magazine voor bandmuzikanten serie muziekstijlen de mondharmonica gageverklaring bassiste Phaedra Kwant monitoring

nr

0 4 ap r i l /me i 2 010

magazi n e voor ban dmuzi kante n

2e jaargang

serie muziekstijlen

Hiphop

de mondharmonica

verschijnt



gageverklaring

monitoring

keer per ja ar



6

bassiste Phaedra Kwant

E

BP

7,95

WWW.BANDCOACH.EU

alles onder een dak”

De beurs voor ieDereen Die occasions van instruMenten, geluiD, viDeo, licht en MuziekinstruMenten wil kopen of verkopen

een stand kost 75 euro voor het hele weekend

entree 5 euro 10:00 - 17:00 u

Darling Market volMerlaan 12 rijswijk zh

ACDC_Ad_FC_106x64

15-05-2009

13:57

Pagina 1

ACDC Repair REPARATIE VAN GITAARVERSTERKERS EN ORKESTAPPARATUUR

ACDC REPAIR

Frans Coenenhove 14 3438 HK Nieuwegein (030) 6000864 [email protected] www.acdcrepair.nl

Kom ontm en oet

w w w.musicasions.nl

15 en 16 Mei 2010

Bluesharps & Accordeons • Seydel • Hohner • Suzuki • Lee Oskar • Hering • Tombo

Accordeons • Verkoop van alle modellen • Inbouw microfoons (Sennheiser) • Reparatie – Stemmen

Elke laatste zaterdag 12.00 – 14.00 uur “Harmonica Heaven” o.l.v. Ben Bouman Wij hebben ook methodes en bladmuziek. Wij verzenden door het hele land.

• Polverini • Victoria • Ballone Burini • Hohner • Weltmeister • Castagnari • Serenellini

HIJ HEEFT HEM AL

NU JIJ NOG! HENK KUIK ACCORDEONS – DE MUSE Kerkplein 12 6581 AC Malden 024-3584196 Elke zondag open v.a. 12.00 uur en optredens in ons muziekcafé Zie website:

www.demuse.nl

MAGAZINE VOOR BANDMUZIKANTEN



8 Instrumenten De mondharmonica

De mondharmonica is een klein en ogenschijnlijk eenvoudig

blaasinstrument. En ook nog eens heel betaalbaar. In de juiste handen is het een instrument met enorm veel power en expressie.



8



Zangtechniek (4) Compressie In deze aflevering gaan we dieper in op compressie. Leer te zingen met én

18

zonder compressie en verrijk daarmee je klank.

24 Songwriter Debora Hulskamp

Ze werd uitgeroepen tot ‘Beste Talent’ van Dutch Writers Camp, een wedstrijd voor songwriters georganiseerd door Buma/Stemra. Een

kennismaking met songwriter, pianiste en zangeres Debora Hulskamp.



Geld verdienen met optreden Alles op een rijtje gezet voor zowel beroeps- als amateurmuzikanten.

28

Over gageverklaring, VAR-WUO en bruiloften.

32 Bandcoach op bezoek

In deze nieuwe rubriek woont een bandcoach de repetitie van een band bij en geeft advies. De lezers van Bandcoach mogen meekijken. Ditmaal bandcoach Martin Hiddink op bezoek bij rockband Unexpected.

40



Techniek Monitoring Monitoring is op het podium een veelgebruikt hulpmiddel. Maar wel één

34

met haken en ogen. Lees erover in deze aflevering van de rubriek Techniek.

40 De profs Bassiste Phaedra Kwant

Phaedra Kwant is basgitarist in hart en nieren, maar ook contrabassist, zangeres, componist en tekstdichter. Niet verwonderlijk dat ze een volle agenda heeft.



Akkoorden Deel 4 Ditmaal aandacht voor handig uitzoeken en noteren. Maak kennis met de leadsheet.

50 Muziekstijlen Hiphop

Hiphop is meer dan alleen een muziekstijl. Het is van oorsprong een

subcultuur, waarvan muziek en dans belangrijke onderdelen zijn. Het begon als underground beweging, maar is inmiddels mainstream.

34 4



Op de (vernieuwde!) website In deze editie worden twee artikelen ondersteund met video-opnames op de vernieuwde website van Bandcoach. Dat zijn de artikelen over

de mondharmonica en over zangtechniek. Informatie hierover vind je op pagina 27.

44

Achterstevoren Na jarenlang toetsen te hebben gespeeld, wilde ik ook eens een ander instrument leren spelen. Ik had altijd al de basgitaar in mijn achterhoofd zitten en die is het dan ook geworden. Sinds

eind vorig jaar ben ik iedere maandagavond om tien voor half negen present op onze mu-

ziekschool, om daar basgitaarles te krijgen.

50

Waarom basgitaar? Ten eerste omdat ik

het gewoon een mooi instrument vind. Maar

er is nog een andere reden. Als je een band als

een soort muzikaal huis beschouwt, dan zitten

toetsen aan de ‘bovenkant’ van dat muzikale huis. Daar zitten bij-

voorbeeld ook de gitaar en blazers. Ik wilde wel eens kennismaken met de

onderkant van het muzikale huis. En muziek maken eens van een compleet andere kant ervaren. Zo kwam ik bij de basgitaar.

En ik vind het hartstikke mooi, nog mooier dan ik gedacht had. Even hart-

grondig kan ik zeggen: het valt me ook enorm tegen. Het is technisch veel

moeilijker dan ik dacht. Ik meende dat ik als toetsenist al de nodige souples-

se in mijn vingers had. Dat is ook wel zo, maar bij basgitaar is dat toch een ander verhaal. Het goed indrukken van de snaren kost veel kracht en je moet

je vingers ook nog eens behoorlijk stretchen om in één greep vier vakjes te overspannen. De eerste weken vielen na vijf minuten spelen mijn handen er

zowat af, zo verkrampt waren ze.

Voor de serie muziekstijlen in deze editie heb ik hiphop-pionier Jeffrey Ro-

32 24

berts geïnterviewd. Hoe Jeffrey zichzelf het dansen en rappen van de hip-

hop heeft geleerd, staat in groot contrast met mijn wekelijkse bezoek aan de muziekschool.

Zoals Jeffrey het zegt: hij heeft het achterstevoren geleerd. Dat gaat volgens

het principe ‘je ziet of hoort iets en dat probeer je na te doen’. In de muziek

zie je dit achterstevoren leren vooral bij arme bevolkingsgroepen. De zwarte arbeiders uit de zuidelijke Verenigde Staten hadden alleen slecht gestemde

gitaren tot hun beschikking. Zo ontstond de blues.

Iets achterstevoren leren heeft zijn charme. En er kunnen weer mooie, nieu-





6 Productnieuws drums

7 Productnieuws toetsen



16 Vaktaal



22 Productnieuws gitaar & bas



39 Column Pienn



Op de cover: Rapper Q-Tip (foto: Jelmer de Haas)

En verder:

17 Column Martin

38 Slimste zet domste zet

48 Productnieuws techniek & overig



54 In de volgende Bandcoach



55 Abonneepagina



we dingen uit ontstaan. Maar, merkt Jeffrey op, je loopt ook vaak tegen be-

perkingen aan. Of je leert iets fout aan dat je later weer moet zien af te leren. Voor alles is wat te zeggen.

Wat mijn basgitaar betreft speel ik maar gewoon op safe en ga ik keurig op

maandagavond naar de muziekschool. Bovendien heb ik in mijn leven al genoeg dingen achterstevoren gedaan, maar die zal ik jullie besparen. Fred Meijer

hoofdredacteur

54 Colofon & adverteerdersindex

NR 4 april/mei 2010

5

productnieuws

drums

Los Cabos Brushes Los Cabos Drumsticks lanceert twee nieuwe producten op het gebied van brushes. De Standard bestaat uit een in-

trekbare metalen borstel van medium dikte met een zacht rubberen handvat voor een vol snare- en helder cymbalgeluid. De Clean Sweep is een niet-intrekbare nylon borstel met een houten handvat, geschikt voor een zachter

brush-geluid. Het houten handvat leent zich prima voor rim en bell accenten. www.loscabosdrumsticks.com

Nieuwe producten van Mapex

Gator Artist Series Deluxe Drum Bags Mapex introduceert de

De nieuwe G-FLEX lijn van Gator be-

serie New Horizon Drum Sets uitge-

vat lichtgewicht drum bags met

rust met nieuwe Mapex 500 Series Hard-

meerdere beschermlagen. Door

ware en de serie Voyager Drum Sets met de

het PE plastic in zowel de dek-

Mapex 330 Series Hardware. De Falcon Bass

een stevige tas wanneer de

de nieuwe designs van Mapex. De holle sta-

sel als de onderkant ontstaat

Drum Pedals P1000 (foto) en P1000TW zijn

drums tegen de wolachtige

len aandrijfas, compacte footprint en lange

bekleding worden geplaatst.

lichtgewicht voetplaat voorkomen onge-

Naast de ‘standard’ en ‘fusion’

wenst extra gewicht, waardoor het pedaal

sets zijn de tassen ook per stuk ver-

licht bespeelbaar is. De nieuwe serie Black

krijgbaar in verschillende maten. De

Panther Snare Drums bestaat uit 14 model-

stokken- en bekkenstas zijn niet vergeten.

len, elk met een eigen sound en karakter.

www.gatorcases.com

www.mapexdrums.com

Drumsticks van Vater Percussion De nieuwe modellen drumsticks van Vater Percussion verschillen van elkaar

in tip, lengte, gewicht, materiaal en prijs. De drumsticks met de namen 52ND St. Jazz, Swing, Traditional 7A, Cora Coleman-Dunham Model, Tito De Gracia Model, Bamboo Splashstick, New Nude Series Models en New Sugar Maple Models zijn gecreëerd om de specifieke sound van diverse muziekstijlen te bewerkstelligen. www.vater.com

Yamaha Rock Tour Drumk Kit

Conga’s en bongo’s van Pearl

De Rock Tour Drum Kit van Yamaha is een betaal-

Pearl brengt met de Primero serie instapmodellen

bij menig jongere rockdrummer. De afmetingen van

fiberglas constructies zijn afgewerkt in ebony met

bare kit en biedt een agressieve sound die geliefd is

de mahonie ketels zijn gemaakt voor de rockmuziek om de drums in het gitaargeweld overeind te houden. De kit heeft een hippe look door de afwerking

van essenhout structuur in combinatie met nikkelen hardware. www.yamaha.com

6

conga’s en bongo’s op de markt. De lichtgewicht

houtpatroon. www.pearldrum.com

productnieuws

TOETSEN

Piano microfoon PM40T van Earthworks Earthworks, fabrikant van High Definition Microfoons voor

recording en live geluid, presen-

teert de PM40T Touring PianoMic

De AK-serie van Gear4music Gear4music.com ontwierp onlangs nieuwe keyboards in de AK-serie, waaronder de AK-2177 en de AK-2188. Met 61 toet-

sen, 100 sounds, 100 ritmes, een record-functie en een LCD-

System. Gebaseerd op de succes-

volle PM40 Piano Microfoon System

levert de PM40T ongeveer dezelfde

prestaties, maar pakt de microfoon nog minder

geluiden van buiten de piano op. Ook vernieuwd is de snelle en

ºeenvoudige set-up en de compacte degelijke carry-on case. www.earthworksaudio.com

display inbegrepen, is de AK-2177 een keyboard voor de be-

ginnende speler. De AK-2188 (foto) is een serieuzer keyboard

Korg PA50SD

met 61 aanslaggevoelige toetsen, 128 sounds en 100 stijlen. De ingebouwde effecten als sustain, vibrato en dual voice

Korg ver-

heeft daarnaast functies als volledige MIDI-compatibiliteit,

PA50 (Professi-

nieuwt de

laten zich bedienen door een druk op de knop. De AK-2188

onal Arranger

opname-functie, one touch preferences en akkoordbegeleidingen. www.gear4music.com

Roland V-combo VR-700

keyboard) door

het verouderde

diskettestation te vervangen door een SD-kaart voor het opslaan van gegevens. De voordelen van de SD-kaart zijn met name de uitgebreide geheu-

gencapaciteit, de snelheid en de betrouwbaarheid. De PA50SD beschikt over een grote verscheidenheid aan akoestische en elektrische geluiden, vier stereo multi-effecten, 61 aanslaggevoelige toetsen, een ingebouwd stereo geluidssysteem en een groot leesbaar LCD-scherm. Met de XDS Dual Song

Player is het mogelijk om tijdens het spelen van het ene liedje een ander liedje te laden. www.korg.com

De Roland V-combo VR-700 is een compact keyboard met essentiële ensemble-geluiden (onder meer piano, EP, strings, brass en synth leads) en uitge-

rust met Roland’s befaamde Virtual Tone Wheel orgel. Backing-track functie, ritmes en effecten zijn ingebouwd. De VR-700 is gemakkelijk te vervoeren en op te stellen. Wellicht handig voor de snelle gig. www.rolandce.com

Roland KC-110 stereo keyboardversterker De jongste telg uit Roland’s KCseries Keyboard versterkers is de KC-110. Deze combineert

twee primeurs voor draagba-

re keyboard amps: de verster-

Nord voegt ‘Nord Classics’ toe aan Sample Library Aan de Nord Sample Library zijn de samples van de klassieke Nord keyboards toegevoegd. Het gaat om meer dan 370 samples van de oor-

spronkelijke Nord Lead 2X, Nord Lead 3 en Mord Modular G2X. De sam-

ker werkt (naast netstroom) op AA-batterijen en hij be-

schikt over een stereogeluid. De KC-110 beschikt over 30

watt stereo en huisvest twee

6,5" woofers en twee tweeters.

