MAGAZINE. Uitgeverij Deviant KIJKJE IN DE KEUKEN HOE ONTWIKKEL JE EEN NIEUWE METHODE? Stichting leerkracht elke dag samen een beetje beter

november 2015 | jaargang 01

Uitgeverij Deviant

MAGAZINE

Stichting leerKRACHT elke dag samen een beetje beter

Trainingsexamens rekenen beter voorbereid op het examen dankzij directe feedback

Martijn Enter over spraakherkenning van oefengesprek tot virtueel klaslokaal

Dr. Gerdineke van Silfhout hoe kunnen we educatieve teksten begrijpelijker maken?

Educatieve games spelenderwijs belangrijke vaardigheden opdoen

KIJKJE IN DE KEUKEN

HOE ONTWIKKEL JE EEN NIEUWE METHODE? 1

01-Magazine_BW_01.indd 1

06-11-15 11:26

Colofon

Voorwoord

1e jaargang, nummer 1, november 2015

Beste lezer,

Uitgever: Uitgeverij Deviant Magazine is een uitgave van Uitgeverij Deviant, een educatieve uitgeverij die lesmethodes ontwikkelt voor het praktijkonderwijs, het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Het fonds van Uitgeverij Deviant biedt boeken en digitale leermiddelen voor de vakken Nederlands, rekenen, Engels, Duits en loopbaan & burgerschap. Redactie: Sander Heebels, Ilse Keuenhof, Piet Lekkerkerk, Ron Visser

Kent u uw lievelingsdocent van tien, twintig, dertig of veertig jaar geleden nog? Iemand die u op het juiste moment een zetje in de goede richting gaf? Ongetwijfeld. Jack en Jerry zijn zulke docenten. Met hun rekenlessen en trainingsexamens doen ze er alles aan om hun leerlingen te laten slagen voor het rekenexamen. Jaap wordt vast ook zo’n lievelingsdocent. Nu leidt hij nog de Stichting leerKRACHT, die scholen helpt om het beste uit hun docenten en leerlingen te halen, maar in 2020 gaat hij zelf voor de klas staan. Ale en Nadja zijn al lievelingsdocenten. Samen met hun collega’s maken ze van hun school in Rotterdam-Zuid een veilige haven voor de leerling. Die docenten verdienen op hun beurt iemand die ze op het juiste moment een zetje in de goede richting geeft. Daarvoor werken veel mensen achter de schermen hard aan beter onderwijs, voor de leerlingen én voor de docenten. Zo helpt oud-docent Mouris vso-scholen bij het aangaan van hun vele uitdagingen. Ludo werkt aan meeslepende educatieve games die de term

Aan deze uitgave werkten mee: Menno Beekhuizen, Jan van Daalen, Kees van Daalen, Cherish Grune, Cyriel Kluiters, Irene Lugten, Maurits van der Mersch

spelenderwijs leren een nieuwe betekenis geven. En promovenda Gerdineke

Vormgeving en opmaak: PPMP Prepress, Wolvega, www.ppmp.nl John Beijer, Menno Riphagen

lesmethodes, die u wellicht al kent. In deze allereerste editie van het Uitgeverij

Druk: Drukkerij Wilco Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

onderzocht hoe je educatieve teksten begrijpelijker kunt maken voor leerlingen. Inzichten die rechtstreeks in de klas kunnen worden toegepast. Allemaal mensen met een groot hart voor onderwijs. Mensen recht uit de lespraktijk en de wereld daarachter. Met hen samen ontwikkelen we onze Deviant Magazine delen wij graag hun, en nog veel meer inspirerende verhalen met u. Veel leesplezier! Namens alle medewerkers van Uitgeverij Deviant,

Jelle Pol Directeur Uitgeverij Deviant

Redactieadres: Uitgeverij Deviant Zuidsingel 13 3811 HA Amersfoort www.uitgeverij-deviant.nl [email protected] Tel: (033) 4650831

Wilt u zich abonneren op Uitgeverij Deviant Magazine of wilt u nog een exemplaar ontvangen, neem dan contact op via [email protected].

2


06-11-15 11:26

Inhoudsopgave

4 Stichting leerKRACHT Oprichter Jaap Versfelt over hoe docenten elke dag een

18 De uitdagingen van het vso Voorkomen dat leerlingen van de radar verdwijnen

beetje beter worden 19 Spraakherkenning: van oefengesprek tot virtueel 6 Trainingsexamens

klaslokaal

Gerichte voorbereiding op het centrale rekenexamen 8 Gamend leren “Educatieve games kunnen heel erg tof én waardevol zijn”

20 Kijkje in de keuken Hoe ontwikkel je een nieuwe lesmethode? 22 Zomerschool rekenen Op een luchtige manier rekenachterstanden wegwerken 10 Wetenschappelijk inzicht Educatieve teksten begrijpelijker maken 13 Starttaal Aan de slag met een nieuwe methode Nederlands 14 Wat maakt leren (en lesgeven) leuk? Oog voor leerlingen, goede prestaties!

16 Stichting De Windroos Kwetsbare jongeren hun doelen helpen bereiken

3


06-11-15 11:26

Een docent die elke dag een beetje beter wil worden, wordt vanzelf geweldig Het verhaal van Stichting leerKRACHT

Allerlei mensen hebben het voornemen om het Nederlandse onderwijs te reorganiseren. Maar er zijn er maar weinig die een goedbetaalde baan in het bedrijfsleven opzeggen om een cultuuromslag in het onderwijs teweeg te brengen. Jaap Versfelt deed dat wél. Hij richtte Stichting leerKRACHT op met maar één doel: het onderwijs beter maken voor de leerling. Jaap. “De hele school wordt gedurende

gaat het daar juist het hardst. Op die

het leerKRACHT-traject in twee jaar tijd

scholen heerst al een cultuur van team-

grondig ‘verbouwd’, want het is een flinke

en leerlinggerichtheid. Op middelbare

investering om je als school en team de

scholen zijn docenten vaak meer gewend

methode eigen te maken. En inmiddels

om te denken vanuit het overdragen van

zijn we ook op een kwart van de mbo’s

hun vakkennis. Zij moeten een grotere

aanwezig. Qua aantallen blijven de basis-

stap zetten om de leerKRACHT-methode

scholen nog wat achter, maar qua impact

onder de knie te krijgen.”

Het ontstaan van Stichting leerKRACHT Jaap Versfelt hoorde zijn eigen kinderen over treurige en goede lessen vertellen. Jaap Versfelt geniet van de levendigheid

Toen zijn vrouw op latere leeftijd naar de pabo ging, kwam ze met dezelfde verha-

op de verdieping van het Provinciehuis

len. Jaap stelde haar voor om samen deze pabo beter te maken. Ze hielden een

van Utrecht waar zijn stichting gevestigd

enquête onder de pabo-studenten over de kwaliteit van het onderwijs. Daarmee

is. Overal discussiëren groepjes school-

ging zijn vrouw naar de teamleider, maar die herkende het beeld niet. Toen Jaap en

leiders, docenten en coaches over het

zijn vrouw samen op gesprek gingen bij de directeur van de pabo, had die er een

thema ‘Hoe versta je de stem van de

advocaat bijgehaald. Voor Jaap was de maat toen vol. Hij nam ontslag als partner

leerling?’. Dit is leerKRACHT in de prak-

bij McKinsey met maar één doel: het hele Nederlandse onderwijs veranderen. Hij

tijk: gezamenlijk het onderwijs beter

wilde dat bereiken door een cultuur te creëren waarin docenten elke dag een beetje

maken, waarbij de leerling centraal staat.

beter willen worden en door docenten de tools aan te reiken om dat mogelijk te maken. Inmiddels is Stichting leerKRACHT aanwezig op één op de tien middelbare

“Eén op de tien middelbare scholen doet

scholen en op een kwart van de mbo’s. In 2020 wil Stichting leerKRACHT zichzelf

inmiddels mee met leerKRACHT”, vertelt

overbodig hebben gemaakt en zal Jaap zelf voor de klas gaan staan.

4


06-11-15 11:26

De methode leerKRACHT Volgens leerKRACHT maak je professionals niet beter door ze op een cursus te sturen, maar door ze in teamverband van elkaar te laten leren en gezamenlijk verbeteringen aan te laten brengen. LeerKRACHT heeft drie elementen overgenomen uit landen waar het onderwijs hoog staat aangeschreven. Dat zijn: ● samen leerlingdoelen stellen. En die doelen daarna vertalen naar acties van docenten. De docenten bespreken deze doelen en acties met elkaar in korte, wekelijkse bordsessies; ● lessen in teamverband ontwerpen; ● bij elkaar in de les kijken en feedback geven op elkaars lessen. Meer informatie over Stichting leerKRACHT vindt u op www.stichting-leerkracht.nl.

Nieuwbouw en schaalvergroting

met de top van het Nederlandse bedrijfs-

ga je dan nog zelf die ideeën bedenken,

“Veel docenten op het mbo voelen zich in

leven uit de tijd dat hij senior partner was

of je ga je je tijd besteden aan het creë-

de steek gelaten, verweesd zelfs. De

bij McKinsey, komen goed van pas.

ren van die verbetercultuur bij je docen-

besturen van de roc’s hebben zich jaren-

Schoolbestuurders gaan samen met top-

ten?” En die cultuuromslag, waarbij de

lang gericht op schaalvergroting, nieuwe

managers van bedrijven als Ahold, Tata

docenten met hun praktijkervaring weer

gebouwen en financiën. De meest basale

Steel en bol.com de werkvloer op. Ze

zelf betrokken worden bij de verbetering

dingen, zoals smartboards en goede les-

zien dat het in die bedrijven heel gewoon

van het onderwijs, wil Stichting leer-

lokalen, zijn er niet of functioneren niet

is om van elkaar te leren. “Een schoolbe-

KRACHT bevorderen.

goed. Een van de basisprincipes van

stuurder die niet elke week lessen volgt

leerKRACHT is elkaars vertrouwen win-

om mee te maken hoe leerlingen de les-

Van goed naar geweldig

nen, zodat je elkaars lessen kunt bezoe-

sen ervaren, die zijn schoolleiders niet

“In 2020 wil ik dat leerKRACHT overbo-

ken en feedback durft te geven en ont-

coacht in een verbetercultuur, die is vol-

dig is. Ik wil dan zelf wiskundedocent

vangen. Dat kost in het mbo meer tijd.

gens mij de weg kwijt.”

worden. Ik heb dan echt hulp nodig van

Zodra docenten op een mbo echter erva-

collega’s om een goede docent te zijn.

ren dat hun leerlingen er beter van wor-

Verbetercultuur

Maar dat zal geen probleem zijn, we

den, zijn ze om.”

