Magazine voor Vrienden van Kasteel Keukenhof

nr. 1 | 2012

Kasteel Keukenhof tentoonstellingen, evenementen en andere activiteiten • laatste jaarboek Gerard Jaspers • Adriaen Maertensz. Block bouwt Kasteel Keukenhof • een bijzonder park Nieuwe Plantage • Cobra buiten met Hof van Appel Spelenderwijs leren educatie • en nog veel meer…

oop

Losse verk

€ 3,95

Magazine voor Vrienden van Kasteel Keukenhof

Bouw Ruimte Milieu

Oplossingen voor bouw, ruimte en milieu Akoestiek Bouwfysica Brandveiligheid Duurzaamheid Energie Gebiedsontwikkeling Lawaaibeheersing Kelvinbaan 40

Milieu

Lid3439 ONRI MT- Organisatie Nieuwegein van Advies- en Ingenieursbureaus (030) 231 13 77 Meer informatie ? ing. A.S. (Arend) Dijkstra [email protected]

Rentmeesterij Ruimtelijke ordening

www.lbpsight.nl

Opdrachten worden aanvaard en uitgevoerd volgens de ‘Regeling van de Verhouding tussen opdrachtgever en adviserend ingenieursbureau’ (R.V.O.I.) laatstelijk gedeponeerd

Trillingen

LBP|SIGHT is een onafhankelijk advies- en ingenieursbureau met veertig jaar ervaring. Met ruim honderd professionals hebben wij alle specialistische kennis in huis om slimme, praktische oplossingen te ontwikkelen. Tegelijkertijd zijn wij klein genoeg voor persoonlijke aandacht, korte lijnen en maatwerk. Rentmeesterij is één van de disciplines van LBP|SIGHT. Daar waar het van oudsher roerende en onroerende goederen voor een (landgoed)eigenaar beheert, heeft LBP|SIGHT deze taak ontwikkeld tot een veelomvattend adviseurschap; de rentemeesters beheren, realiseren en ontwikkelen. Zo ook voor Landgoed Keukenhof. Dankzij de breedte van LBP|SIGHT wordt kennis van wet- en regelgeving op het gebied van landelijke eigendommen gecombineerd met kennis en ervaring op het gebied van milieuwet- en regelgeving. Die integratie van ‘groen’ en ‘grijs’ maakt de adviezen, en daarmee de oplossingen, consistenter.

ter griffie van de Arrondissementsrechtbank te Den Haag Dossiernummer KvK Utrecht: 30073990

190x267 mm_Magezine Kasteel Keukenhof1.indd 1

17-8-2012 15:29:52

Wat nu… een magazine? Welk zichzelf respecterend instituut of vereniging had tot voor kort geen eigen clubblad of nieuwsorgaan? Alle nieuwsfeitjes en koerswijzigingen werden op die manier gecommuniceerd aan leden en/of andere belanghebbenden. Tegenwoordig gaat het meestal digitaal: goedkoop, duidelijk, to the point en door het prachtige doorlinksysteem met een haast oneindige verdieping. Uw Kasteel Keukenhof doet niet anders! Begin 2012 werd ons een prijs toegekend als sterkste schakel voor de beste website en gebruik van social media. We weten dus hoe het digitaal moet en scoren nog ook! En dan toch een hard copy magazine? We zijn van mening dat een hard copy uitgave beter beklijft. Wat te denken van alle wachtkamers en uw eigen lectuurbak of mand? Daar vindt u geen mailtjes of tweetjes. En dát zijn de gelegenheden en momenten om u eens in te lezen in wat ons landgoed allemaal doet. U als vriend of lid van onze society, of u die op politiek of ambtelijk niveau op één of andere manier betrokken is bij beeld- en besluitvorming over cultureel erfgoed. Of u als toevallige lezer van dit magazine. En óf we trots zijn op uw Kasteel Keukenhof! Het verhaal kan niet genoeg herhaald worden, dat nationaal erfgoed beschermd moet worden ondanks economische crisis of andere prioriteiten. Het is zo kwetsbaar en zonder (particuliere) ontferming zijn we het straks voorgoed kwijt. Het ‘hadden we maar’ kan en mag niet gebeuren. Daarvoor is in de zeventiger en tachtiger jaren van de vorige eeuw genoeg leergeld betaald! Uw Kasteel Keukenhof is één van de 550 historische buitenplaatsen die nog zijn overgebleven uit de Gouden Eeuw (ooit waren het er 6.000!) waarvan het ensemble nog compleet is. Door forse subsidies is ons ‘rood’ op en top, ons ‘groen’ is weer fris zoals het ooit hoorde te zijn en ons ‘goud’ mag er zijn. Kortom: een compleet ensemble van gebouwen (rood), park en parkbos (groen) en goud (interieur en kunst). En dát ensemble is het podium waarop hét gebeurt! Fairs, concerten, bijzondere exposities, (bedrijfs-)evenementen, het gebeurt hier allemaal. Dat er geen mooier podium bestaat, zult u zelf meemaken! Een podium, dat door de bijzondere inzet van ruim 150 vrijwilligers in topconditie is en blijft (in het volgende nummer leest u meer over onze vrijwilligers). Een podium, waar u gewéést moet zijn, hetzij als uitvoerende, hetzij als bezoeker! Ik nodig u van harte uit om na het lezen van dit (eerste) magazine u te komen overtuigen of deze prachtige vlag wel de lading dekt. Wij zijn ervan overtuigd dat, hoe fraai dit magazine ook is, de echte beleving nog mooier zal blijken te zijn dan dat u zich voorgesteld hebt. Veel leesplezier! Uw Kasteel Keukenhof Herman Hollander voorzitter raad van bestuur

Inhoud 10 Agenda

Tentoonstellingen, evenementen en andere activiteiten

4

Wat is er te doen in het najaar van 2012

Nieuws en achtergronden

6

Vriendenplaats Kasteel Keukenhof Word vriend en steun uw Kasteel Keukenhof.



8

Interview met Gerard Jaspers Na het zesde Kasteel Keukenhof Jaarboek zet Gerard Jaspers een punt achter zijn inspanningen.

2



10

Adriaen Maertensz. Block De stichter van wat nu Kasteel Keukenhof is, was Adriaen Maertensz. Block. Block bouwde een flink en riant woonhuis.



14

‘De Heren die biefstuk eten’ “’t Was een lange en soms moeizame weg”, aldus Herman Hollander. Nu het bestemmingsplan is aangenomen, is eindelijk de weg vrij voor de realisatie van alle plannen.

Natuur en landschap

16 Natuur Eén van de belangrijkste uitkomsten van de ‘vrienden­enquête’ is de wens om veel te kunnen wandelen op het uitgebreide landgoed.



17

Nieuwe Plantage Met de herinrichting van de Nieuwe Plantage is een start gemaakt met een alomvattend plan voor renovatie van Landgoed Keukenhof.

Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

21 22

26

6 Kunst en cultuur

21

Kasteel Keukenhof Art Foundation Hedendaagse kunst in een mooie, luisterrijke omgeving.



16

22

Cobra buiten In Cobra buiten vinden in drie achtereenvolgende jaren beeldententoonstellingen plaats met moderne kunst van Cobra kunstenaars.

26

Stichting Kasteel Cultureel De stichting organiseert culturele activiteiten op het gebied van podiumkunsten. Zowel klassieke muziek als het lichtere genre komen aan bod. 3

En verder…

27 Kasteel Keukenhof Een historische en sfeervolle ambiance voor vergaderingen, presentaties, bruiloften, recepties en nog veel meer.

32



30 Van Lynden Society Hét ondernemersplatform voor ondernemingen, die vanuit een maatschappelijke betrokkenheid met cultureel erfgoed een duurzame relatie aangaan met Landgoed Keukenhof.



32 Spelenderwijs leren Met het ontwikkelen van een educatief plan voor basisscholen is een eerste stap gezet om ook de jeugd bij het landgoed te betrekken.

Lezersservice

Informatie voor lezers en vrienden

36 Stichting Kasteel Keukenhof Contact en adresgegevens.

In het volgende nummer

36 Colofon nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

Agenda Tentoonstellingen, evenementen en andere activiteiten Van bij de buren – Duitsland

Open monumentendag

Halloween

Een dag vol belevenissen die u niet mag missen: met schapen- en ganzenhoeden, geo-cache speurtochten, roofvogelshow, huifkartocht, rondleidingen door het kasteel, zaag- en werkpaarddemonstraties en nog veel meer! Er is een een markt met bijzondere streekproducten of u kunt in het bos aan de slag. Ook de muziek ontbreekt niet. Alle activiteiten zijn gratis (parkeren € 6,–) en u bent welkom tussen 10.00 en 17.00 uur.

Met een leuke markt en veel Halloween decoratie een leuke dag voor het hele gezin! (www.halloweenopkeukenhof.nl)

8 september

4

Van bij de buren – Duitsland tot en met 15 oktober 2012

Deze tentoonstelling is een vervolg op ‘Van bij de buren – België’ uit 2010. Conservator Gijs Stork maakte een selectie uit Duitse privécollecties. Er wordt niet alleen werk van internationale topkunstenaars getoond onder wie Carsten Höller, Wolfgang Tillmans en Bruce Nauman, ook wordt ruimte geboden aan minder bekende kunstenaars.

Cobra buiten

tot en met 21 oktober 2012 In de beeldentuin ‘Hof van Appel’ worden bronzen ­beelden getoond van Karel Appel en een unieke installatie van keramiek. Het zijn beelden die Appel speciaal maakte voor het Toscaanse landgoed van zijn vriend Giulio Baruffaldi.

Haunted Castle 27 oktober

Spanning, spookhuizen, scare zones enz. Alleen voor mensen met stalen zenuwen! Na het succes van vorig jaar wordt Haunted Castle dit jaar uitgebreid met een podium en een markt. Meer informatie: www.hauntedcastle.nl. Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

28 oktober

Activiteitenprogramma vrienden 17 oktober

Kinderdag Spellen speciaal voor kinderen met ervaren begeleiding.

20 oktober Natuurwandeling ‘Herfst’ Wandeling door het Keukenhofbos o.l.v. een gids die alles vertelt over bomen, planten en paddenstoelen in het herfstbos.

4 november Lezing historie en rondleiding Lezing over de historie van het landgoed, omringend landschap en kasteel. Gevolgd door een rondleiding o.l.v. een gids door het kasteel. Niet vrienden kunnen aan alle activiteiten deelnemen, maar betalen de normale toegangsprijs van € 4,00 per persoon en € 7,50 voor de lezing + rondleiding.

Kerst op Keukenhof 6-9 december

Onze kerstmarkt is in vier jaar uitgegroeid tot één van de succesvolste en best gewaardeerde kerstfairs. Dit jaar wordt de markt nog grootser en uitgebreider. Het kasteel wordt in kerstsfeer aangekleed, er treden koren op en er worden tal van activiteiten georganiseerd. Een schitterend verlicht kasteelpark en de prachtige aankleding zorgen voor een idyllische kerstsfeer.

Rondleidingen

Vooraf geplande rondleidingen vinden plaats tussen 12.00 en 16.00 uur. Prijs rondleiding: € 7,50 p.p. (ook voor vrienden). Kasteelbezoek is alleen mogelijk onder begeleiding van een gids. Tot 21 oktober is het mogelijk om – op basis van beschikbaarheid – u ter plaatse aan te melden voor een rondleiding. Om teleurstelling te voorkomen adviseren wij u echter uw deelname aan een rondleiding vooraf te reserveren via 0252-750 690.

Kasteel Cultureel

De concerten worden gehouden in het Koetshuis en ­vinden meestal plaats op dinsdagavond. De aanvang van de concerten is om 20.15 uur (tenzij anders vermeld). Het Koetshuis is vanaf 19.30 uur open. Informatie over kaarten, prijzen en reserveren vindt u op onze website. 25-09-12 Kailash Ensemble 23-10-12 Koninklijk Conservatorium Den Haag afdeling oude muziek

Rondleidingen Cobra buiten Iedere zondag in september is een rondleider aanwezig tussen 11.00 en 14.00 uur (1 t/m 29 september). Deze rondleidingen zijn gratis.

11-11-12 Open Podium 14.00 uur voor getalenteerde amateurmusici

Openingstijden

20-11-12 Dana Zemtsov met familie Zemtsov altvioolkwartet

Het landgoed van Kasteel Keukenhof is voor bezoekers van dinsdag t/m zondag geopend van 11.00 - 17.00 uur (€ 4,– per persoon, kassa open tot 16.00 uur). Vrienden hebben (gratis) toegang van 09.00 tot 18.00 uur. Op maandag is het landgoed voor iedereen gesloten. Enkele dagen voor en tijdens grote evenementen zijn het kasteel en landgoed gesloten; zie de website voor de meest actuele informatie. Behoudens activiteiten is het landgoed in de wintermaanden gesloten (21 oktober 2012 tot 22 maart 2013). Vrienden hebben in deze periode met hun pasje toegang tot het landgoed. Ook rondleidingen voor groepen zijn (op aanvraag) mogelijk. Wij raden u aan voor uw bezoek altijd eerst de webstie te raadplegen.

