schulden. -

Inventaris

Om te vermijden dat bepaalde goederen verdwijnen, kan de vrederechter goederen laten inventariseren. -

Maatregelen betreffende de kinderen

Deze maatregelen variëren van gezamenlijke uitoefening van het ouderlijke gezag tot tijdelijke exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag, recht op persoonlijk contact, bepaling van omgangsrecht en onderhoudsgeld. Het vijfde hoofdstuk besteed ik volledig aan enkele van de dringende en voorlopige maatregelen betreffende de kinderen. 4.3 Rechtbank van Eerste Aanleg In elk van de 27 gerechtelijke arrondissementen bevindt zich een Rechtbank van Eerste Aanleg. Deze rechtbank wordt geleid door een magistraat die voorzitter wordt genoemd. De Rechtbank van Eerste Aanleg behandelt onder andere echtscheidingsprocedures en dringende en voorlopige maatregelen in kortgeding. 4.3.1 Echtscheiding Een vrouw vindt het doorgaans moeilijk om meteen de stap te zetten tot een echtscheiding. Bijgevolg worden meestal eerst dringende en voorlopige maatregelen aan de vrederechter gevraagd. Er zijn echter vrouwen die meteen de stap zetten tot de aanvraag van de echtscheiding. 4.3.1.1 Procedure(1) In het kader van een echtscheidingsprocedure, kan een vrouw zich niet zelf verdedigen. Een verdediging door een advocaat is hier noodzakelijk. De raadsman mag zonder zijn cliënte voor de rechter verschijnen. Dit in tegenstelling tot een procedure lopende bij een vrederechter waar een vrouw verplicht is om te verschijnen.

(1)

Rechtbank van eerste aanleg. Internet, 31 maart 2008. (http://www.advocaat.be)

39

Een procedure start met het oproepen van de tegenpartij voor de rechtbank. Dit gebeurt via een dagvaarding die door een deurwaarder wordt betekend of officieel ter kennis wordt gebracht. Nadat de zaak wordt ingeleid voor de rechtbank, kan deze uitgesteld worden om de partijen toe te laten een schriftelijke verdediging op te stellen en bewijsstukken af te leveren. Na het schriftelijke deel zal de zaak mondeling voor de rechtbank worden toegelicht in een pleidooi van de advocaat. Na het pleidooi zal de rechtbank de zaak in beraad nemen en na enkele weken wordt een vonnis uitgesproken. Tegen het vonnis kan beroep worden aangetekend bij het Hof van Cassatie. Indien deze het vonnis bevestigt, eindigt de procedure. Het Hof van Cassatie buigt zich niet meer over de grond van de zaak, maar spoort enkel eventuele procedurefouten of foute interpretaties van de wet op. 4.3.1.2 Soorten echtscheidingen Op 1 september 2007 trad een nieuwe wet op betreffende echtscheidingen. Deze wet voorziet in twee soorten echtscheidingen.(1) -

Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting van het huwelijk (kortweg EOO)

Een huwelijk is onherstelbaar ontwricht wanneer de voorzetting van het samenleven tussen de echtgenoten en de hervatting ervan onmogelijk is geworden door de ontwrichting. Indien de aanvraag door de twee echtgenoten werd gedaan, bestaat de onherstelbare ontwrichting na meer dan zes maanden feitelijke scheiding of wanneer de aanvraag na drie maanden wordt herhaald. Indien de aanvraag tot echtscheiding gedaan werd door één echtgenoot, bestaat de onherstelbare ontwrichting na meer dan één jaar feitelijke scheiding of wanneer de aanvraag na één jaar wordt herhaald. -

Echtscheiding op grond van onderlinge toestemming (kortweg EOT)

Indien beide partners akkoord zijn om te scheiden, is de echtscheiding op grond van onderlinge toestemming de meest voor de hand liggende.

(1)

Nieuwe wet echtscheiding. Internet, 2 april 2008. (http://www.elfri.be)

40

Voordat de echtscheidingsprocedure voor de rechter komt, worden door de partners samen overeenkomsten gemaakt over de kinderen, goederen en woning. De notaris kan hierbij een rol van bemiddelaar vervullen. Indien zich ernstige problemen voordoen onderhandelt de notaris, al dan niet in overleg met de eventuele advocaten van beide partijen, om de verschillende standpunten met elkaar te verzoenen en een klare overeenkomst op te stellen. De voorwaarden voor een echtscheiding op grond van onderlinge toestemming werden echter versoepeld. Er worden geen minimumleeftijd van de echtgenoten en een minimumduur van het huwelijk voorzien.

4.3.2 Dringende en voorlopige maatregelen De dringende en voorlopige maatregelen die in de Rechtbank van Eerste Aanleg worden gevraagd, komen overeen met de maatregelen bij de vrederechter.(1) 4.3.2.1 Procedure De voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg heeft een eigen bevoegdheid in dringende gevallen. In het kader van dringende en voorlopige maatregelen zal de voorzitter een uitspraak in kortgeding doen.(2) Een procedure in kortgeding wordt gestart met een dagvaarding. Hierbij wordt de tegenpartij door de deurwaarder opgeroepen om voor de rechter te verschijnen. In enkele gevallen is de zaak zo dringend dat elk uitstel onherstelbare schade kan veroorzaken. De advocaat kan een eenzijdig verzoekschrift neerleggen bij de voorzitter en deze kan de eis meteen inwilligen. Indien de vrederechter al maatregelen uitsprak die niet in tijd werden beperkt, blijven zij uitvoerbaar tot aan de beslissing van de voorzitter in kortgeding. De kortgedingrechter kan andere maatregelen nemen dan de vrederechter vanaf de datum van dagvaarding in echtscheiding.

(1)


(2)

Kortgeding. Internet, 31 maart 2008. (http://www.elfri.be)

41

Men kan deze dringende en voorlopige maatregelen vragen indien de echtscheiding al werd aangevraagd of samen met het indienen van de echtscheidingsaanvraag. De rechter zal op een zeer snelle wijze uitspraak moeten doen zonder dat alle argumenten zeer grondig kunnen worden onderzocht. In het kader van dringende voorlopige maatregelen wordt een cliënte altijd verdedigd door een advocaat. De uitspraak in kortgeding is “uitvoerbaar bij voorraad”. Dit houdt concreet in dat tegen een beschikking in kortgeding beroep kan worden aangetekend maar dat de uitspraak wel kan worden uitgevoerd. In tegenstelling tot de dringende maatregelen die de vrederechter uitspreekt, mag de kortgedingrechter enkel die maatregelen bevelen die hem worden gevraagd. Hij kan niet ultra petita oordelen. De maatregelen zijn van toepassing totdat de echtscheiding is uitgesproken. 4.3.2.2 Maatregelen(1) -

Afzonderlijke woonst,

-

Voorlopig bezit toekennen van goederen,

-

Persoonlijk onderhoudsgeld,

-

Verdeling van schulden,

-

Inventaris,

-

Maatregelen betreffende de kinderen.

4.4 Kosteloze rechtspleging(2) Wanneer een vrouw gehele of kosteloze bijstand van een advocaat geniet, hoeft zij het ereloon van de advocaat en diens kantoorkosten niet of slechts gedeeltelijk te betalen. Dit wil echter niet zeggen dat een procedure haar niets zal kosten. Procedurekosten, kosten van de gerechtsdeurwaarder en rolrechten zijn voorbeelden van kosten die niet worden betaald of voorgeschoten door de advocaat. Als haar inkomen ontoereikend is om deze kosten te betalen, vraagt haar advocaat kosteloze rechtspleging of een ander woord hiervoor: rechtsbijstand.

(1)

Voorlopige en dringende maatregelen tijdens de echtscheidingsprocedure. Internet, 31 maart 2008.

(http://www.elfri.be) (2)

En wat met andere kosten?. Internet, 31 maart 2008. (http://www.balieantwerpen.be)

42

Via ‘het verzoekschrift tot het bekomen van de voordelen van kosteloze rechtspleging’ wordt de rechtsbijstand aangevraagd bij de Voorzitter van het Bureau voor Kosteloze rechtsbijstand van de Rechtbank van Eerste Aanleg.(1) Indien het voordeel van de rechtsbijstand wordt verleend, ontvangt de advocaat hiervan een bevestiging. 4.5 Besluit Het is belangrijk dat een vrouw, verblijvend in het Vluchthuis, bekend is met de juridische stappen die ze kan ondernemen. Omdat ze vaak over weinig tot geen inkomen beschikt, kan ze in eerste instantie beroep doen op een pro - Deoadvocaat die haar kan bijstaan of verdedigen bij een procedure. Wanneer ze in het Vluchthuis verblijft, leeft ze gescheiden van haar man. Omdat het OCMW vrij snel eist dat er werk wordt gemaakt van haar recht op onderhoudsgeld en een regeling inzake de kinderen vaak noodzakelijk is, vraagt ze enkele dringende en voorlopige maatregelen aan de vrederechter. De maatregelen hebben onder andere betrekking tot de woonst, goederen, schulden en kinderen en worden beperkt in tijd. Wanneer de echtscheiding aangevraagd is, kan ze dezelfde dringende en voorlopige maatregelen aan de voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg vragen. Aangezien de echtscheiding vaak enkel door de vrouw wordt aangevraagd, kan dit pas na meer dan één jaar feitelijke scheiding. In dit hoofdstuk toonde ik de twee soorten echtscheidingen die in de wet van 1 september 2007 optraden. Wanneer ten slotte het inkomen van de vrouwen ontoereikend is, kan door de advocaten kosteloze rechtspleging voor kosten zoals procedurekosten en rolrechten gevraagd worden. Aangezien de vrouwen in het Vluchthuis de periode van één jaar feitelijke scheiding meestal nog niet doorlopen hebben en ze vaak emotioneel nog niet klaar om te scheiden zijn, vragen ze dus in eerste instantie maatregelen aan de vrederechter. In het volgende hoofdstuk bespreek ik onder andere enkele van de maatregelen betreffende de kinderen die frequent worden uitgesproken door een vrederechter.

(1)


43

Hoofdstuk 5: maatregelen betreffende kinderen De meeste vrouwen in het Vluchthuis Hasselt zijn getrouwd, meestal minder als één jaar feitelijk gescheiden en vaak emotioneel nog niet klaar voor een echtscheiding. Wanneer zij met haar kinderen in het Vluchthuis verblijft, is een regeling inzake hen noodzakelijk. Dit zijn enkele redenen waarom een vrouw in eerste instantie dringende en voorlopige maatregelen aan een vrederechter vraagt. In het derde hoofdstuk toonde ik aan dat een vader een belangrijke rol in het leven van zijn kinderen vervult. Hoewel een moeder het slachtoffer werd van geweld, gepleegd door de vader van haar kinderen, vervult een vrederechter hierin een onpartijdige rol. In dit hoofdstuk bespreek ik het ouderlijke gezag en enkele vonnissen die frequent worden uitgesproken door een vrederechter betreffende de kinderen van moeders in het Vluchthuis van Hasselt. Ik spreek niet over het onderhoudsgeld, de kinderbijslag maar enkel over de uitoefening van het ouderlijke gezag en de daarbij horende verblijfsregeling. Tenslotte bespreek ik in dit hoofdstuk de regeling betreffende het ouderlijke gezag bij samenwonenden. 5.1 Het ouderlijke gezag Het ouderlijke gezag over een minderjarig kind wordt aanvankelijk door beide ouders uitgeoefend.(1) Concreet houdt dit in dat beide ouders samen over de opvoeding en het onderhoud van het kind beslissen. Toch bestaan er enkele uitzonderingen. 5.1.1 Wetgeving Sinds juni 1995 is de nieuwe reglementering betreffende de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijke gezag van kracht. De wet van 13 april 1995 (Belgisch Staatsblad 24 mei 1995) wijzigt het Burgerlijk Wetboek betreffende ‘het gezag over de persoon en het beheer van de goederen van de kinderen’.(2) Het

uitgangspunt

van

de wet

steunt

op

het

principe van

de

gezamenlijke

verantwoordelijkheid van ouders voor de opvoeding van kinderen, ongeacht de familiale en/of echtelijke toestand.

(1)

Uitoefening van het ouderlijk gezag. Turnhout, z.u., 2008. (vonnis)

(2)

Wet betreffende de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag. Internet, 24 mei 1995.

