MADE-BY: MARKETING VERSUS WERKELIJKHEID

FEITENONDERZOEK NAAR MADE-BY

MADE-BY: MARKETING VERSUS WERKELIJKHEID

Han van de Wiel Stichting Pequeno, februari 2011 Dorpstraat 40 4851CM Ulvenhout

Inhoudsopgave

Samenvatting Conclusies 1. Inleiding 2. Onderzoeksvragen 3. Onderzoeksmethode 4. MADE-BY volgens MADE-BY 4.1 Wat is MADE-BY? 4.2 Wat doet MADE-BY? 4.3 Hoe werkt MADE-BY? 4.3.1 De Scorekaarten 5. De organisatie MADE-BY 6. De relatie MADE-BY – Solidaridad 7. Communicatie Bijlage 1: MADE-BY in het kort Bijlage 2: Reactie van MADE-BY Bijlage 3: Reactie van Solidaridad Bijlage 4: Reactie Pequeno

3 4 6 6 7 8 8 8 9 11 16 19 20 31 33 35 40

2

Samenvatting De stichting MADE-BY (opgericht in 2004) ondersteunt modemerken bij het verduurzamen van hun productieketens op drie terreinen: sociale omstandigheden, (biologische) katoen en milieubelasting door andere toegepaste materialen. De 36 aangesloten merken (oktober 2010) verbinden zich middels individuele overeenkomsten voor minstens drie jaar aan MADE-BY. Ze zijn verplicht een actieplan op te stellen waarin doelen en middelen zijn geformuleerd voor deze periode. Jaarlijks moeten ze aan MADE-BY hun resultaten rapporteren. Deze rapportages worden niet door MADE-BY getoetst. MADE-BY publiceert deze op zijn openbare website in de vorm van scorekaarten en in het jaarverslag. De modemerken verplichten zich hun prestaties ieder jaar te verbeteren. Voor deelname aan MADEBY bestaan geen minimale eisen: elk bedrijf dat aan bovenstaande voorwaarden wil voldoen, kan lid worden. Deelnemende bedrijven betalen jaarlijks een vergoeding aan MADE-BY. MADE-BY heeft zelf geen standaarden ontwikkeld om het niveau van de sociale omstandigheden, de toepassing van katoen en de milieubelasting te beoordelen. MADE-BY heeft bestaande standaarden ingedeeld in voorkeursvolgordes, aan de hand van door (of in opdracht van) MADE-BY ontwikkelde benchmarks. Controle op naleving van de standaarden berust bij de beheerders van die standaarden. MADE-BY voert zelf geen controles uit. Merken die daadwerkelijk kleding verkopen die voldoet aan de doelen uit de actieplannen, kunnen een unieke code in die specifieke kleding naaien en blauwe knoopjes in álle kleding van dat merk. De code kan op de website van MADE-BY worden ingetoetst en leidt naar de makers van het kledingstuk (track en trace). Op die manier wil MADE-BY de transparantie in de kledingsector vergroten. Volgens MADE-BY leidt dat ertoe dat consumenten en anderen vragen aan de merken stellen. Met de blauwe knoop laat een merk zien dat het bezig is met het verduurzamen van de kleding. De blauwe knoop is onderdeel van de marketing van MADE-BY, dat voor het overige terughoudend communiceert. Ook de aangesloten merken leggen een vergelijkbare terughoudendheid aan de dag. Hoewel MADE-BY transparantie hoog in het vaandel heeft staan, is de werkwijze van MADE-BY voor buitenstaanders in veel gevallen niet transparant. Om te beginnen zijn de licentieovereenkomsten met de merken en hun actieplannen niet openbaar. Op de tweede plaats blijft onduidelijk wat de uitkomsten zijn van de controles van de standaarden in het veld. De toelichting bij de scorekaarten is hiervoor niet toereikend. En op de derde plaats is het track en trace-systeem voor consumenten niet meer dan een marketinginstrument. Het track en trace-systeem voor de deelnemende bedrijven is niet openbaar. Klanten die kleding kopen waarin een blauwe knoop zit genaaid weten dus niet wat ze feitelijk kopen. De suggestie is dat ze kleding kopen die aan de top zit wat betreft arbeidsomstandigheden, biologische katoen en de geringste belasting van het milieu.

3

In de praktijk kan het om bedrijven gaan die nog maar net begonnen zijn hun productie duurzamer te maken en voor de drie criteria aan de onderkant van de markt zitten. MADE-BY is nauw verweven met de ontwikkelingsorganisatie Solidaridad, die het mode-initiatief in 2004 heeft opgericht. Die verwevenheid is er op werkniveau, bestuurlijk en op financieel gebied. Daarnaast is Solidaridad nauw betrokken bij vier modemerken die lid zijn, of zijn geweest, van MADE-BY. Er is dus sprake van belangenverstrengeling.

Conclusies 1. MADE-BY hinkt op twee benen: enerzijds is het een initiatief om de productieketens in de kledingindustrie langzaam maar zeker duurzamer te maken wat betreft arbeidsomstandigheden en het gebruik van katoen en andere materialen. Anderzijds is het een marketinginstrument. Zo kan het gebeuren dat MADE-BY in de marketing/communicatie soms harder loopt dan het initiatief in de praktijk kan waarmaken. Dat gebeurt met name als MADE-BY beweert dat de aangesloten merken duurzaam zijn (in plaats van: bezig zijn duurzamer te worden). Sociaal- en/of milieubewuste kopers van modeartikelen van bij MADE-BY aangesloten merken zullen de indruk hebben dat ze een product kopen dat met respect voor mens en milieu is geproduceerd. De blauwe knoop bevestigt ze in hun keuze. Voor sommige merken klopt die indruk, voor andere niet. 2. MADE-BY heeft transparantie hoog in het vaandel staan. Het is een middel om het initiatief van modemerken geloofwaardig te maken: door openheid van zaken te geven laten ze zien dat ze er nog niet zijn, maar wel hun best doen c.q. op weg zijn. Toch geldt die openheid maar tot op zekere hoogte, waardoor de ambities van MADE-BY oncontroleerbaar zijn voor buitenstaanders. Dit geldt met name op drie terreinen: ten eerste zijn de licentieovereenkomsten en de actieplannen van de aangesloten merken niet openbaar. Een buitenstaander kan dus niet controleren wat het beginniveau (nulmeting) van de merken is en wat ze hebben afgesproken te gaan doen (doelen en middelen). Ten tweede is onduidelijk hoe de controles (auditing) ‘in het veld’ verlopen en wat daarvan de resultaten zijn. Ten slotte het track & trace-systeem zoals dat toegankelijk is voor consumenten: het blijkt een marketinginstrument met een beperkte waarde. Het track en tracesysteem waartoe de modemerken toegang hebben, is niet openbaar. De waarde hiervan valt niet vast te stellen. 3. Er is een sterke verwevenheid van Solidaridad met MADE-BY. Die geldt op bestuurlijk, organisatorisch en financieel niveau. Vandaar dat gesproken kan worden van belangenverstrengeling. 4. Een koper van een ‘MADE-BY’-modeartikel weet niet wat hij of zij koopt. Er is geen garantie dat het modeartikel met respect voor mens en milieu is

4

gemaakt. Er is ook geen garantie dat het betreffende modemerk steeds beter presteert op deze terreinen.

5

1. Inleiding In kledingstukken van 32 (stand van zaken op 27 januari 2011) trendy, voornamelijk kleinere Nederlandse modemerken, zitten kleine blauwe knoopjes genaaid. De kledingmerken zijn aangesloten bij MADE-BY, een stichting die zich ten doel stelt de modewereld te verduurzamen. Stichting Pequeno vindt het belangrijk dat er duurzame producten op de markt komen. Maar het is niet eenvoudig om ‘duurzaam’ te definiëren. Ook MADE-BY lukt dat niet. Op de website staat: “Driven by a commitment to sustainability, our overall mission is to make sustainable fashion common practice. We support fashion brands in implementing good environmental and social standards that can be developed and maintained within a commercial environment.”1 En: “Whether a partner brand wants to take the first step on its sustainable journey or attain the highest standards of global sustainability, we work with them, providing practical support every step of the way.”2 De weg naar duurzaamheid is in deze omschrijving misschien wel belangrijker dan het ongedefinieerde einddoel. Vandaar het belang van transparantie. Dat houdt in dat producenten gevraagd en ongevraagd laten zien waar zij naartoe willen (doel) en vooral waar zij op enig moment staan. Op die manier worden er geen verkeerde verwachtingen gewekt en kunnen klanten zelf een afweging maken. Stichting Pequeno onderschrijft dit belang van transparantie. Verandering van productieprocessen begint met inzicht in de stand van zaken: waar staan we? Dat helpt producenten vervolgstappen te maken. MADE-BY is meer dan een initiatief om producenten te stimuleren op het pad van duurzaamheid, aangezien het daar ook met klanten over communiceert. Tussen werkelijkheid en marketing zit vaak een spanning. In de marketing worden zaken versimpeld en meestal mooier voorgesteld dan ze in feite zijn. Dit spanningsveld is onderwerp van dit onderzoek. Omdat zowel ontwikkelingsorganisatie Solidaridad als MADE-BY worden gefinancierd van publieke middelen, is Pequeno van mening dat dit onderzoek een maatschappelijk belang dient. Tevens is Stichting Pequeno direct-belanghebbende bij MADE-BY, omdat de stichting aandeelhouder is van een van de bij MADE-BY aangesloten merken.

2. Onderzoeksvragen In dit onderzoek benadert Pequeno MADE-BY in eerste instantie met de ogen van een koper van kleding van een bij MADE-BY aangesloten merk.

1 2

www.made-by.org/content/our-mission www.made-by.org/content/made-partnership

6

 

Wat koopt een consument die een kledingstuk koopt met de blauwe MADEBY-knoop? Wat betekent de blauwe MADE-BY-knoop in de praktijk?

Subvragen:  Wat zijn de verplichtingen voor bedrijven die zijn aangesloten bij MADEBY?  Zijn er sancties bij het niet nakomen van de afspraken of bij het verslechteren van de prestaties?  Hoe controleert en beoordeelt MADE-BY de resultaten per bedrijf op het gebied van sociale omstandigheden?  Hoe controleert en beoordeelt MADE-BY de resultaten per bedrijf op het gebied van milieu?  Hoe communiceert MADE-BY naar het grote publiek?  Wat is het budget van MADE-BY voor marketing, monitoring en auditing?  Zit er een gat tussen communicatie en realiteit?  Hoe communiceren bedrijven die zijn aangesloten bij MADE-BY over de inhoud en betekenis van het initiatief? En komt die communicatie overeen met de werkelijkheid?  Wat zijn de banden tussen Solidaridad en MADE-BY?  Hoe zit het bestuur van MADE-BY in elkaar?  Door wie wordt MADE-BY (als projectorganisatie) gefinancierd?

3. Onderzoeksmethode Het onderzoek voor dit rapport is voornamelijk gebaseerd op openbare bronnen (met name toegankelijk middels internet), waaronder de jaarverslagen van MADE-BY. De meeste informatie is verkregen via de Nederlandstalige website www.made-by.nl, die sinds 14 januari 2011 automatisch doorverwijst naar de nieuw gelanceerde Engelstalige site www.made-by.org. In januari was de Nederlandstalige informatie via een omweg nog wel beschikbaar, maar voor de volledigheid is de informatie van de Engelstalige site ook gecontroleerd. Ook de sites van de aangesloten merken zijn bezocht. Er is gebruik gemaakt van brochures van MADE-BY en het boek Clean Clothes van Liesbeth Sluiter3. Omdat MADE-BY nauw gelieerd is aan ontwikkelingsorganisatie Solidaridad, zijn de jaarverslagen 2004 tot en met 2009 en de website van deze organisatie onderzocht. Om meer inzicht in de personele samenstelling en de onderlinge verwevenheid van een aantal onderzochte organisaties te krijgen, is gebruik gemaakt van informatie uit het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Vervolgens is eind 2010 een telefonisch interview gehouden met de toenmalige directeur van MADE-BY en heeft in januari 2011 een gesprek plaats gevonden met de directeur van Solidaridad en de coördinator Katoen van deze organisatie. Dit gesprek had primair tot doel de financiële banden van Solidaridad met MADE-BY te verifiëren. 3

Liesbeth Sluiter. Clean Clothes. A Global Movement to End Sweatshops. Pluto Press, 2009

7

Het feitenonderzoek heeft met tussenpozen plaatsgevonden tussen juni en oktober 2010. Eventuele wijzigingen bij MADE-BY, bijvoorbeeld in het ledenbestand, van na oktober 2010 zijn niet in dit rapport opgenomen. Het rapport is begin februari aan MADE-BY en Solidaridad gestuurd voor reacties. Deze reacties zijn integraal opgenomen als bijlagen 2 en 3. In bijlage 4 gaat Pequeno in op de reacties.

