DOCENTENHANDLEIDING
Madame & Monsieur Museum Willet-Holthuysen
KORTE INFORMATIE Onderwerp:
Leven als een deftige familie in een grachtenhuis (19e eeuw).
Doelgroep:
Groep 3-4.
Vakgebieden:
Oriëntatie op jezelf en de wereld
Nederlands
Kunstzinnige oriëntatie
Omvang:
Voorbereiding in de klas (ca. 1 - 1,5 uur).
Bezoek Museum Willet-Holthuysen (ca. 1 uur)
Verwerkingsles (ca. 1 - 1,5 uur)
Samenstelling: Amsterdam Museum / Museum Willet-Holthuysen, © juli 2012
INHOUDSOPGAVE 1.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
2.
Algemene informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
3.
Opbouw van het programma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
4.
Voorbereidende les in de klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
5. Programma 6.
in het Museum Willet-Holthuysen . . . . . . . . . . . . . . 8
Verwerkingsles in de klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
7. Kerndoelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
8.
Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
a. Achtergrondinformatie voor de docent
b. Woorden & Methode
c. Werkblad Eet-tiquette
d. Werkblad Waaiertaal
e. Werkblad Masker
Printset (apart bestand)
Digibord afbeeldingen (apart bestand)
COLOFON Uitgave:
team publiek & educatie, Amsterdam Museum / Museum Willet-Holthuysen
Samenstelling: Amsterdam Museum (Ardjuna Candotti) Beeldende les: Merel Nip Vormgeving:
Amsterdam Museum (Edo Mulder), o2 concept + graphic design (Dave Hoop)
Foto’s:
Amsterdam Museum (Monique Vermeulen), Merel Nip
Met dank aan: Groep 3 en 4 van BS ’t Koggeschip, OBS Overhoeks, Dr. E. Boekmanschool,
Elke Kuiper en Mick Rijnders.
Tijdens de ontwikkeling van dit programma
is er samengewerkt met Liesbet Bool van
Stichting Taalvorming. www.taalvorming.nl
1 INLEIDING Hoe leefde een deftige familie in de 19e eeuw in een grachtenhuis? Daar gaat het programma Madame & Monsieur over. Het speelt zich af in het grachtenhuis aan de Amsterdamse Herengracht nummer 605. Meer dan 150 jaar geleden woonde hier de familie Willet-Holthuysen. Dit programma is ontwikkeld voor groep 3 en 4. In de voorbereidende les in de klas maken de leerlingen kennis met mijnheer en mevrouw Willet-Holthuysen en het onderwerp etiquette. Etiquette was heel belangrijk voor een heer en dame! In het museum worden de leerlingen ‘omgetoverd’ tot deftige heren en dames. Samen met een museumdocent gaan ze langs de verschillende stijlkamers. Wat doet mijnheer Willet in de Herenkamer? Hoe dansen mijnheer en mevrouw Willet in de balzaal? Hoe laat je als deftige dame een heer stiekem weten dat je hem leuk vindt? In iedere kamer van het huis ontdekken de leerlingen hoe de familie vroeger in het grachtenhuis leefde en oefenen ze omgangsvormen tussen dames en heren. Daarna brengen ze de geleerde etiquetteregels in de praktijk tijdens een dansje in de ontvangstruimte. Net zoals er vroeger werd gedanst in de balzaal! De museumdocent wuift de heren en dames gedag en voor in de klas is bij dit programma een beeldende les ontwikkeld als afsluiting. In het programma is zowel aandacht voor geschiedenis, beleving als taal. Er is rekening gehouden met de interesses en het niveau van groep 3 en 4. Hiervoor kregen wij advies vanuit Stichting Taalvorming. In hoofdstuk 7 van deze handleiding kunt u de kerndoelen vinden waarbij dit programma aansluit. Heeft u nog vragen, aarzel niet om ons te bellen en/of te mailen. Onze contactgegevens vindt u bij Algemene Informatie. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier met de uitvoering van dit programma!
