Magazine voor Vrienden van Kasteel Keukenhof

nr. 3 | 2013

Kasteel Keukenhof prachtige natuur in de herfst • natuurpad • Hofboerderij wordt kinderboerderij • Landgoed zet zich in voor kankeronderzoek • vuurwerkborder gaat vlammen • Werken in het groen • Gedenkplaats Elzenbosch • Concerten en kleinkunstvoorstellingen • en nog veel meer…

oop

Losse verk

€ 3,95

Magazine voor Vrienden van Kasteel Keukenhof

Trouwen & Kasteel Keukenhof

GRATIS ENTREE!

van 11.00 uur tot 16.00 uur Met demonstraties en een voorbeeldhuwelijk.

je Beleef g bij a d w u tro kenhof u e K Kasteel isse in L

Keukenhof 1 in Lisse Kijk voor meer informatie op www.trouwenopkasteelkeukenhof.nl

Trouwbeleving zondag 13 oktober 2013

Verbindt • Adviseert • Organiseert Postbus 6 • 2160 AA Lisse • Telefoon (0252) 43 47 77 • www.hobaho.nl

Nederlands Centrum voor Duurzaamheid

De 17e eeuwse buitenplaats was een plek waar de (welgestelde) stedeling met familie in de zomermaanden verbleef. In april werd het statige grachtenpand verlaten en met de trekschuit vol huisraad ging men naar de buitenplaats om in oktober pas weer terug te keren in de stad. Een schrijver uit die tijd adviseerde om de stad regelmatig te ontvluchten, omdat die vergeven zou zijn van de ‘stinkende dampen die hoest en hoofdpijn veroorzaken’. (Is er iets nieuws onder zon als je kijkt naar de concentraties fijnstof en uitlaatgassen van nu?) Op de buitenplaats leefde men om te genieten van het goede dat het leven te bieden had. Voor hen gold hier ook het P-P-P principe van People, Profit en Planet. Men was zich bewust van zijn verantwoordelijkheid ten opzichte van de toekomstige generaties. Dat dit in het geval van ons landgoed is gelukt staat buiten kijf: het prachtige ensemble staat na 360 jaar nog steeds fier overeind en levert een belangrijke bijdrage aan waterbuffering, fijnstofbinding, CO2-binding en zuurstofproductie in de Duin- en Bollentreek. De betekenis van het begrip ‘duurzaamheid’ is de laatste jaren gereduceerd tot zuinig omgaan met de aanwezige bodemschatten en verantwoordelijkheid voor CO2-uitstoot. Maar het behelst veel meer. Denk aan zorg voor onze (hulpbehoevende) medemens, zorg voor bewustwording en kennis van oude waarden, tradities en gewoonten. Koester cultureel erfgoed. Verbouw je eigen groenten. Let op biodiversiteit. Verberg kunst niet in een depot. Pleeg geen nieuwbouw als aanpassing van bestaande bebouwing mogelijk is. Dát is het wat het landgoed tot zo’n plek maakt waar je je aan wilt verbinden. Met respect voor elkaar samen dit mooiste stukje aarde in topconditie brengen en houden. Is er een mooier en duidelijker voorbeeld van duurzaamheid? Op zich is de gedachte niet uniek. Hoeveel plaatsen in Nederland zijn er te vinden waar men de beproefde oude waarden weer doet herleven, waar de oude groenten weer verbouwd en verhandeld worden? Waar oude ambachten getoond worden en streek musea, die op uitstekende wijze het verleden in herinnering roepen? Het landgoed heeft grotere ambities, die verder gaan dan oude ambachten en klederdrachten. Het landgoed wil het P+P+P principe van de Gouden Eeuw in een hedendaagse context plaatsen. Dat wil zeggen: niet alleen de duurzaamheid preken, maar ook in praktijk brengen. Zowel aan kinderen als ouderen op een interactieve manier de oude kernwaarden laten ervaren.

Beleef het mee, Landgoed Keukenhof, centrum voor duurzaamheid! Uw Kasteel Keukenhof Herman Hollander voorzitter raad van bestuur

Inhoud 7 Agenda

Tentoonstellingen, evenementen en andere activiteiten

4 Wat is er te doen in het najaar 2013 en de

winter van 2013-2014

Nieuws en achtergronden

6

Kasteel Keukenhof Events Deze zomer waren er voor het eerst zomer markten. Een andere primeur was de bioscoopvoorstelling in de open lucht. En meer…

2

8

12

Vriendenplaats Kasteel Keukenhof Een foto-impressie van de activiteiten in 2013.

11

Terugblik op feestweek Tien jaar Keukenhof nieuwe stijl. Een terugblik.

12 Hofboerderij Nieuwe transformatie naar kinderboerderij en Educatiecentrum voor Natuur en Milieu.

14

Culturele Erfgoed Coöperatie Nederland Buitenplaatsen verenigen zich en zoeken samenwerking in economisch zware tijden.

16

15

Genootschap Landgoed Keukenhof Traditiegetrouw zet het landgoed zich in voor het goede doel. Het genootschap steunt het onderzoek naar de vroege opsporing van kanker.

16

Bewoners van Keukenhof Van Heemskerck koopt het landgoed in 1719 en brengt het opnieuw tot bloei. Na zijn dood wordt dr. Willem Röell eigenaar. Hij bezit ook plantages in Berbice, dat berucht is om de onmenselijke behandeling en uitbuiting van slaven.

20

Trouwen in stijl op een bijzonder locatie Voor bruidsparen wordt een droom waarheid: een bruiloft in zo’n romatische omgeving.

Kasteel Keukenhof | nummer 3 • najaar 2013

20

Omslagfoto John van Schaik

24

26 Natuur en landschap

24

De Verborgen Tuinen Aanleg van een nieuwe border én een nieuw natuurpad. In het voormalige essenhakhoutbos komt een gedenkbomenbos.

28

Werken in het groen Voor beheerder Jan van Duyn en zijn collega Ron Duivenvoorde is dat hun dagelijkse werk. En een portret van vrijwilligster Karin van den Brom.

28

31 33

Kunst en cultuur 33

Art Foundation In de 2e tentoonstelling van Cobra buiten stond Tajiri centraal. In de tuinen rondom het kasteel breidt de beeldentuin zich gestaag uit.

34

Stichting Kasteel Cultureel Concerten en kleinkunstvoorstellingen.

En verder…

Rond Kasteel Keukenhof

38 Van Lynden Society Dit keer aandacht voor het jaarlijkse galadiner.

34

40 Kasteel Keukenhof en omgeving Maak eens een uistapje in de directe omgeving.

42 Schenkingen Pariculieren en bedrijven steunen het landgoed.

Lezersservice

Informatie voor lezers en vrienden

44 Stichting Kasteel Keukenhof Contact en adresgegevens

44 Colofon nummer 3 • najaar 2013 | Kasteel Keukenhof

3

Agenda

Tentoonstellingen, evenementen en andere activiteiten Pieter Jouke

Eva Crutzen

Open Monumentendag

Opening Elzenbosch

Op deze dag is het landgoed gratis toegankelijk. Het thema van dit jaar is Macht & Pracht, waarbij het rijke verleden van Kasteel Keukenhof goed tot zijn recht komt.

Op deze dag wordt het nieuw aan te leggen Elzenbosch officieel geopend.

Bloemschikworkshop

3 november

14 september 4

5 oktober

In samenwerking met Bloemenservice Nederland wordt weer een speciale bloemschikworkshop georganiseerd. Samen met vriendinnen, familie of collega’s kunt u een prachtige raam/tafeldecoratie maken.

Eva Crutzen met Bankzitten 22 oktober

Eva Crutzen won vorig jaar overtuigend de publieksprijs van het Amsterdams Kleinkunst Festival. Haar programma werd door de jury getypeerd als ‘Een fraaie eenheid van hilarische sketches, scherpe waarnemingen en mooi gezongen liedjes’.

Kinderpuzzeltocht 23 oktober

Leerzame puzzeltocht langs monumenten en door natuur.

Haunted Castle en Halloween 26 en 27 oktober

Het Haunted Castle/Halloween bezorgt de bezoeker de nodige bibbers. Halloween is over komen waaien vanuit Amerika en is inmiddels niet meer weg te denken. Kasteel Keukenhof | nummer 3 • najaar 2013

1 november

Historische lezing In het kasteel met aansluitend rondleidingen.

Pieter Jouke met Woord Houden 19 november

Pieter Jouke – Woord Houden – De eerste avondvullende solovoorstelling van Pieter Jouke ‘Nou Wordt Die Mooi!’ werd zeer enthousiast ontvangen. Hij wordt een veel belovend en groot talent genoemd.

Sinterklaasfeest 23 november

Op zaterdagmiddag is er een sinterklaasfeest voor de kleintjes. Meer kunnen we u nog niet verklappen. Kijk op de website voor meer informatie.

Kerst op Kasteel Keukenhof 11 t/m 15 december

Kom inspiratie opdoen voor de komende kerstdagen. Dit keer met een bijzonder kerstverhaal en elfjes, pinguïns, rendieren, sprookjes en de Noordpool. Veel aandacht voor het tafelen: menu suggesties, recepten en voorbeelden van een mooi gedekte tafel.

Kasteel Keukenhof in kerstsfeer 16 t/m 24 december

Met bijzondere rondleidingen door het idyllisch verlichte kasteel.

Herdertjesnacht 23 december

In samenwerking met de Pauluskerk Lisse wordt een herdertjesnacht georganiseerd. Lisserse kinderen en hun ouders kunnen tijdens een wandeling over het landgoed kijken naar ongeveer 10 taferelen waarin het kerstverhaal wordt verteld.

De Veronique Sodano Kerstshow 24 december

De Veronique Sodano Kerstshow Knisperend houtvuur... De geur van dennennaalden en kaneel... De ongemakkelijke stiltes tussen familieleden die elkaar maar één keer per jaar zien... Hè, gezellig het is weer KERST!

Openingstijden landgoed

De tuinen van Kasteel Keukenhof zijn voor bezoekers van dinsdag t/m zondag geopend van 11.00 - 17.00 uur (kassa open tot 16.00 uur). Vrienden hebben toegang van 08.00 tot 20.00 uur. Op maandag is het landgoed voor iedereen gesloten. Behoudens activiteiten is het landgoed in de wintermaanden gesloten (21 oktober 2013 tot half maart 2013). Vrienden hebben in deze periode met hun pasje toegang tot het landgoed. Ook rondleidingen voor groepen zijn (op aanvraag) mogelijk.

Wij raden u aan voor uw bezoek altijd eerst de website te raadplegen.

Kasteel Cultureel

Programma klassieke concerten 2013-2014 08-10-13 Sintiromarus – Zigeunermuziek Blichta Hoopman (viool), Noa Eyl (viool), Andor Horvath (contrabas) en een gastmusicus. 12-11-13

Koninklijk Conservatorium Den Haag afdeling oude muziek

24-11-13 Open Podium voor getalenteerde 14.00 uur amateurmusici 14-01-14 Koninklijk Conservatorium Den Haag afdeling zang/piano 11-02-14 Quenteto Tango Extremo – tangomuziek 04-03-14 Masterclass o.l.v. docente Lucia Swarts met leerlingen van het Koninklijk Conservatorium afdeling cello 09-03-14 Koninklijk Conservatorium Den Haag 15.00 uur – i.s.m. stichting Klamuze Concert in Grand Hotel Huis ter Duin te Noordwijk. 15-04-14 Laureaten Prinses Christina Concours De concerten worden gehouden in het Koetshuis en vinden meestal plaats op dinsdagavond. De aanvang van de concerten is om 20.15 uur (tenzij anders vermeld). Het Koetshuis is vanaf 19.30 uur open. Alle data en prijzen vindt u terug op onze website: www.kasteelkeukenhof.nl. nummer 3 • najaar 2013 | Kasteel Keukenhof

5

Kasteel Keukenhof Events Een heerlijk dagje uit met het gezin? Of gezellig een middag winkelen met vriendinnen op één van de zomermarkten? Steeds vaker kunt u op het landgoed van Kasteel Keukenhof terecht voor allerlei activiteiten. Het aantal (grote) evenementen neemt gestaag toe. Van Buttonpop vond dit jaar alweer de tweede editie plaats en het Castlefest geniet inmiddels internationale bekendheid. Andere evenementen – waarvan Kerst op Keukenhof de bekendste is – worden georganiseerd door

eventmanager Renate Haring en haar team. Deze zomer waren er voor het eerst zomermarkten. En in augustus was er de eerste bioscoopvoorstelling in de open lucht. Voor de kleinsten wordt een Sinterklaasfeest georganiseerd en in december is er een Herdertjesnacht.