“Er verandert al iets. De bestuurders die

brengen nu een beweging op gang waar-

het te bont hebben gemaakt, gaan zelf

door het in 2020 als abnormaal ervaren

weg of worden weggestuurd. De over-

wordt om niet in een verbetercultuur te

grote meerderheid is best oké, maar niet

werken. Een docent wil het beste voor

opgegroeid in de juiste cultuur. Ik heb

zijn leerlingen. Als je hem vraagt of hij

eens een schoolbestuurder gesproken

geweldig wil worden, zal hij zeggen: nou

over het uitvoeren van verbeterideeën. Ik

nee, goed is goed genoeg. Maar als je

zei: je kunt zelf allemaal verbeterideeën

vraagt of hij het elke dag een beetje beter

bedenken en je docenten die laten uit-

wil doen voor zijn leerlingen, dan zal hij

voeren. Of: stel je eens voor dat je op

‘ja’ zeggen. En als je het elke dag een

jouw 28 scholen een verbetercultuur hebt

beetje beter doet, dan word je vanzelf

Volgens Jaap wordt zijn stichting vooral

waarin al je achthonderd docenten ieder

geweldig. Docenten zeggen over leer-

door

coördinatoren

wekelijks zelf twee concrete verbeterpun-

KRACHT een paar dingen: ik word er een

benaderd. “Besturen staan zo ver weg

ten bedenken en uitvoeren. Als ze dat

betere docent van, het is relevant voor

van het primaire proces, dat ze niet eens

veertig weken per jaar doen, zijn dat er

mij omdat mijn leerlingen er profijt van

in de gaten hebben dat hun scholen of

tachtig per docent, maal achthonderd

hebben en het is ook nog eens hartstikke

teams met ons meedoen. Gelukkig heeft

docenten, dat zijn elk jaar 64 duizend

leuk om in zo’n cultuur te werken. Vroe-

een aantal besturen besloten dat het

ideeën. Als we dat vijf jaar doen, zijn er

ger voelde ik me eenzaam, nu niet meer.”

anders moet. Voor hen is er een speciaal

driehonderd

besturenprogramma.” Jaaps contacten

gegenereerd. Als je die rekensom maakt,

“Veel schoolbesturen zijn de weg kwijtgeraakt naar het primaire doel: lesgeven.” leerkrachten

en

duizend

verbeterideeën

5


06-11-15 11:26

Trainingsexamens: gerichte voorbereiding op het centrale rekenexamen “Zéér goed voorbereiden, en mentaliteit kweken, dat zijn de doelen!”

We staan voor een hoge grijze toren in Rotterdam-West en kijken nog even goed op de naambordjes. Dit ruim twintig verdiepingen tellende gebouw is toch echt een locatie van Zadkine. Nadat de beveiliging ons door de poortjes heeft gelaten, ontmoeten we Jack Nouwens en Jerry de Bruijn. Jack en Jerry zijn twee gemotiveerde en ondernemende rekendocenten op ROC Zadkine. In samenwerking met Uitgeverij Deviant hebben ze trainingsexamens ontwikkeld die leerlingen gericht voorbereiden op het centrale rekenexamen. “Leerlingen vinden het fijn om te weten wat ze kunnen verwachten, waar ze op moeten letten en welke misstappen ze hebben gemaakt.” Vlak voor dit interview is duidelijk gewor-

ten werken om de leerlingen op het ver-

de taalkundige ontleding en de terminolo-

den dat de invoering van het centrale

eiste uitstroomniveau te krijgen. Door de

gie spelen een grote rol. Jerry: “Onze

rekenexamen voor het mbo, vmbo en

resultaten en uitwerkingen van hun leer-

analyse liet zien dat bepaalde opgaven

havo opnieuw is uitgesteld. Een grote

lingen op de vrijgegeven CITO-examens

voor een overgroot deel van de leerlin-

teleurstelling voor Jack en Jerry.

te analyseren, werd voor Jack en Jerry

gen een struikelblok vormen. Zo merkten

Jerry’s frustratie is bijna tastbaar: “Lande-

bevestigd dat alleen kunnen rekenen niet

we bijvoorbeeld dat op 3F-niveau een

lijk zouden veel leerlingen op dit moment

voldoende is om een rekenexamen goed

vraag over btw, door ons ook wel de

geen eerlijke kans hebben gehad als ze

te maken. Ook het analytisch vermogen,

‘MediaMarkt-vraag’ genoemd, vaak fout

nu het rekenexamen moesten afleggen, maar wij zagen samen met onze leerlingen vol vertrouwen het examen tegemoet. Voor ons is het een klap.” Jack vult zijn collega aan: “Veel vmbo-scholen hebben het rekenonderwijs nog niet op orde. Examenuitstel betekent dat deze scholen voorlopig nog geen reden hebben om hier verandering in aan te brengen. Daardoor blijven er op roc’s veel leerlingen met een rekenachterstand binnenstromen. Wat dat betreft zou je beter kunnen beginnen met een lagere eis die je elk jaar opschroeft. Als duidelijk is hoe de eis opgeschroefd wordt, is er een verwachtingsperspectief en gaan leerlingen en docenten daar ook gerichter naartoe werken.”

De grootste valkuilen Wat het uitstel van het verplichte rekenexamen in ieder geval duidelijk maakt, is dat veel scholen er nog keihard aan moe-

6


06-11-15 11:26

Realistische afname, Concrete analyse en Directe feedback

Deviant. Door deze middelen gecombi-

perfect 21% van het bedrag uitgerekend, maar kenden de term btw niet.” Jack:

“De trainingsexamens zijn gekoppeld aan

leerlingen zeer goed voorbereid aan de

“Daarnaast bleken de leerlingen veel

een door ons ontwikkeld feedbackmodel:

examens beginnen. Op deze locatie van

moeite te hebben met formuleringen als

het RCD-model”, vertelt Jerry. RCD staat

ROC Zadkine vullen we op deze manier

in vergelijking met en ten opzichte van.

voor Realistische afname, Concreet ana-

een volledige periode van tien weken in

Als je de leerlingen bekend maakt met

lyseren en Directe feedback. Jerry: “Het

met enkel examentraining. Bij de trai-

deze formuleringen en de toe te passen

idee is dat de trainingsexamens zo realis-

ningsexamens worden statistische gege-

handeling, dan maken zij deze examen-

tisch mogelijk worden afgenomen, dat de

vens geleverd, zodat de docent vooraf al

vragen wel goed.”

docent ze vervolgens zo concreet moge-

ziet wat de lastige vragen van het examen

lijk analyseert en dat de leerling tot slot

zijn. Daarnaast is er een handleiding

directe terugkoppeling krijgt op wat hij

beschikbaar waarin de toepassing van het

heeft gedaan. Door directe feedback ont-

RCD-model uitgebreid staat beschreven.”

werd beantwoord. De leerlingen hadden

“Door directe feedback ontstaat inzicht en kunnen leerlingen het rekenproces direct verbeteren.”

neerd in te zetten, weet je zeker dat de

staat inzicht en kunnen leerlingen het rekenproces

direct

verbeteren.

De

Hogere motivatie

gemaakte opgaven worden vervolgens

De leerlingen die al met de trainings-

klassikaal besproken door middel van de

examens

directe feedback. Per vraag wordt uitge-

enthousiast. Jerry: “Leerlingen vinden het

legd wat het goede antwoord is en waarom

fijn om te weten wat ze kunnen verwach-

dat het goede antwoord is. Het liefst wordt

ten, waar ze op moeten letten en welke

dit nog op dezelfde dag als het trainings-

misstappen ze hebben gemaakt. De

examen besproken, zodat de leerling het

afname van de trainingsexamens dient bij

Jerry: “Vandaar dat we op het idee kwa-

examen nog vers in zijn geheugen heeft.

voorkeur één of twee keer te gebeuren

men om trainingsexamens te ontwikke-

Bovendien moeten de leerlingen de uit-

door een andere dan de eigen docent. Dit

len. In de trainingsexamens hebben we

werkingen bij elke vraag verplicht op een

heeft twee voordelen: allereerst worden

veel probleemvragen uit de CITO-exa-

blaadje, bij voorkeur op ruitjespapier,

opgaven vaak op een andere manier

mens extra laten terugkomen, zodat leer-

noteren, zodat ze kunnen nagaan wat ze

besproken en dit komt veel leerlingen ten

lingen dezelfde fouten een volgende keer

precies verkeerd hebben gedaan.”

goede. Ten tweede heeft het inzetten van

gewerkt

hebben,

zijn

erg

een onbekende docent bij een examen-

niet opnieuw maken. Om de leerlingen

training een psychologisch effect. De leer-

maken met het officiële examen, hebben

Toepassing van de trainingsexamens

we de trainingsexamens qua aantal vra-

Jack: “Het beste zet je de trainings-

echt serieus.” Jack: “De trainingsexamens

gen, tijdsduur en vormgeving zoveel

examens ongeveer één periode voor het

dragen er uiteindelijk aan bij dat leerlingen

mogelijk op de echte examens laten lij-

einde van het voorbereidingstraject op het

vertrouwd raken met de werkwijze en

ken. Wel hebben we de examens over de

examen in, omdat het niveau van de trai-

omstandigheden, zodat ze de examens

gehele linie iets moeilijker gemaakt. Want

ningsexamens iets hoger ligt. De trai-

met minder angst ingaan. Dit zorgt ook

als je wat moeilijker traint, ervaar je het

ningsexamens kunnen ideaal worden

voor meer motivatie: dankzij de directe

examen zelf als makkelijker. Dat zijn de

ingezet in combinatie met de Examen-

feedback weet de leerling precies welke

doelen: zéér goed voorbereiden, en men-

coach Rekenen en de methodeonafhan-

onderdelen extra aandacht nodig hebben

taliteit kweken!”

kelijke eindtoetsen (MOET) van Uitgeverij

om het examen te halen.”

daarnaast zo vertrouwd mogelijk te

lingen denken: deze schoolt neemt ons

Examentips van Jack en Jerry ● Besteed veel aandacht aan de basis van het rekenen: optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen, basisbreuken en procenten. Als leerlingen dit goed kunnen, hebben ze al ongeveer 15 examenvragen goed. Zo’n goede start geeft een boost aan het zelfvertrouwen. ● Laat alleen leerlingen die eraan toe zijn het examen doen. Een negatieve ervaring werkt langer door dan een positieve. ● Analyseer de trainingsexamens nauwkeurig en geef gerichte feedback, zodat de leerling precies weet waar hij nog aan moet werken. ● Laat de leerlingen de uitwerkingen per opgave nauwkeurig noteren, zodat zij in de nabespreking precies kunnen zien wat er goed ging en wat er niet goed ging. ● Bespreek het trainingsexamen bij voorkeur nog dezelfde dag, zodat de leerling het examen nog vers in het geheugen heeft.