(http://www.juridat.be)

44

Concreet betekent dit dat indien de ouders van een kind niet meer samenleven, er in eerste instantie sprake is van een gezamenlijke uitoefening van het ouderlijke gezag. Een rechter kan echter een exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag uitspreken, waarbij de andere ouder dan een recht op persoonlijk contact of omgangsrecht heeft. 5.1.2 Vonnissen Hierna geef ik enkele vonnissen die frequent worden uitgesproken door een vrederechter inzake de kinderen van moeders in het Vluchthuis van Hasselt. Ik geef ook enkele voorbeeldsituaties. 5.1.2.1 Gezamenlijke uitoefening van het ouderlijke gezag; recht op persoonlijk contact Bij het gezamenlijk uitoefenen van het ouderlijke gezag wordt het gezag over de persoon en het beheer van de goederen van het minderjarige kind door beide ouders gezamenlijk uitgeoefend. Het kind wordt met adres ingeschreven bij één ouder, waar ze tevens wordt ingeschreven in het bevolkingsregister. Alle belangrijke beslissingen over gezondheid, opvoeding, opleiding, ontspanning en over de godsdienstige of levensbeschouwelijke keuzes worden verder door beide ouders gezamenlijk genomen. Beide ouders hebben het genot over de goederen van het kind tot zijn of haar meerderjarigheid. Iedere ouder, ten opzichte van derden, wordt geacht te goeder trouw te handelen, met instemming van de andere ouder wanneer hij, alleen, een handeling stelt die met het gezag over de persoon verband houdt. Tijdens de periode van verblijf bij één ouder, wordt de ouder, die alleen alle bevoegdheden uitoefent met betrekking tot de dagdagelijkse opvoeding en zorgen geacht te goeder trouw te handelen. Bij een gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag wordt het recht op persoonlijk contact geconcretiseerd in een bepaalde bezoek- of verblijfsregeling. Voorbeeldsituatie: Moeder en vader oefenen gezamenlijk het ouderlijke gezag uit. De vader heeft echter recht op persoonlijk contact. Het minderjarige kind verblijft bijgevolg bij de moeder van zondagochtend vanaf 11.00 uur tot en met zaterdagochtend 11.00 uur. Dit houdt in dat het kind bij de vader verblijft van zaterdagochtend 11.00 uur tot zondagochtend 11.00 uur.

45

De vader zal het kind bij de moeder ophalen aan de ingang van het station te Hasselt en zal het kind terugbrengen naar de moeder aan de ingang van het station te Hasselt. 5.1.2.2 Exclusieve uitoefening van het ouderlijk gezag; recht op persoonlijk contact Het kind verblijft bij de ouder met het exclusieve ouderschap. De vader heeft recht op persoonlijk contact met het kind en een recht op toezicht over de opvoeding. Concreet houdt dit in dat deze ouder nuttige informatie betreffende de opvoeding mag opvragen bij de gezaghoudende ouder. Enkel in uitzonderlijke omstandigheden zoals een ernstige geweldsituatie die de belangen van het kind kan schaden, kan het persoonlijk contact worden geweigerd. De ouder die het recht op persoonlijk contact niet wil toekennen, zal moeten bewijzen dat dit schadelijk zou zijn voor het kind. Voorbeeldsituatie: Het minderjarige kind verblijft bij de moeder, die het ouderlijke gezag exclusief uitoefent. De vader heeft recht op persoonlijk contact. Dit houdt in dat het kind om de twee weken een weekend van vrijdag 17.00 uur tot en met zondag 17.00 uur bij zijn vader verblijft. De vader haalt het kind bij de moeder op aan de ingang van het station te Hasselt en zal het kind terugbrengen naar de moeder aan de ingang van het station te Hasselt. 5.1.2.3 Exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag; omgangsrecht De omgangsgerechtigde is de persoon die recht heeft op persoonlijk contact. Een moeder oefent bijvoorbeeld het ouderlijke gezag exclusief uit. De vader heeft bijgevolg recht op persoonlijk contact of omgangsrecht. Omwille van verschillende redenen kan een omgangsrecht aan de vader in een neutrale bezoekersruimte in plaats van bij de vader thuis worden verleend. Opsomming van enkele redenen: -

in het belang van de kinderen is het aangewezen dat zij momenteel bij de moeder verblijven;

-

de kinderen zijn erg klein;

-

het kind krijgt nog borstvoeding.

46

5.1.2.3.1 Bezoekersruimte Indien er bijvoorbeeld aanwijzingen of onduidelijkheden zijn over de geschiktheid van de vader om effectief voor de kinderen te kunnen zorgen, kan een neutrale bezoekersruimte worden ingeschakeld.(1) Wanneer een rechter mensen verwijst naar de bezoekersruimte, wordt er in eerste instantie een individueel gesprek gehouden om na te gaan of beide ouders achter het bezoek in de bezoekruimte staan. Er wordt pas gestart wanneer beide ouders akkoord gaan met de werking van de bezoekruimte. Daarna volgt het eerste contact. De eerste contacten duren altijd één uur onder begeleiding. Meestal één contact om de veertien dagen. Hoe jonger de kinderen zijn, des te belangrijker het is dat die contacten vrij kort op elkaar kunnen aansluiten zodat de kinderen ook kunnen wennen aan de aanwezigheid van hun vader. Tijdens het contact, wacht de moeder boven of buiten. Sommige kinderen genieten van het moment dat ze alleen met hun vader zijn. Ze kunnen op die manier laten zien hoe graag ze hun vader zien zonder de opmerkingen van hun moeder. Het hangt ook af van de leeftijd van de kinderen. Stap voor stap proberen de contactherstellers om de bezoeken zonder begeleiders te laten plaatsvinden. De bezoekruimte is een geschikte plek omdat het een neutrale plek is, die niets te maken heeft met moeder of vader. Het succes van de ontmoetingen hangt uiteindelijk wel af van het engagement van de moeder. Wanneer zij niet achter het idee staat, hebben de kinderen het moeilijk om te ontspannen. Ze vinden het niet fijn om naar hun vader te gaan en tonen dit ook. Kinderen trekken vaak partij voor hun moeder. Ze vertellen verhalen die misschien niet kloppen maar doen het om hun moeder te plezieren. 5.1.3 Hoorrecht van de kinderen Vanaf de leeftijd van 12 jaar hebben kinderen in alle gerechtelijke zaken die hen aanbelangen hoorrecht.(2) Hoorrecht is niet hetzelfde als hoorplicht. Wanneer kinderen worden opgeroepen om gehoord te worden, zijn ze vrij om daar al dan niet op in te gaan. Ze kunnen ook zelf een verzoek indienen om gehoord te worden.

(1)

Papa op afspraak. Noega, 21, 2007, p. 10 - 11.

(2)

Kinderen en verlies. Internet, 10 mei 2008. (http://www.wvg.vlaanderen.be)

47

Het horen van de kinderen, heeft plaats in afwezigheid van de ouders. Van de visie van het kind wordt bijgevolg geen verslag aan de ouders uitgebracht. 5.2 Samenwonenden De meeste vrouwen (± 90 %) die in het Vluchthuis van Hasselt verblijven zijn van allochtone afkomst. De vrouwen komen onder andere van Ghana, Senegal, Marokko, Brazilië, Spanje en Turkije. Omwille van hun cultuur en religie, trouwen zij meestal. Dit in tegenstelling tot Belgische vrouwen die vaak enkel met een man samenwonen. Een ongehuwde vrouw kan geen dringende en voorlopige maatregelen aan de vrederechter of de voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg vragen. Wanneer er kinderen bij betrokken zijn, wordt de uitoefening van het ouderlijke gezag en de daarbij horende verblijfsregeling door de jeugdrechtbank uitgesproken. 5.2.1 Jeugdrechtbank De jeugdrechtbank is gericht op minderjarige jongeren en maakt deel uit van de rechtbank van eerste aanleg. In totaal zijn er dit 27, één per gerechtelijk arrondissement. De jeugdrechtbank bestaat uit één of meer kamers, voorgezeten door een enkele jeugdrechter. Tegen de beslissingen van de jeugdrechter kan hoger beroep worden ingesteld bij de jeugdkamer van het hof van beroep. 5.3 Besluit Aan een vrederechter kunnen verschillende maatregelen betreffende de kinderen worden gevraagd. Wanneer ouders niet overeenkomen, beslist de vrederechter over de toepassing van de maatregel. Hij kan de ouders het ouderlijke gezag samen laten uitoefenen, één van de ouders de exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag toewijzen of een recht op persoonlijk contact of omgangsrecht bepalen. Kinderen vanaf 12 jaar kunnen hierbij ook steeds gehoord worden. Voor samenwonenden geldt een andere regeling betreffende het ouderlijke gezag. Ouders kunnen zich hierover enkel tot de jeugdrechtbank richten.

In het volgende hoofdstuk zal ik in eerste instantie enkele verhalen van vrouwen in het Vluchthuis van Hasselt schetsen. Nadien zal ik aan deze casussen de theoretische hoofdstukken toetsen. Daarna hou ik aan de hand van interviews een kleinschalig onderzoek. Ik zal drie moeders van het Vluchthuis van Hasselt interviewen betreffende hun kinderen, het gevoel bij de bezoekregeling en de nood aan begeleiding vanuit het Vluchthuis Hasselt hieromtrent. 48

DEEL II: PRAKTISCH GEDEELTE Hoofdstuk 6: onderzoek Na de theoretische uiteenzetting start ik dit hoofdstuk met enkele voorbeeldsituaties in de vorm van casussen. Aan de hand van deze casussen schets ik het verhaal van drie vrouwen uit het Vluchthuis Hasselt. Ik wil een duidelijk beeld scheppen van wie slachtoffers van partnergeweld zijn, de gevolgen en de volledige problematiek daaromtrent. Daarna hou ik een kleinschalig onderzoek aan de hand van interviews. Ik interview drie moeders van het Vluchthuis van Hasselt. Aan de hand van de interviews probeer ik het gevoel van de moeders inzake het bezoek van hun kinderen aan de vader na te gaan en of de moeders voor zichzelf en de kinderen een begeleiding inzake het bezoek vanuit het Vluchthuis van Hasselt essentieel vinden. Ik zou ook willen nagaan wat volgens hen die begeleiding zou moeten inhouden en wat voor het Vluchthuis haalbaar is. De uitgeschreven interviews zijn in dit hoofdstuk terug te vinden. Wanneer ik spreek over kinderen die naar een ouder (meestal de vader) gaan in het kader van persoonlijk contact of omgangsrecht, gebruik ik in de casussen en interviews vaak de term ‘bezoek’. 6.1 Casussen Om een duidelijk beeld te stellen van een vrouw als slachtoffer van partnergeweld geef ik enkele voorbeeldsituaties. Ik schets het verhaal van drie vrouwen uit het Vluchthuis van Hasselt. Omdat ik vanaf het begin van mijn stage het dossier volledig opvolgde en zelf concrete diensten verleende inzake de begeleiding, koos ik hen. Met de kinderen uit de eerste en derde casus heb ik bovendien een zeer goed contact. De casussen zijn opgebouwd op basis van de vijf theoretisch hoofdstukken. De informatie haalde ik vooral uit dossierstudies en het observeren van de moeders. Voor bijkomende vragen kon ik steeds terecht bij mijn collega Marie-Paule en stagementor Joke. Tevens gebruik ik fictieve namen om de anonimiteit van de vrouwen te bewaren. Na elke casus trek ik een conclusie aan de hand van een toetsing van de theoretische hoofdstukken aan de praktijk.

49

6.1.1 Casus 1: Ikram en zoon Mustafa Het verhaal Ikram werd 24 jaar geleden in Marokko geboren. Ze heeft twee oudere zussen en 1 jongere broer en zus. Toen Ikram zes jaar was, trok ze bij haar tante in omdat deze kinderloos was. Tot de leeftijd van 16 jaar woonde ze afwisselend bij haar moeder en tante. In 2002 trouwde ze met Mohammed, een Belg van Marokkaanse afkomst. Het duurde tot 2004 echter voordat ze effectief naar België verhuisde. Bij aankomst trok ze bij Mohammed en Turia, haar schoonmoeder in. Turia bemoeide zich steeds met hun huwelijk. Haar bemoeienis bleef even groot wanneer Ikram en Mohammed in december 2004 in Hoboken gingen wonen. In 2005 werd hun zoontje Mustafa geboren. Hij kreeg de Belgische nationaliteit terwijl Ikram de dag van vandaag nog steeds een Marokkaanse is. Partnergeweld Gedurende de volgende jaren was Ikram het slachtoffer van fysiek en psychisch geweld. Omwille van zijn druggebruik sloeg, verwondde Mohammed haar en sloot haar zelfs op. In juli 2007 wou Ikram haar familie in Marokko bezoeken. Dit werd door Turia verboden omdat Ikram daar andere jonge mannen zou kunnen verleiden. Turia wou immers dat Ikram haar zou vergezellen naar Turia haar familie in Marokko. Ikram verzette zich hiertegen en Turia vertrok zonder haar. Mohammed werd bijgevolg kwaad op Ikram en sprak drie weken niet tegen haar. Na deze drie weken ontstond tussen Mohammed en Ikram een grote ruzie waarbij hij haar nogmaals sloeg. Voor Ikram was dit de druppel. Ze vluchtte samen met Mustafa naar een ziekenhuis en liet een medisch attest opmaken voor de politie. Na het neerleggen van een klacht, bracht de politie haar naar een crisisopvangcentrum in Antwerpen. Op 27 juli 2007 werd ze door JAC PLUS naar het Vluchthuis Hasselt verwezen. Gevolgen van partnergeweld In het Vluchthuis wou ze tot rust komen. Ze kampte met schuldgevoelens en had weinig zelfvertrouwen. Omdat ze nooit Nederlands had geleerd, was het voor haar moeilijk om zich aan te passen. Sinds enkele maanden volgt ze elke voormiddag Nederlandse lessen in het Provinciaal Centrum voor Volwassenonderwijs. Ikram kan na haar verblijf van 9 maanden in het Vluchthuis als een gelukkige en sympathieke vrouw beschouwd worden. Ze zal spoedig in een studio kunnen wonen onder begeleiding van De Tunnel. Deze biedt begeleiding aan personen van 18 tot 25 jaar die tijdelijk nood hebben aan ondersteuning op verschillende levensniveaus en - domeinen. 50