Door een multi-kanaals mixer met mic/line-ingang,

ples zijn gratis beschikbaar voor Nord-gebruikers. De Nord Sample

twee stereo-ingangen en twee aux-ingangen voor het aan-

tro 3 en Nord Wave) en wordt voortdurend bijgewerkt met nieuwe toe-

veelzijdig inzetbaar. Met de ingebouwde stereo digitale ef-

Library is compatible met een selectie van Nord-eenheden (Nord Elecvoegingen. www.nordkeyboards.com

NR 4 april/mei 2010

sluiten van apparaten (mp3- of cd-spelers) is deze versterker fecten als chorus en reverb is de mogelijkheid geboden het geluid te bewerken. www.rolandce.com

7

INSTRUMENTEN

De mondharmonica e mondharmonica is jarenlang een behoorlijk mysterieus instrument geweest. Medio vorige eeuw de-

den virtuoze spelers er namelijk

alles aan om hun speltechnieken

geheim te houden, om zo hun broodwin-

ning als muzikant veilig te stellen. Zo is bekend van Little Walter (artiestennaam van Marion Jacobs) dat hij soms met zijn rug

naar het publiek toe speelde, om vooral niet te laten zien hoe hij het allemaal deed.

Tot eind vorige eeuw zat iedereen voor zichzelf uit te zoeken hoe je op een mondhar-

monica de sounds en tonen maakt die beroemde spelers uit dit kleine instrument

lijken te toveren. “Ik heb vele uren samen met mijn mondharmonica en de platen-

speler doorgebracht”, zegt mondharmoni-

caspeler Ben Bouman. “Eindeloos uitzoeken hoe die jongens het deden. Toen in de ja-

ren negentig internet opkwam, ging er voor mij een wereld open. Via internet wisselen mondharmonicaspelers van over de hele

wereld nu kennis en ervaring met elkaar uit. Dat is een enorme vooruitgang.” In ieder huishouden

Mysterieus of niet, de mondharmonica is op zijn minst een charmant instrument. Klein, handzaam, zeer betaalbaar en tegelijk vol-

De mondharmonica is een klein en ogenschijnlijk eenvoudig

foto’s: Hans Prinsen

blaasinstrument. En ook nog eens heel betaalbaar. In de juiste

8

handen is het een instrument met enorm veel power en expressie. De mondharmonica, en dan met name de bluesharp, heeft in veel muziekstijlen zijn weg gevonden.

Kijk ook op de website Op de website van Bandcoach staan video-opnames waarin onderwerpen die in dit artikel worden besproken, gedemonstreerd en uitgelegd worden. Voor meer informatie en de toegangscode: zie pagina 27.

waardig en expressief. De mondharmonica

aardigs op een mondharmonica spelen.

on (of in die tijd eigenlijk de trekzak) is een

met name in de blues, rock, country, pop en

het een moeilijk instrument, waarin je jaren

werd en nog steeds wordt gebruikt. De trek-

voelt zich thuis in veel muziekstijlen en dan jazz. Er zijn grote namen aan dit instrument

Maar dat is een valkuil. Wil je verder, dan is

instrument dat veel in Duitse volksmuziek

van training moet investeren. Ik weet dat

zak, accordeon en mondharmonica wer-

Toots Thielemans in de jazz. Er zijn verschil-

uur per dag geoefend hebben. Enkelen van

In de mondharmonica noemen we dat de

dit artikel zullen bespreken. Waarschijnlijk is

die periode van hun leven in de gevangenis

verbonden, zoals Stevie Wonder in de pop en sommige Amerikaanse topspelers wel zes lende soorten mondharmonica’s, die we in

de bluesharp de meest bespeelde mondharmonica.

hen hadden daar ook alle tijd voor, omdat ze doorbrachten.”

Je kunt de mondharmonica op verschillende

Voor Duitse volksmuziek

voudig akkoorden spelen tussen de zang

China. Daar werden rond 3.000 voor Chris-

manieren gebruiken. Bijvoorbeeld vrij een-

De oorsprong van de mondharmonica ligt in

door, zoals Bob Dylan en Neil Young dat de-

tus de eerste ‘vrije riet’ instrumenten ont-

den in de hippietijd (en nog steeds doen).

Ook kun je de mondharmonica gebruiken

als begeleidend akkoordinstrument. En last but not least: als melodie-instrument leent de mondharmonica

zich uitstekend voor melodieuze en knallende solo’s.

“In ieder huishouden ligt wel ergens een mondharmonica”,

schetst Ben. “En als je erop blaast, klinkt het meteen goed. Dat is

tegelijk het probleem van dit in-

strument. Want hierdoor heeft de mondharmonica bij veel mensen het imago van een speelgoed­

instrument. Je kunt al snel iets

stemtongen. Deze stemtongen zijn van oor-

sprong van messing, maar tegenwoordig steeds meer van het duurzamere staal. De eerste mondharmonica was in een majeur toonladder gestemd. Op een

wikkeld, de zogeheten shengs. Het principe

Terminologie

doorslaande tong in trilling brengt, wat een

Enkele veelgebruikte termen. Voor een live uitleg en demonstratie: zie de videobeelden op www.bandcoach.eu.  Crossharp spelen oftewel tweede positie spelen: op een mondharmonica (doorgaans bluesharp) spelen die een kwint lager gestemd is dan de toonsoort waarin het nummer staat. Zie kader Crossharp spelen op pag. 11.  Bending: het naar beneden buigen van een toon, dus laten zakken in toonhoogte. Dit kan zowel bij geblazen als gehaalde tonen. Op de bluesharp kan dat op de openingen 1 tot en met 6 op de gehaalde tonen. En op opening 7 tot en met 10 op de geblazen noten. Bending is het middel bij uitstek om blue notes te maken.  Overblow: een techniek om een geblazen toon in toonhoogte te verhogen. Dit kan op een bluesharp op de openingen 1 tot en met 6.  Overdraw: techniek om gehaalde tonen in toonhoogte te verhogen. Dit kan op de bluesharp op de openingen 7 tot en met 10.  Tongslag: een techniek (met name vanuit de Duitse volksmuziek) om jezelf te begeleiden met akkoorden terwijl je ook een melodie speelt.  Tongblock: een techniek om andere sounds te creëren.  Vibrato: heel belangrijk bij mondharmonica spelen, het is de handtekening van de speler. Vibrato maken doe je met je ademhaling, op een vergelijkbare manier als vibrato maken bij zingen.

van het vrije riet is dat stromende lucht een toon teweegbrengt.

In 1636 is de sheng voor het eerst in

West-Europese publicaties beschreven en in 1776 zijn de eerste shengs

geïmporteerd naar Europa. Dit inspi-

reerde verschillende instrumentbouwers om met het ‘vrije riet principe’ te gaan experimenteren.

De mondharmonica is in 1821 uit-

gevonden door de Duitser Christi-

an Friedrich Buschmann. Hij wilde hiermee een soort mini-accorde-

on in de markt zetten. De accorde-

De voorloper van de mondharmonica is de sheng, een instrument dat 3.000 voor Christus in China werd ontwikkeld. Dit is het eerste instrument waarin het ‘vrije riet principe’ werd toegepast.

NR 4 april/mei 2010

ken allemaal volgens het vrije riet principe.

9

De meeste bluesharp-spelers gebruiken voor het versterkt spelen een ouderwetse bullet kristalmicrofoon gecombineerd met een buizenversterker. Links de Shure Brown Bullet, die ook door Little Walter werd gebruikt. In het midden de Hohner Bluesbaster. En rechts een customized Shure Green Bullet in een houten behuizing.

C-mondharmonica kon je

dus de

tonen c-d-e-f-g-a-b-c spelen. Dit doe je door te blazen en te zuigen (‘halen’ genoemd).

en goedkope instrument ontdekt door de

ren veertig en vijftig van de vorige eeuw do-

Maar zij gebruikten het instrument op een

dat daar toen meer geld te verdienen was

arme, zwarte arbeiders op de katoenvelden.

Met halen maak je een andere toon dan met andere manier dan de Duitse volksmuzikan-

ken veel jazzmuzikanten de blues in, om-

dan in de jazz. Door hun muzikale vaardig-

blazen, doordat je een andere stemtong in

ten. Bovendien ontdekten ze een interessan-

perkt aantal gaten veel verschillende tonen

melijk dat je de toonhoogte van de gehaalde bluesharp naar een nog hoger muzikaal ni-

trilling brengt. Hierdoor kun je met een bemaken. Daarnaast zijn er nog andere me-

thodes om het aantal tonen uit te breiden, waarover straks meer.

Naar de katoenvelden

In 1825 kwam de Duitser Richter met een nieuwe variant, die we nu kennen als de

‘diatonische mondharmonica met Richter-

stemming’ oftewel de bluesharp. Dit is een

mondharmonica met tien gaten, die zo gestemd zijn dat je links akkoorden kunt spelen en tegelijkertijd rechts een melodielijn. Als je dan ook nog een tongslag gebruikt, is het zelfs mogelijk ritme, akkoorden en

melodie tegelijk te spelen. Ook de Richterharmonica was bedoeld voor de Duitse

volksmuziek. Daarmee kwam de mondharmonica nog weer dichter bij de accordeon,

waarop je ook gelijktijdig akkoorden en een melodie kunt spelen.

te eigenschap van de mondharmonica. Na-

kennen als het zogeheten ‘bending’. Daar-

ca de weg naar de jazz. In jazzorkesten werd

harmonica enorm uit. En als je de juiste to-

saxofoon-achtige manier bespeeld.

mee breid je het tonenscala van de mond-

nen op de juiste manier bendt, kun je mooie blue notes maken. Want in de blues zijn de

terts en de kwint verlaagd (zie Bandcoach 1, mei 2009, artikel over blues).

Met de ontwikkeling van het benden was de bluesharp geboren. Naast het benden zijn

er op de bluesharp nog tal van andere speltechnieken mogelijk. Wie dat destijds goed

beheerste, kon van de mondharmonica een

extra inkomstenbron maken. Zo werden tot ongeveer 1930 op straat wedstrijden ge-

houden wie het beste op de bluesharp een

trein kon nadoen. Bijvoorbeeld een trein die

op een station aankomt of die langs bomen rijdt.

nica naar Amerika. Daar werd dit handzame

en de bluesharp ging daarin mee. In de ja-

10

de mondharmonica vaak op een klarinet- of In diezelfde jaren veertig en vijftig werden de bands groter en gingen onder andere

de gitaristen versterkt spelen. Voor het versterkt spelen op de mondharmonica was Little Walter (Marion Walter Jacobs) de

belangrijkste pionier. Dat was in de jaren vijftig en zestig.

Little Walter speelde vrijwel altijd over de PA. In die tijd waren dat buizenversterkers en

microfoons met een kristal-element. Die geven het geluid een bepaald karakter en (als

het te hard gaat) een karakteristieke vervorming. Net als bij de elektrische gitaar pakt

dat voor de mondharmonica mooi uit. Ook experimenteerde Little Walter met de

reverb- en tremolo-effecten die op veel gi-

Little Walter

Door de arme, zwarte arbeiders op de Noord-Amerikaanse katoenvelden ontwikkelde de diatonische mondharmonica met Richterstemming zich tot de bluesharp.

den deze muzikanten de mondharmonica/

tonen naar beneden kunt buigen, wat we nu veau. En het opende voor de mondharmoni-

In 1868 begon fabrikant Hohner met de ex-

port van de Richter-gestemde mondharmo-

heden en soms geschoolde achtergrond til-

De blues ontwikkelde en verspreidde zich

taarversterkers zitten. De manier waarop

Little Walter versterkt speelde, is tot op de

dag van vandaag de referentie voor het ver-

De Duitser Christian Friedrich Buschmann vond in 1821 de mondharmonica uit.

In de hippietijd gebruikten Bob Dylan en Neil Young de mondharmonica om akkoorden te spelen tussen de zang door.

sterkt mondharmonica spelen. Daarom zie

op weg waren naar Hamburg en onderweg

kleine instrument.

lers (en dan met name bluesharpspelers)

den. Daar heeft John Lennon een mondhar-

nica geregeld in de pop en rock opduiken,

je dat nog steeds veel mondharmonicaspespelen over een kristalmicrofoon en een buizenversterker.

Naar de pop en rock

Na de blues en jazz kwamen de pop en de

rock op. Ook daar wist de mondharmonica zijn weg te vinden. Voortbordurend op het gebruik van de mondharmonica in de Chicago blues (versterkte blues) gebruikten

bands als The Rolling Stones en The Beatles

de mondharmonica in meerdere songs. Een bekend verhaal is dat The Beatles in 1960

muziekhandel Bergmann in Arnhem aandemonica gestolen, die later in het nummer

Love me do is gebruikt.