Jack Nouwens en Jerry de Bruijn

7


06-11-15 11:26

Gamend leren

“Educatieve games kunnen heel tof én waardevol zijn” In een klaslokaal zitten leerlingen bloedfanatiek achter hun computer te gamen. Op het scherm vraagt hoofdredacteur Eva Jinek de leerling een radio-item te maken over de opiumhandel in Afghanistan. Even later is de leerling als journalist op zoek naar een betrouwbare tolk in Herat. Educatieve games als On the Ground Reporter winnen terrein in het onderwijs. Het jonge mediabedrijf Butch & Sundance Media is bedenker van verschillende games die zijn uitgegeven door Uitgeverij Deviant. Hoe komen deze games tot stand en wat maakt een game nu geschikt voor educatieve doeleinden? Een gesprek met Ludo Hekman, één van de oprichters van Butch & Sundance. De nieuwste game die Uitgeverij Deviant met Butch & Sundance heeft ontwikkeld, is Female Superheroes, een game over vrouwenrechten. Ludo: “In elk level wordt een maatschappelijk thema behandeld aan de hand van waargebeurde verhalen over vrouwen uit verschillende landen. We hebben eerst een profielschets van onze vrouwelijke superhelden gemaakt. Op basis van die schets kwamen we via via uit bij twee vrouwen die wij in de game wilden laten terugkomen: een vrouw uit Afghanistan en een vrouw uit Mozambique. Het idee voor de game hebben we gepitcht bij Uitgeverij Deviant. Zij waren enthousiast, stelden leerdoelen op voor de game en samen zijn we aan de slag gegaan om de game te realiseren.”

Afghaanse superheldin Ludo pakte voor de game zijn koffers en reisde af naar Afghani-

de groep vrouwen bedreigd. Ze twijfelden of ze nog wel op

stan om een van de twee superheldinnen te ontmoeten. “We

straat konden trainen of naar binnen moesten gaan. Omdat we

wilden de beweegredenen van het personage goed snappen en

een tijd samen waren, kon ik de vrouwen vragen welke risico’s

zien en voelen hoe haar leven eruitzag.”

ze liepen en wat er was gebeurd als ze buiten hadden doorgetraind. Hun antwoorden hebben we uitgewerkt tot verschillende

“Omdat je een tijd samen met ze optrekt, kun je de vrouwen vragen welke risico’s ze lopen.”

scenario’s in de game.” Terug in Nederland hebben we alle verhalen en dilemma’s uitgewerkt in scripts voor de voice-overs, de teksten en de dialogen die terugkomen in de game. “Dit gaat in samenwerking met Uitgeverij Deviant, zodat de opgestelde leerdoelen gewaarborgd blijven.”

In Afghanistan liep Ludo een tijdlang met de vrouw mee. “Tij-

Qua opbouw van het verhaal wilde Ludo aansluiten bij superhel-

dens mijn verblijf trainde ze met een vriendin voor een ultra-

denverhalen. Daarom heeft hij Romano Molenaar, de tekenaar

marathon – een zesdaagse marathon door de woestijn. Wat ik

van de bekende strip Storm, gevraagd om de verhalen van de

heel opvallend vond, is dat het hardlopen er zo houterig uitzag.

vrouwen in stripvorm te gieten.

Dat komt omdat deze vrouwen als meisje geen onderwijs hebben gehad, laat staan bewegingsonderwijs. Dat ze met deze achtergrond toch een marathon uitlopen, daarvan was ik diep onder de indruk.” De verhalen die ze aan Ludo verteld heeft en de dilemma’s komen terug in de game. “Tijdens het trainen werd

“Meester, ik weet dat het pauze is, maar mag ik nog even doorspelen?”

8


06-11-15 11:26

Daarna is de game gebouwd en op verschillende scholen getest. Voor Ludo is de game geslaagd als de leerlingen geïnspireerd en

Butch en Sundance Media heeft in samenwerking met Uit-

geamuseerd zijn en als de leerdoelen bereikt worden. “Toen wij

geverij Deviant de volgende educatieve games ontwikkeld:

de game On the Ground Reporter testten, zei een leerling: “Meester, ik weet dat het pauze is, maar mag ik nog even doorspelen?”

On the Ground Reporter

Dat had de leraar nog nooit meegemaakt.”

Volledige methode burgerschap, bestaande uit vier educatieve games met bijbehorende lespakketten. De leer-

De waarde van educatieve games

ling zoekt als journalist maatschappelijke kwesties uit.

Het is belangrijk om de juiste verwachtingen te wekken bij een

Winnaar van een Comenius Edumedia Medaille 2014 en

educatieve game. Het woord game geeft soms verwarring,

de NOT Innovatie Award 2015.

omdat leerlingen een Xbox-ervaring verwachten. De ervaring van een educatieve game is echter totaal anders. “Het is minder gelikt, heftig en avontuurlijk dan de games die ze gewend zijn. Dat is een bewuste keuze, aangezien het inhoudelijke doel voorop staat, maar soms zijn leerlingen hierdoor wel wat teleurgesteld en dat is jammer.” Docenten zijn juist terughoudend tegenover educatieve games, omdat zij bij het woord game een spelletje verwachten en zich niet bewust zijn van de waardevolle educatieve ervaring die een goede educatieve game kan bieden. Wartime Stories

“Educatieve games bieden een waardevolle variatie op andere leermiddelen.”

Een project voor het vak geschiedenis in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Het project bestaat uit een educatieve game en een aanvullend digitaal lespakket. De leerling gaat in de game op zoek naar waargebeurde verhalen uit de Tweede Wereldoorlog. Winnaar van de Comenius Award 2015.

Het risico bestaat dat games als geïsoleerde smaakmakers worden ingezet, zonder adequate koppeling met de rest van het onderwijs. “Het is daarom goed dat Uitgeverij Deviant een lespakket ontwikkelt dat verdieping biedt bij de thema’s uit de games. Als docent hoef je dan niet zelf te bedenken hoe je de game inpast in het onderwijs. Je moet natuurlijk niet te ver doorslaan en alle lesstof in een game willen stoppen. Het is een manier om je onderwijs in te vullen, maar je blijft ook boeken lezen, met je handen werken en naar de docent luisteren. Educatieve games bieden met name een waardevolle variatie op andere leermiddelen.”

Female Superheroes Een educatieve game waarin de leerling de verhalen van

De ontwikkeling en inpassing van games in het onderwijs gaat

vrouwen volgt die iets bijzonders doen op het gebied van

razendsnel. Virtual reality en augmented reality – livebeelden

vrouwenrechten en emancipatie. De game wordt gratis

van de werkelijkheid waaraan virtuele elementen worden toege-

toegevoegd aan de burgerschapsmethodes Kies Online

voegd – zullen volgens Ludo in de toekomst ook in het onderwijs

en Schokland 3.0 Online.

gebruikt gaan worden. Wellicht kunnen educatieve games qua uiterlijk dan meer concurreren met de Xbox. “De mogelijkheden zullen alleen maar toenemen. Maar het vergt een flexibel, open en creatief digitaal team om dat op scholen te faciliteren. Snelheid, gebruiksrechten van docenten en goed opgeleide netwerkbeheerders moeten meegroeien met de meest recente ontwikkelingen. Als dit op orde is, kunnen leerlingen steeds mooiere en uitgebreidere games spelen. Dat zou fantastisch zijn, aangezien educatieve games heel tof én waardevol kunnen zijn!”

9


06-11-15 11:26

Educatieve teksten begrijpelijker maken

Een onderzoek naar de invloed van structuuren stijlkenmerken op tekstbegrip en leesplezier Educatieve teksten hebben als belangrijkste doel om lesstof zo goed mogelijk op leerlingen over te brengen. Maar hoe kun je de lesstof het beste aanbieden? Waarmee kun je rekening houden om het tekstbegrip én het leesplezier van de leerling te vergroten? Gerdineke van Silfhout deed onderzoek naar de invloed van structuuren stijlkenmerken op educatieve teksten. In 2014 promoveerde zij op dit onderwerp aan de Universiteit Utrecht. Wat betekenen de resultaten van haar onderzoek voor de onderwijspraktijk? Tekstgerichte aanpak

Schoolboeken

Daarnaast stelt Gerdineke vast dat uitge-

Voor veel leerlingen in het voortgezet

Gerdineke constateert dat uitgevers voor

vers, met name voor leerlingen in het

onderwijs kan het een probleem zijn om

met name de lagere onderwijsniveaus

vmbo-basis en -kader, vaak teksten ont-

een samenhangende mentale represen-

vaak kiezen voor korte teksten, met korte

wikkelen waarin allerlei verhalende ele-

tatie van de in een tekst aangeboden

zinnen en korte, concrete en bekende

menten zijn opgenomen. Zo proberen

leerstof te maken. Deze begripsproble-

woorden. Sommige uitgevers gaan nog

uitgevers met meer verhalende teksten

men kunnen op twee manieren worden

een stap verder en kiezen voor een

aan te sluiten bij de belevingswereld van

aangepakt. Aan de ene kant is er de

gefragmenteerde presentatie van de

de leerling en om hun betrokkenheid en

lezersgerichte aanpak, waarbij de woor-

korte zinnen: elke zin start op een nieuwe

motivatie te vergroten. De vraag is echter

denschat en leesvaardigheid van leerlin-

regel. De redenering achter het gebruik

of verhalende leerteksten daar wel

gen worden vergroot. Daar ligt een taak

van een dergelijke gefragmenteerde lay-

geschikt voor zijn.

voor het onderwijs. Aan de andere kant is

out is dat deze overzichtelijker is en dat

er de tekstgerichte aanpak. Daarbij is

leerlingen binnen de zin geen complexe

Gerdineke heeft van zowel het gebruik

een belangrijke rol weggelegd voor edu-

oogbeweging naar de volgende regel

van korte zinnen, een gefragmenteerde

catieve uitgevers. Zij moeten teksten ont-

hoeven te maken. Het gebruik van korte

lay-out en het toepassen van verhalende

wikkelen die het de leerling makkelijker

zinnen heeft echter ook vaak tot gevolg

elementen in teksten onderzocht wat het

maken om de informatie te verwerken en

dat

effect is op het tekstbegrip en het leesple-

te reproduceren. In het onderzoek van

omdat en doordat verdwijnen. Het gevolg

Gerdineke stond deze tweede aanpak

is dat lezers zelf de relaties tussen zin-

centraal: het ontwikkelen van zo begrij-

nen moeten leggen, zonder tekstuele

pelijk mogelijke lesmaterialen voor het

aanwijzingen. De vraag is of leerlingen

Verbindingswoorden, lay-out en tekstbegrip

voortgezet onderwijs en het aanbieden

voldoende vaardigheden en cognitieve

Om de gevolgen van een gefragmen-

van concrete handvatten om lesmateria-

vermogens hebben om deze verbanden

teerde lay-out op tekstbegrip te onder-

len te verbeteren.

te kunnen leggen.

zoeken, heeft Gerdineke de effecten van

verbindingswoorden

zoals

want,

zier van leerlingen.