Kinderen als getuige van partnergeweld Haar zoontje was vaak getuige van het geweld. Door de jarenlange ruzies leerde hij dat conflicten opgelost kunnen worden met geweld. Omdat samenspelen voor hem moeilijk is, slaat hij soms andere kinderen. Hij weent en schreeuwt voor aandacht. Aanvankelijk werd er door de kinderwerkster geopteerd om Ikram en Mustafa 2 maal per week naar De Puzzel te laten gaan. De Puzzel, deelwerking van het ’t Hummelhuis in Hasselt is een centrum voor begeleiding van gezinnen met jonge kinderen (0 tot 6 jaar). Omwille van haar Nederlandse lessen was dit niet mogelijk. De kinderwerkster ondersteunde Ikram bijgevolg van in het begin met haar opvoeding. In maart 2008 is de kinderwerkster gestart met de cursus ‘Opvoeden & zo’. Wekelijks vindt er tussen Ikram en de kinderwerkster een gesprek plaats over het verbieden, straffen en prijzen van haar kind. Kinderen en hun vader Aangezien Mohammed Mustafa wou zien en een plaats wou in zijn opvoeding, werden door hem in augustus 2007 dringende en voorlopige maatregelen onder andere inzake Mustafa aan de vrederechter gevraagd. Juridische stappen en maatregelen betreffende kinderen In september 2007 kende de Antwerpse vrederechter haar in een voorlopig vonnis de exclusieve toegang tot het ouderlijke gezag toe. Mohammed had recht op persoonlijk contact. Er werd uitgesproken dat Mustafa elk weekend naar zijn vader ging van vrijdag 17.00 uur tot zondag 17.00 uur. Ikram moest Mustafa op vrijdag naar het station in Hasselt brengen en hem daar ‘s zondags terug ophalen. Het eerste bezoek vond plaats van vrijdag 14 september tot en met zondag 16 september 2007. Aangezien haar man zich niet altijd aan de afspraken hield, verliep de bezoekregeling niet vlot. In december 2007 werd een definitief vonnis, geldig tot juli 2008 uitgesproken. Ikram kreeg de exclusieve toegang tot het ouderlijk gezag, haar man recht op persoonlijk contact. Om de twee weken bleef Mustafa een weekend bij zijn vader van vrijdag 17.00 uur tot zondag 17.00 uur. Zij bracht hem op vrijdag naar het station en haalde hem daar ’s zondags terug op. In maart 2008 liep het mis. Wanneer Ikram ’s zondags Mustafa ophaalde aan het station, volgde haar man haar tot op de bus. Hij sloeg haar en vluchtte weg. Ikram legde nadien een klacht neer bij de politie. Omdat Ikram niet meer wil dat Mustafa op bezoek gaat bij Mohammed en hem bijgevolg niet meer brengt, heeft Mohammed zijn zoon vanaf het incident niet meer gezien. Ikram wacht nu af totdat haar man een nieuw verzoekschrift bij de vrederechter indient. 51

Aangezien Ikram er in eerste instantie er niet klaar voor was en zij en Mohammed nog geen jaar feitelijk gescheiden zijn, is de echtscheiding nog niet aangevraagd. 6.1.1.1 Conclusie Uit deze casus kan ik concluderen dat Ikram duidelijk een slachtoffer was van partnergeweld. Omdat ze geslagen en opgesloten werd, is er sprake van fysiek en psychisch geweld als vormen van partnergeweld. De oorzaak van het geweld kwam voor in combinatie met het druggebruik van Mohammed. Spijtig genoeg duurde het enkele jaren voordat Ikram een eerste keer iets ondernam. Zoals de meeste slachtoffers hoopte ze nog op verandering. Wanneer het geweld de laatste keer escaleerde, vluchtte ze, liet een medisch attest opmaken en legde een klacht neer bij de politie. Het was goed van de politie dat zij haar doorverwezen naar een crisisopvangcentrum in Antwerpen. Omdat ze daar te dicht in de buurt van Mohammed verbleef, zocht en vond ze een toevluchtsoord in het Vluchthuis van Hasselt. Het slachtoffer zijn van partnergeweld was zeker niet zonder gevolgen voor Ikram. Ze kampte met een negatief zelfbeeld, met schuldgevoelens en had weinig zelfvertrouwen. Aangezien ze vaak opgesloten leefde en weinig tot geen Nederlands kende was het in eerste instantie moeilijk om te integreren. Gelukkig komt hierin stilaan verbetering. Een gevolg voor het getuige zijn van het partnergeweld is voor Mustafa het kopiëren van het gewelddadig gedrag en agressief handelen tegenover andere kinderen. Het is een aanhankelijk kleuter, wil voortdurend bij Ikram zijn en is angstig tegenover (on)bekenden. Aangezien Mustafa nog klein is, kan de rol van de vader in zijn ontwikkeling nog niet echt nagegaan worden. In een normale situatie zou Mohammed de belasting van Ikram kunnen verminderen. Hij zou haar kunnen bijstaan wanneer Mustafa weent zodat ze er niet alleen voor staat en hem niet steeds alleen moet betichten. Voor Ikram is het moeilijk om Mustafa omwille van de omstandigheden alleen op te voeden. Daarom is de ondersteuning van de kinderwerkster van het Vluchthuis een grote hulp. Daar Ikram en Mohammed getrouwd waren, konden aan de vrederechter enkele dringende en voorlopige maatregelen gevraagd worden inzake Mustafa. Ikram kreeg echter de exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag en Mohammed enkel recht op persoonlijk contact.

52

Na het incident in maart 2008 is het dus afwachten totdat Mohammed een nieuw verzoekschrift indient en nieuwe dringende en voorlopige maatregelen betreffende Mustafa aanvraagt. Ikram en Mohammed zullen scheiden op grond van onherstelbare ontwrichting (kortweg EOO). Hun huwelijk is onherstelbaar ontwricht omdat de voorzetting van het samenleven tussen hen onmogelijk is. Aangezien de echtscheiding vermoedelijk enkel door Ikram zal worden aangevraagd, kan dit pas na één jaar feitelijke scheiding. Bijgevolg kan Ikram vanaf juli 2008 deze aanvragen. 6.1.2 Casus 2: Karen en zonen Kurt en Dries Het verhaal Karen werd in 1969 geboren in Maaseik. Ze komt uit een gezin met zeven kinderen. Omwille van een moeilijke thuissituatie, Intrafamiliaal geweld en een geesteszieke vader verbleef Karen van haar 14 jaar tot 18 jaar in Home Relindis, Comité Bijzondere Jeugdzorg Maaseik. Haar moeder zat in die periode in het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum (kortweg OPZ) in Rekem en verblijft op dit moment in het Psychiatrisch Ziekenhuis van Munsterbilzen. Karen werd vroeger slachtoffer van seksueel misbruik maar praat daar niet over. In 1989 trouwde ze met Jan. Met hem heeft ze twee zonen Kurt en Dries, die nu 11 en 9 jaar zijn. Partnergeweld Een paar jaar geleden begonnen de problemen tussen Karen en Jan. Hij had een drankprobleem en verkwistte veel geld. Zijn zonen gaf hij computers, playstations, etc. Karen echter was het slachtoffer van psychisch geweld. Ze werd door hem gekleineerd en moest altijd haar geld aan hem afgeven. Wanneer Jan niet thuis was, kon Karen moeder zijn. Wanneer hij terug thuis was, bleef ze op de bovenverdieping en liet haar gezin met rust. In de zomer van 2007 nam Karen contact op met de dienst scheidingsbemiddeling van CAW Sonar. Haar man echter wilde omwille van het financiële aspect niet van haar scheiden. In januari 2008 kreeg Jan een woede - aanval over geld. Karen ging naar de politie en legde een klacht neer. Deze verwees haar door naar Vluchthuis Hasselt.

53

Gevolgen van partnergeweld Enkele jaren geleden werd ze, omdat ze overspannen was, opgenomen in het OPZ in Rekem. Dit als mogelijk gevolg van de psychische onderdrukking. Haar man wilde dit niet en haalde haar daar weg. Bijgevolg kampt Karen nu nog steeds met psychische problemen en is er misschien zelfs sprake van Borderline gedrag. Een positieve stemming kan bij haar plots omslaan in neerslachtigheid, ze denkt en voelt in uitersten, ze is verward en achterdochtig. Sedert enkele maanden werkt Karen als schoonmaakster in het kader van dienstencheques. Zo probeert ze stilaan de draad terug op te pakken. Kinderen als getuige van partnergeweld Kurt en Dries waren beiden getuige van de psychische onderdrukking van hun moeder door hun vader. Ze vinden het moeilijk om de situatie te begrijpen. Hun vader speelt hier volgens Karen op in en probeert hen tegen haar op te zetten. Kinderen en hun vader Wanneer Karen naar het Vluchthuis kwam, besloot ze Kurt en Dries bij hun vader te laten. Op die manier kunnen ze naar dezelfde school blijven gaan, vriendjes behouden en sporten uitoefenen. De kinderen zijn erg verwend en blijven volgens haar daarom ook graag bij hun vader. Juridische stappen en maatregelen betreffende kinderen Omdat ze haar kinderen mistte, vroeg ze in februari 2008 enkele maatregelen aan vrederechter van Maaseik. Eind maart 2008 sprak de vrederechter uit dat Karen en Jan het ouderlijke gezag samen uitoefenen. De kinderen hebben de hoofdverblijfplaats bij hun vader. Karen echter heeft recht op persoonlijk contact. De kinderen verblijven wekelijks, afwisselend op zaterdag of zondag van 10.00 uur tot 17.00 uur bij haar. Ze brengt de dag met hen door in het Vluchthuis, gaat met hen zwemmen of naar Bokrijk. Haar man brengt hen naar de afgesproken plaats en haalt hen daar ’s avonds terug op. Haar jongste zoon is reeds enkele keren op bezoek geweest. Haar oudste zoon wou niet meer op bezoek komen en kwam enkel de eerste keer mee. Karen hoopt dat hier binnenkort verandering in komt maar wil hem niet dwingen. Daar Karen en Jan slechts enkele maanden feitelijk gescheiden leven, werd de echtscheiding nog niet aangevraagd. 54

6.1.2.1 Conclusie Karen is een slachtoffer van psychische onderdrukking en structureel geweld als vormen van partnergeweld. Ze werd door haar man gekleineerd en doordat ze haar geld moest afgeven, werd ze financieel afhankelijk van hem. De oorzaak van het geweld kan te vinden zijn in het drankprobleem van Jan. Een verklaring van partnergeweld, die aan deze situatie aansluit is de visie van de feministen. Jan ontwikkelde zich vanuit de verwachting dat hij de macht over Karen had. Hij domineerde, kleineerde haar en was overheersend. Karen onderging het geweld en paste zich volledig aan hem aan. Omdat het opvangen van signalen moeilijk was, wist niemand dat Karen en Jan jarenlang onder één dak gescheiden leefden. Het slachtoffer zijn van partnergeweld is zeker niet zonder gevolgen voor Karen. Ze was overspannen en werd daarom enkele jaren geleden opgenomen in het OPZ in Rekem. Jan wou hier een stokje tussen steken en zorgde ervoor dat Karen terug naar huis kwam. Wanneer Jan thuiskwam, liet ze haar gezin met rust en leefde op de bovenverdieping. Op die manier probeerde ze spanningen en het geweld te vermijden. In tegenstelling tot de meeste slachtoffers probeerde Karen echter enkele malen iets te ondernemen tegen het geweld. Een eerste stap was tijdens de zomer van 2007. Ze probeerde tevergeefs een einde te maken aan de geweldsituatie door contact op te nemen met de dienst scheidingsbemiddeling. In januari 2008 ondernam ze een volgende en laatste stap, namelijk het neerleggen van een klacht bij de politie. Door hen werd ze verwezen naar het Vluchthuis van Hasselt. Kurt en Dries liet ze in tegenstelling tot de meeste moeders bij hun vader. De begeleiding in het Vluchthuis loopt soms moeizaam omdat er eventueel sprake is van Borderline gedrag. Door het werken als schoonmaakster in het kader van dienstencheques probeert ze stilaan de draad terug op te pikken. Jammer genoeg waren Kurt en Dries jarenlang getuigen van de psychische onderdrukking. Aangezien de kinderen de leeftijd van 11 en 9 jaar reeds bereikt hebben, zijn de gevolgen hiervan duidelijk te zien. De jongens beschikken over weinig inlevingsvermogen in de gevoelens van anderen. Wanneer Dries haar in het Vluchthuis bezoekt, trekt hij zich terug en gaat hij contact met anderen zoveel mogelijk uit de weg. Kurt daarentegen wordt sterk beïnvloed door zijn vader. Volgens Karen komt hij niet meer op bezoek omdat Jan haar zwart maakt en probeert Kurt tegen haar op te zetten. Vanzelfsprekend lijdt Karen hieronder.