18-12-12 Busquin-art – pianotrio 15-01-13 Koninklijk Conservatorium Den Haag duo­klas afdeling zang 19-02-13 Fadango – fado en tango 13-03-13 Masterclass o.l.v. Michel Strauss cello overdag (in het kasteel) 19-03-13 Koninklijk Conservatorium Den Haag afdeling klassiek 16-04-13 Tango Aliado – tangomuziek 14-05-13

Laureaten Prinses Christina Concours nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

5

Een ideaal wordt waarheid!

Vriendenplaats Kasteel Keukenhof Wie had kunnen denken dat de laatste graaf zijn kasteel en landgoed zou nalaten aan een stichting met de boodschap ‘herstel het in oude glorie en zorg dat het behouden blijft voor het nageslacht…’

6

Drie vrienden van de graaf, vertrouwelingen van hem, werden bij hem geroepen om de stichting op te richten en beleid te maken om zijn wens uit te voeren. Na het overlijden van de graaf in 2003, moest eerst een behoorlijke financiële hobbel genomen worden. De stichting had een legaat aanvaard dat betaald moest worden. Ondanks deze tegenvaller heeft het bestuur doorgezet en de missie ten uitvoer gebracht. Het eerste gedeelte, het opknappen van het kasteel, de meeste monumenten en het park, is nu bijna volbracht. Alle bouwkundige gebreken zijn hersteld en het inte­ rieur is prachtig in oude luister gerestaureerd. Om ook het tweede gedeelte te kunnen realiseren zijn meer middelen nodig en vragen wij van alle vrienden een bijdrage. Hiermee kunnen we de toekomst van het kasteel en landgoed Keukenhof veiligstellen. Kasteel Keukenhof heeft de subsidies van onder andere de gemeente Lisse, provincie Zuid-Holland en bijdragen van de Postcode Loterij en andere instellingen zorgvuldig besteed aan restauraties en herstelwerkzaamheden van Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

de gebouwen. Behalve het uitvoeren van noodzakelijk onderhoud zal het park nog aantrekkelijker gemaakt worden door de aanleg van bijzondere en leerzame tuinen. Het bestuur van Kasteel Keukenhof heeft zich ten doel gesteld u het kasteel en het landgoed te laten beleven als nooit te voren! Maar… dit kunnen we alleen waarmaken met uw steun. Als u Kasteel Keukenhof een warm hart toedraagt en u wilt een bijdrage leveren aan de ontwikkeling en instandhouding van het kasteel en landgoed, dan kunt u er voor kiezen om vriend, zilveren of gouden vriend te worden. Daarmee levert u een bijdrage waarmee we deze unieke locatie kunnen behouden voor de toekomst terwijl u er nu al van kunt genieten. Zie pagina 7 voor de voordelen. Vrienden die afgelopen jaren ‘gratis’ vriend waren via de gemeente Lisse vragen wij in 2013 een minimum bijdrage van € 17,50 per persoon. Zonder geldige vriendenpas kunt u het landgoed bezoeken door aan de kassa een toegangskaartje te kopen (€ 4,00 p.p.).

Inwoners van de gemeenten Lisse en Noorwijkerhout die vriend worden ontvangen een korting van € 7,50 op het eerste jaar lidmaatschap. U zult de komende tijd van deze gemeenten berichten over het vriendenprogramma en Kasteel Keukenhof op hun websites of in de huis-aanhuis bladen tegenkomen. Ook met een aantal andere omringende gemeenten worden gesprekken gevoerd over samenwerking. Op onze website kunt u zien of u als inwoner van uw gemeente ook € 7,50 korting krijgt. Vrienden van Kasteel Keukenhof ontvangen dit prachtige magazine 2 x per jaar gratis en 6 x per jaar (of vaker als er nieuws is) een digitale nieuwsbrief. Hierin treft u wetenswaardigheden, een korte terugblik op evenementen en activiteiten, een programma en diverse aanbiedingen speciaal voor vrienden. Het aantal aanbiedingen en privileges is in ontwikkeling en zal steeds verder worden uitgebreid. Via dit magazine, de website en de digitale nieuwsbrief van Kasteel Keukenhof houden we u op de hoogte.

Word dus vriend en steun Kasteel Keukenhof! Doe het nu. Wij zorgen dat u en uw kinderen kunnen blijven genieten van het kasteel en landgoed, nu en in de toekomst. U kunt zich aanmelden als vriend op onze website: http://www.kasteelkeukenhof.nl/word-vriend Voor vragen of aanmeldingen kunt u ook een email sturen naar [email protected]. Vermeld duidelijk uw naam, adres en telefoonnummer zodat we u kunnen bereiken. Bellen kan ook: 0252-750 690 (tijdens kantooruren).

Ander manieren om te steunen Behalve vriend worden kunt u Kasteel Keukenhof ook op andere manieren steunen, bijvoorbeeld door een schenking of nalatenschap. Hiermee kunt u ook belastingvoordelen realiseren. Meer informatie vindt u op de website. Bedrijven kunnen Kasteel Keukenhof steunen door sponsor te worden of door lid te worden van de Van Lynden Society. In het activiteitenprogramma voor vrienden voor 2012 zijn onder meer een kinderdag (17 oktober), een natuurwandeling met als thema ‘herfst’ (20 oktober) en een lezing met aansluitend een rondleiding (4 november) opgenomen, zie de Agenda. Op onze website en in de nieuwsbrief vindt u de meest actuele informatie. Wij wensen u veel plezier!

Vrienden van Kasteel Keukenhof Voor slechts € 17,50 per jaar kunt u vriend worden. Wij bieden onze vrienden een aantal unieke voordelen. Een greep hieruit: – gratis toegangspas waarmee u ook buiten openings­ tijden van de kassa toegang heeft tot het park om te wandelen; – toegang tot de tuinen met unieke kunstobjecten (Cobra buiten tentoonstelling); – toegang tot florale evenementen; – korting op de entree van de kerstfair; – toegang tot speciale activiteiten voor en samen met vrienden (deze worden in de nieuwsbrief en op de website aangekondigd); – dit magazine ontvangt u gratis evenals een digitale nieuwsbrief. Nieuwe vrienden die inwoner zijn van de gemeenten Lisse en Noordwijkerhout krijgen € 7,50 korting en betalen het eerste jaar slechts € 10,00.

Zilveren vriend Een Zilveren vriend levert een extra bijdrage aan het kasteel en kan naast de voordelen zoals genoemd bij ‘Vriend’ ook genieten van een aantal extra privileges: – voorrang bij reservering ; – kortingen bij andere musea of landgoederen (informatie ontvangt u in nieuwsbrief); – korting op concerten georganiseerd door Kasteel Cultureel; – korting op rondleidingen in Kasteel Keukenhof van € 2,50 p.p. voor maximaal 2 personen; – kortingen bij een aantal evenementen (informatie ontvangt u in nieuwsbrief); – gratis (sociale) activiteiten voor vrienden; – speciale aanbiedingen of kortingsacties (zie nieuws­brief). Standaard tarief: € 50,00 per jaar. Lidmaatschap 1e jaar inwoners gemeenten Lisse en Noordwijkerhout: € 42,50.

Gouden vriend Een Gouden vriend levert een grote, zeer gewaardeerde bijdrage. Stichting Kasteel Keukenhof biedt een aantal extra voordelen bovenop de zaken zoals genoemd bij ‘Vriend’ en ‘Zilveren vriend’: – 2 gratis toegangskaarten voor de kerstfair op aanvraag; – gratis rondleiding in Kasteel Keukenhof voor 2 personen; – korting bij huur faciliteiten; – een gouden vriend kan gratis een 2e toegangspas aanvragen; – gratis jaarboek Kasteel Keukenhof. Standaard tarief: € 250,00 per jaar. Lidmaatschap 1e jaar inwoners gemeenten Lisse en Noordwijkerhout: € 242,50. Leden uit hetzelfde gezin kunnen een tweede toegangs­ pas aanvragen voor slechts € 7,50 per jaar. Kinderen tot en met 18 jaar hebben gratis toegang tot het landgoed mits onder begeleiding van een volwassene die in het bezit is van een geldige vriendenpas.

7

Na het verschijnen van het zesde Kasteel Keukenhof Jaarboek – een parel in de reeks, zoals hij zelf zegt – zet Gerard Jaspers een punt achter zijn inspanningen die tot de publicatie van de boeken hebben geleid.

Zesde en laatste Jaarboek van Gerard Jaspers “Ik ben inmiddels tachtig jaar en vind het eigenlijk nu wel mooi zo. Ik zou het bijzonder jammer vinden als er niemand gevonden kan worden die deze taak op zich neemt, want er is nog ontzettend veel te doen. Ik denk dat er in de archieven en boeken van het kasteel voor nog minstens twintig deeltjes verhalen zijn te vinden. Maar zoals gezegd; dat wordt voor mij nu teveel en ik wil het stokje graag aan iemand anders overgeven. Ik heb altijd goede mensen ontmoet die bereid waren hun bijdragen op hun eigen vakgebieden te leveren en ik denk dat ook Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

een opvolger die ervaring zal hebben. Die medewerking was en is de basis van de Jaarboeken. In het zesde boek is het bijvoorbeeld Dr. Peter van der Kroft, nationaal expert op het gebied van atlassen en globes, die uitgebreid ingaat op de globes die in het kasteel aanwezig zijn. Een prachtig verhaal over instrumenten die tot voor kort dik onder het stof stonden zonder dat iemand er notie van had dat ze een geschiedenis hadden. Dat verhaal wordt nu dus verteld. Want wat in en om het kasteel aanwezig is, is steeds de basis. Dat geldt ook voor het meubilair,

Interview de schilderijen, archiefstukken en dit keer ook de paddenstoelen. Er is heel veel stof voor verhalen te vinden, als je je er maar in wilt verdiepen. En dat hebben in de afgelopen jaren veel mensen met groot plezier en grote deskundigheid gedaan. Dat team blijft wel in stand, maar er moet iemand zijn die de kar blijft trekken. Een mooie kar. Eigenlijk meer een koets om in de sfeer van het kasteel en vervlogen tijden te spreken.”

Raampje Een goed, welhaast spannend, verhaal is soms in kleine, op het oog onbeduidende dingen te vinden. “Zo vonden we een paar jaar geleden een gebrandschilderd r­ aampje van Geelvinck in een laatje. En stel je jezelf de vraag hoe dat raampje daar komt, dan wordt vervolgens de relatie gelegd met Van Lynden en ga je er achteraan om er meer over te weten te komen. Dan ontdek je aan de hand van de archieven dat het gaat om een meisje dat in de 18e eeuw met een Van Lynden was getrouwd. Er was ook een J.C.E (Jan Carel Elias) van Lynden. Deze had de bijnaam ‘Goeie Karel’. Deze kwam in 1861 op het k­ asteel wonen en nam veel archiefstukken mee uit de regio Nijmegen waar hij vandaan kwam. En dat waren heel veel bronnen om je in te kunnen verdiepen. Wat het archief van het kasteel betreft is veel aan ‘Goeie Karel’ te danken waarover we nu kunnen publiceren.” Werk De productie van een nieuw jaarboek neemt steeds een jaar in beslag. En met succes, want er zijn al enkele edities totaal uitverkocht. Jaspers weet uit ervaring dat een nadere kennismaking met het kasteel en zijn geschiedenis gebaseerd kan zijn op het geschreven woord. “Dat was ook bij mij zo. Ooit tikte ik in ’s-Hertogenbosch een boek over het kasteel op de kop en was mijn interesse spoedig gewekt. Ik kwam op het spoor van de Keukenhof bibliotheek, waarin een schat aan gegevens uit lang vervlogen tijden is opgeslagen. Al die (vaak kostbare) boeken hebben inmiddels hun plek gevonden in een prachtig gerestaureerde torenkamer. De ‘Boekentoren’, waarvan de deur stijf op slot zit als er niemand aanwezig is die toestemming heeft om die kamer te openen. Het was een geweldige kennismaking”, aldus Jaspers die de liefde voor het boek met de paplepel kreeg ingegoten. Vader Jaspers was namelijk (hand)boekbinder en er kwamen dus nogal eens wat boeken voorbij. “Die boeken in het kasteel stonden daar maar zo’n beetje te staan. Zonder dat iemand er iets mee deed. Totdat we ons erin gingen verdiepen. Toen was het idee om Jaarboeken te maken snel geboren. Een schat aan gegevens is in die boeken te vinden, maar je moet er wel zin in hebben en aanvoelen welke gegevens relevant zijn voor het uitdiepen van bepaalde onderwerpen. En als dat zo is… dan grijpt het je. Dan wordt het spannend. En kan het nog spannender. Zoals bij het beschrijven van de schilderijen die ooit in het kasteel hingen. Ineens is er dan het bericht dat zo’n werk bij de veiling van Christies te koop werd aangebo-

Goeie Karel den en het Frans Hals Museum het schilderij kocht. Het navorsen van al die schilderijen heeft ook in hoge mate bijgedragen aan het restaureren van de Blauwe Salon zoals die nu is. Indertijd hingen daar enorm veel schilderijen. Die zijn niet terug en ook onbetaalbaar, maar wel zijn de nodige doeken opgespoord en is alle medewerking verleend om er prachtige reproducties van te maken. Of die kroonluchter in de Van Kinsbergen Kamer. Een gift van de Amsterdamse antiquair Herman Bill, die ontzettend veel voor mij, en dus in feite voor het kasteel, heeft gedaan. Prachtige belevenissen die het werk als kasteelbibliothecaris en redactiesecretaris heel veel inhoud hebben gegeven.”