6

Zomermarkten Zomermarkten kunnen zich in een ruime belangstelling verheugen en trekken veel toeristen en dagjesmensen. Gekozen is voor een ruim en gevarieerd aanbod, zodat er voor iedereen iets te genieten valt. Geen oude ambachten, maar wel natuurproducten, kleding, woonstyling en assecoires. VVV-Lisse is ook vertegenwoordigd. Nadat de eerste markt werd gehouden op de Nieuwe Plantage, is daarna uitgeweken naar een locatie dichter bij het kasteel. De markt is zo beter bereikbaar voor bezoekers die met de auto komen en gratis kunnen parkeren op het terrein van het landgoed. “De markten werden goed bezocht en we kijken dan ook terug op een zeer succesvolle start”, aldus Renata Haring. Kasteel Keukenhof | nummer 3 • najaar 2013

Openluchtbioscoop Speciaal voor filmliefhebbers: in de zomer een avond doorbrengen in een donkere bioscoop is niet altijd aanlokkelijk. Kasteel Keukenhof heeft de oplossing gevonden: voor het eerst werd er een film in de openlucht vertoond. Deze eerste filmvoorstelling was speciaal voor het hele gezin. Een avondvullend programma met een barbecue, film en borrel. Romantiek en humor!

Sinterklaasfeest Op zaterdagmiddag 23 november is er een sinterklaasfeest voor de kleintjes. Meer kunnen we u nog niet verklappen. Kijk op de website voor meer informatie.

Herdertjesnacht In samenwerking met de Pauluskerk Lisse wordt op maandagavond 23 december een herdertjesnacht georganiseerd. Lisserse kinderen en hun ouders kunnen tijdens een wandeling over het landgoed kijken naar ongeveer 10 taferelen waarin het kerstverhaal wordt verteld.

Kerstmarkt De markt is in slechts enkele jaren uitgegroeid tot een van de populairste kerstmarkten in Nederland. Dit jaar wordt de markt met een dag uitgebreid tot vijf dagen. Ook wordt de markt groter. Tijdens de kerstmarkt kunt u kennismaken met een bijzonder kerstverhaal, waarin Mika het elfje een hoofdrol vertolkt. 7

Elfjes, rendieren, sprookjes en de Noordpool zult u ook op andere plaatsen op de markt tegenkomen. ‘De Noord pool?’, zult u denken. Jawel, een deel van het terrein zal worden ingericht met ijsschotsen, pinguïns, sneeuw en misschien komt u zelfs wel ijsberen tegen… Voor de jeugd wordt een elfjestuin ingericht waarin allerlei activiteiten voor kinderen worden georganiseerd waarbij elfjes centraal staan. Dit jaar is er meer aandacht voor het tafelen. Wat zetten we op tafel tijdens het kerstdiner? U treft niet alleen menusuggesties en recepten aan, maar ook voorbeelden van een mooi gedekte tafel. En waar kunt u uw dierbaren mee verrassen? In de cadeautent kunt u alvast ideeën opdoen. En in de ‘Makeover tent’ kunt u zichzelf laten verwennen en mooi (laten) maken. Op dit moment is nog niet alles bekend. Vast staat wel dat het een bijzondere markt gaat worden! Kijk voor het laatste nieuws op www.kerstopkeukenhof.nl. nummer 3 • najaar 2013 | Kasteel Keukenhof

Vriendenplaats Kasteel Keukenhof

Vrienden Het aantal activiteiten op Kasteel en Landgoed Keukenhof neemt geleidelijk aan toe. Het aantal bezoekers van die activiteiten zit in de lift. Het betekent dat we op de goede weg zijn. De diverse activiteiten speciaal voor vrienden zijn doorgaans wat kleinschaliger van opzet, maar worden zeer gewaardeerd. Met name voor de kindermiddagen is veel belangstelling. Ook de wandelingen onder leiding van een gids en de lezingen zijn erg populair. Terwijl er druk gewerkt wordt aan de geplande activiteiten voor 2013 en een nieuw programma voor 2014 kunt u hier genieten van een foto-impressie van de diverse activiteiten van het afgelopen jaar.

5

6

8

2

1 3

7

8 9 4


Boven en hiernaast: bollenin-het-bos-wandeling (1), sneeuwklokjes (2), padde stoelen tijdens herfst wandeling (3), pioenentuin in Frederiks’s Hof (4), kinderactiviteit op Open Monumentendag (5), poppenkast (6), kinder middag met speurtocht, patat in Frederik ‘s Hof en rondje kasteel (7, 8 en 9)

1 2

6

9

7 3

8 4

Linkerkolom: bollen-in-het-bos-wandeling (1), speurtocht (2), patat in Frederiks Hof (3), uitleg tijdens bollen-in-het-bos-wandeling (4), herfstwandeling (5). Boven: wandeling met uitleg bij de Cobra kunst (6), veel belangstelling bij de opening van het nieuwe natuurpad (7) en goede opkomst voor de herfstwandeling (8).

5 We hopen u op een van de komende activiteiten ook te mogen verwelkomen. Elders in dit magazine en op de website kunt u het complete programma vinden met voor elk wat wils. Tot ziens!

nummer 3 • najaar 2013 | Kasteel Keukenhof

Restaurant De Vier Seizoenen:

Een genot om te eten, zowel lunch als diner!

Heereweg 224 - 2161 BR LISSE Tel.: 0252 418023

www.restaurantdevierseizoenen.nl

MAAK DE CLICK MET FLYNTH WWW.FLYNTH.NL/LISSE

Maandag 24 juni t/m zaterdag 29 juni

Ja, de parel glimt weer Onder deze titel hebben we in de laatste week van juni stil gestaan bij de eerste 10 jaar Keukenhof Nieuwe Stijl. Er is in het achterliggende decennium veel gedaan om de parel van de Bollenstreek weer de glans terug te geven, die het van oorsprong bezat. Reden om bij stil te staan. Het landgoed heeft een breed draagvlak in Lisse en omgeving. We hebben geprobeerd om een evenwichtig programma samen te stellen voor verschillende doelgroepen. Dankzij de inzet van vrijwilligers en bijdragen van sponsors is de feestweek bijzonder geslaagd. Op maandagmiddag begon de feestweek met een lunch voor 40 genodigden: mensen die ons in de achterliggende jaren op bijzondere wijze hebben bijgestaan. Dinsdag waren er 125 senioren met begeleiding op bezoek en woensdag een grote groep kinderen. Donderdag ongeveer 80 personen van andere erfgoederen in Nederland, donderdagavond alle vrijwilligers en vrijdag een feest voor het bedrijfsleven uit de streek. De week sloten we af met een natuurwandeling op zaterdagmorgen om 08.00 uur met wéér zo’n 80 fans. Als Stichting Kasteel Keukenhof hebben we onszelf een cadeau gegeven dat inmiddels in het Washuis zijn plek heeft gekregen: de Morgenster. Het is een fotoschilderij met daarop een aantal vrijwilligers die een afspiegeling vormen van de totale groep. Het is niet mogelijk om álle vrijwilligers op de foto te krijgen en waar trek je dan de grens? Wie mag er wel op en wie niet? We zijn van mening dat er een evenredige vertegenwoordiging aanwezig is op dit ‘schuttersstuk’.

Foto Tanja van Rooden

De Van Lynden Society heeft ons goed bedacht met een schitterende documentaire waarin 10 jaar ontwikkeling is vastgelegd. De titel van de dvd is ‘Ja, de parel glimt weer’ en dekt de lading volledig. Op 22 juni jl. werd een

Het zojuist onthulde schilderij De Morgenster.

11

Helemaal boven: senioren luisteren naar het mannenkoor ‘De Kasteelheeren’. Boven: de vrijwilligers worden welkom geheten door Herman Hollander.

deel van de documentaire uitgezonden door de AVRO. De dvd is te koop voor € 9,90. Als u het landgoed een warm hart toedraagt, koop hem dan! De opbrengst is geheel bestemd voor onderhoud van het landgoed. En last but not least: tijdens het feest op vrijdagavond organiseerde de Van Lynden Society een veiling met ongeveer 140 kavels. Er werd ruim € 30.000 (!) opgehaald voor de nieuw te realiseren kinderboerderij. Van Lynden Society: héél hartelijk dank! Tekst Herman Hollander

12

Bij het aanvaarden van de erfenis in 2003 heeft het bestuur zich de vraag gesteld: wat MOETEN we met het landgoed? Het is weliswaar een prachtig bezit, maar kunnen we de kosten voor de instandhouding ooit opbrengen? Wordt het niet een schip van bijleg? In de 17e eeuw had de eigenaar zijn geld al verdiend en mocht de buitenplaats een kostenplaats zijn. Nu is dat anders: we zullen moeten zien geld te verdienen met het totale ensemble. Hoe doe je dat? Er zijn in Nederland honderden landgoederen die allemaal hetzelfde probleem hebben en op dezelfde manier willen/moeten exploiteren. Een behoorlijke concurrentie dus.

De (kinder-)boerderij De 17e eeuwse buitenplaats was een plaats waar de hele (stadse) familie van april tot oktober vertoefde. Alle gezinsleden hadden zo hun eigen hobby’s en bezig heden: vader had er zijn kunstverzameling, moeder de tuinen, literaire bijeenkomsten en huisconcerten en de kinderen speelden in de tuinen, de polder of op de boerderij. Een (onbezorgd) buitenleven dus op een plek waar het genieten van natuur en cultuur en ontspanning voor het hele gezin centraal stond. Gekozen is om de oude buitenplaats in een moderne context te plaatsen: dat betekent een mooie kunstverKasteel Keukenhof | nummer 3 • najaar 2013

zameling in een prachtig onderhouden park en een mooi gerestaureerd kasteel met de aanwezige gebouwen. Het bezoekende gezin krijgt waar voor zijn geld: alle gezinsleden vinden er iets wat hen aantrekt: kunst, cultuur, natuur, workshops, lezingen, concerten en… de kinderboerderij. De hofboerderij wordt zodanig aangepast dat de bezoekers (opa en oma, vader, moeder en kind) kennis kunnen maken met echte boerderijdieren zoals koeien, varkens, schapen en paarden. Maar natuurlijk ook de bekende ‘knuffeldieren’ als konijnen, kippen en cavia’s. De werkgroep Hofboerderij stelt zich onder meer de vol-

gende vragen: zullen we dagelijks demonstraties koeien melken verzorgen en vervolgens laten zien hoe kaas en ijs gemaakt wordt? Kunnen de kinderen straks komen helpen met het rapen van de eieren, de hokken en stallen helpen schoonmaken? Er zijn zoveel mogelijkheden! Het streven is dat de hofboerderij voornamelijk een educatieve functie gaat krijgen met een educatiecentrum voor Natuur en Milieu (NME), een demonstratiecentrum voor het gebruik van verschillende soorten energie. Bovendien zijn er ideeën om aan cliënten met een beperking ruimte te bieden voor therapie of dagbesteding. Doelstelling is de kinderboerderij te openen op 1 juli 2014. De werkgroep is er van overtuigd dat dit initiatief in een grote behoefte gaat voorzien en verwacht dat er jaarlijks tienduizenden bezoekers zullen komen. Maar voor het zo ver is moet er nog veel gebeuren en dat begint met de nodige plannen opstellen en vergunningen aanvragen. Ook moet de financiering ‘rond’ zijn en daar ligt vooralsnog de grote uitdaging. Er zullen subsidies worden aangevraagd bij de bekende fondsen en overheid. Maar er wordt ook gedacht aan zgn. crowd funding, De eerste bijdrage werd al ontvangen van de Van Lynden Society! Tijdens de feestavond werd een veiling georganiseerd ten behoeve van de kinderboerderij met een bruto opbrengst van € 30.000 !

Vrijwilligers Het spreekt vanzelf dat dit mooie initiatief alleen gerea liseerd kan worden als er met vrijwilligers gewerkt kan worden. De financiële situatie van de stichting laat het

niet toe om professionele krachten in te huren. De werkgroep zoekt daarom vrijwilligers die hieraan een steentje willen bijdragen. Dat kan zijn onderhoud van stallen en terrein, begeleiding van bezoekers, geven van demonstraties, toezicht houden enz. Interesse? Ook willen we de vrienden bij de planvorming betrekken: hebt u ideeën voor de realisatie van dit initiatief? Hebt u elders leuke ervaringen (in binnen- of buitenland) gezien die hier gerealiseerd kunnen worden? Laat ze ons a.u.b. weten en mail ze naar Mirelle Hulsbos op [email protected]. Bellen kan natuurlijk ook.

Niks nieuws onder de zon In het onlangs uitgegeven boek ‘Kroniek van Lisse’ is uitvoerig beschreven hoe in de zeventiger jaren een dergelijk initiatief met verve werd gepresenteerd aan de gemeenteraad. Het plan was grondig uitgewerkt en doorgerekend en de kosten logen er niet om. Uiteindelijk had de gemeente er geen geld voor beschikbaar en is het initiatief helaas een ‘zachte’ dood gestorven. Het is aan ons om dit te voorkomen en er nu wel een succes van te maken. Tekst Herman Hollander

Impressies (aquarellen) van de kinderboerderij en het NME: Wevers & Van Luipen bv, Utrecht


13

Culturele Erfgoed Coöperatie Nederland

Alles van waarde is weerloos Lucebert, de bekende 20e eeuwse dichter en beeldend kunstenaar bracht het zo treffend onder woorden: alles van waarde is weerloos. Deze uitspraak geldt met name voor cultureel erfgoed met zijn unieke waarde. Zonder bescherming en onderhoud treedt het verval in en een kostbaar stuk verleden verdwijnt voorgoed. Het valt niet meer na te bouwen.