10


06-11-15 11:26

verbindingswoorden en lay-out op tekstbegrip bij leerlingen in vmbo, havo en vwo onderzocht. In haar experimenten beantwoordden leerlingen stellingvragen en open vragen bij geschiedenis-, biologie- en economieteksten, evenals sorteer- en tijdbalkvragen. Leerlingen moesten voor het beantwoorden van deze vragen de globale samenhang tussen de belangrijkste tekstideeën snappen, en dus laten zien dat ze relaties begrepen tussen verschillende alinea’s en paragrafen. Uit de analyses bleek dat verbindings-

Oogbewegingen van een 2-vmbo-bk’er tijdens het lezen van een schooltekst. De bolletjes (fixaties) zijn de plaatsen waar de leerling kijkt; de grootte van de bolletjes laat de duur zien: hoe groter het bolletje, hoe langer het woord is bekeken. De getallen in de cirkels geven de volgorde aan waarin de leerling heeft gelezen. Deze leerling slaat de titel dus over.

woorden en lay-out effect hadden op de scores bij de open vragen: teksten mét de verbindingswoorden omdat, want en

Leesproces

werken zij de informatie na het verbin-

daardoor leidden tot significant hogere

Daarnaast heeft Gerdineke het effect van

dingswoord sneller.

scores dan teksten zonder deze verbin-

verbindingswoorden en lay-out op het

dingswoorden.

leesproces onderzocht. Dit onderzoek is

Ook heeft Gerdineke de correlatie tussen

uitgevoerd via eye-tracking: het volgen

de leestijden en de begripsscores op de

Zowel vmbo’ers als vwo’ers bleken

van de oogbewegingen tijdens het lezen.

open vragen onderzocht. Voor vrijwel alle

moeite te hebben met gefragmenteerde

De resultaten laten zien dat lay-out en

leestijden bleek dat vmbo’ers en vwo’ers

teksten, waarbij elke zin op een nieuwe

verbindingswoorden zorgen voor kortere

die de informatie sneller verwerkten,

regel stond en geen verbindingswoorden

leestijden aan het begin van de zin. De

hoger scoorden op de open vragen. Hoe

werden gebruikt. Ook vwo’ers hebben

aanwezigheid van verbindingswoorden

minder cognitieve inspanning leerlingen

dus behoefte aan een bepaalde vorm

leidde ertoe dat leerlingen de informatie

dus hoefden te leveren om de informatie

van samenhang om de grote lijnen van

direct na het verbindingswoord sneller

te verwerken, hoe groter de kans was dat

hun schoolteksten te begrijpen. Deze

verwerkten. Omdat een verbindings-

ze een samenhangende mentale repre-

samenhang kan door verbindingswoor-

woord

sentatie maakten van de informatie.

den, of door middel van een doorlopende

inperkt, hebben leerlingen minder tijd

lay-out worden aangebracht.

nodig om terug te kijken en daardoor ver-

de

interpretatiemogelijkheden

Zakelijke en verhalende teksten Ook is Gerdineke nagegaan in hoeverre het leesproces, het tekstbegrip en de

Verbindingswoorden

waardering voor geschiedenisteksten

Het onderzoek van Gerdineke toont aan dat leerlingen gebaat zijn bij verbin-

worden beïnvloed door de aanwezigheid

dingswoorden in educatieve teksten, omdat die ze helpen om verbanden tussen

van verhalende elementen in de teksten.

zinnen te leggen.

Vmbo-leerlingen lazen drie versies van een tekst die ook in de huidige metho-

“Het propaangas was niet detecteerbaar. Er was ethaanthiol aan toegevoegd.”

den voorkomen: zakelijke teksten met alleen de leerstof, historische verhalen

Zonder voorkennis over deze stoffen zou je het volgende verband kunnen leggen:

en fictieve verhalen. De leerstof was in deze drie versies identiek. In de twee

“Het propaangas was niet detecteerbaar, omdat er ethaanthiol aan was toe-

verhalende versies werd de leerstof

gevoegd.”

vanuit het perspectief van een historisch of een fictief personage gebracht, kwa-

De juiste interpretatie is echter:

men dialogen en gedachten voor en vonden de gebeurtenissen in een duide-

“Het propaangas was niet detecteerbaar, hoewel er ethaanthiol aan was toe-

lijke setting plaats. Het fictieve verhaal

gevoegd.”

sloot daarvan het dichtst aan bij de belevingswereld van de leerling. Daarin

Dit voorbeeld toont aan dat je relaties tussen zinnen niet zo gemakkelijk legt, omdat

werd namelijk een hedendaags perso-

bepaalde voorkennis mist, wat vaak het geval is wanneer leerlingen nieuwe lesstof

nage dat even oud is als de leerling

krijgen aangeboden.

gebruikt, met voor de leerling herkenbare situaties.

11


06-11-15 11:26

Gerdineke ontdekte dat vmbo’ers

Conclusies en praktijkimplicaties

zowel de historische als de fictieve ver-

De resultaten van het onderzoek van Gerdineke wijzen uit dat leerlingen gebaat zijn bij

halen niet hoger waardeerden dan de

teksten met een doorlopende lay-out en met verbindingswoorden, en zonder irrele-

zakelijke teksten. De zakelijke teksten

vante verhalende elementen.

werden echter wel als makkelijker en duidelijker beoordeeld dan de verhalen met

Naar aanleiding van haar onderzoek doet Gerdineke een aantal gerichte aanbevelin-

een historisch personage. Historische

gen voor docenten, tekstschrijvers en educatieve uitgevers:

verhalen als leerteksten zijn dus niet leuker, en maken de teksten alleen maar

Zorg voor een expliciete tekststructuur met verbindingswoorden.

moeilijker.

– Leerlingen kijken vaker even kort terug. – Leerlingen verwerken de informatie die volgt sneller.

Uit de antwoorden op de open begrips-

– Leerlingen scoren hoger op begripsvragen.

vragen bleek dat de vmbo’ers de zake-

Presenteer de tekst in een doorlopende lay-out.

lijke teksten beter begrepen dan de fic-

– Leerlingen verwerken de informatie die volgt sneller.

tieve verhalen. Tussen de zakelijke

– Leerlingen begrijpen teksten met een doorlopende lay-out beter.

teksten en de historische verhalen vond

Bied alleen de leerstof aan en laat afleidende details en verhalende elementen

Gerdineke geen verschillen. Hoewel bij

achterwege.

de historische verhalen de verhalende

– Leerlingen integreren de informatie beter met informatie in eerdere zinnen.

informatie wél gerelateerd is aan de leer-

– Leerlingen scoren hoger op begripsvragen.

stof, blijken vmbo’ers daar niet extra van

– Leerlingen waarderen historische en fictieve verhalen niet hoger dan teksten met

te profiteren.

alleen de leerstof, ze ervaren historische verhalen zelfs als moeilijker. Differentieer qua lay-out, structuur en stijl niet zomaar op basis van onderwijs-

Gerdineke heeft vervolgens ook oogbe-

niveau.

wegingsonderzoek gedaan naar de effec-

– De effecten zijn voor alle leerlingen hetzelfde, ongeacht leerweg of onderwijsniveau,

ten van verhalende elementen op het

leesvaardigheid en voorkennis.

leesproces van vmbo’ers. De zakelijke

Blijf leerlingen onderwijzen in leesvaardigheden en -strategieën.

tekstversies bleken vmbo’ers aan te zet-

– De oogbewegingsresultaten laten zien dat leesvaardigheid grote impact heeft op

ten tot vaak kort terugkijken en dan met

het leesproces en tekstbegrip.

name naar informatie in eerdere zinnen. Leerlingen integreerden dus de informatie en legden verbanden tussen de zinnen. Dat is cruciaal voor een goed begrip van de tekst. En dat bleek ook: leerlingen die zakelijke teksten lazen, scoorden hoger op de tekstbegripsvragen dan leerlingen die fictieve teksten lazen.

“Met mijn onderzoek hoop ik uitgevers en docenten aan het denken te zetten. Wie hebben we precies voor ons, welke informatie geven wij ze en hoe bieden wij deze informatie aan? De rol van de docent is hierbij ook essentieel. Niet alle teksten uit lesmethoden zijn even geschikt om aan leerlingen voor te leggen. Kijk kritisch naar de tekst en bepaal of het geschikt is voor de leerlingen. Niet dat het allemaal Jip-en-Janneke-materiaal moet worden, maar in sommige teksten ontbreekt het aan samenhang of structuur. Als een tekst een aantal onbekende woorden bevat, zou je als docent de les kunnen beginnen met een concreet voorbeeld dat aansluit op de voorkennis en belevingswereld van de leerlingen. In een examenopgave voor scheikunde kwam ik een leuk voorbeeld tegen: ‘We dopen onze frieten erin, maar het zit ook op menig broodje gezond of in een salade: mayonaise. Mayonaise is een koude, witte saus op basis van olie en eidooiers. Olie (vet) bestaat voornamelijk uit glyceryltri-esters: esters van glycerol en vetzuren. (…)’ In dit voorbeeld wordt eerst een concreet voorbeeld gegeven. Vervolgens wordt het van heel concreet steeds abstracter. De moeilijke begrippen zijn al in een kader geplaatst, waardoor leerlingen deze begrippen beter binnen hun voorkennis kunnen plaatsen. In een groter verband kun je de opstap naar de vakteksten uit de methoden maken: werk van concrete, alledaagse voorbeelden, materialen en proefjes naar de abstracte teksten toe.”

12


06-11-15 11:26

Aan de slag met een nieuwe methode Nederlands Voor elk groot roc is het een uitdagende klus om een schoolbreed taalbeleid neer te zetten. Caroline Blok is als taalcoach op het Da Vinci College in Dordrecht medeverantwoordelijk voor het taalbeleid op haar school. Na jarenlang met dezelfde methode te hebben gewerkt, zullen ze volgend jaar overstappen op een nieuwe methode: Starttaal. Hoe is de keuze op deze methode gevallen en voor welke uitdagingen kom je te staan bij de implementatie van een nieuwe methode? In het tweede leerwerkboek gaat de leer-

een nieuwe methode. Overstappen op

ling vervolgens aan de slag met examen-

een nieuwe methode vergt namelijk veel

training, zodat hij goed voorbereid aan de

tijd en inspanning van de collega’s. Het

examens Nederlands begint. Wat me aan

was daarom lastig om collega’s ervan te

Starttaal opviel, is dat in de methode een

overtuigen

duidelijke opbouw zit en dat de behan-

geschikte methode is, maar beetje bij

delde thema’s zijn afgestemd op de bele-

beetje is dat gelukt. Het aantal teamover-

vingswereld van de leerlingen”, vervolgt

leggen is opgeschroefd, zodat we vragen

Caroline. “In thema 1 is de stof relatief

kunnen beantwoorden en knelpunten

makkelijk en kan de leerling zijn voorken-

kunnen oplossen. Daarnaast biedt Uitge-

nis opfrissen. In de daarop volgende the-

verij Deviant concrete ondersteuning bij

ma’s neemt het niveau geleidelijk toe.”

de implementatie.”

Caroline maakte voor het eerst kennis

Implementatie van de methode

“Om mijn collega’s te helpen met de voor-

met Starttaal toen zij vorig jaar proef-

“Toen ik eenmaal overtuigd was van

bereiding op volgend schooljaar, ben ik

katernen van de methode onder ogen

Starttaal, moest ik mijn collega’s meekrij-

momenteel een ordner aan het samen-

kreeg. Caroline: “Ik ben deze katernen

gen in mijn enthousiasme. Ik heb het

stellen. Hierin is een planning opgeno-

zelf op mijn gemak gaan doorwerken om

eerst geprobeerd bij de taalcoaches van

men die precies aangeeft welke lesstof in

te ervaren hoe de methode in elkaar zit.

de andere sectoren, maar die opteerden

een periode kan worden behandeld.