In de jaren tachtig hoor je de mondharmozoals in Suicide Blonde van INXS en in meerdere nummers van de Eurythmics. In Sui-

In de tijd van de flower power en de hippies

cide Blonde wordt de mondharmonica be-

gers als Bob Dylan en Neil Young. “Technisch

Musselwhite (zie kader over legendarische

werd de mondharmonica gebruikt door zanniet hoogstaand, maar meer ondersteunend en goed passend in deze muziek”, aldus Ben Bouman. Met name in de rock en bluesrock

werden de versterkers steeds groter en ging

speeld door de legendarische speler Charlie spelers). Ook Stevie Wonder laat de mondharmonica klinken in meerdere van zijn nummers.

In de blues is de mondharmonica (in dit ge-

het steeds harder en ruiger. De mondharmo- val de bluesharp) steeds prominent aannica ging daarin mee en spelers zochten de grens op van wat nog mogelijk was met dit

wezig geweest. De bluesharp is dan ook bij uitstek een blues-instrument.

Crossharp spelen De tonen op een mondharmonica zijn opgebouwd volgens een bepaalde toonsoort. Hoe zit dat precies? We focussen hierbij op de bluesharp, omdat dit de meestbespeelde mondharmonica is én omdat er iets bijzonders mee is. In een blues speel je er namelijk vrijwel altijd ‘tweede positie’ op, doorgaans crossharp genoemd. Op de bluesharp zie je aan de zijkant een etiketje met daarop de toonsoort van die bluesharp, dus bijvoorbeeld C, D enzovoorts. Overigens altijd gestemd in een majeur toonladder (tenzij anders aangegeven). Op bijgaande illustratie zie je welke tonen je op de tien gaten van een C-bluesharp kunt maken. De bovenste tonen maak je door te blazen, de onderste tonen door te halen. Wil je een standaard liedje spelen in de toonsoort C majeur, dan kies je een bluesharp in de toonsoort C majeur. Je speelt dan in eerste positie (C op een C bluesharp), zoals dat heet. Speel je een blues, dan is het handiger om het anders te doen. Stel, het is een blues in G. De meeste spelers spelen een blues in G niet op een G-bluesharp, maar een op een C-bluesharp. Dus een reine kwint lager. De illustratie maakt duidelijk waarom. Het gaat om het kunnen maken van de zogeheten blue notes. Dat zijn de verlaagde terts en de verlaagde kwint. Die maak je door te benden (het naar beneden buigen van tonen). Dat kan met de laagste zes gehaalde tonen. Ook met de hoogste vier geblazen tonen, maar dat is moeilijker. In de blues in G zijn het de b (terts) en de d (kwint) die je moet benden. En dat zijn in het lagere segment op een C-bluesharp gehaalde tonen.

NR 4 april/mei 2010

Bluesharp in C majeur stemming BLAZEN

1 C

2 E

3 4 G C

HALEN

D G B

D

5 E

6 7 G C

8 E

9 10 G C

F

A

D

F

B

A

Daardoor leent de C-bluesharp zich heel goed voor een blues in G. Een blues in C is moeilijk op een C-bluesharp. De te benden tonen in een blues in C zijn de e en de g. In de illustratie zie je dat dit (in het lage segment) op een C-bluesharp geblazen tonen zijn en die zijn niet of in ieder geval heel moeilijk te benden. Het is dus veel prettiger om in een blues de bluesharp te spelen die in toonsoort een reine kwint lager ligt dan de toonsoort van de blues. Een blues in C speel je op een F-bluesharp, een blues in E op een A-bluesharp enzovoorts. Dit noem je spelen in tweede positie, doorgaans crossharp genoemd. Je kunt nog enkele stappen verder gaan, bijvoorbeeld derde positie spelen. Daar maak je het jezelf niet gemakkelijk mee. Charlie Musselwhite is een speler die dit wel eens doet.

11

Chromatische mondharmonica

Bluesharp

Authentieke jaren veertig basmondharmonica

Vineta akkoordmondharmonica

Uitvinding overblow

In de decennia dat de pop en rock opkwa-

men en de mondharmonica daarin zijn weg vond, gebeurde er nog iets anders belang-

mogelijkhe-

den om de mond-

bluesharp hebben we al besproken. Zoals

gezegd was deze mondharmonica oorspronkelijk bedoeld om tegelijkertijd akkoorden

harmonica te bespelen in de en een melodie te kunnen spelen. Na de in-

rijks met dit instrument. Eind jaren zestig

klassieke muziek en de jazz. Inmiddels heeft

troductie van deze mondharmonica volg-

gevonden. Deze techniek werd ontdekt en

blueswereld, waar je het steeds vaker toege-

mondharmonica’s om allerlei akkoorden op

werd namelijk de zogeheten ‘overblow’ uitontwikkeld door Howard Levy, een Amerikaanse klassiek geschoolde pianist die mondharmonica speelt.

Omdat Levy bepaalde noten miste op de

mondharmonica, ging hij op zoek naar een techniek waarmee hij het tonenmateriaal

kon uitbreiden. In die zoektocht ontdekte hij de overblow, een techniek om geblazen to-

nen omhoog te forceren. Dus net andersom

de overblow ook zijn weg gevonden naar de past ziet worden.

niek, zeker wat betreft het intoneren (pre-

cies de juiste toon spelen). “Het moet geen

der wordt gebruikt. Kenmerkend aan deze

ook over”, merkt Ben Bouman op.

terkant. Als de speler het schuifje indrukt,

dan is het misplaatst en zo komt het dan

Door de ontwikkeling van de overblow werd

lende soorten en maten. We noemen hier

Mondharmonica’s zijn er in veel verschil-

het mogelijk om alle tonen op een mond-

de belangrijkste. De diatonische mondhar-

Belangrijke mondharmonicaspelers 12

mondharmonica. Dit is de mondharmoni-

heel goed uitvoeren. Doe je het niet goed,

De verschillende modellen

Larry Adler (1914-2001) was een pionier op de chromatische mondharmonica en een groot voorbeeld voor Toots Thielemans (zie hiernaast).

harmonica is de zogeheten chromatische

kunstje op zich zijn en je moet het technisch ca die door Toots Thielemans en Stevie Won-

je gehaalde tonen omlaag trekt.

DeFord Bailey (1899-1982) was een geniale bluesharpspeler en wordt beschouwd als de ‘godfather’ van de speltechnieken op bluesharp.

te kunnen spelen en basmondharmonica’s.

Overigens is de overblow een moeilijke tech- Een belangrijke en veelgebruikte mond-

als het eerder genoemde bending, waarmee

harmonica te spelen. Dat gaf nog betere

den nog vele varianten, bijvoorbeeld lange

monica met Richter-stemming oftewel de

Jerry Murad (1918-?) was de lead-speler van mondharmonicatrio Harmonicats en is één van de weinige mondharmonicaspelers die een gigantische nummer één hit heeft gehad in de Verenigde Staten (in 1947 met Peg O’ My Heart).

mondharmonica is het schuifje aan de rechgaat de mondharmonica een halve toon

omhoog. De lucht stroomt dan langs een

andere rij stemtongen. Daardoor kun je met een chromatische mondharmonica alle tonen spelen. Dit vergt overigens veel studie, want het is behoorlijk ingewikkeld.

De Belg Jean ‘Toots’ Thielemans (1922) wordt gezien als één van de grootste mondharmonica-spelers in de jazz. Bij het grote publiek bekend van onder meer de tune van politieserie Baantjer en de filmmuziek van Turks fruit.

Little Walter was de artiestennaam van Marion Walter Jacobs (1930-1968), blueszanger, mondharmonicaspeler en gitarist. Een belangrijke pionier op het gebied van speltechniek en versterkt spelen.

Een opengewerkte bluesharp. In plaats van messing stemtongen worden tegenwoordig steeds vaker stalen stemtongen gebruikt, die duurzamer zijn.

Naast de belangrijkste modellen zijn er nog

rigens zie je in Azië nog steeds veel mond-

is bijvoorbeeld de tremolo-mondharmonica.

muziek maken.

tal van tussenvormen. Een bijzonder model

Op deze harmonica klinken steeds twee de-

harmonica-orkesten, die op hoog niveau

Van messing naar staal

ving, die lijkt op de zweving die je ook bij de

over het imago van de mondharmonica als

iets ontstemd is. Daardoor krijg je een zwe-

In het begin van dit artikel hadden we het

accordeon hoort.

speelgoedinstrument. Dit imago wordt nog

name gebruikt in de Duitse volksmuziek. In de periode 1900-1920 kwamen de mond-

harmonica-orkesten op, waarin al die tus-

senvormen gebruikt werden. Groot voordeel

van de mondharmonica is dat het een goedkoop instrument is, dus het kostte geen kapitalen om een orkest van instrumenten te voorzien. Bovendien konden deze orkesten

alles spelen. Er zijn geniale dingen door deze orkesten gedaan, onder meer door de Har-

eens versterkt door de beperkte levensduur, hoewel dit inmiddels aanzienlijk verbeterd

zijn medewerking heeft verleend. Ook andeLee Oskar zijn in deze ontwikkeling gestapt. Een belangrijke verbetering is het vervan-

gen van de messing stemtongen door roestvrijstalen stemtongen. Die gaan een stuk langer mee, terwijl de mondharmonica

nog steeds zeer betaalbaar blijft. “Persoon-

is. Die beperkte levensduur kwam met name lijk vind ik stalen stemtongen ook nog eens door de stemtongen, die heel dun zijn en

mooier klinken. De boventonen zijn meer

(een legering van koper en zink). Door veel

gens hoor je dat niet in een bandsetting,

van oorsprong zijn vervaardigd uit messing spelen gaan de messing stemtongen op den duur ontstemmen, om uiteindelijk af te bre-

ken. Bij intensief gebruik gaat een mondharmonica met messing stemtongen slechts enkele maanden mee.

monicats, een Amerikaans harmonica-orkest De afgelopen jaren zijn de mondharmonidat medio vorige eeuw furore maakte. Ove-

del veel gepionierd, waaraan Ben Bouman

re belangrijke merken als Hohner, Suzuki en

zelfde tonen tegelijk, waarvan één toon net

De vele andere tussenvormen worden met

in is met name door het Duitse merk Sey-

ca’s technisch steeds beter geworden. Daar-

aanwezig”, merkt Ben Bouman op. “Overimaar wel als je akoestisch speelt of in de studio. Zelf speel ik tegenwoordig alleen

nog maar op mondharmonica’s met stalen stemtongen.”

Bloedende mondhoeken

Naast de introductie van staal zijn er de

laatste jaren nog meer verbeteringen door-

gevoerd, die de mondharmonica duurzamer en prettiger speelbaar maken. De stemton-

gen zijn beter afgesteld, waardoor er minder luchtverlies optreedt. Ook wordt het hou-

ten frame voorzien van een laklaag, waar-

door het hout waterdicht wordt. Dat voor-

komt dat het hout tijdens het spelen vocht opneemt, waardoor het uitzet. De meta-

Charlie Musselwhite (1944) heeft al veel nominaties gehad en is altijd opgevallen door zijn innovatieve en eigenwijze stijl.

John Lagrand (1949-2005) maakte deel uit van de Nederlandse bluesformatie Livin’ Blues en is wellicht één van de beste bluesharpspelers die Nederland ooit gehad heeft.

NR 4 april/mei 2010

Het veelzijdige muzikale talent Stevie Wonder (1950) is een groot virtuoos op de mondharmonica. Hij speelt popachtig en swingend en heeft een zeer herkenbare eigen stijl op dit instrument.

Howard Levy (1951) vond eind jaren zestig de ‘overblow’ uit, waarmee geblazen tonen omhoog kunnen worden getrokken.

13

Cuppingtechniek is het plaatsen van je handen om de mondharmonica en de microfoon. Het doel is om het geheel luchtdicht af te sluiten. Hoe beter je afsluit, hoe voller de klank en hoe mooier de vervorming. Op de foto’s zie je twee technieken: traditional en thumbs up (duimen omhoog). Thumbs up geeft een nog iets doffere en zwaardere klank. Op deze pagina traditonal en op de rechterpagina thumbs up.

len platen aan de boven- en onderkant

zijn traditioneel vastgezet met nietjes, maar zijn nu steeds vaker vastgeschroefd. Dat is

ook prettig bij het onderhoud. Verder zijn de

in je volume. Zodra je de versterker te ver

Mondharmonica in een band

te ‘cupping-techniek’ kun je de grens nog

moeilijk en frustrerend zijn, weet Ben. Dat

opendraait, krijg je feedback. Met de juis-

Mondharmonica spelen in een band kan

enigszins oprekken. Cupping-techniek is het

heeft deels te maken met de problemen die

scherpe metalen randen aan de zijkanten nu plaatsen van je handen om de mondharmomeer afgerond, zodat bloedende mondhoe-

nica en de microfoon. Hoe beter je afsluit,

Overigens kan het kopen van een mondhar-

ming en hoe minder kans op feedback. Maar

ken tot het verleden behoren.

monica nog een lastig avontuur zijn. Om

(begrijpelijke) hygiënische redenen kun je

niet proefspelen in een winkel, maar wordt

daarvoor een blaasbalg gebruikt. “Maar het

verschil merk je pas als je er echt op speelt”, aldus Ben. “Gelukkig kun je je een miskoop

redelijk veroorloven, want je hebt al voor 25 euro een goede mondharmonica.” Versterkt spelen

Eerder in dit artikel noemden we Little Walter, de pionier van het versterkt spelen op mondharmonica. Zijn door kristalmicro-

foons en buizenversterkers gekleurde sound is anno 2010 nog steeds dé referentie voor versterkt spelen.