Stoppen Jaspers kan uren vertellen over wat hij allemaal is tegengekomen bij zijn navorsingen. Veel van die verhalen zijn terug te vinden in de Jaarboeken. Ondanks de vele prachtige uitdagingen en de schitterende resultaten, vindt hij het toch tijd om er nu mee te stoppen. “Dat vind ik best jammer, maar het is verstandig en realistisch om dit werk nu aan jongeren over te geven. Waarvan ik natuurlijk wel hoop dat die er zijn, want het zou heel jammer zijn als dit het einde van de serie Jaarboeken zou betekenen. Het team enthousiaste en bekwame medewerkers is nog helemaal intact, bronnen zijn er volop en in feite is er voldoende materiaal voor pakweg nog twintig Jaarboeken. Het meewerken aan die Jaarboeken was voor mij in elk geval ook een prachtige gelegenheid om de eigen kennis uit te breiden en te verrijken. Ik ben er trots op dat ik heb kunnen bijdragen aan het produceren van meer dan duizend pagina’s Keukenhofgeschiedenis en hoop dat er (maar dan zonder mij) nog heel veel pagina’s volgen!” nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

9

Adriaen Maertensz. Block bouwde Huis Keukenhof 10

De stichter van wat nu Kasteel Keukenhof is, was Adriaen Maertensz. Block. Maar dan niet het kasteel in de huidige vorm, want Block bouwde een flink en riant woonhuis. Pas later, onder andere eigenaren, werd het grote huis uitgebreid en de torens aangebouwd. Als zoon van Maerten Willemsz. Block en Maritgen Evertsdr. werd Adriaen Block in 1581 geboren in Gouda. Zijn ouders stierven kort daarna en in 1587 kwamen Adriaen, zijn broer Willem en zus Annitgen onder voogdij van Willem Evertsz. Calff en Jan Jansz. jonghe Calff en notaris Cornelis Willemz. Adriaen Block ontwikkelde zich als een ondernemende jongeman en bleek een echte gelukszoeker. Met succes, want op twintigjarige leeftijd was hij al schipper, ofwel gezagvoerder op ‘De Zwarte Leeuw’, een van de acht schepen onder admiraal Jacob van Heemskerk. Dit zeilschip maakte deel uit van een vloot van dertien schepen die onder bevel van admiraal Jacob van Heemskerk op 23 april 1601 uitvoer naar Oost-Indië. Tegen het einde van dat jaar wist de vloot de Straat Soenda tussen Java en Sumatra te bereiken. Na een tamelijk voorspoedige terugtocht arriveerde Adriaen Block in april 1603 weer

Boven: illustratie uit het boek Den Nederlandtsen Hovenier door Jan van der Groen (1670).

Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

in Nederland. Onderweg werd een Portugees schip, de Santa Catarina, een zogenaamde kraak, gekaapt die was beladen met porselein en zijde. De lading bracht enkele miljoenen op. Terug in Nederland trouwde Adriean in 1605 in Haarlem met Catharina van der Laen. Adriaen ontpopte zich tot een man met ambities wat hem in 1612 bracht tot de post van commandeur van twaalf of dertien schepen, die op reis gingen naar de Oost. Daarvan kwamen er na elf maanden uiteindelijk negen ongeschonden aan bij Bantam. Een viertal schepen wilde namelijk eerst het eiland Wight aandoen, maar kwam in een storm terecht. Twee schepen gingen verloren op de kust van het eiland. Aangekomen in de Oost werd Block ter verantwoording geroepen, omdat hij tegen de orders in Wight had aangedaan. Men vermoedde dat hij daar twee weken was blijven liggen om privé-aankopen te doen. Niets menselijks was hem vreemd en dus een reisje extra voor winstbejag ook niet. De vloot was vertrokken met 2.000 man aan boord en voer door naar de Molukken ter versterking van de scheeps­macht aldaar. Daar werd het fort op Tidore veroverd op de Spanjaarden en de voorraad kruidnagelen in brand gestoken. Van 1614-1617 was Block gouverneur op Ambon, maar hij blonk niet uit door leiderschap. In 1615 stelde Block een landraad in, waarin de zeven dorpshoofden die het dichtste bij het kasteel Victoria woonden zitting kregen. De andere dorpshoofden, zoals kapitein Hitoe, voelden zich achtergesteld. Onlusten als gevolg van zijn beleid maakten ingrijpen noodzakelijk. Er werd een vergadering bijeengeroepen door Van der Hagen. Block werd vervangen en Van der Hagen nam tijdelijk het bestuur als gouverneur over de Ambon over (november 1616 - februa­ri 1618). In juni 1617 werd Block formeel vervangen en de

partijen met elkaar verzoend. De opperkoopman van de factorij, Herman van Speult, werd aangesteld als zijn opvolger. In 1618 werd Block benoemd in de Raad van Indië. In november 1618 werd de stad Japara verwoest door Block om de gevangenen in Mataram vrij te krijgen. De plaatselijke Chinese handelaren werden naar Jakarta gebracht. Op zijn terugreis naar het vaderland ging hij aan land op het eiland Réunion, waar een inscriptie is aangetroffen waarin over zijn aanwezigheid wordt verteld. In 1619 arriveerde hij in Nederland. Terug in Indië was hij in 1629 tweemaal betrokken bij de verdediging van Batavia en hij werd benoemd tot baljuw van de stad. Aan het eind van dat zelfde jaar werd hij naar Bantam gestuurd om met de sultan te onderhandelen. Een Arabisch paard diende als geschenk. Op 16 juli 1629 werd de stad Tegal op vier punten in brand gestoken, 400 huizen en 200 prauwen werden verwoest, alsmede een aangelegde voorraad rijst. De opmars van het Javaanse leger werd daarmee bemoeilijkt. Ondertussen werd duidelijk dat Block illegaal wijn, boter, olijfolie, brood en timmerhout aan land had gebracht. Als straf werd zijn gage ingehouden en kreeg hij een geldboete van 12.000 gulden opgelegd. Block begon te schelden op zijn superieuren en werd gevangen gezet, na beschuldigingen van omkoperij en ongeoorloofde handelingen. Hij verloor al zijn functies en werd ongeschikt geacht nog enig ambt te bekleden. In 1630 ging Block met vrouw (en kinderen) terug naar het vaderland. Hij bedong niettemin voor de terugreis als passagier een plek aan tafel in de kajuit. In 1631 kwam het schip met daarop de familie Block bij Ameland aan. Menigeen had er al een vermoeden van dat Block zich in de loop der jaren al dan niet met illegale handel

een aardige rijkdom had weten te verwerven. Ook als Commandeur van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) ging het hem voor de wind. Later werd zijn geld besteed aan grote aankopen die hem wat aanzien betreft tot een heer van stand maakte. Zo woonde het echtpaar Block-Van der Laen een tijdje in Lisse in het huis Rosendaal aan de Heereweg. Tot 1653 heeft Adriaen Block Rosendaal in zijn bezit gehad. Maar Block had meerdere bezittingen in Lisse zoals Huis Ter Specke, het voormalige landgoed van zijn almaar in financiële problemen verkerende zwagers. En ook bezat hij niet ver daarvandaan nog een ander huis. Al met al was Adriaen Block voor Lisse een belangrijk figuur. Des te meer nog voor het Landgoed Keukenhof, want hij was degene die in 1641 het Huis Keukenhof heeft laten bouwen. Het huis dat twee eeuwen later van fraaie torens is voorzien en sindsdien grote bekendheid geniet als Kasteel Keukenhof. Of Adriaen Block ooit in Huis Keukenhof

Boven: schilderij Keukenhof ca. 1700 (anoniem). Rechts: het neoclassistische huis in landschappelijke parkaanleg, Lutgers ca. 1850.

nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

11

heeft gewoond blijft echter een vraag, want uit verschillende documenten blijkt dat hij in 1645, 1653 en 1655 in het huis Ter Specke woonachtig was. In 1646 kreeg hij van zijn zwagers, de twee broers van zijn vrouw, die in financiële moeilijkheden waren geraakt, het huis Ter Specke, dat al 118 jaar in de familie Van der Laen was. In 1657 verkocht hij grond aan de stad Leiden toen de Trekvaart naar Haarlem werd gegraven. Block was inmiddels de rijkste man in Lisse. Op ongeveer tachtigjarige leeftijd is Adriaen Block op 7 maart 1661 gestorven. Zijn echtgenote, Catharina van der Laen, was hem op 29 maart 1660 reeds in de dood voorgegaan. Naar alle waarschijnlijkheid zijn beiden in de Nederlands Hervormde Kerk Kerk op Het Vierkant begraven. Block bezat hier een zogenaamde grafstede met de nummers 71 en 72. Uit het testament blijkt ook

dat de plaatselijke predikant Romswinckel het aanzienlijke bedrag van 8.000 gulden erfde. Het echtpaar Block heeft (voorzover bekend) twee kinderen gekregen: Adriaen in 1620 en Catharina, die op 17 maart 1624 in de dorpskerk van Lisse (Grote Kerk) werd gedoopt. Bij het overlijden van Block waren diens kinderen echter al overleden. Even was er sprake van dat het grootste deel van de erfenis in handen zou komen van twee buitenechtelijke kinderen. Het bestaan hiervan heeft hij pas drie weken voor zijn dood in een testament opgebiecht en in die tijd werd dat als een grote misstap beschouwd. Een voor die tijd smeuïg detail is dat een zekere Pieter Meyndertsz. en Annetje Hermansdr., de moeder van Adriaen Blocks buitenechtelijke dochters, in het Huis

De Verenigde Oost Indische Compagnie

12

De Vereenigde Oostindische Compagnie, of in moderne spelling Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), was een beroemde en machtige Nederlandse handelsonderneming met een jarenlang monopolie op de specerijenhandel tussen Europa en Azië. De VOC was in de 17e en 18e eeuw het grootste handelsbedrijf ter wereld dat niet alleen op maar ook tussen Aziatische landen voer. De VOC wordt gezien als het eerste bedrijf dat aandelen uitgaf, teneinde de handelsexpedities te kunnen bekostigen. De VOC wordt ook vaak genoemd als de eerste multinationale onderneming. Dat kwam door de krachtige kapitaalstroom van voormalige Antwerpse kooplieden in Amsterdam en Middelburg en steun van de Staten-Generaal der Nederlanden waardoor het mogelijk was de kostbare reizen te organiseren. Het uitrusten van een vloot en bewapening kostte handenvol geld en de winsten bleven de eerste 21 jaar, ondanks de kaapvaart, dan ook beperkt. De VOC was niet alleen een handelsonderneming, maar ook een staatkundige organisatie. In een groot gebied in Zuidoost Azië regelde zij bestuur en rechtspraak, had een eigen leger en vloot en sloot naar believen tractaten met oosterse vorsten. Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

De VOC groeide in de 17e eeuw tot een bedrijf met naar schatting 11.000 medewerkers en zo’n 20 vestigingen. Er werd door de VOC handel gedreven (hoewel soms maar kort) met onder meer de havenstad Mokha in Jemen, Perzië, Gujarat, Malabar, Ceylon, de Coromandelkust, Bangladesh, Thailand, Cambodja, Vietnam, Taiwan, China, Japan en op de Molukken, waar lange tijd de meeste winst werd gemaakt. Op het toppunt van haar macht had de VOC 25.000 medewerkers in Azië in dienst. In Nederland had de VOC zo’n 3.000 medewerkers, en indirect waren nog vele duizenden mensen in de toelevering economisch afhankelijk van de Compagnie. Rond 1700 was de helft van het aantal medewerkers soldaat. Van hoog tot laag hielden de werknemers zich bezig met smokkel om hun salarissen van de VOC aan te vullen. De VOC kon niet anders dan deze handel oogluikend toestaan om het bedrijf gaande te houden. Het was zelfs levensgevaarlijk je aan de voorschriften te houden. Niettemin is de VOC in de tweede helft van de 18e eeuw ten onder gegaan aan interne corruptie en aanhoudend mis­ manage­ment. Bovendien bleek de Compagnie niet opgewassen tegen de toenemende Engelse invloed in Azië. Zeker is dat ten tijde van de Bataafse

Revolutie de handelwijze (vanuit humanitair oogpunt) en structuur niet langer aanvaardbaar werd geacht en de schulden en vorderingen zijn overgegaan naar de Nederlandse staat.