Mijn eerste ervaringen waren heel posi-

voor een pilot met de entreeopleidingen.

Onze periodes bestaan uit tien weken,

tief: de methode komt fris en uitdagend

Daarmee kon ik geen genoegen nemen

dus ik ben uitgegaan van negen reguliere

over en staat vol met afwisselende werk-

en ik heb het vervolgens via een andere

lesweken en één toetsweek. Tussen de

vormen. De pagina’s zijn overzichtelijk

ingang geprobeerd: ik ben naar de

reguliere weken zit een bufferweek, zodat

opgemaakt en de theorie wordt helder

domeinleiding gegaan. Zij gaven mij de

de docent de vrijheid en ruimte heeft om

uitgelegd. Ik had al snel het gevoel dat

opdracht om de reden dat we moesten

zelf beroepsgerichte teksten en opdrach-

het een geschikte methode voor onze

overstappen op een andere methode op

ten in te zetten. De ordner zal het voor de

school was.”

papier te zetten. Naar aanleiding van

docenten een stuk makkelijker maken.

mijn brief heeft de domeinleiding uitein-

Men weet precies wat wanneer gebeurt

delijk besloten om de overstap te maken.”

en bij uitval of ziekte kan de invaller pre-

“Wat Starttaal voor mij vooral een krach-

dat

Starttaal

de

meest

cies zien waar de klas gebleven was. Ik

tige methode maakt, is dat alle lesstof verdeeld is over twee leerwerkboeken. In

“Binnen de school leek behoefte aan ver-

ben ervan overtuigd dat de methode

het eerste leerwerkboek oefent de leer-

nieuwing van het taalonderwijs. Dat bete-

Starttaal in combinatie met onze eigen

ling binnen verschillende thema’s met

kent echter niet automatisch dat er

ordner succes zal gaan opleveren.”

alle taalvaardigheden en taalverzorging.

draagvlak is voor de implementatie van

13


06-11-15 11:26

De Palmentuin: oog voor leerlingen, goede prestaties! Wat maakt leren (en lesgeven) leuk?

Leerfabriek of veilige thuishaven? LMC De Palmentuin, een vmbo-school in een ‘moeilijke wijk’ in Rotterdam-Zuid, wil duidelijk het tweede zijn. Binnen De Palmentuin werken docenten dagelijks hard aan een beter, leuker en opener leerklimaat, waarbinnen docent en leerling het beste in elkaar naar boven kunnen halen. En met resultaat: het afgelopen schooljaar slaagde 98% van de leerlingen voor hun eindexamen. Twee docenten en twee leerlingen vertellen met trots en passie over hoe leuk (hun) school kan zijn. Docent Ale Wynia: “We zijn niet alleen maar bezig met kennis overbrengen. We reiken leerlingen bouwstenen aan, maar verwachten wel dat ze zelf aan de slag gaan en zelf keuzes maken.” lijks terug op De Palmentuin. “Op het mbo ben ik gewoon een van de vele leerlingen. Hier krijg je de persoonlijke aandacht die nodig is om je problemen te kunnen uiten en om mooie cijfers te halen.” “Ik wil dat onze leerlingen die naar het mbo gaan, verantwoordelijkheid kunnen nemen voor hun eigen keuzes”, zegt Ale. “Dat vind ik belangrijker dan bijvoorbeeld een 8 halen voor economie. Een grote zelfstandigheid zorgt ervoor dat de leerling op latere leeftijd in staat is de juiste keuzes te maken.” Denice beaamt dit: “Het is fijn dat je niet elke keer aan de leraar hoeft te vragen wat je moet doen

V.l.n.r.: Monika Prošogolaviciuté, Nadja van der Velde, Denice Vlielander en Ale Wynia

en zelf keuzes kan maken.” Ale: “De ene Denice Vlielander, leerling uit mavo-3,

kiezen vaak voor scholen in de randge-

leerling pakt dat fantastisch op, bij de

maakte een bewuste keuze voor De Pal-

meenten, omdat ze denken dat het

andere gaat het een stuk moeilijker. Ik

mentuin. “Toen ik voor het eerst binnen-

onderwijs daar beter is. Het is frustrerend

word er heel vrolijk van als leerlingen

kwam op deze school vond ik het gelijk

dat we hier al jaren goede resultaten boe-

onderling dingen regelen of organiseren.

leuk. Ik zat op een vrij grote basisschool,

ken, maar dat dit in de omgeving nog niet

Er is onderling veel verbondenheid tus-

waar ik weinig persoonlijke aandacht

wordt opgepikt.”

sen de leerlingen. Zo maken ze gebruik van een groepsapp waarop zij moeilijke

kreeg. Hier zijn de klassen kleiner en zijn de leraren er voor me als ik ze nodig

Persoonlijke aandacht

heb.” De Palmentuin is met ongeveer

Monika

driehonderd leerlingen een relatief kleine

waarom de school niet groeit. Ze haalde

Aanwezige docenten

school. En het mogen er best wat meer

vorig schooljaar haar diploma en volgt nu

Op De Palmentuin zijn docenten van acht

worden, vindt Ale Wynia, docent maat-

een mbo-opleiding. Ze komt, net als vele

uur tot half vijf op school aanwezig.

schappijleer en economie. Ale: “Ouders

andere oud-leerlingen, nog bijna weke-

Denice: “Na de lessen of tijdens de pau-

Prošogolaviciuté

lesstof met elkaar bespreken.” snapt

niet

14


06-11-15 11:26

zes kun je altijd naar een leraar toe met vragen.” Elke klas heeft twee mentoren. “Als er ruzie is onder de meisjes, ga ik eerder naar mijn mentrix. Maar als het over school gaat, ga ik eerder naar mijn mentor”, zegt Denice. Nadja van der Velde, docente Nederlands, vindt het mooi dat je elkaar als mentor zo kunt aanvullen en de leerlingen een keuze kunt bieden. Dat komt ook terug in het lesaanbod. Nadja: “Wij zorgen ervoor dat de leerlingen nooit zestig minuten achter elkaar, zes uur op een dag, hetzelfde doen. We bieden verschillende werkvormen aan met veel afwisseling.” Monika valt haar bij: “Het ene moment ben je aan het zingen en het andere moment zit je in een klaslokaal stil opdrachten te maken, heel anders dan wat ik nu op het mbo meemaak.” Omdat ze de school nog beter willen maken voor de leerlingen, werken Ale, Nadja en hun collega’s sinds dit schooljaar volgens de principes van Stichting leerKRACHT (zie pag. 4-5). “In de waan van de dag is het lastig om samen met collega’s onderwijs beter te maken”, zegt Ale. “Met leerKRACHT lukt het wel om bij

doen en dat de lesstof moeilijker is. Je

Theaterlessen

elkaar in de les te gaan kijken en geza-

moet opeens echt gaan leren voor toet-

Afwisseling is belangrijk op De Palmen-

menlijk lessen te bedenken. Die twee uur

sen. De mentoren zeggen dat je het vol

tuin. Daarom worden er bijvoorbeeld ook

teamtijd in de week maakt het mogelijk

moet houden, ook al vind je het minder

theaterlessen

en dat werkt. Ik zie nu bijvoorbeeld hoe

leuk. Als je opgeeft, kom je er niet.”

Denice als Monika was dat een belang-

Nadja omgaat met bepaalde leerlingen

gegeven.

Voor

zowel

rijke reden om voor De Palmentuin te kie-

met wie ik moeite heb. En ik kan haar ver-

Ale: “Op onze school hechten we veel

zen. Denice: “Ik heb hier op school mijn

tellen welke dingen zij goed en minder

waarde aan de mening van de leerling.

gevoelens leren uiten en ik ben zelfver-

goed doet in haar les.” Nadja: “Juist als je

Door te luisteren naar wat leerlingen wil-

zekerder geworden. Vorig jaar zat ik in

beter wilt worden, is het goed om dat met

len, kun je daar in de lessen rekening

een meisjesklas en er was veel onderling

elkaar te doen.”

mee houden. Het uiteindelijke doel is

gedoe. Op een dag gingen we bij de the-

onderwijs op maat. Zover zijn we nog

aterles een show van Dr. Phil naspelen.

De mening van de leerling

niet, maar we maken wel stapjes. Mede

We kwamen met een waargebeurd ver-

Op De Palmentuin is ook de input van

dankzij onze elektronische leeromgeving

haal over pesten. De hele klas kwam

leerlingen belangrijk. Nadja: “Na elke

(ELO).” Nadja: “Die ELO is ideaal, als

erbij en alles kwam naar boven, iedereen

periode vraag ik mijn leerlingen wat ze

een leerling extra instructies nodig heeft,

was aan het huilen. Daarna is het veel

goed en minder goed vonden gaan.

kan hij bijvoorbeeld video’s met uitleg

beter gegaan en zijn we een hechtere

Natuurlijk vinden ze altijd dat ze te veel

openen die ik erop heb gezet.” Ale en

klas geworden.” Monika, die door Ale tot

huiswerk hebben. Maar als ze daarover

Nadja zijn ook blij met het Palmentuinuur,

super-ambassadeur is benoemd omdat

hun hart hebben gelucht, komen ze vaak

een wekelijks zelfstandig werkuur. Ale:

ze overal en altijd haar school aanprijst,

met hele waardevolle feedback, bijvoor-

“In de eerste klassen is dat nog wat

is het met Denice eens: “Op De Palmen-

beeld dat ik te hard praat.” Denice:

onwennig. In klas vier moet de leerling

tuin heb ik mezelf ontwikkeld, en mijn

“Meneer Wynia heeft ons laatst in de

zelf kunnen plannen hoe hij dat invult. We

eigen keuzes leren maken. Ik heb hier

mentorles gevraagd om op te schrijven

willen volgend jaar elke dag een Palmen-

geleerd dat ik mag zijn wie ik ben. Het

wat wij anders vinden in de bovenbouw

tuinuur, zodat leerlingen op school hun

helpt me nog steeds dagelijks bij alle din-

dan in de onderbouw. We hebben toen

huiswerk kunnen maken en extra uitleg

gen die ik doe. Dit is echt een plek om op

uitgelegd dat we nu veel meer moeten

kunnen krijgen.”

terug te vallen.”

