magazine Prijzencontrole: te gek of gewoon gek idee? Elio Di Rupo en Dominique Michel in debat

magazine NIEUWSBRIEF VAN DE BELGISCHE HANDEL NR 2 - MAART 2011

Nieuwe gemeentetaks in Luik:

Stadsbestuur schiet zichzelf in de voet Mobiel betalen:

België wordt hot

Prijzencontrole: te gek of gewoon gek idee? Elio Di Rupo en Dominique Michel in debat

Comeos magazine - nr. ? | 1

2 | Comeos magazine - nr. 2

Comeos magazine - nr. 2 | 3

Noteer in je agenda: 11 en 12 mei: de allereerste Commerce Summit In Tour & Taxis organiseren we de allereerste Commerce Summit. Twee halve dagen lang komen sprekers van een uitzonderlijk hoog niveau debatteren en praten over de handel.

Shakespeare

1112 mei mei

Dag 1: Moeten huismerken sterke merken zijn? Na een ongewone inleiding (Patrick Orlans over zijn sterke merk, Club Brugge) ontbindt de Nederlandse consultant Koos Ris zijn duivels: hij beweert dat Belgische retailers hun huismerken helemaal fout positioneren. Drie ceo’s van de belangrijkste Belgische handelszaken, Michel Eeckhout, Luc Rogge en Gérard Lavinay (van Delhaize, Colruyt en Carrefour) pareren die stelling in een veelbelovend debat. De dag wordt afgesloten met een buitenlandse topspreker en een netwerkevenement. Dag 2: Is het Internet een hulp of een vloek? Ook de tweede dag start met een ongewone inleiding: David Zegers van de Brusselse cultuurtempel AB legt uit waarom de AB-website zo goed is, en welke lessen onze handelaars er kunnen uit trekken. In een debat zullen onder andere Geert Schotte (Standaard Boekhandel) , Olivier Baraille (Ikea) en Stefaan Van Weyenbergh (Brantano) hun online strategie uit de doeken doen. Als afsluiter van de Summit zal Michel Moortgat, ceo van Moortgat en Manager van het Jaar, met een Duvels genoegen uitleggen hoe de retail zijn strategie moet volgen, en komt een internationale topspreker nog meer geheimen onthullen.

commercesummit

8

mei

8 mei:

een Comeos-tent op de Tuindagen Om het tuinseizoen geweldig in te zetten, plant Comeos een tent neer op de Tuindagen in Beervelde. Een unieke kans om in een exclusief kader zaadjes te zaaien waaruit vast interessante (zaken)relaties kunnen groeien!

merce Trophy 11 juni: deTropCom hy is een inter-

De Commerce t, bedrijvencompetitie waar spor cenng orki netw en entertainment traal staan. Medewerkers van Comeosaf leden leggen 12 sublieme proeven n zulle tof reks gesp g die nog jarenlan de den wor g idda nam opleveren! In de nCEO’s uitgenodigd op het CxO péta en slot afge dt wor dag quetornooi. De met een aperitief, barbecuediner, prijs y. part ke telij erge onv uitreiking en een iDe Commerce Trophy wordt georgan s cule Her met ng erki seerd in samenw dat cept con le iona rnat Trophy, het inte lal sinds 12 jaar meer dan 15.000 dee g. kree r vloe nemers over de

11 jun

16 juni: de logistieke

16

gevolgen van e-commerce Verkopen op afstand: allemaal goed en wel. Maar een techjun nologisch verfijne webwinkel, trendy social media of vooruitstrevende m-commerce toepassingen: allemaal monden ze uit in een logistiek probleem. Want hoe krijg je de verkochte goederen veilig en goedkoop bij de klant? Hebben we nood aan dagrandleveringen? Hoe zit het met het terugsturen van goederen? Kies je voor een ophaalpunt, of toch liever huis aan huis leveringen? Als logistiek en e-commerce ontmoeten de oude en de nieuwe wereld elkaar. Toch zijn ze geen water en vuur, maar horen ze bij elkaar. Tijdens een seminarie rond de logistieke oplossingen voor online verkoop, laten we drie sprekers hun visie op de problematiek geven. Op het laatste seminarie over sociale media in Living Tomorrow, waren de 150 plaatsen in een mum van tijd uitverkocht. Mis dit nieuwe seminarie niet, en schrijf je dus vandaag nog in.

Alle informatie voor alle evenementen vind je op www.comeos.be

Inhoud Comeos Evenementen

2

Dominique Michel over prijzen

3

Meer verkopen voor minder winst4 Waar gaat jouw geld naartoe?

6

Debat Elio Di Rupo - Dominique Michel prijscontroles

8

De prijs wordt in de winkel betaald, niet bepaald.

De handel in cijfers

10

De consument in Europa

11

Shakespeare wist het al in de zestiende eeuw: op zoek naar rijke, gewetenloze personages die een tragisch liefdesverhaal konden vertolken, kwam hij terecht bij kooplui. De handelaars uit die tijd woonden in Venetië, en deden alles voor het slijk der aarde. Alleen de woekeraar stond nog een trede lager op de maatschappelijke ladder dan die verfoeilijke commercanten.

Alle (debet)kaarten op tafel: handel

Zo bont als Shakespeare maakte niemand het, maar de laatste weken kregen de Belgische handelaars toch flink de wind van voor. Naar aanleiding van het jaarrapport van het Prijzenobservatorium werden zelfs beschuldigingen als prijsmanipulatie en prijsafspraken geuit. Vakbondslui die de regeringsbeslissing rond het InterProfessioneel Akkoord niet pikten, blokkeerden tientallen winkels. Beroepsfederaties, van wie je toch enige serieux mag verwachten, verklaarden doodleuk dat ze de duurdere dieselprijzen integraal aan hun klanten – de handelaars – zouden doorrekenen. En gemeentebesturen besloten dat een handelaar die meer dan vierhonderd vierkante meter winkelruimte uitbaat, gerust een extra belasting van twintigduizend euro kan betalen. Per jaar. Want die handelaars – die hebben geld. In dit nummer van ons Magazine proberen we een aantal van die vooroordelen te ontkrachten. Door nog maar eens te wijzen op de minimale marges waarmee in de handel wordt gewerkt. Door het complete kostenplaatje nog maar eens te schetsen. Ik hoop dat de boodschap eindelijk aankomt. Want de handelaar is de laatste, misschien zelfs de meest zichtbare schakel in een lange ketting – maar hij is zeker niet de belangrijkste. De prijs van een doos pasta wordt wel in de winkel betaald, maar niet bepaald. Dat gebeurt veel eerder: door de fabrikant, de transporteur, de overheid (die de loonkost mee bepaalt), de energieleverancier, de btw-controleur en door vele anderen. En de handelaar, die doet er een paar percentjes bij. Letterlijk een paar.