4. MADE-BY volgens MADE-BY 4.1 Wat is MADE-BY? Volgens de website www.made-by.org is MADE-BY “a European not-for-profit organisation with a mission to improve environmental and social conditions in the fashion industry.” MADE-BY omschrijft zich op de website ook als “een overkoepelend label dat modemerken gebruiken om de consument te laten zien dat “hun kleren oké zijn”, dat wil zeggen: “geproduceerd op een duurzame manier”.4 MADE-BY is geen keurmerk, al stelt het jaarverslag 2008 van Solidaridad dat abusievelijk wel.5 De merken van MADE-BY “gebruiken biologische katoen en werken samen met naaifabrieken met een sociale gedragscode”6. MADE-BY is naar eigen zeggen het eerste mode-initiatief dat zich richt op milieu- en arbeidsomstandigheden in de hele productieketen. In Nederland zijn sinds de oprichting, eind 2004, circa 32 kledingmerken bij MADE-BY aangesloten. In het algemeen zijn het kleine merken. In de woorden van Solidaridad-directeur en voorzitter van de stichting MADE-BY Nico Roozen zijn dit de “kleine sterk innoverende” bedrijven7. MADE-BY wil het concept uitrollen naar andere Europese landen en heeft kantoren geopend in Groot-Brittannië en Duitsland. In 2011 wil MADE-BY een kantoor in Scandinavië openen. 4.2 Wat doet MADE-BY Het is de missie van MADE-BY om duurzame kleding gemeengoed te maken. “Het MADE-BY label geeft consumenten zekerheid dat een merk al het mogelijke doet om met respect voor mens en milieu te produceren. MADE-BY adviseert en ondersteunt modebedrijven bij het geleidelijk verbeteren van de sociale, economische en ecologische omstandigheden in de hele productieketen van hun collecties. MADE-BY 4

MADE-BY in het kort, p. 1, Amsterdam 2007. De link van dit rapport, https://www.madeby.nl/downloads/madebykort.pdf, werkt alleen in Internet Explorer, mits de waarschuwing over het beveiligingscertificaat wordt genegeerd. Het document staat niet op de Engelstalige site. Omdat het een belangrijk document is, is het als bijlage toegevoegd aan dit onderzoek. 5 www.solidaridad.nl/files/Jaarverslag_2008_internetversie.pdf, p. 4 6 MADE-BY in het kort, p. 1 7 Jaarverslag MADE-BY 2005, p. 11 (De jaarverslagen van MADE-BY staan niet op de nieuwe Engelstalige site, maar zijn nog wel op internet te vinden op beveiligde sites. Links daarnaar werken niet).

8

ondersteunt fabrikanten bij het verkrijgen van sociale of milieu certificaten en bij het inkopen van duurzame materialen zoals biologische katoen via het MADE-BY netwerk van boeren, spinners en stoffenfabrikanten.”8 De MADE-BY-site vermeldt ook dat MADE-BY de markt voor duurzaam geproduceerde kleren wil vergroten door modemerken te ondersteunen bij het “opschonen van hun maakproces”; door “wereldwijd verantwoorde productieketens te bouwen” en door de consument ruime keus te geven aan” mode die geproduceerd is met respect voor mens en milieu.”9 4.3 Hoe werkt MADE-BY? De modemerken die zich aansluiten bij MADE-BY tekenen een licentieovereenkomst en betalen MADE-BY jaarlijks een licentiefee (vergoeding) van 0,1 procent van de waarde van de verkochte kledingstukken, met een minimum van 2000 euro en een maximum van 35.000 euro. Merken die daadwerkelijk kleding in de winkelcollecties hebben die sociaal en/of duurzaam zijn geproduceerd – volgens de criteria van MADE-BY - betalen minimaal 1000 euro en maximaal 50.000 euro vergoeding. MADE-BY ondersteunt de merken bij het opschonen van hun maakproces en stelt samen met de merken de strategie- en actieplannen op om dit te bereiken. “We geven advies en bouwen samen met Solidaridad, expert op het gebied van fair trade en milieu, productieketens waar een kledingstuk van begin tot eind op een duurzame manier gefabriceerd kan worden.” Hieruit kunnen “indien nodig” programma’s voortkomen ter verbetering van sociale en milieuomstandigheden in de productieketen, “die worden aangepast aan de wensen van het merk.”10 Alle kledingmerken die de intentie hebben duurzaam te worden, kunnen lid worden, van bedrijven die net beginnen tot bedrijven die voor het ‘hoogste’ gaan. De website schrijft hierover: “Whether a partner brand wants to take the first step on its sustainable journey or attain the highest standards of global sustainability, we work with them, providing practical support every step of the way.”11 Tijdens een telefonisch gesprek met de toenmalige directeur van MADE-BY lichtte hij deze keuze als volgt toe: “Minimumcriteria voor bedrijven om mee te doen zijn er niet, om de eenvoudige reden dat we niet weten hoe je dat zou moeten doen. Moet je eisen dat een kledingmerk 10 procent van de kleding met biokatoen laat maken? Dan zou C&A nooit lid kunnen worden, terwijl dat toch de grootste afnemer van biokatoen ter wereld is. Er is voor C&A niet eens voldoende biokatoen op de markt om aan die eis van 10 procent te voldoen. Bovendien willen we bedrijven niet ontmoedigen om mee te doen. Een minimum is ook niet nodig, omdat we volledige transparantie van de bedrijven eisen. De scorecard wordt ieder jaar gepubliceerd, zodat de resultaten zichtbaar zijn per bedrijf en ze vragen kunnen krijgen van klanten. Wij merken dat

8

www.made-by.nl/madeby_missie.php?lg=nl MADE-BY in het kort 10 Jaarverslag MADE-BY 2007, p. 13 11 www.made-by.org/content/made-partnership 9

9

bedrijven steeds zenuwachtig worden als we de gegevens voor de scorekaarten opvragen.”12 De basis van de samenwerking in MADE-BY is certificering van de productieketen, dat wil zeggen onafhankelijke controle op sociale en milieuverbetering13. Maar met alleen ‘controle’ komen we er niet, stelt de voorzitter van het stichtingsbestuur Roozen. “Teveel audits hebben te weinig verandering gebracht. Het is van belang dat modebedrijven hun orders bij voorrang plaatsen bij producenten die serieus werken aan verandering als incentive voor verandering, dat productieorders beter gespreid worden over het jaar om de druk op overwerk weg te nemen, dat er betere prijzen betaald gaan worden om de internalisatie van sociale en milieukosten mogelijk te maken en dat maatschappelijke organisaties actief betrokken worden bij het creëren van een enabling environment. Bovendien moet de ambitie van verduurzaming de gehele keten betreffen en bijvoorbeeld niet alleen het naaiatelier zoals bij de meeste certificeringsprogramma’s het geval is. MADE-BY staat voor een ketenbenadering: van grondstof tot eindproduct”14. De werkwijze is als volgt: nadat een merk de licentieovereenkomst met MADE-BY heeft ondertekend, maakt MADE-BY een analyse van de productieketen. Samen met het merk bepaalt MADE-BY vervolgens de verbeterstrategieën voor de toekomst. Deze worden vastgelegd in het actieplan. Gedurende het jaar wordt de voortgang van dit actieplan gecontroleerd en waar nodig bijgestuurd. Aan het eind van elk kalenderjaar bekijkt MADE-BY of de doelstellingen gehaald zijn. De resultaten worden vertaald naar scorekaarten die op de website en in het jaarverslag worden gepubliceerd15. In 2009 waren van alle aangesloten modemerken actieplannen opgesteld. De actieplannen zijn niet openbaar beschikbaar. Volgens de licentieovereenkomst heeft een aangesloten merk een aantal verplichtingen.  de sociale en ecologische condities in de hele keten moeten jaarlijks verbeteren. De doelen en interventies moeten zijn vastgelegd in een actieplan.  het merk moet ten behoeve van de scorecard exacte cijfers aan MADE-BY leveren over het aantal geproduceerde kledingstukken (door alle toeleveranciers) en de gebruikte materialen.  het aangesloten merk betaalt jaarlijks een vergoeding aan MADE-BY. In de licentieovereenkomst staan geen sancties of boetes bij het niet nakomen van afspraken. Volgens toenmalig directeur Huis in ’t Veld van MADE-BY is het mogelijk af te wijken van de verplichting tot jaarlijkse verbetering. “Bedrijven zijn gehouden aan een jaarlijkse vooruitgang. Tenzij er sprake is van overmacht. Dus bij achteruitgang ten opzichte van het voorafgaande jaar kijken we naar de reden. Een goede reden accepteren we, maar bij het niet nakomen van de overeenkomst 12

Persoonlijke communicatie Mark Huis in ’t Veld, toenmalig directeur van MADE-BY, 11 oktober 2010 13 Jaarverslag MADE-BY 2007, p. 8 14 Idem p. 8-9 15 Idem p. 16

10

beëindigen we het contract. Dat is in 6 jaar tijd 3 keer gebeurd. Bij kleine bedrijven zie je meer jaarlijkse schommelingen dan bij grote. Van Kuyichi ging de Peruaanse leverancier failliet. Kuyichi heeft contact met ons gezocht en wij vonden het voortbestaan van het merk belangrijk.16 Dus hebben we ze geadviseerd zo snel mogelijk een andere leverancier te zoeken. Dat is gebeurd. Biokatoen kun je bestellen, arbeidsomstandigheden niet. Het nadeel is dat bijna alle aangesloten merken klein zijn, en dus geen grote invloed hebben in de keten. Het volume is bepalend voor de invloed in de keten.”17 Meningsverschillen tussen MADE-BY en een aangesloten modemerk moeten worden voorgelegd aan de rechtbank in Utrecht. Het veldwerk dat komt kijken bij het verbeteren van milieu- en arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie wordt uitgevoerd door managers producentenontwikkeling van ontwikkelingsorganisatie Solidaridad en door internationaal erkende keurmerken (zoals SA8000 en EKO)18. MADE-BY maakt plannen van aanpak per merk: strategische handleidingen (die) zijn bedoeld om de verduurzaming van het productieproces per merk uit te stippelen en controleren19. In het plan van aanpak staan de verbeteringen van sociale en milieuomstandigheden omschreven in doelen en acties, zoals: het verplaatsen van de productie naar SA 8000-leveranciers, het ondersteunen bij certificering van bestaande leveranciers, het gebruik van meer biokatoen of gerecycled fleece en het testen van een milieuvriendelijk verfproces. Om de continuïteit van het verbeteringsproces te waarborgen, evalueert MADE-BY aan het eind van ieder jaar de behaalde resultaten en stelt het nieuwe doelen.20 Inmiddels bestaan er leveranciersnetwerken in India, Peru, Noord-Afrika en China tot Turkije en Oost-Europa. Deze netwerken bevatten biologische katoenprojecten, spinners en naaiateliers, maar ook lokale NGO’s, vakbonden en experts op het gebied van sociale en milieu omstandigheden. Dankzij deze netwerken zegt MADE-BY in staat te zijn fabrikanten te ondersteunen bij het verkrijgen van een certificering en om de juiste leveranciers te vinden van biologische katoen.21 De licentieovereenkomst maakt deel uit van een partnerschapovereenkomst en is niet openbaar toegankelijk. Op verzoek heeft Pequeno een overeenkomst toegestuurd gekregen, met de toevoeging dat deze niet voor publicatie is bestemd.22 Volgens toenmalig directeur Huis in’t Veld van MADE-BY zijn de licentieovereenkomsten inhoudelijk volkomen identiek. “Als we ooit iets wijzigen, dan moeten we daarvoor eerst toestemming hebben van het stichtingsbestuur.”23 16

Opmerking Pequeno: Kuyichi is opgericht door Solidaridad en Solidaridad is aandeelhouder van Kuyichi. 17 Persoonlijke communicatie Mark Huis in ’t Veld, 14 oktober 2010 18 Jaarverslag MADE-BY 2006, p. 10 19 Jaarverslag MADE-BY 2005, p. 22 20 Idem p. 22 21 MADE-BY in het kort 22 Persoonlijke communicatie Mark Huis in ’t Veld, 14 oktober 2010 23 Idem

11

4.3.1 De Scorekaarten MADE-BY concentreert zich bij het verduurzamen van de productieketens op drie onderwerpen: het gebruik van gecertificeerde biologische katoen, arbeidsomstandigheden en de milieubelasting van gebruikte materialen. De resultaten per modemerk worden jaarlijks verwerkt in scorekaarten, die toegankelijk zijn via de website en het jaarverslag. De scorekaarten beslaan een periode van een jaar, van 1 januari tot 31 december. Alleen van de merken die gedurende die hele periode aangesloten waren bij MADE-BY worden scorekaarten gepubliceerd.24 Voor 2009 publiceerde MADE-BY de scorekaarten van 24 modemerken. Biologische katoen MADE-BY stimuleert het gebruik van biologisch geteelde katoen, omdat biologische katoenboeren met organische mest werken en aan natuurlijke gewasbescherming doen. Volgens de website steunt MADE-BY op dit moment biologischekatoenprojecten in Peru, India, China, Senegal en Benin. “De merken (bedoeld wordt: die zijn aangesloten bij het MADE-BY-initiatief; Pequeno) verwerken deze katoen in hun collecties en betalen een prijs die de extra kosten dekt.”25 Bij de beoordeling van het gebruik van biologische katoen onderscheidt MADE-BY biokatoen, ‘in conversie katoen’ en conventionele katoen, al maakt MADE-BY voor het meten van de resultaten geen onderscheid tussen biologische en in conversie katoen. Biologische katoen is afkomstig van planten die niet genetisch gemanipuleerd zijn en geteeld zonder het gebruikt van kunstmest of pesticiden. Deze katoen is gecertificeerd volgens de IFOAM-normen, de International Federation of Organic Agriculture Movements. MADE-BY definieert conversie katoen als katoen die is geteeld op land waarop pas recentelijk op biologische wijze verbouwd wordt (doorgaans minder dan 2 of 3 jaar). Hierdoor kunnen er, ondanks dat er geen chemicaliën of kunstmest gebruikt wordt, sporen van chemicaliën in de grond zitten. Conventionele katoen is mogelijk geteeld met gebruikmaking van kunstmest en pesticiden en kan afkomstig zijn van genetisch gemanipuleerde planten. Onduidelijk is of en hoe MADE-BY controleert of laat controleren welke katoen de merken gebruiken. Arbeidsomstandigheden De arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie zijn vaak slecht en de lonen laag. De merken van MADE-BY werken “waar mogelijk”26 samen met fabrikanten die zich houden aan de door de ILO (International Labour Organization) opgestelde minimumeisen. Dat betekent dat de gezondheid en veiligheid van werknemers worden gewaarborgd, er geen kinderen werken, een leefbaar loon wordt betaald, de werktijden menselijk zijn en werknemers lid mogen zijn van een vakbond. In India, Peru en Tunesië heeft MADE-BY naaifabrieken begeleid naar het Social Accountability 8000-keurmerk.27 24