15


06-11-15 11:26

Stichting De Windroos helpt kwetsbare jongeren hun doelen te bereiken Jaarlijks krijgen duizenden jongeren te kampen met psychische problemen. Veel van deze jongeren willen tijdens of na hun behandeling graag een opleiding volgen of aan het werk gaan, maar zijn daarvoor vaak op zichzelf aangewezen. Vanuit de mooie ambitie om deze kwetsbare jongeren te helpen om hun doelen te bereiken, is Stichting De Windroos opgericht. We spreken met Serge Daudeij, al twaalf jaar werkzaam bij de stichting. Wens jongere centraal “Binnen onze stichting staat de wens van de jongeren altijd centraal. Wij gaan samen met hen na welke ambities ze hebben en helpen vervolgens bij het realiseren van die ambities. Al onze jongeren hebben een psychische kwetsbaarheid en zijn opgenomen geweest bij de ggz. Er zitten hier jongeren met zeer uiteenlopende psychiatrische stoornissen: van autisme en schizofrenie tot aan borderline. Er is bij ons geen wachtlijst, maar wij stellen wel als voorwaarde dat de jongere een vaste verblijfsplek heeft en tussen de 18 en 30 jaar oud is. Daarnaast moeten zij commitment hebben met wat we hier doen. Wij willen namelijk alleen aan de slag met gemotiveerde jongeren. Stichting De Windroos is gevestigd op twee locaties: in Amstelveen en in Leiden. Serge is als onderwijsassistent werkzaam op de locatie Amstelveen. Op deze plek zag de stichting ook het levenslicht. Serge: “De stichting is opgericht door ouders van kinderen die hun behandeling voor een psychose hadden afge-

“Wij helpen jongeren bij het realiseren van hun ambities.”

rond. De kinderen werden door het UWV afgeschreven en als onbemiddelbaar bestempeld. Terwijl de ouders juist veerkracht,

De wensen en doelen van de jongeren op De Windroos lopen

talent en ambitie in hun kinderen zagen. Door een opleiding te

sterk uiteen. De één wil aan het werk, de ander wil een opleiding

gaan volgen of aan het werk te gaan, zouden de jongeren

oppakken en we hebben ook jongeren die behoefte hebben aan

bovendien weer het gevoel krijgen dat zij meetelden in de maat-

huiswerkbegeleiding naast hun opleiding. Om orde te scheppen

schappij. Om deze jongeren een toekomstperspectief te bieden,

in alle wensen en ambities hebben we verschillende trajecten

werd de Stichting Eén op de Honderd opgericht. Later is dit

opgesteld. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan trajecten voor

overgegaan in Stichting De Windroos. Inmiddels zijn op beide

het maken van een schoolkeuze, als voorbereiding op het regu-

locaties zes medewerkers werkzaam. In 2009 hebben we zelfs

liere onderwijs of als overgang van school naar werk. Voor jon-

de Ria van der Heijdenprijs gewonnen!”

geren die nog niet precies weten wat ze willen, is er het traject ‘Verkenning’. Hierbij kijken we waar de kwaliteiten van de leer-

16


06-11-15 11:26

ling liggen en zoeken daar een geschikte opleiding bij. Een tra-

Concentratie

ject duurt gemiddeld twee à drie jaar, afhankelijk van de leerling

Aangezien de meeste jongeren veel moeite hebben met vroeg

en het gekozen traject.

opstaan, mede veroorzaakt door hun medicatie, starten de lessen hier pas om tien uur. Concentratie is bij deze doelgroep een

Een van onze voornaamste doelen is om de zelfredzaamheid

belangrijk aandachtspunt. We bouwen het aantal uur dat een

van de jongeren te vergroten. We beginnen met intensieve

leerling per dag werkt geleidelijk uit. Aan het einde van elk tra-

begeleiding en geven de regie geleidelijk weer terug aan de

ject is de leerling hier vier volledige dagen. Als ze na ons traject

leerling. Uiteindelijk is elke leerling in staat om alles op sociaal,

naar een beroep of opleiding doorstromen, moeten ze immers

financieel en professioneel gebied zelf te regelen. We hebben

ook gewoon vier à vijf hele dagen aan de slag.

wat dat betreft een holistische benadering: we kijken naar alle facetten van het leven, want die bepalen uiteindelijk hoe het met iemand gaat. Een van de eerste dingen die we de jongeren leren is om zelf een planning te maken. We schaffen daarom ook zakagenda’s aan, zodat we ze kunnen leren om afspraken in hun agenda te zetten. Het geleidelijk aan loslaten betekent overigens niet dat we de jongeren uiteindelijk aan hun lot overlaten. We besteden erg veel aandacht aan nazorg en houden na het traject actief contact met de jongeren.

Gedifferentieerd en passend onderwijs Na een uitgebreide kennismaking en nadat we het te volgen traject hebben bepaald, kijken we altijd eerst waar de jongere staat. Daarvoor gebruiken we de niveautesten van Uitgeverij Deviant. Uit deze testen kunnen we meteen veel opmaken. Hoe staat het met de concentratie en de werkhouding en op welk taal- en rekenniveau zit de leerling? De testen bieden ons in feite inzicht in hoe het met de leerling gaat. Het niveau van de jongeren loopt sterk uiteen: van jongeren voor wie het vmbo te hoog gegrepen bleek tot aan jongeren die rechten studeren aan de universiteit. Voor het onderwijs dat ze hier volgen, stellen we daarom voor elke jongere een duidelijk en haalbaar plan op. Hierdoor weten ze precies wat ze moeten doen en wordt onnodige stress of druk voorkomen. Mede doordat deze jongeren binnen hun opleiding vaak op hun beperkingen en zwaktes worden gewezen, ontbreekt het ze vaak aan zelfvertrouwen. Daarom laten wij de jongeren zoveel mogelijk succeservaringen opdoen en spreken we ze zoveel mogelijk aan op hun talenten.

“Een van onze voornaamste doelen is om de zelfredzaamheid van de jongeren te vergroten.” Aan de hand van het door ons opgestelde plan gaat de leerling zelfstandig aan de slag met de boeken en op Studiemeter.nl. De

“Jongeren kijken doorgaans terug op een goede tijd, waarin ze veel geleerd hebben en hun doelen hebben bereikt.” Wij bieden geen behandeling voor de psychische problemen. De Windroos is er puur om jongeren te ondersteunen in het onderwijs en in het dagelijks leven. Bij ons staat voorop dat we de leerling als persoon behandelen en niet als psychiatrisch patiënt. Voor de psychische problemen is er een ggz-begeleider. Er is wel altijd intensief contact tussen onze trajectbegeleider en de ggz. Als wij bijvoorbeeld zien dat een leerling afglijdt, nemen wij contact op met de ggz-begeleider. Ouders worden ook in het proces betrokken indien zij daar zelf voor openstaan. Maar het kan ook zijn dat de leerling niet wil dat zijn of haar ouders erbij betrokken worden. Dan respecteren we dat.

Enthousiasme De jongeren die een traject hebben gevolgd bij De Windroos, zijn over het algemeen erg enthousiast. Vooral ook over de secundaire dingen die zij hier gevonden hebben, zoals vriendschappen en de regelmaat die zij in hun leven hebben kunnen aanbrengen. Ze kijken doorgaans terug op een goede tijd, waarin ze veel geleerd hebben en hun doelen hebben bereikt. En daar doen we het natuurlijk voor.”

Doelen Stichting De Windroos • Stichting De Windroos biedt jongeren met psychische/ psychiatrische problemen de mogelijkheid om te herstellen en met hun toekomst aan de slag te gaan. Jongeren worden geholpen bij: – het opbouwen van structuur, leer- en werkritme; – het vergroten van zelfvertrouwen; – het ontwikkelen van capaciteiten en talenten; – het maken van toekomstplannen.

verhouding tussen boeken en digitaal lesmateriaal wordt volledig afgestemd op de voorkeuren van de leerling. Door de niveauverschillen is het geven van klassikale lessen voor ons onmogelijk. We bieden daarom volledig gedifferentieerd en passend onderwijs, waarbij jongeren een-op-een verder worden geholpen door de docenten. Om aan het einde van elk traject te kunnen bepalen welke vooruitgang de leerling heeft geboekt, nemen we opnieuw een niveautest af.

17


06-11-15 11:26

Voorkomen dat vso-leerlingen van de radar verdwijnen Voor welke uitdagingen komen scholen in het voortgezet speciaal onderwijs (vso) te staan? Met deze vraag houdt Mouris Boer zich vanuit zijn bedrijf De Onderwijsadviseur dagelijks bezig. Mouris wordt ingezet als kennispartner in het speciaal onderwijs. We spreken met hem over kwaliteitsverbetering, weten regelgeving en de afstemming van het onderwijs op de regionale arbeidsmarkt. “Logisch nadenken en leerlingen een passend vak leren, daar help ik scholen bij.” Vso-scholen die het uitstroomprofiel ver-

het vso zijn echter twijfels of zij überhaupt

volgonderwijs aanbieden, hebben vaak

wel kunnen werken. “Want sommige zijn

moeite om de leerling een volledig exa-

niet in staat een volledig diploma op

men aan te bieden. Bijvoorbeeld omdat

vmbo-niveau te halen, te zwak voor de

leraren op het vso daarvoor niet bevoegd

reguliere arbeidsmarkt, maar te goed voor

zijn of omdat de school het praktijkge-

dagbesteding. Ik noem hen de bermuda-

deelte niet geëxamineerd krijgt. Mouris:

leerlingen: leerlingen die van de radar ver-

“Wanneer leerlingen enkel deelcertifica-

dwijnen, doordat ze tussen wal en schip

ten op vmbo-niveau kunnen behalen,

vallen.” Samen met scholen probeert

wordt het voortgezet onderwijs niet met

Mouris deze leerlingen zoveel mogelijk

een volledig diploma afgesloten. Leerlin-

aan het werk te krijgen. Hij vraagt scholen

gen kunnen dan niet in het mbo instro-

wat ze met hun leerlingen willen bereiken,

men, maar moeten zich eerst bewijzen in

wat de kansrijke beroepen in de regio zijn

een entreeopleiding. Dat kost hun een

en wat leerlingen moeten kennen en kun-

jaar extra. Om leerlingen toch een volle-

nen om aan een baan te komen.

dig diploma te kunnen laten halen, moe-

“Vervolgens stem je het onderwijs hierop

gen. Hierdoor zijn er weinig passende

ten

met

af. Veel scholen focussen nog te veel op

lesmethodes

andere scholen die wel bevoegd zijn om

het opdoen van kennis. Maar je levert je

beschikbaar. Mouris: “Op veel scholen

te examineren. En daar ligt de uitdaging

leerlingen af aan de arbeidsmarkt en

hangt het onderwijs samen van kopietjes,

voor de komende tijd. Want alle scholen

daar draait het uiteindelijk om arbeids-

ringbandjes en knip- en plakwerk van

zijn al ontzettend druk met de invoering

vaardigheden. Je moet dus de vaardig-

andere methodes. Daarom ben ik blij met

van het Passend Onderwijs.”

heden gaan trainen die de leerling nodig

Uitgeverij Deviant. Zij hebben toeganke-

heeft om aan het werk te kunnen. Logisch

lijke methodes ontwikkeld die primair op

nadenken en de leerlingen een vak leren,

deze doelgroep zijn gericht: de lesstof

daar help ik scholen bij. Dat is een heel

wordt laagdrempelig en leeftijdsadequaat

intensief proces, maar scholen vinden

aangeboden.” Daardoor krijgen leerlin-

het ook erg fijn. Ze raken weer gefocust

gen beter onderwijs. En door te werken

en gemotiveerd, en daar profiteert de

met beproefde methodes hebben docen-

leerling van.”

ten meer tijd voor het begeleiden van

vso-scholen

samenwerken

“Bermudaleerlingen zijn niet in staat een volledig diploma op het vmbo te halen, te zwak voor de reguliere arbeidsmarkt, maar te goed voor de dagbesteding.”

voor

deze

doelgroep

leerlingen naar werk, een vervolgopleiOp het vso zitten 35.000 leerlingen, een

ding of een dagbestedingsplek. Uiteinde-

relatief laag aantal in vergelijking met bij-

lijk leidt dat ertoe dat er minder leerlingen

voorbeeld de bijna 500.000 mbo-leerlin-

van de radar verdwijnen.