Dominique Michel Gedelegeerd bestuurder Comeos

en banken bereiken akkoord

12

Mobiel betalen: België wordt hot14 De handel in quotes

16

Duurzame handel: het kan

17

Het einde van een renaissance: lokale besturen heffen extra taks 18 De handel leeft!

21

Werk in de winkel

22

Colofon Comeos Magazine, maart 2011 Eindredactie Peter Vandenberghe Verantwoordelijke uitgever Dominique Michel Grafisch ontwerp Apunta Comeos vzw E. Van Nieuwenhuyselaan 8 1160 Brussel T 02 788 05 00 F 02 788 05 01 www.comeos.be



De conjunctuurenquête van de handel: Meer verkopen voor minder winst

2010 In 2010 hield de handel stand na de crisis. Het jaar was goed, hoewel de rendabiliteit zwaar onder druk kwam te staan en er weer een recordaantal faillissementen waren. Voor 2011 verwachten onze handelaars nieuwe investeringen en aanwervingen – hoewel de stijgende kosten voor onrust zorgen. De halfjaarlijkse conjunctuurenquête van de handel werd eind februari voorgesteld. Met de enquête geven we telkens een overzicht van hoe de handel en diensten het in België doen. Met een uitgebreide ledenbevraging peilen we ook naar de vooruitzichten: wat hopen handelaars dit jaar te realiseren?

80%

35%

60% 40% 20% 0%

12% Food Vermindering

In 2010 deden vooral de mode (+6,4% omzet) en de IT-sector (+ 7,9%, tablets, laptops en externe harde schijven) het heel goed. De telecomsector zakte met 8,7% in omzet, vooral te wijten aan de verzadiging van de gsm-markt. De voedingssector kende een kleine terugval in volume (-0,2 procent), terwijl de e-commerce als verkoopskanaal liefst 26,5 procent meer volume haalde.

“We verwachten niet dat de stijging van de grondstofprijs onmiddellijk aan de consument zal worden doorgerekend”, zegt Peter Haegeman, economisch adviseur van Comeos. “Eerst zal de handelaar inderdaad de marge aanspreken, en hopen dat de producent hetzelfde doet. Maar voor sommige producten zullen prijsstijgingen aan de kassa onvermijdelijk zijn. “

20%

50%

60%

38% 44%

20% 57%

29%

20%

19%

22%

Fashion

Electro

DIY

Total

Stabilisatie

Het is de aard van het beestje: handelaars investeren om vooruit te kunnen. Want niet investeren betekent stilstaan. En stilstaan is achteruitgang… Uit onze enquête blijkt dat één handelaar op vier dit jaar grote investeringen plant. Die gaan dan vooral naar de aanpassing van de winkel (aantrekkelijk maken, maar ook het voorraadbeheer optimaliseren); naar expansie (nieuwe winkels openen), naar kostenbesparing (door bijvoorbeeld te investeren in zonnepanelen) en naar productinnovatie. Qua werkgelegenheid zien de handelaars 2011 rooskleurig tegemoet. Nauwelijks twee procent verwacht dit jaar ontslagen. Liefst 28 procent wil mensen aanwerven – vooropgesteld dat ze de juiste profielen vinden.

21%

53%

Handel blijft investeren

Het meest opvallende cijfer voor 2010 is de rendabiliteit. “Het consumentenvertrouwen lijkt hersteld, de omzet steeg, maar toch verdienden handelaars minder dan verwacht”, zegt Charles Petit, economisch adviseur bij Comeos. “In de modesector daalde de rendabiliteit bijvoorbeeld met bijna dertig procent. Voor dit jaar verwachten handelaars geen beterschap – integendeel. De omzet zou, over alle sectoren heen, met 48 procent stijgen. Maar de rendabiliteit volgt niet: daar verwacht maar 24 procent een stijging.”

Rendabiliteit van de sectoren in de tweede helft van 2010 100%

2011

Verhoging

Grondstoffenprijzen swingen de pan uit De conjunctuurenquête werd echter vooral gedomineerd door de discussie rond de grondstofprijzen. Vrijwel dagelijks verschijnen in de media berichten over stijgende grondstofprijzen: tarwe, katoen, mais, olie of koffie: alles lijkt duurder te worden. Zal de consument daar de eindrekening voor gepresenteerd krijgen?

Vrijwel dagelijks verschijnen in de media berichten over stijgende grondstofprijzen



Waar gaat jouw geld naartoe? Iederéén merkt het: een winkelkar volladen, kost steeds meer geld. Wat niet betekent dat de winkelier er beter van wordt: de marges staan zeer zwaar onder druk. Stijgende grondstofprijzen, energieprijzen, loonkosten en een hoge belastingdruk zorgen ervoor dat er netto steeds minder overblijft. De handelaar streeft altijd naar stabiele prijzen. Net zo min als de klant wil hij dagelijks prijzen aanpassen – de ene dag een euro aanrekenen voor een fles melk, de volgende dag 95 cent en ’s anderendaags een euro tien: niemand heeft daar baat bij. Dat betekent dat de eerste gevolgen van prijsstijgingen worden opgevangen met de marge van de handelaar. Die marge is echter bijzonder krap: in de voedingssector bedraagt die gemiddeld drie procent. Het Belgische gemiddelde (industrie, diensten en alle sectoren dooreen) is zes procent. De inflatie in België bedroeg in maart 2,4 procent. Onze Shop Index, waarin de goederen zijn opgenomen die in de winkels worden verkocht, en die veertig procent uitmaakt van alle diensten en producten die in de index zijn opgenomen, bedraagt slechts 1,5 procent. Met andere woorden: de voedingsproducten worden minder snel duur dan ‘het leven’.

We hebben de verschillende componenten van de verkoopprijs ontleed. De cijfers zijn een gemiddelde voor de voedingssector.

Paritair comité 202 (werknemers fooddetailhandel)

1. De klant betaalt één euro voor een flesje bier. Er belandt

2009

dus één euro in de kassa.

2. Van die euro wordt meteen 72 cent aan de leverancier

betaald. Wanneer de grondstofprijzen stijgen, rekent de leverancier die vaak door aan de handelaar. Bij multinationals als Nestlé, Unilever en Kraft Food klinkt het dat in 2011 de winstverwachtingen (12 procent) niet worden bijgestuurd. Ze zullen echter van prijsstijgingen komen, niet van volumes.