Oprichting Tussen 1498 en 1595 was de specerijenhandel volledig in handen van Portugal, nadat Vasco da Gama de vaarroute om Afrika ontdekte. Kaarten werden strikt geheimgehouden, zodat Portugal in feite het monopolie op de handel had, gedekt door het pauselijke Verdrag van Tordesillas. Pas toen Jan Huygen van Linschoten, die lange tijd in Portugese dienst was, terugkwam uit de Oost, en in 1595 zijn Reys-Gheschrift publiceerde, verkreeg men de noodzakelijke kennis om zelf een expeditie uit te rusten. Hij suggereerde niet door de Straat van Malakka te varen, maar door de Soenda Straat, zodat met minder Portugese tegenstand behoefde te worden gerekend. Voordat de VOC in 1602 het licht zag bestonden er zeven jaar lang verschillende voorcompagnieën. Johan van Oldenbarnevelt zag de situatie met zorgen aan; de voorcompagnieën waren vooral bezig elkaar te beconcurreren en de winsten namen snel af. Toen in 1600 de Engelse Oost-Indische Compagnie werd opgericht, spoorde

Keukenhof hebben gewoond. Meerdere aanwijzingen wijzen namelijk in die richting. Echter, de nalatenschap van Adriaen Block gaat aan de neus van deze buitenechtelijke kinderen voorbij. Ook Maria, de zuster van Block´s vrouw Catharina van der Laen, vist ondanks een eerder testament achter het net. Na juridische touwtrekkerij komt het merendeel van de nalatenschap uiteindelijk in handen van de toen nog zeer jeugdige kleinzoon Adriaen Andelot en andere kleinkinderen. Ironisch genoeg komen het Keukenduin en het Huis Keukenhof, nadat de onroerende goederen van de hand zijn gedaan, in 1662 toch weer in handen van Jonker Adriaen van der Laen. Lang heeft deze er niet van mogen genieten, want in 1666 werden zowel het Huis Keukenhof als de boerderij weer verkocht. Slechts het Keukenduin heeft Jonker Adriaen tot zijn dood in 1681 kunnen behouden.

hij de Staten-Generaal aan om aan de veelheid van kleine en grote compagnieën een einde te maken en alle voorcompagnieën in één grote compagnie te laten opgaan. In 1602 werd in Middelburg tot de oprichting van de VOC besloten. De besprekingen, die op 5 maart 1602 in Middelburg aanvingen tussen de Staten van Zeeland en de Staten van Holland – waarbij naast de stadhouder, ook de beide raadpensionarissen aanwezig waren – resulteerden niet zo maar in een samenwerking op het gebied van de handel. De Zeeuwen bleven op het standpunt staan, dat er periodiek ook in hun gewest vergaderd zou worden en dat er per kamer zou worden gestemd en niet hoofdelijk. Stadhouder Maurits riep Middelburg en twee kleine Zeeuwse steden bij elkaar, die ieder ook een bewindhebber eisten en een aandeel in de bouw van schepen. Balthazar de Moucheron wilde wel meewerken, maar eiste vrije vaart op de oostkust van Afrika en uitstel van betaling. De Zeeuwen werden vermaand beter te letten op de schade en de interest. Van het gezamenlijke kapitaal van 6,4 miljoen gulden bracht Amsterdam 57% in, Middelburg 20%, Enkhuizen 8%, Delft 7%, Hoorn 4% en Rotterdam 4%. De 76 eigenaren van de diverse voorcompagnieën verkregen allen dezelfde waardigheid en behielden die voordelige positie hun leven lang.

Optreden in de eerste jaren De uitreding van schepen was een zo kostbare aangelegenheid dat er aanvankelijk weinig winst werd gemaakt. Typerend is het feit dat de bewindhebbers van de VOC aanvankelijk uit eigen zak de boekhouders, kassier en het overige kantoorpersoneel moesten bezoldigen. De koersen van de actiën stegen snel toen Steven van der Hagen in 1605 als eerste met een rijke lading terugkwam en er in 1607 geruchten waren over de verovering van Malakka. Vanwege het ophanden zijnde Twaalfjarig Bestand vond de stadhouder uit strategische overwegingen dat de aandacht moest worden afgeleid naar Azië waar de vijand uiteraard zwak vertegenwoordigd was. De oude en nieuwe bewindhebbers gingen akkoord met een offensief optreden van de VOC, wat niet alle bewindhebbers kon bekoren. Al in 1605 werd Isaac le Maire vanwege malversaties de bewindhebbers­kamer uitgezet; hij kon zich niet langer vinden in het monopolie en zon op wraak. In 1609 verliet Syvert P. Sem met een aantal mede­standers – maar mogelijk ook Cornelis Matelieff de Jonge uit Rotterdam – die zich niet konden verenigen met de agressieve politiek de VOC uit vrije wil. Inmiddels was er een overdreven grote voorraad specerijen opgebouwd, maar een winstuitdeling bleef uit. De verliezen van Matelieff en Paulus van Caerden drukten de koers. De lastige Le Maire

beschuldigde de bewindhebbers van slechte bedrijfsvoering en begon een tegenactie door een compagnie in aandelen op te zetten om zo de bewindhebbers onder druk te zetten. De Heren XVII benoemden, met toestemming van de Staten-Generaal, Pieter Both als eerste gouverneurgeneraal met uitgebreide bevoegdheden inzake benoemingen. Hij kon naar eigen inzicht handelen met de bedoeling verdere kritiek in de kiem te smoren. Eerst in 1610 werd dividend uitgekeerd aan de participanten. De uitkering was evenwel niet naar ieders wens, want ze was in natura en de markt was verzadigd. Na 1611 keerde de VOC jarenlang geen dividend uit. De bewindhebbers hadden na de verkoop van de aangevoerde handelswaar en de uitrusting van een nieuwe vloot het surplus steeds onderling verdeeld, zonder reserves aan te leggen voor tegenslagen. In 1612 verklaarde de Heren XVII dat het onmogelijk was de eerste tienjarige rekening af te sluiten en de participanten die dit wensten hun geld terug te geven. De StatenGeneraal billijkten de zelfverrijking van de directieleden en bepaalden dat de kapitaalverstrekkers nog tien jaar op hun geld moesten wachten.

Foto boven: replica van de Oostindië­ vaarder Het Duyfken, mogelijk het schip waarover Block in 1612 het bevel voerde.

nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

13

‘De Heren die biefstuk eten’ ’t Was een lange en soms moeizame weg, denkt Herman Hollander hardop. En ook heel kostbaar, haast hij zich te zeggen. Hoeveel het hele proces precies heeft gekost, wil hij niet kwijt, maar denk maar met een half miljoen stop je het niet..

Het duurste zijn alle consultants, adviseurs en ingenieurs­ bureaus, maar je kunt er niet om heen! Ik weet nog goed de eerste reactie bij de gemeente toen wij in 2003 met ons ontwikkelplan voor het landgoed kwamen: Wie heeft het geschreven? Op ons antwoord wijzelf werd al snel duidelijk dat het goed bedoeld was, maar niet zo kon. Het moest door tenminste een gerenommeerd adviesbureau geschreven zijn. Enfin, in 2006 werd duidelijk dat de erfenis voor onze stichting een behoorlijke financiële staart had. Daardoor werden we gedwongen om snel aan een herinrichtingsplan te gaan werken. Zoiets doe je niet in je eentje. De commissaris van de Koningin, Dhr. Jan Franssen, die altijd veel voor ons heeft gedaan adviseerde om Mevrouw Professor Riek Bakker te benaderen met de vraag om als visionair de zaak vlot te trekken. En zij wilde wel! Zij ontwikkelde een strategie met verschillende scenario’s en dat zijn we samen gaan presenteren bij de gemeente, Zuid-Hollands Landschap, Holland Rijnland, de bloemententoonstelling en de Provincie. Het voor ons veruit beste scenario was om een aantal grondkavels in erfpacht uit te geven t.b.v. huizenbouw. Daardoor zou er een constante inkomstenstroom ontstaan zonder dat je er veel omkijken naar hebt. De reacties op dat scenario waren stuk voor stuk verpletterend: hoe wij toch het lef hadden om huizen te gaan bouwen in zo’n prachtige natuurlijke omgeving… Op onze vraag: “Wat dan wel?” Kon niemand een antwoord geven. Ik weet het nog goed: Mevrouw Bakker stond na een lange discussie op, pakte haar paperassen op en zei letterlijk: Ik flikker dit allemaal in de hoek, maar dan komen jullie wél aan tafel om mee te denken wat wél mag!

Masterplan Het werkte! Met alle partijen hebben we een stuurgroep gevormd en het Masterplan Méér dan bloemen opgesteld. Dat zag in november 2007 het levenslicht. De stuurgroep is begonnen met een inventarisatie van de belangen van alle betrokken partijen. Het landgoed wilde restaureren, de bloemententoonstelling een verbeterde logistiek, de

gemeente had zo haar wensen, evenzo de provincie en het Zuid-Hollands Landschap. Alle partijen deden mee in het besef dat er voor ieder wat zoets, maar ook wat zuurs in zat. Alle partijen hebben ook duidelijk aangegeven dat te beseffen en te accepteren!

Gebiedsvisie Nadat het masterplan was gepresenteerd en goed werd ontvangen, werd een zgn. gebiedsvisie opgesteld. Dit was in feite de uitwerking van een nieuw bestemmingsplan voor het hele landgoed. In dit stadium moest onderhandeld worden over de realisatie van de ideeën die in het masterplan waren opgenomen. Dat betekende ‘dealen’ met heel veel partijen. Daar heb ik het af en toe best moeilijk mee gehad. In het voortraject was praktisch iedereen het eens met nut en noodzaak van de herinrichting, maar toen puntje bij paaltje kwam werd die opstelling soms behoorlijk anders. Eén partij wilde eerst een behoorlijke appel uit het verleden schillen voordat er zelfs maar verder gesproken kon worden. Dat heeft de zaak bijna een jaar vertraagd. Een andere partij benaderde alles niet zakelijk, maar erg emotioneel. Zo werd ons bestuur een keer betiteld als ‘de Heren die biefstuk eten’. Alsof wij een stel feodalen uit een vroeger verleden zouden zijn. Ons bestuur is vrijwilliger (!!) en deed dit niet om er persoonlijk beter van te worden. Een andere, minder plezierige ervaring was het hele proces met de ‘winkeltjes’. Zonder dat wij het wisten besloot het bestuur van de bloemententoonstelling eenzijdig om de bussen niet langer op het voorplein te laten parkeren. Het leidde tot enkele rechtszaken. Tijdens de behandeling van de gebiedsvisie in de gemeenteraad begin 2010 werd raadsbreed een motie aangenomen waarin met zo veel woorden stond vermeld dat wij goed met de veehouders moesten omgaan. Vreemd als je beseft dat de relatie tussen verpachter en pachter in de pachtwet ligt vastgelegd. Als je die wet ként, dan realiseer je je dat deze motie niet alleen totaal overbodig is, maar ook een zeker wantrouwen uitspreekt. Als er nl. één wet is waarin ongelijkheid van partijen is vastgelegd dan is het wel de pachtwet. Dat stamt nog uit de oude tijd dat arme pachtboeren werden uitgemolken door de grote landeigenaar. Nu heeft de reguliere pachter altijd de wet aan zijn zijde en de verpachter heeft feitelijk geen been om op te staan. Bestemmingsplan Na het aannemen van de gebiedsvisie in de gemeenteraad, en de maand daarop in de provincie, lag de weg naar het nieuwe bestemmingsplan open. Dat zou in theo­rie ongeveer 2 maanden in beslag nemen. Maar... eerst moest het bollengrond compensatieprobleem opgelost worden. We hebben daarvoor verschillende varianten aangedragen, waarbij we een voor alle betrokkenen gunstige grondruil hebben voorgesteld. Beide varianten werden echter onacceptabel gevonden en uiteindelijk heeft het geresulteerd in een constructie

waar velen zich in kunnen vinden. Maar… niet iederéén! Deze onderhandelingen hebben ook ruim een jaar geduurd. De gemeenteraad heeft uiteindelijk op 19 juni 2012 het bestemmingsplan aangenomen, ruim 6 jaar na de eerste bijeenkomst van de stuurgroep... Al met al een periode van veel vergaderen, afstemmen, rapporten produceren en alternatieven bedenken en tijd verliezen. Ik ben van mening dat dit bestemmingsplan er al eind 2009 had kunnen en moeten zijn. We zijn door de tijd behoorlijk ingehaald! Denk alleen maar aan de totaal gewijzigde economische situatie van ons land. Omzetting van landbouwgronden voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) vindt niet meer plaats, waardoor wij aanzienlijke bedragen mislopen die wel in het masterplan als financieringsondersteuning waren meegnomen. Als je dan bedenkt dat dezelfde overheid die de toenmalige situatie van het landgoed aangreep om af te dwingen dat de EHS hier gerealiseerd zou worden nu openlijk afdingt op de marktwaarde van die grond, dan voel je je als particulier groenbeheerder in de kou gezet... De afspraak was immers: ieder wat zoets, maar ook wat zuurs… en nu die partij het zoete heeft ontvangen (42 ha. natuurgebied ten zuiden van de Stationsweg) laat ze het zure aan zich voorbij gaan. Sterker nog, zij legt dat zure ook nog bij ons. Dat voelt niet goed aan.