Met vriendelijke groet,
team publiek & educatie Museum Willet-Holthuysen Amsterdam Museum
PROGRAMMA PIJLERS: #geschiedenis #beelden #spel #taal #beleving #dans
2
ALGEMENE INFORMATIE
Tarief en reserveren Onderwijsprogramma’s kosten € 45,- per 15 leerlingen. Dat bedrag is inclusief deze docentenhand leiding, de begeleiding van een museumdocent en de entree van het museum. Het museumbezoek duurt een uur. Reserveren, minimaal twee weken van tevoren via het reserveringsformulier op www. amsterdammuseum.nl of per e-mail:
[email protected]. Telefonisch is het team publiek & educatie bereikbaar op 020-5231730 van ma t/m vrij 13.00 – 17.00 uur. Bij uw boeking kunt u een toegangskaart voor het museum aanvragen om het bezoek met uw klas vooraf voor te bereiden. NB. Annulering van een gereserveerd bezoek kan tot uiterlijk één week voor de afgesproken datum, tegen betaling van € 11,50 administratiekosten. Bij latere afzegging wordt het hele bedrag in rekening gebracht. Adres Museum Willet-Holthuysen bevindt zich aan de Herengracht 605. Schoolgroepen melden zich vóór hun bezoek bij de kassa. De museumdocenten staan daar voor u klaar. Openingstijden Maandag t/m vrijdag 10.00 - 17.00 uur Zaterdag en zondag 11.00 - 17.00 uur Bereikbaarheid Tram 4, 9 en 14: halte Rembrandtplein. Eigen bussen kunnen stoppen op het Meester Visserplein en parkeren in de garage van de Stopera. Huisregels museumbezoek Wij verwachten een actieve houding van u en de begeleiders om het bezoek prettig te laten verlopen. Wilt u daarom van tevoren de leerlingen én de begeleiders op de hoogte stellen van onze huisregels? 1. U blijft als docent verantwoordelijk voor het gedrag van de leerlingen: één begeleider per vijftien leerlingen is vereist. 2. De objecten in het museum mogen niet worden aangeraakt. Vertel de leerlingen ook waarom dit niet mag. 3. Er mag niet worden geschreeuwd of gerend. 4. Op de zalen mag niet worden gegeten, gedronken of gerookt. Ook kauwgom is niet toegestaan. 5. Op de zalen moeten mobiele telefoons op stil worden gezet. 6. U mag foto’s maken zonder flits.
3
OPBOUW VAN HET PROGRAMMA
Het programma is opgebouwd uit een voorbereidende les, het museumbezoek en een verwerkingsles. Hieronder vindt u een overzicht. Onderwerp: Leven als een deftige familie in een grachtenhuis (19e eeuw).
1 Voorbereidende les in de klas
(ca. 1 - 1,5 uur) • De docent leest het verhaal ‘In het grachtenhuis’ voor. • De klas oefent met etiquette. • De klas maakt kennis met bijzondere voorwerpen.
2 Programma in het museum
(1 uur) • Introductie waarbij de leerlingen een hoed op, een hesje aan, een strik om of een haarband op en een lint om krijgen. • De klas bezoekt onder begeleiding van twee museumdocenten de stijlkamers van het museum. • Afsluitend wordt er gedanst in de ontvangstruimte van het museum.
3 Verwerkingsles
(ca. 1 - 1,5 uur)
• De docent bespreekt met de klas hoe ze het museumbezoek vonden. • De klas maakt een masker voor een gemaskerd bal (beeldende les). Doelstellingen • De leerlingen begrijpen wat ‘een museum’ is. • De leerlingen maken kennis met ‘vroeger en nu’. • De leerlingen leren zich voor te stellen hoe het vroeger was door te kijken, te vertellen, te vergelijken met nu en door zich in te leven. • De leerlingen maken kennis met nieuwe woorden. • De leerlingen gebruiken hun zintuigen. • De leerlingen hebben plezier en zijn betrokken tijdens het museumbezoek.
In hoofdstuk 7 van deze handleiding vindt u de aansluiting bij de kerndoelen.
4
VOORBEREIDENDE LES IN DE KLAS
(ca. 1 – 1,5 uur)
De voorbereiding op school bestaat uit drie onderdelen: • De docent leest het verhaal ‘In het grachtenhuis’ voor. • De klas oefent met etiquette. • De klas maakt kennis met bijzondere voorwerpen.