De economische ontwikkelingen laten ook in de culturele sector duidelijke sporen na. Op allerlei gebieden zoals musea en orkesten wordt bezuinigd en de overheid spaart daarbij ook de erfgoedsector niet. Bij de honderden kastelen, landgoederen en buitenplaatsen die ons land nog rijk is wordt de pijn gevoeld.

14

Wie heeft nu de verplichting om ons mooie erfgoed bij te houden? De eigenaars? Of heeft de overheid ook een taak? Decennialang heeft de overheid haar verantwoordelijkheid gevoeld en genomen voor de instandhouding door restauratie- en onderhoudssubsidies te verstrekken. Voor de restauratiesubsidie was de standaardregel dat de overheid 70% van de kosten droeg. De eigenaar werd daardoor verplicht om zelf 30% te investeren. Voor de onderhoudssubsidie (BRRM) gold een vaste jaarlijkse bijdrage. De eigenaar betaalde dan minimaal hetzelfde bedrag. Begin deze eeuw besloot de staats secretaris echter om beide subsidies samen te voegen tot een Instandhoudingssubsidie, de zgn. BRIM-regeling. Dit betekende een forse besparing voor de overheid en de eigenaar draaide voor een veel groter aandeel in de onderhoudskosten op. De volgende maatregel staat nu voor de deur. De overheid trekt zich noodgedwongen nog verder terug en legt de verantwoordelijkheid voor instandhouding nog meer bij de eigenaar. Alleen als de eigenaar aantoont dat het hem ernst is om het bezit op een goede manier in stand te houden, is de overheid bereid om eventuele tekorten aan te vullen. Gelet op de economische situatie in Nederland is deze opstelling van de overheid te begrijpen, maar de eigenaar wordt ongewild met forse extra problemen opgezadeld. En als de eigenaar niet in staat blijkt te zijn om de instandhouding te realiseren, dan heeft Nederland, dus wij en ons nageslacht, straks een ernstig tekort aan cultureel erfgoed. Er MOET iets gebeuren! Het feit dat de overheid geen geld meer beschikbaar stelt mag er niet toe leiden dat ons erfgoed verdwijnt! Kasteel Keukenhof | nummer 3 • najaar 2013

De meeste kastelen en buitenplaatsen zijn moeilijk te exploiteren: bijna altijd is er sprake van onpraktische, kwetsbare gebouwen en terreinen. De schade is bovendien soms groter dan de opbrengsten. En op nieuwe pretparken zit niemand te wachten. Dus worden er concerten georganiseerd en worden de opstallen verhuurd ten behoeve van trouwerijen en andere particuliere feesten en partijen. En zakelijke verhuur ten behoeven van vergaderingen en congressen lijkt ook een lucratieve activiteit. Maar alle erfgoedeigenaren denken er op die manier over en beconcurreren elkaar. Extra inkomsten genereren valt daarom niet mee. Maar de uitgaven zijn wél te reduceren als men gaat samenwerken door bijvoorbeeld gezamen lijk in te kopen en bedrijfsprocessen als marketing, onderhoud aan gebouwen en terreinen en vrijwilligersbeleid combineert.

Nederlandse Cultureel Erfgoed Coöperatie Op 26 juni kwamen 85 personen van allerlei kastelen en buitenplaatsen bijeen om van gedachten te wisselen over een samenwerkingsverband van cultureel erfgoed eigenaren. De conclusie was om te komen tot een erfgoedcoöperatie: waar mogelijk en noodzakelijk wordt samengewerkt, maar elk erfgoed blijft zelfstandig. Tijdens de bijeenkomst spraken vertegenwoordigers van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en de Provincie ZuidHolland hun grote waardering uit voor het initiatief én ze beloofden dit initiatief waar mogelijk te ondersteunen. De overheid erkent hun medeverantwoordelijkheid voor de instandhouding van dit nationaal erfgoed maar geeft aan te weinig middelen te hebben om het voortouw te nemen. Nog dit jaar wordt de Nederlandse Cultureel Erfgoed Coöperatie opgericht. Het initiatief begint klein met 5 leden in de provincie Zuid-Holland en zal naar alle waarschijnlijkheid groeien volgens het ‘zwaan-kleef-aan’ principe. Als de aangesloten partners het eerste jaar 10% kunnen bezuinigen op (onderhouds-)uitgaven, dan heeft de samenwerking zijn nut al bewezen! Samen staan we sterk, of misschien beter, zijn we minder weerloos. Tekst Herman Hollander

Op 24 juni is het Genootschap Landgoed Keukenhof opgericht. Dit genootschap zal uit maximaal 100 leden (‘genoten’) bestaan en heeft als doel de financiële ondersteuning van een wetenschappelijk onderzoek op het Leids Universitair Medisch Centrum. Waarom het landgoed en waarom dit doel? Het ‘Noblesse Oblige’ komt in de geschiedenis van Keukenhof veel voor. Dat is o.a. ook te lezen in het werkboek dat de ‘oude mevrouw’ in de dertiger jaren schreef: “Als er arme mensen aan de poort komen, geef ze dan wat geld. Zij hebben het hard nodig en wij kunnen wel iets missen”. Ook Graaf Carel sprak zich vaak uit: “ach, ik hoef er niet rijk van te worden”. Die opstelling geldt nog steeds voor ons landgoed. Zo heeft onze stichting zich de laatste jaren op verschillende manieren ingezet voor goede doelen als bijvoorbeeld de stichting Make a Wish. In het kader van ons jubileum is besloten om vanaf heden gedurende 5 jaar het onderzoek van ‘Team Livingstone’ van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) te steunen. Jaarlijks krijgen circa 100.000 Nederlanders de diagnose kanker te horen. Darmkanker treft elk jaar 13.000 mensen en voor vrouwen is de kans om ooit in hun leven borstkanker te krijgen één op negen. De kans op genezing van kanker is het grootst als de ziekte snel ontdekt wordt. Er is dan minder kans op uitzaaiingen. De patiënt hoeft bovendien minder zware behandelingen te ondergaan als de tumor nog klein is.

Bloedtest Team Livingstone heeft een bloedtest ontwikkeld voor de vroege opsporing van kanker. Net als andere cellen scheiden kankercellen eiwitten uit die ook in het bloed terechtkomen. Als bekend is welke eiwitten specifiek zijn voor kanker, kan een bloedtest uitwijzen of iemand aan deze ziekte lijdt – zelfs al vóórdat er klachten ontstaan. Dat maakt de vooruitzichten voor de patiënt veel gunstiger. De bloedtest is een enorme verbetering ten opzichte van bijvoorbeeld het standaard borstonderzoek – het mammogram – en bestaat uit het afnemen van een buisje bloed, dat in het LUMC onderzocht wordt. Binnen 48 uur kan vervolgens een betrouwbare uitslag worden gegeven. De test is risicoloos (geen straling), goedkoper en kan daarom vaker plaatsvinden en... kan al in een héél vroeg stadium van de ziekte uitsluitsel geven. Daardoor kan de behandeling ook veel sneller starten. Om de juiste eiwitten te identificeren, is kostbare apparatuur nodig. In de afgelopen jaren zijn door het LUMC grote bedragen geïnvesteerd, bijvoorbeeld om een van de krachtigste massaspectrometers ter wereld te kunnen aanschaffen. Dit 15-Teslasysteem kan uiterst precies bepalen welke eiwitten er in het bloed zitten. Team Livingstone heeft de test in een researchomgeving gereed. Het blijkt dat de betrouwbaarheid veel groter is dan alle reeds bestaande technieken. Maar dat moet wel onderbouwd worden met statistische gegevens van

tienduizenden bloedmonsters. Nu is het tijd om een infrastructuur op te zetten waarbinnen alle Universitaire Medische Centra (UMC’s) kunnen samenwerken, om de techniek te optimaliseren en om de resultaten te vertalen naar een betere, patiëntspecifieke behandeling. Maar daarvoor is veel geld nodig.

Donatie Het Genootschap Landgoed Keukenhof wil in 5 jaar tijd € 750.000 bij elkaar brengen. Het zou fantastisch zijn als deze bloedtest over 5 jaar dé test voor borstkanker, dikke darmkanker en alvleesklierkanker zou zijn. Het ideaal is dat de huisarts bloed af kan nemen en dat daarna binnen 48 uur de uitslag bekend is. Hoe vaak zal door deze test de kanker in een vroeger stadium worden gedetecteerd en behandeld, waardoor de kans op genezing groter is? Wat een uitdaging om op deze manier dit onderzoek te helpen versnellen! De rekensom is als volgt: het genootschap zoekt 100 genoten, die ieder jaarlijks € 1.500 doneren voor een periode van 5 jaar. Periodieke giften zijn volledig aftrekbaar van de belasting. 15

Het bestuur van het genootschap bestaat uit de heren Ben Ragas, Joop Zwetsloot, Rob Timmers en Herman Hollander. De namen van leden of ‘genoten’ worden niet bekend gemaakt. Voor de genoten zijn er bijzondere voordelen op het landgoed. Het LUMC beschikt over veel kennis over de wereld van de gezondheidszorg en deelt die kennis graag met de genoten zodat er korte en doelmatige communicatielijnen ontstaan.

Informatie Hebt u interesse om genoot te worden? Op de website vindt u meer informatie. Aarzel niet om contact op te nemen: u kunt bellen naar (0252) 750 690 en vragen naar Herman Hollander of een e-mail sturen naar [email protected]. Tekst Herman Hollander


De bewoners van Kasteel Keukenhof

16

Van Heemskerck brengt landgoed weer tot bloei Nadat Joan Henry van Heemskerck op 2 november 1719 via een veiling Landgoed Keukenhof had gekocht, brak een nieuwe tijd aan voor het landgoed. Van Heemskerck breidde het landgoed in de loop der jaren flink uit. In 1722 bijvoorbeeld kocht hij onder andere voor welgeteld 675 guldens het zogeheten Otterbos. Dit perceel was gelegen aan de Trekvaart en grensde aan buitenplaats Grotenhof. In 1725 kwam daar nog het noordelijk deel van de Lageveense polder bij. Dit is het gebied dat aan de Stationsweg ligt tussen het huidige Jagershuis en ´t Lammetje Groen. Maar ook aan de Delfweg kocht Van Heemskerck van Adriana van Codde voor 1.200 gulden de nodige percelen die gelegen waren langs de Delfweg tot de Trekvaart, met uitzondering van De Laagte. Op 20 maart 1726 kocht Van Heemskerck van Warbout Vreeburg voor het bedrag van 1.100 gulden de boerderij aan de Delfweg, grenzend aan het domein van het landgoed. Het Landgoed Keukenhof groeide daarbij uit tot een grote buitenplaats, die qua grootte nog slechts overtroffen werd door buitenplaats Meerenburgh. Alleen Foto boven: de poort naar het huis Keukenhof, gravure, 1732


al om die reden is Van Heemskerck van grote betekenis geweest voor Landgoed Keukenhof. Van Heemskerck heeft ook de nodige verbeteringen aangebracht, al waren deze in hoofdzaak op de tuin gericht. Ook buiten het landgoed zelf droeg hij zijn steentje aan verbeteringen bij. Zo was bijvoorbeeld de Heereweg in die jaren dankzij de karrensporen en kuilen vrijwel onbegaanbaar. De gegoede lui hadden daar overigens niet zo’n probleem mee, want die togen per boot van en naar Lisse. Toch besloten ze in de buidel te tasten. Zo schonk de Heer Jan van Six, eigenaar van Elsbroek in Hillegom, aan het ambacht Lisse het bedrag van dertig gulden. Van Heemskerck op zijn beurt verklaarde dat hij altijd wel van plan is geweest om bij te dragen aan het maken van een straatweg in Lisse, alhoewel die hemzelf van weinig tot generlei waarde zou zijn. Van Heemskerck heeft enorm veel voor het landgoed betekend. Mede door zijn inspanningen bleek de waarde

van het huis te zijn gestegen. Maar zoals eerder gezegd: veel verbeteringen waren vooral op de tuin gericht. Onder andere door het plaatsen van een grote hoeveelheid beelden. De tuin bleek daar echter te klein voor en Van Heemskerck besloot ‘De Plantagie’ te vergroten. De Loosterweg zou daarvoor verlegd moeten worden. Een zaak die veel tegenstanders en de gerechtelijke macht op de been bracht omdat Van Heemskerck al was begonnen met de operatie. Uiteindelijk heeft hij wat toezeggingen moeten doen over het gebruik van de paden door omwonenden. Maar hij krijgt uiteindelijk wel zijn zin en de ‘Nieuwe Plantagie’ kan worden uitgebreid. De Franse tuin met prachtige beelden kon een feit worden. Maar de eigenaar van Keukenhof had het wel vaker met overheden aan de stok. Zoals in 1725 toen hij overhoop lag met Rijnland, omdat hij zonder toestemming een schutting langs de Veenweg (nu Stationsweg) had geplaatst. Een bekeuring van tien gulden was het gevolg. Daarna plantte hij, ook nu weer zonder toestemming, 230 bomen langs de weg. Dat was verboden. Opnieuw tien euro boete dus. Dat de wegen slechts noodwegen waren, waarover Rijnland geen zeggenschap had, werd door Rijnland onder aanvoering van de nodige bewijzen ontkend. Hoe dan ook: het draaide uit op een gang naar de rechter in 1730. Uiteindelijk werden de partijen het met elkaar eens, maar die afloop heeft Van Heemskerck niet meer mogen beleven omdat hij toen al was overleden. Als Van Heemskerck op 26 februari 1730 overlijdt laat hij zijn vrouw Anna Petro nella met twee jonge kinderen achter. De oudste, Willem, zou na tweemaal gehuwd te zijn geweest in 1784 kinderloos overlijden waarmee het geslacht Graven van Heemskerck is uitgestorven. Zijn zus huwde met Mr. Franco Pauw uit Delft. Omdat echter testamentair was bepaald dat de langstlevende boedelhouder zou zijn, bleef weduwe Anna van Heemskerck na de dood van haar man Joan Henry eigenaresse van Keukenhof. In oktober 1746 verkoopt zij de complete inboedel van het Landgoed Keukenhof. De opstallen en percelen komen dan voor het bedrag van 13.200 gulden in handen van dr. Willem Röell. Tekst Arie in ’t Veld

Nederland en de slavernij Het Nederlandse geslacht Röell is bekend en vermaard. De uit Duitsland afkomstige theoloog Herman kan gezien worden als de stamvader van de Nederlandse tak. Zijn zoon Willem, de patholoog anatoom van het schilderij van Cornelis Troost is gedurende 20 jaar eigenaar geweest van Keukenhof.