Maar versterkt spelen is nog niet zo gemakkelijk, weet Ben Bouman. “Door het risico

van feedback (‘rondzingen’) word je beperkt

hoe voller de klank, hoe mooier de vervor-

dat vereist wel een combinatie van een goede speltechniek en een goede handtechniek.”

In de praktijk zie je dat nog wel eens mis-

gaan, met feedback tot gevolg. Het alternatief kan zijn om niet over een eigen versterker te spelen, maar over de PA. “Maar dat

klinkt veel ‘cleaner’ en je hebt minder con-

trole over het geluid. De mondharmonica is

een instrument met veel dynamiek, dus met

we hiervoor schetsten rond versterkt spe-

len. “Net als zang is de mondharmonica begrensd in zijn volume. Dat komt door het

feedback-probleem. Er is hiervoor maar één

oplossing: op het moment dat de mondharmonica-speler gaat soleren, moet de band gas terugnemen.”

De andere moeilijkheid is dat een mond-

harmonica-speler in een band meestal niet speelt, dus de meeste tijd niets te doen

heeft. Hij doet alleen de solo’s en doorgaans zit niet in ieder nummer een mondharmonica-solo. “Je ziet nog wel eens dat spelers

daarnaast ook maar gaan zingen, om iets te

grote verschillen tussen hard en zacht. Daar- doen te hebben”, constateert Ben. “Maar dat door krijgen veel geluidsmensen begrijpelij-

is geen artistieke keuze. Het is beter om je

lume anders in te stellen. Je weet daardoor

begeleiden met akkoorden.”

kerwijs de neiging om voortdurend het vonooit hoe je klinkt in de zaal. Zelf speel ik

het liefst over een eigen versterker. Dan kan ik volledige controle over mijn sound en vo-

lume houden. Als ik ga soleren, zet ik de versterker iets harder”, zegt Ben.

bijvoorbeeld te bekwamen in het smaakvol Ook bij jamsessies zijn mondharmonicaspelers niet altijd even gewild. Zo kwam Ben

eens in een café voor een jamsessie, waar hij ontdekte dat er overal verbodsbordjes hin-

gen voor mondharmonicaspelers. “Dat heeft

Harmonica Instituut

Internationaal mondharmonicafestival

Wil je mondharmonica (chromatisch of bluesharp) leren spelen? In muziekzaken en via internet zijn daar prima boeken (met cd) voor te krijgen, maar je kunt ook iemand zoeken om het je te leren. Dat laatste kan voordelen hebben. Zoek je een docent, kijk dan eens bij het Harmonica Instituut (www.harmonicainstituut.nl). Dit is een netwerk van gedreven en ervaren mondharmonicaspelers (waaronder Ben Bouman), die overal in het land cursussen en workshops geven. Inmiddels op acht locaties in Nederland. Dit aantal breidt zich nog uit en waarschijnlijk wordt ook de oversteek gemaakt naar België.

Op 7, 8 en 9 mei 2010 vindt in het Brabantse Veldhoven een internationaal mondharmonicafestival plaats. Dit wordt georganiseerd door de mondharmonicavereniging van Veldhoven, die zijn 25-jarig bestaan viert. Meer informatie: www.mondharmonicaveldhoven.nl.

14

Een custom made buizenversterker, gebaseerd op de kleine versterkers uit de jaren vijftig.

wederom met het feedback-probleem te

maken. En ook met het gegeven dat sommi-

zijn Seydel, Hohner, Suzuki en Lee Oskar.

Dan nog even wat vuistregels voor het on-

ge spelers er voortdurend doorheen lopen te derhoud: na het spelen meteen uitkloppen, ‘toeteren’. Begrijpelijk, want ze willen iets te

laten opdrogen en vervolgens stofvrij opber-

heel gedoseerd en smaakvol, om het aan-

voor het op de juiste manier schoonmaken

doen hebben. Maar het moet juist allemaal trekkelijk en interessant te houden. Maar dat is wel lastig én het vereist dat je heel

gen. Op internet kun je instructies vinden van je mondharmonica.

goed kunt spelen.”

Veel trainen

Vervormd geluid

deuntje op een mondharmonica. Maar daar-

Met name in de blues en rock hoor je dat er mondharmonica wordt gespeeld met een

vervormd geluid. “Een goede speler kan dat uit zijn instrument halen”, zegt Ben. “Maar

kun je dat niet, dan kun je de hulp inschakelen van microfoons en versterkers.”

We noemen hier de veelgebruikte apparatuur door mondharmonicaspelers en dan met name de bluesharp-spelers. Wat be-

treft de versterkers zijn dat Marble en Vox Amps (beide Nederlandse merken), Sonny

Junior, Harp King en Harp Gear. En wat betreft microfoons zijn dat vooral de ‘ouderwetse’ bulletmicrofoons Astatic JT30 met

kristalelement en de Shure Green Bullet. De meestgespeelde merken mondharmonica

Mondharmonica als medicijn De mondharmonica wordt ook therapeutisch ingezet voor mensen die lijden aan astma, COPD en andere luchtwegaandoeningen. Dit is overgewaaid vanuit Amerika. In Nederland zijn verschillende groepen actief, onder meer in ziekenhuizen in Rotterdam en Hoorn.

NR 4 april/mei 2010

Zoals verteld, speel je al snel een acceptabel mee ben je er nog niet. Wil je blues spelen

veel van je.” Ook het afwisselend moeten

blazen en halen kan tegenvallen, omdat het fysiek onlogisch is. Het halen van lucht kan bovendien hyperventilatie veroorzaken.

“Maar heb je het mondharmonica spelen eenmaal goed onder de knie, dan zijn de mogelijkheden onbeperkt”, aldus Ben

Bouman. “Het is een instrument waar je alles mee kunt.”

Met dank aan Ben Bouman, mondharmonicaspeler/docent en instrumentbouwer

(maar ook pop en rock), dan moet je kunnen

(www.harmonicainstituut.nl en

Anders klinkt het niet bluesy en blijft het

Een aantal foto’s zijn gemaakt bij De Muse

benden, dus de tonen naar beneden trekken. www.customharmonicashop.nl). een braaf deuntje.

in Malden (www.accordeonmuseum.nl).

“Op zich is benden vrij snel te leren”, zegt

Ben Bouman. “Maar dan begint het pas. Je

moet vervolgens leren om het smaakvol en

op de juiste manier toe te passen. Een slecht bespeelde mondharmonica klinkt heel

irritant. Wil je goed mondharmonica leren

spelen en wil je dat het aantrekkelijk klinkt, dan moet je heel veel oefenen. Ik noem het zelf altijd trainen, want dat is het gewoon. Uit ervaring weet ik dat mensen om die

reden nog wel eens afhaken, want het vergt

Video op website Bekijk de videobeelden op www.bandcoach.eu, waarin mondharmonicaspeler Ben Bouman demonstreert wat er in dit artikel besproken is. Zie pagina 27.

15

VAKTAAL (4)

Op het podium Truss

Het systeem van buizen achterop of rond-

om het podium (op stevige statieven), die in

hoogte verstelbaar zijn. De meterslange aluminium trussdelen met driehoekige draag-

constructie tussen de buitenste buizen kun-

gemonteerde) modules is ook gestandaardi-

DI is een afkorting van Direct Injection. Een

(hoogte-eenheid).

trisch versterkt instrument direct aan een

Stack

trische aansluiting (XLR-aansluiting).

en wordt aangeduid met ‘U’ (rack unit) of HE DI-box is een kastje waarmee je een elek-

nen naar wens aan elkaar worden bevestigd. Een stack is een ‘stapel’. Deze term wordt Backdrop

Het doorgaans zwarte doek dat aan de achterkant en zijkant van het podium wordt

DI-box

seerd als een veelvoud van 1,75" (44,45 mm)

mengpaneel kunt koppelen via een symme-

vaak gebruikt om het eventuele torentje van

Overhead

rist en toetsenist te benoemen.

meerdere instrumenten tegelijkertijd te ver-

versterkers en effecten van de bassist, gita-

Dit is de microfoon die gebruikt wordt om

sterken. Meestal zijn dat de bekkens van een

gehangen en dat als achtergrond dient. De

Gaffa

of naam, wordt bevestigd aan de truss en

de filmstudio. Een sterk klevend, breed soort

Dynamische microfoon

vastplakken van kabels, setlijsten en het uit-

bruikte microfoontype en heeft geen voe-

drumstel, percussie of een koortje.

backdrop, al dan niet met een bandlogo

Afgeleid van het woord ‘gaffer’, het hulpje in

maakt het podium visueel rustiger.

plakband, geschikt voor onder meer het

De dynamische microfoon is het meest ge-

voeren van noodreparaties.

dingsspanning nodig. Meestal is deze micro-

Riser

De meest voorkomende riser is de drumriser, een verhoging op het podium voor de drum-

Stageblock

staan, bijvoorbeeld een toetsenist, bassist of

bel genoemd. Het is een soort kleine mul-

foon richtinggevoelig en bedoeld voor ‘close miking’: het opnemen dichtbij de geluids-

mer. Andere musici die achterop het podium

Ook wel stagebox, subsnake of submultika-

de blazerssectie, zijn door het gebruik van

tikabel die vóór de eigenlijke multikabel

Condensatormicrofoon

het podium te leggen. Het gebruik van een

le klank veel in studio’s wordt gebruikt. Op

een riser beter te zien. Afrokken

Het podium netjes afwerken door zwart doek aan te brengen, bijvoorbeeld over

wordt gebruikt om aan de andere kant van

Het microfoontype dat om zijn neutra-

stageblock voorkomt massa’s lange micro-

een podium worden ze ook wel als overhead

foonkabels die over het hele podium liggen.

flightcases, stageblokken en kabels. Het

PA

speelt of afrokken nodig is.

de op het publiek gerichte speakers met ver-

is afhankelijk van de gelegenheid waar je

Backline

De versterkers van de instrumenten als

keyboard, gitaar en basgitaar inclusief de

bron.

Met de PA (Public Address) wordt bedoeld

gebruikt. Een condensatormicrofoon heeft

voeding nodig, meestal fantoomvoeding via het mengpaneel of (indien niet aanwezig) via een batterij.

sterkers vooraan het podium. Vaak wordt de

Fantoomvoeding

de band te versterken.

tieve DI’s en condensatormicrofoons van

term PA gebruikt voor het hele systeem om

Een voorziening in een mengtafel om acstroom (48 Volt) te voorzien via de micro-

stroomvoorziening. De meningen over wel-

F.O.H.

niet eensluidend. De drumkit rekent men als

geluid in de zaal versterkt, zoals de zaal-

Wireless

die op het publiek gericht zijn met verster-

crofoon te steken en een ontvanger bij het

ke equipement behoort tot de backline zijn instrument doorgaans tot de backline, de

piano/keyboards soms en de basgitaar vaak niet. Als jouw band op een locatie speelt

waar ‘de backline aanwezig is’, informeer

Front Of House is het PA-gedeelte dat het mengtafels voor licht en geluid, de speakers

Door een zendertje met batterij op een mi-

kers, de multikabel en het effectenrack.

mengpaneel te zetten, kan een microfoon

dan altijd even wat er wel en wat er niet is.

Multikabel

Rack

mixer waarin zich alle verbindingen tussen

Hiermee wordt bedoeld het 19"-rack (19

foonkabel.

Dikke kabel tussen het podium en de zaal-

draadloos (wireless) werken. Er zijn ook wireless systemen voor gitaar en voor blazers. Diversity

het podium en de zaalmixer bevinden.

Ontvangsysteem voor draadloze microfoons

standaard breedtemaat, zodat modules

Multiblok

ger met twee antennes. Automatisch wordt

hoogte van de zogeheten rack-mount (rack

bel, met alle inputs van de PA.

inch). Apparatuur wordt ontworpen in deze kunnen worden ingebouwd in een rack. De

16

of in-ear monitors met een dubbele ontvan-

Blok aan het podium-einde van een multika- steeds het best ontvangende kanaal gekozen. Zo is er minder kans op drop-outs.

C

M

O A

L

R

U T

M I

N

N

S to c he l o Het was een zondagavond, waarop normaal gesproken de horeca alweer afbouwt. Maar Jazzclub Groenlo, jawel u leest

het goed: Groenlo, had die avond de twee broers en de bas-

sist vastgelegd. Er waren misschien dertig mensen in de Lange Gang. Het trio was nog niet echt bekend. Ikzelf was getipt over dit optreden door mijn kapper.

Inmiddels had ik muziek van ze gehoord en die was adembenemend. Van een andere orde dan elk gitaarspel dat ik daarvoor had gehoord. En het mooie was: ze speelden die bewuste avond urenlang. Bij ieder applaus knikten ze dankbaar.