Jaarverslag MADE-BY 2006, p. 23 MADE-BY in het kort 26 MADE-BY in het kort 27 Jaarverslag MADE-BY 2005, p. 5 25

12

In het document Benchmark for Social Standards28 (24 pagina’s) van maart 2008 beschrijft MADE-BY de eigen benchmark die het heeft ontwikkeld om de 6 belangrijkste internationale sociale gedragscodes te beoordelen, die alle zijn gebaseerd op normen van de ILO (International Labour Organization) inzake kinderarbeid, salaris, werktijden, lidmaatschap van vakbonden en veiligheid op de werkplek. Op basis daarvan is een voorkeursvolgorde vastgesteld van vier klassen. Dat gebeurt door aan 8 criteria en 27 indicatoren gewogen scores toe te kennen. De weegfactor per indicator varieert van 1 tot 5. Klasse A (hoogste): ETI, SA8000, FWF + laag-risicolanden Klasse B: FLA, BSCI Klasse C: WRAP Klasse D (laagst): niet geclassificeerd In het document wordt de ratio van de weegfactor niet toegelicht. Onduidelijk is ook wie het Benchmarkdocument heeft opgesteld. Solidaridad, de organisatie waaronder MADE-BY valt, is nauw betrokken bij twee van de beoordeelde sociale codes: BSCI en SA8000.29 In het document wordt deze connectie niet vermeld. De controle (auditing) of bedrijven zich houden aan de sociale gedragscodes (standaarden) is in handen van die gedragscodes zelf, zoals FWF en SA8000. Bedrijven die niet geclassificeerd zijn (klasse D) worden dus niet gecontroleerd door inspecteurs van een gedragscode noch door MADE-BY/Solidaridad. Milieubelasting materialen In de acht pagina’s tellende Environmental Benchmark for Fibres30 (juli 2009) wordt de verwerking van een groot scala aan grondstoffen vergeleken op onder andere het gebruik van pesticiden, chemicaliën, watergebruik en energieverbruik. De Environmental Benchmark for Fibres is slechts in een ingekorte versie te vinden op de website: de uitgebreide versie is alleen beschikbaar voor leden van het MADE-BYnetwerk. Deze uitgebreide versie, of delen daarvan, mag alleen openbaar gemaakt worden na voorafgaande toestemming van Brown & Wilmanns Environmental LLC die de benchmark heeft opgesteld voor MADE-BY. De benchmark vergelijkt 21 natuurlijke en kunstvezels aan de hand van 6 criteria die ieder een weegfactor krijgen. De 6 criteria zijn de uitstoot van broeikasgassen, humane toxicologie, ecotoxiciteit, energieverbruik, waterverbruik en landgebruik. De 28

Op de voormalige site www.made-by.nl was de benchmark te downloaden via www.made-by.nl/downloads/BenchmarkSocialStandards0803.pdf. De nieuwe Engelstalige site bevat alleen een samenvatting van de benchmark (http://new2.made-by.org/sites/default/files/benchmarks/pdf/Benchmark_social_summary_0.pdf) die een link bevat (http://www.made-by.nl/downloads.php?lg=en) naar de volledige versie. Deze link leidt tot een foutmelding (27 januari 2011). 29 Zie www.solidaridadnetwork.org/content/history 30 http://new2.madeby.org/sites/default/files/benchmarks/pdf/Benchmark_environmental_condensed.pdf

13

hoogste weegfactor krijgen de criteria waarvan de impact een globaal effect is dat bovendien direct meetbaar is. Bij grondstoffen onderscheidt de benchmark de volgende 5 klassen: Klasse A (hoogste): gerecycled katoen, gerecycled Nylon6, gerecycled Polyester, biologische hennep, biologische vlas (linen) Klasse B: Tencel® (een lyocell product), biologische katoen Klasse C: conventionele hennep, ramie, PLA, conventionele vlas (linnen) Klasse D: virgin Polyester, Poly-acryl, rayon viscose Klasse E (laagst): conventionele katoen, virgin Nylon6, rayon, bamboe viscose, wol, generic rayon Niet geclassificeerd: materialen die (nog) niet in de benchmark zijn opgenomen. MADE-BY is van plan deze materialen in de toekomst onder te brengen bij een van de 5 klassen. Onduidelijk is hoe MADE-BY zijn Environmental Benchmark controleert of onafhankelijk laat controleren. Sociaal beleid in ontwikkelingslanden De website van MADE-BY bevat ook het document MADE-BY social policy in developed countries31, opgesteld door Edwin Koster in maart 2007. Het document somt 35 landen op waarin de sociale rechten van werknemers in de kledingindustrie voldoende worden beschermd, zodat daar geen sociale audits nodig zijn. Het idee achter deze lijst is dat de schaarse middelen voor auditing beter besteed kunnen worden in ontwikkelingslanden, waar de behoefte en toegevoegde waarde duidelijker is. Track & Trace In 2005 is MADE-BY gestart met de ontwikkeling van een track & trace-systeem, dat de productie van katoen tot eindproduct transparant maakt en de gecertificeerde herkomst van kleren kan aantonen. Het track & trace-systeem richt zich enerzijds op producenten en modemerken, anderzijds is het een marketinginstrument dat de consument in staat stelt na te gaan waar door wie een bepaald kledingstuk is gemaakt. Producenten - Elke schakel in de productieketen verwerkt gegevens over zijn productie in de database en stuurt die door naar de volgende schakel. De merken zelf hebben zo direct toegang tot productiegegevens van de leveranciers in de keten. MADE-BY controleert of elke partij zijn gegevens invoert en of de certificaten aanwezig zijn waaruit blijkt dat duurzame materialen gebruikt zijn en/of onder goede sociale omstandigheden is gewerkt. De schakels controleren elkaar op de inhoud van de leveringen. Een katoenspinner die vijf balen katoen aangeleverd krijgt van de katoenboer, controleert of er ook in het track & trace-systeem vijf balen zijn ingevoerd. Via de MADE-BY-code (op hangtag of waslabel) is “precies” te achterhalen waar een kledingstuk is gemaakt en door wie.32 Met track & trace laten de merken aan de consument zien dat een bepaald kledingstuk duurzaam geproduceerd is 31 32

http://new2.made-by.org/sites/default/files/benchmarks/pdf/Benchmark_developed_countries.pdf Jaarverslag MADE-BY 2006, p.14

14

(biologische grondstoffen en/of onder goede sociale omstandigheden). In 2008 werkten zes modemerken met het track en trace-syteem en 27 partijen in de keten33. Een jaar later werkten eveneens zes modemerken met het T&T-systeem en 20 partijen in de keten.34. Een reden voor deze vermindering geeft het jaarverslag niet. Consumenten - De consument kan op de consumentenpagina van de website van MADE-BY met behulp van de code op het kledinglabel nagaan wie de makers zijn van het kledingstuk. In het jaarverslag 2006 wordt uiteengezet hoe het track en tracesysteem voor consumenten werkt: “1. Je tikt de MADE-BY-code in. 2. Je wacht een paar seconden terwijl in het systeem wordt gezocht naar de bijbehorende productgeschiedenis. 3. Je ziet precies waar en door wie een kledingstuk is gemaakt. Deze realtime technologie is speciaal voor MADE-BY ontwikkeld. Ons track & tracesysteem is een wereldprimeur!”35 MADE-BY en partner Solidaridad zorgen ervoor dat de consumentenpagina van track & trace steeds is bijgewerkt met foto’s en teksten van de leveranciers. Wie de naam van een kledingmerk en een bijhorende code invoert op de MADE-BY komt uit bij testimonials van verschillende mensen in de keten, van de directeur van het modemerk tot de katoenplukker in land X. Harde informatie ontbreekt. Een echte track en trace is dit dus niet. De zwakte van het systeem is dat de koper van een kledingstuk pas na aankoop, thuis, kan zien hoe het zit met het kledingstuk dat hij heeft gekocht, mits hij de beschikking heeft over een computer. Onlangs voerde Pequeno als steekproef een paar codes in die op een Fair&Co label stonden van enkele nieuw gekochte kledingstukken. Geen van deze codes leverden een zoekresultaat op. Bij navraag bleek dat de resultaten gezocht moesten worden onder het merk ‘100% Organic’. Blijkbaar waren de gegevens van deze kledingstukken niet onder het juiste merk ingevoerd. Zo levert het systeem voor de consument dus niet de gewenste informatie en transparantie op. Dat track en trace voor consumenten een marketinginstrument is, erkent directeur Nico Roozen van Solidaridad in een radio-interview van 18 augustus 2009. “(Het) is natuurlijk zo dat de katoen die hij (bedoeld wordt: de persoon die volgens de website de katoen voor een specifiek kledingstuk heeft geplukt; Pequeno) persoonlijk plukt in een hele grote massa in een fabrieksproces verder gaat. Wat wél waar is, wat absoluut een claim is die gerechtvaardigd is, (is) dat we met dit track en trace systeem het product traceerbaar hebben gemaakt. Dus het is 100 procent zeker dat de katoen van dit t-shirt geproduceerd is door die coöperatie van boeren, Oro Blanco in Peru, en dat het de weg heeft afgelegd die aangegeven wordt op de website.”36 Blauwe knoop 33

Jaarverslag MADE-BY 2008, p. 14 Jaarverslag MADE-BY 2009, p. 10 35 Jaarverslag MADE-BY 2006, p. 13-14 36 http://kassa.vara.nl/radio/afspeelpagina/fragment/biologische-katoenen-kleding/speel/1 34

15

De merken die zijn aangesloten bij MADE-BY zijn te herkennen aan een blauwe knoop. “Als je hem ziet weet je dat het merk op een mens- en milieuvriendelijke produceert.”37 Elders (zie bijvoorbeeld de jaarverslagen) stelt MADE-BY dat de betekenis van de blauwe knoop betekent: “dit kledingstuk is oké”.38 Tot voor kort konden ook consumenten de knoop bestellen en hem zichtbaar in hun kleding naaien.39 Tijdens de duur van dit onderzoek van Pequeno naar MADE-BY is die mogelijkheid komen te vervallen, al dook hij in oktober 2010 weer op in het blad ESTA.40 Volgens toenmalig directeur Huis in ’t Veld mag een merk de blauwe knoop alleen gebruiken als het echt duurzame kleding in zijn collectie heeft.41 “Claudia Sträter bijvoorbeeld had nog niks op dit vlak, is nu bezig, maar krijgt die blauwe knoop pas als ze duurzame kleding hebben die aan de criteria voldoet.”42 De knoop mag vervolgens wel in alle kleding van het betreffende merk worden genaaid: “We zijn namelijk geen productielabel maar een merklabel.”43 De blauwe knoop is geen keurmerk, want de garantie dat collecties “100% schoon en sociaal zijn”, kunnen de merken van MADE-BY “nu nog niet geven”.44 Op de website wordt de betekenis als volgt omschreven: “(…) the Blue Button and MADEBY Swing Tag does not imply that a particular garment is sustainable, but rather that the brand is working towards step-by-step sustainable improvements throughout the entire collection.”45 Een kledingstuk doorloopt tientallen stadia voordat het in de winkel hangt en de merken beschikken niet over de macht of de middelen om al die stappen in één keer te veranderen. Wat ze wél kunnen, “is de deur naar het maakproces wijd openzetten”.46 Dat doen ze op hun website en die van MADE-BY, in het jaarverslag van MADE-BY en door hun productiegegevens te koppelen aan het MADE-BY track & trace systeem. Via dit systeem kan de consument zien waar en door wie een kledingstuk is gemaakt en welke weg het heeft afgelegd. Alleen de makers van de kleding kunnen vertellen hoe het is om zonder pesticiden katoen te verbouwen of wat het betekent om een fatsoenlijk loon te krijgen.