17

Diens zoon Nicolaas Willem bouwt het familievermogen verder uit en wordt o.a. heer van de Ridderhofstede Drakenburg bij Baarn. Diens zoon Willem Frederik (geboren in 1776) werd de grote staatsman en was met verschillende ministerschappen van grote betekenis voor Nederland. Daarna volgen nog een groot aantal nazaten, die stuk voor stuk veel voor het land hebben betekend. De naam Röell staat voor aristocratie, degelijkheid en onkreukbaarheid. Dat is wel eens anders geweest....

De ‘Keukenhof-Röell’ Willem Röell begon op zijn achttiende met een studie medicijnen in zijn geboorteplaats Franeker. Hij promoveerde vier jaar later in Leiden bij de bekende Herman Boerhaave (arts, botanicus, scheikundige en humanist). Röells carrière ging voorspoedig van start; in 1728 werd hij assistent van de stokoude professor Frederik Ruysch en na zijn overlijden in 1731 nam Röell enkele taken van hem over. Zodoende werd hij hoogleraar in de anatomie, ‘stadvroeddoctor’, docent van vroedvrouwen, ‘doctor van ’t Gerecht’ (een soort pathaloog-anatoom) en praelector ontleed- en heelkunde van het Amsterdamse chirurnummer 3 • najaar 2013 | Kasteel Keukenhof

gijnsgilde. Een jaar later kreeg hij nóg een taak, namelijk die van VOC-arts. Al deze extra aanstellingen betekenden extra inkomsten. Bij de aanstelling als praelector was het gebruikelijk samen met de zgn. overlieden van het gilde geportretteerd te worden. Röell wachtte echter niet tot zijn offi ciële aanstelling en liet zich drie jaar voordat Ruysch zou overlijden al portretteren. De gerenommeerde schilder Cornelis Troost legde zodoende in 1728 de eerste openbare anatomische les van Röell vast. Opmerkelijk is bovendien dat zijn eerste openbare verschijning pas in 1729 staat vermeld in het Anatomieboek van het chirurgijnsgilde.

18

Hij trouwt met een rijke patriciërsdochter en was in staat een huis aan de Keizersgracht te kopen voor ƒ 54.000. Hij kocht Keukenhof in 1746 voor een bedrag van ƒ 13.000. Wat hij voor de twee grote plantages in Berbice betaalde is niet bekend. Maar dat hij in korte tijd zeer vermogend is geworden lijdt geen twijfel.

Amsterdam Zijn Amsterdamse periode kenmerkt zich door eigengereidheid en onberekenbaarheid. Hij speelde een bedenkelijke rol in de zgn. Vroedmeesterkwestie en zijn functioneren als praelector werd ernstig in twijfel getrokken vanwege zijn geringe aanwezigheid. Door zijn bezit in Berbice was hij veel op reis en verwaarloosde zijn taken. Hij verzuimde veel lessen en wanneer hij examens moest afnemen kwam hij vaak niet opdagen. Lisse Hulkenberg (Keukenhof, 1975) heeft weinig waardering voor de persoon Röell. Niet alleen in het Amsterdamse was hij onberekenbaar en eigengereid. In Lisse was er een ongewoon groot verloop van het personeel. Hij was gierig en inhalig. Daar waar hij een paar centen kon bezuinigen of van de belastingdienst afdwingen zou hij dat niet nalaten. Dat hij tóch een keer zijn meerdere moest erkennen bleek bij de verkoop van Keukenhof in 1768: de kopers betaalden hem ƒ 18.000 en verkochten het direct weer door voor ƒ 20.000. Berbice Willem Röell wordt o.a. bewindhebber der Westindische Compagnie. Deze organisatie is zo ongeveer de uitvinKasteel Keukenhof | nummer 3 • najaar 2013

Leydse Courant van 1 juli 1768: Röell wil Landgoed Keukenhof verkopen en plaatst een advertentie.

der van de ‘driehoekshandel’ tussen Afrika, Amerika en Europa geweest. De Compagnie en andere Nederlandse handelaren in West-Afrika vervoerden in totaal zo’n 550.000 zwarte slaven onder volstrekt onmenselijke omstandigheden naar plantages in Zuid- en MiddenAmerika. Die plantages produceerden suiker, katoen, tabak en koffie, die vervolgens in lege slavenschepen naar Europa worden getransporteerd. Het systeem op de plantages was gebaseerd op macht en racisme, met het doel om zo veel mogelijk geld te verdienen. Dit getuigt weliswaar van volstrekte immoraliteit, maar van bewuste genocide was geen sprake. Ook Afrikaanse levens waren geld waard, gemiddeld ongeveer 340 guldens. Een ‘oppertimmerneeger’, werd bijvoorbeeld getaxeerd op 1.500 gulden. Een veldmeid was 325 gulden waard. Ouderen, kinderen en gehandicapten leverden vrijwel niets op. Alle plantages van Berbice dragen mooie, typisch Nederlandse namen, vaak lijkend op namen van een buitenplaats in Nederland. Achter de romantische namen ging echter een harde werkelijkheid schuil. De slaven werden aan het werk gehouden door zweepslagen. De slaven werkten zes dagen in de week en vaak ook ’s nachts. Alleen rond oud en nieuw kregen zij een paar dagen vrij. De hygiënische omstandigheden lieten te wensen over. Door het werken in stoffige loodsen en het drinken van vervuild water stierven veel mensen aan longziektes, bilharzia en dysenterie. Als je deze gruwelijke slavernij geschiedenis leest, dan vraag je je af hoe een man als Professor Röell hier actief aan mee heeft kunnen werken. Bij het verkrijgen van zijn bul was het afleggen van de eed van Hippocrates nog geen verplichting, maar toch vraag je je af: hoe heeft het kunnen bestaan dat zo’n gerespecteerde en geletterde man zich op deze manier heeft kunnen verrijken. Maar hij stond daarin niet alleen. Slavernij was een algemeen geaccepteerd begrip. Slaven werden (wettelijk!) niet gezien als personen, maar als roerende goederen. Ze hadden dan ook geen enkel burgerrecht en mochten in principe zelf geen bezit hebben. Ook konden zij geen wettig

huwelijk sluiten. Vanaf 1828 werden slaven juridisch als mens erkend. Ze werden echter nog steeds aangemerkt als onmondigen, over wie de eigenaars ‘eene vaderlijke tucht’ dienden uit te oefenen. Slaven werden door hun meesters vooral beschouwd als inboedel. Alles in ogenschouw nemend was Röell geen affiche voor Keukenhof. In zijn Amsterdamse omgeving als vooraan-

staand medicus was hij onberekenbaar, in zijn Lisser periode gierig en ongemakkelijk en in zijn Berbice omgeving de eigenaar van een groot aantal slaven. Het zou een onderzoek waard zijn hoe hij zich gedragen heeft tijdens de Grote Slavenopstand in 1763. Tekst Claudine Taudin Chabot en Herman Hollander

De hut van Oom Tom Zoals hiervoor al beschreven had men op Keukenhof – zij het zijdelings – al te maken gekregen met het f enomeen ‘slavenhouderij’. Dat was in de tijd dat het landgoed in bezit was van de vermogende Amsterdamse hoogleraar in de anatomie, dr. Willem Röell. Er is weinig bekend over de manier waarop hij zijn slaven op de plantages in Berbice behandelde. Wat we wél weten is dat in Berbice in 1763 de eerste grote slavenopstand in Amerika uitbrak, waardoor de meeste plantages daar werden verwoest. 1 Niet lang daarna, in 1978, deed Röell Keukenhof van de hand. Uit onderzoek van Gerard Jaspers, auteur van de Keukenhof Jaarboeken, weten we dat honderd jaar later, in de tweede helft van de negentiende eeuw, de slavernij opnieuw ter sprake kwam. Dat blijkt uit het feit dat in de kasteelbibliotheek maar liefst vier exemplaren aanwezig zijn van Uncle Tom’s Cabin. Deze roman van de Amerikaanse schrijfster Harriet Beecher Stowe is in feite één lange aanklacht tegen de vernederende behandeling van slaven. In de bibliotheek van Keukenhof zijn zeer vroege uitgaven aanwezig. In ons bezit is een zeer vroege Engelse editie uit 1852, een Franse uit 1852-53 en twee Nederlandstalige edities uit 1874 en 1888. De eerste Nederlandse druk verscheen al in 1853. Drie van deze boeken behoorden toe aan Cornelia Johanna barones van Pallandt, de latere echtgenote van Jan Carel Elias graaf van Lynden (‘Goeie Carel’). Het vierde boek was ooit eigendom van Aurelia Elizabeth gravin van Limburg Stirum (1875-1949), de echtgenote van Jan Maurits Dideric graaf van Lynden. Beide aankomende kasteelvrouwen – zij trouwden alletwee met een graaf van Lynden – droegen het boek blijkbaar een warm hart toe. Samenvatting uit artikel van Gerard Jaspers

1) D e Nederlandse taal heeft aan dit fatale gebeuren en aan het moordende klimaat van deze regio de uitdrukking over gehouden ‘Naar de barrebiesjes (= Berbice) gaan’, wat zoveel wil zeggen als ‘ten gronde gaan’.

Van linksboven met de klok mee: Het titelblad van de Londense druk uit 1852 met als houtgravure het gesprek tussen Eva en het onwetende negermeisje Topsy. Het titelblad van de zeer zeldzame (unieke?) Franse uitgave uit 1852-53 met een kleine houtgravure die toont hoe de geboeide Tom in New Orleans uit een kar wordt gehaald. Eliza (een slavin) vlucht met haar kind over de ijsschotsen in de Ohio-rivier naar Canada, de Britse kolonie waar sinds 1834 de slavernij was afgeschaft. Litho in de druk van 1874 tegenover pagina 59. De gelithograveerde titel van de ‘uitgave voor jongelieden’ door ‘Tante Marie’, Een kijkje in de hut van Oom Tom.


20

Trouwen in stijl

op een bijzondere locatie Sinds de restauratie in 2011 is Kasteel Keukenhof in snel tempo uitgegroeid tot één van de polulairste trouwlocaties in Nederland. De rust, de idyllische sfeer, de unieke locatie en de uitstekende verzorging maken van elke trouwdag een feest. Bruidsparen kijken dan ook tevreden terug op ‘hun’ dag. Stéfanie en David hadden trouwplannen. Daarmee brak er een geweldige tijd aan om die speciale dag voor te bereiden. Stéfanie vertelt: “In 2012 waren wij op zoek naar een locatie voor onze trouwdag. Een korte zoektocht op internet bracht ons bij Kasteel Keukenhof. Het is altijd mijn droom geweest om te trouwen in een kasteel en op het moment dat we de foto’s bekeken wisten wij het zeker: dit wordt onze trouwlocatie. Het kasteel is niet te groot waardoor het iets knus en gemoedelijks heeft. We hebben direct een afspraak gemaakt.” “Al na ons eerste bezoek aan Kasteel Keukenhof werden wij verliefd op de locatie. Wat een sprookjesachtige en romantische omgeving om te trouwen! Tijdens de rondleiding kregen we de verschillende locaties te zien. Alle gebouwen liggen op loopafstand van elkaar en hebben een andere sfeer en uitstraling. Intussen werd over de rijke geschiedenis van het kasteel verteld. Zo kregen we een idee van hoe ‘onze dag’ eruit zou kunnen zien. Na deze kennismaking met het landgoed, wisten wij eigenlijk al meteen dat wij onze droomlocatie hadden gevonden!” David: “Eenmaal thuis hebben we alles nog eens rustig op een rijtje gezet en de map met informatie (en prijzen) bekeken. Dat was ook zo fijn tijdens het kennismakings gesprek: het ging allemaal heel informeel en er werd

geen enkele druk uitgeoefend. Maar er kan zóveel, dat het moeilijk is een keuze te maken. Wij wilden graag buiten trouwen en ons werd toegezegd de hele ceremonie naar binnen te verplaatsen als het zou gaan regenen. Tijdens de hele voorbereiding hebben we steeds het gevoel gehad dat alles om ons draaide en dat iedereen zijn uiterste best deed om onze trouwdag tot in de puntjes te regelen.”