55

Kurt en Dries kregen en krijgen nog steeds veel speelgoed, computers, playstations, etc. van Jan. Hun vader vervult de leuke rol in de opvoeding van zijn kinderen. Hij is niet streng en kan geen ‘neen’ zeggen. Wanneer haar jongste zoon bij Karen in het Vluchthuis op bezoek komt, gelden er echter regels en moet er geluisterd worden. Karen besloot in tegenstelling tot de meeste moeders, verblijvend in het Vluchthuis, haar zonen bij hun vader achter te laten. Ze heeft geen spijt van deze keuze. Niettegenstaande mistte ze haar kinderen de eerste weken enorm. Omdat zij en Jan getrouwd zijn, werden ook in deze situatie enkele dringende en voorlopige maatregelen inzake haar zonen gevraagd. Ondanks dat haar oudste zoon niet meer bij haar op bezoek wil komen, verloopt de regeling zonder veel problemen. Karen en Jan zullen scheiden op basis van onherstelbare ontwrichting. Ze leven nu bijna vijf maanden feitelijk gescheiden. Indien de aanvraag door Karen en Jan samen gedaan zal worden, bestaat de onherstelbare ontwrichting na meer dan zes maanden feitelijke scheiding. Wanneer Karen de echtscheiding alleen zal aanvragen, kan dit na meer dan één jaar feitelijke scheiding. 6.1.3 Casus 3: Salha en dochters Atika en Fatima Het verhaal Salha werd in 1979 geboren in Marokko. Ze komt uit een gezin van acht kinderen. Haar ouders, broers en zussen wonen verspreid over Marokko, Frankrijk, Nederland en België. Salha spreekt maar weinig over haar jeugd en familie. Haar vader werkte voornamelijk in Frankrijk. Haar broers namen bijgevolg de verantwoordelijkheid over het gezin. Ze maakte een normale jeugd mee en heeft nu nog steeds een goed contact met haar familie. In 2002 trad ze in Marokko in het huwelijk met Ali, een Marokkaanse man. Ali woonde echter al in België. Pas in 2004 kwam zij bij hem in Turnhout wonen. In maart 2005 werd hun eerste dochter Atika geboren, in mei 2007 hun tweede dochter Fatima. In 2007 heeft haar man voor hem en Fatima de Belgische nationaliteit aangevraagd. Salha en Atika zijn nog steeds Marokkaans. Partnergeweld Vanaf het begin van haar huwelijk, werd ze jarenlang het slachtoffer van psychische en fysieke mishandeling. Ze leefde vaak maanden opgesloten en werd constant gecontroleerd. In 2004 werd ze zwanger van hun eerste kind. Ali geloofde niet dat het kind van hem was. Bijgevolg probeerde hij eigenhandig om het kind te aborteren. 56

In maart 2005 werd Atika geboren. Wanneer eind januari 2007 een ruzie uit de hand liep en ze weer geslagen werd, vluchtte de ondertussen opnieuw zwangere Salha samen met dochtertje Atika naar het ziekenhuis. Ze legde een klacht neer bij de politie van Turnhout en werd door hen naar het Vluchthuis van Hasselt begeleid. In mei 2007 werd tijdens haar verblijf in het Vluchthuis hun tweede dochter Fatima geboren. Gevolgen van partnergeweld Salha verblijft ondertussen al 1,5 jaar in het Vluchthuis en is nog steeds een angstige vrouw met schrik van mannen. Stilaan probeert ze vat op haar leven te krijgen. Bij haar aankomst kende ze geen Nederlands. Sinds enkele maanden volgt ze Nederlandse lessen in een buurthuis. Aangezien het voor Salha na haar verblijf in het Vluchthuis moeilijk zal zijn om zelfstandig te leven, staat ze op de wachtlijst van Tamar vzw. Tamar vzw biedt opvang en begeleiding met aandacht voor het ganse gezin en de context van elke persoon, voor de verschillende terreinen en niveaus van gezinsproblemen en de ouder - kindrelatie. Kinderen als getuige van partnergeweld Atika vindt het moeilijk om met andere kinderen samen te spelen, heeft veel aandacht nodig, is erg aanhankelijk en hecht zich snel aan onbekenden. Salha vindt het moeilijk om haar in combinatie met een baby op te voeden. Het contact tussen Atika en Salha verloopt bijgevolg niet zoals een normale moeder kindrelatie. Sinds enkele maanden gaat Salha, samen met haar twee dochters twee maal per week naar het dagcentrum De Puzzel in Hasselt. Salha wordt er begeleid en ondersteund bij de opvoeding van haar twee dochters. Kinderen en hun vader Wanneer Atika nog bij haar vader woonde, zocht ze steeds contact met hem maar werd dikwijls door hem verstoten. Niettegenstaande wilde Ali vanaf Atika haar verblijf in het Vluchthuis van Hasselt toch contact met zijn dochter. Aangezien hij zijn dochter Fatima nog nooit ontmoet had, wou hij haar nadien ook zien. Juridische stappen en maatregelen betreffende kinderen Aangezien Salha onder andere een duidelijke regeling inzake haar dochter wou en onderhoudsgeld vorderde, werden er door haar dringende en voorlopige maatregelen aan de

57

Turnhoutse vrederechter gevraagd. Bijgevolg werd door die vrederechter in april 2007 uitgesproken dat Salha en haar man samen het ouderlijke gezag uitoefenden. Ali had recht op persoonlijk contact. Dit hield in dat Atika elke zaterdag van 11.00 uur tot zondag 11.00 uur bij hem verbleef. Bij elk bezoek vergezelde een begeleidster van het Vluchthuis Salha en Atika naar de ingang van het station in Hasselt. Wanneer ze in het station aankwamen, kroop Salha uit schrik van haar man bij wijze van spreken onder de autozetels. Bijgevolg werd Atika elke keer door een begeleidster aan de vader gegeven en hetzelfde gebeurde ’s zondags. Omdat het eerste vonnis in tijd beperkt was en in mei 2007 Fatima geboren werd, wou Ali haar ook zien. De vrederechter sprak bijgevolg een nieuw vonnis, opnieuw beperkt in tijd uit. Om de 14 dagen verbleef Atika van zaterdag 12.00 uur tot zondag 12.00 uur bij haar vader. Fatima zag hij die zondag steeds van 12.00 uur tot 12.30 uur in de cafetaria van het station. Omdat Salha haar man nog steeds niet durfde zien en enorm veel schrik had, bracht een begeleidster Atika om de 14 dagen naar het station en haalde haar daar ’s zondags ook terug op. De begeleidster bleef elke keer gedurende de afgesproken 30 minuten bij Fatima en haar vader in de cafetaria. Omdat het voor de vrederechter onduidelijk was of de vader wel goed voor de kinderen kon zorgen, werd een voorlopig laatste vonnis uitgesproken. Atika en Fatima verbleven bij de moeder en de vader had omgangsrecht. Dit vond om de twee weken plaats op donderdagmiddag van 13.00 uur tot 14.00 uur in de neutrale bezoekersruimte van CAW Sonar in Hasselt. Wanneer Ali zijn dochters zag, gaf hij hen steeds veel snoep, chocolade en chips. Dit vonnis werd beperkt in tijd tot 30 april 2008. Salha en haar dochters werden steeds door één van de begeleidsters naar de bezoekersruimte begeleid. In het begin werden Atika en Fatima door een begeleidster van het Vluchthuis aan de medewerkster van de bezoekersruimte overhandigd. Nadien overhandigde Salha de kinderen zelfstandig aan de medewerkster van de bezoekersruimte. Dit was een grote stap voor haar. Ze kwam elke afspraak na en wacht nu tot haar man een nieuw verzoekschrift indient. Salha en Ali leven reeds meer dan één jaar feitelijk gescheiden. Omdat Salha er stilaan klaar voor is, kan de echtscheiding binnenkort worden aangevraagd. 6.1.3.1 Conclusie Salha was jarenlang slachtoffer van psychisch en fysiek geweld als vormen van partnergeweld. Ze werd geslagen, gecontroleerd, opgesloten en alle contact met buitenstaanders werd haar verboden. Aangezien ze vaak opgesloten leefde en hoopte dat het 58

geweld zou stoppen, ondernam ze in eerste instantie niets. Het duurde bijgevolg tot januari 2007 voordat ze een eerste maal iets ondernam. Ze vluchtte, liet een medisch attest opmaken en legde een klacht neer bij de politie. Voor buitenstaanders was het moeilijk om signalen van partnergeweld op te merken omdat Salha (bijna) nooit buiten verscheen. De oorzaak van het partnergeweld is moeilijk te bepalen maar kan eventueel verklaard worden door de feministisch visie. Deze richt zich op de rol van de dominantie van een man. Volgens hen ontwikkelt een man vanuit de verwachting dat hij de macht heeft en de baas is. Ze leren hun mannelijk privilege uit te oefenen door geweld. Partnermishandeling wordt bedreven door mannen die geloven dat het huwelijk hen onbeperkte controle geeft over hun vrouwen. Overheersing van de vrouwen is door de cultuur en maatschappij voorgeschreven. De gevolgen van het partnergeweld zijn bij Salha zichtbaar. Ze kampt op dit moment, na meer dan één jaar in het Vluchthuis nog steeds met een negatief zelfbeeld. Doordat ze nooit eigen beslissingen mocht nemen, is ze erg onzeker. Ze is vaak moe, heeft weinig zelfvertrouwen en spreekt nooit over het geweld. Ze heeft ook geen eigen mening en laat zich leiden door het Vluchthuis. Haar oudste dochter Atika was enkele jaren getuige van het geweld. Dit heeft merkbare gevolgen voor haar gedrag. Wanneer ze in het Vluchthuis met andere kinderen speelt, kopieert ze vaak het geziene gedrag. Ze slaat bijvoorbeeld andere kinderen wanneer ze haar zin niet krijgt. Ze weent ook veel, schreeuwt om aandacht en is dominant. Omdat Salha Atika nooit kon opvoeden gelijk een normale moeder, heeft ze hier nu problemen mee. Zeker in combinatie met Fatima, die ook veel aandacht nodig heeft. Gelukkig krijgt ze hierbij ondersteuning vanuit De Puzzel. De relatie tussen Atika en haar man was miniem. Wanneer ze nog bij haar vader woonde, zocht ze contact met hem maar werd vaak tevergeefs verstoten. Sinds het bezoek in de neutrale bezoekersruimte gaat ze graag naar haar vader. Atika ziet hem slechts een uurtje waar hij haar de volledige aandacht schenkt en haar veel snoep, chips en chocolade geeft. Ali vervult tijdens het bezoekuur een leuke, plezante rol in de opvoeding van Atika. Ook in deze situatie werden dringende en voorlopige maatregelen gevraagd betreffende afzonderlijke woonst, onderhoudsgeld, kinderbijslag en inzake Atika en Fatima. De uitvoering van de maatregelen inzake de kinderen verliep alles behalve vlot. Vanaf het begin wou Salha geen contact met haar man en wou ze niet dat de kinderen hem zouden zien. Was dit omdat ze het onbelangrijk vindt dat de kinderen hun vader kennen? 59

Heeft het te maken met het feit dat wanneer ze klein was haar vader in het buitenland werkte en zelf opgroeide zonder vader? Dit zijn enkele vragen die gesteld kunnen worden maar waarover Salha niets kwijt wil. De laatste bezoekregeling die in de neutrale bezoekersruimte van CAW Sonar plaatsvond en tot 30 april 2008 liep, kwam Salha echter wel na. Niettegenstaande dat ze het er echt moeilijk mee had, ontnam ze de kinderen het contact met hun vader niet en mistte geen enkele afspraak. Het is nu afwachten totdat Ali een nieuw verzoekschrift zal indienen. Hoewel Salha en Ali reeds meer dan één jaar feitelijk gescheiden leven, werden om emotionele redenen de echtscheiding tot op heden noch door Salha noch door Ali aangevraagd. 6.1.4 Conclusie casus 1, 2 en 3 Uit de drie casussen kan ik concluderen dat de theorie uit de vorige hoofdstukken sterk overeenkomt met de praktijk. De drie besproken vrouwen zijn allen een slachtoffer van partnergeweld met duidelijke gevolgen zoals onder andere weinig zelfvertrouwen, laag zelfbeeld en schuldgevoelens. Hun kinderen waren (bijna) allen getuige van het geweld en dit met zekere gevolgen. Ze kopiëren vaak het geziene gedrag, spelen moeilijk samen, zijn dominant, aanhankelijk en beschikken over weinig inlevingsvermogen in de gevoelens van anderen. Omdat de meeste kinderen in de casussen erg klein zijn, is de rol van de vader in de opvoeding nog te moeilijk om na te gaan. Toch was het opmerkelijk dat de meeste vaders van de kinderen in de casussen hen veel snoep, speelgoed, playstations, etc. geven. Willen ze een plezante rol in de opvoeding van hun kinderen vervullen? Omdat de drie vrouwen getrouwd waren, konden door hen of hun mannen maatregelen onder andere betreffende de kinderen aan vrederechters worden gevraagd. Door de betrokken vrederechters werd er uitgesproken dat de ouders van de kinderen gezamenlijk het ouderlijke gezag uitoefenen, dat vaders recht op persoonlijk contact of omgangsrecht hadden, dat een moeder recht op persoonlijk contact had en het gezag exclusief door een moeder werd uitgeoefend. Het recht op persoonlijk contact wordt onder andere uitgeoefend bij de vaders thuis, bij een moeder in het Vluchthuis en in de neutrale bezoekersruimte in Hasselt. Tenslotte werd de echtscheiding om emotionele redenen of het feit dat de partners nog geen jaar feitelijk gescheiden waren in geen enkele casus reeds aangevraagd.