1 In het grachtenhuis
(ca. 15 minuten) • Lees het verhaal van het grachtenhuis van de familie Willet-Holthuysen voor.
IN HET GRACHTENHUIS
p
Eens, lang geleden, woonden in een grachtenhuis de deftige heer en mevrouw Willet-Holthuysen. Hij heette Abraham en zij heette Louisa. Het grachtenhuis waarin zij woonden, is groot en chic. Als je door het huis loopt, zie je een heleboel kamers: een kamer om te eten, een kamer om te roken en zelfs een kamer om te dansen. De balzaal! In iedere kamer hangen aan de wand schilderijen: niet één, niet twee, maar soms wel meer dan zes! Mijnheer en mevrouw Willet zijn dol op het verzamelen van schilderijen. Ze zijn k unstverzamelaars. In het grote huis is het vaak stil. Je hoort alleen het slaan van de grote gangklok: bim, bam… Pas als je de trap afloopt naar de keuken, hoor je meer geluiden. Dan hoor je potten en pannen rammelen… kling, klong… ruik je de geuren van het avondeten… mmmm schildpaddensoep, gevulde patrijs en pudding… en hoor je het personeel praten: ‘Mevrouw Willet wil dat we de tafel dekken met de mooiste bloemen en het duurste serviesgoed. Er komen vanavond belangrijke gasten eten!’ De dienstmeid en de knecht doen alle klussen in huis: koken, schoonmaken… Dat is heel hard werken! Mijnheer en mevrouw Willet zijn deftige mensen. Ze moeten zich keurig gedragen, praten, groeten, eten, kleden. Dat heet met een chic woord: etiquette. Als mijnheer Willet de deur uit gaat dan draagt hij altijd een hoge hoed, handschoenen en een wandelstok. Deftige mensen spreken de Franse taal. Als mijnheer Willet een dame tegen komt op straat dan tilt hij zijn hoge hoed op en zegt: ‘Madame’. De dame knikt dan vriendelijk en antwoordt: ‘Monsieur’. Dat betekent mijnheer en mevrouw in het Frans. Soms houden mijnheer en mevrouw Willet een gekostumeerd bal in de balzaal. De gasten komen dan verkleed. Mevrouw Willet geeft van tevoren de dienstmeid en knecht opdrachten: ‘Ik wil dat jullie de kroonluchter poetsen, de klok afstoffen, de ramen lappen en alle honderd kaarsjes in de kroonluchter aansteken. De balzaal moet er vanavond prachtig uitzien!’ Op het bal wordt er gedanst. Je danst alsof het je geen enkele moeite kost: niet stampen, niet springen en anderen niet aanstoten. Een heer vraagt altijd een dame ten dans: Mag ik deze dans van U?
l
Vel 1
Woorden in het verhaal:
1.
grachtenhuis
8.
personeel
15.
Franse taal
2. deftig / chic / keurig
9.
serviesgoed
16. madame / mevrouw / dame
3. balzaal
10. dienstmeid
17. monsieur / mijnheer / heer
4. gasten
11. knecht
18.
gekostumeerd bal
5. schilderij
12. zich gedragen
19.
kroonluchter
6.
kunstverzamelaar
13.
etiquette
20.
opdracht geven
7.
patrijs
14.
wandelstok
• Bespreek met de klas de dikgedrukte woorden. Deze woorden komen terug tijdens de museumles. • Laat de leerlingen vertellen wat er in het grachtenhuis gebeurde. Wie wonen er in het grachtenhuis? Wat verzamelen mijnheer en mevrouw Willet? Wie doen alle klussen in huis? Hoe ziet het grachtenhuis er uit? • Sla een brug naar de eigen belevingswereld van de leerlingen. Lijkt jouw huis op het grachtenhuis? Wie doet bij jou thuis de klusjes in huis? Wordt er in jouw huis wel eens gedanst?