Uitstroomprofielen Binnen het voorgezet speciaal onderwijs bestaan drie uitstroomprofielen: Vervolgonderwijs: de leerling behaalt een diploma voor het voortgezet onderwijs en kan doorstromen naar het mbo, hbo, wo of regulier voortgezet onderwijs.

Een passend vak leren

Arbeidsmarktgericht: de leerling gaat na zijn opleiding werken omdat hij of zij

Sinds 2015 geldt de Participatiewet. Deze

cognitief gezien geen vmbo- of mbo-diploma kan halen.

wet bepaalt dat iedereen die kan werken

Dagbesteding: de leerling gaat naar de dagbesteding omdat hij of zij geen vervolg-

ook moet werken. Over veel leerlingen in

onderwijs aankan en te zwak of beperkt is om zich te redden op de arbeidsmarkt.

18


06-11-15 11:26

Spraakherkenning: van oefengesprek tot virtueel klaslokaal Een hip kantoor in een gebouw van de Radboud Universiteit biedt via een grote glazen wand een prachtige uitzicht over de stad Nijmegen. Tegenover me zit Martijn Enter, oprichter en CEO van Novo Language. Dit jonge bedrijf specialiseert zich in spraakherkenning voor scholen en bedrijven. Novo Language en Uitgeverij Deviant brengen in 2016 samen spraakherkenningssoftware op de markt waarmee mbo-leerlingen hun spreekvaardigheid van het Engels kunnen oefenen. Je Engelse uitspraak oefenen met een computer? Waar is de docent? Martijn: “Docenten hebben geen tijd om alle spreekvaardigheid een-op-een te oefenen met leerlingen. Maar die interactiviteit is wel heel gewenst om vertrouwd te raken met het spreken van de taal. Dat kan alleen door veel te oefenen. Je zult dus zeker nog een docent nodig hebben; spraakherkenningssoftware is complementair.” Het gaat bij spreken toch juist om interactie tussen mensen? “Natuurlijk gaat het om interactie, maar

steeds alles fout en blijven gemotiveerd.

soonlijker en realistischer. Het programma

veel leerlingen vinden het om allerlei rede-

Dit niveau kun je vervolgens gedurende

zal ook feedback kunnen geven op vrije

nen heel lastig om ineens een gesprek

de opleiding opschroeven.”

conversaties. Je zal overal kunnen oefenen op je tablet en smartphone. De

met iemand te voeren in het Engels. Met ons programma kun je ook oefenen op

Helpt het leerlingen ook om zich voor

komende jaren gaan wij ons voor het

een stille plek waar niemand je hoort. Dit

te bereiden op stages en werk?

onderwijs op meer talen richten. En we

geeft de leerling de tijd om zich veilig voor

“Jazeker! Met ons spraakherkenningssys-

zijn bezig met het ontwikkelen van een vir-

te bereiden zonder de angst om fouten te

teem is het mogelijk om dialogen binnen

tueel klaslokaal. Daarin ervaren leerlingen

maken. Dit kan veel leerlingen die niet

bedrijven te simuleren. Zo kun je bijvoor-

met hun eigen mobiel een klas met leerlin-

makkelijk spreken of weinig zelfvertrou-

beeld denken aan een mbo-leerling die

gen en een docent waarmee ze een

wen hebben over een drempel helpen.”

aan de slag gaat in een hotel. Met ons

gesprek kunnen aangaan. Dat is tof en

systeem kunnen we deze leerling laten

bovendien erg leerzaam!”

Hoe houd je het uitdagend als de leer-

spreken met virtuele, Engelstalige gasten,

ling steeds beter wordt?

zodat hij getraind raakt in het voeren van

Over Novo Language

“De software past zich aan het niveau van

dit soort gesprekken. Hiervoor kunnen we

Novo Language is een spin-off van Radboud

de leerling aan. De leerling ziet op een

gebruikmaken van dialogen uit tekstboe-

in’to Languages, dat taaltrainingen verzorgt,

dashboard hoever hij is en wat hij al

ken, die we vervolgens uitbeelden met

en het Centre for Language & Speech

bereikt heeft. Vervolgens kan hij doorstro-

avatars en een passende achtergrond. De

Technology

men naar een hoger niveau. De docent

leerling krijgt direct feedback en een rea-

Universiteit. Het CLST doet wetenschappelijk

kan bovendien per leerling instellen of er

listisch beeld van de situatie.”

onderzoek naar spraaktechnologie. Martijn

heel accuraat uitgesproken moet worden

(CLST)

van

de

Radboud

Enter zag daar een praktische toepassing

of dat een iets minder accurate uitspraak

Waar staat spraaktechnologie in het

voor en richtte Novo Language op. Begin

ook goed wordt gerekend. Dat is vooral

klaslokaal over vijf jaar?

2015 won Novo Language de Gelderland

voor de beginners en leerlingen op de

“Dan is de kwaliteit nog hoger, de feed-

Start-up of the Year 2015.

lagere niveaus prettig, ze hebben dan niet

back nog beter en de ervaring nog per-

19


06-11-15 11:26

Een kijkje in de keuken

De ontwikkeling van Startrekenen Instap en Startrekenen Vooraf

Een rekenmethode is het eindproduct van een intensieve samenwerking tussen redactieleden, illustratoren, opmakers en de drukker. Om een beter beeld te krijgen van dit proces, nemen we een kijkje in de keuken bij de ontwikkeling van de nieuwe leerwerkboeken Startrekenen Instap en Startrekenen Vooraf deel A die Uitgeverij Deviant in september 2015 heeft uitgebracht. De redactie Startrekenen Instap en Startrekenen Vooraf zijn leerwerkboeken voor zwakkere rekenaars. Voor de ontwikkeling van de nieuwe methodes heeft de redactie rekenen zich daarom uitgebreid verdiept in leerlijnen voor deze doelgroep. Voor alle redacteuren was dit een intensief en leerzaam proces. “Het uitgangspunt van de nieuwe methodes was de eerste uitgave van Startrekenen Vooraf”, vertelt onderwijskundige Marloes Kramer. “Uit feedback van

Redactieleden in overleg over de methode

gebruikers, enquêtes, schoolbezoeken en literatuuronderzoek werd duidelijk dat

zodat inhoudelijke kwesties meteen wor-

Daarom wordt tijdens de eindredactie

er ook vraag was naar een methode voor

den besproken en er snel een knoop kan

elke zin en elke opdracht nog eens goed

leerlingen die nog niet toe zijn aan het

worden doorgehakt. Om ervoor te zorgen

tegen het licht gehouden.”

niveau van deze methode. Daarom

dat de theorie in de gehele methode

besloten we twee nieuwe methodes te

dezelfde stijl heeft, stort één duo zich vol-

Hoofdredacteur Jasper van Abswoude:

schrijven: Startrekenen Instap en een

ledig op het schrijven van de theorie. We

“Zodra een uitlegblok af is, gaat een

volledig herziene uitgave van Startreke-

proberen de theorie zo efficiënt en een-

andere groep redactieleden aan de slag

nen Vooraf, bestaande uit twee delen. Op

voudig mogelijk te verwoorden. Na een

met het schrijven van de opdrachten. De

basis van dit besluit begonnen we met

uitleg van enkele zinnen volgt direct een

onderwerpen van de opdrachten beden-

het maken van de blauwdrukken.”

voorbeeld waarin de theorie wordt toege-

ken we in teamverband door middel van

past. Zodra we de eerste hoofdstukken af

brainstormsessies. Tijdens het schrijven

Redacteur Irene Lugten: “In een blauw-

hebben, brengen we een proefkatern uit.

voorzien

druk staat per hoofdstuk beschreven

Hierop vragen we feedback van docenten.

voortdurend van feedback. Wanneer

welke theorie in elk uitlegblok wordt

Dat doen we onder andere door interac-

zowel de theorieblokken als de opdrach-

behandeld en hoe de opdrachten eruit

tieve workshops over het proefkatern te

ten klaar zijn, start een nieuwe fase van

komen te zien. Als er een conceptblauw-

organiseren.”

het proces: de opdrachten worden voor-

redactieleden

elkaars

werk

zien van illustraties en alle kopij wordt

druk ligt, vragen we daar feedback op van experts en vanuit het onderwijsveld. Als

Redacteur Cyriel Kluiters vult aan: “Bij

opgemaakt. Dat is een belangrijk en

deze feedback is verwerkt, kan worden

het schrijven voor deze doelgroep is het

omvangrijk onderdeel van het proces,

begonnen met het schrijfproces.

heel belangrijk om in de uitleg geen

aangezien we de stof heel visueel willen

enkele denkstap over te slaan. Tegelijker-

aanbieden. We willen deze doelgroep

Gedurende het gehele schrijfproces wordt

tijd mag het boek niet te dik worden en

namelijk niet te veel afrekenen op hun

er voornamelijk in duo’s samengewerkt,

moet alles duidelijk en leesbaar blijven.

beperkte taalvaardigheid.”

20


06-11-15 11:26

De illustrator De uitleg en opdrachten in de Startrekenen-leerwerkboeken zijn voorzien van vele illustraties. Hiervoor werkt de redactie samen met verschillende illustratoren, onder wie Erwin Suvaal van CVIII Ontwerpers. Erwin: “Voor Uitgeverij Deviant heb ik meegewerkt aan diverse methodes, waaronder VIA, Startrekenen en Kies. Als er een nieuwe methode wordt ontwikkeld, krijg ik van de redactie een uitgebreide beschrijving van de methode opgestuurd. In samenspraak met de redactie kies ik vervolgens een tekenstijl die past bij de methode en de doelgroep. Startrekenen Instap

en

Startrekenen

Vooraf

zijn

geschreven voor leerlingen in het praktijkonderwijs en het vso. Deze leerlingen werken door hun lage rekenniveau vaak noodgedwongen

met

rekenmethodes

voor het basisonderwijs, die er voor hen te kinderachtig uitzien. Daarom is er in Start-

In de stijlgids is de basisopmaak van het boek opgenomen

rekenen Instap en Startrekenen Vooraf bewust gekozen voor een stijl die juist wel

wat er wordt uitgelegd of bevraagd. We

Aan de hand van de stijlgids zetten wij de

aansluit bij hun belevingswereld.

leven in een visueel tijdperk. Afbeeldin-

kopij voor het boek om in opgemaakte

gen maken de methode aantrekkelijker

pagina’s. Met zelf opgestelde scripts zet-

Voor elke illustratie krijg ik van de redactie

en zijn onmisbaar bij het inzichtelijk

ten we de aangeleverde kopij automa-

een gedetailleerde beschrijving, soms

maken van vaardigheden.”