Indexering loon

Brutoloon aan werknemer

Loonkost voor werkgever

100 euro

134 euro

2010

1%

101 euro

135,34 euro

2011 (p)

2%

103,02 euro

138 euro

2012 (p)

2%

105 euro

141 euro

4. Energie, transport, informatica en vastgoedkosten zijn

goed voor negen procent van de kassaprijs. In België is de energiekost met gemiddeld tien procent gestegen.

3. De loonkost is goed voor 14 cent. Er blijft nog 14 cent in 5. Belastingen en taksen zijn goed voor twee procent. de kassa over. Wanneer de lonen stijgen – bijvoorbeeld door een indexering, die het gevolg is van stijgende prij- 6. Op het einde van de dag houdt de handelaar gemiddeld zen – voelt de handelaar dat dus onmiddellijk aan zijn marges.

drie cent in de kassa. Twee cent investeert hij meteen weer in zijn zaak. Netto winst: één enkele cent.

Is het buitenland echt goedkoper? In zijn jaarrapport kondigt het Prijzenobservatorium aan dat het wil onderzoeken waarom voedingswaren in het buitenland vaak goedkoper zijn dan bij ons. Er wordt vooral naar Nederland gelonkt – omdat winkelen daar opvallend veel goedkoper zou zijn. Dat klopt in vele gevallen ook. Zo kent Nederland (net als Duitsland) een btwvoet van 19%; in België betalen we nog steeds 21% btw. Eenzelfde product is in een Nederlandse winkel in principe dus sowieso al twee procent goedkoper dan bij ons. Reken daarbij nog goedkopere energie, lagere loonkost en lagere transportkost (zowel voor de leverancier als voor de handelaar), en je moet wel tot een lager totaal komen. Een fles mineraalwater van anderhalve liter kost in België gemiddeld 0,583 euro. In Frankrijk kost diezelfde fles gemiddeld 0,22 euro. Het eerste verschil zit in de btw: in België bedraagt die 6, in Frankrijk 5,5 procent. Daarnaast heft België, als enige land, een extra heffing op de verpakking. Die taks komt neer op 0,15 euro voor een fles die één keer wordt gebruikt (zoals plastic); herbruikbare flessen brengen een extra taks van 0,02 euro met zich mee.

leverancier krijgt

loonkosten:

energietransport:

belastingen en taksen:

marge: 3 ct >>>

72 cent

14 cent

9 cent

2 cent

2 cent naar

investeringen

� � � � � � 1 euro in de kassa

28 cent

14 cent

5 cent

3 cent

1 cent



Debat

vs

Elio Di Rupo

“Prijscontrole is noodzakelijk” Elio Di Rupo, voorzitter PS

Waarom is zo’n prijscontrole een goed idee? Elio Di Rupo: Steeds meer mensen en gezinnen hebben te veel moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Het leven is gewoon te duur geworden. In moeilijke tijden moet je dappere maatregelen durven te nemen – zoals een controle op de prijzen van consumptiegoederen. Volgens mij moeten we met een korf van 200 basisproducten en basisdiensten werken. Iedere abnormale prijsstijging moet minutieus door het prijzenobservatorium worden onderzocht. Wat indien een prijsstijging dan als onterecht wordt beschouwd? Di Rupo: Onze bedoeling is zeker niet een planning van de prijzen te organiseren of tegen de beginselen van de markteconomie te gaan. Eerst en vooral moeten wij aan het prijzenobservatorium, dat een onafhankelijke instelling is, de middelen geven die hij dringend vraagt in zijn 2010-rapport om echt onderzoek te voeren. Indien zij geen objectieve elementen vinden die een stijging economisch rechtvaardigen, moet de regering ingrijpen en de prijsstijging ongedaan maken. Geldt dit voor alle producten en diensten? Di Rupo: Neen, alleen voor de 200 basisgoederen en diensten. En er moet ook

een controle komen van de energieprijzen. De brandstof, de elektriciteit – in België steeg de energieprijs met 15,7 procent. In Duitsland maar met 8,5 procent, en in Frankrijk met 13,3%. Ook de voedingsmiddelen stijgen hier sneller dan in het buitenland: +2,4% bij ons, tegenover 0,1% in Frankrijk. U gaat er dus van uit dat er misbruik wordt gemaakt van bijvoorbeeld grondstofprijzen, om de prijs aan de kassa kunstmatig hoog te houden. Di Rupo: Ik beschuldig niets of niemand, maar ik wil wel transparantie. Ik eis dat iedereen kan zien waarom een dienst of een product duurder wordt – wat zijn de oorzaken, waarom zijn de prijzen in België meer toegenomen dan bijvoorbeeld in Frankrijk of Nederland, is de prijsstijging terecht, wie wordt er beter van? Nu is de prijsbepaling een zwarte doos waar niemand inzicht in krijgt. Worden daarmee alle problemen rond koopkracht opgelost? Di Rupo: Neen, we moeten eerlijk durven te zijn. Wanneer we bijvoorbeeld de brandstofprijzen zouden kunnen laten zakken door de accijnzen tijdelijk te verlagen, zal dat maar een paar cent schelen. De grondstofprijzen blijven immers heel hoog, en daarvan zullen we de gevolgen blijven voelen.

Dominique Michel

Waarom is zo’n prijscontrole geen goed idee? Dominique Michel: De handel is een bijzonder dynamische sector. Handelaars worden verplicht heel kort op de bal te spelen – zowel wat prijsverlagingen als prijsverhogingen betreft. Wanneer een overheidsdienst zich over iedere prijsstijging moet buigen, smoor je de dynamiek van de handel in de kiem. Wat indien het toch doorgaat en een prijsstijging dan als onterecht wordt beschouwd? Michel: Als een prijscontrole zou worden ingevoerd, zou het inderdaad te gek zijn dat de regering een handelaar verbiedt om geld te verdienen. Want wanneer is een prijs té hoog? Wie bepaalt dat? Op basis van welke parameters? De handel heeft niets te verbergen – geen enkele sector heeft een transparantere prijspolitiek dan wij. Probeer maar eens je bankkosten te berekenen. In de handel hoef je voor een eerlijke prijsvergelijking alleen maar wat folders te bekijken, of door een paar winkels te lopen. Zijn er dan geen uitwassen bij diensten of producten? Michel: Ik ben het met meneer Di Rupo eens dat de energie te duur is. Maar dat is niet het enige. De lange en ingewikkelde procedures waaraan handelaars gebonden zijn, maken de exploitatie