60

6.2 Interviews De vrouwen in het Vluchthuis van Hasselt worden door de drie individuele begeleidsters op administratief, financieel, juridisch, psychosociaal en emotioneel vlak begeleid. Ze worden onder andere begeleid bij hun zoektocht naar een woning, een tussenkomst bij bijzondere kosten worden aan het OCMW gevraagd en er worden met hen gesprekken gevoerd over het emotionele aspect. De groepswerkster en kinderwerkster is éénzelfde persoon en vangt de kinderen op en begeleid hen. Ze neemt deel aan het groepsleven en stuurt het groepsgebeuren bij waar nodig. De huishoudelijke coördinatrice verdeelt de taken, volgt deze op en staat in voor de boodschappen. Zij ondersteunt ook het groepsgebeuren. Tenslotte is er de administratieve kracht die instaat voor de boekhouding, facturatie en uurroosters. Zoals ik reeds eerder vermeldde en aantoonde aan de hand van de casussen, verblijven in het Vluchthuis van Hasselt enkele moeders waarvan de kinderen op bezoek bij hun vader gaan en één moeder waarvan de kinderen bij haar op bezoek komen. Aan de hand van interviews probeer ik na te gaan wat het gevoel van moeders in het Vluchthuis omtrent het bezoek is en of ze bovendien een begeleiding voor zichzelf en de kinderen vanuit het Vluchthuis daaromtrent een vereiste vinden. Tenslotte zou ik graag nagaan hoe die begeleiding er dan volgens de moeders zou moeten uitzien en of dit voor het Vluchthuis haalbaar is. De begeleiding die het Vluchthuis Hasselt reeds biedt, vermeldde ik in de inleiding van dit eindwerk. Het is een kleinschalig onderzoek omdat ik slechts drie moeders kan interviewen. Els, de eerste geïnterviewde heeft het Vluchthuis ondertussen reeds verlaten. Karen en Salha verblijven er nog steeds. Van Karen en Salha maakte ik ook een casus en was bijgevolg erg nieuwsgierig om hen te interviewen. Een interview met Karen leek mij ook interessant omdat zij in een situatie verkeert waar de kinderen bij haar man verblijven en deze bijgevolg bij Karen op bezoek komen. Om de anonimiteit van de vrouwen te bewaren, gebruik ik nogmaals fictieve namen. De vragen zijn in bijlage 1 terug te vinden. 6.2.1 Interview 1: Els, 10 april 2008 Kinderen Els verblijft reeds zes maanden samen met haar twee zonen in het Vluchthuis van Hasselt. Liam en Ben zijn respectievelijk 7 jaar en 1,5 jaar. 61

Voordat ze in het Vluchthuis verbleven, gaf haar man aan Liam en Ben steeds veel snoep en speelgoed. Toen de kinderen pas geboren waren, hielp hij haar bij de verzorging van hun zonen. Dit verslechterde naargelang de kinderen verouderden. Bezoek Liam en Ben gingen vanaf de eerste maand van hun verblijf in het Vluchthuis reeds op bezoek bij hun vader. In het begin regelden Els en haar man dit onderling. Elk weekend zag haar man hen van zaterdagmiddag tot zondagavond. Het kwam ook voor dat Els samen met haar man en de kinderen een daguitstap maakte. Na enkele maanden kwam de zaak dan toch voor de vrederechter. Hoewel haar man in eerste instantie een week - om - week regeling wou, besefte hij snel dat dit omwille van de afstand tussen hen, zijn werk en de opvang en school van Liam en Ben onmogelijk was. Al bij al verliep de procedure zonder vele problemen. In februari 2008 sprak de vrederechter uit dat ze samen het ouderlijke gezag uitoefenen. De kinderen wonen bij haar in het Vluchthuis en haar man ziet ze elk weekend, met uitzondering van het derde weekend van de maand, van zaterdag 10.00 uur tot zondag 18.00 uur. Els was blij dat dit alles in samenspraak werd geregeld. De kinderen echter vinden het soms niet fijn om naar hun vader te gaan omdat ze het gevoel hebben dat hij niet naar hen omkijkt. Aangezien de oudste zoon veel van het geweld meemaakte, heeft vooral hij het erg moeilijk met het bezoek aan zijn vader. Els is ermee akkoord dat Liam en Ben drie weekenden bij hem verblijven. Ze vindt het echter niet fijn om hem steeds terug te zien. Ze maken dan immers veel ruzie. Er is toch een groot verschil tussen het eerste bezoek en het bezoek op dit moment. In het begin waren de kinderen rustig wanneer ze van hun vader terugkwamen. Nu zijn ze echter meer uitgelaten. Els echter is rustig en opgelucht wanneer Liam en Ben bij haar man zijn. Ze vraagt zich wel constant af wat de kinderen doen en hoe ze zich voelen. Begeleiding Vluchthuis Hasselt Els vertelde dat er geen begeleiding vanuit het Vluchthuis van Hasselt is. Er wordt wel informeel over het bezoek gepraat. Voor zichzelf vindt Els een begeleiding niet nodig maar voor vrouwen en kinderen uit ernstige geweldsituaties vindt ze dit wel noodzakelijk. Volgens Els zou de begeleiding een individueel gesprek tussen de individuele begeleidster en de vrouw voor én na het bezoek kunnen inhouden. Voor de aanvang van het bezoek kan

62

er gesproken worden over gevoelens en verwachtingen. Na het bezoek kan geëvalueerd worden hoe de moeder zich voelt en hoe het brengen van de kinderen naar de vader verliep. Aan de kinderen zou de kinderwerkster voor het bezoek kunnen vragen of ze naar het bezoek uitkijken. Achteraf zou ze kunnen vragen wat de kinderen gedaan hebben, hoe hun vader was en of ze het bezoek fijn vonden. Els brengt de kinderen steeds zelf met het openbaar vervoer naar haar man. Op zondag wordt ze vergezeld door één van haar ouders. Haar man haalt of brengt de kinderen nooit. Voor zichzelf vindt Els het niet nodig dat iemand van het Vluchthuis haar hierbij begeleidt. Voor vrouwen in meer ernstige situaties vindt ze het wel steeds nodig dat iemand van de begeleiding de vrouw met haar kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek brengt en samen met haar de kinderen nadien terug haalt. Wanneer Els zelfstandig zal leven, zou ze Liam en Ben graag twee weekenden per maand bij zich willen in plaats van enkel het derde weekend van de maand. Ze zal dan zelf haar zonen naar haar man brengen en hoopt dat ze evenzeer door één van haar ouders zal worden vergezeld wanneer ze hen terughaalt. 6.2.2 Interview 2: Karen, 15 april 2008 Kinderen Karen verblijft reeds vier maanden in het Vluchthuis van Hasselt. Haar twee zonen liet ze bij haar vertrek bij haar echtgenoot. Kurt en Dries zijn respectievelijk 11 en 9 jaar. Wanneer Karen voor haar verblijf in het Vluchthuis alleen met de kinderen thuis was, hadden ze een goede relatie. Dit in tegenstelling tot wanneer haar man thuis was. Kurt speelde zijn ouders vaak tegen mekaar uit. Hij zei bijvoorbeeld tegen zijn vader dat hij geen eten kreeg, terwijl Karen wel degelijk kookte. Als Karen iets aan haar kinderen verbood, werd haar gezag steeds ondermijnd door haar man. Hij liet alles toe en kan nog steeds geen ‘neen’ zeggen. Dit zorgde ervoor dat de bom vaak barstte. Bezoek In het kader van een procedure bij de vrederechter komen de kinderen sinds de derde maand van haar verblijf bij haar in het Vluchthuis op bezoek. Omdat haar man steeds tegenwerkte, was het onmogelijk om dit onderling te regelen. De procedure verliep uiteindelijk zonder grote problemen.

63

De vrederechter sprak uit dat ze samen het ouderlijke gezag uitoefenen en dat Karen recht op persoonlijk contact heeft. Dries en Kurt hebben hun verblijfplaats bij de vader en Karen kan haar zonen wekelijks afwisselend op zaterdag of zondag van 10.00 uur tot 17.00 uur zien. Hoewel Karen het jammer vindt dat haar kinderen niet bij haar wonen, vindt ze echter dat ze Dries en Kurt in het Vluchthuis geen behoorlijk leven kan bieden. Wanneer de kinderen op bezoek komen, is Karen erg opgetogen. Haar jongste zoon Dries is steeds blij en druk als hij haar ziet. Wanneer hij naar huis gaat, wordt hij rustiger. Kurt is slechts één keer op bezoek geweest. Karen heeft het daar moeilijk mee maar beseft dat ze hem niet kan verplichten. Ze denkt dat haar zoon haar niet meer wil zien omdat haar man slecht over haar spreekt. Wanneer haar jongste zoon bij haar is, brengen ze samen de dag door in het Vluchthuis van Hasselt, gaan naar Bokrijk of naar een zwembad. In het algemeen is ze tevreden met de regeling. Vanzelfsprekend zou ze haar zonen liever meer zien maar vindt dat ze hen weinig kan bieden in het Vluchthuis. De wekelijkse confrontatie met haar man is voor Karen erg zwaar. Ze zegt dat ze voelt dat hij vol haat zit. Wanneer de kinderen bij haar man zijn, mist zij hen wel. Ze had dan ook niet gedacht dat ze voor een zodanig lange periode in het Vluchthuis zou verblijven. Hoewel ze constant aan hen denkt, heeft ze geen spijt dat ze Dries en Kurt bij haar man achterliet. Het is beter voor hen dat ze daar omwille van vriendjes, buren en school wonen. Begeleiding Vluchthuis Hasselt Karen vertelde dat er geen begeleiding vanuit het Vluchthuis is. Ze vindt het voor zichzelf niet nodig maar voor andere vrouwen en kinderen uit ernstigere geweldsituaties is een begeleiding volgens haar zeker nodig. Ze vindt dat voor het bezoek aan hun vader aan de kinderen moet worden uitgelegd waarom ze naar hun vader moeten. Nadien zou er dan kunnen gevraagd worden naar het verloop van het bezoek, wat ze met hun vader deden en of hij lief voor hen was. Volgens Karen zou het goed zijn voor de moeders om voor én na het bezoek een gesprek te hebben met hun individuele begeleidster. Op die manier krijgen ze de kans om over hun gevoelens te praten. Omdat haar man haar jongste zoon steeds brengt en haalt, vindt ze het niet nodig dat er iemand van het Vluchthuis meegaat. Voor andere vrouwen vindt ze het ook niet nodig. Karen vindt dat de moeders het zelfstandig moeten kunnen en denkt dat het vervoer teveel zou kosten voor het Vluchthuis van Hasselt. 64

Wanneer Karen alleen zal wonen, zou ze graag hebben dat haar zonen om de beurt één week bij haar en haar man verblijven. Omdat ze niet over een auto beschikt, zou het fijn vinden dat haar man hen steeds zou brengen en halen. 6.2.3 Interview 3: Salha, 7 en 15 mei 2008 Kinderen Salha, een Marokkaanse vrouw verblijft reeds 1 jaar en enkele maanden in het Vluchthuis van Hasselt. Haar oudste dochter Atika (3 jaar) nam ze bij het verlaten van haar man mee naar het Vluchthuis. Haar jongste dochter Fatima (1 jaar) werd tijdens haar verblijf in het Vluchthuis geboren. Voor haar verblijf in het Vluchthuis, had haar man geen goed contact met Atika. Hij verstootte Atika omdat hij niet geloofde dat zij zijn dochter was. Atika zocht toch steeds contact met hem. Bezoek Sinds april 2007 gaat Atika op bezoek bij haar vader. Na de geboorte van Fatima kreeg hij zijn beide dochters te zien. Omdat Salha aanvankelijk geen contact met haar man wou, was het onmogelijk om de regeling inzake de kinderen onderling te regelen. Bijgevolg werd dit in het kader van verschillende procedures bij de vrederechter geregeld. Het eerste vonnis, beperkt in tijd werd uitgesproken in april 2007. De vrederechter sprak uit dat Salha en haar man samen het ouderlijke gezag uitoefenden. Haar man zag Atika elke week van zaterdag 11.00 uur tot zondag 11.00 uur. Wanneer Fatima geboren werd, sprak de vrederechter een nieuw vonnis uit. Salha en haar man oefenden samen het ouderlijke gezag uit en haar man had een recht op persoonlijk contact. Atika verbleef om de 14 dagen van zaterdag 12.00 uur tot zondag 12.00 uur bij haar vader. Fatima zag hij die zondagen van 12.00 uur tot 12.30 uur. Het laatste vonnis van de vrederechter werd beperkt in tijd tot 30 april 2008. In dit vonnis sprak de vrederechter uit dat het persoonlijk contact van de vader vanaf dat moment twee keer per maand van 13.00 uur tot 14.00 uur zou plaatsvinden in de neutrale bezoekersruimte in Hasselt. Het eerste bezoek van Atika en Fatima aan hun vader in de neutrale bezoekersruimte vond in oktober 2007 plaats. Salha vond nooit vrede met de uitspraken van de vrederechter en zou liever hebben dat er geen bezoekregeling inzake haar dochters is. Ze heeft nog steeds schrik van haar man en vindt het niet fijn dat haar dochters hem zien. Op het moment van het interview vindt het 65