5. De organisatie MADE-BY Bestuur 37

MADE-BY in het kort Zie onder meer Jaarverslag MADE-BY 2006, p. 13 39 www.cbf.nl//Uploaded_files/Jaarverslagen/jaarverslag2005Solidaridad1161076809.pdf, p. 26 40 www.made-by.org/sites/default/files/presscoverages/pdf/2010-10-14%20ESTA.pdf 41 In de licentieovereenkomst staat dat een aangesloten merk zich onthoudt van communicatie over MADE-BY totdat de eerste sociale en/of duurzame artikelen in de winkelcollectie is opgenomen. 42 Persoonlijke communicatie, 11 oktober 2010 43 Idem 44 MADE-BY in het kort 45 www.made-by.org/content/made-bys-blue-button-and-swing-tag 46 Idem 38

16

MADE-BY is een stichting. Het 6-koppige bestuur van de stichting MADE-BY kent een multistakeholdersamenstelling, met daarin vertegenwoordigers van deelnemende modemerken, producenten en maatschappelijke organisaties.47 Het bestuur komt minstens 4 keer per jaar bijeen. MADE-BY kent geen toezichthoudend orgaan. In de loop van 2010 zal er een adviesraad worden opgericht, bestaande uit externe experts die MADE-BY minstens eens per jaar zullen adviseren over de expansie van de organisatie.48 De merken in het bestuur werden in 2005 vertegenwoordigd door Tony Tonnaer (Kuyichi) en Fons Cohen (Imps & Elfs), de producenten door Patricio Luzanto (Limatex, Peru) en Mans Lanting (Chetna Organic, India) en de maatschappelijke organisaties door Nico Roozen (Solidaridad, voorzitter) en Rebecca Callahan-Klein (Organic Exchange, bij afwezigheid vertegenwoordigd door Mark Prosee). In 2006 en 2007 is in de bestuurssamenstelling geen verandering gekomen. Het jaarverslag van 2008 meldt dat er drie vervangende leden zijn gekozen in het bestuur, voor een periode van 3 jaar. Sinds 2008 is Sune Bjerregaard (Jackpot, IC Companys, Denemarken) nieuw in het bestuur voor de merken. Tony Tonnaer is het vervangende lid voor de merken. De producenten worden vertegenwoordigd door Arun Ambatipudi (Chetna Organic, India) en Gert Drost (Franky&Ricky, Peru). Plaatsvervangend lid is John Reuben (Swamidoss, Century Apparel, India). De maatschappelijke organisaties zijn vertegenwoordigd door Nico Roozen (Solidaridad, voorzitter), Andy Salm (Organic Exchange, USA) en plaatsvervangend lid is Alexandra Perschau (PAN Germany, Duitsland). In 2009 heeft het bestuur in dezelfde samenstelling gefunctioneerd als in 2008. In de samenstelling van het stichtingsbestuur springen twee zaken in het oog. Om te beginnen dat Nico Roozen van Solidaridad sinds de oprichting bestuursvoorzitter is. Roozen is daarnaast directeur van Solidaridad, voorzitter van de Raad van Commissarissen van Kuyichi Europe B.V. (lid van MADE-BY), lid van de adviesraad van SAI (SA8000) en lid van het overleg van stakeholders van het Business Social Compliance Initiative (BSCI).49 Uit stukken die zijn opgevraagd bij het handelsregister van de Kamers van Koophandel blijkt dat Roozen bovendien bestuurder is van de Coöperatie van Fair & Co Producenten B.A., die tot doel heeft de belangen te behartigen van de producenten voor dit merk, bestuurder van Kuyichi International (enig aandeelhouder van Kuychi Europe B.V.) en commissaris van Fair Fashion Holding B.V.50 Fair Fashion Holding is aandeelhouder van twee 47

Jaarverslag MADE-BY 2005, p. 30 Jaarverslag MADE-BY 2009 49 www.solidaridad.nl/files/Jaarverslag_2009_23-4_DEF.pdf, p. 74 50 Doel van deze B.V. is het “in- en uitvoeren van textielproducten die zijn geproduceerd op basis van de eerlijke handels (fair trade) principes, het in- en verkopen van deze textielproducten onder de naam M’Braze, het bieden van private label service aan producenten van vorenbedoelde textielproducten, het bieden van productiemogelijkheden.” Bron: Uittreksel uit het handelsregister van de Kamers van Koophandel, dossier 30213701. 48

17

modemerken die aangesloten zijn bij MADE-BY (Fair & Co) of zijn geweest (M’Braze; dit merk bevond zich tijdens het onderzoek in liquidatie). Op de tweede plaats valt op dat producenten uit ontwikkelingslanden zwak zijn vertegenwoordigd. Mans Lanting is een Nederlander die als consultant heeft gewerkt voor Chetna Organic. Gert Drost is eveneens een Nederlander en directeur van Fair & Co. Bij drie door Solidaridad opgerichte modemerken (Kuyichi, Imps & Elfs en Fair & Co) zijn coöperaties van producenten opgericht, die aandeelhouder zijn van de betreffende onderneming. Meerdere bestuurders van deze coöperaties cq. aandeelhouders zijn medewerkers van het Nederlandse kantoor van Solidaridad en/of staan daar op de loonlijst.51 Werkorganisatie De werkorganisatie bestaat volgens de jaarverslagen uit stafleden van MADE-BY en Solidaridad. In 2008 komen er werkorganisaties bij in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. In 2009 staan er in totaal 22 mensen op de loonlijst.52 Volgens Solidaridad is het een misverstand dat haar werknemers in het jaarverslag van MADE-BY staan opgenomen in de werkorganisatie (zie hoofdstuk 6). De taakverdeling en de verhouding tussen MADE-BY en Solidaridad wordt niet duidelijk gemaakt in de jaarverslagen. Financiën De inkomsten van MADE-BY groeiden van 355.044 euro in 2004 naar 1.170.000 euro in 2009. Tabel 1: Baten en lasten MADE-BY 2004-2009 Baten (€) Lasten (€) 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Subsidie

Licentiefee

Salariskosten

Kantoorkosten

Reiskosten

Communicatie

Track & Trace

334.430 423.265 471.903 525.284 729.985 878.918

0 29.377 51.836 90.314 162.486 233.942

71.920 277.654 284.306 362.638 461.851 764.175

42.956 53.920 47.248 64.589 123.771 111.559

558 15.165 7.823 11.797 27.731 36.709

212.754 106.146 181.054 176.063 274.388 232.298

6.856 1.213 8.095 10.023 12.506 18.502

MADE-BY blijkt grotendeels afhankelijk van subsidies. Ze vormen rond de 80 procent van de totale baten. In de jaarverslagen wordt niet vermeld wie de subsidieverstrekkers zijn. De licentiefee groeit ieder jaar en beslaat inmiddels meer dan een vijfde van de baten. De uitgaven voor communicatie worden niet toegelicht in de jaarverslagen. De uitgaven voor track & trace zijn laag. Een verklaring hiervoor geven de jaarverslagen 51

Uittreksels uit het handelsregister van de Kamers van Koophandel, dossiers 34160698, 30189570 en 30216767 52 Jaarverslag MADE-BY 2009, p. 43

18

niet. Uitgaven voor monitoring en auditing staan niet als zodanig op de balans. Mogelijk omdat dit werk wordt uitgevoerd door Solidaridad.

19

6. De relatie MADE-BY – Solidaridad MADE-BY is in 2004 opgericht door Solidaridad.53 Er zijn nog steeds stevige banden tussen beide organisaties op bestuurlijk, financieel en organisatorisch niveau. De voorzitter van het stichtingsbestuur van MADE-BY is al sinds de oprichting Nico Roozen, de directeur van Solidaridad. In minstens vier van de bij MADE-BY aangesloten merken heeft Solidaridad financiële belangen: Kuyichi, Imps & Elfs, Fair & Co en 100% Organic Cotton (dit gold ook voor M’Braze, maar dat merk is inmiddels niet meer op de markt). Het personeel van MADE-BY bestaat volgens de jaarverslagen van MADE-BY voor ongeveer de helft uit werknemers van Solidaridad. Volgens Solidaridad is er geen sprake van dat haar werknemers onderdeel uitmaken van de werkorganisatie van MADE-BY en berust de ‘dubbele vermelding’ op een misverstand.54 Solidaridad zaait zelf verwarring over de relatie met MADE-BY, door op de eigen website te spreken van ‘onze merken en keurmerken’ (cursief door Pequeno).55 Solidaridad ondersteunt MADE-BY met jaarlijkse substantiële giften. De directe bijdragen van Solidaridad aan MADE-BY (tabel 2, tweede kolom) zijn bedragen die Solidaridad krijgt in het kader van het Medefinancieringstelsel (MFS) van de Nederlandse overheid. Deze bedragen worden een-op-een doorgestort naar MADEBY.56Volgens de jaarverslagen van Solidaridad is de financiële betrokkenheid als volgt:

53

www.cbf.nl//Uploaded_files/Jaarverslagen/jaarverslag2005Solidaridad1161076809.pdf, p. 26 Interview met Nico Roozen en Janet Mensink van Solidaridad, 6 januari 2011 55 www.solidaridad.nl/merken/merken-keurmerken 56 Interview met Nico Roozen en Janet Mensink 54

20

Tabel 2: Financiële bijdragen Solidaridad aan MADE-BY (€) 2004 2005 2006 2007

Solidaridad direct aan MADEBY 480.000 350.000 225.000 442.791

2008 2009

264.333 Onbekend

Additioneel onbekend 57 5.750 (China) 58 150.000 (China) 59 20.000 (India) 60 16.911 (onderzoek) 61 118.000 (China) 62 100.596 63 onbekend

Bronnen: Jaarverslagen Solidaridad 2004 t/m 2009 Van 2007 t/m 2009 ontving Solidariad een jaarlijkse subsidie van de Europese Unie van 81.925 euro voor het introduceren van MADE-BY in Duitsland.64 In totaal 245.775 euro. Een geldstroom die niet in de jaarrekeningen van Solidaridad is terug te vinden, betreft de ondersteuning van fabrieken/producenten in ontwikkelingslanden die kleding leveren voor merken van MADE-BY.65 Tussen 2007 tot en met 2010 ging het volgens Solidaridad in totaal om een bedrag van 440.307 euro.

7. Communicatie MADE-BY communiceert met name via de website. In de beginfase van MADE-BY is ook gebruik gemaakt van magazines, maar tijdens het onderzoek is niet gebleken dat die nog worden uitgegeven. MADE-BY communiceert ook indirect via de aangesloten merken. Zij dragen het label eveneens uit. Gebleken is dat ze dit niet erg 57 www.cbf.nl//Uploaded_files/Jaarverslagen/jaarverslag2005Solidaridad1161076809.pdf, p. 48. “Identificatie Made-By-katoen en -textiel in China” 58 www.cbf.nl//Uploaded_files/Jaarverslagen/jaarverslag2006Solidaridad1174901774.pdf, p. 59. “Social Accountability International (SAI) (USA). Duurzame ketenontwikkeling MADE-BY-bedrijven in China” 59 www.cbf.nl//Uploaded_files/Jaarverslagen/Jaarverslag2007Solidaridad1206024461.pdf, p. 37. “Kennisoverdracht en assistentie bij implementatie van MADE-BY gerelateerde acties (sociale certificering, milieucertificering, track & trace)” 60 Idem. “Onderzoek naar duurzaamheidsaspecten leerproductie Argentinië en mogelijkheid voor opzetten MADE-BY-keten” 61 www.cbf.nl//Uploaded_files/Jaarverslagen/Jaarverslag2007Solidaridad1206024461.pdf, p. 81. “Steun aan opbouw MADE-BY-keten” 62 www.cbf.nl//Uploaded_files/Jaarverslagen/Jaarverslag2008Solidaridad1245921635.pdf, p. 44. “Duurzame projecten met leveranciers, MVO programma, MADE-BY ondersteuningsactiviteiten” 63 In tegenstelling tot de voorafgaande jaarverslagen maakt het jaarverslag van Solidaridad over 2009 geen melding van financiële bijdragen aan MADE-BY. Ook de Europese subsidie aan MADE-BY ontbreekt. 64 www.cbf.nl//Uploaded_files/Jaarverslagen/Jaarverslag2007Solidaridad1206024461.pdf, p. 70 65 Interview met Nico Roozen en Janet Mensink van Solidaridad, 6 januari 2011

21

actief doen. Ten slotte is ook gekeken naar de communicatie over MADE-BY in de media. Over deze communicatie heeft MADE-BY de minste controle. MADE-BY heeft zogeheten label guidelines voor het gebruik van logo en blauwe knoop. Toenmalig directeur Huis in ’t Veld: “We hebben een paar voorbeeldteksten die de bedrijven kunnen gebruiken. Maar belangrijker is dat elke communicatie over MADE-BY moet worden voorgelegd aan ons. We hebben geen controle over wat bedrijven over MADE-BY zeggen. Dat is een kwestie van vertrouwen. Wat we ze steeds voorhouden, is dat ze open moeten zijn in hun communicatie. Beweer alleen iets dat je kunt waarmaken. Communiceer voorzichtig. Meestal komen deze dingen alleen in het begin van de samenwerking aan de orde.”66 Wat vermelden de merken over hun lidmaatschap van MADE-BY? In oktober 2010 zijn alle websites van de aangesloten merken (volgens de MADE-BY website) met die vraag bezocht. Daarbij is gekeken óf de merken communiceren over MADE-BY en zo ja, hoe ze dat doen. In onderstaande tabel is het resultaat van dit onderzoek schematisch weergegeven. Tabel 3: Communicatie van aangesloten MADE-By-merken

Ja Ja Ja

Weergave MADE-BY: logo of blauw knoopje beide logo knoopje

Omschrijving MADE-BY: correct/niet correct correct correct correct

4. Claudia Sträter 5. Fair in Style (JBC) 6. Falcon 7. Greenality

Ja Nee

nee nee

correct nvt

Ja Ja

knoopje knoopje

correct correct

8. Imps & Elfs

Ja

knoopje

niet correct

Merk

Vermelding MADE-BY

1. Alchemist 2. Banuq 3. Ben&Jerry’s

66 67

Opmerkingen

67

In de omschrijving van MADE-BY staat dat “Ben&Jerrry’s collectie helemaal eerlijk is geproduceerd”. Deze bewering is niet controleerbaar op de MADE-BYsite, omdat geen scorecard is opgenomen van Ben&Jerry’s.