“Op de mooiste dag van je leven, vertrouw je erop dat je in goede handen bent en dat waren we.” Stéfanie vervolgt: “Na alle voorbereidingen was eindelijk de grote dag aangebroken. We waren zo blij dat de zon scheen en dat we buiten konden trouwen. Na de plechtigheid volgde de balkonscène. Terwijl wij het balkon betraden stonden de gasten ons beneden op te wachten met een glas champange en ballonnen. Hier hebben we ook zo ontzettend van genoten. Na de receptie hebben we nog wat foto’s gemaakt met onze gasten in de prachtige tuinen rondom het kasteel. Daarna volgde het diner. De prachtige gedekte tafels, de ongecompliceerde sfeer, de prettige en vriendelijke bediening en het heerlijke eten maakten dat niet alleen wij maar ook onze gasten zich uitstekend hebben vermaakt.” nummer 3 • najaar 2013 | Kasteel Keukenhof

21

Binnen de muren van Frederik’s Hof, met het kenmerkende Zwitsers Speelhuis, wordt al eeuwen intensief getuinierd. Dat hier niet alleen groente en fruit geteeld werd is te zien op twee foto’s uit het weekblad ‘Buiten’ uit 1914. Op deze foto’s zien we fraaie bloemperken, rijkelijk beplant met veel verschillende soorten zomerbloemen.

De huidige invulling van Frederik’s Hof is gebaseerd op een ontwerp van Juliet Oldenburger uit 2003 met als thema ‘Vier-eeuwentuin’ (17e-20e eeuw). De vaste plantenborder uit de 20e eeuw was een verwijzing naar het werk van Mien Ruys. De border heeft in de loop van de jaren echter wat van haar charme verloren. Daarom is besloten de border opnieuw in te richten. Niet langer in de stijl van Mien Ruys, maar een meer eigentijds ontwerp met felgekleurde bloemen bladplanten in de kleuren rood, oranje en geel. Vanwege deze felle kleuren heeft de nieuwe border de naam vuurwerkborder gekregen. In het voorjaar van 2013 is de border aangeplant. Als basis van het beplantingsschema is gekozen voor een aantal bomen en heesters.

Vuurwerk Er zijn 12 exemplaren van Catalpa bignonioides ‘Aurea’ (geelbladige trompet boom) en 6 exemplaren van Cotinus ‘Grace’ (roodbladige pruikenboom) in het ontwerp opgenomen. Een beplantingsschema met zoveel grote bomen en stuiken is misschien niet de meest voor de hand liggende keuze voor een border. Bovendien zijn het soorten die ook nog eens fors kunnen uitgroeien. Door deze bomen en struiken in het voorjaar steeds tot op een hoogte van 15 cm volledig terug te snoeien ontstaan zeer krachtige scheuten (door boomkwekers wordt dit fluiten genoemd). Zo blijft de groei ook goed beheersbaar. Het blad aan deze scheuten is aanmerkelijk groter in verhouding tot het blad van ongesnoeide planten. Ook zijn de kleuren intenser. Het maakt het effect van deze planten in de vuurwerkborder des te groter. De overige beplanting bestaat uit diverse soorten vaste

planten, zomerbollen, grassen en enkele éénjarige zomerbloemen. Tegen de muren groeien diverse soorten Clematis en de éénjarige klimplant Ipomoea lobata ook wel bekend onder de naam Mina lobata. De bloemen zijn rood met geel en staan meestal horizontaal naar één zijde gekeerd, waardoor ze doen denken aan een vlaggenstok met roodgele vlag. De Nederlandse naam is dan ook Spaanse Vlag. De vuurwerkborder is in het voorjaar van 2013 aangelegd. De jonge aanplant is goed aangeslagen, maar pas in 2014 zal de border tot volle wasdom komen. Maar ook nu al zal het vuur in maanden augustus, september en oktober al oplaaien! Reden om in de nazomer en vroege herfst een bezoek te brengen aan de vuurwerkborder en te genieten van het felle en aansprekende kleurenpalet. De vuurwerkborder is door de medewerkers en vrijwilligers van Kasteel Keukenhof aangelegd en wordt ook zorgvuldig en met veel liefde door hen onderhouden. Het beplantingsplan is door Leo Schoolkate gemaakt.

Inspiratie Kasteel Keukenhof wil de traditie om binnen de muren van Frederik’s Hof intensief te tuinieren voortzetten. Elk jaar kunt u nieuwe planten, nieuwe toepassingen en nieuwe combinaties van planten verwachten. Het biedt u niet alleen de gelegenheid om te genieten van steeds wisselende composities, het is misschien ook een inspiratiebron voor uw eigen tuin. Tekst Leo Schoolkate

Kasteel Keukenhof dankt Marco van Noort Vaste Planten Warmond (www.marcovannoort.nl) en C.S. Weijers & Zonen B.V. Hillegom (www.csweijer.nl), die planten ter beschikking hebben gesteld.

Linkerpagina van boven naar beneden: de vuurwerkborder in aanleg. Rechts van boven naar beneden: Dahlia, Potentilla en Echinacea, Catalpa en Rudbeckia. Links de vruchten van Ricinus.

Wandelgebied uitgebreid met nieuw natuurpad 24

Wat is een kasteel zonder veel land en water? Kasteel Keukenhof staat op een landgoed dat bijna 240 hectare land omvat met uiteenlopende bestemmingen. De diverse tuinen rondom het kasteel worden piekfijn bijgehouden. Evenementen vinden plaats op het voor terrein van het kasteel en de Nieuwe Plantagie. Alom bekend is natuurlijk ook de Bloemententoonstelling (open maart t/m mei). Op de bij het landgoed b ehorende bollen- en weidegronden wordt nog steeds commercieel gekweekt en geboerd. De essenhakhoutbossen dienen onder meer voor bekapping waarmee groene energie wordt gewonnen. Tot slot noemen we nog de natuur en wandelpaden. Dit voorjaar is het nieuwe natuurpad geopend door Piet Muller. We zijn trots op de ‘gecultiveerde’ tuinen en het


park rond het kasteel en de gebouwen van de buitenplaats. Maar het landgoed kent ook bijzondere plekken waar de natuur nog puur en ongerept is en waar rust heerst. Daar vindt u ook de mooiste vista’s (bijzondere zichtplekken). De droge en lange winter bood ons team – medewerkers van de buitendienst, cliënten van de Willem van den Bergh Stichting en onze vrijwilligers – de gelegenheid om in alle rust een bijzonder pad en mooie route aan te leggen: het nieuwe natuurpad. De cliënten van de Van den Bergh Stichting, die op de locatie Landgoed Keukenhof werken, zorgen voor het onderhoud van het natuurpad.

Als u vanaf de voorzijde van de hofboerderij het natuurpad op loopt krijgt u een mooi zicht op een al heel oud landschap. De bijzondere afwisseling van hakhoutbossen en weilanden kenmerken de lage en natte strandvlakte. Al wandelend door dit gevarieerde landschap komt u prachtige vista’s tegen. Bij de entree van het landgoed kunnen bezoekers een folder ophalen waarin een beknopt kaartje van het gebied staat. Wandelaars kunnen met behulp van het kaartje eenvoudig zelf hun route samenstellen. De klimhekken, kenmerkend voor het laarzenpad, zijn vervangen door klaphekken. Onderweg komt u diverse banken tegen en bij de houtvijver staan picknicktafels. Anders dan bij het laarzenpad mogen honden, mits aangelijnd, mee het natuurpad op! Het natuurpad is in het algemeen minder nat dan de laarzenpaden. Toch adviseren wij wandelaars na een lang durige regenperiode laarzen aan te trekken. Met name het achterste gedeelte kan dan wel eens nat zijn. Natuurlijk is zelf ontdekken het leukst, maar we lichten toch alvast een tipje van de sluier op. Hieronder vindt u een aantal hints van wat u zoal tegen kunt komen op uw wandeling op het natuurpad : • de houtvijver werd vroeger gebruikt voor het wateren van hout,het is een milieuvriendelijke methode van houtverduurzaming.

• de kwekerij staat op de plek waar ooit Villa Overduin stond. Hier worden planten gekweekt ter aanvulling van de vaste planten. De hortensia’s overwinteren hier. • De menangerie en bijenkasten met honingbijen. • Het essenhakhout werd van oudsher beheerd als hakhoutbos. Met een bepaalde cyclus worden de bomen afgezet ten behoeve van houtwinning. Door elk jaar een ander stuk te nemen ontstaat een prachtig, afwisselend landschap. Insecten, dagvlinders en vogels zijn dol op dit gebied. • flora en fauna: veel voorkomende planten zijn onder meer daslook, look zonder look, hondsdraf, boskers en koekoeksbloem. • Het gebied is rijk aan vogels. Soorten die u mogelijk te zien of the horen krijgt zijn: houtsnip, lepelaar, ooie vaar, scholekster, bosuil, kerkuil, staartmees, tureluur, havik, ijsvogel, goudhaantje en zilverreiger. In het gebied komen ook verschillende vleermuizen voor. Niet alleen de haas, konijn en vos voelen zich hier thuis, dat geldt ook voor de hermelijn en bunzing. Het natuurpad is het hele jaar gratis toegankelijk voor vrienden met een vriendenpas. Tekst Jack de Vroomen

Foto linksboven: Piet Muller en Gerard de Wagt tijdens de opening van het natuurpad.


25

26

Gedenkplaats Elzenbosch Landgoed Keukenhof bezit ongeveer 70 ha essenhakhout. Deze bossen zijn in de 18e eeuw aangeplant als productiebossen: het snelgroeiende hardhout werd verkocht voor disselbomen, gereedschapstelen, bonenstaken en rijshout voor de bakker. Sinds enkele jaren zijn de bomen aangetast door een schimmel, waardoor de bomen afsterven. Er is nauwelijks een remedie: nieuwe aanplant wordt evengoed weer aangetast. Wat te doen? Om aan het grote gebied een mooie zinvolle invulling te geven is besloten om op deze plaats een gedenkbomenbos te realiseren. Een plaats waar men heen gaat om te mediteren. Een plaats waar duurzaamheid sleutelwoord is.


Waarom Elzenbosch Als de kortste dag voorbij is, fleurt Els helemaal op. De els, familie van de berk kan donkerbruin van bast zijn of grauw. Is ze donker, dan heet ze ‘Zwarte Els’, is ze grauw, dan heet ze ‘Witte Els’. De els heeft een groot verspreidingsgebied: van West-Europa tot en met Japan. Uit fossiele vondsten blijkt dat de zwarte els al vanaf het begin van het Holoceen (circa 9.000 jaar geleden) in ons land voorkomt. De zwarte els heeft een voorkeur voor zonnige tot licht beschaduwde plaatsen met een nattere bodem, bijvoorbeeld langs waterkanten of in moerasbossen. De bloeitijd loopt van februari tot en met april. De els is de enige boom die als groenbemester kan worden aangemerkt. Op de wortels van de els groeien goedaardige schimmels, die de stikstof uit de lucht halen en vervolgens in de vorm van nitraat aan de bodem afgeven. Daarnaast nemen de bladeren de CO2 uit de lucht en de boom produceert zelf kostbare zuurstof. Zowel boven- als ondergronds dus een verrijking!