bezoek plaats in de neutrale bezoekersruimte. Over deze locatie is ze enigszins tevreden omdat ze niet met haar man geconfronteerd wordt. Aangezien de jonge leeftijd van Fatima kan er moeilijk nagegaan worden wat zij van het bezoek vindt. Atika vindt het fijn om naar haar vader te gaan. Ze krijgt echter steeds veel snoep en chips van haar vader. Wanneer haar dochters bij de vader zijn, denkt ze steeds aan hen en voelt ze zich alleen. Begeleiding Vluchthuis Hasselt Volgens Salha is er geen begeleiding betreffende het bezoek vanuit het Vluchthuis. Op de vraag of ze een begeleiding voor haar zelf of de kinderen nodig vindt, antwoordde ze misschien. Voor de aanvang van het bezoek zou ze wel graag met haar individuele begeleidster praten. Ze zou het ook fijn vinden als de kinderwerkster voor en na het bezoek even met Atika over het bezoek zou praten. Aangezien Salha, sinds april 2007 geen enkele keer alleen naar het bezoek durfde gaan, werd ze steeds door een begeleidster of de groepswerkster gebracht en werden de kinderen met de iemand van het Vluchthuisgehaald. Indien dit niet het geval zou geweest zijn, had ze Atika en Fatima waarschijnlijk nooit naar hun vader gebracht. Wanneer Salha zelfstandig zal leven, hoopt ze dat haar man geen contact met Atika en Fatima zal hebben. Ze heeft er bijgevolg nog niet over nagedacht hoe zij het bezoek zou regelen. 6.2.4 Conclusie interview 1, 2 en 3 De interviews met Els en Karen verliepen zeer goed. Aan beide vrouwen legde ik vooraf uit dat ik de interviews in kader van mijn eindwerk deed. Bondig legde ik het onderwerp van mijn eindwerk uit en de eventuele conclusies die ik uit de interviews zal kunnen trekken. Beide interviews duurden ongeveer één uur. Omdat Els steeds volledige antwoorden op mijn vragen gaf, kon ik mij aan mijn voorafgestelde vraagstelling houden en was ik niet genoodzaakt om bijkomende vragen te stellen. Mijn vraagstelling aan Karen moest ik af en toe aanpassen omdat zij in een situatie verkeert waar de kinderen bij haar man verblijven en deze bij haar op bezoek komen. Na de interviews vond ik het belangrijk om te polsen naar het gevoel van hen inzake het interview. Ik vroeg hen of mijn vraagstelling niet te confronterend was en bedankte hen nadien voor de medewerking. Beide vrouwen vonden de

66

vraagstelling meevallen en waren blij dat ze mij konden helpen. Wanneer mijn eindwerk volledig zal zijn, zal ik hen zeker de getrokken conclusies meedelen. Het interview met Salha verliep op een totaal andere manier. Salha is een vrouw die, zoals uit haar casus blijkt erg veel heeft meegemaakt, moeilijk over haar gevoelens praat, bij confronterende vragen snel dichtklapt en gebrekkig Nederlands spreekt. Bijgevolg stelde ik aan haar enkel de meest belangrijke vragen, verspreid over twee dagen. Bij sommige vragen schakelde ik een andere Marokkaanse vrouw in om te vertalen. Ik vroeg Salha naar haar gevoel inzake het bezoek, de locatie, de confrontatie met haar partner, haar gevoel wanneer de kinderen bij haar man zijn en uiteraard de vragen betreffende de begeleiding vanuit het Vluchthuis. De overige vragen stelde ik aan haar individuele begeleidster Marie-Paule en voor de antwoorden inzake de kinderen en vonnissen, baseerde ik mij op de casus van Salha. Salha antwoordde steeds kort en bondig en wou snel van het interview af zijn. Ik heb haar enkel bedankt voor haar medewerking en bijgevolg ook geen verdere uitleg over mijn eindwerk gegeven. Omdat het slechts een kleinschalig onderzoek was, had ik in eerste instantie schrik voor het resultaat. Toch hadden de vrouwen een uitgesproken mening over de begeleiding inzake het bezoek en kan ik uit de drie interviews enkele duidelijke conclusies trekken. In eerste instantie viel het mij op dat zowel Els, Karen en Salha de naam van hun mannen niet uitspraken. Naar mijn mening heeft dit te maken met het feit dat ze door hen emotioneel en/of fysiek zijn mishandeld en ze door het niet uitspreken van de naam de mannen willen vergeten en afstand van hen willen nemen. Bijgevolg vermeldde ik geen enkele naam van de mannen in mijn uitgeschreven interviews. Vervolgens kan ik concluderen dat enkel Els de regeling inzake het bezoek van haar kinderen in het begin onderling met haar man kon regelen en nadien pas bij de vrederechter. Voor Karen en Salha was het onmogelijk om het bezoek onderling te regelen en werd dit meteen aan de vrederechter gevraagd. Zowel Els, Karen en Salha waren op het moment van het interview enigszins tevreden over de regeling inzake het bezoek. Niettegenstaande missen ze hun kinderen enorm wanneer ze bij de vader zijn en voelen ze zich alleen. In tegenstelling tot Salha vinden Els en Karen het contact tussen de kinderen en hun vader belangrijk. Wanneer de kinderen bij haar man zijn, is Els opgelucht omdat ze even kan rusten. Karen echter besloot in tegenstelling tot Els en Salha om haar kinderen bij haar man 67

te laten. Salha uiteindelijk zou liever hebben dat er geen bezoekregeling inzake haar dochters is. Ze heeft nog steeds schrik van haar man en vindt het niet fijn dat haar dochters hem zien. Wanneer ik Els, Karen en Salha naar de begeleiding inzake het bezoek vanuit het Vluchthuis vroeg, zeiden ze alle drie dat er geen begeleiding is. Alle drie vergaten ze echter dat het Vluchthuis moeders en kinderen naar het bezoek brengt en dit uiteindelijk toch de begeleiding is die het Vluchthuis op dit moment biedt. De drie vrouwen vertelden dat een begeleiding inzake het bezoek zeker nodig is voor moeders die uit zeer ernstige geweldsituaties komen. Over de inhoud van de begeleiding waren de drie moeders het vrijwel eens. Ze zouden graag voor én na het bezoek een gesprek met hun individuele begeleidster houden. Tijdens die gesprekken zou er met de moeders gesproken kunnen worden over hun gevoelens en verwachtingen. Na het bezoek kan dan geëvalueerd worden hoe de moeder zich voelt en hoe het brengen en halen van de kinderen verliep. Met betrekking tot de kinderen zien de vrouwen dit als een taak van de kinderwerkster van het Vluchthuis. Ze vinden dat door de kinderwerkster voor de aanvang van het bezoek aan de kinderen mag worden uitgelegd waarom ze naar hun vader moeten. Ze zou ook aan de kinderen kunnen vragen of ze naar het bezoek uitkijken. Nadien zou er door diezelfde kinderwerkster gevraagd kunnen worden naar het verloop van het bezoek, wat ze met hun vader deden en of hij lief voor hen was. Tenslotte vroeg ik of de vrouwen het belangrijk vinden dat iemand van het Vluchthuis hen naar het bezoek brengt en samen met haar de kinderen terug haalt. Dit is uiteindelijk de begeleiding die het Vluchthuis op dit moment reeds aan moeders en kinderen inzake het bezoek biedt. In tegenstelling tot Karen en Els vindt Salha het noodzakelijk dat steeds iemand van het Vluchthuis haar met de kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek brengt en de kinderen samen met haar daar terug haalt. Karen en Els vinden dat in hun situatie niet noodzakelijk. Els vindt het wel steeds nodig voor vrouwen uit zeer ernstige geweldsituaties zoals Salha. Karen vindt het geen taak van het Vluchthuis en denkt dat het financieel onhaalbaar is. Ze vindt dat een moeder dit zelfstandig moet kunnen omdat ze haar kinderen ook alleen zal moeten brengen en halen wanneer ze niet meer in het Vluchthuis verblijft.

68

6.3 Besluit Uit de casussen kan ik besluiten dat de theorie uit de vorige hoofdstukken sterk overeenkwam met de praktijk. De drie besproken vrouwen waren allen een slachtoffer van partnergeweld met duidelijke gevolgen. Hun kinderen waren allen getuige van het geweld en dit met gevolgen zoals het kopiëren van het gewelddadige gedrag, dominantie, aanhankelijkheid en over weinig inlevingsvermogen in de gevoelens van anderen beschikken. Omdat de meeste kinderen in de casussen erg klein zijn, is de rol van de vader in de opvoeding nog moeilijk om na te gaan. Aangezien de drie vrouwen getrouwd waren, konden maatregelen onder andere betreffende de kinderen aan vrederechters worden gevraagd. Door de betrokken vrederechters werden vonnissen uitgesproken betreffende het ouderlijke gezag en de daarbij horende verblijfsregeling. Tenslotte werd de echtscheiding om emotionele redenen of het feit dat de partners nog geen jaar feitelijk gescheiden waren in geen enkele casus reeds aangevraagd. Aan de hand van de interviews kon ik nagaan wat het gevoel van de moeders betreffende het bezoek is en of de geïnterviewde moeders een begeleiding voor zichzelf en kinderen vanuit het Vluchthuis inzake het bezoek van hun kinderen aan vader noodzakelijk vinden. Daarnaast kwam ik te weten wat volgens hen die begeleiding zou moeten inhouden. In het zevende hoofdstuk zal ik nagaan of dat voor het Vluchthuis haalbaar is. Op het moment van de interviews waren de drie moeders enigszins tevreden over de regeling inzake het bezoek. Twee van de drie vrouwen vinden het contact tussen de kinderen en hun vader belangrijk. De derde vrouw heeft erg veel schrik van haar man en vindt het niet fijn dat haar dochters hem zien. De drie moeders vinden dat een begeleiding vanuit het Vluchthuis inzake het bezoek zeker nodig is voor moeders uit zeer ernstige geweldsituaties. Over de inhoud van de begeleiding waren ze het zowat eens. Ze zouden graag voor én na het bezoek een gesprek met hun individuele begeleidster hebben. Tijdens die gesprekken zou er met de moeders gesproken kunnen worden over hun gevoelens en verwachtingen. Na het bezoek kan dan geëvalueerd worden hoe de moeder zich voelt en hoe het brengen en halen van de kinderen verliep. Inzake de kinderen zien de vrouwen dit als een taak van de kinderwerkster van het Vluchthuis. Ze vinden dat door de kinderwerkster voor het bezoek aan de kinderen mag 69

worden uitgelegd waarom ze naar hun vader moeten. Ze zou ook aan de kinderen kunnen vragen of ze naar het bezoek uitkijken. Nadien zou er door diezelfde kinderwerkster gevraagd kunnen worden naar het verloop van het bezoek, wat ze met hun vader deden en of hij lief voor hen was. Twee van de drie vrouwen vinden dat iemand van het Vluchthuis een moeder uit een ernstige geweldsituatie steeds met haar de kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek moet brengen en de kinderen samen met de moeder daar moet terug halen. De derde vrouw vindt het geen taak van het Vluchthuis en denkt dat het financieel onhaalbaar is. Ze vindt dat een moeder dit zelfstandig moet kunnen omdat ze haar kinderen ook alleen zal moeten brengen en halen wanneer ze niet meer in het Vluchthuis verblijft. In het zevende en laatste hoofdstuk zal ik enkele conclusies trekken en voorstellen doen. Ik zal onder andere nagaan welke begeleiding het Vluchthuis nog kan bieden met in mijn achterhoofd de interviews en de begeleiding die het Vluchthuis reeds biedt. Ik zal ook kijken of dit voor het Vluchthuis haalbaar is qua personeel en onkosten.

70

Hoofdstuk 7: conclusies en aanbevelingen Een vrederechter kan uitspreken dat een moeder in het Vluchthuis het ouderlijke gezag samen met haar man uitoefent of dat zij de exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag krijgt toegewezen. Ten slotte kan aan de vader (of soms de moeder) een recht op persoonlijk contact of omgangsrecht toegewezen worden. In dit eindwerk gebruikte ik de term ‘bezoek’ wanneer ik sprak over kinderen die naar een ouder (meestal de vader) in het kader van recht op persoonlijk contact of omgangsrecht gaan. Ik zocht in dit eindwerk antwoorden op volgende vragen inzake het bezoek van kinderen aan hun vader: wat vinden de moeders van het bezoek? Vinden ze dat er voor zichzelf en de kinderen een begeleiding vanuit het Vluchthuis omtrent dat bezoek moet zijn? Wat zou die begeleiding volgens hen dan moeten inhouden? Wat is voor het Vluchthuis haalbaar? Op deze vragen trachtte ik een antwoord te vinden in dit eindwerk. 7.1 Conclusies Aan de hand van drie interviews hield ik een kleinschalig onderzoek. In dit hoofdstuk zal ik de antwoorden van de drie moeders geven op bovengestelde vragen. Ik zal in mijn aanbevelingen meedelen of ik een dergelijke begeleiding inzake het bezoek nodig vind, wat die begeleiding naar mijn mening zou moeten inhouden en of dit voor het Vluchthuis haalbaar is. Op het moment van de interviews waren de drie moeders enigszins tevreden over de regeling inzake het bezoek. Twee van de drie vrouwen vinden het contact tussen de kinderen en hun vader belangrijk. De derde vrouw, Salha heeft erg veel schrik van haar man en vindt het niet fijn dat haar dochters hem zien. Uit de interviews kan ik concluderen dat de drie geïnterviewde moeders een begeleiding vanuit het Vluchthuis zeker noodzakelijk vinden voor moeders uit ernstige geweldsituaties zoals Salha. Uit de casus van Salha blijkt dat zij na meer dan één jaar feitelijk gescheiden van haar man te leven, nog steeds enorm veel schrik van hem heeft. De gevolgen van het partnergeweld zijn bij haar nog steeds zichtbaar. Ze heeft een negatief zelfbeeld, is erg onzeker, vaak moe, heeft weinig zelfvertrouwen, laat zich leiden door het Vluchthuis en heeft geen eigen mening.