Het merk claimt 100% fairtrade en 100% organic te zijn. Dit is niet te controleren aan de hand van MADE-BY-scorecard. Het merk wijkt op twee punten af de voorschriften. 1) de blauwe knoop wordt weergegeven in de vorm van een tapijt; 2) het merk beweert dat het ‘ultimate goal’ van MADE-BY is het produceren van kleding die 100% vrij zijn van kinderarbeid en gemaakt van organische katoen.

Persoonlijke communicatie Mark Huis in ‘t Veld, 11 oktober 2010 In deze kolom zijn incorrecte of oncontroleerbare beweringen van de merken opgenomen.

22

9. Intoxica 10. Jackpot

Nee Ja

nvt knoopje

nvt niet correct

11. Kid-kid

Ja

knoopje

grotendeels correct

12. Komodo 13. Kusan 14. Kuyichi 15. LE BIG

Ja Ja Ja Ja

knoopje knoopje logo nee

correct correct correct niet correct

16. Limobasics 17. Little Feet 18. Mim-Pi

Nee Ja Ja

nvt knoopje knoopje

nvt correct niet correct

68

“Jackpot Organic production sites meet requirements of two different systems.” Bedoeld worden SA8000 en BSCI. Maar volgens de scorecard van MADE-BY was in 2009 meer dan 80% van de productie niet sociaal gecertificeerd. Jackpot beweert op zijn eigen site dat 20% van zijn kledingstukken van organische katoen zijn 68 gemaakt. Volgens de scorekaart van MADE-BY was dat in 2009 74%. “Merken die hun kleding maken uit ecologisch verantwoorde grondstoffen, waarbij de mensen die het maken eerlijk worden behandeld, verdienen het MADEBY label: een kaartje met een knoop.”

Een link op de site verwijst naar een verouderde (2008) scorecard van MADE-BY. “LE BIG werkt alleen samen met Europese fabrikanten die zich houden aan de door de ILO (International Labour Organisation) opgestelde minimumeisen”: volgens de scorecard is 20% van de productie niet sociaal gecertificeerd. Onduidelijk “LE BIG verwerkt de biologische katoen in de producten en betaalt een prijs die deze extra kosten dekt”: blijkens de scorecard verwerkt LE BIG 8% conventionele katoen.

“Made-By is een overkoepelend label dat modemerken gebruiken om de consument te laten zien dat hun kleren oké zijn, dat wil zeggen: geproduceerd op een duurzame manier. De merken van MADE-BY gebruiken biologische katoen en werken samen met naaifabrieken met een sociale gedrags-code. De merken die zijn

www.jackpot.dk/en/Organic-and-Caring/Caring

23

19. Moodstreet

Ja

knoopje

correct

20. Mud Jeans

Ja

knoopje

niet correct

21. Nomad

Ja

nee

niet correct

22. Puer 23. Pure 24. Purebaby 25. Rianne de Witte 26. Sey 27. La Siesta 28. Slippely 29. Snoozebaby

Ja Ja Ja Ja Nee Nee Ja ja

knoopje knoopje knoopje nee knoopje nvt knoopje knoopje

correct correct correct correct nvt nvt correct correct

30. The Baand 31. Ted Baker 32. 100% Organic Cotton

Ja Nee Ja

nee nvt knoopje

correct nvt correct

aangesloten bij MADE-BY zijn te herkennen aan een blauwe knoop. Als je hem ziet weet je dat het merk op een mens- en milieuvriendelijke manier produceert.” Moodstreet heeft dezelfde tekst op de site staan als Little Feet. Ze hebben dezelfde eigenaar. “Daarnaast wordt het duurzame van het fashion concept versterkt door het toekennen van het keurmerk MADE-BY.” “Als eerste resultaat heeft Nomad al haar katoenen producten binnen 1 jaar omgezet naar 100% biologisch katoen”: volgens de scorecard 2009 is 6% biologisch.

“Sinds kort is Snoozebaby aangesloten bij Made-By. Dit houdt feitelijk in dat de naaisters en katoenplukkers in goede arbeidsomstandigheden werken. Bovendien sparen we het milieu door biologisch katoen te telen. Een deel van de omzet gaat naar een goed doel. Snoozebaby heeft als doel om de collecties zo duurzaam mogelijk te produceren. Dit is niet in een keer voor de hele collectie te realiseren maar gebeurt door samen met MADE-BY stap voor stap verbeteringen door te voeren”: volgens de scorecard 2009 is 0% van de productie van Snoozebaby sociaal gecertificeerd en gebruikt het merk 12% biologische katoen.

24



   

6 aangesloten merken communiceren niet over MADE-BY. 1 (Sey) van de 6 heeft onterecht wel het blauwe knoopje op de website staan. Van de overige merken communiceren er 21 correct over MADE-BY. 7 merken communiceren niet (helemaal) correct over het label. In 2 gevallen zijn beweringen van het merk oncontroleerbaar.

Ten slotte hebben we ook onderzocht hoe de media (zowel gedrukte als elektronische) over MADE-BY communiceren. Hoewel de organisatie hierover geen controle heeft, is het toch zinnig hier op in te zoomen, omdat de berichtgeving laat zien wat de opvattingen of percepties zijn van de buitenwereld over het label. Interessanter is nog als medewerkers van MADE-BY worden geciteerd. Daarbij moet worden opgemerkt dat een citaat niet noodzakelijkerwijs een correcte weergave is van wat iemand heeft gezegd. Uit de gevonden artikelen blijkt dat er even vaak correct als niet-correct over MADE-BY wordt geschreven. Meest gemaakte fouten in de communicatie over MADE-BY zijn de claim dat de kleding helemaal duurzaam is geproduceerd en dat MADE-BY zelf ter plekke gaat controleren hoe de arbeidsomstandigheden in de kledingfabrieken zijn en hoe er met het milieu wordt omgesprongen. Trouw, 23 oktober 201069 “‘Bedrijven zijn er soms niet happig op om bekend te maken wat ze doen aan eerlijke kleren’, zegt De Vries (medewerker van de Schone Kleren Kampagne; Pequeno) op weg naar Sissy Boy. Als een merk meldt dat bepaalde kledingstukken deugen, worden mensen argwanend over de rest. Bovendien suggereert een ’stempel’ van een keurmerk soms te veel. Het label Made-by bijvoorbeeld. Kledingmerken die daarbij zijn aangesloten, zijn te herkennen aan een blauw knoopje in de kleding. Maar de toelatingscriteria zijn erg vrijblijvend en Made-by kan niet garanderen dat de kleding op een eerlijke manier is gemaakt. De H & M-fabriek in India die werkneemsters slecht behandelde, had bijvoorbeeld een Made-By certificaat. Veel consumenten weten dat niet en denken dat ze ’schone kleren’ hebben gekocht als er een blauw knoopje in genaaid is.” Trouw, 6 juli 201070 “Belangrijker nog is dat de hoeveelheid duurzaam en sociaal geproduceerde mode onder het label toenam, onderstreept de directeur (van MADE-BY; Pequeno). In 2009 waren onder het label ruim 2,7 miljoen kledingstukken aantoonbaar gemaakt van duurzame materialen, zoals milieuvriendelijk geproduceerd katoen en Tencel, het duurzame alternatief voor viscose. Dat is een stijging van 152 procent ten opzichte van 2008. Ruim 3 miljoen kledingstukken kwamen uit gecertificeerde fabrieken die voldoen aan de eisen op het gebied van arbeidsomstandigheden. Dat is meer dan een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar.”

69 70

http://bit.ly/coWyEJ www.trouw.nl/krantenarchief/2010/07/06/3118993/Duurzame_mode_maakt_opmars.html

25

Spaarmotief (ASN Bank), april 201071 “Het Made-by label, een initiatief van Solidaridad, is een ‘care-label’. Made-by ondersteunt en adviseert een groeiend aantal bedrijven bij het geleidelijk duurzamer maken van hun collecties. Daarbij let Made-by op de sociale, economische en ecologische omstandigheden in de hele productieketen. De site Made-by.nl documenteert dit proces zorgvuldig per merk. Via Track&Trace kan de klant achterhalen hoe ver een merk is met het verduurzamen van de collectie.” In hetzelfde artikel staat tevens: “Watmooi.nl introduceert circa veertig merken die duurzaam en groen zijn. De website vertelt het verhaal achter elk kledingstuk met behulp van icoontjes. Is het kledingstuk met zorg voor het milieu gemaakt, met zorg voor de maker, of beide? Ieder product kan drie icoontjeskrijgen: van Max Havelaar, Made-by en het ‘dit artikel is eerlijk geproduceerd’-icoon. Meer eerlijke en milieubewuste mode via ecogoodies.nl.” Volkskrant, 20 maart 201072 “‘Het is een illusie te denken dat het helemaal duurzaam kan’, zegt ook Huis in ’t Veld. ‘Maar we moeten bedrijven stimuleren, en ze niet iedere keer een deksel op de neus drukken omdat ze iets niet helemaal duurzaam doen.’” Puur, januari 2010, p. 28: “Dit onafhankelijke consumentenlabel biedt kopers de zekerheid dat een merk al het mogelijke doet om met respect oor mens en milieu te produceren.” Volkskrant, 24 november 200973 “In de winkel vertellen verkopers over de oorsprong van de kleding. Zo wordt de babykleding van Imps & Elfs in India gemaakt. Onafhankelijk modelabel Made-By controleert ter plaatse of de katoen biologisch wordt geteeld en of er geen kinderarbeid aan te pas komt. Indien dit wel het geval is, zoekt Made-By, samen met lokale organisaties, naar een mogelijkheid om de kinderen weer naar school te sturen.” treehugger.com, 200974 “Made-By does its own independent verification of the data through certificates, photographs, and comments from suppliers, but the label admits that it's not a 100 percent airtight system.” Libelle, 28 juli 200975 “Mim-Pi is aangesloten bij MADE BY. Deze organisatie zorgt ervoor dat katoenboeren een goede prijs krijgen, dat de mensen in de naaiateliers goed en op tijd betaald krijgen en dat er géén kinderarbeid wordt verricht. Bovendien is de gehele basis collectie gemaakt van organic katoen.”

71

www.asnbank.nl/blob.asp?id=17024 http://bit.ly/g3dEUw 73 http://download.cohnwolfe.nl/David&Luna/Volkskrant_ 241109.pdf 74 www.treehugger.com/files/2009/05/made-by.php 75 www.libelle.nl/2009/07/vakantie-uitjes-reizen-mode-barbie-goes-bollywood 72

26

Goodies, okt/nov 2007 en dec/jan 2008 (advertentie van MADE-BY) “Voor MADE-BY-merken is geen berg te hoog. Het zijn pioniers in duurzaam produceren; zij zien het als een uitdaging om hun collecties te maken met respect voor mens en milieu. De weg naar boven is lang en niet zonder obstakels, maar het uitzicht vanaf de top is adembenemend: een schonere wereld en een beter leven voor werknemers in de kledingindustrie. Ga mee naar de top en kies voor MADE-BY. Je herkent de MADE-BY-merken aan het blauwe knoopje: hét herkenningsteken voor duurzaam geproduceerde mode.” Trouw, 30 augustus 200676 “De knoop staat voor kleding die gemaakt is met aandacht voor mens én milieu. De bestaande keurmerken, zoals Eko en Max Havelaar, letten slechts op een van beide. ‘Bovendien geldt de blauwe knoop voor de hele collectie van een merk’, zegt Mark Huis in ’t Veld, directeur van Made-by. ‘Bij andere keurmerken gaat het alleen over dat ene kledingstuk.’ De merken die zich aansluiten bij Made-by moeten zo veel mogelijk gebruik maken van biologische katoen. Ook moeten ze, waar dat mogelijk is, samenwerken met fabrieken met goede arbeidsomstandigheden. ‘Beweren dat je goed bezig bent is niet genoeg’, zegt Huis in ’t Veld. ‘Om geloofwaardig te zijn is het noodzakelijk openheid van zaken te geven.’” Trouw, 18 oktober 200477 Het label ‘Made By’ geeft vanaf deze week aan of een kledingstuk op verantwoorde wijze is gefabriceerd en gemaakt van biologisch katoen. Made By is een initiatief van Solidaridad, bekend van de Max Havelaar koffie en Oké bananen. Made By wil volgens een woordvoerder geen keurmerk zijn. ‘We zijn een onafhankelijke stichting. Kledingmerken benaderen ons en dan gaan we stap voor stap de milieu- en arbeidsomstandigheden verbeteren.’” Adformatie.nl, 14 oktober 200478 Made-By: nieuw label voor duurzame mode Made-By, een nieuw label voor duurzame mode, wordt zondag officieel gelanceerd. Het is een initiatief van Solidaridad, dat eerder met succes de Max Havelaar-koffie en de Oké bananen introduceerde. De Kleine Aarde, nr. 148, p. 33 “In samenwerking met Made-By heeft Kuyichi een track-and-trace systeem opgezet: als je het nummer uit het waslabel op hun site intikt, zie je precies waar jouw kledingstuk vandaan komt en wat er allemaal mee is gebeurd.”