2 Etiquette
(ca. 30 minuten – 1 uur)
Benodigdheden: bijlage C: ‘Eet-tiquette’ of D: ‘Geheime waaiertaal’. • Tijdens de museumles wordt aandacht besteed aan omgangsvormen en gewoontes van vroeger. Bespreek met de kinderen wat etiquette is: omgangsvormen, regels en goede manieren. Bestaat etiquette nog steeds? Verbind etiquette met de regels en goede manieren in de klas. Heb je ook etiquetteregels buiten de klas? Bijvoorbeeld thuis als je de telefoon opneemt, in de tram als een oude dame instapt, tijdens een bijzonder moment zoals een feestmaaltijd of een viering? Zijn goede manieren nodig? • Welke etiquetteregel vinden de leerlingen het belangrijkst buiten de klas? Stel met de klas een top 3 samen. Schrijf de top 3 op het bord of op een groot vel. • In de bijlagen vindt u de werkbladen ‘eet-tiquette’ (bijlage C) en ‘geheime waaiertaal’ (bijlage D). Kies een werkblad voor uw klas. Bespreek met uw klas het thema en speel het ‘eet-tiquettespel’ of oefen met uw klas de geheime waaiertaal.
3 Bijzondere voorwerpen
(ca. 15 minuten)
Benodigdheden: oude voorwerpen, bijvoorbeeld een kandelaar. • Neem oude voorwerpen mee naar de klas. Denk daarbij vooral aan voorwerpen die u gebruikt tijdens bijzondere of chique gelegenheden. Bijvoorbeeld: een antieke kandelaar. Praat met uw leerlingen over het voorwerp. Is het een oud? Is het bijzonder? Heb jij het ook thuis? Wie heeft er thuis ook een heel oud mooi voorwerp? Waar wordt het in huis bewaard? Wanneer wordt het gebruikt? Op deze manier kunt u het museumbezoek introduceren: We gaan naar een museum. Daar gaan we ook kijken naar oude en bijzondere voorwerpen. U kunt daarbij alvast enkele voorwerpen benoemen die in de woordenlijst voorkomen (zie bijlage B).
4 Extra suggesties
Bij het verhaal: • Zet de woorden van het verhaal in een woordspin: bijvoorbeeld het woord visite. U schrijft het woord op een papier of in het midden van het schoolbord. Laat de leerlingen daarna associëren. Je hoort dit woord. Waar denk je aan? Het woord dat de leerling noemt, schrijft u op. Laat vervolgens de andere leerlingen associëren op dit woord.
Bij bijzondere voorwerpen. • Lees het gedicht ‘Bij grootmoeder’ van Jo Kalmijn-Spierenburg voor. Welke bijzondere voorwerpen/spullen bewaren de leerlingen thuis of hebben ze bij opa en oma gezien? • Laat de leerlingen de handelingen uit het gedicht uitbeelden: iets uit een laatje halen, voorzichtig open doen, bekijken, beluisteren, optillen,
BIJ GRO
ruiken, doorgeven…
OT M O E D
ER
p otmoe der we et ik e Zo een en kast m e t een h je te st Daar lig eleboe aan, gen de l laatje aardig Een alb s. ste din um me getjes t versje in. s en p Een sc laatjes… helpje , waari n je, h Het ru eel dic isen d ht bij je er zee Een do nog ku oor, osje m nt hore et gra n… ppige k iekjes, Gema Toen ik a kt , nog nie t eens was g eboren Een st … apeltje brieve Een bo n, een ek me lintje e t een g En altijd rom… eel ve weer, rdroog als ik b d roosj ij groo Bekijk e… tmoed ik dat alles e er ben en poo , sje. Bij gro
l
Vel 2
5
PROGRAMMA IN MUSEUM WILLET-HOLTHUYSEN
(ca. 1 uur)
Het museumbezoek In het museum wordt u ontvangen door twee museumdocenten. U betaalt voor het programma aan de kassa. Nadat de jassen en tassen zijn weggehangen, gaan de leerlingen naar de ontvangstruimte. Daar worden de leerlingen ‘omgetoverd’ tot deftige dames en heren. De museumdocent vertelt de leerlingen dat ze de kamers van het grote grachtenhuis gaan bekijken en ontdekken hoe mijnheer en mevrouw Willet met personeel daar leefden. Wat deed mijnheer Willet in de Herenkamer? Wat besprak mevrouw Willet ’s ochtends met de dienstmeid? Wanneer doet een heer zijn hoed af? De museumdocent neemt de leerlingen mee naar de mooie stijlkamers van het huis. De leerlingen ontdekken waarom mijnheer