71

Wanneer ik de moeders vroeg naar wat die begeleiding zou kunnen inhouden, waren ze het vrijwel eens. Ze zouden graag voor én na het bezoek een gesprek met hun individuele begeleidster hebben. Tijdens die gesprekken zou er met de moeders gesproken kunnen worden over hun gevoelens en verwachtingen. Na het bezoek kan dan geëvalueerd worden hoe de moeder zich voelt en hoe het brengen en halen van de kinderen verliep. Met betrekking tot de kinderen zien de vrouwen dit als een taak van de kinderwerkster van het Vluchthuis. Ze vinden dat de kinderwerkster voor het bezoek aan de kinderen mag uitleggen waarom ze naar hun vader moeten. De kinderwerkster zou ook aan de kinderen kunnen vragen of ze naar het bezoek uitkijken. Nadien zou er door diezelfde kinderwerkster gevraagd kunnen worden naar het verloop van het bezoek, wat ze met hun vader deden en of hij lief voor hen was. Het Vluchthuis biedt op dit moment reeds een begeleiding omtrent het bezoek aan. Vanuit de visie van het Vluchthuis worden de vrouwen indien ze dit nodig vinden bij de bezoeken van hun kinderen aan de vader begeleid. De groepswerkster of begeleidster brengt met de auto van het Vluchthuis de kinderen samen met de moeder naar de afgesproken plaats van het bezoek, keert terug naar het Vluchthuis en gaat nadien samen met de moeder de kinderen terug halen. Het is de bedoeling dat die begeleiding op maat van de vrouw stilaan afgebouwd wordt en dat ze op die manier leren om dit zelfstandig te doen. Op dit moment is er nog geen vast patroon inzake het bezoek waardoor sommige moeders langer naar het bezoek worden begeleid dan anderen. Twee van de drie vrouwen vinden dat er steeds iemand van het Vluchthuis een moeder uit een ernstige geweldsituatie met haar kind(eren) naar de afgesproken plaats van het bezoek moet brengen en haar kind(eren) samen met de moeder daar terug moet halen. De derde vrouw vindt het geen taak van het Vluchthuis en denkt dat het financieel onhaalbaar is. Ze vindt dat een moeder dit zelfstandig moet kunnen omdat ze haar kinderen ook alleen zal moeten brengen en halen wanneer ze niet meer in het Vluchthuis verblijft. 7.2 Aanbevelingen Niettegenstaande ik slechts drie moeders kon interviewen en het bijgevolg een kleinschalig onderzoek was, vind ik het positief dat ze allen goed meewerkten en een uitgesproken mening over de begeleiding hadden. Wanneer mij de vraag gesteld zou worden wat volgens mij de begeleiding zou kunnen inhouden, zouden mijn antwoorden vrijwel overeenkomen met de gegeven antwoorden. 72

Voor moeders zoals Salha, waarvan de gevolgen van het geweld na lange periode nog steeds zichtbaar zijn en waarvan de kinderen naar de vader gaan, vind ik een begeleiding vanuit het Vluchthuis zeker noodzakelijk maar ik vind die begeleiding niet enkel van toepassing voor moeders die emotioneel en fysiek nog erg zwak zijn. Ik vind persoonlijk dat elke moeder in het Vluchthuis begeleid mag worden inzake het bezoek van haar kinderen. De begeleiding zou naar mijn mening een formeel gesprek kunnen inhouden tussen een moeder en haar individuele begeleidster. Dit gesprek kan plaatsvinden in de gespreksruimte van het Vluchthuis. De moeder krijgt op die manier het gevoel dat er tijd voor haar wordt genomen en dat het geen informeel gesprek is dat evenzeer in de leefruimte kan plaatsvinden. Aangezien sommige individuele begeleidsters in het Vluchthuis parttime werken en de moeders onder andere Nederlandse lessen volgen, taken hebben en jobs uitoefenen, is het niet altijd gemakkelijk om een vast moment te vinden dat de individuele begeleidster en de moeder samen in het Vluchthuis aanwezig zijn. Daar het bezoek van de kinderen aan de vader of in de situatie van Karen aan de moeder, vaak meermaals per maand plaatsvindt en meestal in het weekend, is het onmogelijk voor de individuele begeleidsters om voor én na elk bezoek een gesprek met de moeder te houden. Ik stel bijgevolg voor dat er (slechts) één keer per maand een dergelijk gesprek van ongeveer één uur plaatsvindt. Het moment kan door de individuele begeleidster in samenspraak met de moeder worden afgesproken. Het meest ideale zou zijn om dit overdag te doen wanneer de kinderen naar school zijn of indien ze een baby heeft, deze slaapt. De opzet is dat de individuele begeleidster tijdens dit gesprek de moeder aanspoort om te praten. De moeder kan praten over haar gevoelens betreffende haar man, kinderen en verwachtingen. Ze krijgt op die manier ook de kans om te praten over de eventuele confrontatie met haar man en op welke manier het brengen en halen van de kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek verliep. Na ieder maandelijks gesprek, kan de individuele begeleidster het gesprek bondig in een verslag neerschrijven (zie bijlage 2). Dit kan nadien op de teamvergadering die volgt, besproken worden. Indien de individuele begeleidster tijdens de maandelijkse gesprekken merkt dat de vrouw nood heeft aan meer professionele hulp, kan wanneer de moeder akkoord is een therapeut worden ingeschakeld. Omdat de meeste kinderen getuigen waren van het partnergeweld, heeft dit zoals ik in het tweede hoofdstuk aantoonde gevolgen voor hun ontwikkeling. Vermits er door de meeste vrederechters wordt uitgesproken dat de kinderen op bezoek bij hun vader gaan, is het belangrijk dat hierover met hen gepraat wordt.

73

De begeleiding van de kinderen zie ik als een taak van de kinderwerkster van het Vluchthuis. Omdat de kinderwerkster parttime werkt, vele kinderen naar school en enkele naar De Puzzel in Hasselt gaan, is het volgens mij niet gemakkelijk voor de kinderwerkster om voor én na elk bezoek aan de vader met de kinderen rond dat bezoek te werken. Ik stel daarom voor dat de kinderwerkster één maal per maand een moment zoekt waar ze met elk kind individueel een half uur tot één uur kan werken. Ik zou hierin wel een onderscheid maken naar de leeftijden van de kinderen. Indien de kinderen ouder dan 12 jaar zijn, kan ze met hen praten over hun gevoelens inzake hun vader en over de verwachtingen van het bezoek. Ze kan hen eventueel ook uitleggen dat ze naar hun vader gaan in het kader van een procedure bij de vrederechter. Aan de kinderen tussen zeven en twaalf jaar kan de kinderwerkster onder andere vragen wat ze met hun vader doen tijdens het bezoek en of hij lief voor hen is. Omdat kinderen tussen twee en zeven jaar nog niet goed over hun gevoelens kunnen praten, kan de kinderwerkster één maal per maand met hen werken met behulp van ‘Een doos vol gevoelens’. Op een speelse manier leren ze gevoelens herkennen, begrijpen en uiten. Een doos vol gevoelens is opgebouwd rond de vier basisgevoelens: blij, boos, bang en verdrietig. De gesprekken met de kinderen kunnen ook in een maandelijks verslag door de kinderwerkster neergeschreven worden en nadien beknopt op de teamvergadering besproken worden. (zie bijlage 3) Naar mijn mening echter mag er een vast patroon komen inzake het begeleiden van moeders en kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek. Ik vind persoonlijk dat moeders en kinderen, indien mogelijk bij de eerste drie bezoeken naar de afgesproken plaats begeleid worden. Vanaf het vierde bezoek kan dit stilaan worden afgebouwd, uiteraard op maat van de moeder. Het moment van afbouwen van die begeleiding zou dan op teamvergadering besproken kunnen worden. Indien het bezoek tijdens de werkweek is, beschouw ik het voornamelijk als een taak van de groepswerkster. Indien het bezoek in het weekend plaatsvindt, kan de begeleidster of groepswerkster die van dienst is moeder en kinderen naar het bezoek brengen. Indien het bezoek in het weekend op een moment is wanneer er geen begeleiding van het Vluchthuis aanwezig is, beschouw ik het als een taak van de vrouw zelf. Op die manier lijkt het mij ook haalbaar wat betreft vervoerskosten voor het Vluchthuis. Ik vind het uiteindelijk erg belangrijk dat moeders deze zelfstandigheid ontwikkelen. 74

Helaas weigeren sommige moeders hun kinderen naar het bezoek te brengen indien ze dit zelfstandig moeten doen. Indien zich dergelijke situaties voordoen, is het belangrijk dat de moeders vanuit het Vluchthuis Hasselt gestimuleerd worden en eventueel aangespoord worden om de kinderen toch naar hun vader te brengen. Hierover kan gepraat worden tijdens het maandelijkse uur van de moeder met haar individuele begeleidster. Ten slotte hoop ik dat ik voorstellen en aanbevelingen deed die het Vluchthuis van Hasselt kan toepassen.

75

ALGEMEEN BESLUIT In de inleiding van dit eindwerk, vermeldde ik dat ik een antwoord zocht op volgende vragen: wat vinden de moeders van het bezoek van hun kinderen aan de vader? Vinden de moeders dat er voor zichzelf en kinderen een begeleiding vanuit het Vluchthuis omtrent dat bezoek moet zijn? Wat zou de begeleiding dan volgens hen moeten inhouden? Wat is voor het Vluchthuis haalbaar? Aan de hand van enkele interviews vond ik antwoorden op bovenstaande vragen. Niettegenstaande ik slechts drie moeders kon interviewen en het bijgevolg een kleinschalig onderzoek was, vind ik het positief dat ze allen goed meewerkten en een uitgesproken mening over de begeleiding hadden. Op het moment van de interviews waren de drie moeders enigszins tevreden over de regeling inzake het bezoek. Twee van de drie vrouwen vinden het contact tussen de kinderen en hun vader belangrijk. De derde vrouw heeft erg veel schrik van haar man en vindt het niet fijn dat haar dochters hem zien. Ik kon ook concluderen dat de drie geïnterviewde moeders een begeleiding vanuit het Vluchthuis inzake het bezoek zeker nodig vinden voor moeders uit ernstige geweldsituaties. Ze zien allen de begeleiding als een gesprek voor én na het bezoek met de moeders. Deze gesprekken zouden door hun individuele begeleidster gehouden kunnen worden. Er zou ook met de moeders gesproken kunnen worden over hun gevoelens en verwachtingen. Na het bezoek kan geëvalueerd worden hoe de moeder zich voelt en hoe het brengen van de kinderen naar de vader verliep. Met betrekking tot de kinderen zien de vrouwen dit als een taak van de kinderwerkster van het Vluchthuis. Ze vinden dat door de kinderwerkster voor het bezoek aan de kinderen mag worden uitgelegd waarom ze naar hun vader moeten. Ze zou ook aan de kinderen kunnen vragen of ze naar het bezoek uitkijken. Nadien zou er door diezelfde kinderwerkster gevraagd kunnen worden naar het verloop van het bezoek, wat ze met hun vader deden en of hij lief voor hen was. Over de begeleiding die het Vluchthuis Hasselt op dit moment reeds biedt, zijn de vrouwen het eerder oneens. Twee van de drie vrouwen vinden dat een begeleidster van het Vluchthuis een moeder uit een ernstige geweldsituatie met haar de kinderen naar het bezoek moet brengen en de kinderen samen met de moeder daar moet terug halen. De derde vrouw vindt het geen taak van het Vluchthuis en denkt dat het financieel onhaalbaar is. Ze vindt dat een moeder dit zelfstandig moet kunnen omdat ze haar kinderen ook alleen zal moeten brengen en halen wanneer ze niet meer in het Vluchthuis verblijft. 76

In het zevende hoofdstuk trok ik enkele conclusies en deed zelf enkele aanbevelingen betreffende de begeleiding vanuit het Vluchthuis Hasselt inzake het bezoek van de kinderen aan de vader. Dit deed ik met in mijn achterhoofd de interviews, de begeleiding die het Vluchthuis reeds biedt en de haalbaarheid voor het Vluchthuis. Ik stelde onder andere voor dat er één keer per maand een gesprek zou plaatsvinden tussen de moeder en haar individuele begeleidster. De moeder kan dan praten over haar gevoelens betreffende haar man, kinderen en verwachtingen. Ze krijgt op die manier ook de kans om te praten over de eventuele confrontatie met haar man en op welke manier het brengen en halen van de kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek verliep. Na ieder maandelijks gesprek, kan de individuele begeleidster het gesprek bondig in een verslag neerschrijven. Dit kan nadien op de teamvergadering die volgt, besproken worden. Indien de individuele begeleidster tijdens de maandelijkse gesprekken merkt dat de vrouw nood heeft aan meer professionele hulp, kan wanneer de moeder akkoord is een therapeut worden ingeschakeld. De begeleiding van de kinderen zie ik als een taak van de kinderwerkster van het Vluchthuis. Omwille van verscheidene redenen, stel ik voor dat de kinderwerkster één maal per maand een moment zoekt waar ze met elk kind individueel een half uur tot één uur kan werken. Ik zou hierin wel een onderscheid maken naar de leeftijden van de kinderen. De gesprekken met de kinderen kunnen ook in een maandelijks verslag door de kinderwerkster neergeschreven worden en nadien beknopt op de teamvergadering besproken worden Naar mijn mening echter mag er een vast patroon komen inzake het begeleiden van moeders en kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek. Ik vind persoonlijk dat moeders en kinderen, indien mogelijk bij de eerste drie bezoeken naar de afgesproken plaats mogen worden begeleid. Vanaf het vierde bezoek kan dit stilaan worden afgebouwd, uiteraard op maat van de moeder. Het moment van afbouwen van die begeleiding zou dan op teamvergadering besproken kunnen worden. Ik zou het als een vaste taak beschouwen voor de groepswerkster indien het bezoek gedurende de werkweek is en voor de begeleidster of groepswerkster van dienst in het weekend. Indien het bezoek in het weekend op een moment is wanneer er geen begeleiding van het Vluchthuis aanwezig is, beschouw ik het als een taak van de vrouw zelf. Ik vind het uiteindelijk erg belangrijk dat moeders deze zelfstandigheid ontwikkelen. Ten slotte hoop ik dat dit eindwerk een meerwaarde kan betekenen voor het Vluchthuis Hasselt en dat ik enkele voorstellen deed die het Vluchthuis kan toepassen.