De Kleine Aarde, nr. 145, p. 28 “Made-By, een intititatef van Solidaridad, is een overkoepelend label voor merken die willen laten zien dat hun kleding op eerlijke wijze geproduceerd is. Deze merken gebruiken biologisch katoen voor hun kleding en laten deze produceren in fabrieken die garanderen dat de werknemers onder gezonde en veilige omstandigheden werken en dat zij voldoende betaald 76

www.trouw.nl/nieuws/article1361415.ece www.trouw.nl/krantenarchief/2004/10/18/2228680/_Oke_-label_nu_ook_voor_kledinglijn.html 78 www.adformatie.nl/nieuws/bericht/made-by-nieuw-label-voor-duurzame-mode 77

27

krijgen. De werknemers zijn allen volwassen en hebben het recht zich bij een vakbond aan te sluiten. De labels die zich hebben aangesloten bij Made-By kunnen momenteel nog geen garantie geven dat hun collecties helemaal schoon en sociaal verantwoord geproduceerd zijn, vanwege de vele schakels in het proces van grondstof tot het uiteindelijke product in de winkels. Wel maken ze het totale productieproces transparant, waardoor de klant kan zien waar het product gemaakt is en welke stappen het heeft doorlopen.” kritischemassa.nl79 “Het MADE-BY label geeft consumenten zekerheid dat een merk al het mogelijke doet om met respect voor mens en milieu te produceren. Dat geeft geen 100% zekerheid dat de kleding op een schone en eerlijke manier geproduceerd is, maar wel dat de producenten daar naar streven en inzicht geven in de gang van zaken.” www.labelinfo.be80 “Wat betekent dit label? Made-By is een initiatief dat modemerken en retailers ondersteunt bij hun transitie naar een meer duurzame mode. Door samen te werken met modemerken en retailers tracht het label bedrijven te overtuigen te kiezen voor meer biologisch textiel en betere arbeidsomstandigheden. Er zijn geen voorwaarden verbonden voor het behalen van het label. Wel worden deelnemende bedrijven jaarlijks door Made-By gescreend op hun vooruitgang. De rapporten hiervan zijn beschikbaar op de website van Made-By. Wie beheert dit label? Made-By Made-By is een non-profitorganisatie waar modedistributeurs, mode-producenten en NGO’s (Solidaridad, Organic Exchange, Kuyichi) in vertegenwoordigd zijn. Made-By heeft als doel de markt voor duurzaam geproduceerde mode te vergroten. Daarom ondersteunt Made-By modemerken die verantwoordelijkheid willen nemen voor hun productieproces en daar open over willen communiceren. Made-By publiceert jaarlijks een beoordeling van de deelnemende producenten inzake gebruik van biologisch katoen en productieomstandigheden. Bevat het label sociale criteria? Made-By vraagt zijn leden om zoveel mogelijk op een sociaal verantwoorde manier te werken (oa. geen discriminatie, gedwongen of kinderarbeid, recht op vakbonden). De basis hiervoor zijn de normen van de ILO (internationale arbeidsorganisatie). Bevat het label milieucriteria? Made-By vraagt zijn leden zoveel mogelijk met biologische of gerecycleerde stoffen te werken. Bevat het label economische criteria? Neen Bevat het label criteria over de kwaliteit van het eindproduct? Neen Bevat het label criteria die van belang zijn voor de gezondheid van de consument? Neen Bevat het label criteria over de wijze waarop met de klant wordt gecommuniceerd? Neen Vind je de criteria terug op de website van het label? ja, http://www.madeby.nl/downloads/madeby_principles.pdf Controlesysteem Wordt het label extern gecontroleerd? neen Wie controleert het label? Made-By doet zelf de controles op basis van documenten aangeleverd door de producent. Voor textielvezels gaat het om certificaten die aangeven dat de producten afkomstig zijn uit de biologische landbouw. Voor de sociale controle zijn 79 80

www.kritischemassa.nl/kleding/52-kleding/138-made-by-een-label-voor-duurzame-kleding.html www.labelinfo.be/label/korte_fiche/1023

28

verschillende auditsystemen erkend (oa. SA8000, Fair wair foundation, Worldwide Responsible Accredited production) Gebeurt de controle onafhankelijk van het bedrijf dat het label aanvraagt? neen Gebeurt de controle onafhankelijk van de organisatie die het label beheert? neen Transparantie Kan je een lijst bekomen van de producten of diensten die het label dragen? ja http://www.made-by.nl/madeby_merken.php?lg=nl Classificatie Dit label is een privaat, collectief, gecontroleerd label.” www.schonekleren.nl81 “Made-By presenteert zich als ‘het label voor duurzaam geproduceerde mode’. De criteria waaraan bedrijven moeten voldoen voordat ze het blauwe Made-By knoopje op hun kleding mogen zetten zijn helaas vrijblijvend, namelijk een voorkeur voor het gebruik van biologisch katoen en samenwerking met naaifabrieken met een sociale gedragscode waar dat mogelijk is. Made-By, een overkoepelend label dat wil bijdragen aan betere omstandigheden voor mens en milieu, boekt op het gebied van biologisch katoen goede resultaten. In 2007 was bijvoorbeeld bijna 50 % van de Kuyichi-kleding (een bij Made-By aangesloten merk) van bio-katoen of in conversie. Maar wat betreft arbeidsomstandigheden zijn de resultaten een stuk minder rooskleurig. Om bij Kuyichi te blijven: in 2007 was maar 12% van de kleding geproduceerd in een fabriek met een SA-8000 certificaat. Dit is een veel gebruikt systeem van Social Accountability International (SAI), dat producenten die zich aan de SA-8000 sociale standaard houden een certificaat geeft. Dit certificaat wordt na controle door een SAI geaccrediteerd bedrijf voor een bepaalde periode verstrekt. Een fabriek ontvangt zo’n certificaat na een éénmalig, aangekondigd, bezoek. Uit de praktijk blijkt dat SA8000 certificering geen garantie biedt voor verbetering van arbeidsomstandigheden. Andere, veel gehoorde kritiek op dit systeem, is dat niet het kledingmerk maar de fabriek verantwoordelijk is voor goede arbeidsomstandigheden. Het is erg lastig om arbeidsomstandigheden te certificeren: verbeteren van arbeidsomstandigheden is een proces en stopt niet op het moment dat er een certificaat behaald wordt. Bij andere merken zien de scores er natuurlijk weer anders uit- bijvoorbeeld Circle of Trust 0%, Intoxica 27% en Rianne de Witte 100%. Er is geen reden om aan te nemen dat de kleding van Made-By onder betere arbeidsomstandigheden wordt gemaakt, dan de kleding van andere merken die gebruik maken van het SA8000 certificeringsysteem. We kunnen daarom niet zeggen dat bij Made-By aangesloten merken ‘schone kleren’ verkopen.

81

www.schonekleren.nl/maken-bij-made-by-aangesloten-bedrijven-zoals-kuyichi-schone-kleren

29

www.goedewaar.nl82 “In 2004 startte Solidaridad MADE-BY om bedrijven te helpen met het verduurzamen van de keten waarin zij actief zijn. MADE-BY ontwikkelt duurzame productieketens van grondstof tot eindproduct. MADE-BY is een lerend netwerk van bedrijven, producenten en maatschappelijk organisaties. De organisatie kiest per geval voor een van de internationale normen op het gebied van verantwoorde kledingproductie. Belangrijke waarden daarbij zijn:  minimale milieubelasting  naleving van arbeidsrechten, bijvoorbeeld vakbondsvrijheid  gelijke waardering van mannen en vrouwen  ontbreken van kinderarbeid  veilige en gezonde werkomgeving Kledingmerken die zich aansluiten streven ernaar hun hele productie duurzaam te maken. Op online 'scorekaarten' is te zien hoe ver ze daarmee zijn. De garantie dat kleding voor 100 procent verantwoord is, is niet te geven. Daarvoor is de productieketen te complex. MADE-BY kiest wel voor maximale openheid. Via een nummer op het label in de kleding is via internet het productieproces te volgen. Je kunt een MADE-BY kledingstuk herkennen aan het blauwe knoopje, het logo van MADEBY. Inmiddels zijn ruim 20 merken aangesloten bij de organisatie.” Conclusie Zonder de pretentie van volledigheid: in onafhankelijke media wordt MADE-BY welwillend beschreven, en in ieder geval nauwelijks kritisch. Evidente verkeerde informatie hebben we niet aangetroffen. Soms maken bladen MADE-BY iets mooier dan het in de praktijk kan waarmaken. Wat opvalt is dat MADE-BY relatief veel free publicity krijgt omdat veel media hun lezers willen informeren over duurzame producten, maar daarbij nauwelijks onderzoek doen naar duurzame claims van zowel kledingmerken als initiatieven als MADE-BY.

82

www.goedewaar.nl/component/content/article/285

30

BIJLAGE 1: MADE-BY IN HET KORT MADE-BY in het kort ®

Wat wil MADE-BY bereiken? MADE-BY wil de markt voor duurzaam geproduceerde kleren vergroten. 1. Door modemerken te ondersteunen bij het opschonen van hun maakproces. 2. Door wereldwijd verantwoorde productieketens te bouwen. 3. Door de consument ruime keus te geven aan mode die geproduceerd is met respect voor mens en milieu. Hoe doet MADE-BY dat? Blauwe knoop. MADE-BY is een overkoepelend label dat modemerken gebruiken om de consument te laten zien dat hun kleren oké zijn, dat wil zeggen: geproduceerd op een duurzame manier. De merken van MADE-BY gebruiken biologische katoen en werken samen met naaifabrieken met een sociale gedragscode. MADE-BY is het eerste mode-initiatief dat zich richt op milieu- en arbeidsomstandigheden in de hele productieketen. De merken die zijn aangesloten bij MADE-BY zijn te herkennen aan een blauwe knoop. Als je hem ziet weet je dat het merk op een mens- en milieuvriendelijke produceert. Wereldwijd netwerk. MADE-BY ondersteunt merken bij het opschonen van hun maakproces en stelt samen met de merken de strategie en actieplannen op om dit te bereiken. We geven advies en bouwen samen met Solidaridad, expert op het gebied van fair trade en milieu, productieketens waar een kledingstuk van begin tot eind op een duurzame manier gefabriceerd kan worden. Inmiddels strekken deze leveranciersnetwerken zich uit van India, Peru, Noord-Afrika en China tot Turkije en Oost-Europa. Deze netwerken bevatten biologische katoenprojecten, spinners en naaiateliers, maar ook lokale NGO’s, vakbonden en experts op het gebied van sociale en milieu omstandigheden. Dankzij deze netwerken is MADE-BY in staat om fabrikanten te ondersteunen bij het verkrijgen van een certificering en om de juiste leveranciers te vinden van biologische katoen. Transparantie. De garantie dat collecties 100% schoon en sociaal zijn, kunnen de merken van MADE-BY nu nog niet geven. Een kledingstuk doorloopt tientallen stadia voordat het in de winkel hangt en de merken beschikken niet over de macht of de middelen om al die stappen in één keer te veranderen. Wat ze wél kunnen, is de deur naar het maakproces wijd openzetten. Dat doen ze op hun website en die van MADEBY, in het jaarverslag van MADE-BY en door hun productiegegevens te koppelen aan het MADE-BY track & trace systeem. Via dit systeem kan de consument zien waar endoor wie een kledingstuk is gemaakt en welke weg het heeft afgelegd. Alleen de makers van de kleding kunnen vertellen hoe het is om zonder pesticiden katoen te verbouwen of wat het betekent om een fatsoenlijk loon te krijgen.