van een winkel ook duurder. Die stelling komt niet van ons, maar van de Oeso. De btw ligt voor voedingsproducten in Nederland twee procent lager – je betaalt daar dus vanzelf al minder. Nog een voorbeeld: dank zij ons agentschap voor de voedselveiligheid hebben we hier het beste bewakingsysteem ter wereld – maar dat kost natuurlijk. Er wordt dus geen misbruik gemaakt van bijvoorbeeld grondstofprijzen, om de prijs aan de kassa kunstmatig hoog te houden. Michel: Niet door de handelaars, neen. De leveranciers rekenen grondstofprijzen aan ons door, transporteurs rekenen duurdere dieselprijzen rechtstreeks door,… De handelaar is de laatste schakel in de ketting en misschien de meest zichtbare – maar met een winstmarge van drie procent is hij duidelijk niet de belangrijkste. Het prijzenobservatorium verklaart overigens letterlijk dat de handelaars voor de huismerken net wel de prijzen laten zakken wanneer ze kunnen. Waar we dus méér controle hebben over de keten, zie je dat het spel eerlijker wordt gespeeld. Zal een prijscontrole alle problemen rond koopkracht oplossen? Michel: Natuurlijk niet. Er is ook geen koopkrachtprobleem – daar zorgt de loonindexering voor. Wanneer consu-

mentenprijzen stijgen, stijgen de lonen – net om de koopkracht te vrijwaren. Dat door die stijging de consumentenprijzen weer stijgen, is een haast perfide gevolg van het systeem – de handel is de belangrijkste werkgever in de privésector, en heeft dus een zware loonkost. Hogere lonen uitbetalen betekent dus dat je de prijzen moet verhogen om uit de kosten te geraken…

“Wij zijn de laatste schakel, niet de belangrijkste” Dominique Michel, Gedelegeerd bestuurder Comeos



De handel in cijfers 48% 24% 26,5% In 2010 kende

Dit jaar verwacht

e-commerce

van de handelaars een omzetstijging;

een volumestijging van

verwacht dat

slechts

.

98%

ook de rendabiliteit zal stijgen.

Europese richtlijn maat voor niets

In januari 2011 werd in van de handelaars zegt in

0,8%

2011 mensen aan te werven of minstens het

Europa

personeelsbestand op peil te houden.

minder eten, drank en tabak verkocht dan het jaar ervoor. De

65%

Handel drijven in Europa blijft ingewikkeld

Er zouden vier richtlijnen worden gebundeld: • Verkoop aan huis • Verkoop op afstand (e-commerce via internet) • Garantie voor consumptiegoederen • Onrechtmatige bedingen

non-food sector steeg met van de Europese alerts voor

food contact materialen hebben betrekking op producten met herkomst China. (RASFF Portal)

1,4%

Te ambitieus Jammer genoeg bleek het plan voor een totale harmonisering van de Commissie te ambitieus. Eerst werden clausules voor minimumharmonisatie toegevoegd. Zeker voor de garantieregels en de onrechtmatige bedingen wilden de lidstaten individueel kunnen beslissen om strengere regels op te leggen. Bij wijze van compromis stelde het Belgische voorzitterschap voor om het harmoniseringsplan te beperken tot verkoop aan huis en verkoop op afstand. Nu is ook dit compromisvoorstel van januari 2011 afgekeurd in de commissie Interne Markt. De stemming in het Europees Parlement dreigt op een fiasco uit te draaien voor consument en handelaar.

.

(bron: Eurostat)

De omzet in de retail steeg vorig jaar met

4,39%

Sinds 2003 werd voor 4902 ton minder plastiek draagtasjes verdeeld in de Belgische handel.

.

(btw administratie)

Dat is een afname van

Toen de Europese Commissie in oktober 2008 het plan lanceerde om richtlijnen voor consumentenrechten te bundelen en te vereenvoudigen, leek de echte eengemaakte Europese markt dichterbij te komen. Consumenten zouden eindelijk weten dat ze overal in Europa dezelfde rechten hebben, en handelaars zouden veel gemakkelijker over de grenzen heen kunnen werken.

86%

.

Harmonisatie Door lidstaten verder de vrijheid te laten om verschillende regels te handhaven, worden zowel klanten als handelaars de facto verplicht om de wetgeving in 27 lidstaten te kennen. Want de garantie die je bij een aankoop in België hebt, geldt niet noodzakelijk voor dezelfde aankoop in Duitsland, Spanje of Nederland. De enige mogelijkheid om die onduidelijkheid weg te werken en om alsnog tot een uniforme wetgeving te komen, is dat het Parlement, de Europese Commissie en de lidstaten het overleg heropstarten met respect voor de oorspronkelijke harmonisatiebedoeling van de Commissie.

De bedenktermijnen, inclusief het startpunt ervan bij levering, mogen dan al wel geharmoniseerd zijn tot 14 dagen voor verkoop aan huis en verkoop op afstand, lidstaten zoals België en Frankrijk zouden hun verkopers toch mogen blijven verbieden voor het einde van die bedenktermijn een betaling te ontvangen. Als Franse of Belgische thuisverkoper zou je dus verplicht worden om te leveren zonder ook maar een euro te kunnen vragen voor het goed dat je levert. Als verkoper op afstand of aan huis, zou je ook verplicht zijn om terug te betalen zodra jouw consument je op de hoogte brengt dat hij zich bedenkt zonder dat je de goederen al ontvangen of teruggenomen hebt.



Alle (debet)kaarten op tafel Banken en handel bereiken belangrijk akkoord

De Belgische banken geven het Bancontact/Mister Cash-schema een nieuw leven en lanceren dit jaar nog een nieuwe methode om mobiel te betalen. De lange onderhandelingen met de financiële sector lijken dus hun vruchten af te werpen.

Er bestonden al langer vraagtekens rond het voortbestaan van het Bancontact/ Mister Cash (BC/MC) schema in België. De SEPA-norm die door Europa wordt opgelegd (het Single Euro Payments Area), zorgde voor onduidelijkheid. De handelaars waren en zijn vragende partij om de kwaliteit van het BC/MC-schema voor elektronische betalingen te behouden, maar willen dat de standaard wordt opengesteld voor eventuele nieuwe operatoren. “Het zijn vaak geanimeerde gesprekken geweest met Febelfin, de organisatie die de financiële sector vertegenwoordigt”, zegt Dominique Michel, Gedelegeerd bestuurder van Comeos. “We willen de voordelen die BC/MC biedt (snelheid, betrouwbaarheid en de relatief lage gebruikskost) behouden, maar tegelijk vinden we het nodig dat er meer concurrentie komt op die markt. Die mogelijkheid lijkt nu te bestaan – alvast theoretisch. We rekenen er dan ook op dat nieuwe markspelers een kans zullen krijgen om hun eigen schema aan te bieden.”

