jaargang 2 nummer 1 2013
magazine Nano-oplossing voor mega-probleem
Griekse wijsheid Ondernemende wetenschapper Licht in de chaos Van koffievlek naar gevulde nanovoetbal Het gebeurt op het grensvlak
April 2013 - jaargang 2 - nummer 1
MESA+ Magazine is een uitgave van MESA+, Instituut voor Nanotechnologie, Universiteit Twente, Postbus 217, 7500 AE Enschede
Redactie: Miriam Luizink, David Redeker, Annerie Heesink , Myrthe Swaak Fotografie: Eric Brinkhorst Grafisch ontwerp en realisatie: WeCre8 creatieve communicatie, Enschede
MESA+ Magazine verschijnt 2 keer per jaar. Oplage: 1.000 exemplaren Voor meer informatie neem contact op met Annerie Heesink, tel. 053 - 489 3803.
Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden op welke w ijze dan ook, zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever en andere auteursrecht hebbenden.
Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. De uitgever is echter niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden in deze uitgave of onvoorziene gevolgen van onvolkomenheden.
Coverfoto: Gregor Hlawacek Helium Ion Microscopy image (secondary electron detector) of “Winestone” or Potassium Bitartrate extracted by the PIN group members from a bottle of “Zweigelt, Rösler, Blauer Burgunder” (2006) F. Eitler, Austria.
voorwoord I MESA+ MAGAZINE 03
MESA+ is hét Nederlandse instituut voor nano technologie. MESA+ bundelt onderzoek, opleiding, faciliteiten en spin-offs. Dit magazine biedt een bloemlezing uit MESA+. Van een Griekse student die dacht ‘daar moet ik zijn’
Inhoud Nano-oplossing voor mega-probleem............................................................................. 4 Griekse wijsheid............................................................................................................................. 6 Ondernemende wetenschapper......................................................................................... 8 Licht in de chaos............................................................................................................................10 Commercialisatie.........................................................................................................................12 Van koffievlek naar gevulde nanovoetbal....................................................................14 Het gebeurt op het grensvlak..............................................................................................16 50x MESA+ spin-off...................................................................................................................18
tot een ondernemende onderzoeker die zijn satelliettechnologie verkoopt aan vliegtuig bouwers zodat we ook in vliegtuigen snel kunnen internetten. Enjoy!
Een grote nano-keuken.......................................................................................................... 20 Nieuwe aanwinst: laagjesmaker.......................................................................................22 MESA+ agenda 2013................................................................................................................ 23
Ir. Miriam Luizink, technisch-commercieel directeur Prof. dr. ing. Dave H.A. Blank, wetenschappelijk directeur
04
MESA+ MAGAZINE I onderzoek
Nano-oplossing voor mega-probleem MESA+ kent vijf
Mark Huijben, programmadirecteur van het multidiscipli-
matige accu’s van elektrische auto’s. Die moeten in de
multidisciplinaire
naire onderzoeksprogramma ‘NanoMaterials for Energy’:
toekomst met nanotechnologie 2 à 3 keer beter worden
strategische onder-
‘Het draait vaak om de prijs van energie. Je kunt bijvoor-
zodat een elektrische auto op één ‘tank’ ongeveer net zo
zoeksprogramma’s.
beeld wel heel effectieve zonnepanelen maken, maar als
ver komt als een benzineauto.
Het programma
ze heel duur zijn, heb je er weinig aan. Wij proberen bij
‘NanoMaterials
MESA+ nieuwe materialen te ontwikkelen die bijdragen
Nano verbetert batterijen
for Energy’ verkent
aan een duurzame toekomst met betaalbare energie.’
Huijben vormt als programmadirecteur het boegbeeld van het ‘NanoMaterials for Energy’-programma. Hij is
met diverse vakgroepen de
Nano verkleint verlies
geregeld op pad om te kijken of er samenwerkingen
grenzen rond
MESA+ onderzoek richt zich ook op energieverlies.
mogelijk zijn met andere partijen. Zo praatte hij onlangs
nanomaterialen en
Of beter: zorgen dat het verlies zo klein mogelijk blijft.
met een groot batterij-onderzoeksinstituut in het Duit-
energieonderzoek.
Huijben: ‘De helft van alle opgewekte energie gaat
se Münster en overlegde hij met de burgemeester van
verloren. Kijk maar eens naar de warmte die uit een
Enschede over een regionaal samenwerkingsverband.
auto-uitlaat komt. Die warmte zou je met nieuwe nanomaterialen kunnen omzetten in eletriciteit. De Franse
Nano combineert
en Duitse auto-industrie zijn daarin zeer geïnteresseerd.’
Binnen MESA+ onderhoudt Huijben nauw contact met 18
De industrie zou ook graag een oplossing vinden voor de
van de 34 onderzoeksgroepen. Ongeveer vijftig promo-
onderzoek I MESA+ MAGAZINE 05
Naam: Mark Huijben (1978) Functie: Programmadirecteur
NanoMaterials for Energy en universitair docent bij de Inorganic Materials Science groep Eerder: Huijben haalde zijn
master in de technische natuur kunde aan de Universiteit Twente. Tijdens zijn studie liep hij stage
‘We ontwikkelen nieuwe materialen voor een duurzame toekomst met betaalbare energie.’
bij Stanford University (VS). Hij promoveerde in 2006, ook in
NanoMaterials for Energy
Twente, op onderzoek naar nieuwe
De Strategic Research Orientation ‘NanoMaterials for Energy’ bundelt het
eigenschappen van raakvlakken
Twentse energieonderzoek rond nanomaterialen. Het onderzoek is onder
tussen oxidische materialen door middel van atomair gecontroleerde
andere gericht op: zonnecellen, brandstofcellen, piëzo-elektronica en thermoelektronica. Meer informatie via: http://www.utwente.nl/mesaplus/nme/
fabricage. Na zijn promotie was hij postdoc aan UC Berkeley (VS). Sinds 2009 is hij universitair docent en
Strategic Research Orientations Om samenwerking door de verschillende disciplines te stimuleren werkt
programmadirecteur aan de
MESA+ met een unieke structuur van Strategic Research Orientations (SRO’s),
Universiteit Twente
waarbij zo’n 35 onderzoekers van samenhangende vakgebieden op één nieuw
MESA+... ‘Kennis van het kleine
zorgt voor grootse toepassingen’
thema samenwerken. Deze werkwijze leidt tot grensverleggend interdisciplinair onderzoek, het versterkt de samenhang tussen lopend onderzoek en het vereenvoudigt het aanboren van compleet nieuwe onderzoekvelden. MESA+ kent vijf multidisciplinaire strategische onderzoeksprogramma’s: 1. Applied NanoPhotonics 2. NanoMaterials for Energy 3. Enabling Technologies 4. Nanotechnology for Innovative Medicine 5. Risk analysis and Technology Assessment
vendi en postdocs werken aan zonnecellen, brandstof-
energie dan? Of kernfusie? Huijben: ‘Fusie moet zich nog
cellen, piëzo-elektrische systemen en andere onder-
bewijzen. Daarvoor is het nu nog te vroeg. En windener-
werpen op het gebied van nanomaterialen en energie.