Willet een eigen kamer had, dat er geheime deurtjes waren voor het personeel en dat er feesten werden gegeven in de balzaal waarbij iedereen verkleed kwam. In sommige kamers oefenen de leerlingen enkele etiquetteregels. Tot slot brengen de leerlingen de geleerde etiquetteregels in de praktijk tijdens een dansje in de ontvangstruimte. Net zoals er vroeger werd gedanst in de balzaal! Geschiedenis, taal en beleving De leerlingen maken op een actieve wijze kennis met geschiedenis. De stijlkamers, de authentieke voorwerpen en omgangsvormen in het grachtenhuis geven een beeld van wat ‘vroeger’ is. Zowel in de klas als in het museum wordt mondelinge taalvaardigheid gestimuleerd en geldt de belevingswereld van de leerlingen als vertrekpunt (zie bijlage B). Voorbereiding docent • Verdeel de klas vooraf in twee groepen. De twee museumdocenten nemen ieder één groep mee door het museum. • Maak van tevoren met uw leerlingen tweetallen: dame-heer, maar als de leerlingen liever een tweetal met hun vriendje of vriendinnetje willen vormen kan dat natuurlijk ook. De leerlingen oefenen een aantal etiquetteregels en doen de dans in tweetallen. De leerlingen moeten dus goed met elkaar overweg kunnen. • Breng de begeleiders (minimaal 1 begeleider per 15 leerlingen) op de hoogte van de huisregels (zie algemene informatie). • Vertel de leerlingen dat ze Museum Willet-Holthuysen gaan bezoeken: een deftig grachtenpand in het centrum van Amsterdam. Vertel de huisregels: wat mag er wel/niet en waarom. • Zorg dat u op de afgesproken tijd aanwezig bent (zie algemene informatie voor het adres).
6
VERWERKINGSLES IN DE KLAS
(ca. 1 – 1,5 uur)
Wij raden u aan om na het museumbezoek aandacht te besteden aan de nieuwe indrukken die de leerlingen hebben opgedaan. De ervaring van de leerlingen kunt u bespreken tijdens een (kring)gesprek. Naast het gesprek kunt u ook een creatieve verwerkingsles geven.
1 Gesprek in de klas
(ca. 15 minuten) • Tijdens een (kring)gesprek in de klas blikt u met de leerlingen terug op het museumbezoek. Heeft u foto’s gemaakt? Laat ze dan zien op het digibord. Wat vonden de leerlingen het leukst om te doen? Welke kamer herinneren de leerlingen zich nog het beste? Wat vonden de leerlingen het mooiste voorwerp om te zien? Benoem daarbij samen met de leerlingen de kamers die de leerlingen hebben bezocht: o.a. de keuken, de herenkamer, de balzaal, de eetkamer, de slaapkamer, de gang met de grote deur. Wat vonden de leerlingen minder leuk? • Herhaal en vergelijk met de leerlingen gewoontes en omgangsvormen van toen en nu. Welke gewoontes, regels en omgangsvormen golden er in de tijd van mijnheer en mevrouw Willet-Holthuysen? Kunnen de leerlingen de etiquetteregels uitbeelden die ze hebben geoefend in het museum?
2 Beeldende les – Démasquer!
(ca. 1-1,5 uur)
Uitleg van de opdracht Tijdens het museumbezoek ontdekken de leerlingen dat mijnheer en mevrouw Willet-Holthuysen graag dansten in de balzaal. In deze les maken de leerlingen een masker voor een gemaskerd bal. Maskers hebben ‘geheime boodschappen’, zo kun je met een kleur je gevoel vertellen op een bal. De les begint met een oriëntatie op gevoelens en kleuren. De leerlingen knippen de basis van een masker uit papier. Zij kiezen een gevoel dat ze met het masker willen uiten en zoeken daar gekleurd papier bij uit oude tijdschriften. Het masker wordt beplakt met die stukjes papier, gedecoreerd met glitters en op een stokje geplakt. De leerlingen eindigen met een presentatie van de maskers aan elkaar.
Leerdoelen • De leerlingen verplaatsen zich in vroeger en in het gegeven ‘gemaskerd bal’. • De leerlingen kunnen met weinig materiaal een sprekend masker maken. • De leerlingen kennen de gevoelswaarde van kleuren en kunnen lijnen gebruiken ter decoratie (kerndoel 54).