Crematie Velen voelen na de crematie van de geliefde een verlangen om op geregelde tijden in alle stilte te mediteren en dichtbij te zijn. Een kille steen of urnenmuur is dan niet de ideale plek. Een eigen boom in het elzenbosch is dan dé plek. Door een els op de as te planten groeit weer nieuw leven. Een leven dat gekenmerkt wordt door assimilatie en ook een daadwerkelijke bijdrage levert aan onze natuur. Het Elzenbosch blijft een natuurlijke omgeving zonder kunstmatige kenmerken. Het is niet mogelijk in het elzenbosch naambordjes te plaatsen, vogelhuisjes op te hangen of zelf plantjes of struikjes te planten. Wilt u meer informatie ontvangen over het Elzenbosch? Mail naar [email protected] of bel naar Guido Hollander: (0252) 750 690. Tekst Herman Hollander

Wijsheden uit het verleden De els werd in vroeger tijden gezien als het zinnebeeld van de mens. Door de 3 generaties katjes werd de els het symbool van de 3-voudige godin (oud, huidig en toekomstig). De els werd ook als een ‘bijzonder magische’ boom gezien. Het werd als misdaad beschouwd deze boom om te zagen, omdat de boze ‘boomgeest’ dan uit woede huizen zou platbranden. Degene die dat deed was de veroorzaker van onrust in de gemeenschap. Het is een vuurboom, die de aarde beschermt tegen of bevrijdt van het water. Ook vandaag is de els populair als wichelroede, om er bijvoorbeeld ondergrondse water aders mee op te sporen. Een elzentak gestoken in de laatste korenschoof verzekert weer de vruchtbaarheid voor het volgende seizoen. De els staat in de periode van de lente equinox (het tijdstip waarop de zon loodrecht boven de evenaar staat; de lengte van dag en nacht is op aarde dan overal nagenoeg gelijk). De boom is het symbool voor evenwicht.

ANTI-REUMA ELIXER Overschrijdt de dagelijkse dosis niet

In de oude volksgeneeskunde werden gedroogde elzenknopjes gebruikt als goed werkend middel tegen reuma. Dit drankje kan ook gebruikt worden als mondwater tegen ontstoken tandvlees. Voor zere en vermoeide voeten is een bad van bladeren aan bevelenswaardig, preventief hiervoor is ook blad in de schoen.

Twee theelepels knopjes (plukken voor de blaadjes verschijnen), overgieten met kokend water, even laten trekken. Twee kopjes thee per dag


27

Werken in het groen

Jan van Duyn, beheerder van het buitengebied van Kasteel Keukenhof, kan urenlang vertellen over de renovatie, het beheer en onderhoud van de tuinen van het landgoed. Een grote klus die hij en collega Ron Duivenvoorde klaren met behulp van Hans Vinkestijn en vele vrijwilligers.

Al pratend verwijst Van Duyn ook een aantal meningen die de ronde doen naar het land der fabelen. “Toen Ron en ik 14 jaar geleden bij de Graaf kwamen werken, was er sprake van achterstallig onderhoud op het landgoed. Niet omdat ‘meneer’ (zoals Van Duyn de graaf steevast noemt, red.) het niet wilde, maar er was geen geld om het werk te bekostigen. Dat gold trouwens ook voor het kasteel en andere gebouwen op het landgoed. De opdracht was om zoveel mogelijk zaken goed bruikbaar te houden, maar dat was dan ook wel alles. Toen Herman Hollander op het kasteel kwam, groeide de wens om méér te doen dan alleen het noodzakelijke. En al helemaal toen bleek dat de Particuliere Historische Buitenplaatsen (PHB) al een beheerplan voor het groen had geschreven. Uit dat rapport bleek dat veel van het gewas niet ouder was dan een jaar of vijftig en niets te maken had met het oorspronkelijke groen op het landgoed. Niet alleen zaailingen van de esdoorn tierden welig, ook de Amerikaanse Vogelkers hield flink huis. Eigenlijk was het een bos met vooral zaailingen. Zo was het vroeger natuurlijk niet.” Van Duyn gaat verder: “Ook in de oorlog zijn er bomen gesneuveld. Door een nijpend gebrek aan brandhout zijn er nogal wat oude bomen gekapt. Zo werden de lege plekken in het bos en de ‘Nieuwe Plantagie’ – waar een V2 installatie was opgesteld – gaandeweg gevuld met groen dat daar van oudsher eigenlijk niet hoorde.” Kasteel Keukenhof | nummer 3 • najaar 2013

Herstel in oude glorie Van Duyn vertelt dat toen een jaar of tien geleden de eerste vrijwilligers zich meldden, het plan werd opgevat om op het gehele domein aan de slag te gaan en te trachten een deel van de oude historie terug te brengen. Uiteraard in fases, omdat er niet al teveel geld voor beschikbaar was. “Maar het terugbrengen naar vroeger is ook een probleem, want wat is vroeger? Tweehonderd jaar geleden, of honderd jaar geleden? We besloten om naar de periode van honderd jaar terug te kijken, omdat er van de tijd daarvoor geen tekeningen of foto’s beschikbaar zijn waaraan we ons voor de restauratie konden vasthouden. Door ons te richten op de tijd van honderd jaar geleden, kunnen we ons baseren op vaststaande feiten. En tot op heden lukt dat heel goed dankzij de inzet van vrijwilligers, het werken met de cliënten van ’s Heeren Loo én dankzij talloze giften en subsidies. En met dank aan de enorme inzet van de AW Groep uit Lisse die ons van het benodigde materieel voorziet. Toen we met het werk begonnen was dat op basis van eerder genoemd beheerplan van de PHB. Tuinarchitect Michael van Gessel heeft een totaalplan getekend dat door de (toenmalige) Rijksdienst voor de Monumenten zorg werd goedgekeurd. Omdat wij onder Monumenten zorg vallen moet alles wat we hier doen worden goed-

Boven: cliënten van de Willem van den Bergh Stichting tijdens het werk op het landgoed. Links: Ron Duivenvoorde. Inzet in linkerfoto: Jan van Duyn wandelt met de eerste vrouw van de graaf over het landgoed.

gekeurd en onder toezicht worden uitgevoerd. Alles staat er nu nog wat pril bij, maar dat gaat veranderen. De natuur heeft z’n tijd nodig. Dat we op de goede weg zijn, werd onlangs door de eerste echtgenote van meneer onderstreept. Tijdens een wandeling over het landgoed reageerde ze zeer enthousiast op wat er al tot stand is gebracht en zei ze dat de Graaf erg trots geweest zou zijn.”

aan de overzijde van de Stationsweg. Deze paden waren in het verleden verboden terrein. Deze paden worden – net als de andere paden op het landgoed – doorlopend onderhouden. Ik nodig alle vrienden uit om dit prachtige landgoed en unieke wandelpaden te bezoeken en ervan te genieten. En ja, de hekken zijn nu eenmaal noodzakelijk om aan de verzekeringsvoorwaarden te voldoen.”

Vrije toegang? Van Duyn wil nog een fabeltje de wereld uit hebben. “Veel inwoners van Lisse hebben het idee dat je vroeger gratis toegang tot bos en kasteeldomein had. Maar dat is niet juist. Voor het bos moest je een kaartje kopen bij de familie Hollander en het kasteelterrein was beslist verboden terrein. De Graaf hechtte enorm aan zijn privacy en duldde geen vreemden op zijn domein. Nu is dat anders: voor inwoners van Lisse geldt dat ze gratis een pas kunnen aanvragen waarmee ze onbeperkt toegang hebben tot de kasteelomgeving en tot het natuurpad. Alleen als er een groot evenement plaatsvindt is het landgoed gesloten. Het bos is nu eigendom van het Zuid-Hollands Landschap en vrij toegankelijk. Een heel andere situatie dus dan een jaar of tien geleden. De Laarzenpaden die we samen met de vrijwilligers hebben gerealiseerd zijn ook vrij toegankelijk. Prachtige paden door unieke stukjes natuur. Met niet te vergeten de paden door het Waterbos

Vrijwilligers Van Duyn spreekt tot slot zijn grote waardering uit voor de vele vrijwilligers die aan het onderhoud van het kasteel en het buitengebied werken. “Sommigen een dag per week, anderen meerdere dagen. Weer anderen melden zich elke eerste zaterdag van de maand voor onze natuurwerkdag. Zelfs zijn er vrijwilligers die een vrije dag opnemen voor een bijzondere gelegenheid. De vrijwilligers komen overigens niet alleen uit Lisse, er werken hier ook mensen uit de Bollenstreek, uit Leiden en omstreken en de Haarlemmermeer. En steeds met enthousiasme en veel inzet. Zoals die keer dat een vrijwilligster vroeg of ze een regenpak mocht kopen, zodat ze ook in de regen kon doorwerken… Nu hebben ze allemaal regenpakken. De vrijwilligers zijn ons kapitaal. Zij zijn van onschatbare waarde voor het onderhoud en de restauratie. Zonder hen zouden we niet zoveel in zo korte tijd bereikt hebben.” Tekst Arie in ’t Veld


29

AW GROEP www.awgroep.nl

DE AANGEWEZEN PARTIJ OP HET GEBIED VAN INFRASTRUCTUUR AW VESSIES INFRA

AW GROND, WEG & WATER

AW GROEN

Leidsevaart 25, 2161 AS Lisse Postbus 109, 2160 AC Lisse T 0252 - 412 946 F 0252 - 412 581 E [email protected] I www.awgroep.nl

AW HANDEL & LOGISTIEK

Vrijwilligers zijn voor Kasteel Keukenhof van onschatbare waarde. Zij zijn in feite de kurk waarop het landgoed drijft. Zonder de inzet van de circa 175 vrijwilligers zou veel werk blijven liggen, omdat dit te kostbaar is om door betaalde krachten te laten doen. Eén van die vrijwilligers is Karin van den Brom uit Hillegom, die elke dinsdag ergens in de tuinen van het landgoed is te vinden.

“Heerlijk om buiten te werken…” “Het is verschrikkelijk leuk werk, dat ik iedereen die iets met de natuur heeft, kan aanbevelen.” Karin is een jaar of vier geleden haar werk op het landgoed gestart. Nadat haar kinderen waren opgegroeid en het vrijwilligerswerk dat ze voor scholen deed ophield, wilde ze niet thuis zitten te niksen en ging dus op zoek naar iets anders. “Bijvoorbeeld als vrijwilligster bij De Zonnebloem, maar daar zag ik toch vanaf omdat ik eigenlijk het liefst buiten in de natuur wilde werken. Na allerlei opties onderzocht te hebben, kwam ik via de website van het kasteel in contact met Jan van Duyn, de beheerder van het buitengebied. Hij maakte me enthousiast voor het werken op het landgoed. Niet in het kasteel zelf, maar buiten op m’n knietjes. Dat doe ik het liefst. In het begin trok ik veel op met mede-vrijwilliger Bouwe de Vries die me wegwijs maakte in de wereld van alles wat er groeit en bloeit. Daarna verrichtte ik onder leiding van Ron Duivenvoorde alle mogelijke werkzaamheden in de tuinen. Dat doe ik tot op heden. Van wieden tot snoeien. Het lijkt knullig werk, maar ik vind het leuk en bovendien draag je in belangrijke mate bij aan een goed visitekaartje van het kasteel, want de tuinen is het eerste dat de bezoekers zien.” Karin vindt het werk heel gevarieerd. Niet in de laatste plaats omdat het jaar rond werk is. Dus alle seizoenen worden meebeleefd. Dat betekent dat je in de zomer periode onder prima omstandigheden kan werken, maar ook dat je in de herfst of winter aan de bak moet. “Ik schuw het werken in de regen niet. Net als veel andere vrijwilligers. We kunnen ons daar goed op kleden en er is altijd het nodige in de tuinen te doen. Het is duidelijk dat ik gek ben op het gefriemel tussen de planten, bloemen

31

en bomen en door dat werken ook veel opsteek over de natuur. Bovenal is het een uitermate nuttige vrije tijdsbesteding.” Karin zegt dat vrijwilligheid niet betekent dat het ook allemaal vrijblijvend is. “Ze moeten wel op je kunnen rekenen, dus afspraken maken als je eens niet kunt is wel noodzakelijk. Aan de andere kant ben je er natuurlijk wel vrij in om over je eigen tijd te beslissen en kun je het (in overleg) wel eens laten afweten.” Karin vindt het ook prachtig om te zien hoe nieuwe initiatieven in de tuin zich ontwikkelen. Een risico van het inzetten van veel vrijwilligers is volgens Karin wel dat de werkzaamheden zich meer en meer uitbreiden, maar dat niet geldt voor het aantal vrijwilligers dat in de tuin(en) wil werken. “Het gaat niet alleen om de vrijwilligheid, maar ook om het feit dat het in de meeste gevallen gaat om oudere mensen die er op een bepaald moment mee ophouden. Er moet dan wel nieuwe aanwas zijn om al het werk aan te kunnen.” Samenvattend zegt de enthousiaste vrijwilliger: “Het is prachtig werk, in een schitterende, monumentale omgeving en met een heel fijn team. Het geeft veel voldoening en ik kan het iedereen die van buiten werken houdt aanbevelen.” Tekst Arie in ’t Veld


• Systeembeheer • Internet • Clouddiensten • Telefonie • Hard & Software www.joheco.nl

Sterk in smaakvol advies voor wijn- & spijscombinaties

Ampèrestraat 6 B

2181 HB Hillegom

t

0252 240 190

[email protected]

Vrienden van Kasteel Keukenhof kunnen gebruik maken van de kortingsbon elders in dit blad. Voor het adres en de openingstijden: kijk op onze website. De actie is geldig tot en met 1 maart 2014.