gie kan een rol spelen, maar het potentieel van de zon is
Elke maand presenteren onderzoekers hun resultaten
vele malen groter. Maar laat ik dit benadrukken: het gaat
aan elkaar. Huijben: ‘We kijken waar interne samenwer-
allemaal niet vanzelf. We moeten echt de komende jaren
king mogelijk is, zodat we nieuwe projecten kunnen op-
investeren in onderzoek en ontwikkeling, want anders
zetten. Als je bijvoorbeeld onderzoek op het gebied van
wordt energie binnen tien jaar onbetaalbaar.’
fotokatalyse combineert met nano-elektronica, dan kun je nano-devices maken voor solar fuels.’
Nano is cruciaal En nano moet helpen om dat mega-grote energiepro-
Nano gaat niet vanzelf
bleem op te lossen? Huijben: ‘Nano is cruciaal. Dankzij
Weer die zon? Huijben: ‘Ja, daar ligt toch wel de toekomst.
nano-onderzoek snappen we bijvoorbeeld de fundamen-
Het hoeft niet per se met zonnepanelen. Je kunt ook den-
tele werking van een zonnecel en daarmee ook de huidige
ken aan solar fuels, dat is in principe ook een vorm van
beperkingen, zodat we cruciale verbeteringen kunnen
zonne-energie, alleen wordt het dan direct chemisch op-
ontwikkelen. Je moet weten hoe iets op de kleinste schaal
geslagen en niet elektrisch zoals in batterijen.’ En wind-
werkt om grootse veranderingen te bewerkstelligen.’
06
MESA+ MAGAZINE I master nanotechnology
Naam: Pantelis Bampoulis (1987) Functie: Masterstudent Nanotechnology. Werkt aan zijn master thesis bij de vakgroep Physics of Interfaces and Nanomaterials, onder leiding van Harold Zandvliet. Hij onderzoekt metaaldepositie op halfgeleiders en probeert onder andere nanodraden te maken Eerder: behaalde zijn bachelor Material Sciences aan de universiteit van Patras in Griekenland MESA+... ‘was al tijdens mijn Griekse bacheloronderzoek de plek waar ik heen wilde’
‘Alles moet zo gecontroleerd mogelijk gebeuren. Daarom gebruiken we geavanceerde apparatuur en goede materialen.’
master nanotechnology I MESA+ MAGAZINE 07
Bij MESA+ denken mensen meestal aan onderzoek, faciliteiten en spin-offs. Ook verzorgt het instituut de opleiding voor postdocs, promovendi en studenten. De Griekse Pantelis Bampoulis is zo’n student. Hij volgt de MSc-opleiding Nanotechnology. ‘Ik kende MESA+ al toen ik in Griekenland met mijn bachelor onderzoek bezig was.’
Griekse wijsheid
verdampt er een kleine hoeveelheid iridium. Dat laten we vervolgens neerslaan op een stukje halfgeleider. Zo kunnen we onder andere nanodraden maken. Door de condities en de materialen te variëren, kunnen we korte of langere draden maken. Zoals ik het nu vertel, lijkt het s impel, maar het is best een klus. Alles moet zo gecontroleerd mogelijk gebeuren en daarom gebruiken we geavanceerde appa ratuur en goede materialen. Het onderzoek maakt deel uit van de vakgroep Physics of Interfaces and Nanomaterials. Mijn dagelijkse begeleider is Tijs Mocking. De prof is Harold Zandvliet.’
Waarom ben je naar Nederland gekomen? ‘Tien jaar geleden raakte ik op een internetforum aan de praat met een
Hoe is de sfeer in de groep?
Nederlandse jongen. We hadden het in het begin vooral over voetbal,
‘De sfeer is goed. Nee, ik overdrijf niet. Kijk, net was ik in de koffie
maar later ging het ook over politiek en over elkaars land. Uiteindelijk
ruimte. Daar gaan we vaak even heen tijdens pauzes. En hier in het
werden we vrienden en is hij met zijn ouders naar Griekenland
lab is mijn computer omgetoverd tot Ork uit Lord of the Rings. De
gekomen. Toen ik me aan het oriënteren was op mijn vervolgstudie
computer hiertegenover is een Hobbit en in andere labs vind je
heeft de Nederlandse jongen de drie technische universiteiten
weer andere karakters uit de serie. Tijs is mijn dagelijkse begeleider.
voor mij bezocht. Uiteindelijk heb ik voor de Universiteit Twente
Harold komt ook regelmatig van zijn kamer op de eerste verdieping
gekozen. Dat kwam ook omdat ik al tijdens mijn bacheloronderzoek
naar beneden, naar ons lab op de begane grond. Dan geeft hij ons
in Griekenland steeds de naam ‘MESA+’ tegenkwam. Zij schreven de
nuttige tips en helpt hij ons op weg.’
papers die ik bestudeerde.’ Houd je nog wel tijd over naast je studie? Je las al tijdens je bachelorstudie wetenschappelijke artikelen?
‘Nou, het eerste jaar had ik maar weinig tijd. Toen zat ik veel in de
‘Ja, in Griekenland is de bachelorfase behoorlijk uitgebreid. Ik heb
boeken. Maar nu ik dagelijks op het lab ben, houd ik ‘s avonds wat
daar tijdens mijn afsluitende onderzoek materialen gemaakt die licht
tijd over. Twee avonden per week volg ik lessen Nederlands. Drie uur
uitzenden. Ik gebruikte daarvoor quantum dots en las de artikelen
per avond. Twee andere avonden probeer ik wat te fitnessen. Mijn
van de experts van MESA+. Vandaar dat ik het instituut al kende.’
vriendenclub is een mix van nationaliteiten. Mijn vriendin komt uit Duitsland. In het weekend gaan we wel eens naar een Duitse plaats
Kun je wat over je opleiding vertellen?
of naar een Nederlandse stad. Ja, natuurlijk mis ik mijn familie en
‘Ik heb mijn bachelor in de materiaalwetenschappen in Griekenland
vrienden in Griekenland. Maar je kunt niet alles hebben.’