Ik had me vooraf afgevraagd hoe het zou gaan klinken. Akoestische muziek doorversterken is erg moeilijk. Veel finesses gaan verloren. Ik vond de zigeunergitaar met het grote gat in

de klankkast erg mooi klinken. Toch verbaasde het me dat de gitarist veel op de Ovation speelde, waarmee hij later ook afgebeeld stond op hun eerste cd. Die Ovation klonk toch har-

der. En de finesses van het spel gingen meer verloren dan op

de authentieke gitaar. Maar al met al was het fantastisch om te horen.

In de korte pauze die ze namen, stond ik ineens naast Stochelo. Hij keek wat verlegen en vriendelijk rond. Ik gaf hem

een compliment over het spel en hij zei letterlijk: “Dank u wel meneer.”

Ik zei dat ik het geluid goed vond en knap doorversterkt. Toen

vroeg hij, tot mijn verbazing, wat ik van de Ovation vond. Ik zag de twijfel in zijn ogen. Ik vertelde dat ik de gitaar wat harder en ‘elektrischer’ vond klinken dan de andere gitaar waarop hij speelde. Toen zei hij: “Heel erg bedankt meneer.” Met die mooie ingeslikte ‘zigeuner-r’ aan het eind.

Ik zag dat hij in alles goed werk wilde leveren. Als iemand

al het recht had zich iets te verbeelden, dan was hij dat wel. Maar hij was ‘low profile’ in alles. Hij bewoog zich nog wat onwennig rond en begon kort daarna weer te spelen.

De vakman die op zoek is naar het oordeel van in feite een

Martin Essink is in

leek, wil goed zijn. Maar wel ter ere van de ander. Laten we

zijn vrije tijd de gi-

deze mensen een Stochelo noemen.

tarist/zanger van Austin Blues Com-

Martin Essink

pany. Martin musiceert vanuit een uitgesproken visie, die hij graag met ons wil delen.

NR 4 april/mei 2010

17

ompressie is kort gezegd het actief tegen

Ademsteun en compressie

elkaar aanzetten van je stembanden. Tot In deze serie over zangtechniek hebben we nu toe hebben we ons in deze serie gefocust op het zingen mét compressie.

Dat heeft een reden, die we straks zul-

len uitleggen. Je kunt ook zonder compres-

sie zingen. Dat klinkt anders dan met compressie, vooral doordat je stem dan andere

boventonen heeft. Door zowel met als zonder compressie te kunnen zingen, verrijk je

je klankspectrum. Je stem krijgt meer mogelijkheden.

Met of zonder compressie zingen (of ze afwisselend toepassen) is vooral een artis-

tieke keuze. Beheers je ze niet allebei, maar

zing je bijvoorbeeld altijd met of altijd zonder compressie? Dan nog kun je een prima zangcarrière opbouwen. Overigens zingen de meeste mensen van nature met com-

pressie, omdat ze ook zo spreken. Maar wil

Wil je hoog én hard zingen, dan moet dat zonder compressie

ons tot nu toe gefocust op zingen met compressie. Dat heeft een reden en die heeft al-

les met ademsteun te maken. Als je deze serie volgt, zal je inmiddels duidelijk zijn hoe belangrijk ademsteun is voor goed zingen (zie met name aflevering 2, Bandcoach 2).

Ademsteun aanzetten en geven doe je met

je middenrif. Compressie plaatsen en ademsteun aanzetten zijn van nature met el-

kaar verbonden. Want je stembanden en je middenrif zijn functioneel met elkaar gekoppeld. Als je compressie plaatst (dus je

stembanden tegen elkaar aanzet), zet je automatisch je ademsteun aan. Dit mechanisme is van oorsprong bedoeld om kracht te

kunnen zetten, bijvoorbeeld als je iets moet tillen. En dat natuurlijke mechanisme komt heel goed van pas bij zingen.

Daarom hebben we ons in deze serie over zangtechniek eerst gefocust op het aan-

zetten van je ademsteun vanuit je stem-

banden, dus vanuit het plaatsen van compressie. Dit is een natuurlijke beweging,

zet. Niet met te veel kracht, want dan kan er geen lucht meer langs. Door de langsstromende lucht gaan de stembanden trillen, wat geluid oplevert. Hoe sneller de lucht-

stroom, hoe meer energie naar de stembanden, hoe harder het geluid.

Het tegen elkaar aanzetten van de stembanden kan op verschillende manieren gebeu-

ren. De stembanden zijn spiertjes. Die kunnen zich aanspannen. Als bij het zingen de stembanden zich aanspannen samen met

de spieren die de stembanden tegen elkaar aan trekken (de adductoren), dan noemen we dat de actieve modus oftewel zingen

met compressie. De stembanden zijn hier

dus actief betrokken (inwendig aangespannen) bij de toon en de toonhoogte.

Naast deze actieve modus is er ook een passieve modus. De stembanden worden ook dan tegen elkaar aan geplaatst, maar dat

gebeurt alleen vanuit de omliggende spieren (de genoemde adductoren). De stem-

banden zelf blijven daarbij ontspannen. Het zingen in deze passieve modus noemen we zingen zonder compressie.

je meer te bieden hebben met je zangstem,

waardoor je je dit snel eigen kunt maken. En

te hebben.

om te leren ademsteun aan te zetten zónder den tegen elkaar aan. Dat moet ook wel, an-

dan is het goed om beide technieken in huis Naast artistieke overwegingen zijn er ook

zangtechnische argumenten om beide technieken te beheersen. Want zingen met compressie kent beperkingen. Je kunt er name-

dat vormt weer een goede uitgangspositie

gen zonder compressie staan de stemban-

compressie. De video-opnames op de web-

ders zou er geen stemgeluid ontstaan. Dus,

steun aan te zetten zonder compressie.

banden zelf die tegen elkaar aan gaan staan

site bieden oefeningen om te leren adem-

lijk niet heel zacht of heel hard mee zingen.

Stembanden

stembanden ontstaan.

moeten we de stembanden wat preciezer

Probeer je dat toch, dan kan er schade aan je

Wat is dat nu precies, compressie? Daarvoor

Wat betreft toonbereik doen ‘met en zonder

bekijken (zie ook illustratie). De stemban-

compressie’ zingen niet voor elkaar onder.

Zowel bij het zingen met compressie als zin-

den bestaan uit de stemplooien, de eigenlij-

Met beide technieken kun je je hoogste toon ke stembanden, de stemspier en de beker­

bij zingen met compressie zijn het de stem-

(actieve modus). Bij zingen zonder compressie (passieve modus) zijn het de omliggen-

de spieren die de stembanden tegen elkaar

aan zetten, waarbij de stembanden zelf ontspannen blijven.

Belcanto en registers

halen. Maar moet het hoog én hard, zoals in

kraakbeentjes, allemaal aan beide kanten.

Wat kunnen we hier nu mee? Om dat uit te

pressie (daarover straks meer). Want als je

stemspleet (glottis) genoemd.

denis van de zangtechniek. In de eerste afle-

een live situatie, dan moet dat zonder comzingt zonder compressie, heb je een groter dynamisch bereik dan met compressie.

De spleet tussen de stembanden wordt de Om geluid te kunnen maken, moeten de

stembanden tegen elkaar aan worden ge-

leggen, duiken we eerst even in de geschievering van deze serie (Bandcoach 1) hebben we het een en ander verteld over belcanto.

Verrijk je klank Zing met en zonder compressie 18

ZANGTECHNIEK

DEEL 4 Deze zangtechniek, die drie à vier eeuwen

geleden is ontstaan, is bedoeld om mooi en

tegelijk hard te kunnen zingen. Overigens is

de naam van de techniek belcanto pas enkele eeuwen na het ontstaan ervan in zwang gekomen.

Belcanto is een klassieke zangtechniek. De

kern van het belcanto is dat de ruimte tus-

sen het strottenhoofd en het zachte verhe-

melte zo groot mogelijk wordt gemaakt. Dat geeft de stem een vol en open geluid, in alle toonhoogtes.

In het belcanto wordt gesproken over zo-

geheten registers: borststem, kopstem en soms ook middenstem. Al naar gelang de gezongen toonhoogte gebruik je één van

deze registers. De naam van het register is

gebaseerd op de plek in je lichaam waar je je stem op dat moment het meeste voelt.

Je zou (ongeveer) kunnen zeggen dat de kopstem en de borststem registers zijn

waarbij je zonder compressie zingt. En de

middenstem is (ongeveer) het register waarbij je met compressie zingt. In het belcanto streeft men ernaar dat de overgangen van

het ene register naar het andere zo onhoorbaar mogelijk zijn. Dit doe je door steeds

je strottenhoofd zo laag mogelijk te hou-

den. Daar wordt heel veel op getraind en het duurt zo’n acht jaar voordat je dat onder de knie hebt.

Popmuziek is anders

Belcanto is een zangtechniek waarmee je

een klassiek klankideaal probeert te bereiken, zoals we dat kennen van bijvoorbeeld opera. Het is natuurlijk een kwestie van Leadzanger Chris Martin van Coldplay zingt de lage noten en midden-noten doorgaans met compressie, maar zijn hoge noten zonder compressie.

smaak, maar deze manier van zingen leent

zich niet zo goed voor popmuziek. In de popmuziek wordt doorgaans anders gezon-

gen. Bovendien heeft belcanto het nadeel

dat teksten moeilijk zijn te verstaan, omdat door het laag houden van het strotten-

In deze serie is het begrip compressie meerdere malen ter sprake gekomen. In deze vierde aflevering gaan we dieper op dit onderwerp in. Aanspannen en ontspannen van je stembanden speelt hierbij een cruciale rol. Zing met én zonder compressie en verrijk daarmee je klank.

NR 4 april/mei 2010

19

hoofd alle klanken op elkaar gaan lijken.

In de popmuziek is tekst doorgaans belangrijk, dus die willen we goed verstaan. Mede daarom wordt in de popmuziek het strot-

tenhoofd niet zo laag gehouden als in het belcanto.

In de popmuziek vinden we het helemaal niet erg als je de overgang tussen zingen

met compressie en zingen zonder compres-

lijkheden. Want andere klanken maak je op

len. Maar er zit een addertje onder het gras.

wel of geen twang (trechter van je strotten-

hard moet zingen of dat je het gevoel hebt

andere niveaus: hoog of laag strottenhoofd, klepje), zacht verhemelte omhoog of niet, enzovoorts. Het zelf leren onderscheiden

van de plek waar je je klank kunt beïnvloe-

den, is een belangrijk element van de Vocal Feedback Methode.”

sie gewoon hoort. Je stem ‘slaat dan over’: je

Dynamisch bereik

Of om het anders te zeggen: de spierspan-

en zonder compressie. De tabel hiernaast

schiet plotseling in de andere stemmodus.

We duiken wat dieper in het zingen met

ning (de compressie) schiet los, waardoor je

maakt het een en ander duidelijk. In deze ta-

ineens een ander mechanisme gebruikt. Ter illustratie, de overgang tussen met en zon-

der compressie is heel goed hoorbaar bij jodelen.

Tot zover belcanto. Voor de popmuziek zijn er twee veel toegepaste zangtechnieken.

Dat zijn Estill Voice Training System (EVTS)

en Complete Vocal Technique (CVT). Net als

bel wordt een onderscheid gemaakt tussen

zingen zonder compressie en met compres-

sie. De grens daartussen is een harde grens. Want het mechanisme ‘compressie gebruiken’ staat aan of uit. Het kan nooit deels aan en deels uit zijn. Ga je van compres-

sie naar niet-compressie, dan hoor je dat.

In het belcanto probeert men die overgang zo onhoorbaar mogelijk te

In de popmuziek mag je de overgang tussen zingen met en zonder compressie gewoon horen

maken. Toch schijnen bel-

canto-zangers die overgang zelf wel te voelen, als een soort inwendige klik.

belcanto kennen ook deze zangtechnieken

Heel belangrijk is het dynamisch bereik

zogeheten ‘voice qualities’. En CVT kent vier

sie heb je het volledige dynamisch bereik.

een soort registers. EVTS onderscheidt zes zogeheten ‘vocal modes’. Deze kun je alle-

maal beschouwen als de basisklanken die je met je stem kunt maken, een soort ‘presets’. De Vocal Feedback Methode van Alfons Verreijt (bron voor deze serie) onderscheidt

slechts twee basismodi voor zingen: met

compressie en zonder compressie. En daar-

binnen kun je je stem anders kleuren. Maar wie heeft er nu gelijk? “Alle methodes heb-

ben gelijk”, is het antwoord van Alfons. “De diverse methodes hanteren eigen namen

voor wat in principe allemaal op hetzelfde neerkomt. Maar om te begrijpen hoe een zangstem werkt, is het goed om als basis

het zingen met en zonder compressie te nemen.”

Voor zijn Vocal Feedback Methode heeft

Alfons gekozen voor twee stemfuncties: met en zonder compressie. “Het zijn de enige

(hard en zacht). Bij zingen zonder compresDe volumeknop van je zangstem kan van

0 tot 10, dus van heel zacht tot heel hard. Dat geldt niet voor zingen met compres-

sie. Dat kan minder zacht en minder hard:

de volumeknop kan van 3 tot 7. Zing je met

compressie zachter dan ‘volume 3’, dan ga je kreunen. Want de aangespannen stembanden geven te veel weerstand voor de zacht langsstromende lucht.