Betaalbare kosten De financiële sector wil het aantal elektronische transacties binnen de vier jaar verdubbelen. “Bij onze leden worden al 65 procent van de betalingen elektronisch gedaan”, zegt Dominique Michel. “We zullen verder met Febelfin overleggen welke inspanningen de handelaars nog zouden kunnen leveren om dat aantal te verhogen, want momenteel zien we niet echt veel mogelijkheden. Ik ben er wel van overtuigd dat we samen tot constructieve initiatieven zullen komen.” De handelaar heeft immers ook baat bij méér elektronisch betaalverkeer. De ervaring met geldkoerier Brink’s (de staking van eind 2010 en het faillissement van

begin 2011) leerde immers dat betalen met een debetkaart uiteindelijk de beste oplossing is om cash-problemen in winkels te vermijden. Het zal in ieder geval cruciaal zijn dat de transactiekost voor de handelaar op een aanvaardbaar niveau blijft.

Welk systeem?

Bancontact/Mister Cash is een snel, betrouwbaar en relatief goedkoop schema voor de handelaar. Die positieve punten moeten behouden en versterkt worden.

Hetzelfde geldt voor het tweede initiatief waarmee de Belgische banken uitpakten: een nieuw mobiel betaalmiddel. Samen met de mobiele operatoren (Proximus, Mobistar en Base) zouden de banken dit jaar nog een mobiel betaalsysteem introduceren waarmee klanten kleine bedragen kunnen betalen bij de handelaars.

Het is nog onduidelijk met welk systeem Febelfin zal uitpakken, maar voor Comeos is het wel duidelijk dat er veel overleg nodig zal zijn – alweer. “Hoeveel zal zo’n transactie kosten voor de klant en voor de handelaar? Welke investering in apparatuur is er nodig? Wat zal de transactiekost zijn? Er zijn vooral nog heel veel vragen, al juichen we het principe van de elektronische portemonnee wel toe”, zegt Dominique Michel.



België wordt hot Mobiel betalen: alleen als het snel, goedkoop en simpel kan

Patrick Payne

“Mobiel betalen zal vooral gemakkelijk moeten zijn”

Nu de Belgische banken en de gsmoperatoren plannen aankondigden om samen mobiel betaalverkeer mogelijk te maken, is ons land plots ‘hot’ in de internationale wereld van mobiele applicaties. Ook Patrick Payne volgt vanuit Vancouver, Canada, de situatie op de voet. “Misschien wordt de droom van de ‘mobiele portefeuille’ nu eerst in België gerealiseerd”, zegt hij. “Dat zou een geweldige doorbraak zijn voor de industrie.” Payne weet waarover hij het heeft: hij predikt al vijftien jaar lang het belang van mobiel dataverkeer. Eerst bij de Zweedse telecomgigant Ericsson, daarna met zijn eigen bedrijven: Mobile Operandi (dat hij in 2006 verkocht), nu met QuickMobile. “We ontwikkelen applicaties voor mobilofoons”, zegt Payne vanuit Canada. “We helpen bedrijven inhoud aan te leveren en inhoud te verwerken – maar het betaalverkeer blijft al te vaak het grote struikelblok.” “Momenteel hebben we twee mobiele betaalmethodes”, zegt hij. “Enerzijds zijn er applicaties die voor een speci-

fieke klant worden ontwikkeld. Het befaamde Sundance Film Festival van Robert Redford zal bijvoorbeeld een toepassing lanceren waarbij je bij je aankomst in Utah via je smartphone tickets kunt bestellen voor je film naar keuze. Je zult dan één keer je kredietkaart moeten openstellen, en daarna via een paswoord de betalingen autoriseren. De tweede methode is via Premium sms: je betaalt dan eigenlijk je mobiele operator, bijvoorbeeld voor je busticket, die de som doorstort. Fijne toepassingen, maar nog heel ver verwijderd van de mobiele portefeuille.” Die mobiele portefeuille is de doorbraak waar de sector al tien jaar op wacht. “Je telefoon wordt dan eigenlijk een krediet- of debetkaart met een antenne”, legt Payne uit. “Je opent je rekening vanop je telefoon, en kunt op die manier betalingen doen. Maar de banken en de kredietkaartmaatschappijen weigeren voorlopig mee te werken: ze vinden het openstellen van de rekeningen op externe applicaties te gevaarlijk. Ik praatte in 2001 al met de Belgische banken – die hadden toen het idee om je telefoon met twee sim-kaarten uit te

rusten. Een voor je telefoonverkeer, en een voor je betalingen. Maar dat zagen de gsm-producenten en de operatoren dan weer niet zitten.”

Gemakkelijk, gemakkelijk, gemakkelijk Voor Patrick Payne zijn de Belgische plannen dan ook bijzonder interessant. “De vraag is of er met Premium sms zal worden gewerkt of niet. Want dat is helemaal niet nieuw – in China kun je schoenen kopen met een sms-je. Indien de Belgische banken er echter zouden in slagen om de rekeningen echt via een smartphone te openen, zou dat een enorme doorbraak betekenen.” Een goed mobiel betalingssysteem moet voor Payne aan drie voorwaarden voldoen. “Het moet goedkoop zijn – zowel voor de operator, de bank, de handelaar als de klant zelf. Het moet ook snel gaan: als je vijftien seconden moet wachten voor je verbinding hebt met een applicatie, kun je het schudden – dan kiezen mensen gewoon voor de klassieke betaalmethodes. En het moet

vooral gemakkelijk zijn. Mensen benutten maar een fractie van de mogelijkheden van een smartphone – ze zullen nooit een systeem aanvaarden dat te ingewikkeld is, waarvoor ze negentien paswoorden moeten ingeven of andere ingewikkelde handelingen moeten verrichten. Je kunt bijvoorbeeld applicaties bouwen die toegankelijk zijn via het draadloos netwerk van een handelaar – maar hoeveel klanten kunnen hun smartphone zo instellen dat ze van hun gsm-netwerk naar een wi-fi overschakelen? ”