Benodigdheden
Voor het masker: • Uitgeknipt sjabloon van het masker (zie bijlage E) per tafelgroep • Stevig wit of gekleurd papier, voor elke leerling 1, om het sjabloon op over te trekken • Potlood, 1 per leerling • Schaar, 1 per leerling • Optioneel: prikpennen en onderleggers voor het uitprikken van de gaten voor de ogen • Satéprikker, 1 per leerling • Oude tijdschriften met veel kleur. Geef elk kind een eigen deel om in te bladeren: je scheurt een tijdschrift makkelijk in twee of drie delen op de gebonden zijde. • Plakstift, 1 per leerling • Aparte tafel om te glitteren • Glitter in verschillende kleuren en per kleur twee (wegwerp) bordjes, droge kwast • Flesjes vloeibare lijm voor op de glittertafel • Plakband of schilderstape om maskers op stokjes te plakken • Instructie glittertafel (zie bijlage E)
Voorbereiding leerkracht • Tijdschriften verzamelen • Kopiëren bijlage E (sjabloon masker): overtrekken op karton en uitknippen, 1 voor elke tafelgroep • Wit/gekleurd papier op maat knippen voor een masker, voor elke leerling 1 • Glittertafel klaarzetten (zie bijlage E) • Op het digibord de foto van de balzaal klaarzetten. • Overige benodigdheden klaarleggen
1 Inleiding
(ca. 10-15 minuten) Werkvorm: klassikaal en individueel
Benodigdheden: tijdschrift voor elke leerling, het bord
• Wat weten de leerlingen nog over de balzaal te vertellen? Hoe zag de kamer er uit? Wat deden mijnheer en mevrouw Willet in de balzaal? Weten de leerlingen nog wat er op een gemaskerd bal zo bijzonder was? Meer informatie vindt u in bijlage A: Achtergrondinformatie voor docenten. • U laat de leerlingen de sjabloon van het masker zien en vertelt erbij dat je met een masker op het gemaskerd bal een boodschap kunt vertellen, zonder een woord te zeggen: je kunt namelijk je gevoel laten zien met een kleur. • U noemt een gevoel en de leerlingen zoeken daar een kleur papier bij uit het tijdschrift. Dit stukje papier scheuren ze uit. Alle kleuren zijn goed: het gaat erom dat de leerlingen zelf nadenken en ervaren welke kleur zij bij een bepaald gevoel vinden passen. U bekijkt samen met hen welke kleuren er zijn uitgescheurd. U herhaalt dit met een ander gevoel. • Laat de leerlingen vervolgens gevoelens noemen die je met een masker kunt uitdrukken. Denk aan boos, blij, vrolijk, stoer, spannend, verliefd, verlegen, verdrietig. Schrijf ze op het bord.
2 Maskers maken
(ca. 30-45 minuten)
Werkvorm: individueel
Benodigdheden: de rest van het materiaal
• Leg de leerlingen uit dat zij een eigen ‘masker met gevoel’ gaan maken. Wat willen zij vertellen op het bal? • Elke leerling kiest een gevoel en beplakt met bijpassende kleuren gescheurd papier zijn/haar masker. Het is het leukst wanneer geheim blijft welk gevoel de leerling wilt laten zien, zodat de rest van de klas er aan het einde van de les naar kan raden. Stimuleer de leerlingen vooral te zoeken naar kleuren en zo min mogelijk plaatjes of letters te gebruiken.
De leerlingen gaan aan de slag: 1. Basisvorm masker omtrekken op wit of gekleurd papier. 2. Masker en de gaten voor de ogen uitknippen. 3. Naam op de binnenkant van het masker schrijven.
4. Gevoel kiezen en bijpassende kleuren uit de tijdschriften scheuren. 5. Stukjes gekleurd papier mooi neerleggen op het masker en met de lijmstift vastplakken.
6. Stokje erop plakken met plakband of schilderstape. 7. Naar de glittertafel waar er met lijm en glitter decoratielijnen worden gemaakt op het 8. masker volgens het stappenplan. U kunt dit voorbespreken aan de hand van een afbeelding op het digibord.