gehaald aan de universiteit van Patras. In augustus 2011 ben ik in Twente met mijn masteropleiding Nanotechnology begonnen. Ik heb
MESA+, ook voor onderwijs
al mijn vakken van het eerste jaar in één keer gehaald en nu ben ik
MESA+ verzorgt een groot deel van het nanotechnologieonderwijs
bezig met mijn masteronderzoek. Daarmee ben ik als het goed is in
aan de Universiteit Twente. Dat begint al in de bacheloropleidingen
mei 2013 klaar. Dan ga ik nog drie maanden op stage en dan hoop ik
en gaat via de masters door tot en met de graduate school voor
eind augustus af te studeren.’
promovendi en postdocs. Voor masterstudenten biedt het instituut het Nanotechnology MSc programma. Daarnaast participeert MESA+
Waar gaat je masteronderzoek over?
in veel andere MSc-programma’s. De MESA+ Graduate School for
‘Ik groei dunne metaallaagjes op halfgeleideroppervlakken. Als me
Nanotechnology verenigt meer dan 350 postdocs en promovendi
taal gebruiken we bijvoorbeeld iridium. We sturen een flinke stroom
en is geaccrediteerd door de KNAW, de Koninklijke Nederlandse
door een draadje van puur iridium. Dit draadje wordt heet en zo
Akademie van Wetenschappen. Meer weten? utwente.nl/mesaplus
08
MESA+ MAGAZINE I spin-off
MESA+ staat voor onderzoek, onderwijs, hoogwaardige faciliteiten en ondernemerschap. Soms komen alle pijlers samen in één persoon. Chris Roeloffzen is zo iemand. Wetenschapper, docent, ondernemer.
Ondernemende wetenschapper
SATRAX: internet in het vliegtuig voor passagiers SATRAX (SAtellite TRAcking ‘en de X omdat dat mooi staat’) is een bedrijf dat een revolutionair soort antenne ontwikkelt. De antenne zorgt ervoor dat
De techniek
vliegtuigen kunnen worden uitgerust
‘Techniek heeft mij altijd geïnteresseerd. En dan wil ik niet alleen theoretisch bezig zijn, maar
met snel internet via de satelliet.
ook dingen maken die echt werken, die nut hebben. De combinatie van bedenken, bouwen,
Vliegtuigen hebben nu meestal een
testen en er iets mee doen, vind ik mooi.’
soort schotelantenne in een plastic koepel. Door de koepel verbruikt het
De samenwerking
vliegtuig twee tot drie procent meer
‘In 2009 heb ik SATRAX opgericht. We maken een nieuw soort satellietontvangers. Ik had
kerosine. De schotelantenne levert
al snel door dat ik niet in alle aspecten van het bedrijf goed kon zijn. Na 3 maanden haalde
slechts capaciteit voor ongeveer tien
ik medeoprichter Paul van Dijk erbij. Hij is algemeen directeur. Ik technisch directeur. In het
telefoongesprekken tegelijkertijd. De
voorjaar van 2013 nemen we onze eerste medewerker aan. We laten onze chips maken door
antennes van SATRAX zijn plat en
LioniX, een andere spin-off. Je kunt niet alles alleen. Je moet doen waar jij goed in bent.’
passen in de huid van het vliegtuig. Dat spaart brandstof. Bovendien benutten
De universiteit
de antennes de volledige capaciteit en
‘Ik ben voor honderd procent in dienst van de Universiteit Twente. Ze staan volledig achter
zijn er honderd telefoongesprekken
mijn bedrijf, maar ik moet het wel duidelijk scheiden. Het onderzoek is van de universiteit.
mogelijk. Of honderd kanalen HD-
De producten zijn van het bedrijf. De meetapparatuur hier in dit lab kost tonnen. Dat kan ik
televisie. Of een combinatie van tv,
als startend bedrijf niet opbrengen. De universiteit krijgt de publicaties en ziet tegelijkertijd
internet en telefoon. SATRAX heeft
dat de kennis wordt gebruikt.’
inmiddels twee demonstratiemodellen van hun systeem gemaakt die getest
De markt
en gekwalificeerd zijn. De komende
‘Onze vinding is nu marktrijp. We hebben de complete supply chain om ons heen verzameld.
jaren worden de eerste orders
Met alleen een idee of een prototype ben je er niet. Je moet een werkend, getest, gevali-
verwacht. Vliegtuigen vormen de
deerd demonstratiemodel hebben. We zijn klaar om de boel op te schalen naar massapro-
eerste doelgroep, maar het systeem
ductie. Een aantal internationale bedrijven is geïnteresseerd. Bijvoorbeeld voor internet in
kan ook nuttig zijn voor bijvoorbeeld de
vliegtuigen, maar ook voor een nieuwe generatie zendmasten voor mobiele telefoons. Bij de
ruimtevaart, de scheepvaart, de auto-
huidige 3G-band hoor je al klachten over ontvangst. Binnenkort komt 4G eraan en daar is
industrie, het leger en de sterrenkunde.
onze vinding ook geschikt voor. In 2013 gaan we groeien.’
n http://www.satrax.nl
spin-off I MESA+ MAGAZINE 09
Naam: Chris Roeloffzen (1973) Functie: Universitair docent bij de vakgroep Telecommunication Engineering, onder leiding van Frank Leferink, en technisch directeur van spin-off SATRAX, een bedrijf dat een nieuw soort antennes maakt waardoor je in vliegtuigen snel kunt internetten en bellen Eerder: Studeerde technische natuurkunde in Twente en promoveerde, ook in Twente, op onderzoek naar optische chips. Een deel van zijn promotieonderzoek voerde Roeloffzen uit bij IBM in Zürich. Sinds 2002 is Roeloffzen universitair docent. In 2009 richtte hij SATRAX op MESA+... ’We hebben hier in Twente een unieke infrastructuur. Dankzij MESA+ kan ik snelle optische chips maken met een hoge performance’
‘De combinatie van bedenken, bouwen, testen en er iets mee doen, vind ik mooi.’ Het geheim van de SATRAX-ontvanger De SATRAX-ontvanger werkt niet zoals een normale schotel
afzonderlijke signalen terwijl SATRAX de padlengtes corri
antenne. De SATRAX-ontvanger bestaat uit een hele reeks
geert. De truc van SATRAX is dat het radiogolven omzet in
kleine antennes. Weten schappers noemen dat een array,
licht. En licht is sinds kort goed te manipuleren op een chip. Zo
een reeks dus. Als je die reeks kleine antennes goed aan
kan SATRAX bepaalde lichtgolven een rondje extra door een
elkaar weet te koppelen, dan ontstaat het equivalent van een
ringetje laten lopen waardoor ze tegelijk aankomen met andere
grote antenne. De kneep zit hem in het woordje ‘goed’. Er
lichtgolven. De chip is zo geprogrammeerd dat het continu
zijn al wel array-antennes, maar die hebben moeite met het
berekent welk licht hoeveel strafrondjes moet lopen. SATRAX
gelijkschakelen van de invallende satellietgolven. Voor de
laat de chips maken door LioniX, een spin-off van MESA+ die
kenners: conventionele arrays verschuiven de fases van de
gespecialiseerd is in het maken van optische chips.