Alles wordt anders Of ons bestuur er aan begonnen was als we dit allemaal hadden geweten? Het is wel een hele zware en dure bevalling geworden. Stel, dat we alles hadden gelaten zoals het was toen we het erfden, dan had niemand ons dat kwalijk kunnen nemen. Dan hadden we geen investeringen hoeven doen en geen grote zorgen gehad. Door de jaarlijkse inkomsten van de pachters zonder grote uitgaven voor onderhoud hadden we misschien wél af en toe biefstuk kunnen eten. Maar als je bedenkt wat er allemaal gerealiseerd is en welke zorgen we als vrijwilliger op de schouders hebben genomen, dan kun je je afvragen: Waarom eigenlijk ? Het antwoord is simpel: Omdat het landgoed het waard is! En natuurlijk zijn er heel veel goede ervaringen en resultaten! Als ik denk hoe goed de relatie met de bloemententoonstelling door het samen optrekken is geworden en de samenwerking met de gemeente, zowel op bestuurlijk als op ambtelijk vlak! Volgens mij een lichtend voorbeeld voor gemeentelijke overheden in het algemeen. Alleen al het feit dat wij inmiddels een kleine 7 miljoen aan subsidies hebben ontvangen. Die komen niet los als je je als erfgoedeigenaar niet laat zien! En nu is de weg vrij voor de realisatie van alle plannen zoals het museum, de oranjerie enz. De volgende fase van het landgoed is nu ingegaan. De titel van mijn nieuwjaarstoespraak was: Alles wordt anders! Dat hebben we in het verleden steeds ervaren en dat zal in de toekomst ook zo zijn. Let maar op. Maar of het dan biefstuk wordt? Ik weet nu al zeker van niet! nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

15

Natuur Kastelen liggen vaak op een landgoed en in een groene omgeving. Kasteel Keukenhof is gebouwd op oude duingrond en veen en al vanaf de bouw omgeven door groen. Aanvankelijke werd de Keukenhof omringd door diverse tuinen die van nut waren voor de bewoners (groenten, fruit en tuinkruiden) in combinatie met plezierelementen zoals een wandelallée en triomfbogen. Het Schilderij in de eetkamer van het kasteel (zie blz. 11) geeft daar een mooi beeld van! Nut en plezier gingen in die tijd hand in hand. In later tijd werden de strakke lijnen verlaten en vooral werd een meer landschappelijke tuin ontworpen door de Zochers. Op het landgoed rondom het kasteel – maar ook bij de bloemententoonstelling – is de invloed van Zocher nog duidelijk herkenbaar.

16

Een van de belangrijkste uitkomsten van de ‘vrienden­ enquête’ is de wens om veel te kunnen wandelen op het uitgebreide landgoed. De herinrichting van de Nieuwe Plantage die dit jaar voltooid is (zie blz. 15) bouwt voort op de in het verleden ingezette lijn en sluit goed aan op de wens van onze vrienden. Het is een prachtige locatie geworden en een plek om lekker te picknicken! Vanaf Meerzicht heeft u een fantastisch uitzicht over het park aan de ene kant en het kasteel aan de andere kant. Het landgoed wordt in fases gerenoveerd en in oude ­glorie hersteld. Het wandelgebied wordt daarmee verder uitgebreid en verlevendigd zodat u tijdens een wandeling volop van de natuur en speciaal aangelegde perken kunt genieten. In de nabije toekomst starten we met het aanbrengen van de volgende accenten: – bollen in het bos − ‘Ommetje van Meneer’ − natuurpad − pioenenshow − bomenhoroscoop voor kinderen − vuurwerkborder in de ommuurde tuin − wintertuin

Zo mooi en zo dicht bij huis… kom genieten! Elk jaargetijde heeft z’n charme en veel moois te bieden! Samen met onze ‘vrienden’ gaan wij een paar keer per jaar wandelen om van dit alles te genieten! Op maandag is het park alleen geopend voor schilders die gedurende alle jaargetijden kunnen vastleggen hoe afwisselend het landgoed door het jaar is. Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

Lang was de Keukenhof in particulier bezit. Na de tweede wereldoorlog heeft de laatste kasteel­ heer J.C.E. Graaf van Lynden de ‘Overplaats’ – het parkgedeelte ten noorden van de Stationsweg – in bruikleen gegeven. Dat park ontwikkelde zich al snel tot de wereldberoemde bloemen­ tentoonstelling Keukenhof. Het resterende park met het kasteel raakte langzaamaan in verval.

Nieuwe Plantage 17

Een bijzonder park op een historische plek Na het overlijden van de graaf kwam het landgoed in handen van Stichting Kasteel Keukenhof die zich ten doel heeft gesteld het kasteel met bijgebouwen en het omringende landgoed te restaureren en te behouden voor volgende generaties. De herinrichting van de Nieuwe Plantage (ook wel Nieuwe Plantagie genoemd) maakt deel uit van een alomvattend plan voor het renoveren van Landgoed Keukenhof. Een deel is nu getransformeerd tot een bijzonder en sfeervol park. De Nieuwe Plantage is in juni van dit jaar geopend door ir. J.J. Helder, voorzitter van de Federatie Particulier Grondbezit. Tijdens de opening werd tevens de eerste Zocherbank onthuld. De stichting hoopt in de toekomst door schenkingen meerdere Zocherbanken te kunnen plaatsen.

Historie De formele stijl uit 1694 is nog terug te zien in het gebied ten oosten van het kasteel. Deze – vroege classi­cistische –

periode kenmerkt zich door geometrische structuren. De buitenplaats wordt uitgebreid met de ‘Nieuwe Plantage’ en er ontstaat een nieuw assenstelsel. De hoofdas loopt vanaf het kasteel door het grondlichaam via Meerzicht naar de hoek van de Van Lyndenweg en de Stationsweg (zie bovenste kaart op blz. 17). Door het ontbreken van een duidelijke visie raakt het landschap gefragmenteerd. In later tijden werd de stijl meer landschappelijk. De Zochers ontwierpen in 1857 een totaalplan waarbij de ‘Overplaats’ en de buitenplaats rond het kasteel worden getransformeerd tot één samenhangend parklandschap. Rechte lijnen worden vervangen door gebogen lijnen die het geheel groter, spannender en schilderachtiger maken. De Zochers waren echter niet in staat hun werk te voltooien, met uitzondering van het vergraven van één van de terrassen heeft Zocher niet aan de Nieuwe Plantage gewerkt . Door latere ingrepen is het landgoed weer versnipperd. nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

Reconstructie van de grondaanleg rond 1694. gebouwen, bestaand en nieuw parkeren ontsluiting parkeren ceremoniële route ontsluiting particulier aan- en afvoer kunstdepôt houten afsluiting begrenzing met water

Stap voor stap wordt de hoofdstructuur vast­ gesteld. Daarna worden de paden ingetekend. Schets parkaanleg.

Ontwerp Michael van Gessel – landschapsarchitect en stedebouwkundige – is onder meer bekend van de herinrichting van parken en tuinen van historische buitenplaatsen. Bij zijn ontwerp voor de herinrichting van het gehele Landgoed Keukenhof vormen de oude structuren en het oorspronkelijke ontwerp van Zocher het uitgangspunt. Van Gessel bestudeert de geschiedenis en kijkt hoeveel van de vorige fases in het nieuwe plan kunnen worden verwerkt. Net als de Zochers in vroeger tijden probeert hij heden en verleden te laten samensmelten. Zo worden oud en nieuw omgevormd tot een modern en eigentijds geheel. Door ontwikkeling van het gebied toe te staan wordt het behoud gegarandeerd. Het formele deel in de vorm van een drietand en de kegelvormige berg Meerzicht behoudt zijn strakke karakter. De rest van het park blijft landschappelijk. Door de versnippering die in de loop der tijd is ontstaan waren sommige paden doodlopend. Door restanten van oude paden met elkaar te verbinden werd een nieuwe samenhang ­gecreëerd en ontstond een nieuwe padenstructuur. Rekening moest ook worden gehouden met de plaats van (nieuwe) gebouwen en de bereikbaarheid. Dat bleek een ware zoektocht. Voorts is gekeken waar bijzondere bomen stonden om deze zoveel mogelijk te kunnen behouden. Zo ontstond de hoofdstructuur en van daaruit werd laag voor laag het ontwerp ingevuld. Paden met ronde vormen nodigen uit om te dwalen en te ontdekken. Het hoofdpad heeft geen gebogen verloop en loopt van de nieuwe oostelijke ingang naar Meerzicht. Het kasteel wordt omringd door strakke gazons, terwijl de Nieuwe Plantage ruiger van karakter is. Kenmerkend voor het ontwerp van Van Gessel is het contrast tussen open en gesloten. Waar de bomen sfeer brengen door hun spel met licht en schaduw, wordt de open ruimte extra benadrukt door het omringende, meer gesloten deel. In het omliggende bosgedeelte zijn juist heesters bijgeplant om te zorgen voor meer beslotenheid. In de toekomst komen hier wisselende beeldententoonstellingen. In de nu ontstane situatie zijn diverse milieus gemaakt voor de beelden: sommigen staan mooi in het bos, anderen komen beter tot hun recht aan de randen.

De herinrichting van de Nieuwe Plantage (binnen de rode lijn ) is inmiddels voltooid.

Beplanting De keuze van de beplanting moet afgestemd zijn op het contrast tussen open en gesloten. In het hart van het terrein zijn veel bomen gekapt. Soms was de keuze moeilijk, maar veelal ontstond al een grote mate van openheid door de dode en weinig vitale bomen weg te halen. In de nieuwe situatie manifesteren de overgebleven bomen zich als fraaie majestueuze solitaire bomen. De vrijgestelde Tamme kastanje (Castanea sativa) is hier een mooi voorbeeld van. Ook de bomen langs een zijpad uit de oorspronkelijke

aanleg zijn vrijgesteld en daarmee duidelijk herkenbaar. De ontstane open ruimte is ingevuld als bloemrijk grasland. Bij de inzaai is een bloemrijk grasmengsel gebruikt dat naast diverse soorten grassen o.a. akkerhoornbloem, duizendblad, gewone margriet, gewone brunel, stijf havikskruid,vlasbekje en knoopkruid bevat. De klap­rozen en de korenbloemen die extra toegevoegd zijn, zorgen in 2012 voor een extra vrolijke noot. Na 2012 zullen deze echter zo goed als verdwijnen, het zijn immers soorten van de akker. In de nabijheid van het hondenkerkhof is openheid gecreëerd door de onderbeplanting onder de bomen weg te halen. Op de plekken waar Van Gessel in zijn ontwerp gesloten, dichte beplanting belangrijk vindt zijn veel heesters bijgeplant. Om deze voldoende groeikansen te bieden was het noodzakelijk meer licht in het kronendak van de bomen te brengen. Onder leiding van Jan van Duyn is in het najaar van 2009 begonnen met het kappen van bomen aan de kant van de Stationsweg . In het voorjaar van 2010 zijn hier de eerste heesters geplant. Langs de Stationsweg is voor relatief veel groenblijvende heesters gekozen, zodat ook in de winter het verkeer zo min mogelijk ervaren wordt. De schrale arme grond maakte het noodzakelijk zorg aan grondverbetering te geven. In het droge voorjaar van 2010 moest vaak water worden gegeven. Met als resultaat dat de meeste planten zijn aangeslagen. In totaal zijn 1.750 heesters geplant. Om de aantrekkelijkheid van het park te vergroten is gekozen voor heesters met verschillende bloeitijden, heesters met vruchten, heesters met fraaie herfsttinten en geurende heesters.