31

Hoe staat het er voor? Biologische katoen. Van alle textiel op de wereld is vijftig procent gemaakt van katoenvezel. Katoen is een natuurproduct maar bij de teelt worden enorme hoeveelheden pesticiden en insecticiden gebruikt. Ongeveer 3% van alle teelt op de wereld bestaat uit katoenteelt. Maar conventionele katoenteelt verbruikt maar liefst 25% van alle insecticiden en meer dan 10% van alle pesticiden die wereldwijd gebruikt worden. Deze chemicaliën vergiftigen lucht, bodem, planten, dieren en mensen die ermee in aanraking komen. Daarom stimuleert MADE-BY het gebruik van biologisch geteelde katoen. Biologische-katoenboeren werken met organische mest en doen aan natuurlijke gewasbescherming. Om bodemziektes en insectenplagen te voorkomen, is wisselteelt met andere gewassen een must. Op dit moment steunt MADE-BY biologische-katoenprojecten in Peru, India, China, Senegal en Benin. De merken verwerken deze katoen in hun collecties en betalen een prijs die de extra kosten dekt. Naaifabrieken. Wereldwijd werken dertig miljoen mensen in de kledingindustrie. De arbeidsintensieve bedrijfstak concentreert zich in Azië, Zuid-Amerika en Oost-Europa, waar de lonen laag zijn en fabrieken vaak niet aan internationale arbeids- en milieunormen voldoen. De merken van MADE-BY werken waar mogelijk samen met fabrikanten die zich houden aan de door de ILO (International Labour Organisation) opgestelde minimumeisen. In een ‘fatsoenlijke’ fabriek wordt de gezondheid en veiligheid van werknemers gewaarborgd, werken geen kinderen, wordt een leefbaar loon betaald, gelden menselijke werktijden en mogen werknemers lid zijn van een vakbond. In India, Peru en Tunesië heeft MADE-BY naaifabrieken begeleid naar het Social Accountability 8000-keurmerk. Op korte termijn gaan we ook Oost-Europese, Chinese en Turkse producenten in ons netwerk opnemen. Merken. MADE-BY is eind 2004 van start gegaan met Imps&Elfs en Kuyichi. Inmiddels is het aantal merken onder het MADE-BY label uitgegroeid tot twintig en heeft het eerste buitenlandse merk zich aangesloten. In de komende tijd zal concept verder uitgerold worden naar andere Europese landen. Op die manier krijgen we meer invloed op de kledingindustrie en bieden we de consument een ruime keuze aan duurzaam geproduceerde mode. Terwijl wij de merken ondersteunen bij het verbeteren van de productie, blijven zij gewoon doen waar ze goed in zijn: de consument verleiden met een mooi product. Zij maken mode, MADE-BY zorgt ervoor dat ze dat op een maatschappelijk verantwoorde manier kunnen doen. Amsterdam, april 2007 Prins Hendrikkade 25 1012 TM Amsterdam Tel: +31 20 5230 666 [email protected] www.made-by.nl

32

BIJLAGE 2: REACTIE VAN MADE-BY

St. Pequeno Tav dhr. Han van de Wiel Dorpstraat 40 4851 CM Ulvenhout

Amsterdam, 7 maart 2011 Betreft: Opmerkingen MADE-BY tav Feitenonderzoek naar MADE-BY: “marketing versus werkelijkheid”

Geachte heer van de Wiel, Hartelijk dank voor het toezenden van uw onderzoek naar de activiteiten van MADE-BY. Onze missie is om duurzame mode gemeengoed te maken en we staan open voor feedback en de mogelijkheid om zaken te verbeteren indien mogelijk. Ondanks het feit dat het mandaat en de werkwijze van stichting Pequeno voor ons niet geheel transparant is geven we graag een reactie. Hieronder vind u onze aanvullingen op uw onderzoek. Algemene opmerking ten aanzien van actualiteit van de gebruikte informatie Het onderzoek is veelal gebaseerd op informatie die via de website verkregen is. Veel van deze gebruikte informatie is inmiddels gedateerd en niet langer representatief voor de werkwijze van MADE-BY vandaag de dag. MADE-BY heeft in 2010, zoals ook door u genoemd, de website en de informatie daarop grondig vernieuwd. De informatie die op de nieuwe website niet meer te vinden is, zoals het stuk “MADE-BY in het kort” (door u ook aangegeven in de voetnoot als niet meer beschikbaar), is niet meer online gezet om dat zij niet langer actueel is. Ook vaak geciteerd worden jaarverslagen uit voorgaande jaren zoals 2006 en 2007. Deze verslagen geven geen adequaat beeld van de MADE-BY werkwijze in 2011. Transparantie U concludeert dat MADE-BY niet geheel transparant werkt, omdat de licentieovereenkomsten en de actieplannen niet publiekelijk zijn. De overeenkomsten die wij met partner brands hebben zijn contracten tussen twee partijen, die zoals gebruikelijk bij contracten, niet bestemd zijn voor publicatie. Voor zover wij weten is er geen enkel ander initiatief of adviesbureau dat de contracten met zijn klanten cq partners wel publiceert. De actieplannen zijn besloten omdat we van mening zijn dat het slechts relevant is te rapporteren over wat er daadwerkelijk bereikt is, en niet over intenties. Daarnaast dagen we bedrijven graag uit, en met goed resultaat, tot het zetten van ambitieuze doelstellingen. Dit gaat makkelijker wanneer

33

deze doelstellingen niet publiek gemaakt worden. Onze scorecards geven aan hoeveel procent van de collectie gemaakt wordt in een sociaal gecertificeerd of gemonitord atelier en met duurzame(re) materialen. Ze geven een uniek beeld van de voortgang en het volume dat duurzaam geproduceerd wordt door de betreffende brand. De bedrijven die deelnemen aan het track and trace systeem gaan nog een stap verder door het bloot geven van hun productieketen. De gegevens die het systeem laat zien zijn direct afkomstig uit de track and trace database en geeft daadwerkelijk aan welke leveranciers er gebruikt zijn bij de productie van het kledingstuk. Uw conclusie dat het systeem niet transparant is onderschrijven wij dan ook niet. Verificatie van gegevens De productie gegevens die ten grondslag liggen aan de scorecards worden door MADEBY wel degelijk geverifieerd. Dit doen we middels een audit van die gegevens bij bedrijven. In het rapport wordt er genoemd dat het niet duidelijk is op welke basis wij concluderen dat er biologische katoen is gebruikt. Dit gebeurt door het controleren van de transactie certificaten die bij biologische katoen worden aangeleverd door de certificeerder. Voor alle duurzame materialen die gerapporteerd worden vragen wij onze partnermerken dat zij een dergelijk bewijs kunnen leveren. De scores op de sociale scorecard zijn een directe reflectie van de audits en verificaties die gedaan worden door de geeigende organisaties behorende bij de code of standaard die gehanteerd is bij het betreffende bedrijf. Ook deze certificaten en rapporten moeten door de bedrijven worden aangeleverd. De onduidelijkheid die hierover bij u bestond, is voor ons zeker aanleiding om na te gaan of we hierover beter kunnen berichten op de website en in het jaaverslag. Label en Communicatie Ten aanzien van het MADE-BY label concludeert u dat MADE-BY met de knoop consumenten het idee zou geven dat het kleding stuk dat zij kopen oke is. U citeert daarbij ons jaarverslag uit 2006. Sinds 2009 hebben wij label guidelines die onze partner merken voorschrijven dat te allen tijde het logo gebruikt moet worden met het woord “partner” er naast, of met een begeleidende tekst die uitlegt wat de betekenis van het logo is. Wij streven er continu naar er absoluut geen onduidelijkheid over te laten bestaan dat het MADE-BY label iets zegt over het commitment van een merk de duurzaamheid van de collectie te verbeteren, en daarbij ook openheid te geven over te geboekte voortgang, en geen productkeurmerk is. Dit staat ook expliciet vermeld op onze website, zoals ook door u opgemerkt. Wij hopen met onze reactie een waardevolle aanvulling te hebben gedaan op uw onderzoek en eventuele onduidelijkheden te hebben kunnen wegnemen. Met vriendelijke groet, Esther Verburg General Manager MADE-BY Benelux

34

BIJLAGE 3: REACTIE VAN SOLIDARIDAD

St. Pequeno Tav dhr. Han van de Wiel Dorpstraat 40 4851 CM Ulvenhout

Datum:4 maart 2011 Kenmerk: 20110304 Betreft: Opmerkingen Solidaridad tav Feitenonderzoek naar MADE-BY: “marketing versus werkelijkheid”

Geachte heer Van de Wiel, Dank voor het toezenden van het onderzoek en het geven van de mogelijkheid tot een reactie. Onze opmerkingen betreffen met name de beschrijving van de relatie tussen MADEBY en Solidaridad (hoofdstuk 6). Achtergrond Solidaridad tot opzetten en betrokkenheid MADE-BY De reden van Solidaridad om MADE-BY op te zetten in 2004 was om een instrument voor meer duurzaamheid in de sector te creëren. Standaarden of gedragscodes waren en zijn er genoeg. Modemerken hebben kennis, externe verificatie en communicatiemiddelen nodig om handen en voeten te geven aan Maatschappelijk Ondernemen in de complexe productieketen van kleding. MADE-BY biedt ons inziens deze mogelijkheden. De toegevoegde waarde van een dergelijk concept voor een ontwikkelingsorganisatie als Solidaridad is heel direct en evident: kleding wordt grotendeels geproduceerd in ontwikkelingslanden, vaak onder erbarmelijke condities. Deelname aan MADE-BY verplicht merken hun keten “op te schonen” en daarmee betere sociale, milieu en economische omstandigheden voor (katoen)boeren en werknemers in fabrieken te creëren. Vanuit de brede ervaring van Solidaridad is het een ervaringsgegeven dat dit soort initiatieven in de opstartfase publiek geld nodig hebben, waarna de markt de

35

financiering geleidelijk gaat overnemen. Dit was de ervaring met eerdere initiatieven van Solidaridad als Max Havelaar en Utz Certified en is ook het geval bij MADE-BY. De jaarlijkse bijdrage van Solidaridad is in de loop der jaren naar beneden gegaan en MADE-BY wordt meer en meer “self-financing”. MADE-BY Benelux zal dit punt in 2011 bereiken. Wij menen dat deze beschouwing, die is gedeeld met de onderzoeker onvoldoende terugkomt in het rapport. Deelname bestuur “De voorzitter van het stichtingsbestuur is al sinds de oprichting Nico Roozen’. Dit is juist. Wat hier niet wordt vermeld, is dat de aanstelling tot stand is gekomen middels verkiezing in een multistakeholder setting, bestaande uit vertegenwoordigers van bedrijven, maatschappelijke organisaties en producenten. In 2009 heeft de voorzitter zich herkiesbaar gesteld voor een tweede termijn, conform de reglementen zoals beschreven in de MADE-BY statuten. Dat is tegelijkertijd de laatste termijn; de heer Roozen is niet meer herkiesbaar. In eerdere initiatieven heeft de heer Roozen een vergelijkbare rol gespeeld. Hij was 11 jaar vice-voorzitter van de stichting Max Havelaar, is al 7 jaar lid van het bestuur van stichting Utz Cerfied, waarvan 3 jaar in de functie van voorzitter. Solidaridad ziet haar rol in dit soort initiatieven als initiërend: een prominente rol in de startfase met een geleidelijk uitfasering in de jaren daarna, wanneer het initiatief een breed maatschappelijk draagvlak heeft verkregen en Solidaridad haar handen vrij wil hebben voor nieuwe plannen. Het is ons inziens merkwaardig om innovatiekracht en commitment als negatief te duiden.

Operationele samenwerking Er is sprake van operationele samenwerking, vooral wanneer het projecten met boeren en fabrieken in ontwikkelingslanden betreft, gelieerd aan productieketens van in MADE-BY deelnemende merken. Hierbij is een duidelijke scheiding tussen de rol van MADE-BY (CSR strategie modemerken, meten en verificatie van voortgang, communicatie) en die van Solidaridad (verantwoordelijk voor de projecten in ontwikkelingslanden). Het merk is de “change agent”, waarmee verbeteringen voor mens en milieu in de productieketen kunnen worden bereikt. Een dergelijke samenwerkingsconstructie tussen merk, MADE-BY en Solidaridad biedt een unieke kans op concrete projecten in ontwikkelingslanden. Medewerkers van Solidaridad zijn daarom betrokken bij projecten van MADE-BY merken, maar zijn nooit onderdeel (geweest) van de MADE-BY werkorganisatie.

36

De rol van Solidaridad als verantwoordelijke voor het producentenprogramma en van marktinitiatieven voor de alliantie met marktpartijen behoort tot de kernstrategie van de organisatie en is als formule terug te vinden in alle programma’s van Solidaridad. Deze innovatie in ontwikkelingssamenwerking krijgt een brede maatschappelijke erkenning. In het rapport wordt geen onderbouwing gegeven van de negatieve duiding van dit soort samenwerkingsverbanden.

Financiële bijdragen Solidaridad aan MADE-BY -

De gegevens gepresenteerd in het onderzoek zijn gebaseerd op jaarverslagen van Solidaridad. Deze geven een indicatie, maar zijn opgesteld met een andere doelstelling: Solidaridad-brede financiële verantwoording. Daarom heeft de onderzoeker de beschikking gekregen over gedetailleerde financiële cijfers, waaruit exact kan worden afgeleid welke financiering naar de MADE-BY werkorganisatie is gegaan en welke uitgaven Solidaridad (zelf) heeft gedaan ten aanzien van fabrieksprojecten in ontwikkelingslanden (gerelateerd aan MADE-BY merken). Deze informatie vinden wij niet terug in het rapport.

-

De woordkeuze “onbekend” in tabel 2 (t.a.v. bijdrage Solidaridad aan MADEBY 2009) suggereert intransparantie of onwetendheid, terwijl “niet als zodanig gespecificeerd (in jaarverslag)” een meer feitelijke weergave zou zijn geweest.

-

Voetnoot 63: ” In tegenstelling tot de voorafgaande jaarverslagen maakt het jaarverslag van Solidaridad over 2009 geen melding van financiële bijdragen aan MADE-BY”. Toelichting hierbij is dat ten behoeve van leesbaarheid en harmonisatie van programma’s de financiële verantwoording niet plaats vindt op project/activiteit niveau, maar op interventiestrategie binnen een programma (Fashion programma: 1) producentenondersteuning, 2) maatschappijopbouw, 3) marktontwikkeling). De directe herleiding naar MADE-BY of gerelateerde fabrieksprojecten is daarmee niet meer te maken. Zoals hierboven vermeld, zijn deze gegevens wel overlegd aan de onderzoeker.

-

Voetnoot 63: ”Ook de Europese subsidie aan MADE-BY ontbreekt”. Deze subsidie ontbreekt niet, maar viel buiten het financiële jaar.