Op de rand van de doorbraak Toch gelooft Payne dat we binnen de twee jaar mobiel betaalverkeer als heel normaal gaan beschouwen. “Eigenlijk is er nu al een de facto standaard voor betalingen”, zegt hij. “Apple heeft met iTunes een gebruiksvriendelijk platform ontwikkeld, waarop sindsdien miljoenen applicaties zijn gebouwd. Die apps vormen de sleutel van het succes: ze maken het mogelijk om snel, gebruiksvriendelijk en veilig mobiel te werken.” Hoe zal die mobiele toekomst er vol-

gens Payne dan uit gaan zien? “We gebruiken al jaren getrouwheidskaarten om punten te verzamelen telkens wanneer we boodschappen doen”, zegt hij. “Stel je voor dat je je supermarkt binnen komt, en meteen foto’s krijgt van de producten die je meestal koopt, die vandaag in promotie zijn. Met de plaats in de winkelrekken er meteen bij vermeld. Je laadt je karretje vol, en met NFC (Near Field Communication: chips die een gecodeerd signaal doorsturen) registreert je telefoon de producten die je in je karretje legt. Aan de kassa stuurt je telefoon dan je lijstje door naar een computer, die jouw toestel vraagt te betalen. En met een simpele ok betaal je via je telefoon – en ben je zo de winkel weer uit.”

Geen internet op je gsm Om het grootste struikelblok, het mobiel betalen, mogelijk te maken is er vooral een mentaliteitswijziging nodig. “Bij de banken – omdat ze een manier moeten vinden om een saldo mobiel toegankelijk te maken. Maar ook bij de ontwikkelaars, die nu nog te vaak den-

ken aan ‘internet op je gsm’. We zoeken geen manier om wat je thuis op je pc doet met betalingen, naar je gsm te brengen. Mobiel betalen gaat veel verder. Internet is het wereldwijd verzamelen van informatie, je telefoon is een privé communicatiekanaal. In het begin van de televisie, gingen radiomensen achter een tafel zitten om aankondigingen te doen. Dat werd dan in beeld gebracht, en we noemden het tv. Het duurde heel lang voor we door hadden dat we een nieuw medium hadden, met een eigen taal, eigen regels en toepassingen. Met mobiel betalen is het net zo: het is niet hetzelfde van betalen met je kaart, betalen op een internetsite of het versturen van een sms. Het is een nieuwe wereld.”

“Je gsm wordt een kredietkaart met een antenne”



De handel in quotes “Nieuws omtrent een voedselcrisis is gratis, werkt snel en wordt lang onthouden. Promotie is daarentegen duur, werkt traag en is snel vergeten.”

Handelaars voortrekkers met unieke sectorakkoorden

(Wim Verbeke (UGent), bron VILT)

Wat bedreigt uw handelszaak het meest in 2011?

1. 2. 3. 4. 5.

Evolutie loonkosten Geschikt personeel kunnen aantrekken.

“De transportsector moet de hogere dieselprijzen doorrekenen aan de klant” (Isabelle De Maegt, woordvoerster Febetra) “Dit idee is kortzichtig en onverantwoord” (reactie Dominique Michel in De Morgen)

Het tweede akkoord slaat op de promotie van milieuvriendelijke en geconcentreerde detergenten. De klant zal dus nog meer geconcentreerde wasmiddelen in de rekken vinden, en detergenten met een Europees ecolabel.

Wegwerpzakjes

Wetgeving van de arbeidsmarkt

(bron: Comeos-enquête)

In twee weken tijd werden twee unieke sectorakkoorden afgesloten rond duurzame handel. Paul Magnette, ontslagnemend minister van klimaat en energie, tekende met Dominique Michel, Gedelegeerd bestuurder van Comeos, akkoorden waarbij de handel er zich vrijwillig toe verbindt om voluit voor duurzame producten te gaan. Ook de andere actoren in de keten ondertekenden het akkoord. In het eerste akkoord belooft de sector dat het aandeel duurzaam hout dat in de Belgische winkels wordt verkocht, zal stijgen – tot een marktaandeel van 35 procent in 2018. Het gebruik van hout uit duurzaam onderhouden bossen krijgt de voorkeur bij zowel invoerders, houthandelaars als de winkeliers die eindproducten verkopen.

Kosten van energie en grondstoffen

Wetgeving op producten en diensten

Duurzame handel? Het kan!

“Op de lange termijn zijn de stijgende brandstofprijzen eigenlijk goed nieuws.” (econoom Paul De Grauwe, Radio 1)

De handel is met het raamakkoord niet aan zijn proefstuk toe. Sinds 2003 al levert de sector zware inspanningen om het aantal plastic wegwerpzakjes drastisch te beperken – op een vrijwillige basis. Sindsdien wordt 86 procent van de éénmalig gebruikte zakjes minder uitgedeeld dan in 2003 – goed voor een besparing van 4902 ton.



Nieuwe taks is doodsteek van een renaissance 1 procent van de loonmassa! We berekenden de nieuwe taks voor een aantal winkels in het Luikse stadscentrum:

Stadsbesturen schieten zichzelf in de voet Lokale besturen lijken een nieuwe vorm van inkomsten te hebben ontdekt: ze heffen extra belastingen op handelszaken. Handelaars met meer dan 400 vierkante meter winkeloppervlakte krijgen plots een extra factuur van soms tienduizenden euro voorgeschoteld. Luik en Schaarbeek, de laatste steden waar de oppervlaktebelasting wordt doorgevoerd, lijken echter vooral zichzelf in de voet te schieten.

Een identieke winkel uitbaten in het centrum is

Het Luikse stadsbestuur beet de spits af, door in januari een nieuwe taks te introduceren. Handelszaken van meer dan vierhonderd vierkante meter oppervlakte moeten er plots per vierkante meter extra belasting betalen – de heffing loopt snel in de tienduizenden euro. Tijdens een persconferentie trok Gérard de Laminne de Bex, Directeur-generaal van Comeos Wallonie, hard van leer tegen de beslissing. “Ze is discriminerend en maakt het nog moeilijker om in Luik nog een winkel winstgevend te houden”, vertelde hij er, gesteund door een aantal getroffen handelaars. Een dag later besloot de gemeente Schaarbeek een soortgelijke taks te introduceren.

Handelaars geloofden in het project en vestigden zich in de Galeries Lambert, Médiacité,… “Hoewel een winkel in het stadscentrum gemiddeld vijftien procent duurder is dan een in de rand”, rekent Joël De Munck, directeur van MediaMarkt in Luik, uit. “Je hebt al meer en hogere taksen – van lichtreclame tot folders tot personeelsbelasting – en ook je bevoorrading is duurder.” “Maar het leek allemaal te lukken”, zegt Peter Vanroy van Galeria Inno. “Luik werd weer aantrekkelijk, Vlamingen, Nederlanders en Fransen vonden hun weg terug naar het gezellige stadscentrum, en de Luikenaars zelf profiteren mee van de boom: ze zijn weer fier op hun vurige stede. De horeca volgt, de hele stad leek te groeien – letterlijk en figuurlijk.”