Wil je met compressie harder zingen dan

‘volume 7’, dan wordt de lucht met te veel

kracht langs de aangespannen stembanden gestuwd. Het klinkt misschien stoer, maar

het is schadelijk voor je stembanden. Daar-

om heb je na een kroegbezoek vaak last van je stem: je praat met compressie en je wil

Soms zijn er omstandigheden waarin je

dat je hard moet zingen, bijvoorbeeld in een live situatie. Echter, hard zingen kan niet

met compressie. Want met compressie kun je niet harder dan ‘volume 7’.

Veel zangers kunnen in de studio hun hoogste noot halen, omdat daar de omstandig-

heden zo zijn dat ze niet hard hoeven te zingen. Maar live kan het anders zijn, omdat je daar harder moet (of denkt te moeten) zingen dan in de studio. Je ziet dan wel eens

dat bij de hoge noten de microfoon naar het publiek wordt gericht. De hoge noot wordt dan ‘uitbesteed’ aan het publiek.

Hard én hoog moet dus zonder compres-

sie. Maar daar komt wel het een en ander bij kijken. Als je in de tabel kijkt, zie je dat je in

de modus ‘zonder compressie’ onderscheid

kunt maken tussen ‘randjes’ en ‘volle breed-

te’. Deze termen slaan op je stembanden. Bij ‘randjes’ zijn alleen de randjes van de stem-

banden in trilling, bij ‘volle breedte’ doen de hele stembanden mee. Gebruik je alleen de

randjes, dan klinkt je stem soft en zeer dun.

Gebruik je de stembanden in de volle breedte, dan klinkt het hard en stevig. Op de vi-

deo-opnames wordt dit gedemonstreerd en

uitgelegd. Ook hier is het vooral een artistieke keuze welke techniek je toepast en hoe je ze eventueel afwisselt.

Als we even doorgaan op de wens om ‘hard én hoog’ te zingen, dan zie je dat je bij zin-

gen zonder compressie ook vastloopt. Bij gebruik van de randjes kun je niet hard zingen. En bij gebruik van de volle breedte lever je

vier à vijf tonen in de hoogte in. Hoe kun je

dan wel hard en hoog zingen? Daarvoor be-

staat een goede methode, genaamd ‘belting’ (in het Nederlands nog het beste te vertalen met ‘krijsen’). Je zingt daarbij zonder compressie, je stembanden trillen in de volle

breedte en dit combineer je met het zoge-

heten ‘twangen’. Als je dit doet, kun je hard

toch volume maken om verstaanbaar te zijn. én hoog zingen. Belting en twangen worden in de volgende aflevering behandeld.

Bereik in toonhoogte

twee die zeer duidelijk van elkaar verschil-

Tot zover het dynamisch bereik. We gaan nu

Aanzetten zonder compressie

niet te mengen zijn. Dat betekent overigens

der gezegd: zowel met als zonder compres-

compressie vooral theoretisch benaderd. Nu

len en ook functioneel op stembandniveau

geen beperking van het aantal klankmoge20

naar het bereik in toonhoogte. Zoals eer-

Tot nu toe hebben we zingen met en zonder

sie kun je je hoogste en laagste tonen ha-

over de praktijk: hoe doe je het? Wat betreft

Zingen met of zonder compressie is een persoonlijke artistieke keuze. Het kan ook een artistieke keuze zijn om ze afwisselend te gebruiken. Een zangeres als Mariah Carey doet dat voortdurend.

zingen met compressie: dat doe je door je

stembanden actief tegen elkaar aan te zetten. Dit hebben we in de vorige aflevering

besproken. En de bijbehorende video-opna-

mes bieden oefeningen om dit aan te leren. Maar hoe zet je aan zonder compressie? Als je aanzet en zingt zonder compressie, heb

je het gevoel dat je keel open staat. Alsof je stembanden niet tegen elkaar aan staan.

Echter, schijn bedriegt: je stembanden staan wel degelijk tegen elkaar aan, maar zijn ontspannen.

Hoe krijg je dit voor elkaar? Dat doe je met

de inademing. Als je inademt, doe je dat met een open keel. Wil je zingen zonder com-

pressie, dan moet je dat open gevoel handhaven. Op de video-opnames wordt dit gedemonstreerd en uitgelegd. Artistieke keuze

Nogmaals, zingen met of zonder compressie is vooral een persoonlijke artistieke keuze.

Het kan ook een artistieke keuze zijn om ze afwisselend te gebruiken. Een zangeres als Mariah Carey doet dat voortdurend. Lead-

zanger Chris Martin van Coldplay zingt de

lage noten en midden-noten doorgaans met

Zingen met en zonder compressie

compressie, maar zingt zijn hoge noten zonmet compressie

zonder compressie

trilling stembanden

(passieve modus)

(actieve modus)

randjes <<<<<<<< >>>>>>> volle breedte

aangespannen

0 - 10

3-7

dynamisch bereik (volume)

hele stembereik

wel laagste tonen,

maar in het hoog lever je

hele stembereik

ken beheerst. Je klank wordt er rijker door, waardoor je als zanger(es) meer te bieden

hebt. En je loopt minder snel tegen technische beperkingen aan.

Tot zover zingen met en zonder compressie. hebben over en ‘belting’ en ‘twangen’. Deze termen zijn in dit artikel al genoemd. Ze

bieden je de mogelijkheid om hard én hoog

4 à 5 tonen in

methode

Toch is het essentieel dat je beide technie-

In de volgende aflevering gaan we het

bereik toonhoogte

klank

der compressie.

te kunnen zingen.

soft of zeer dun

hard, stevig

wat scherper en strakker

open inzet

open inzet

stembanden tegen elkaar aan zetten

Bron: zangcoach Alfons Verreijt (www.zangtechniek.nl). De door hem ontwikkelde Vocal Feedback Methode is de basis voor deze serie over zangtechniek.

Oefeningen op website Op de website van Bandcoach staan video-opnames met oefeningen die aansluiten bij deze aflevering van de serie over zangtechniek. Voor meer informatie en de toegangscode: zie pagina27.

NR 4 april/mei 2010

21

Vox past AC30 en AC15 aan

Vox Amplification

heeft in de Custom Series de klas-

sieke Vox AC30 en Vox AC15 gitaarversterkers aangepast.

De nieuwe modellen in deze serie zijn de AC30C2X, AC30C2 (foto) en AC15C1. Ze bieden twee kanalen: normaal en top

boost. Ieder kanaal biedt een eigen volumecontrole, beide maken gebruik van de toon- en volume controllers van de

mastersectie. Het top boost kanaal heeft daarbij een extra treble toonregeling. Door het mastervolume precies af te

stemmen op de individuele volumes van de beide kanalen, kun je veel sounds creëren, van het Vox ‘Chimey’ geluid tot aan een krachtige overdrive en alles daartussenin.

Net als de klassiekers zijn de 30 watt Vox-versterkers

AC30CR en AC30C2X uitgerust met 3 x 12AX7 buizen in de

voorversterker en 4 x EL84 in de eindtrap. De 15 watt AC15C1 heeft 2 x EL84 buizen. De standaard modellen maken gebruik van 12" Celestion Greenback speakers, de AC30C2X

heeft 12" Celestion Alnico Blues speakers. Met de optionele

voetschakelaar kunnen de reverb- en tremelo-effecten aan en uit worden gezet. www.voxamps.co.uk

Pinnacle 2 Distortion Pedal van Wampler Wampler Pedalen vernieuw-

Jubileumeditie zevensnarige Ibanez Twintig jaar geleden ontwik-

een zwaardere rock RG-versie,

ge productie solid body elek-

SR-familie basgitaren. De

worpen. Een grommend me-

Universe. De mogelijkheden

Sound­gear basmodel en de

de snaren een hele toon-

hiermee uitgebreid, voor toe-

Soundgear Xtreme zijn ver-

Ibanez de eerste zevensnaritrische gitaar, genaamd de

in het lage register werden

heruitgave van een oudere ver-

heid van dit jubileum heeft

en heavy metal. Ter gelegenIbanez een speciaal model

switches: één voor de aan/uit

functie en de andere voor een

De boost-schakelaar vervormt

de overdrive naar distortion. De regelaar voor extra hoog in het geluid is handig voor versterkers die van zichzelf

niet erg helder en sprankelend klinken. Het pedaal heeft

een 9V batterij, stroomaansluiting (barrel plug), heldere

LED’s en is afgewerkt met een duurzame poedercoating. www.wamplerpedals.com

22

bare uitvoering van de

‘Slim & Fast’ van het SR

werkt in deze serie. SRA bas-

ven doen aan speelbaarheid,

aan de voorzijde, een afge-

re toon. Aan een zevensnarig

sen hebben ronde contouren

ge en SRA505 vijfsnarige bas-

www.ibanez.com

body beschikken over de EQB-

die wereldwijd verkrijgbaar

3C 3-bands EQ. De nog betaal-

van Darren Johansen maakt

en SRA305 (foto) vijfsnarige

de UV77 RE wederom tot www.ibanez.com

nauwkeurigheid en helde-

RGD-model is ook gedacht: de

sen met esdoorn/mahonie

een opvallende verschijning.

zonder concessies te hoe-

vlakte achterzijde en EMG

on. Daarvan zijn slechts hon-

zijn. Het veelkleurige motief

tal geluid is te creëren door afstand lager te stemmen,

­pickups. De SRA500 viersnari-

derd exemplaren gemaakt,

die voor down-tuning is ont-

‘Heavy ­Bottom’ van de SRX

uitgebracht, de UV77RE Uni-

verse 20th Anniversary Editi-

‘gain boost’ voor het soleren.

De RGD-serie van Ibanez is

de SRA, de nieuwste, betaal-

passing in de rhythmic metal

sie heeft twee Stomp-style

In 2010 introduceert Ibanez

kelden gitarist Steve Vai en

de onlangs hun populaire Pinnacle distortion pedaal. Deze

Ibanez Ibanez SRA Bas RGD-serie combineert Slim & Heavy voor zware rock

baardere SRA300 viersnarige bassen met mahonie body

zijn uitgerust met de PHAT active bass boost.

www.ibanez.com

RGD2127ZISH Prestige.

productnieuws

gitaar & bas

Gear4music breidt White Horse serie uit

Johnson JB-24 Deep Body Jumbo Bass

Gear4music.com presenteert

Johnson brengt de JB-24 Deep Body Jumbo Bass uit.

kers in de White Horse serie: de

akoestische bas. De bas is voorzien van een EQ-pickup voor

Bedoeld voor de liefhebber van de warme klank van een

twee nieuwe gitaarverster-

GT212 120W DSP Guitar Amp en

versterkt spelen. De JB-24 is gemaakt van sparrenhout met

De GT212 is een krachtiger ver-

3-bands EQ pickup stelt spelers in staat om het geluid aan

een palissander toets en is ook fretloos verkrijgbaar. De

de BP35 Bass Guitar Amp.

te passen aan iedere muziekstijl. www.johnsongtr.com

sie van de kleinere GT112. De

GT212 beschikt over 2 x 12" spea-

kers, acht versterkermodellen met twee variaties per

Seymour Duncan Yngwie Malmsteen YJM Fury Pickups

model, uitgebreide effect-secties en een 3-bands EQ.

De BP35 is een 35 Watt versie van de BP White Horse basversterker, maar

met een compacte 10" speaker, een nauwkeuriger 3-bands EQ toonregelaar en minder kilogrammen. www.gear4music.com

Yngwie J. Malmsteen, virtuoos metal gita-

rist met ongeëvenaarde techniek, heeft met

Seymour Duncan de STK-S10 YJM Fury

Kustom Defender gitaarversterkers

Pickups ontwikkeld. De YJM-serie bestaat uit

een speciaal brugelement en een apart hals/

Kustom Amplification brengt een nieuwe lijn van buizen gitaarversterkers

midden-element. De single coins elementen

op de markt onder de naam Defender, bedoeld voor podium- en studio­

zijn gebouwd met als doel de articulatie en

gebruik. De V50 (foto) en V100 zijn tweekanaals versterkers, elk met een

dynamiek van technisch snel gi-

eigen master volume controle. De controllers bieden de mogelijkheid ver-

taarspel nauwkeuriger weer te

schillende sounds te maken, van het cleane chiming geluid tot de heavy

geven in diverse stijlen, van neo-

tones. De EL34 eindbuizen gecombineerd met de klassieke Celestion Vin-

klassiek tot heavy metal.

www.seymourduncan.com

tage 30 speakers zorgen voor een ge-

definieerd laag, agressief mid

en een warm hoog. De toepas-

Michael Kelly Heirloom LT jazzgitaar

singen als een Speaker-Emula-

ted XLR Direct Out voor mixers en een variabele Volume Boost

Footswitch zijn praktisch. Beide

Michael Kelly, onderdeel van Hanser Music Group,

modellen voorzien in een

presenteert zijn eerste archtop jazzgitaar: de Heirloom

heeft daarnaast nog tremolo

gend esdoornhout (maple). Het stevige sparrenhouten

Accutronics reverb. De V100 en vibrato effects.

www.kustom.com

LT. Het nieuwe instrument is gemaakt van overwe-

(spruce) bovenblad biedt een warme toon. De toets, de brug en het staartstuk zijn allemaal vervaardigd

uit ebbenhout (ebony). Een sobere afwerking geeft de

Heirloom een antiek uiterlijk. Hij heeft de look en feel van een gitaar die je ontdekt hebt op de

Dunlop Heavy Core Strings voor down-tuning Heavy Core Strings zijn ontworpen voor de gitarist die speelt met een normale (snaar) spanning bij down-tuning (drop-tuning) of hogere spanning bij standaard stemming. Deze snaren bieden een heavy sound in de laagte met behoud van balans en gevoel.

zolder van je grootvader.