-

“Solidaridad krijgt subsidie in het kader van het Medefinancieringstelel (MFS) van de Nederlandse overheid. Deze bedragen worden een op een doorgestort naar MADE-BY”: Dt is feitelijk onjuist. De bijdrage aan MADE BY is een onderdeel van het programma voor marktontwikkeling en de bijdrage heeft de instemming van het ministerie. Genoemde werkwijze wordt alleen toegepast met de subsidies van de Europese Unie voor het opzetten van MADE-BY Germany en MADE-

37

BY UK omdat Solidaridad de aanvragende instantie is voor deze partners. Dit is een geaccepteerde en veel voorkomende handelwijze. -

De genoemde bedragen van de EU subsidie voor MADE-BY Duitsland zijn niet correct. Solidaridad ontvangt in 2007 (voor 2007 en 2008) € 82.124 en in 2009 € 80.368, opgeteld dus gedurende de onderzoekstijd € 162.492. In 2010 hebben we nog € 81.177 ontvangen.

Financieel belang van Solidaridad in (MADE-BY) merken Er staat dat Solidaridad in minstens 4 merken “financiële belangen heeft”; dat moet zijn "in 3 bedrijven in de mode-industrie". Solidaridad heeft geen financieel belang in Imps&Elfs. Ter toelichting mag gelden dat Solidaridad geen winstdoelstelling heeft en slechts in het kader van haar duurzaam financieel beheer haar vermogen, zijnde de (beperkte) algemene reserve van de organisatie, belegt in duurzaam opererende bedrijven. Hiermee is ze een voorbeeld in de sector. Ook ontvangt Solidaridad geoormerkte donaties van donoren met als bestemming een participatie in een duurzaam bedrijfsinitiatief omdat de betreffende donor dit initiatief steunwaardig vindt. Het aantrekken van andere soorten geld dan donorgeld, namelijk kredietgeld en investeringskapitaal behoort tot de doelstelling van de organisatie in het kader van de innovatie van ontwikkelingssamenwerking. Investeringskapitaal wordt ook benut voor het financieren van een producentendeelname in deze bedrijven. Het MADE-BY initiatief juist verstaan worden als een poging van Solidaridad om de duurzaamheidsagenda niet te beperken tot de bedrijven waaraan ze zelf deelneemt. Het initiatief is juist gericht op het organiseren van de deelname van meerdere bedrijven aan dit proces. Het diskwalificeren van het hebben van een ‘belang’ is ons inziens ‘oud denken’. Eindconclusie De studie constateert een nauwe verwevenheid tussen Solidaridad en MADE-BY en concludeert hieruit dat er sprake is van “belangenverstrengeling”. Wij delen deze laatste conclusie niet. Binnen bovengenoemde context denken wij aannemelijk te hebben gemaakt dat wij een partnership hebben met MADE-BY en de deelnemende bedrijven, op basis van een gezamenlijke missie: verbetering van het leven van de meest kwetsbaren in de modeketen.

38

Organisaties zoals MADE-BY zijn multi-stakeholder organisaties, dus juist gebaseerd op ‘belangen’: de verschillende deelnemers hebben een (eigen) belang bij de verduurzaming. Dit belang is juist een drijvende kracht in de samenwerking en maakt ieders deelbijdrage uit aan een gemeenschappelijke strategie. Het in evenwicht brengen van de drie belangen – bedrijven aan de marktkant, producenten in de eerste fasen van de keten en ontwikkelingsorganisaties vanuit een maatschappelijk belang – is de basis van de samenwerking en wordt in brede kring als een relevant organisatorisch model gezien. De suggestie achter de typering ‘belangenverstrengeling’ dat Solidaridad niet transparant zou zijn over haar verschillende rollen of zich laat leiden door andere overwegingen dan gerelateerd aan haar doelstellingen, wordt nergens in het rapport onderbouwd. Zelfs een poging daartoe wordt niet ondernomen. Het is een op zichzelf staande en daarmee loze conclusie. Solidaridad: beleid ten aanzien van evaluaties en transparantie Solidaridad is een “lerende organisatie” en voert regelmatig interne en externe evaluaties uit, om daarmee ons werk beter uit te voeren. Solidaridad heeft transparantie hoog in het vaandel. Wij hebben daarom geprobeerd tijdens het onderzoek en middels deze reactie een zo open, eerlijk en helder mogelijk beeld te geven, met de daarbij behorende context. Alle financiële en bestuurlijke verbindingen met organisaties worden altijd vermeld in onze jaarverslagen. Recentelijk (februari 2011) heeft Nyenrode Business Universiteit een evaluatie afgerond naar het Fashion programma (2004-2010) van Solidaridad. MADE-BY was hierin een belangrijke case. In de gedegen studie is gekeken naar efficiëntie, effectiviteit en “impact”. Communicatie, de belangrijkste focus van de Pequeno studie, was hierbij een onderdeel. In het onderzoek zijn ook betrokken het business model en de toegevoegde waarde van het MADE-BY label in de sector en de relatie met “impact” in ontwikkelingslanden. Het rapport van Nyenrode is positief over het progamma van Solidaridad. In het kader van de evaluatie van MFS gefinancierde programma´s is het rapport aangeboden aan het IOB (Inspectie Openbaar Bestuur). De onderzoeksmethode, aanpak en rapportage zijn geprezen door het IOB. Binnenkort kunt u een link vinden naar het onderzoek via de Solidaridad website. Staat u ons toe dit onafhankelijke onderzoek als meer gezaghebbend te beschouwen dan uw studie. Met vriendelijke groet,

Nico Roozen, Directeur

39

BIJLAGE 4: Reactie Pequeno Pequeno is verheugd dat Solidaridad en MADE-BY schriftelijk hebben gereageerd op het onderzoek naar de transparantie van en communicatie over MADE-BY. Doel van het onderzoek is het bevorderen van de transparantie van het initiatief, zodat een consument weet wat hij of zij koopt. Daarbij heeft Pequeno niet de pretentie om volledig te zijn. Het feit dat Solidaridad de waarde van dit onderzoek vergelijkt met een ander ‘meer gezaghebbend’ onderzoek en dat MADE-BY zegt dat voor hen het mandaat van Pequeno om dit onderzoek te doen niet transparant is, is volgens Pequeno niet relevant. Gelukkig leven wij in een land waar iedereen vrij is om op eigen wijze onderzoek te doen naar zaken die van algemeen belang zijn. Pequeno heeft puur getracht met openbare informatie een beeld te vormen van de werkwijze van MADE-BY als consumentenlabel. Het is aan de betrokken partijen om daaruit mogelijke lessen te leren en aan de lezer cq. consument om zijn mening te vormen over de waarde van het MADE-BY label.

Reactie op MADE-BY Ad. Algemene opmerking ten aanzien van actualiteit van de gebruikte informatie MADE-BY stelt dat veel van de voor het onderzoek gebruikte informatie inmiddels gedateerd is en niet langer representatief voor de werkwijze van MADE-BY vandaag de dag. Zo is de website in 2010 grondig vernieuwd, is het stuk ‘MADE-BY in het kort’ niet meer online beschikbaar en geven de jaarverslagen 2006 en 2007, waaruit het onderzoek veelvuldig citeert, geen adequaat beeld van de MADE-BY werkwijze anno 2011. Dat de werkwijze van MADE-BY anno 2011 gewijzigd is ten opzichte van de jaren daarvoor, wordt nergens op de website van MADE-BY duidelijk gemaakt. Alle jaarverslagen vanaf 2005 zijn nog steeds online beschikbaar. Ook het stuk ‘MADEBY in het kort’ staat nog online. Als de werkwijze tegenwoordig anders is dan ‘vroeger’ zou MADE-BY dat op de site duidelijk moeten maken. Ook in de reactie op het rapport maakt MADE-BY niet duidelijk wat er veranderd is, dus in welk opzicht dit rapport geen adequaat beeld geeft. Ad. Transparantie MADE-BY onderschrijft niet de conclusie uit het rapport dat het systeem van MADEBY niet transparant is. MADE-BY stelt dat het gebruikelijk is om contracten/licentieovereenkomsten tussen twee partijen niet te publiceren. Het niet publiceren van de actieplannen leidt ertoe dat deelnemende bedrijven gemakkelijker ambitieuze doelstellingen formuleren, schrijft MADE-BY. Dat de licentieovereenkomsten niet openbaar zijn, is begrijpelijk en te billijken. Maar in combinatie met de niet-openbare actieplannen is er geen controle mogelijk van andere belanghebbenden (stakeholders). Voor derden is onbekend welke doelen de merken stellen en vooral ook of ze die doelen halen. Daardoor is de waarde van MADE-BY veel minder dan ze in potentie zou kunnen zijn.

40

Ad. Verificatie van gegevens MADE-BY geeft aan na te gaan of de berichtgeving op de website en in het jaarverslag over de verificatie van gegevens die in de scorekaarten worden opgenomen (gebruik van biologische katoen, gebruik van duurzame materialen en het toepassen van sociale normen) voor verbetering vatbaar is. In dit onderzoek wordt aangegeven dat de verificatie van deze gegevens onduidelijk is. Ad. Label en Communicatie MADE-BY geeft aan dat aangesloten merken in hun communicatie gebonden zijn aan bepaalde regels. Het is echter niet duidelijk welke sancties MADE-BY toepast als deze regels worden overschreden. Bovendien is Pequeno van mening dat een dergelijke marketingtool als de MADE-BY knoop per definitie het idee wekt bij de consument dat het betreffende kledingstuk een gekeurd product betreft. Juist omdat het geen keurmerk betreft, is het zaak om in eerste instantie te focussen op de werkelijke ecologische- en sociale prestaties van het merk en niet op de marketing ervan.

Reactie op Solidaridad Ad. Achtergrond Solidaridad tot opzetten en betrokkenheid MADE-BY Solidaridad gaat uitvoerig in op de redenen om MADE-BY op te richten (2004) en de rol van Solidaridad in dit proces. Voor ons onderzoek is deze informatie niet relevant, omdat het ons te doen is om de transparantie van het initiatief: wat kopen klanten als ze een kledingstuk kopen met het MADE-BY knoopje en worden ze goed geïnformeerd over doel, middelen en stand van zaken van het betreffende kledingmerk op weg naar meer duurzaamheid? Ad. Deelname bestuur Solidaridad schrijft dat Pequeno niet meldt dat de aanstelling van Nico Roozen tot voorzitter van het stichtingsbestuur tot stand komt middels verkiezing in een multistakeholder setting. Dat klopt, maar dat is ook niet op te maken uit de jaarverslagen van Solidaridad en MADE-BY. Solidaridad gaat in haar reactie niet in op onze constatering dat de directeur van Solidaridad sinds de oprichting van MADEBY voorzitter is van het stichtingsbestuur én dat Solidaridad financieel betrokken is bij drie MADE-BY-kledingmerken én dat Solidaridad bestuursleden levert voor drie coöperaties van producenten die produceren voor bij MADE-BY aangesloten merken. Ad. Operationele samenwerking Volgens Solidaridad zijn medewerkers van Solidaridad betrokken bij projecten van MADE-BY, maar nooit onderdeel (geweest) van de MADE-BY werkorganisatie. In dit onderzoek (p. 19) wijst Pequeno erop dat uit de jaarverslagen van MADE-BY is op te maken dat medewerkers van Solidaridad deel uitmaken van de werkorganisatie van MADE-BY. Tevens is daar de kanttekening bij gemaakt dat daar volgens Solidaridad geen sprake van is. Solidaridad gaat in haar reactie niet in op de verwarring die kan ontstaan doordat MADE-BY – kennelijk ten onrechte – de indruk wekt dat er een directe werkrelatie is. 41

Ad. Financiële Bijdragen Solidaridad aan MADE-BY Het klopt dat Solidaridad de financiële cijfers heeft doorgenomen met de onderzoeker. Voor Solidaridad was het een verrassing dat de cijfers uit de jaarverslagen niet overeenkwamen met de interne projectadministratie. Pequeno heeft desalniettemin besloten de cijfers uit de jaarverslagen te hanteren, omdat die voor iedereen toegankelijk zijn. Volgens Solidaridad kloppen de genoemde bedragen van de EU-subsidie voor MADE-BY Duitsland niet. In dit rapport is opgenomen dat het gaat om 81.925 euro per jaar, gedurende drie jaar. Dit is gebaseerd op de jaarverslagen van 2007 (p.70) 2008 (p. 62). De bedragen die Solidaridad in haar reactie opvoert zijn niet terug te vinden in de jaarverslagen. Ad. Financieel belang van Solidaridad in (MADE-BY) merken Solidaridad zegt geen financiële belangen te hebben bij Imps & Elfs. Volgens investeringsfonds High Tide, dat onder meer investeert in Imps & Elfs, is Solidaridad mede-aandeelhouder (zie www.high-tide.nl/project/impsandelfsbv). Ad. Eindconclusie Volgens Solidaridad onderbouwt dit rapport nergens de suggestie dat Solidaridad niet transparant ‘zou zijn over haar verschillende rollen’ vanwege de ‘belangenverstrengeling’ (aanhalingstekens van Solidaridad) met MADE-BY, of zich zou laten leiden door andere overwegingen dan gerelateerd aan haar doelstellingen. Dat klopt. Ons rapport heeft die ambitie ook niet: het constateert alleen dat Pequeno van mening is dat er sprake is van belangenverstrengeling. Overigens neemt Pequeno deze opmerking serieus. In een volgende versie van dit onderzoek zal aandacht worden besteed aan dit onderwerp.

42