Investeren met Waals geld In Luik is de beslissing van het stadsbestuur totaal onbegrijpelijk. De voorbije jaren is er zwaar geïnvesteerd in een renaissance van Luik als winkelstad: met steun van de regionale overheid werden inspanningen geleverd om van Luik weer een aangename, veilige winkelstad te maken. Peter Vanroy, Galeria Inno

15%

duurder dan in de rand.

“Winkels sluiten” De nieuwe belasting zet al dat werk op de helling. “We werken met té kleine winstmarges om nu nog eens 17.000 euro per jaar extra te kunnen opbrengen”, zegt een handelaar. “Voor ons is het duidelijk: als deze taks er komt, sluiten we onze

Doe het zelf 1 889 m² 10 323 Sport 2 800 m² 17 500 Doe het zelf 1 782 m² 9 574 Fashion 3 591 m² 23 828 Food 700 m² 1 700 Food 999 m² 3 494 Food 1 595 m² 8 265 Food 1 530 m² 7 810 Food 1 375 m² 6 725 Boek 750 m² 2 600 Fashion 595 m² 1 670 Fashion 626 m² 1 850 Fashion 479 m² 974 Food 700 m² 2 300 Bricolage 11 290 m² 92 109,26 Food & Fashion 10 000 m² 80 070 Electro 3 227 m² 20 895 Electro 3 691 m² 24 615 Voor een winkel in het centrum bedraagt de taks één procent van de loonmassa.



Nieuwe taks is doodsteek van een renaissance Dit verdient Luik aan de handel De begroting van de stad Luik lijst op welke bijdragen de handelaars in 2011 zullen leveren aan de stadsfinanciën. Taks op reclamedrukwerk Taks op handelsoppervlakte Drankwinkels Drijfkracht Bouw- en verbouwingswerken Afval/riolen en trottoirs Publiciteitsborden Lichtreclame Opcentiemen op de onroerende voorheffing

winkel in Luik. We verhuizen dan wel naar een andere stad, of naar een goedkopere locatie in de rand.” Al is dat geen evidente beslissing. Jean de Leu, voor-

De taks kost een grote winkel

11%

van zijn jaarwinst

zitter van Comeos, vertegenwoordigde in Luik Colruyt. “Wij zijn meestal eigenaar van onze winkels – we kunnen dus niet zomaar verkopen en verhuizen.” Gérard de Laminne de Bex tilt zwaar aan het discriminerende karakter van

de taks. “Het is duidelijk dat hiermee vooral de ketens worden geviseerd”, zegt hij. “Het stadsbestuur lijkt te denken dat zo’n keten die belasting gemakkelijk kan spreiden over verschillende vestigingen. Wat natuurlijk onzin is: ten eerste heb je ook in winkelketens vaak zelfstandige uitbaters, die met deze taks gewoon hun netto winst moeten afgeven. En ten tweede is ook binnen een keten iedere vestiging apart verantwoordelijk voor zijn cijfers. Een winkel die in het rood gaat omdat er een waanzinnige taks van 80.000 euro per jaar moet worden betaald, wordt door het hoofdkantoor onherroepelijk gesloten.” De stad Luik, die hoopt dat de taks 1,2 miljoen euro opbrengt, lijkt dus vooral in eigen voet te schieten. Want indien handelaars noodgedwongen uit de

Gemeentelijk budget 2011 2.000.000 euro 1.200.000 euro 260.000 euro 3.200.000 euro 1,5 % van de waarde van de werken 20.200 euro 950.000 euro 1.490.000 euro 64.024.396 euro

stad vertrekken, zijn er helemaal geen inkomsten meer. En zal de leegstand de renaissance van het stadscentrum helemaal teniet doen.

Het slechte voorbeeld “We steunen de leden die tegen de oppervlaktebelasting procederen”, zegt Gérard de Laminne de Bex. “Hopelijk blijft het bij Luik en Schaarbeek, gebruiken andere steden en gemeenten wel hun gezond verstand en volgen ze dit slechte voorbeeld niet. Het is te gek om enerzijds te pleiten voor herwaardering van de stadskernen, om de handelaars dan weer weg te jagen met onzinnige belastingen.”

De handel leeft Handelaars ontmoeten elkaar bij Comeos. Tijdens commissievergaderingen, werkgroepen, seminaries of andere evenementen.

1

Social media: méér dan een hype?

feb

Vergelijkende reclame: slim, sluw of stom?

11

feb Mag je producten en diensten vergelijken in je commerciële communicatie? En is zo’n vergelijkende reclamecampagne wel slim? Lust de klant er pap van, of vindt hij het vooral ergerlijk? Vijftig geïnteresseerden stelden zich blijkbaar dezelfde vragen – of toch tot 11 februari. Want toen kregen ze bij Comeos het hele verhaal. Peter Wytinck was als advocaat van het advocatenbureau Stibbe betrokken bij verschillende procedures over vergelijkende reclame, en Tim Driesen is als creatief directeur van het reclamebureau Famous de bedenker van campagnes.

Op 1 februari kwamen 150 geïnteresseerden naar het Huis van de Toekomst in Vilvoorde om er de ins en outs van social media te leren. De allerslimste mens te wereld, Bert Kruismans, leidde de aanwezigen door een reeks boeiende uiteenzettingen van Clo Willaerts (Sanoma Magazines), Roel Naessens (Google), Matthieu Van der Schueren (Deloitte) en Jeroen Voorthecke (desocialist.nl).

Handelaar trok met Agrofront de boer op.

9

feb

Steden zijn duurder Een winkel uitbaten in de stadskern is vijftien procent duurder dan een identieke winkel in de rand. De redenen: • De immoprijzen (aankoop zo wel als huur) zijn veel hoger • Lokale taksen liggen hoger: gemeentebelasting, taks op lichtreclame, toeslag op reclamefolders,… • Handelaars in de stad komen vaak tussen in de parkeerkosten die hun klanten maken • De bevoorrading is complexer en dus ook duurder

De taks kost de handel

1,2

miljoen

euro. Dat is het equivalent van 49 voltijdse banen.