Meerzicht Het meest opvallende element van de terrassentuin is de conisch gevormde heuvel Meerzicht. Omdat Meerzicht stamt uit de formele aanleg uit 1694 is het een vereiste dat de strakke vorm – ook in de toekomst – behouden blijft. Bij de profilering van Meerzicht, op basis van historisch onderzoek, bleek dat de kern van de aanwezige heuvel niet vergraven behoefde te worden. Wel moest grond aan de basis van de heuvel verwijderd worden om aan de juiste maatvoering te voldoen. Het talud van Meerzicht is beplant met laurierkers (Prunus laurocerasus ‘Mano’ ) De wortels zorgen er voor dat het talud niet afkalft. Om ook in het begin verzekerd te zijn van voldoende stabiliteit zijn anti-erosiematten van Secalflor toegepast. Het hoogteverschil tussen de voet en de top van de heuvel bedraagt 4,5 meter. Om de top te kunnen bereiken is een trap van cortenstaal aangebracht. Voor dit materiaal is gekozen omdat het heel aards is (roest, aardse kleur), onderhoudsvrij is en een lichte constructie heeft. In de zomer contrasterend met het donkere groen van de laurierkers, in het najaar gaat de trap helemaal op in de herfstkleuren van afstervend blad. Het hart van de trap ligt exact in de hoofdas, de as die de verbinding vormt

tussen de westgevel van het kasteel en de entree op de hoek van de Van Lyndenweg en de Stationsweg.

Paden In het ontwerp van Van Gessel zijn twee type paden te onderscheiden. De lange, rechte paden en de gebogen, kronkelpaden. Het centrale pad, circa 300 meter lang, maakt deel uit van de hoofdas uit de formele aanleg van1694. Voor de herinrichting van de Nieuwe Plantage was dit pad niet meer als zodanig herkenbaar. De gebogen paden door en langs de beplantingen refereren aan de stijl van Zocher. Gekozen is voor schelpen als verhardingsmateriaal; dit materiaal is vanouds beschikbaar in de regio en is geschikt voor zowel de strakke, rechte paden als voor de meer natuurlijk ogende kronkelpaden. Langs de rechte paden zijn stalen hoekijzers aangebracht om de lijnen van het pad ook in de toekomst recht te houden en dient tevens voor de opsluiting van de schelpen. Om de lijn van het centrale pad te accentueren wordt een strook gras van circa 50 cm breed eens in de twee weken gemaaid. Dit in tegenstelling tot het naast liggende bloemrijke grasland. In de toekomst wordt het hoofdpad voorzien van een bescheiden verlichting. Ook zal het hekwerk langs de Stationsweg worden vervangen.

Dank Financiële hulp van het VSB Fonds en Fonds 1818 maakte het mogelijk dit ontwerp te realiseren. Het project is uit­ gevoerd door AW Groen uit Lisse. Speciale dank gaat uit naar het vele werk dat de vrijwilligers en medewerkers van Landgoed Keukenhof hebben verricht. Leo Schoolkate was als projectleider verantwoordelijk voor de realisatie. nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

19

Een genot om te eten, zowel lunch als diner!

Ook wij zijn ‘Vriend van Kasteel Keukenhof’ Heereweg 224 - 2161 BR LISSE Tel.: 0252 418023

www.restaurantdevierseizoenen.nl Coupon 1* Bij inlevering van deze coupon, ontvangt u een gratis glas prosecco. Max. 4 personen per coupon. Geldig van zondag t/m donderdag.

Coupon 2* Komt u lunchen of dineren met een gezelschap van meer dan 15 personen, dan eet elke 8e gast gratis!

* Geldig tot 1 maart 2013 (niet geldig op feestdagen); niet geldig in combinatie met andere acties.

* Geldig tot 1 maart 2013 (niet geldig op feestdagen); niet geldig in combinatie met andere acties.

Art Foundation Voor het kunstbeleid op uw Kasteel Keukenhof is de Kasteel Keukenhof Art Foundation opgericht, waarvan het bestuur heel internationaal is georiënteerd. De bestuursleden vervullen stuk voor stuk een belangrijke (directie-)functie bij musea of galleries in de omringende landen en zetten zich in om van Keukenhof een internationaal toonaangevend museum voor hedendaagse kunst te maken. De toon is al gezet met de 2 exposities onder de veelzeggende titel: ‘Van bij de Buren’. Na België was dit jaar Duitsland aan de beurt en voor 2013 staat de expositie ‘Van bij de buren – Engeland’ op de rol.

Beide exposities kregen in toonaangevende dagbladen en magazines lovende kritieken. Logisch ook want men vindt werken van absolute topkunstenaars zoals Philippe Parreno, Wim Delvois, Carsten Holler, Bill Viola, Angela Bulloch en vele anderen. De verwachtingen voor Van bij de buren – Engeland zijn dan ook hoog gespannen. Het is af en toe wel wennen om de hedendaagse kunst in zo’n historische omgeving aan te treffen. Soms lijkt er zelfs sprake van disharmonie, maar het gaat bij kunst om de impliciete boodschap van het geheel. Hedendaagse kunst is niet vrijblijvend, en men moet de boodschap achter de kunst willen en kúnnen zien. Dan krijgt het waarde! En die waarde wordt nóg groter dankzij de historische omgeving. Gijs Stork, conservator van de Kasteel Keukenhof Art Foundation, heeft zijn sporen verdiend in de internationale kunstwereld . Hij is vol goede moed dat op termijn uw Kasteel Keukenhof dezelfde relatie met Amsterdam krijgt als het Versailles met Parijs. Iedere toerist die Parijs bezoekt, maakt een uitstapje naar Versailles… Daarom zetten we zwaar in op samenwerking met Amsterdamse musea en de Amsterdam Tourist and Congress Board om de buitenlanders naar Lisse te halen. Op de opmerking dat er met kunst geen droog brood valt te verdienen en dat alle musea tegenwoordig zo ongeveer met sluiting bedreigd worden is het antwoord heel duidelijk: wij zijn er van overtuigd dat we het wél kunnen. Wij zien de kunst als essentieel onderdeel van het ensemble: een buitenplaats zonder kunst is geen buitenplaats!

Lisser Art Museum Het landgoed krijgt in de nabije toekomst een nieuw museum – ’t LAM – dat plaats zal bieden aan de kunstcollectie van familie Van den Broek. In dit privémuseum wordt de uitgebreide kunstcollectie van de Van den Broek Foundation geëxposeerd. De collectie bestaat vooral uit moderne kunst met voedsel als belangrijkste thema. In het volgende magazine meer hierover. Daarnaast zijn er samenwerkingsverbanden met diverse musea, fondsen en privéverzamelaars. Tentoonstellingen Het seizoen werd geopend met de tentoonstelling FLOWERCastle, die te zien was in het voorjaar in de tijd dat ook de bloemententoonstelling open was. En dus werd het een expositie met veel bloemen. Zoals het ‘bloe-

menmeisje’ van Pedrag Pajdic (foto: A Girl With A Taste For Flowers, 2012) of een stoffen kroonluchter van Niels Broszat. Bloemen in de vorm van tulpenvazen van onder meer Makkink & Bey en Studio Job. Een reis langs 40 Nederlandse buitenplaatsen in één dag… Dat was mogelijk bij Het Grootse verkleind, een tentoonstelling waar 40 maquettes van buitenplaatsen te zien waren. De maquettes gaven een prachtig beeld van de ontwikkeling van de buitenplaatsen en bijgebouwen.

Hedendaagse kunst in een mooie, luisterrijke omgeving. A collection for Aruba – Gedurende een aantal jaren heeft een verzamelaar van hedendaagse kunst veel kunst aangekocht van Arubaanse kunstenaars. Daarmee steunt hij de (vaak jonge) kunstenaars. Nu heeft hij de gehele collectie belangeloos geschonken aan Aruba. Voordat de collectie definitief uit Nederland naar Aruba vertrekt was hij in mei en juni nog te bezichtigen bij Kasteel Keukenhof. Op 14 juli opende Van bij de buren – Duitsland. Gijs Stork en Sabine DumontSchutte maakten een selectie uit Duitse privécollecties. Het resultaat is een ingetogen expositie met internationale topkunstenaars onder wie Carsten Höller, Wolfgang Tillmans en Bruce Nauman. Aangevuld met werk van minder bekende kunstenaars. In het volgende magazine meer over de Art Foundation.

nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

21

‘Toscane in Lisse’ Toscaanse beelden van Karel Appel

Dit jaar hoeft u niet naar Italië om de serene sfeer van Toscane te kunnen proeven. Toscane bevindt zich namelijk tot en met 21 oktober in een nieuwe beeldentuin, gelegen bij Kasteel Keukenhof. Deze beeldentuin, Cobra buiten, is een samenwerking van het Cobra Museum en Kasteel Keukenhof. Met steun van de BankGiro Loterij vinden in Cobra buiten in drie achtereenvolgende jaren beeldententoonstellingen plaats met moderne kunst van Cobra kunstenaars. In deze eerste Cobra buiten tentoonstelling worden unieke beelden getoond van de wereldberoemde Nederlandse kunstenaar Karel Appel (1921-2006). De beelden voor deze Cobra buiten tentoonstelling, getiteld Hof van Appel, maakte Karel Appel in de jaren negentig op zijn Toscaanse landgoed.

23

Hof van Appel Karel Appel maakte de beelden voor Hof van Appel in Toscane, waarbij hij zich liet inspireren door het zonlicht en het landschap dat hij kon zien vanuit zijn atelier. Hij gebruikte voorwerpen uit de wijnbouw die hij vond op het landgoed van de kunstverzamelaar en wijnverbouwer Giulio Baruffaldi. De beelden van de ‘gevonden voorwerpen’ werden vervolgens uitgevoerd in brons en kregen een door Appel gekozen plek op het landgoed van Baruffaldi. Ook maakte Appel een aantal verrassende keramiekobjecten. Voor Hof van Appel zijn de beelden voor het eerst van het Toscaanse domein van Baruffaldi gehaald en worden ze nu getoond in het zo geroemde ‘Hollandse licht’. De kunst van Cobra Zestig jaar geleden besloot een aantal jonge gedreven Nederlandse, Belgische en Deense kunstenaars een groep te vormen. Zij hadden dezelfde revolutionaire ideeën en noemden zich experimentele kunstenaars. De oprichters van Cobra, die in 1948 bijeen kwamen in hotel Notre Dame te Parijs, waren onder meer Constant Nieuwenhuys, Karel Appel en Corneille uit Nederland, Christian Dotremont uit België en Asger Jorn uit Denemarken. Dotremont noemde de groep Cobra, naar de hoofdsteden van de landen van herkomst van de

Cat on the Roof (Kat op het dak), 1991

nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

initiatiefnemers: Copenhague, Bruxelles, Amsterdam. Vele jaren later heeft de kunst van de Cobra beweging een vaste plaats verworven en wordt Cobra kunst in Nederland beschouwd als cultureel erfgoed, met een eigen museum om trots op te zijn.

Karel Appel in Toscane Karel Appel had al in New York, Connecticut en Monaco gewoond en gewerkt toen hij eind jaren tachtig het Toscaanse domein Villa Licia tot atelier liet verbouwen. Villa Licia (foto linksboven) is vernoemd naar het klooster Santa Lucia dat zich ooit op deze grond bevond. Van het oorspronkelijke klooster was alleen nog de kapel over, die Appel gebruikte als droogruimte voor zijn schilderijen. In het gebouw naast de kapel liet de kunstenaar twee verdiepingen ombouwen tot atelier, met een groot nieuw raam. Hij kon er uitkijken over zijn eigen grond, een weids landschap met cipressen, olijfbomen en met hier en daar een boerderij, en in de verte een kerk. Toen Karel Appel in 1989 zijn landgoed in de buurt van het dorpje Mercatale kocht, was Giulio Baruffaldi net klaar met de liefdevolle restauratie van zijn 15e eeuwse wijnboerderij. Midden in de heuvels van de regio Chianti Classico, negentig kilometer ten oosten van Pisa en vijftien kilometer ten zuiden van Florence tussen wijngaarden en kleine dorpjes, bevindt zich Villa Loggia, het landgoed en kunstcentrum van Baruffaldi (zie foto links: Guilio Baruffaldi bij een beeld van Arman).Baruffaldi’s collectie van beelden van Karel Appel was tot voor kort in Nederland vrijwel onbekend. Looking Through the Open Window, 2001

De Toscaanse beelden zijn uniek in Appels oeuvre. Het brons is deels wit beschilderd, de lichamen van de figuren zijn gevormd met materialen afkomstig uit de wijnbouw: deksels van vaten, een blaasbalg, resten van de meest uiteenlopende versleten materialen die nog altijd herinneren aan de oude gebruiksfunctie. In Toscane zijn de beelden in volledige harmonie met de liefdevol gerestaureerde 15e eeuwse boerenwoning.