De enkele mini-humbucker

zorgt voor een warme traditionele jazz-sound.

www.michaelkellyguitars.com

www.jimdunlop.com

NR 4 april/mei 2010

23

Songwriter Debora Hulskamp:

‘Je hoeft

Ze werd uitgeroepen tot ‘Beste Talent’ van Dutch Writers Camp, een wedstrijd voor songwriters georganiseerd door Buma/Stemra. En ze gaat in Bandcoach een rubriek verzorgen met tips voor songwriting. Een kennismaking met songwriter, pianiste en zangeres Debora Hulskamp.

“Eén van de belangrijkste dingen die ik heb

tingbureau Brand New Live en ze mag een

je niet op het inspirerende moment hoeft

haar zelf geschreven en gezongen is.

geleerd tijdens Dutch Writers Camp, is dat

te wachten als je een liedje wil schrijven. Je

single uitbrengen, met een liedje dat door

kunt er gewoon voor gaan zitten. Wel moet

Schnabbelcircuit

weten welke ingrediënten een liedje goed

hele leven in de muziek. Tot nu toe heeft ze

je de basistechnieken kennen. En je moet

Debora woont in Den Haag en zit al haar

maken. Als je dat beheerst, kun je altijd aan

haar sporen vooral verdiend als zangeres.

het werk. Zo werkt een kunstschilder ook. Die gaat ook niet zitten wachten op een moment van inspiratie.”

Dutch Writers Camp is een talentenjacht voor songwriters, georganiseerd door

Buma/Stemra (zie kader). Vorig jaar werd de wedstrijd voor het eerst gehouden. De tien

Ze voelt zich thuis in verschillende muziekstijlen, zoals jazz, pop, rock, R&B, gospel en

musical. De afgelopen jaren zong ze onder

meer in de Belushi Memorial Blues Brothers

onder andere Ivo Niehe en Nick & Simon.

Begin jaren negentig heeft Debora zang gestudeerd aan het conservatorium in Hilver-

sum, om haar carrière als muzikante nog beter te ondersteunen.

“Ik heb jarenlang in het schnabbelcircuit gezeten. Daar is niets mis mee, maar ik wilde

een keer iets anders. Als ik zestig ben, wil ik nog steeds zingen. Maar dan moet het wel interessant zijn. Daarom wil ik me nu ont-

wikkelen als songwriter. Ik schrijf al heel

lang liedjes, maar dat waren er altijd één of

‘Als songwriter moet je loskomen van je instrument’

finalisten kregen een week lang een work-

shop songwriting, onder begeleiding van internationaal befaamde songwriters. Van die

Band, WIZNIZ (funkrock-band met eigen

twee per jaar. Wat dat betreft kwam Dutch

‘Beste Talent’.

House. Tegenwoordig treedt ze veel op als

moment. Dit is een enorme stimulans om

tien finalisten werd Debora uitgeroepen als

“Ik wist niet eens dat die prijs er ook nog bij hoorde. Ik was compleet verrast.” Als win-

naar krijgt Debora een jaar lang professio-

nele begeleiding van entertainmentmarke-

nummers), The Bandstand en Trouble In The zangeres/pianiste, bijvoorbeeld tijdens recepties en diners. Dat doet ze solo of met

24

nu echt de weg in te slaan naar het song-

writerschap. Ik zie het als een springplank

ladies-group Quattra. De dames-muzikanten en zo heeft Buma/Stemra het ook bedoeld: van deze band hebben samengewerkt met

talenten een podium en een kans geven.

Want bij platenmaatschappijen kom je als nieuweling al gauw onderop de stapel te

Dutch Writers Camp ‘Stop writing songs, start writing hits’ is de slogan van Dutch Writers Camp, de talentenjacht van Buma/Stemra voor ambitieuze songwriters met internationale aspiraties. Deze wedstrijd vond vorig jaar voor het eerst plaats. Liefst 2.000 songwriters schreven zich in, waarna 150 van hen de opdracht volbrachten om een track te schrijven voor nieuw talent Eva Simons. Uit deze deelnemers kwamen door publieksstemmen en een oordeel van een vakjury tien finalisten tevoorschijn. Als beloning kregen deze finalisten een vijfdaagse workshop songwriting, die eind

Writers Camp voor mij op precies het goede

liggen.”

oktober 2009 in Amsterdam plaatsvond. Tijdens deze workshop werden ze begeleid door topproducers als Victoria ‘Miss V’ Horn, Bill Padley en Curtis Richardson. Er werd die week ook een ‘Beste Talent’ award uitgereikt. Die ging naar Debora Hulskamp.

Songwriting in teamverband

De tien finalisten van Dutch Writers Camp hebben gezamenlijk een week lang een

workshop gevolgd, onder leiding van internationaal vermaarde songwriters. “De eer-

ste dag werden we ingewijd in de geheimen van songwriting. De tweede dag moesten

Dutch Writers Camp was een succes en Buma/ Stemra gaat hier zeker mee door. Wanneer en hoe staat nog niet precies vast, maar Bandcoach houdt je op de hoogte. Meer informatie: www.dutchwriterscamp.nl.

we meteen aan het werk. We moesten liedjes schrijven voor de Amerikaanse Idols en

voor het WK Voetbal. Dat deden we niet individueel, maar in teams. Dat was een bij-

zondere ervaring, want de meesten van ons

foto’s: Richard van Dorland

niet te wachten op inspiratie’

borduren. Wel moet je van tevoren duidelijk het thema vastleggen. Bijvoorbeeld de titel. Anders gaat het te veel kanten op.” Eerst tekst en melodie

“De workshop van Dutch Writers Camp was voor mij een bevestiging dat ik als songwri-

ter op de goede weg ben. En tegelijk was het ook heel leerzaam, doordat je intensief sa-

menwerkt met andere songwriters. Waar ik

zelf vaak mee worstel, is hoe ik moet beginnen. Ga ik meteen achter de piano zitten of begin ik met de tekst? Die keuze heeft veel invloed op het uiteindelijke resultaat.”

Wat heeft Debora op dit front geleerd? “Je

moet zo laat mogelijk een instrument erbij pakken. Als je een liedje schrijft, begin dan

met tekst en melodie. Je moet eerst je ver-

haal afmaken, zo heb ik van de profs geleerd tijdens de workshop. De akkoorden komen later wel. En als je met de melodie begint,

maak dan meteen de tekst erbij. Dan voel je waar het over gaat. Deze manier van lied-

jes schrijven kan je helpen om voor jezelf als songwriter een efficiënte manier van werken te vinden.”

Dat laatste is een groeiproces waar Debora

nu een aantal jaren in zit. “Als kind heb ik leren noten lezen en later heb ik ook akkoorzijn gewend om in hun eentje op een zolder-

moet proberen samen een ‘flow’ te krijgen.”

Dat laatste geldt ook voor Debora. Hoe er-

ven met een brief schrijven aan een offici-

kamer of in een studio te werken.”

vaarde zij het om in teamverband liedjes te schrijven? “Het biedt een nieuwe dimensie. Ik werd er heel enthousiast door. Een voor-

deel is dat je sneller beslissingen neemt. Bij-

Debora vergelijkt het samen liedjes schrijële instantie. “Dat doe je meestal ook niet alleen, maar samen met bijvoorbeeld je

je zo iemand zijn of haar gang laten gaan. Je

NR 4 april/mei 2010

ziek maken zonder noten erbij. Het heeft me de nodige tijd gekost om daarvan los te ko-

men. Maar inmiddels lukt het me om vanuit een melodie te denken.”

partner. Wat de één niet weet, dat weet vaak Verplaatsen in luisteraar de ander wel weer. Zo kom je er samen uit.

Debora heeft tijdens de workshop nog meer

je begint vaak iemand met een idee of een

voor wie je schrijft. Je moet de luisteraar

voorbeeld of iets wel of niet goed is. En als je Bij het gezamenlijk schrijven van een liedmerkt dat iemand inspiratie heeft, dan moet

den geleerd. Aanvankelijk kon ik geen mu-

tempo. Daar kun je dan samen op verder

geleerd: “Het belangrijkste is dat je weet duidelijk voor je zien en je moet je in die

25

Tot nu toe heeft Debora haar sporen vooral verdiend als zangeres. Songwriting is voor haar een nieuwe ambitie.

luisteraar verplaatsen. Dat voorkomt dat

je vaag wordt in je teksten, dat je veel ‘in-

side’ schrijft. Je moet in een liedje heel dui-

delijk neerzetten: ‘dit is er aan de hand’. Overigens schrijf je songteksten vooral voor

vrouwen. Want zij luisteren over het algemeen meer naar teksten dan mannen.”

Planmatig werken is ook een must, weet Debora inmiddels. “Vroeger had ik vaak allerlei losse stukjes bedacht. Die probeerde ik dan

zo werkt het niet. Wil een lied boeien van

later aan elkaar te plakken tot één lied. Maar begin tot eind, dan moet het een opbouw

hebben. En als het niet lukt, laat het dan een paar dagen liggen en kijk er dan opnieuw

naar. Maar met knippen en plakken kun je geen liedjes schrijven.”

En last but not least: “Zorg dat je altijd een

memorecorder, een pen en een notitieboek-

je bij je hebt. Daar ben ik al een paar keer de Debora Hulskamp: “Je moet weten welke ingrediënten een liedje goed maken. Als je dat beheerst, kun je altijd aan het werk.”

fout mee ingegaan. Ik herinner me een vakantie in Turkije, waar ik een geweldige ingeving kreeg. Maar ik had niets bij me om het vast te leggen. Die ingeving is helaas nooit meer teruggekomen.”

Debora schrijft overigens zowel in het

Engels als in het Nederlands. “Schrijven in je eigen taal is heel direct. Nadeel van het

Nederlands is wel dat sommige woorden

gewoonweg lelijk zijn. Daar staat voor mij

tegenover dat ik me in het Nederlands beter kan uitdrukken. Je kunt meer spelen met je

eigen taal dan met een vreemde taal. Nederlands biedt bovendien als voordeel dat er

minder platgetreden paden zijn. Ik heb nog een hele lijst met Nederlandstalige titels.

En die zijn allemaal nog niet te vinden met Google, dus wat dat betreft zijn er nog

mogelijkheden genoeg. Kortom, er is nog veel te doen in ‘dichterlijk’ Nederlands.”

Meer over Debora Hulskamp vind je op www.deborahulskamp.nl.

26

Video op de website In iedere editie van Bandcoach worden enkele artikelen ondersteund met video-opnames op de website. Ditmaal zijn dat de artikelen over mondharmonica (pag. 8 t/m 15) en zangtechniek (pag. 18 t/m 21).

Toegangscode voor video De mondharmonica

Mondharmonicaspeler Ben Bouman demonstreert

verschillende types mondharmonica (met name de

bluesharp) en hun mogelijkheden. Paul Griede begeleidt op gitaar.

De opnames zijn gemaakt bij de Muse in Malden (NL).

Iedere editie van Bandcoach heeft op www.bandcoach.eu een eigen

toegangscode om de bijbehorende video-opnames te kunnen bekijken. Voor Bandcoach 4 is dat:

gebruikersnaam: BC-2010-04 wachtwoord: vH84Fg65

1. Introductie

2. De bluesharp (diatonische mondharmonica met Richter-stemming)

3. Speltechnieken op de bluesharp 4. Chromatische mondharmonica 5. Bijzondere mondharmonica’s 6. Versterkt spelen

7. Versterkt spelen met effectapparatuur 8. Lelijk en mooi spelen Zangtechniek

Zangcoach Alfons Verreijt heeft een serie oefeningen

samengesteld rond zingen met en zonder compressie. De oefeningen worden gedemonstreerd door Joyce Geurtsen.

1. Ademsteun aanzetten met en zonder compressie 2. Overgangen: van met naar zonder compressie en andersom

3. Veranderen van volume (in relatie tot compressie)

4. Veranderen van toonhoogte (in relatie tot compressie) 5. Veranderen van klinker (in relatie tot compressie) 6. Te zacht en te hard zingen met compressie

7. Klankmogelijkheden bij zingen zonder compressie 8. Voorproefje belting

NR 4 april/mei 2010

27

Geld verdienen met optreden We krijgen veel verzoeken van lezers om eens uit te leggen hoe het nu precies zit met de zogeheten gageverklaring. Daarom zijn we samen met een deskundige in dit onderwerp gedoken. De gageverklaring is eigenlijk een onderdeel van een groter geheel: geld verdienen met optreden. In dit artikel zetten we alles op een rijtje. e zoomen eerst in op de situatie voor

beroepsmuzikanten, maar dat is een

opmaat naar de amateurmuzikanten.