Wijnproeverij Relatiegeschenken Freelance gastheer/Wijnspecialist

Tel.: 06-1227 7605 www.wereld-wijnen.com

Art Foundation

33

De tweede editie van de Cobra beeldentuin was gewijd aan de Japans-Amerikaanse kunstenaar Shinkichi Tajiri. U kunt zowel binnen als buiten genieten van kunst. Naast de tentoonstellingen in het kasteel verrijzen buiten, in de tuinen rondom het kasteel, steeds meer beelden. Op uw wandeling over het landgoed kunt u genieten van prachtige sculpturen. nummer 3 • najaar 2013 | Kasteel Keukenhof

Kasteel Cultureel De 17e eeuwse buitenplaats was een lustoord voor alle zintuigen. Niet alleen was er een prachtige omgeving met mooie natuur gevuld met kunstwerken, maar ook voor het oor waren er zeer aantrekkelijke zaken zoals concerten. Op het kasteel beginnen we de 10e concertserie! Ieder winterseizoen worden 10 concerten georganiseerd. Optredende musici zijn voornamelijk jonge virtuoze kunstenaars. Er is een overeenkomst met het Koninklijk Conservatorium te Den Haag en het Prinses Christina Concours. Inmiddels heeft al een aantal artiesten op het wereldtoneel gestaan en kan zich de warme atmosfeer van het Koetshuis nog goed herinneren, net als de volle zaal met enthousist publiek en zeker niet in het minst: de geluidskwaliteit. Een optimale akoestiek voor pianorecitals en kamermuziek zonder de galm van een kathedraal, maar ook niet al te droog. In het Koetshuis staat een prachtige concertvleugel, waarvan nog geen enkele musicus gezegd heeft: daar valt niet op te spelen! Kortom, alle ingredienten zijn aanwezig om zowel publiek als uitvoerend musicus een onvergetelijke avond te bezorgen.

34

Met enige regelmatig werd ons gevraagd: het is zo’n mooie zaal. Kunnen daar geen andere concerten gegeven worden? Bijvoorbeeld jazz- of wereldmuziek? Trouwe bezoekers van onze concerten weten dat er inmiddels fado- en tangoconcerten zijn geweest. Het blijkt dat de animo bijzonder groot is. Een uitverkochte zaal is geen zeldzaamheid. Vandaar dat de Stichting Kasteel Cultureel besloten heeft om naast de klassieke serie ook andere concert series te programmeren: jazz en kleinkunst (waaronder wereldmuziek en salonmuziek). Voor de komende winter zijn enkele interessante avonden gepland. Vinden de klassieke avonden altijd plaats op de tweede dinsdag van de maand, de kleinkunstavonden zijn geprogrammeerd op de laatste dinsdag van iedere maand. De jazzconcerten worden georganiseerd op de zondagmiddag: in een ontspannen omgeving genieten van hoogstandjes in onze ‘eigen’omgeving. Sommige concerten zullen in het Koetshuis worden gehouden, maar ook wordt er nu en dan een uitstapje gemaakt naar de stallen van de hofboerderij. Een salon was in de 17e en 18e eeuw een gelegenheid bij iemand thuis waar filosofen en denkers hun denkbeelden uit konden wisselen, of de plaats waar uitvoerende kunstenaars hun werken konden vertonen. Meestal is dat muziek (kamermuziek, zang), soms declamatie. De salonconcerten worden georganiseerd op de zaterdagavond in de Blauwe Salon. Deze concerten zijn anders van opzet: tijdens de concerten zijn enkele pauzes ingelast om met elkaar van gedachten te wisselen over de muziek. Het maximum aantal stoelen in de salon is slechts 40. De concumpties zijn gratis en de avond heeft een heel ongedwongen verloop. Voor meer informatie en reserveren kunt u terecht op onze website: www.kasteelcultureelkeukenhof.nl


Wonen speelt een belangrijke rol in de maatschappij en in uw leven. Hoe en waar u woont is van grote invloed op uw welzijn. Als u uw huis wilt verkopen of juist uw droomhuis wilt kopen, komt daar veel bij kijken. Het is van het grootste belang dat de koop of verkoop naar wens verloopt. U wilt met een gerust hart de juiste beslissingen nemen zonder zich over details zorgen te maken. Juist die details die zo gemakkelijk over het hoofd worden gezien kunnen onplezierige gevolgen hebben. Daar zit u niet op te wachten.

Heemborgh Makelaars Lisse Grachtweg 75, 2161 HM LISSE T. 0252-419130 E. [email protected] www.heemborgh.nl

De Heemborgh Makelaars begrijpen hoe belangrijk uw huis voor u is. Wij staan tot uw beschikking met onze brede kennis, de juiste middelen en jarenlange ervaring. Zo kunt u samen met ons op verantwoorde wijze en met een gerust hart uw huis kopen of verkopen. Heemborgh Makelaars is een gevestigde naam in Lisse en betrokken bij de verkoop van veel bestaande bouw binnen de gemeente en wordt ook betrokken bij vele nieuwbouwprojecten. Wilt u meer informatie over ons woningaanbod? Neem dan contact op via 0252-41 91 30 of [email protected]. Of loop bij ons binnen. Wij zijn gevestigd aan de Grachtweg 75 te Lisse.

Cees van Loon

Eline ten Wolde-Kriek

NVM makelaar

Assistent makelaar

Heemborgh Makelaars is een samenwerkingsverband van vijf zelfstandige NVM makelaarskantoren die nauw met elkaar samenwerken onder de naam Heemborgh. Wij adviseren en bemiddelen bij koop en verkoop. De vijf kantoren zijn gevestigd in Bennebroek, Hillegom, Lisse, Sassenheim en Nieuw-Vennep. Wij zijn actief in de Duin- en Bollenstreek, Zuid-Kennemerland en de Haarlemmermeer.

Kees Doeswijk NVM makelaar

Vanessa Brederode

commercieel medewerker

Washuisje krijgt nieuwe bestemming Direct naast het kasteel staat een klein, rood gebouw met de naam ‘Washuis’. De naam verraadt al waarvoor het gebouw oorspronkelijk gebruikt werd: het wasgoed van het kasteel. In de tijd dat het kasteel volledig bewoond werd – tot ongeveer 1947 – vervulde het die functie. In de jaren daarna werd het Washuis gebruikt als opslag en kantine voor de buitendienstmedewerkers van het kasteel. In 2003 onderging het zijn eerste gedaantewisseling en werd het dankzij de inzet van talloze vrijwilligers omgebouwd tot onderkomen voor de vrijwilligers. Op zondagen deed het dienst als koffiehuisje. Door de groei van het aantal vrijwilligers werd het Washuis te klein en verhuisde het vrijwilligersonderkomen in 2010 naar de ‘Wagenloods’, een andere locatie op het landgoed. Het Washuisje deed tijdelijk dienst als kantoor. In het begin van 2013 werd het Washuis opnieuw flink onder handen genomen en onderging het zijn tweede metamorfose. Het is nu een kleinschalige locatie voor tal van gelegenheden tot 25 à 30 personen, afhankelijk van de soort gelegenheid. Het beschikt over een landelijke inrichting met een uniek uitzicht over de fraai aangelegde kasteeltuinen. En bij mooi weer is het goed toeven op het zonnige terras met uitzicht op de vijver en het landgoed.

37

Voormalig vrijwilligersonderkomen ondergaat metamorfose

Het Washuis kan gebruikt worden voor een High Tea, lunch, brunch of diner. Daarnaast is het ook heel geschikt voor vergaderingen, bijeenkomsten, workshops of trainingen. nummer 3 • najaar 2013 | Kasteel Keukenhof

Sinds de oprichting organiseert de Van Lynden Society jaarlijks een stijlvol galadiner op of rond de geboortedag van de laatste graaf (3 december 1912) in de exclusieve entourage van Kasteel Keukenhof.

Van Lynden Society

Gastvrouw Marina Collier-de Vreede en gastheer Nico Schriek staan klaar om de gasten te ontvangen.

Foto’s Sven van der Vlugt

39

Met het galadiner wil de Van Lynden Society haar leden de mogelijkheden en exclusiviteit laten ervaren die het landgoed te bieden heeft. De feestelijk geklede gasten worden ontvangen in het kasteel. De ruimte vult zich al snel met het geroezemoes van gezellige mensen die onderwijl genieten van de geserveerde amuses en een aperitief. Voordat de gasten aan tafel worden genodigd, worden ze in de gelegenheid gesteld om zich op de foto te laten vastleggen. Het diner wordt geserveerd in de stijlvolle salons van het kasteel. De stijlkamers zijn voorzien van prachtig gedekte tafels. Wat volgt is een gevarieerd programma en een rijk gevulde dis. Om het onderlinge contact te stimuleren volgt na iedere gang een pauze. Na het muzikale intermezzo en de pauze wordt het diner voortgezet. De gasten nemen na iedere gang plaats aan een andere tafel. Nog nagenietend van de mooie zomer zijn de voor bereidingen voor het volgende galadiner al weer in volle gang. Met het inmiddels 5de diner vieren we op vrijdag 29 november 2013 ons eerste lustrum. Tot de tradities rekenen we inmiddels ook de ontbijt bijeenkomsten met aansprekende sprekers en de ‘kasteelborrels’. Het Golftoernooi en de netwerkbij-

eenkomst ‘Zeg, ken jij de mosselman’ ontwikkelen zich ook tot jaarlijks terugkerende evenementen.Deze evenementen worden echter niet exclusief door en voor de Van Lynden Society georganiseerd, maar hebben wel een verbindend karakter en dragen de exclusiviteit die het landgoed biedt uit. Zo dragen ze bij aan de doelstelling van de Van Lynden Society.

Van Lynden Society De Van Lynden Society is een exclusief platform, dat bedrijven nauw wil betrekken bij Landgoed Keukenhof, zodat deze de mogelijkheden en exclusiviteit ervaren die het landgoed te bieden heeft. De Society tracht haar missie te verwezenlijken door unieke bijeenkomsten en activiteiten te organiseren voor de leden van de Society. Deze bijeenkomsten variëren van netwerkbijeenkomsten tot ontbijtworkshops, met een zakelijk, cultureel en/of verbindend karakter. Het lidmaatschap vereist een actieve betrokkenheid en deelname aan bijeenkomsten. Hiermee dragen de leden van de Society bij aan de maatschappij en het behoud van deze historische en exclusieve buitenplaats. De lidmaatschapsinkomsten en de eventuele bijdrage voor de activiteiten die de Van Lynden Society organiseert komen ten goede aan Landgoed Keukenhof. Elders in dit magazine kunt u meer lezen over de bijdragen van de Society aan het landgoed.


Kasteel Keukenhof en omgeving De Keukenhof ligt als een groene parel tussen de Haarlemmermeer en de kernen van Lisse, Teylingen, Hillegom, Noordwijkerhout en Noordwijk. Het ligt dicht bij de kuststrook. Een bezoek aan de Keukenhof is goed te combineren met een uitstapje in de directe omgeving.

40

Lisse

Molens in Lisse

In het bloembollendorp Lisse is het Nederlandse icoon de tulp veelvuldig aanwezig. Maar ook een ander Neder lands icoon is er te vinden. Lisse heeft namelijk 4 mooie molens binnen de gemeentegrenzen. • De Lisserpoelmolen is een poldermolen uit 1676 en is gebouwd ten behoeve van de bemaling van de Lisserpoel polder. Gelegen aan de Rooversbroekdijk 100 te Lisse. • De Lageveensemolen is een poldermolen en dateert uit 1890. De molen is gebouwd voor de bemaling van de Lageveense polder. Het nieuwe laarzenpad voert langs de molen. • De Zemelmolen is een poldermolen uit 2003. De molen vervangt de oorspronkelijke Zemelmolen uit de 18e eeuw, die door brandstichting op 4 november 1999 geheel is afgebrand. De molen is gebouwd om de Zemel

Lisse actueel Er is altijd wel iets leuks te doen in Lisse. Voor het complete overzicht van evenementen en unieke bezienswaardigheden in Lisse kunt u terecht op de vernieuwde website van VVV Lisse: www.vvvlisse.nl.


polder te bemalen en ligt aan de 1e Poellaan 59 in Lisse. • De Keukenhofmolen is een stellingmolen op het terrein van bloemententoonstelling Keukenhof in Lisse. De molen is afkomstig uit Scharmer, waar hij in 1892 is gebouwd als poldermolen. Het was daar nog een grondzeiler. In 1957 is de molen verplaatst naar het terrein van de Keukenhof, als geschenk van de Holland-Amerika Lijn.

Heemtuin Lisse

In 1990 nam een groep vrijwilligers het initiatief om in de nabijheid van de Zemelpoldermolen met een heemtuin te starten. ‘Heem’ betekent huis of thuis en ‘tuin’ betekent afgebakend stuk grond. Een heemtuin heeft een inheemse beplanting; er groeien planten, struiken en bomen die van nature in de omgeving thuishoren. Met omgeving wordt hier niet alleen de directe omgeving bedoeld, maar ook het eigen land. Een heemtuin vervult een functie in het behoud van inheemse planten. Door bij de aanleg en het onderhoud rekening te houden met de behoefte van de planten, kunnen er veel verschillende soorten groeien, ook de meer zeldzame. Tot de taken van een heemtuin behoort ook de verspreiding van inheemse planten door het aanbieden van zaden en stekken. Ook het bieden van mogelijkheden tot natuur educatie wordt tot de taken gerekend.