10
MESA+ MAGAZINE I onderzoek
Simon Huisman wil in september 2013 promoveren. Dat is een half jaar sneller dan de vier jaar die ervoor staan. ‘Je kunt alleen maar excelleren als de omgeving je ondersteunt en motiveert.’
Licht in de chaos Waarom ben je natuurkunde gaan studeren?
zoek al zoveel mooie resultaten had dat ik daar op
‘Ik wil weten hoe de wereld in elkaar zit. Ik wil de
kan gaan promoveren. Na overleg met mijn bege
werkelijkheid begrijpen. Ik heb lang getwijfeld of ik
leiders hebben wij besloten dat ik me op de nieuwe
theoretische natuurkunde zou gaan studeren of techni
onderzoekslijn kan richten. Gelukkig biedt MESA+ ook
sche natuurkunde. Uiteindelijk is het dus technische
de faciliteiten om dat onderzoek op te zetten.’
natuurkunde geworden. De echt nieuwe fysica ontstaat uit een observatie in het lab. De theorie is belangrijk, na-
Je doet onderzoek bij twee vakgroepen. Is dat handig?
tuurlijk, zonder analyse en interpretatie ben je nergens,
‘De voordelen overtreffen veruit eventuele nadelen.
maar het zaadje wordt in het lab geplant.’
Ik heb nu bijvoorbeeld twee keer zoveel apparatuur en expertise tot mijn beschikking. Bovendien is het goed
Wat onderzoek je?
om te ervaren dat niet elke groep hetzelfde werkt.
‘Ik probeer licht te manipuleren. Ik probeer bijvoorbeeld
Natuurlijk heb ik in theorie meer vergaderingen en
licht op te sluiten of langzamer te laten reizen. Tijdens
andere ‘administratieve lasten en sociale plichten’. Maar
mijn MSc-onderzoek bestudeerde ik licht in geordende
ik ben vrij eigenwijs en ik selecteer waar ik naartoe ga.’
structuren. Mijn PhD-onderzoek richt zich op ordelijke structuren met af en toe wanorde. En nu werk ik met
Je won in 2012 de posterprijs bij Physics@FOM, het
wanordelijke systemen.’
grootste natuurkundecongres van Nederland. Dit jaar heb je samen met je jongere broer een poster.
Wanorde is toch de nachtmerrie van elke onderzoeker?
Hoe zit dat?
‘Elk systeem, hoe perfect het ook lijkt, heeft wel wat
Toen wij de nieuwe onderzoekslijn gingen oprichten,
onregelmatigheden of wanorde. Dus is het maar beter
zochten we gemotiveerde studenten om mee te werken.
dat je begrijpt wat wanorde doet. En ja, het bestuderen
Mijn broer was toen net begonnen bij de Complex
van wanorde is ingewikkeld en risicovol. Maar dat maakt
Photonics Systems groep. Natuurlijk hebben we er
het juist ook zo mooi. Ik begeef me op de grens van wat
vooraf goed over nagedacht en hebben we het overlegd
we kunnen en weten.’
met onze begeleiders. Het was een voorrecht om samen met mijn broer te werken. We kennen elkaar door en
Leuk en aardig, maar je moet wel promoveren en dan heb
door. De communicatie verliep soepel. De resultaten
je resultaten nodig?
waren boven verwachting. Er was echt sprake van, en ik
‘Ik had het geluk dat ik in de eerste jaren van mijn onder
vind dit een vreselijk woord, synergie.’
onderzoek I MESA+ MAGAZINE 11
Naam: Simon Huisman (1986) Functie: PhD-student bij de Complex Photonic Systems groep, onder leiding van Willem Vos, en bij de Optical Sciences groep, onder leiding van Jennifer Herek. Huisman houdt zich bezig met quantumoptica. Hij manipuleert licht met structuren op de golflengteschaal Eerder: Huisman behaalde in Twente cum laude zijn BSc (2007) en MSc (2010) in de technische natuurkunde. Hij deed afstudeer onderzoeken bij het FOM-instituut AMOLF en aan de University of Calgary in Canada. In de zomer van 2008 was hij drie maanden te gast bij CERN HOBBY: Huisman is een fanatiek stijldanser. Hij neemt deel aan wedstrijden en is dagelijks met de sport bezig MESA+... ’maakt mijn onderzoek mogelijk. Ik voel me bevoorrecht dat ik intensief gebruik kan maken van de apparatuur en de expertise van MESA+’
‘Het bestuderen van wanorde is ingewikkeld en risicovol.’
12
MESA+ MAGAZINE I high tech factory
Commercialisatie Wat is High Tech Factory?
Wat biedt High Tech Factory?
High Tech Factory is een productiefaciliteit op de campus
- Een aantrekkelijke ligging op Kennispark en de campus van
van de Universiteit Twente en biedt bedrijven hoogwaardige ruimte als laboratoria en cleanrooms. Directeur Miriam Luizink: ‘We zijn geen startersgebouw, geen tijdelijk verblijf-
de Universiteit Twente - Verschillende bedrijven in de micro- en nanotechnologie in elkaars nabijheid
huis. We zijn een gedeelde productiefaciliteit. In principe kan
- 13 hoogwaardige cleanrooms van 30m² tot 40m²
elk bedrijf van de faciliteit gebruikmaken. Ze hoeven dus
- 20 goed uitgeruste laboratoria variërend van 20m² tot 105m²
niet een spin-off te zijn van MESA+. Bedrijven kunnen ook
- 46 kantoorruimtes variërend van 17m² tot 32m²
hun kantoren ergens anders hebben en bij High Tech Factory
- Gezamenlijke kantine, vergader voorzieningen, etc.
juist een cleanroom gebruiken.’
- Beveiliging, postverwerking, internet, etc.
Waarom is zo’n productiefaciliteit nodig?
Wat is High Tech Fund?