tisch om in een ruw opgemaakte versie,

inclusief voorbeeldafbeelding. Hoewel we

waarin de belangrijkste opmaakelemen-

in een digitaal tijdperk leven, bestaat het

De opmaker

ten zijn doorgevoerd. Daarna komt het

maken van illustraties nog voornamelijk uit

Het opmaakbureau PrePressMediaPart-

aan op het creatieve deel, waarin we de

handwerk. Het tekenwerk doe ik door-

ners (PPMP) heeft de opmaak van Start-

opgaven en afbeeldingen passend op de

gaans met de hand, het inkleuren gebeurt

rekenen Instap en Startrekenen Vooraf

pagina moeten krijgen. Als alle kopij is

met de computer. De redactie voorziet de

verzorgd. Niels Woudstra is teamleider

opgemaakt, passen we de huiscontrole

eerste versie van mijn illustratie van com-

digitale media bij PPMP. Niels: “Van de

toe. Hierbij controleren we op spelfouten

mentaar. Op basis hiervan maak ik een

redactie ontvangen we een stijlgids met

en gaan we na of het vaste stramien is

tweede, meestal definitieve versie.

daarin de basisopmaak van het boek.

aangehouden. Vervolgens sturen we het

Hierin zijn vaste stramienen opgenomen,

bestand naar de redactie en wachten we

Rekenillustraties moeten vooral duidelijk

zoals het lettertype, het kleurgebruik en

de correcties af. Als alle correcties zijn

en herkenbaar zijn en in dienst staan van

de alineastijlen.

doorgevoerd en het laatste bestand is geaccordeerd door de redactie en de verantwoordelijke uitgever, maken we een drukbestand voor Drukkerij Wilco.” Drukkerij Wilco is gevestigd in Amersfoort en drukt alle boeken van Uitgeverij Deviant, waaronder de nieuwe leerwerkboeken van Startrekenen. Ook verstuurt Drukkerij Wilco de boeken naar de boekhandels en het Centraal Boekhuis. Van daaruit vinden de leerwerkboeken hun weg naar klaslokalen en schooltassen in het hele land.

Een illustratie van Erwin Suvaal

21


06-11-15 11:26

Succesvolle Zomerschool rekenen op het

Graafschap College

De Zomerschool rekenen wint landelijk steeds meer aan populariteit. Het bijspijker- en opfrisprogramma rekenen heeft zich al op diverse scholen bewezen als een succesvolle manier om leerlingen op een leuke, ontspannen manier hun rekenachterstand te laten wegwerken. Zo ook op het Graafschap College in Doetinchem, waar afgelopen zomer de derde Zomerschool in successie plaatsvond. Eddy Jacobs is een van

deelnemers de grootste uitdaging voor

obstakel voor deelname kunnen vormen.

de initiatiefnemers van

ons. Veel leerlingen willen in de zomer-

Tijdens de Zomerschool wordt intensief,

de Zomerschool reke-

vakantie liever geld verdienen met een

maar op een leuke en ontspannen manier

nen op het Graafschap

vakantiebaan. Desondanks hadden we

aan de rekenvaardigheden gewerkt. Het

College. Jarenlang was

afgelopen zomer ruim 80 deelnemers, en

is school, maar wel met een vakantiege-

hij werkzaam als docent

ik verwacht dat we dit aantal in de toe-

voel. Waar mobiele telefoons in de klas

ICT en rekenen. Tegenwoordig is hij

komst ruim zullen overtreffen. Het aller-

normaal gesproken niet zijn toegestaan,

docent logistiek en decaan op meerdere

eerste jaar kwamen leerlingen naar de

mogen ze deze er nu wel zo af en toe bij

vestigingen van het roc. Eddy: “Tijdens

Zomerschool met het idee ‘ik denk dat ik

pakken.

onze Zomerschool komen leerlingen in

het nodig heb’. Inmiddels is dit omgesla-

de zomervakantie twee weken vrijwillig

gen in de gedachte ‘ik weet zeker dat ik

Plezier staat tijdens de Zomerschool op

naar school om hun rekenvaardigheden

het nodig heb’. Er is bij leerlingen name-

onze school voorop: tussendoor is er veel

te verbeteren. Wij richten ons voorname-

lijk steeds meer besef dat rekenen voor-

ruimte voor ontspanning en bij mooi weer

lijk op vmbo-leerlingen die na de zomer

waardelijk is voor het behalen van het

zorgen we voor buitenactiviteiten die met

een opleiding bij ons komen volgen,

diploma. Vandaar dat steeds meer leer-

rekenen te maken hebben. De grote truc

maar in principe kan elke leerling van het

lingen bereid zijn om een deel van hun

is om het serieuze rekenwerk op een

Graafschap College zich kosteloos voor

zomervakantie op te offeren om aan hun

luchtige en praktische manier te verpak-

de zomerschool inschrijven. Het lesma-

rekenvaardigheden te werken.

ken, zodat leerlingen de rekensommen

teriaal, de lunch en alle extra’s worden geheel door school gefinancierd. Het enige wat nog van de leerlingen wordt verwacht, is dat zij in hun vakantietijd naar school komen en dat zij gedurende deze weken gemotiveerd aan de slag gaan. De organisatie lag de eerste twee jaar in handen van mijn stichting Vita Sana, een

“De grote truc is om het serieuze rekenwerk op een luchtige en praktische manier te verpakken.”

begrijpen en meer plezier krijgen in het vak rekenen. Voor ons dient het leerwerkboek Zomerschool rekenen van Uitgeverij Deviant als leidraad. Het boek biedt volop oefenstof in de vorm van opdrachten en activiteiten. Bovendien heeft het met het starten eindonderzoek een duidelijk begin- en eindpunt. We houden het boek niet van A tot Z aan, want in zo’n grote groep is

initiatief op het gebied van studiebegelei-

er veel behoefte aan differentiatie. In het

ding, orthopedagogiek en jeugdhulpverlening. Afgelopen zomer organiseerde

Wat is het doel?

programma houden we voldoende ruimte

Graafschap College de zomerschool

We houden zowel een Zomerschool

voor improvisatie, zodat docenten tijdens

voor het eerst zelf. Ondanks dat deel-

aan het begin als aan het einde van de

de les kunnen inspelen op behoeftes bin-

name gratis is, blijft het aantrekken van

zomervakantie, zodat vakanties geen

nen de groep.

22


06-11-15 11:26

Hoe ziet het programma eruit? “De eerste dag van de Zomerschool staat in het teken van kennismaking, uitleg en de afname van het startonderzoek. Vanaf dag twee splitsen we op in niveaugroepen en gaan we vervolgens aan de slag om de pijnpunten aan te pakken. We beginnen elke dag met een plenair deel waarin we een lastig onderwerp bespreken, zoals breuken of de opbouw van lengtematen. Met het starten eindonderzoek meten we de uiteindelijke vooruitgang per deelnemer. De scores worden in het leerlingvolgsysteem gezet, zodat ook de rekendocent de progressie kan zien. Deelnemers kunnen bij de onderzoeken maximaal 200 punten behalen. Aan het einde van de rit verdubbelt vrijwel elke deelnemer minimaal zijn score. We houden wel heel realistische doelstellingen aan. Als een leerling bij het startonderzoek 30 scoort, dan verwachten wij heus niet dat deze score twee weken later 170 zal zijn. Wij prijzen ons dan al heel gelukkig met een score van 60 of 70.”

“Deelnemers moeten aan het einde van de Zomerschool terugkijken op twee gezellige en leuke weken, waarin ze toch hard hebben gewerkt en veel hebben geleerd.” Wat bepaalt het succes? De belangrijkste factoren voor een succesvolle Zomerschool zijn wat mij betreft een geschikte locatie en een uitgebalanceerd docententeam. Op de locatie waar onze Zomerschool plaatsvindt, kunnen

met strenge, dominante docenten schiet

te volgen tijdens de herfstvakantie. Elke

wij direct de stad inlopen en hebben we

je je doel voorbij. De docenten moeten

dag staat een ander rekendomein cen-

een grote keuken tot onze beschikking.

de stof op een leuke en luchtige manier

traal. De leerlingen kunnen zich voor

Dit biedt mogelijkheden voor praktische

kunnen overbrengen die vooral bij de

elke afzonderlijke dag inschrijven. Onze

rekenopdrachten, zoals bijvoorbeeld de

rekenzwakke leerlingen aanslaat. Bij de

ambitie is om de komende jaren een suc-

rekenwandeling uit het leerwerkboek of

samenstelling van ons team zoeken we

cesvol vervolg te geven aan de afgelopen

het bakken van pizza’s. Aan het pizza-

daarom naar een zeer creatieve docent,

zomerschooledities. Deelnemers moeten

bakken kunnen we vervolgens diverse

een ervaren docent die goed is in klassi-

aan het einde terugkijken op twee gezel-

rekenopdrachten verbinden, zoals het

kaal lesgeven en een docent die goed is

lige en leuke weken, waarin ze toch hard

afwegen van ingrediënten en het opdelen

in individuele begeleiding van de zwakste

hebben gewerkt en veel hebben geleerd.

van de pizza’s.

rekenaars.

Uit de evaluatie blijkt dat de deelnemers razend enthousiast zijn en dat zij het

Lesgeven

tijdens

de

Zomerschool

Wat levert het op?

gevoel hebben dat ze het rekenen echt

vraagt om hele andere kwaliteiten dan

Inmiddels

een

beter onder de knie hebben gekregen.

lesgeven in het reguliere onderwijs.

Herfstschool, waarmee we leerlingen

Wat dat betreft hebben we onze doelstel-

Leerlingen zitten er in hun eigen tijd, dus

de mogelijkheid bieden om bijscholing

ling tot nu toe elke keer gehaald!”

organiseren

we

ook

Zomerschoolbijeenkomst Bent u benieuwd naar Zomerschool rekenen? Op dinsdag 26 april 2016 organiseert Uitgeverij Deviant een Zomerschoolbijeenkomst in Amersfoort. U kunt zich kosteloos inschrijven via www.deviantbijeenkomsten.nl.

23


06-11-15 11:26

De aarde geeft ons alles. Voedsel, water, frisse lucht. Prachtige natuur waar we van kunnen genieten. Maar nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid is de druk op onze aarde zo groot geweest als nu. We kappen bomen sneller dan ze kunnen groeien. Oceanen worden leeggevist. Poolkappen smelten en kwetsbare dieren worden massaal gestroopt voor

hun lichaamsdelen. Een leefbare toekomst voor dieren, maar ook voor mensen staat op het spel. Geven we de aarde op, of geven we de aarde door? Het Wereld Natuur Fonds zet zich wereldwijd in voor de bescherming van onmisbare natuur. Met projecten in het veld, samenwerking met overheden en bedrijven en met campagnes. De steun van donateurs is daarbij onmisbaar.

ZET24DE AARDE OP 1. WORD DONATEUR VAN HET WERELD NATUUR FONDS OP WNF.NL 01-Magazine_BW_01.indd 24 WNF15141-01 Adv Gorilla_A4.indd 1

06-11-15 02-11-15 11:26 15:56

MAGAZINE. Uitgeverij Deviant KIJKJE IN DE KEUKEN HOE ONTWIKKEL JE EEN NIEUWE METHODE? Stichting leerkracht elke dag samen een beetje beter

Recommend Documents