77

BIBLIOGRAFIE 1. Boeken -

DE GROOF, K. en DE GENDT, T., Kans Op slagen. Een integrale kijk op geweld in gezinnen. Leuven, Uitgeverij LannooCampus, 2007.

-

DORSSELAER, I., Gebroken Prinsessen. Sterke vrouwen over hun geweldadige man. z.p., Uitgeverij Van Halewyck, 2008, p. 30.

-

KRUIT, J., Als een film in je hoofd. Nederland, z.u., 1989, p. 50.

-

STALS, I., Huiselijk geweld. Antwerpen - Apeldoorn, Maklu, 2005.

2. Brochure, map en vonnis -

DE PALMENAER, G., De vrederechter: de rechter die het dichtst bij de burger staat. z.p., z.u., z.j. (brochure)

-

Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, Geweld wat nu?. z.p., z.u., z.j. (brochure)

-

Kinderen als getuige van partnergeweld. Hasselt, z.u., z.j. (map)

-

Uitoefening van het ouderlijk gezag. Turnhout, z.u., 2008. (vonnis)

-


3. Tijdschriftartikel -

Mama en papa slaan op elkaar. Ik vertel liever niks aan mijn juf. Klasse, 173, 2007, p. 44-45.

-

Papa op afspraak. Noega, 21, 2007, p. 10 - 11.

4. Artikel krant -

BROECKHOVEN, D., Gebroken prinsessen. Wat als de prins op het witte paard een agressieve tiran blijkt? Het Belang van Limburg, 8 maart 2008, p. 24-25.

-

DEGRYSE, I., Moeder zorgt en vader speelt. Meisjes dromen van een zorgende vader, jongens willen vooral met hun kroost spelen. De Standaard, 1 februari 2008, p. 7.

78

5. Omzendbrieven en wetten -

Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-generaal bij de hoven van beroep, Belgisch Staatsblad, 1 maart 2006.

-

WET van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan, Belgisch Staatsblad, 6 februari 1998.

-

WET van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijke samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het Strafwetboek, Belgisch Staatsblad, 12 februari 2003.

6. Mondelinge bronnen -


7. Informatie via het netwerk -

En wat met andere kosten?. Internet, 31 maart 2008. (http://www.balieantwerpen.be)

-


-

De vaderrol bij de opvoeding. Internet, 24 maart 2008. (http://mens-en-samenleving.infonu.nl)

-

Gevolgen van partnergeweld. Internet, 25 maart 2008. (http://www.horenzienenpraten.be/gevolgenpartner.htm)

-

Juridische tweedelijnsbijstand. Internet, 31 maart 2008. (http://www.advocaat.be)

-

Kinderen en verlies. Internet, 10 mei 2008. (http://www.wvg.vlaanderen.be)

-

Kortgeding. Internet, 31 maart 2008. (http://www.elfri.be)

-

Nieuwe wet echtscheiding. Internet, 2 april 2008. (http://www.elfri.be)

-

Rechtbank van eerste aanleg. Internet, 31 maart 2008. (http://www.advocaat.be)

-

Voorlopige en dringende maatregelen tijdens de echtscheidingsprocedure. Internet, 31 maart 2008. (http://www.elfri.be)

-

Vormen van partnergeweld. Internet, 25 maart 2008. (http://www.horenzienenpraten.be/gevolgenpartner.htm) 79

-

Vrederechter Voorlopige maatregelen. Internet, 2 april 2008. (http://www.elfri.be)

-

Wat is de rol van de vader?. Internet, 24 maart 2008. (http://users.skynet.be/papapro/)

-

Wet betreffende de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag. Internet, 24 mei 1995. (http://www.juridat.be)

80

BIJLAGEN Bijlage 1: Vraagstelling interviews Bijlage 2: Maandelijks verslag - bezoek kinderen aan vader Bijlage 3: Maandelijks verslag (kinderbegeleiding) - bezoek kinderen aan vader

81

Bijlage 1

Vraagstelling interviews

-

Hoelang verblijf je in het Vluchthuis van Hasselt? (dagen/maanden/jaren)

-

Hoeveel kinderen verblijven samen met jou in het Vluchthuis?

-

Wat is de leeftijd van de kinderen?

-

Hoe was de relatie tussen de kinderen en hun vader voor je verblijf in het Vluchthuis?

-

Gaan de kinderen sinds het verblijf in het Vluchthuis op bezoek bij hun vader?

-

Hoelang gaan ze al op bezoek bij de vader? (dagen/maanden/jaren)

-

Was dit in kader van een procedure of hebben jullie het onderling geregeld?

-

Hoe verliep deze procedure?

-

Wat was het vonnis?

-

Hoe voelde jij je hierbij?

-

Hoe ervaren de kinderen dit bezoek?

-

Had je liever een andere regeling betreffende het bezoek?

-

Waar vindt het bezoek plaats?

-

Wat vind je van deze locatie?

-

Hoelang duurt dit bezoek? (uren/dagen)

-

Word je bij het bezoek geconfronteerd met je partner?

-

Hoe voel jij je hierbij?

-

Hoe verliep het allereerste bezoek en het bezoek op dit moment?

-

Hoe voel jij je wanneer de kinderen bij hun vader zijn?

-

Is er een begeleiding betreffende het bezoek vanuit het Vluchthuis?

-

Vind je een begeleiding vanuit het Vluchthuis voor jezelf en/of kinderen betreffende het bezoek noodzakelijk?

-

Wat zou volgens jou de begeleiding moeten inhouden?

-

Breng en haal je de kinderen zelf naar en van het bezoek?

-

Vind je het noodzakelijk dat er iemand van het Vluchthuis met je meegaat?

-

Hoe zie je dit bezoek verlopen wanneer je alleen woont? 82

Bijlage 2

Maandelijks verslag - bezoek kinderen aan vader

Begeleidster:…………………………………………………………………………………… Naam cliënt:…………………………………………………………………………………… Naam kind(eren): ……………………………………………………………………………… Datum bespreking:……………………………………………………………………………..

1. Gesprek

Datum gesprek: …………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

83

………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 2. Evaluatie met team

Datum evaluatie:…………………………………………………………………………… Advies/aanvulling vanuit team: ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

84

Bijlage 3

Kinderbegeleiding Maandelijks verslag - bezoek kinderen aan vader

Begeleidster:…………………………………………………………………………………… Naam kind: ……………………………………………………………………………… Datum bespreking:……………………………………………………………………………..

1. Gesprek

Datum gesprek: …………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 85

2. Evaluatie met team

Datum evaluatie:…………………………………………………………………………… Advies/aanvulling vanuit team: ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

86

BASISINFORMATIE EINDWERK VOORNAAM: Judith

NAAM: Vermeulen

KLAS: 3 MAW

DEPARTEMENT: Sociaal - Agogisch werk

ACADEMIEJAAR: 2007 - 2008

TREFWOORD: Partnergeweld TITEL: “Mama, wanneer zie ik papa?” Noden en behoeftes inzake het bezoek aan vader

Het Vluchthuis Hasselt, waar ik gedurende 14 weken stage loop, biedt opvang en begeleiding aan bedreigde en mishandelde vrouwen. De vrouwen die in het Vluchthuis verblijven, zijn hoofdzakelijk slachtoffers van partnergeweld. Partnergeweld, als vorm van Intrafamiliaal geweld laat niet enkel sporen na op het slachtoffer. Wanneer er sprake is van geweld tussen partners, is de kans ook groot dat indien ze kinderen hebben, deze getuige van het geweld zijn. Wanneer vrouwen samen met hun kinderen in het Vluchthuis van Hasselt verblijven, worden deze van hun vader gescheiden. Dankzij de juridische mogelijkheden in België, kunnen aan rechters dringende en voorlopige maatregelen inzake de kinderen gevraagd worden. Vrederechters en rechters in kortgeding spreken onder andere vonnissen uit met betrekking tot de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijke gezag, de exclusieve uitoefening van het ouderlijke gezag en het recht op persoonlijk contact of omgangsrecht. Wanneer ik spreek over kinderen die naar een ouder (meestal de vader) gaan in het kader van persoonlijk contact of omgangsrecht, gebruik ik in dit eindwerk vaak de term ‘bezoek’. Dit doe ik omdat deze term door de meeste vrouwen en begeleidsters van het Vluchthuis gebruikt wordt. Daar ik weet welke begeleiding het Vluchthuis Hasselt reeds inzake het bezoek biedt, is dit geen onderzoeksmaterie. Enkele vragen waarop ik wel een antwoord tracht te vinden in dit eindwerk zijn de volgende: wat vinden de moeders van het bezoek? Vinden ze voor zichzelf en de kinderen een begeleiding vanuit het Vluchthuis omtrent dat bezoek een vereiste? Wat zou die begeleiding volgens hen dan moeten inhouden? Wat is voor het Vluchthuis haalbaar? 87

Aan de hand van enkele interviews vond ik antwoorden op bovenstaande vragen. Niettegenstaande ik slechts drie moeders kon interviewen en het bijgevolg een kleinschalig onderzoek was, gaven zij een uitgesproken mening over de begeleiding inzake het bezoek. Uit de interviews kan ik hoofdzakelijk afleiden dat ze een begeleiding inzake het bezoek vanuit het Vluchthuis noodzakelijk vinden voor moeders uit ernstige geweldsituaties. De begeleiding zien ze als een gesprek voor én na het bezoek tussen de moeders en hun individuele begeleidsters. Tijdens dit gesprek kan onder andere gesproken worden over gevoelens en verwachtingen van het bezoek. Inzake de kinderen zien de geïnterviewden dit als een taak van de kinderwerkster van het Vluchthuis. Door de kinderwerkster kan voor én na het bezoek onder andere met de kinderen gesproken worden over hun vader, het verloop en de reden van het bezoek. Over de begeleiding die het Vluchthuis op dit moment reeds biedt, zijn de meningen verdeeld. Twee van de drie vrouwen vinden dat iemand van het Vluchthuis steeds een moeder uit een ernstige geweldsituatie met haar kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek moet begeleiden. De derde vrouw vindt het geen taak van het Vluchthuis en denkt dat het financieel onhaalbaar is. Ik deed zelf ook enkele voorstellen met in mijn achterhoofd de interviews, de begeleiding die het Vluchthuis reeds biedt en de haalbaarheid voor het Vluchthuis. Ik stelde onder andere voor dat er één keer per maand een gesprek kan plaatsvinden tussen de moeder en haar individuele begeleidster. De moeder kan tijdens dat gesprek onder andere praten over haar gevoelens inzake de eventuele confrontatie met haar man, haar kinderen en verwachtingen. De begeleiding van de kinderen inzake het bezoek zie ik als een taak van de kinderwerkster van het Vluchthuis. Bij de maandelijkse gesprekken met de kinderen, zou ik wel een onderscheid maken naar de leeftijden van de kinderen. Naar mijn mening echter mag er een vast patroon komen inzake het begeleiden van moeders en kinderen naar de afgesproken plaats van het bezoek. Ik vind persoonlijk dat moeders en kinderen, indien mogelijk bij de eerste drie bezoeken naar de afgesproken plaats mogen begeleid worden. Vanaf het vierde bezoek kan dit stilaan worden afgebouwd, uiteraard op maat van de moeder. Het moment van afbouwen van die begeleiding zou dan op teamvergadering besproken kunnen worden. Tenslotte hoop ik dat ik enkele voorstellen deed die het Vluchthuis Hasselt kan toepassen.

88

Mama, wanneer zie ik papa? Noden en behoeftes inzake het bezoek aan vader. Departement Sociaal - Agogisch Werk Afstudeerrichting Maatschappelijk Werk

Recommend Documents