Schildersfestival ‘Beleef Montmartre’ Zaterdag 19 en zondag 20 oktober

Gezellig tweedaags schilderfestijn in Franse sfeer in het centrum van Noordwijker hout. Rondom de Witte Kerk zijn vele schilders aan het werk te zien in een grote verscheidenheid aan stijlen. De gemoedelijke dorpskern van Noordwijkerhout is het perfecte decor voor de dorpse Montmartre-sfeer. Je waant je in Frankrijk wanneer je slentert langs de schilders en schilderijen en ondertussen geniet van Franse lekkernijen en Franse muziek. Zaterdag 19 en zondag 20 oktober, van 12.00 tot 19.00 uur, toegang gratis. Meer informatie VVV Noordwijkerhout (0252) 372 096 en www.beleefdemontmartre.nl.

Herfst Natuurspel Woensdag 23 oktober

Het Zuid-Hollands Landschap organiseert op die dag het Herfst Natuurspel in het Nieuw Leeuwenhorstbos. Aanmelden en informatie: www.zuidhollandslandschap.nl

10.000 stappenwandeling

Noordwijkerhout

Met ‘heemtuin’ worden zowel natuurtuinen als wilde plantentuinen aangeduid. In natuurtuinen bestaat het beheer voornamelijk uit het één tot meerdere malen per jaar maaien. In wilde plantentuinen wordt daarnaast ook gewied, geplant en gezaaid. De heemtuin in Lisse wordt gerekend tot het type wilde plantentuin. De heemtuin is gelegen achter de Zemelmolen (ingang aan het eind van de Don Boscostraat) en herbergt diverse biotopen en meer dan 300 plantensoorten. Ook verkoop van nest kasten, zaden, planten en honing. Open op vrijdag van 9.00-13.00 uur en tijdens thema middagen. Groepen en schoolklassen in overleg. Meer informatie vindt u op de website www.heemtuinlisse.tk.

Elke eerste zaterdag van de maand

Kabouterwandeling Woensdag 16 oktober

Het bos komt tot leven voor het hele gezin in de herfstvakantie. Op woensdagmiddag 16 oktober organiseert VVV Noordwijkerhout samen met het Zuid-Hollands Landschap een spannende kabouterwandeling door het Nieuw Leeuwenhorstbos. Getooid als echte kabouters, met knapzak en kaboutermuts, ontdekken de kinderen samen met de gids dit prachtige bos, dat gelegen is op de strandwal tussen Noordwijk en Noordwijkerhout. Woensdag 16 oktober, 14.00 uur, vertrek vanaf de ingang Gooweg van het Nieuw Leeuwenhorstbos. Kosten € 12,– per gezin (beschermers van het ZuidHolllands Landschap betalen € 10,–). Aanmelding en meer informatie VVV Noordwijkerhout, Dorpsstraat 8.

In het kader van het programma ‘Beweeg je leven’ onder leiding van leefstijlcoach Marjoleine Klapwijk wordt elke eerste zaterdag van de maand een 10.000 stappenwandeling georganiseerd in de omgeving van Noordwijkerhout. Elke maand wordt een prachtige wandeling uitgezet en is er veel aandacht voor een fit en gezond leven dat is gebaseerd is op dagelijks bewegen en gezonde voeding. Start 9.00 uur. Vanaf 7 september.Meer informatie en aanmelden VVV Noordwijkerhout, Dorpsstraat 8, (0252) 372 096.


41

Schenkingen en sponsoring Stichting Kasteel Keukenhof

Bloembakken Om bezoekers een bloemrijke en gastvrije ontvangst te bieden zijn in maart grote bloembakken bij de ingang van het landgoed geplaatst. De bakken zijn zodanig aangeplant, dat er altijd wel iets staat te bloeien. De planten in de kuipen zijn beschikbaar gesteld door J.H. van der Vossen bv uit Lisserbroek. Ten tijde van de aanplant was het nog ijzig koud zoals te zien is op de foto waar medewerker Ron Duivenvoorde één van de bakken van planten voorziet.

Eerder dit jaar schonk f amilie Van der Lans uit Limburg een schilderijtje van het Lammetje Groen. We vonden het zo’n leuk gebaar dat we de gulle gevers een gratis lidmaatschap als vriend hebben aangeboden. Als de restauratie van de hofb oerderij gereed is krijgt het schilderij daar een mooi plekje.

42

De visch wordt duur betaald… Op vrijdag 18 april wordt door de PTT te Lisse een briefkaart afgestempeld met als afzender (Gravin Mevr.) Van Lynden van Pallandt. De kaart is gericht aan Vischhandel van der Maaren aan de Groote Houtstraat te Haarlem. De gravin moet er zeker van zijn geweest dat de post bezorging geen vertraging zou oplopen, want zij schrijft: stuur mij morgen (zaterdag) 3 moot zalm. Geen andere visch. Het is frappant dat de vis in Haarlem besteld werd. Waarschijnlijk was er dichterbij geen goede kwaliteit te verkrijgen. Wat ook opvalt is dat de brief gebiedenderwijs is geschreven. Voor haar echtgenoot ‘Goeie’ Carel waarschijnlijk niet onbekend. Kasteel Keukenhof | nummer 3 • najaar 2013

Waarschijnlijk was de vis bedoeld om op zondag genuttigd te worden. Maar wat zou er gebeurd zijn als de postbezorging vertraging had opgelopen? Dan had de vischhandelaar buiten zijn schuld om niet op tijd geleverd! En de PTT zal ongewtijfeld iedere aansprakelijkheid afwijzen voor een vertraagde levering van 3 moot zalm! Ook ging de gravin er vanuit dat de 3 moten zalm (per fiets?) vanuit Haarlem aan huis bezorgd zouden worden, want verse vis per post versturen kon natuurlijk niet. Het serviceniveau van de vischhandel was dus wel erg hoog. En daarmee wordt een bewijs geleverd voor de uitdrukking : de visch wordt duur betaald.

Zocher banken

Schilderijen voor veiling Op woensdag 24 april werd een Zocherbank in de Nieuwe Plantagie geïnstalleerd. Deze bank is gesponsord door Jaap en Ineke Haasnoot en wel op hun favoriete plekje in de middagzon. Kees Beelen vertoeft graag op het landgoed. Ter gelegen heid van Kees’ afscheid van het bedrijf en het 60-jarig bestaan van Beelen Verpakkingen b.v. werd dit jaar een Zocherbank geschonken aan het landgoed. Op de foto wordt Kees omringd door zijn kleinkinderen.

Ben Haveman (Meppel-1950) schildert in vier karakteristieke stijlen. Zijn moderne schilderwerken kenmerken zich door krachtige kleuren en beweging. In 2003 begonnen, heeft hij intussen al vele (inter-)nationale exposities op zijn naam (ABN, ING, ministeries, grote hotels en galerieën) staan. In korte tijd heeft hij naam gemaakt met zijn opmerkelijke schildercreaties, die verfrissend en vernieuwend zijn. Zijn doeken mogen zich dan ook in steeds grotere belangstelling verheugen, zijn werk hangt al in vele Nederlandse bedrijven en huiskamers. U kunt zijn werk momenteel bewonderen in het Mercure Hotel Amsterdam, restaurant de Hoofdvaart kerk in Hoofddorp en in zijn atelier in Hoofddorp, of op kunstsites zoals het Amerikaanse Artavita. Informatie: u kunt contact opnemen per e-mail ([email protected]) of u kunt bellen: (023) 563 33 81.

Nadat een aantal van de leden van de Van Lynden Society (VLS) een Zocherbank op het landgoed heeft laten plaatsen, kunt u inmiddels ook een bank van de Society zelf op het landgoed vinden. Eerdere schenkingen zijn al in vorige edities van dit magazine genoemd. Op de website en in de nieuwsbrief van de VLS kunt u meer lezen over de schenkingen: www.vanlyndensociety.nl.

De Van Lynden Society heeft het landgoed een mooie documentaire cadeau gedaan, waarin 10 jaar ontwikkeling is vastgelegd. De titel van de dvd is ‘Ja, de parel glimt weer’ en dekt de lading volledig. Op 22 juni jl. werd een deel van de documentaire uitgezonden door de AVRO. De dvd is te koop voor € 9,90. Als u het landgoed een warm hart toedraagt, koop hem dan! De opbrengst is geheel bestemd voor onderhoud van het landgoed.

Veiling Ben heeft recentelijk 2 kleurrijke doeken ter beschikking gesteld voor de veiling op Kasteel Keukenhof. De veiling ‘Feest in het Bos’ werd georganiseerd door de Van Lynden Society en gehouden tijdens de feestweek in juni van dit jaar. Er waren maar liefst 140 kavels ter beschikking gesteld en er werd ruim € 30.000 (!) opgehaald voor de nieuw te realiseren kinderboerderij.

43

Lezersservice

Colofon

Stichting Kasteel Keukenhof

Nummer 3 | najaar 2013

De laatste graaf – J.C.E. Graaf van Lynden – heeft in zijn testament bepaald dat het landgoed met kasteel, tuin en inboedel voor de toekomst in de huidige staat behouden moet blijven. Tot veler verrassing bleek Stichting Kasteel Keukenhof de erfgenaam van het landgoed.

Het magazine van Kasteel Keukenhof is een uitgave van Stichting Kasteel Keukenhof en biedt achtergrondinformatie en nieuws over de vele activiteiten die op het landgoed plaatsvinden. Het magazine verschijnt twee keer per jaar: in september (najaar-winter) en in maart (voorjaar-zomer).

Redactie Doelstelling Stichting Kasteel Keukenhof heeft als missie het kasteel en het landgoed, waarop 18 rijksmonumenten staan, te restaureren en te behouden voor volgende generaties. Om deze restauratie te kunnen financieren worden vele evenementen en activiteiten op het landgoed georganiseerd in verschillende thema’s: kunst, cultuur, flora en fairs. Het doel van deze activiteiten is om de missie te kunnen financieren, niet om winst te maken.

Herman Hollander, Hella Radic, Gusti de Schipper (eindredactie), Arie in ’t Veld en Jack de Vroomen (hoofdredacteur)

Vormgeving Gusti de Schipper grafische vormgeving

Drukkerij Druno en Dekker drukkers, Noordwijkerhout

Teksten Vrienden

44

De Stichting Vrienden van Kasteel Keukenhof heeft als doelstelling het verlenen van steun aan kasteel en landgoed Keukenhof. Zij doet dat onder meer door het werven van vrienden en het organiseren van activiteiten speciaal voor vrienden en sponsors.

Marina Collier-de Vreede, Herman Hollander, Leo Schoolkate, Arie in ’t Veld

Fotografie Hella Radic Jan Beelen, Tanja van Rooden, John van Schaik, Leo Schoolkate, Tino Stulen, Sven van der Vlugt

Steun uw Kasteel Keukenhof Er zijn vele manieren waarop u ons kunt steunen: door u in te zetten als vrijwilliger, door vriend te worden, sponsoring of door een schenking of nalatenschap. Maar u kunt ook een Zocherbank schenken. Wilt u meer weten over de mogelijkheden, kijkt u dan op onze website.

De redactie heeft geprobeerd van alle afbeeldingen de rechthebbenden te achterhalen. Dat is niet in alle gevallen gelukt. Wie kan aantonen recht te hebben op een of meer afbeeldingen in dit nummer zonder door de redactie te zijn benaderd, wordt verzocht zich binnen twee weken na het verschijnen van dit nummer bij de redactie te melden.

Contact- en adresgegevens

BON

Stichting Kasteel Keukenhof Keukenhof 1 | 2161 AN Lisse T 0252-750 690 [email protected] www.kasteelkeukenhof.nl

Vrienden van Kasteel Keukenhof ontvangen bij inlevering van deze bon 10% korting. Voor het adres en de openingstijden: kijk op onze website. (actie geldig t/m 1 maart 2014)

Uitgever Stichting Kasteel Keukenhof Keukenhof 1 | 2161 AN Lisse © 2013 Stichting Vrienden van Kasteel Keukenhof Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever en redactie hebben de in deze uitgave opgenomen informatie met de nodige zorg gecontroleerd, maar kunnen geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onverhoopte onjuistheid en/of onvolledigheid van de informatie.

Baaij

Catering Ook voor catering bij U thuis... Complete verzorgde party’s, buffetten, bbq’s e.d. ...en u kunt zorgeloos genieten! Verhuur van o.a. statafels, stoelen, serviesgoed, tenten, biertap enz..

Haal de folder in onze winkel of kijk op Tel. 06 - 52 09 56 88

www.baaijcatering.nl

Magazine voor Vrienden van Kasteel Keukenhof

Recommend Documents