Le Muse Bij een bezoek aan de wijnboerderij van Baruffaldi, omgeven door Appels bronzen beelden, wacht de sensatie vooral aan de voorkant van de licht okerkleurige Renaissancevilla (ooit eigendom van Lorenzo di Medici). Daar eist een indrukwekkende installatie alle aandacht op, vier klassieke vrouwfiguren van wit keramiek, elk losjes beschilderd en samen de vier jaargetijden verbeeldend. In het midden staan twee grote tafels en aan de zijkanten zes vuurschalen op ranke zuilen, ook van keramiek. Elk object is voorzien van ultramarijnblauwe beschilderingen waarin je ogenblikkelijk de hand van Karel Appel herkent. Het is een verrassend en adem­ benemend geheel dat nu te zien is in de ommuurde tuin Frederik’s Hof.

Horse (Paard), 1991

Le Muse (Muze), 1995

En volgend jaar…. In 2013 zal het landgoed bevolkt worden door beelden van de Japans-Amerikaans- Nederlandse beeldhouwer Shinkichi Tajiri (1923-2009). Het Cobra Museum heeft binnen haar muren een unieke droge Zen tuin waarin platen van cortenstaal een haiku vormen. De uit een oud adellijk geslacht stammende Tajiri (Samoerai’s, priesters) trok zich in 1962 terug in Kasteel Scheres te Baarlo. Daar werkte hij aan zijn krijgers, zijn vechtmachines en later aan zijn grote symbolische knopen. Op 2 mei 2007 onthulde koningin Beatrix in Venlo vier beelden van Tajiri. De zes meter hoge beelden staan aan weerszijden van de stadsbrug van Venlo. Deze brug, die een tijdens de oorlog opgeblazen brug vervangt, fungeert als toegangspoort voor Venlo vanuit het westen, en de beelden fungeren als ‘wachters’ van de brug, en moeten de brug beschermen tegen oorlog en geweld. Bekend is ook Tajiri’s Meeting Point op Schiphol in de vorm van een grote witte polyester knoop.

Ter gelegenheid van de tentoonstelling heeft het Cobra Museum voor Moderne Kunst een catologus uitgegeven. U kunt de catalogus op het landgoed kopen.

Kasteel Cultureel Eind 2011 is Stichting Kasteel Keukenhof Cultureel opgericht met als doel: het organiseren van culturele activiteiten op Landgoed Keukenhof op het gebied van podiumkunsten.

De werkzaamheden van het bestuur, medewerkers en de vele vrijwilligers passen uitstekend in de algemene doelstelling om Kasteel Keukenhof uit te laten groeien tot een centrum van kunst, cultuur, architectuur en natuur- en tuinbeleving. Het bestuur bestaat uit voorzitter Adri de Roon, penningmeester Frank Schermer Voest, secretaris Harry van den Aardweg en Herman Hollander. Als financieel adviseur is Ton Smakman bij het geheel betrokken.

26

De vrijwilligers die – naast enthousiasme – ieder hun eigen expertise in de Stichting Kasteel Keukenhof Cultureel brengen, zijn er in het eerste seizoen in geslaagd om een reeks aantrekkelijke optredens neer te zetten. De nadruk van het seizoen 2011-2012 lag vooral op de klassieke muziek. Hiervoor is de werkgroep Klassiek verantwoordelijk, onder de bezielende leiding van Janny Horsman. Mede dankzij een intensieve samenwerking met het Koninklijk Conservatorium Den Haag en de Frank Sanders Academie konden vele liefhebbers genieten van hoge kwaliteit muziek en podium­ kunst. Het is moeilijk om uit een dergelijk programma enige hoogtepunten te noemen, maar de Laureaten van het Prinses Christina Concours en de masterclass van Vera Beths maakten een onvergetelijke indruk. Verder oogstte ook de uit de regio afkomstige Annerie van Loenen veel bijval. Gedurende het afgelopen seizoen werd in de programmering ook ruimte voor de kleinkunst gemaakt. Het optreden van onder meer Bert van den Brink bleek een voltreffer. Voor het komend seizoen wordt dan ook een aantal optredens in het lichtere genre geprogrammeerd als aanvulling op de klassieke concerten. Zo wordt gedacht aan het repertoire van de troubadour; hiervoor wordt al een avond in oktober gereserveerd voor de muziek van Cornelis Vreeswijk. Verder wordt er gedacht aan muziek van Brel en Drs. P. en ook jazz blijkt goed bij de wensen van de bezoekers aan te sluiten. Maar er blijft ook ruimte voor amateurkunst door middel van de Open Podia. Zowel deel­ nemers als publiek waardeerden de optredens. Uit een enquête onder de bezoekers blijkt verder dat het Koetshuis als een aantrekkelijke en sfeervolle accommodatie ervaren wordt. Naast de programmering wordt ook de ontvangst en begeleiding van artiesten en bezoekers gewaardeerd. Hiervoor is de inzet van de vrijwilligers onmisbaar.

Programma 2012-2013 Met trots presenteren wij het concertprogramma voor het komende seizoen: de werkgroep Klassiek heeft een mooi en gevarieerd programma met musici van topniveau samengesteld, waarbij jong talent weer veel aandacht krijgt. Marien van Staalen opent het seizoen met het ensemble Kailash. En er zijn drie concerten geprogrammeerd met het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. In december speelt het jonge pianotrio Busquin-art. Ook het optreden van Dana Zemtsov, die samen met haar familie een altvioolconcert verzorgt, is zeker vermeldenswaard. Net als de fado- en tangomuziek met de ensembles Fadango en Tango Aliado. In maart 2013 is er weer een o ­ penbare masterclass in het kasteel. En krijgt amateurtalent weer de kans in een Open Podium­ middag. De serie wordt afgesloten met de Laureaten van het Prinses Christina Concours.

Een overzicht van het programma vindt u in de Agenda op pagina 5.

Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

Informatie: www.frederikopstap.nl of bel 06 4167 7828

Frederik Op Stap High Tea op locatie

Vrienden van Kasteel Keukenhof ontvangen bij een boeking van een High Tea als welkomstdrankje een glas prosecco voor de hele groep gratis! (geldig t/m maart 2013)

Marconistraat 25 – Hillegom T 0252-52 98 10

[email protected] www.de-mon.nl

Kasteel Keukenhof: zichtbaarder en gastvrijer dan ooit!

Sinds de heropening van het kasteel in november 2011 is het voor veel mensen wel duidelijk dat Kasteel Keukenhof bruisender is dan ooit! Waar de ene dag getrouwd wordt, is de andere dag een inspirerende vergaderbijeenkomst in een van de stijlkamers van het kasteel. Op weer een ander moment vindt er een feest of evenement plaats. Vijf unieke en historische locaties: voor elke gelegenheid bent u bij ons aan het juiste adres. 29

Kasteel Keukenhof mag zich met trots in de rij scharen van meest populaire trouwlocaties van Nederland. Per jaar kiezen vele tientallen bruidsparen voor één van de bijzondere locaties van het landgoed. Van sprookjesachtige huwelijksvoltrekkingen in het kasteel of tuin tot sfeervolle recepties, stijlvolle diners en spetterende feestavonden: Kasteel Keukenhof maakt het mogelijk! “Dankzij onze jarenlange ervaring hebben wij goede contacten met cateraars, decorateurs, arrangeurs en andere dienstverleners in de branche. Daardoor zijn we in staat een pakket ‘op maat’ aan onze gasten te bieden”, legt Robert Faas van Kasteel Keukenhof enthousiast uit. Faas vervolgt: “Of mensen nu komen voor een bruiloft, een spetterend feest, een receptie, lunch of diner: Kasteel Keukenhof maakt er een bijzondere gebeurtenis van. Ik durf te zeggen dat wij niet gewoon zijn, wij zijn buiten­ gewoon! Buitengewoon goed in het ‘gewone’: het verzorgen van onze gasten, die altijd centraal staan. Service, kwaliteit en gastvrijheid op topniveau. Dat is onze kracht. Met een jong, enthousiast en gedreven team van betrokken medewerkers zetten wij altijd net dát stapje extra dat het verschil maakt.” Ook voor de zakelijke markt biedt Kasteel Keukenhof uitstekende faciliteiten. “Het indrukwekkende kasteel en het statige Koetshuis zijn schitterende locaties voor

vergaderingen, presentaties, diners of bedrijfsuitjes. Het Koetshuis kan ongeveer 200 gasten herbergen, terwijl de kamers in het kasteel geschikt zijn voor groepen tot 125 personen. Voor kleinere groepen is het sprookjesachtige Frederik’s Hof – waar je elk moment verwacht Hans en Grietje aan te treffen – geknipt. Ook het idyllische Washuis is tegenwoordig beschikbaar voor gezelschappen tot ongeveer 25 personen.

‘Wij zetten altijd net dát stapje extra dat het verschil maakt…’ Alle ruimten zijn voorzien van WiFi en alle benodigde apparatuur kan worden verzorgd. Aan alles is gedacht om van elke bijeenkomst een succes te maken.

Nederlandse handelsgeest in ’t weelderig groen “Een andere grote troef is onze ligging, grenzend aan bloemententoonstelling Keukenhof dat een apart onderdeel is van het landgoed. Voor internationaal opererende bedrijven is de combinatie van een bezoek aan de Keukenhof en vergaderen of dineren in het prachtige Kasteel Keukenhof, een ideale manier om zakelijke relaties aan te knopen of te verdiepen. Adriaen Maertensz. Block kan aldus goedkeurend neerkijken op zijn creatie, waar de Nederlandse handelsgeest nog altijd floreert tussen het weelderige groen van Landgoed Keukenhof.” nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

Van Lynden Society In 2009 werd de Van Lynden Society opgericht met als oorsprong en thuis­ basis Landgoed Keukenhof. De Van Lynden Society is hét ondernemers­ platform van Landgoed Keukenhof voor ondernemingen, die vanuit een maatschappelijke betrokkenheid met cultureel erfgoed een duurzame relatie aangaan met Landgoed Keukenhof, zowel financieel als persoonlijk. De Van Lynden Society wil haar leden betrekken bij Landgoed Keukenhof door hen de mogelijkheden en exclusiviteit die het landgoed te bieden heeft te laten ervaren. Dit wordt gerealiseerd door bijeenkomsten en activiteiten op het landgoed en in het kasteel te organiseren. Inmiddels hebben we een mooie traditie van activiteiten en bijeenkomsten opgebouwd.

Daar waar cultureel erfgoed en ondernemingen elkaar ontmoeten!

Activiteiten De bijeenkomsten variëren van netwerkbijeenkomsten tot ontbijtseminars met een zakelijk, cultureel en/of verbindend karakter. De Van Lynden Society heeft tijdens deze ontbijtseminars al een aantal zeer inspirerende sprekers mogen verwelkomen, waaronder prof. Heertje, Paul Baan, Henk Gemser, Henk Vermaas (voormalig CEO Capgemini), Johan Ram (directeur Rabobank Bollenstreek), Jan Franssen (Commissaris van de Koningin). Alle sprekers komen uit het netwerk van de Van Lynden Society en haar leden. Naast de netwerkbijeenkomsten (‘kasteelborrels’) en ontbijtbijeenkomsten die de Van Lynden Society organiseert worden de leden ook uitgenodigd voor speciale exposities en activiteiten die door Landgoed Keukenhof georganiseerd worden. Ook het jaarlijkse galadiner – dat in het teken staat van de geboortedag van Graaf Van Lynden – vormt inmiddels onderdeel van deze traditie. Daarnaast blijft de Van Lynden Society ook nieuwe initia­ tieven ontwikkelen om ondernemers en landgoed aan elkaar te verbinden.

Onze leden Trots zijn we op onze ‘Society Wand’, deze is te vinden in de hal van het kasteel met ons logo en een eervolle vermelding van onze leden. Ook zijn we trots op ons

ere-lid de heer John Cameron-Webb (Britse consul in Nederland). De leden van de Van Lynden Society zijn niet-regiogebonden ondernemingen, die vanuit een maatschappelijke betrokkenheid met cultureel erfgoed een duurzame relatie aangaan met Landgoed Keukenhof. Op dit moment telt de Van Lynden Society circa 35 leden. De lidmaatschapsinkomsten en de eventuele bijdrage voor de activiteiten die de Van Lynden Society s­ peciaal voor haar leden organiseert komen ten goede aan Landgoed Keukenhof. Leden van de Van Lynden Society dragen met hun lidmaatschap bij aan de maatschappij en aan het behoud van de exclusieve historische buiten­ plaats, Landgoed Keukenhof. In 2011 heeft de Van Lynden Society een nieuwe traploper geschonken aan Stichting Kasteel Keukenhof. Ons streven is om 100 bedrijven op deze wijze aan het landgoed te verbinden. Om deze ambitie te bereiken hebben we onze leden opgeroepen andere ondernemingen te enthousiasmeren en ook uit te nodigen voor de ontbijtbijeenkomsten. Daarnaast hebben we recentelijk een enquête onder onze leden gehouden. Met de resultaten van deze enquête gaan we nu aan de slag. Onze leden krijgen een vermelding op de Society Wand en op onze website (www.vanlyndensociety.nl). Daar­ naast kunnen zij jaarlijks een rondleiding door het kasteel voor 15 personen aanvragen en een concert van Kasteel Cultureel bijwonen. Ook wordt onze leden de mogelijkheid geboden om tegen gereduceerd tarief van het landgoed en de faciliteiten gebruik te maken.