Als kleine bedrijven hun idee hebben omgewerkt tot een
Met alleen een cleanroom ben je er als nano of micro-bedrijf
prototype, komt de volgende stap: commercialisatie. Om
niet. Je hebt ook apparaten nodig. En ook die zijn kostbaar.
echt de markt op te gaan, moet er in serie worden geprodu-
Banken en private investeerders durven die apparaten en
ceerd, compleet met testen, assembleren en verpakken. In
ondernemingen vaak niet te financieren omdat ze te weinig
High Tech Factory kunnen nanotechbedrijven hun p roducten
kennis bezitten om de investering te beoordelen. MESA+ en
maken voor de commerciële markt. De cleanrooms die hier-
het netwerk om het instituut heen bezit die kennis wel. Daar-
voor nodig zijn, kosten miljoenen. Bij High Tech Factory kun-
om heeft High Tech Factory een apparatuurfonds opgericht,
nen bedrijven cleanrooms huren en hoeven ze er dus niet een
High Tech Fund, gefinancierd door de provincie Overijssel, het
zelf te bouwen. Zo kunnen de bedrijven zich richten op hun
ministerie van Economische Zaken en de Regio Twente. Het
product en hoeven ze zich niet druk te maken over de basis-
fonds investeert in kostbare apparatuur op aanvraag van een
infrastructuur.
bedrijf. Bedrijven gebruiken de apparatuur op basis van een lease-overeenkomst.
high tech factory I MESA+ MAGAZINE 13
High Tech Factory: Productiefaciliteit voor kleine producten met grote impact
Betrokken bedrijven Demcon, IMS, Medimate, Medspray, Micronit, Ostendum R&D, SmartTip, SolMateS, Twente Solid State Technology, UNeedle, UT International Ventures, Nanophysics en Deltamask.
opening Op 16 mei 2013 worden de nieuwe kantoren, high tech labs en cleanrooms van de High Tech Factory officieel geopend. Wil je hierbij aanwezig zijn? Meer informatie en de mogelijkheid om aan te melden vind je op www.hightechfactory.com Nadere informatie Monique Snippers, project manager High Tech Factory, telefoon 053 489 2323,
[email protected], www.hightechfactory.com
14 16
MESA+ MAGAZINE I onderzoek
Het interview met PhD-student Hanneke Gelderblom vindt plaats in de koffiekamer van de vakgroep. Normaal is dit niet de allerbeste plek voor een vraaggesprek. Maar nu past het mooi bij haar onderzoek. Gelderblom bestudeert namelijk hoe vloeistoffen zoals koffie en wijn opdrogen. Bovendien kan Gelderblom nu opletten of de printer (helaas voor dit artikel geen inkjet met druppeltjes, maar een laserprinter) haar concept-proefschrift netjes uitprint. Ze hoopt in april te promoveren bij Detlef Lohse, de leider van de vakgroep vloeistoffysica.
Van koffievlek naar gevulde nanovoetbal Waarom ben je naar Twente gekomen?
nieuwsgierigheid. Maar de industrie blijkt dus ook last te
‘Ik studeerde biomedische technologie in Eindhoven en
hebben van verdampende vloeistoffen en kringen die dan
had mijn afstudeeronderzoek gedaan over de stromings-
achterblijven.’
leer in bloedvaten. Voor mijn PhD-onderzoek zocht ik iets in de vloeistoffysica en dan het liefst een combinatie van
Wat is het doel van jullie onderzoek?
theorie en experiment. De groep van Lohse is een van de
‘Allereerst dus nieuwsgierigheid bevredigen, verklaren
beste groepen op dit gebied. Wereldwijd.’
waarom zaken in de natuur gaan zoals ze gaan. Maar daarnaast willen we zelf dingen kunnen ontwerpen. Je kunt
En, is het gelukt, die combinatie van theorie en
bijvoorbeeld een vloeistofdruppel vullen met bolletjes
experiment?
polystyreen. Dat is het plastic waar je ook bekertjes en
‘Ja, al moet ik er wel bij zeggen dat ik niet veel experimen-
frietbakjes van maakt. Als je de druppel vervolgens ge-
ten zelf heb uitgevoerd. Ik ben toch meer van het model-
controleerd laat verdampen, dan ontstaat er vanzelf een
len maken, gewoon met pen en papier. Maar ik heb nauw
mooie gestapelde structuur. Een soort gevulde nanovoet-
samengewerkt met Álvaro Gomez Marín. Hij was postdoc
bal. Mogelijk kan deze zelfassemblage van geordende
bij ons in de groep. Hij is een meester in het gecontroleerd
structuren iets betekenen voor nieuwe fabricagetechnie-
laten verdampen van vloeistoffen. Als hij een experiment
ken van computerchips.’
had gedaan, vroeg hij mij of ik de resultaten kon verklaren. Dan ging ik rekenen en stelde ik een model op dat niet al-
Hoe kijk je terug op je promotieonderzoek en wat zal de
leen zijn resultaten verklaarde, maar ook voorspelde wat
toekomst brengen?
er zou gebeuren als hij bepaalde condities in zijn experi-
‘Nou, toen ik hier vier jaar geleden begon, moest ik wel wen-
ment zou aanpassen.’
nen. We zijn een grote groep, bijna zestig mensen. Ik moest echt mijn weg vinden. Na een half jaar had ik mijn draai ge-
Is dat niet saai, alleen maar met pen en papier achter je
vonden en toen ging het supervlot. Een grote groep heeft
bureau zitten?
trouwens ook een voordeel. Er is altijd wel iemand die jou
‘Nee, helemaal niet. Het zijn steeds puzzeltjes die je aan
kan helpen als je iets niet weet. Zo heb ik bijvoorbeeld veel
het oplossen bent. Bovendien werk je met elkaar samen
geleerd van Leen van Wijngaarden. Dat is een emeritus
en leveren mijn modellen ideeën voor nieuwe experimen-
hoogleraar van tachtig jaar oud. Hij loopt hier nog steeds
ten. Daarbij is het gewoon leuk om te begrijpen hoe de we-
rond en is een soort wandelende encyclopedie. En over de
reld in elkaar zit. En het blijkt ook nog eens nuttig te zijn.
toekomst kan ik nu nog niets zeggen. Ik ben wel bezig met
Neem nou ons koffievlekonderzoek. Dat begon puur uit
iets spannends, maar dat is gewoon nog niet rond.’
17 onderzoek I MESA+ MAGAZINE 15
‘Nieuwsgierigheid bevredigen, verklaren waarom zaken in de natuur gaan zoals ze gaan, dat is mijn drijfveer!’
NAAM: Hanneke Gelderblom (1985) FUNCTIE: PhD-student in de vakgroep Physics of Fluids van Detlef Lohse. Hoopt in april 2013 te promoveren op onderzoek naar hoe vloeistoffen verdampen EERDER: Studeerde van 2003 tot 2009 biomedische technologie in Eindhoven met een afstudeeronderzoek op het gebied van de stromingsleer van bloed door bloedvaten MESA+...’biedt mij de faciliteiten om mijn onderzoek goed te doen’
16
MESA+ MAGAZINE I onderzoek
Bij MESA+ werken de beste nanotechnologen van Nederland. Een van hen is Jeroen Cornelissen. Hij behoort met zijn veertig jaar tot de lichting jonge hoogleraren van het instituut. Een gesprek over collegegeven, het leiden van een vakgroep en de cel als snotvolle vissenkom.