Afgevaardigden van de handel en van de landbouwsector trokken op 9 februari samen de boer op. Onder het motto ‘onbekend is onbemind’ heeft Comeos werk gemaakt van een betere wisselwerking tussen beide sectoren. Een bezoek aan het distributiecentrum van Delhaize illustreerde de toegevoegde waarde die de handelaar heeft in de agro-voedingsketen, terwijl de

rondleiding in een Metro-vestiging heeft aangetoond hoe bepalend de klant is in het bepalen van het assortiment. Na afloop verkaarden alle partijen unaniem dat dergelijke constructieve initiatieven bijdragen tot een wederzijds begrip. Het doet iedere schakel in de keten beseffen dat ze niet meer of niet minder zijn dan dat: een schakel in de keten.



Werk in de winkel

Een compleet overzicht van alle opleidingen die je kunt volgen – zowel in het secundair, het hoger of het volwassenenonderwijs – en de vele vacatures in de sector vind je op de site www.jobsindehandel.be

Handelaars op zoek naar personeel Er werken zo’n 400.000 mensen in de handel – wat er meteen de grootste werkgever in de privé-sector van maakt. Jaarlijks worden bovendien nog zo’n 4.000 nieuwe banen gecreëerd. Maar handelaars noemen het aantrekken van de juiste profielen bijzonder moeilijk. In onze enquête noemen ze het zelfs de op één na grootste bedreiging voor hun zaak in 2011. Werken in de handel biedt nochtans veel voordelen. Zo werk je bijna altijd dicht bij huis, kun je gebruik maken van flexibele werkuren en heb je vaak dagelijks contact met klanten.

30%

van

de werknemers in de handel is jonger dan dertig jaar

In de Belgische detailandel werken

68% 89% 52%

vrouwen

is bediende

werkt deeltijds

Vroeger leerde je je job op de werkvloer – collega’s gaven hun ervaring door, je volgde een interne opleiding en je kon aan de slag. Dat bestaat nog steeds – maar klanten verlangen méér. Klanten willen de beste kwaliteit, de beste prijs, dichtbij, ze willen een groot aanbod en een snelle bediening. Hier en nu. En de winkel die de beste diensten levert – advies bij de aankoop, snelle behandeling aan de kassa, het juiste assortiment – maakt meer kans om de klant te winnen en te houden.. “De consument van vandaag is perfect geïnformeerd, soms beter dan de medewerker in de winkel”, zei Erwin Van Osta, ceo van Hubo België in een interview met Publimat. Daarom investeren handelaars constant in bijscholing en opleidingen.

De handel biedt een enorme diversiteit aan jobs. Handelaars zoeken hoger en lager opgeleiden. Ze zoeken jongere en oudere werknemers. Ze bieden voltijdse banen, maar ook flexibele werkschema’s in deeltijds werken zijn in de handel populair. We stellen drie types voor – en vertellen er meteen bij welke soorten opleidingen kandidaten nu al kunnen volgen.

1. Aanvuller, verkoper, kassier In het secundair onderwijs vind je in het beroepsonderwijs de richting verkoop. Het onderwijs leverde de laatste jaren grote inspanningen om de opleiding nauwer te laten aansluiten bij de noden van de sector. Wie vooral ‘doende’ wil leren, kan terecht in het deeltijds onderwijs of bij de Syntra/ Ifapme opleiding. Een onderzoek van FOREM toonde vorig jaar nog aan dat wie praktijkervaring opdoet tijdens de opleiding, een grotere kans maakt op tewerkstelling.

2. Winkelmanager Iedere winkel – groot of klein, voeding of mode, zelfstandig of deel van een keten – heeft een management nodig. Soms al wat academischer gevormd, vaak voortbordurend op wat in de winkel werd geleerd. Het zevende jaar beroepsonderwijs en Syntra/Ifapme verzorgen een opleiding ‘filiaalhouder’. Daar wordt de eerste basis gelegd om door te groeien tot filiaalhouder van een kleine winkel, of rayonverantwoordelijke in een grotere structuur. Maar er zijn ook opties shopmanagement die een bachelordiploma bedrijfskunde met een specialiteit winkelmanagement opleveren. De hogeschool Gent biedt vanaf september 2011 een heuse alternerende bachelor retailmanagement aan.

3. Stafdiensten Een winkelketen leiden, vereist heel specifieke vaardigheden. De handel is daarom constant op zoek naar topprofielen: ICT’ers, marketeers, fiscalisten,… Hoger opgeleiden die hun expertise en kennis niet alleen op papier kunnen bewijzen, maar vanuit een centrale positie hun visie en strategie op de winkelpunten kunnen enten.

In 2010 noteerden Actiris (Brussel), VDAB (Vlaanderen) en Forem (Wallonië) samen

48 651

vacatures in de handel

Op 15 september start het eerste Executive Programme in Retail and Distribution Management, een opleiding van Solvay Business School of Economics and Management. In de intensieve opleiding (vijf periodes van telkens drie dagen) krijgen deelnemers een compleet zicht op alle stakeholders van de handel. Meer info: www.solvay.edu/retail

commercesummit 11 & 12 mei 2011 | Tour & Taxis, Brussel Hét eerste Belgische evenement voor en over de handel. Twee halve dagen met vooraanstaande sprekers en boeiende debatten rond de handel in 2011.

woensdag 11 mei

donderdag 12 mei

Moeten huismerken sterke merken zijn?

Is internet een hulp of een vloek?

15.00u - 18.00u: uiteenlopende visies op huismerken, sterke merken en strategische keuzes. Met

14.30u - 18.00u: hoe gaan onze handelaars om met s ociale media en een veranderde relatie met hun klanten? Met - David Zegers (Directeur Communicatie en Ontwikkeling Ancienne Belgique) - Hervé Kabla (Voorzitter Media Aces) - Geert Schotte (CEO Standaard Boekhandel) - Stefaan Van Weyenbergh (CEO Brantano) - Olivier Baraille (CEO Ikea) - Luc Van Mol (CEO ZEB) - Michel Moortgat (CEO Moortgat en Manager van het Jaar) De Summit wordt afgesloten met een netwerkevenement.

- Patrick Orlans (Commercieel manager Club Brugge) - Koos Ris (High Value) - Michel Eeckhout (CEO Delhaize) - Luc Rogge (CEO Colruyt) - Gérard Lavinay (CEO Carrefour) De middag wordt afgesloten met een netwerkevenement.

Tour & Taxis in Brussel, samen met de vakbeurs Retail+ van easyFairs. Inschrijven via www.comeos.be Leden betalen 150 euro per dag, of 200 euro voor de twee dagen. Niet-leden betalen 250 euro per dag, of 400 euro voor het complete programma.

magazine Prijzencontrole: te gek of gewoon gek idee? Elio Di Rupo en Dominique Michel in debat

Recommend Documents