Het bestuur De Van Lynden Society is ondergebracht in een stichting. Het bestuur van de stichting wordt gevormd door penningmeester Jack de Vroomen, voorzitter Marina Collier-de Vreede, secretaris Nico Schriek en bestuurslid Herman Hollander (foto boven: van links naar rechts). nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

31

Spelenderwijs leren

Educatie “Meneer, is de koning thuis?” Een jongetje van ongeveer 6 jaar, kijkt vol verwachting naar meneer Joop, die een groepje kinderen rondleidt in Kasteel Keukenhof. Tijd om te antwoorden krijgt meneer Joop niet, want een meisje roept alweer: “Daar, daar!” terwijl ze wijst naar een kaartje met een wapenschild erop. Meneer Joop geeft het haar, want met de code die erop staat kunnen de kinderen straks de schatkist in het kasteel misschien openmaken. Tegelijkertijd loopt een tweede groep door het park en een derde groep bezoekt het Koetshuis. Het is een tafereel dat steeds vaker op het landgoed te zien zal zijn. Nu de restauratie van het kasteel voltooid is en ook de tuinen en het landgoed in oude glorie worden hersteld, weten steeds meer volwassenen de weg te vinden naar onze prachtige buitenplaats.

Basisscholen En de kinderen dan? Stichting Kasteel Keukenhof hecht er grote waarde aan dat ook de jeugd bij het landgoed wordt betrokken. Samen met Teun van der Plas, afkomstig uit het onderwijs, werd gebrainstormd over de vraag: ‘Wat kunnen we zoal met kinderen van deze tijd op het landgoed van Kasteel Keukenhof doen?’ Er bleek veel mogelijk, ook al zaten er nogal wat haken en ogen aan sommige plannen. Er werd besloten om zich eerst te richten op de kinderen van de basisscholen. Aan de op te zetten programma’s werden de volgende eisen gesteld: – Kindvriendelijk en voor verschillende leeftijden. – Leerkrachtvriendelijk , d.w.z. geen extra werkdruk voor de leerkrachten. De programma’s moeten dus ‘kant en klaar ’ zijn. – De programma’s moeten met een minimum aan vrijwilligers kunnen worden uitgevoerd. – De programma’s moeten leuk en zinvol zijn en uitnodigen om nog eens terug te komen naar het landgoed. – Sponsors werven om een en ander te kunnen verwezenlijken. De programma’s voor de basisscholen zijn inmiddels klaar en we hebben al heel veel groepen op bezoek gehad. De reacties – vooral van jonge kinderen – zijn geweldig. Ook de leerkrachten zijn heel positief en de buitenschoolse opvang weet ons steeds vaker te vinden. Erfgoedspoor Samen met de stichting ‘Erfgoedspoor’ zijn de basisscholen benaderd om mee te doen aan ‘Erfgoedspoor

in Lisse’. Het bleek dat het door ons ontwikkelde programma daar naadloos inpaste. De groepen 5 t/m 8 van de basisscholen nemen elk jaar deel aan één activiteit. De groepen 7 nemen deel aan het project Buitenhuizen en bezoeken in dat kader het landgoed.

Voortgezet onderwijs Ook de leerlingen van het voortgezet onderwijs worden bij het landgoed betrokken. In de afgelopen periode hebben verschillende groepen van het Fioretti-college hun eindopdracht Kunst en culturele vorming op het kasteel gemaakt. Na een aantal rondleidingen werd een film gemaakt waarin zang, dans, interieur en architectuur aan de orde moesten komen. Het is fantastisch om de gemotiveerde en vindingrijke leerlingen aan het werk te zien. Ook leerlingen van andere vormen van het voortgezet onderwijs brengen regelmatig een bezoek aan het kasteel. Zij krijgen een rondleiding op hun niveau. Wie een kijkje neemt bij de oude boerderij zal zien dat de hooiberg totaal gerestaureerd is. Leerlingen van de bouwgroep van het ROC hebben – onder leiding van een leermeester van aannemer Du Prie – als afstudeerproject een nieuwe kap op de hofboerderij geplaatst. Een geweldig praktisch leermoment voor deze toekomstige bouwen timmerlieden.

Toekomst Er worden nu ‘slecht-weer’ programma’s ontwikkeld. Eén van de thema’s is ‘spelen in de oude tijd’. Wat deden mensen toen er nog geen tv was en niet iedereen kon lezen? Wat voor speelgoed hadden ze? Ook worden de mogelijkheden onderzocht om programma’s te ontwikkelen die de natuur van het landgoed als centraal thema hebben. Uiteraard is voor de ontwikkeling en verwezenlijking van programma’s veel geld nodig. We zijn dan ook blij dat er – ook in deze moeilijke tijden – sponsors zijn die ons hierbij willen helpen. nummer 1 • najaar 2012 | Kasteel Keukenhof

33

WELKOM!

GOLFEN TROUWEN FEESTEN ETEN & DRINKEN ZAKELIJKE BIJEENKOMSTEN CONDOLEANCES JEU DE BOULES WORKSHOPS EN MEER…

‘Landgoed Tespelduyn Er helemaal uit zijn, maar ook thuiskomen.’

WELKOM! Op slechts een paar minuten afstand van het strand, te midden van de drukke Randstad, ligt het landgoed Tespelduyn. Het is een oase van rust en sportieve ontspanning. Een plek waar c ­ ulinair veel te genieten valt. Dankzij de prachtige ligging – met een niet te evenaren uitzicht op de bollenvelden – is het landgoed bovendien bijzonder geschikt voor intieme en uitbundige feesten en productieve bedrijfsbijeenkomsten. Of u de prachtige bollenstreek bezoekt voor een fijne vakantie, een sportieve dag op de golfbaan, een zakelijke sessie met uw collega’s of een grootse bruiloft met 600 gasten, een verblijf op landgoed Tespelduyn zal u altijd bijblijven. De prachtige 9-holes golfbaan doet het hart van elke golf­liefhebber sneller kloppen. Maar wilt u nog vertrouwd raken met deze populaire sport, dan kunt u bij ons, onder leiding van een golf­professional, ook een clinic volgen. Landgoed Tespelduyn laat zich uitstekend ­gebruiken voor zakelijke evenementen als ­congressen en teambuildingssessies. Alle ruimtes beschikken over moderne middelen zodat u efficiënt aan de slag kunt. Voor toekomstige bruidsparen is landgoed Tespelduyn de ideale locatie om de mooiste dag van je leven werkelijkheid te zien worden. Het landgoed biedt alles dat nodig is om recepties en feesten op unieke wijze tot leven te laten komen. Tespelduyn verovert ook de harten van i­edereen die het landgoed aandoet voor een weldadig diner, een klassieke High Tea of een kop koffie met een smakelijke appelpunt. Dat komt door het uitzonderlijke brasserie-restaurant dat werd bekroond met een belangrijke regionale culinaire award. Als u landgoed Tespelduyn bezoekt, wilt u er ­helemaal niet meer weg. Tespellaan 53 in Noordwijkerhout. www.tespelduyn.nl / telefoon 0252 - 24 13 33.

ties !

Ac Speciale

n van

iende voor Vr

nhof

euke Kasteel K

Als u met 4 personen komt betaalt u slechts voor 3 en komt u met 3, dan betaalt u slechts voor 2 personen! Maak gebruik van dit voor­delige tarief en neem iemand mee. (Geldig t/m 30 september 2012)

Afslaan op de drivingrange of jeu de boules voor slechts 50% van de prijs! (Geldig t/m 30 september 2013)

Op vertoon van deze vouchers kunt u gebruik maken van deze aanbiedingen! Direct reserveren kunt u via http://www.tespelduyn.nl/nl/131/reserveren-op-td.html of 0252-241 333.

Lezersservice

Colofon

Stichting Kasteel Keukenhof

Nummer 1 | voorjaar 2012

De laatste graaf – J.C.E. Graaf van Lynden – heeft in zijn testament bepaald dat het landgoed met kasteel, tuin en inboedel voor de toekomst in de huidige staat behouden moet blijven. De graaf heeft Stichting Kasteel Keukenhof tot erfgenaam van het landgoed benoemd. Het bestuur van de stichting wordt gevormd door: Herman Hollander voorzitter Ignus Maes secretaris Robert van der Mark penningmeester Jack de Vroomen bestuurslid

Het magazine van Kasteel Keukenhof is een uitgave van Stichting Kasteel Keukenhof en biedt achtergrondinformatie en nieuws over de vele activiteiten die op het landgoed plaatsvinden. Het magazine verschijnt twee keer per jaar: in september (najaar-winter) en in maart (voorjaar-zomer).

Redactie Hella Radic, Gusti de Schipper (eindredactie), Arie in ’t Veld en Jack de Vroomen (hoofdredacteur)

Vormgeving Doelstelling Stichting Kasteel Keukenhof heeft als missie het kasteel en het landgoed, waarop 18 rijksmonumenten staan, te restaureren en te behouden voor volgende generaties. Om deze restauratie te kunnen financieren worden vele evenementen en activiteiten op het landgoed georganiseerd in verschillende thema’s: kunst, cultuur, flora en fairs. Het doel van deze activiteiten is om de missie te kunnen financieren, niet om winst te maken.

36

Gusti de Schipper grafische vormgeving

Drukkerij Druno en Dekker drukkers, Noordwijkerhout

Teksten Harry van den Aardweg, Marina Collier-de Vreede, Herman Hollander, Boudewijn Koopmans, Melchior Pabst, Gusti de Schipper, Leo Schoolkate, Arie in ’t Veld, Jack de Vroomen

Missie Vrienden van Kasteel Keukenhof

Fotografie

De Vrienden van Stichting Kasteel Keukenhof is een unieke vriendengroep die haar leden een platform biedt om sociale contacten te onderhouden. Het is haar m ­ issie om vrienden een bijzondere ontmoetingsplaats te bieden om onder het genot van de historie, natuur en cultuur die Kasteel Keukenhof te bieden heeft contacten te onderhouden. Vrienden kunnen ongedwongen en gastvrij gebruikmaken van de ontmoetingsfaciliteiten of deelnemen aan kwalitatief hoogwaardige informatieve, culturele, ontspannende, sociale, florale en muzikale activiteiten of evenementen.

Hella Radic

Contact- en adresgegevens Stichting Kasteel Keukenhof Keukenhof 1 | 2161 AN Lisse T 0252-750 690 [email protected] www.kasteelkeukenhof.nl

Karin Kamman (blz. 31 onder), Rob Kind (schilderij blz. 11 en blz. 29 rechtsboven), Arie in ’t Veld (blz. 3 rechtsboven, blz. 5 links en blz. 6 links) Detail muze (blz. 26), Villa Licia en Guilio Baruffaldi voor zijn villa La Loggia (blz. 28 linksboven en midden): © Karel Appel Foundation c/o Pictoright Amsterdam, 2012

De redactie heeft geprobeerd van alle afbeeldingen de rechthebbenden te achterhalen. Dat is niet in alle gevallen gelukt. Wie kan aantonen recht te hebben op een of meer afbeeldingen in dit nummer zonder door de redactie te zijn benaderd, wordt verzocht zich binnen twee weken na het verschijnen van dit nummer bij de redactie te melden.

Uitgever Stichting Kasteel Keukenhof Keukenhof 1 | 2161 AN Lisse

In het volgende nummer  Programma 2013  Art Foundation  Prof. Willem Roell  St. Kasteel Keukenhof Events  Buttonpop en Castlefest  ’t LAM (Lisser Art Museum)  Vrijwilligers van Stichting Kasteel Keukenhof

Kasteel Keukenhof | nummer 1 • najaar 2012

© 2012 Stichting Kasteel Keukenhof Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever en redactie hebben de in deze uitgave opgenomen informatie met de nodige zorg gecontroleerd, maar kunnen geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onverhoopte onjuistheid en/of onvolledigheid van de informatie.

AW GROEP www.awgroep.nl

DE AANGEWEZEN PARTIJ OP HET GEBIED VAN INFRASTRUCTUUR AW VESSIES INFRA

AW GROND, WEG & WATER

AW GROEN

Leidsevaart 25, 2161 AS Lisse Postbus 109, 2160 AC Lisse T 0252 - 412 946 F 0252 - 412 581 E [email protected] I www.awgroep.nl

AW HANDEL & LOGISTIEK