Het gebeurt op het grensvlak Jeroen Cornelissen komt net terug van het college
stokje een geleider is en dit plastic staafje ook. Je wilt
organische chemie. Hij leert eerstejaars studenten de
die twee geleiders zo dicht mogelijk naast elkaar op een
moleculaire en chemische basis van het leven. Cornelissen:
chip leggen. Maar ze mogen elkaar niet beïnvloeden. Dus
‘Collegeven kost lichamelijk energie, maar het levert mij
je moet isoleren. En dat kan goed met behulp van orga
een mentale opkikker op. Het is fantastisch als je merkt
nische materialen. We hebben met een truc luchtbolletjes
dat gedurende de reeks de hele groep enthousiast wordt
in glas weten te krijgen en zo ontstond een goede isolator.
en als je ziet dat ze begrijpen hoe het werkt. En dan die
Later hebben we met datzelfde principe sensoren ge
echt fanatiekelingen, die na afloop meer willen weten en
maakt van poreus glas. En laat IBM zich tegenwoordig nou
intelligente vragen stellen, dat is helemaal mooi.’
net ook richten op sensoren.’
IBM gebruikt organische chemie
Vakgroep zo plat mogelijk
Jeroen Cornelissen (1972) studeerde af in Nijmegen als
Na de postdoc-periode bij IBM was Cornelissen van 2002
chemicus. Daarna promoveerde hij cum laude in Nijmegen
tot 2009 universitair docent in Nijmegen. Sinds 2009 is hij
op het gebied van de organische chemie en de poly
hoogleraar bij MESA+. Hij leidt de vakgroep Biomoleculaire
meerchemie. Hij vertrok naar San Jose in Californië om bij
Nanotechnologie. ‘Ik probeer de structuur van de groep
IBM onderzoek te doen naar organische materialen.
zo plat mogelijk te houden. We zijn met drie stafleden en
Wat moet IBM met organische chemie? Cornelissen, nog
ongeveer 15 aio’s en postdocs. Elk staflid heeft zijn eigen
in de collegestand, pakt een houten ijsstokje en een plastic
interessegebied, maar we proberen onze projecten op een
roerstaafje en legt uit: ‘Kijk, stel je voor dat dit houten
natuurlijke manier met elkaar te verweven.’
onderzoek I MESA+ MAGAZINE 17
Naam: Jeroen Cornelissen (1972) Functie: Hoogleraar Biomoleculaire Nanotechnologie Eerder: Studeerde scheikunde in Nijmegen en promoveerde daar cum laude in 2001. Hij was postdoc bij IBM. Hij grossiert in per soonsgerichte beurzen: Veni (2002), Vidi (2005), EURYI (2007) MESA+... ’faciliteert toponderzoek. Niet alleen met de beste apparatuur, maar ook met intellectuele infrastructuur’
Cornelissen gelooft niet in het kunstmatig opleggen van een structuur. Maar moleculen probeert hij wel zijn wil op te leggen.
Cornelissen, die gespecialiseerd is in het oppervlak van
een medicijn te beschermen en om het op de gewenste
virusdeeltjes, deelt bijvoorbeeld een project met staflid
plaats in het lichaam af te leveren.’
Nathalie Katsonis, die veel weet van de ordening van
Dat klinkt futuristisch: kooien van eiwitten. Hoe werkt
vloeibare kristallen. In een gezamenlijk project proberen
dat? Cornelissen: ‘Vroeger werkten we veel met virus
ze virusdeeltjes van Cornelissen op hun plaats te houden
sen. Het omhulsel van een virus is een soort voetbal in
door een materiaal met een wenteltrapstructuur van
het klein. We zijn er de laatste tijd achter gekomen dat
Katsonis. Cornelissen: ‘We combineren chemie met
bacteriën voor eigen gebruik ook eiwitkooien maken.
biologie en natuurkunde en werken nauw samen met
Waarom ze dat precies doen, is nog niet duidelijk. Maar
de vakgroep Moleculaire Nanofabricage van Jurriaan
we vermoeden dat het te maken heeft met het feit dat
Huskens. We delen labruimte en technici. Ik ben ervan
een bacteriecel helemaal niet zo leeg en gestructureerd
overtuigd dat de meeste nieuwe vindingen in de
is als je in de meeste biologieboeken ziet. De cel is
wetenschap ontstaan op het grensvlak van disciplines.’
meer een soort vissenkom die snotvol zit en waar amper ruimte is om te zwemmen. Zo’n kooitje dient er
Natuur inspireert
waarschijnlijk voor om bepaalde reacties in een be
Als leider van een vakgroep gelooft Cornelissen niet
schermde omgeving te laten plaatsvinden. Misschien
in het kunstmatig aanbrengen van een structuur.
omdat ze giftig zijn voor de omgeving of omdat de
Maar moleculen probeert hij wel zijn wil op te leggen.
omgeving giftig is voor de reactie. Het kan ook zijn dat
Cornelissen: ‘We willen biologische principes gebruiken
de reactie heel precies moet plaatsvinden, langzaam
om materialen te ontwerpen die zichzelf assembleren.
verloopt en niet gestoord mag worden. We proberen de
We maken bijvoorbeeld kooien van eiwitten en vormen
concepten te begrijpen en toe te passen om onze eigen
zo nano-reactoren. De kooitjes kunnen ook dienen om
materialen te maken.’
18
MESA+ MAGAZINE I spin-off
De kop van dit artikel lijkt wel een rekensom, maar dat is het natuurlijk niet. MESA+ verwelkomde onlangs haar vijftigste spin-off. Het bedrijf eMALDI laat druppels gecontroleerd verdampen. Dat zorgt bijvoorbeeld voor snelle én betrouwbare bloedtesten.
50x MESA+ spin-off Het idee achter eMALDI ontstond eigenlijk als een ‘vrijdag middagexperiment’. Wetenschappers noemen dat zo als ze proeven doen die zijdelings met hun onderzoek te maken hebben. Vaak gebeuren die experimenten op de vrijdagmiddag. Onderzoekers van de vakgroep Fysica van Complexe Vloei stoffen wilden een druppel vloeistof gecontroleerd laten verdampen. Normaal verdampen druppels namelijk grillig. Denk, het was tenslotte vrijdagmiddag, aan een wijn druppel. Geen wijnvlek is hetzelfde. Wat zou het mooi zijn, was het idee van de onderzoekers, als we uniforme vlekken konden maken en dan het liefst zonder kring, dus lekker klein. Ze dachten dat met een elektrische spanning voor elkaar te krijgen. En na een hoop proberen met verschillende stroomsterktes en oppervlakken creëerden de Twentenaren inderdaad de ideale vlek. Analist wordt overbodig
de druppel bloed. Dat kan beter, dachten de Twentenaren.