Of je nu amateurmuzikant bent of beroeps, door de Belastingdienst word je gezien als een artiest. Onder artiesten vallen niet alleen muzikanten, maar bijvoorbeeld ook

dansers, goochelaars, acteurs, cabaretiers

enzovoorts. Een artiest die optreedt, wordt

omschreven als iemand die een kortdurende opdracht doet en die niet in dienstbe-

trekking is bij de opdrachtgever. Die situatie

zal je als (amateur- of beroeps)muzikant bekend voorkomen.

Wie doet de afdracht?

De overheid wil ook sociale zekerheid creë-

ren voor mensen die níet in loondienst zijn,

te spreken.

maar op een andere manier hun geld verdie- Kleinevergoedingsregeling nen. Bijvoorbeeld artiesten. Maar om sociale

Het uitgangspunt is: een artiest moet ver-

ting en sociale premies betalen over het-

mer (met VAR-WUO) is. Er hoeft ook niet

rechten op te bouwen, moeten ze wel belasgeen ze verdiend hebben. Daarin zijn twee

situaties mogelijk: de artiest doet zelf de afdracht van belasting en premies óf de opdrachtgever doet de afdracht.

Maar artiest en opdrachtgever moeten

wel met elkaar afspreken hoe dit geregeld

loond worden, tenzij de artiest onderne-

verloond te worden als het gaat om een optreden in de ‘persoonlijke levenssfeer’, zoals een bruiloft (zie kader op pagina 30). Maar

in alle andere gevallen moet er principe wel verloond worden, ongeacht of het gaat om amateur- of beroepsartiesten.

De regels zijn bedoeld om artiesten te beschermen

De overheid heeft allerlei regels bedacht

voor het uitbetalen van artiesten. Die re-

beide komen we verderop in dit artikel nog

gels kun je als lastig en ingewikkeld ervaren,

wordt. De keuze hoe het gebeurt, is eigen-

Maar er zijn uitzonderingen. Zo kennen

van artiesten te beschermen.

zen om zijn vak als ondernemer uit te oefe-

ling (KVR): als een artiest per optreden 163

maar ze zijn wel bedoeld om de belangen

Maar waar zit hem die bescherming in? Ver-

gelijk het eens met dienstbetrekking, dus

loondienst. Als je in loondienst bent, word je netto uitbetaald. Het geld voor de loonbe-

lasting (de loonheffing) en sociale verzeke-

ringen wordt door je werkgever afgedragen aan de Belastingdienst. Daarmee bouw jij

als werknemer sociale zekerheid op. Dat be-

tekent bijvoorbeeld dat je recht hebt op een WW-uitkering als je werkloos wordt.

Artiestenvrijwilligersregeling

lijk aan de artiest. Een artiest kan ervoor kienen. Een ondernemer regelt helemaal zelf

zijn zaken rond de afdracht. Kies je daarvoor, dan heb je een zogeheten VAR-WUO nodig.

VAR staat voor Verklaring Arbeids Relatie en WUO staat voor Winst Uit Onderneming.

Een VAR-WUO vraag je aan bij de Belastingdienst. Heb je zo’n VAR-WUO, dan is dat het

bewijs dat de Belastingdienst jou erkent als een ondernemer die zelf zijn afdrachten regelt. Als je deze aan je opdrachtgever laat zien (of een kopie geeft), dan weet je op-

drachtgever dat hij jou bruto kan uitbetalen. Want je regelt zelf de afdracht aan de Belastingdienst.

Er is ook nog zoiets als de zogeheten artiestenvrijwilligersregeling. Die is vooral bedoeld voor (grotere) amateurgezelschappen, zoals koren en muziekverenigingen. Eenvoudig gezegd komt deze regeling erop neer dat iedere muzikant per maand maximaal 150 euro en per jaar maximaal 1500 euro mag ontvangen zonder dat er belasting en premies hoeven worden afgedragen.

28

Heeft een artiest géén VAR-WUO, dan moet de opdrachtgever netto uitbetalen en de

loonheffing en premies afdragen aan de Belastingdienst. Dat heet verlonen. De meeste

beroepsartiesten kiezen ervoor om een VARWUO te hebben. Sommigen laten zich lie-

ver verlonen. Over de voor- en nadelen van

we de zogeheten kleinevergoedingsrege-

euro of minder verdient, hoeft er niet ver-

loond te worden. Dat zal bij optredens van

bijvoorbeeld amateurbands vaak het geval zijn. Daar is deze regeling dan ook voor bedoeld. Met vijf bandleden tezamen mag je

dan maximaal 815 euro verdienen met een optreden. In die (maximaal) 163 euro per

persoon zit ook de vergoeding voor eventuele kosten, ongeacht wat je werkelijke kos-

ten zijn. Het bedrag van 163 euro geldt voor 2010. Dit bedrag wordt jaarlijks aangepast. Voor de KVR maakt het overigens niet uit

hoe vaak je optreedt. Daar is geen maximum aan verbonden. In principe kun je 150 keer

per jaar optreden voor minder dan 163 euro per optreden en steeds de KVR toepassen.

Maar het is wel de vraag of je dan verstandig bezig bent, zeker als beroepsmuzikant.

Ten eerste moet je je afvragen of je per op-

treden wel genoeg verdient met die (minder

dan) 163 euro, zeker als je ook nog reiskosten

Foto’s: Hans Prinsen

Hoe is het geregeld voor profs en amateurs?

ruchte gageverklaring. Dat is het formu-

lier dat opdrachtgever en artiest(en) samen

moeten invullen, om vervolgens naar de Belastingdienst op te sturen. Want de Belas-

tingdienst wil weten wie aan wie heeft uit-

betaald en hoeveel. De gageverklaring wordt opgestuurd door de opdrachtgever. Tezamen met de gageverklaring moeten ook kopieën

van de paspoorten van de artiesten worden opgestuurd.

Die gageverklaring dient meerdere doelen.

Voor de opdrachtgever is het een bewijs dat hij kosten heeft gemaakt. Voor de verloon-

de beroepsmuzikant is het een bewijs dat er voor hem loonheffing en premies zijn afgedragen door de opdrachtgever. Voor de ar-

tiest die voor dit optreden minder dan 163

euro heeft verdiend, is het een bewijs dat de kleinevergoedingsregeling mocht worden toegepast.

En voor de beroepsmuzikant met een VAR-

WUO? Daarvoor hoeft geen gageverklaring te worden ingevuld, want deze muzikant

stuurt een factuur. Die gaat in de adminis-

tratie van de opdrachtgever en de muzikant.

Daarmee heeft de opdrachtgever een bewijs van gemaakte kosten. Invallers

In de muziek zijn het amateurcircuit en be-

maakt. Ten tweede bouw je beperkte sociale

Gageverklaring

fing en premies afgedragen. Deze regeling

nevergoedingsregeling: het moet allemaal

zekerheid op, want er worden geen loonhef-

Bruto betalen of verlonen, wel of geen klei-

is eigenlijk bedoeld voor amateurs, die geen

wel keurig vastgelegd worden. Neem bij-

‘serieus’ inkomen halen uit de muziek.

Let op. Het is niet de opdrachtgever die kiest of de KVR wordt toegepast, maar de artiest.

voorbeeld een kroegbaas die regelmatig een band inhuurt. De kroegbaas wil deze kosten uiteraard opvoeren voor zijn winst- en ver-

Voor amateurbands is de KVR doorgaans pri- liesrekening. Maar de Belastingdienst wil ma, maar dat is dus lang niet altijd het geval voor beroepsmuzikanten.

NR 4 april/mei 2010

daar wel bewijzen van zien.

En daarmee komen we dan aan bij de roem-

roepscircuit niet altijd strak gescheiden. Zo kan het gebeuren dat een vijfmans ama-

teurband een optreden heeft, maar dat de

bassist naar de verjaardag van zijn schoonmoeder moet. De band besluit daarom een (beroeps) inval-bassist in te huren. En deze

inval-bassist heeft een VAR-WUO. Hoe gaat

het dan met de gageverklaring? In dat geval vullen de vier amateurbandleden de gageverklaring in en stuurt de beroepsbassist

29

Het bruidspaar als opdrachtgever Een opdrachtgever kan bijvoorbeeld een kroegbaas of een zaaleigenaar zijn, of de organisatie van een festival. In deze gevallen zijn opdrachtgevers altijd ondernemers, of bijvoorbeeld een stichting. Maar de opdrachtgever kan ook een bruidspaar zijn of iemand anders die een feest geeft met live muziek erbij. Een artiest met een VAR-WUO stuurt het bruidspaar gewoon een factuur met het bruto bedrag (plus 6% btw) en regelt zelf de afdracht. Maar stel, de artiest heeft géén VAR-WUO. Moet die artiest dan verloond worden? Met andere woorden: moet het bruidspaar de artiest netto uitbetalen, en de loonheffing en premie aan de Belastingdienst afdragen? Nee, dat hoeft niet. Bij feesten en partijen is sprake van een opdracht ‘in de persoonlijke levenssfeer’, zoals dat heet. En in dat geval hoeft er niet verloond te worden. De opdrachtgever betaalt bruto uit en de artiest verrekent dat (na afloop van het kalenderjaar) zelf met de Belastingdienst. Ook al heeft deze artiest geen VAR-WUO. De inkomsten van dat optreden gelden dan als ‘resultaten uit overige werkzaamheden’ (ROW). Bij een opdracht in de persoonlijke levenssfeer hoeft er geen gageverklaring te worden ingevuld en opgestuurd.

zijn eigen factuur.

Een caféhouder die kosten maakt voor live bands, moet deze kosten kunnen aantonen voor de Belastingdienst. Dat kan met een factuur of een gageverklaring, afhankelijk van de situatie.

Economisch verkeer

En stel dat de beroepsbassist geen VAR-

Voor een amateurmuzikant zijn de kosten

Dan moet deze muzikant dit zelf aangeven

sten. Financieel gezien is het dus verlies­

WUO heeft, maar verloond moet worden?

bij de opdrachtgever. Hij komt dan wel op de gageverklaring, met vermelding van de verloning.

We moeten ook nog iets zeggen over het

fenomeen inhoudingsplichtigenverklaring (IPV). In het beroepscircuit zijn er bands

waarvan één bandlid een IPV heeft. Dit is vaak de leider van het gezelschap. De op-

drachtgever betaalt dan bruto uit aan het

bandlid met de IPV. Dit bandlid betaalt vervolgens uit aan zijn medebandleden en zorgt waar nodig voor de verloning. De

bandleider neemt dan de verloningsplicht over van de opdrachtgever.

Er zijn ook bemiddelingsbureaus die deze

zaken regelen voor beroepsmuzikanten. Het bemiddelingsbureau heeft dan een IPV en

factureert bruto aan de opdrachtgever. Ver-

volgens betaalt het bureau netto uit aan de muzikant en neemt dus de verloningsplicht over van de opdrachtgever.

30

van zijn hobby vaak hoger dan de inkom-

gevend. Je kunt dit verlies (helaas!) niet aftrekken van je inkomen, want de fiscus wil

niet meebetalen aan iemands hobby. ‘En als

winstvrijstelling en zelfstandigenaftrek.

Toch komt de fiscus de amateurmuzikanten

tegemoet. Namelijk met de eerder genoemde kleinevergoedingsregeling. Daarmee kun je de kosten van je hobby compenseren met inkomsten uit optredens. Deze inkomsten

moet je overigens wel opgeven aan de Be-

ik er nu een onderneming van maak, die dus lastingdienst. De kans bestaat dan dat je verliesgevend is?’, is de vraag die je nu mis-

van de Belastingdienst een naheffing krijgt.

die vlieger ook niet op. De fiscus wil accep-

voor je hobby hoger zijn dan de inkomsten

schien te binnen schiet. Nee, helaas gaat

teren dat een startende onderneming de

eerste jaren verliesgevend is, maar na verloop van tijd moet er toch vooruitzicht op winst zijn.

De fiscus maakt een scherp onderscheid

tussen ondernemers en niet-ondernemers. Dat geldt trouwens niet alleen voor muzi-

Maar als je kunt aantonen dat de kosten

die je eruit haalt, hoef je er geen belasting en premies over te betalen. Het is dus ook voor amateurmuzikanten verstandig om

aantekeningen te maken van inkomsten en gemaakte kosten. En om bonnetjes en dergelijke zoveel mogelijk te bewaren.

kanten, maar eigenlijk voor iedereen. Voor

Kostenvergoedingsbeschikking

neemt aan het economisch verkeer’. En dat

roepsmuzikant die zich laat verlonen (en die

de fiscus ben je pas ondernemer als je ‘deel-

We gaan nog weer even terug naar de be-

doe je pas als je met jouw activiteit voldoen- dus géén VAR-WUO heeft). Voor het uitoede winst maakt. Is dat het geval, dan mag je

fenen van zijn vak moet een beroepsmuzi-

en mag je gebruikmaken van bijvoorbeeld

de verloonde muzikant achteraf opvoeren in

werken met een winst- en verliesrekening

kant vaak veel kosten maken. Die kosten kan