Al snel zagen de Twentse onderzoekers in dat het gecontro
Ze bedachten eMALDI, de elektrische verbeterde versie
leerd verdampen niet zomaar leuk was voor op een vrijdag
van MALDI. Met eMALDI droogt de bloeddruppel netjes op
middag met wijn, maar dat er ook nuttige toepassingen voor
en slaat er in het midden een mooi, homogeen hoopje residu
de vinding in het verschiet lagen. Zo gebruiken ziekenhuizen
neer. Hierdoor kan de laser in een keer de complete vlek
bijvoorbeeld de MALDI-techniek om bloed te testen. Daarbij
analyseren. Dat levert een veel betrouwbaarder test op.
laten ze bloeddruppels verdampen en meten ze met een laser
Bovendien kan de analyse worden geautomatiseerd omdat
wat er in het residu zit. Die MALDI-techniek werkt eigenlijk
de druppel altijd op dezelfde plek neerslaat. De analist kan
niet zo goed. En dat komt omdat de bloeddruppel grillig
dus met de joystick een spelletje gaan spelen of zich op
opdroogt en een kring achterlaat. Een analist moet elke vlek
nuttiger werk concentreren.
bekijken en met een joystick de laser richten op dat stukje
Burak Eral, medeoprichter van eMALDI: ‘Veel artsen laten
van de vlek waarvan hij denkt dat het representatief is voor
de MALDI-analyse links liggen. Ze doen liever een drie
spin-off I MESA+ MAGAZINE 19
NAAM: Burak Eral (1981) FUNCTIE: Technisch verantwoordelijke bij de MESA+spin-off eMALDI en postdoc aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT, in de Verenigde Staten). eMaldi is een spin-off uit de vakgroep Physics of Complex Fluids van Frieder Mugele. eMALDI verbetert de MALDI-analyse methode door met elektriciteit vloei stof gecontroleerd te verdampen. Aan het MIT onderzoekt Eral onder andere gels waarmee je slecht oplosbare medicijnen toch kunt oplossen EERDER: Haalde zijn bachelor chemische technologie aan de Bogazici University Istanbul (Turkije). Rondde zijn master af aan de University of California in Santa
‘Ons werk bij emaildi zorgt voor snelle, betrouwbare bloedanalyses. Van levensbelang bij bepaalde behandelingen.’
Barbara (VS). Werkte vervolgens een jaar bij een analytisch chemisch bedrijf w aarmee hij tijdens zijn masteronderzoek had samengewerkt. Promoveerde in Twente op het ontwikkelen van microfluïdische methoden om zachte gecondenseerde materie te manipuleren. Was postdoc in Twente en octrooieerde de techniek die tot eMALDI leidde MESA+...’Gaf ons de ruimte, de tijd en de faciliteiten om onze nieuws gierigheid na te jagen en onze droom te verwezenlijken’
daagse, ouderwetse, maar betrouwbare test, dan dat ze
klanten laten zien dat het principe werkt en dat we in serie
binnen een paar uur een onbetrouwbaar MALDI-resultaat
kunnen produceren.’ En dan? Hoe ziet de toekomst eruit
krijgen. Maar eMALDI maakt de snelle bloedanalyses dus
als de komende vijf jaar volgens plan verlopen? Eral: ‘De
wel betrouwbaar. Daardoor winnen artsen kostbare tijd.
markt voor chemische analyseapparatuur is in handen van
Dat is bijvoorbeeld van levensbelang bij bloedtesten rond
een paar grote bedrijven. Waarschijnlijk zal een van deze
kankerbehandelingen.’
analysereuzen ons in de toekomst overnemen.’ Dus wat begon als vrijdagmiddagexperiment ging verder
Nieuwsgierigheid leidt tot bedrijf
als bedrijf. Eral: ‘En dat is mede te danken aan MESA+. Ze
Dat klinkt haast te mooi om waar te zijn. Waar kunnen we
ondersteunden ons enorm. Van technici tot management.
eMALDI kopen? Eral: ‘We hebben een prototype gemaakt
Zij gaven ons de ruimte, de tijd en de faciliteiten om
van de kern van de techniek. Het komende jaar willen we het
onze nieuwsgierigheid na te jagen en onze droom te
prototype verbeteren. Daarna is het zaak dat we potentiële
verwezenlijken.’
20
MESA+ MAGAZINE I nanolab
Naam: Gerard Roelofs (1959)
Meer dan 1000 vierkante
Functie: Hoofd van MESA+ NanoLab
meter cleanroom, 250
Eerder: Roelofs studeerde chemie
apparaten, 400 gebruikers
aan de HTS Enschede. Daarna werkte hij ruim
uit 34 onderzoeksgroepen
een jaar in Eindhoven bij het NatLab, het onder
en 50 bedrijven.
zoekslaboratorium van Philips. In 1985 keerde
MESA+ NanoLab is een van de
hij terug naar Twente. Hij werd beheerder van
paradepaardjes van de Neder-
de cleanroom bij elektrotechniek. Sinds 2005
landse nanotechnologie. Een
is Roelofs hoofd van MESA+ NanoLab
gesprek met Gerard Roelofs,
MESA+... ’laat wetenschappers en
hoofd van MESA+ NanoLab.
bedrijven hun kennis en kunde delen’
‘Ons motto is: Creating opportunities.’
‘Een grote nano-keuken’ Tijdens het interview gaat de deur dicht en hangt er
hebben vaak eigen planners en weten precies wat ze
een bordje met ‘niet storen’ aan de b uitenkant. Nor-
willen en wanneer. Onderzoekers laten wij sinds kort
maal staat de deur van Gerard Roelofs, hoofd van
eerst een procesplanning maken en daar kunnen we
MESA+ NanoLab, namelijk altijd open. Het is een con-
ook bij helpen.’
tinu komen en gaan van mensen uit wetenschap en bedrijfsleven. Roelofs: ‘Het maken van een device gaat
MESA+ NanoLab trekt veel bedrijven. Botst dat niet
soms in twintig tot dertig stappen die in een à twee
met de wat fundamenteler gerichte onderzoekers die
weken moeten worden uitgevoerd. Wij hebben het
ook gebruikmaken van de faciliteiten?
hele chipmaakproces onder één dak. We hebben hier
Roelofs: ‘Nee, juist niet. Je ziet dat onderzoekers en
een uitgebreid apparatuurpark met zo’n 250 appara-
bedrijven met elkaar praten over hun processen en
ten, ik noem ons weleens een grote keuken. Wij zorgen
problemen. Het NanoLab is een omgeving voor on-
er met ons team voor dat alle apparatuur werkt en
derzoekers en bedrijven waarin ze gezamenlijk hun
doet wat de specificaties beloven. Want niets is ver-
kennis en kunde delen. Waar wij wel opletten, is dat er
velender voor een wetenschapper of voor een bedrijf
geen wildgroei ontstaat op de diverse apparaten. Een
als bijvoorbeeld stap 7 in het proces mislukt. Dan is
bedrijf wil het liefst niet dat er op een voor hen kritisch
er geen weg terug en moet je weer helemaal opnieuw
apparaat hele afwijkende dingen worden gedaan door
beginnen.’
anderen. Daar houden we r ekening mee. We plannen gelijksoortige processen op dezelfde apparaten.
Dertig processtappen in twee weken. Dan moet je
En als een bedrijf echt helemaal een apparaat voor
goed plannen. Hoe gaat dat in zijn werk? Moet je
zichzelf wil hebben, dan kan het terecht bij High Tech
apparatuur reserveren?
Factory ook hier op de campus.’ (Meer over High Tech
Roelofs: ‘Ja, reserveren gaat via internet. Bedrijven
Factory staat op pagina 12 en 13 van dit magazine.)
nanolab I MESA+ MAGAZINE 21
‘Wij zorgen ervoor dat alle apparatuur werkt en doet wat de specificaties beloven.’ NanoLab MESA+ NanoLab biedt een breed spectrum aan mogelijkheden voor onderzoekers van bedrijven en kennisinstellingen uit Nederland en daarbuiten: - 1250 m2 aan ingerichte cleanrooms met een focus op microsystemen en nanotechnologie. - Volledig toegerust centraal analyselaboratorium. -G especialiseerde laboratoria voor chemische synthese en analyse, materiaalonderzoek en karakterisering.
22
MESA+ MAGAZINE I nanolab
In de cleanroom van MESA+ staan meer dan 250 apparaten. Een van de nieuwste apparaten is de atomic layer deposition cluster tool. Ofwel, de ALD. 10 vragen met 10 antwoorden.
Nieuwe aanwinst: laagjesmaker 1. Naam? Atomic Layer Deposition cluster tool, in de wandelgangen ‘de nieuwe ALD’. 2. Wat kan het apparaat? Gecontroleerd en snel dunne laagjes
houdskosten en gebruik. 7. Financiers? MESA+, NanoLabNL (consortium van bedrijven, overheid en wetenschap).
op een chipoppervlak aanbrengen. En wel zo dat het device niet
8. Afmetingen? 3 meter breed, 5 meter lang, 2 meter hoog.
dichtslibt. Dus kanaaltjes blijven kanaaltjes en nanodraadjes
9. Leverdatum? 23 november 2012, gebruiksklaar op 1 februari
blijven nanodraadjes. Je kunt ook verschillende lagen op elkaar
2013. Het apparaat bestaat uit vijf delen die luchtdicht op
stapelen. Het apparaat is bedoeld voor 100 mm wafers en bouwt
elkaar moeten worden aangesloten. Uiteindelijk heerst er een
laagjes van 0,1 tot 0,5 nanometer per minuut.
laagvacuüm, dus alle compartimenten moeten zorgvuldig met
3. Wie willen dit? Bedrijven en wetenschappers. Vanuit MESA+ is er speciaal iemand aangesteld om drie maanden lang kennis op te doen met het apparaat. Zo kan MESA+ nieuwe gebruikers beter begeleiden. 4. Waarom willen we dit? Je kunt bijvoorbeeld kanaaltjes op een
grote precisie aan elkaar gemonteerd worden. Ook moet het apparaat worden aangesloten op vacuümpompen, elektrische voorzieningen, koelwater en op diverse gasvoorzieningen. 10. Concurrenten? Bij één onze NanoLabNL partner in Eindhoven staan drie of vier vergelijkbare apparaten, maar die worden vooral
device elektrisch geleidend maken en vloeistof met een puls van de
gebruikt voor onderzoek naar procescondities. In MESA+ staan
ene kant naar de andere kant laten stromen. Of je kunt een device
toepassingen centraal. Het maken van een device bestaat uit
in een pil maken die medicatie vasthoudt totdat je van buiten het
meerdere stappen die vaak redelijk snel achter elkaar moeten
lichaam een seintje geeft dat het medicijn mag vrijkomen.
worden uitgevoerd. De nieuwe ALD zorgt dat het NanoLab alle
5. Leverancier? Picosun uit Finland.
veelvoorkomende processtappen voor het maken van devices
6. Aanschafkosten? 1 miljoen euro inclusief btw, exclusief onder
onder één dak heeft.
agenda I MESA+ MAGAZINE 23
MESA+ agenda 2013 Datum
maart
april
mei
juni
juli
Augustus
September
Na am
Groep
Promotor
12
MESA+ colloquium
21
MESA+ technisch colloquium
15
Ana Pinheiro de Melo
IM
Arian Nijmeijer
22
Robert van der Meer
LPNO
Fred Bijkerk
22
Olga Kattan Readi
MST
Kitty Nijmeijer
28
Giri Sripathi
IM
Arian Nijmeijer
09
MESA+ colloquium
19
Hanneke Gelderblom
PoF
Detlef Lohse
19
Sebastian Gonzalez-Briones
MSM
Stefan Luding
18
MESA+ technisch colloquium
25
Hakki Acar
OS
Kobus Kuipers
14
MESA+ colloquium
15
Remco Hartkamp
MSM
Stefan Luding
16
MESA+ technisch colloquium
17
Xin Wan
IMS
Guus Rijnders
11
MESA+ colloquium
18
MESA+ technisch colloquium
28
Arzu Çolak
PIN
Harold Zandvliet
12
Dieter ’t Mannetje
PCF
Frieder Mugele
12
Maarten van Megen
BIOS
Albert van den Berg
25
Emre Yüce
COPS
Willem Vos
25 - 28
COMS 2013
30
Melanie Brasch
BNT
Jeroen Cornelisse
30
Arpita De
BIOS
Albert van den Berg
16
MESA+ meeting 2013
19
MESA+ technisch colloquium
20
Jochen Aulbach
COPS
Ad Lagendijk
26
Vivek Nagendra Prakash
PoF
Detlef Lohse
MESA+ Institute for Nanotechnology I P.O. Box 217 I 7500 AE Enschede I the Netherlands I
[email protected] I www.utwente.nl/mesaplus