Suggesties voor differentiatie: • De leerlingen kunnen de gaten voor de ogen ook uitprikken. • Met veel verschil in motorische vaardigheden in de groep kunt u ervoor kiezen om de basis van het masker op een eerder tijdstip te maken. Dan is er meer tijd voor versieren! • U kunt ervoor kiezen de maskers met losse stukjes in bepaalde patronen te laten versieren, of ze geheel laten vullen met gekleurde stukjes papier. Leerlingen die erg vaardig zijn kunnen beide doen. Hoe kleiner de papierstukjes, hoe langer het duurt!
3 Afsluiting
(ca. 10 minuten)
Werkvorm: klassikaal
Benodigdheden: gemaakte maskers
• De leerlingen presenteren de maskers aan elkaar: één leerling laat zijn/haar masker zien aan de klas, de rest van de klas raadt het gevoel erbij. Als het gevoel is geraden gaan andere leerlingen die hetzelfde gevoel hebben gekozen ernaast staan. Of u kiest een gevoel. Wie zijn er blij? De leerlingen gaan voor in de klas staan. In welke masker zie je dit gevoel goed terug? Wat is een
! r e u q s a m é �
originele vondst? Met wie zou je willen dansen? Welk gevoel hebben de leerlingen nog meer gemaakt?
• Ter afsluiting toont u de leerlingen de balzaal die ze tijdens het museumbezoek hebben bezocht. Weten zij nog wat ‘démasquer!’ betekent? Hoe ging de dans ook al weer?
De leerlingen doen de dans met het masker. U roept aan het einde van de dans: Démasquer!
7 KERNDOELEN Dit programma is afgestemd op de kerndoelen voor het basisonderwijs. In het programma kunnen de school en het museum samen bijdragen aan de volgende kerndoelen:
Oriëntatie op jezelf en de wereld (Tijd)
51. De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen, zoals aanwezig
in ons cultureel erfgoed, en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
52. De leerlingen leren over kenmerkende aspecten uit het tijdvak burgers
en stoommachines.
Nederlands (Mondeling taalonderwijs)
1.
De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven.
Kunstzinnige oriëntatie
54. De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er
gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren.
56. De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten
van cultureel erfgoed.
ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR DE DOCENT
BIJLAGE A
Museum Willet-Holthuysen Het grachtenhuis is gevestigd aan de Herengracht. De laatste bewoners waren Abraham Willet (18251888) en zijn echtgenote Louisa Holthuysen (1824-1895). Mevrouw Willet-Holthuysen liet in 1895 het huis met de inboedel en een grote kunstverzameling na aan de stad Amsterdam. De voorwaarde was dat het huis een museum zou worden. Museum Willet-Holthuysen is in beheer van het Amsterdam Museum, voorheen Amsterdams Historisch Museum. Het huis werd gebouwd in de 17de eeuw. De stijlkamers in het museum geven een beeld van het leven aan de gracht in de 18de en 19de eeuw. Er woonden ongeveer 20 verschillende Amsterdamse families in het huis. Zij lieten het huis talloze malen opnieuw stofferen en schilderen, en de inrichting werd uiteraard regelmatig aan de mode aangepast. De originele indeling van het pand is intact gebleven, er zijn verschillende stijlkamers te zien. In 2016 bestaat het museum 120 jaar. De komende jaren staan in het teken van restauratie, en reconstructie van de stijlkamers naar de periode van de familie Willet-Holthuysen. Etiquette Etiquette gaat over hoe je omgaat met de mensen om je heen. Het zijn goede manieren en omgangsvormen. Het verhaal gaat dat het begrip etiquette meer dan driehonderd jaar geleden is ontstaan in Frankrijk. De Franse koning Lodewijk XIV liet bij zijn paleis grote tuinen aanleggen. Zijn gasten mochten de tuinen bewonderen en er rondwandelen. Tot zijn grote schrik liepen de gasten niet alleen op de paden, maar ook op het gras. De koning gaf zijn tuinier de opdracht borden neer te zetten met een etiket (in het Frans etiquette) erop: ‘Verboden om op het gras te lopen. Iedereen moet zich aan dit etiket houden!’. En zo is de etiquette voor het wandelen in de tuin ontstaan. Langzamerhand werd het woord etiquette ook voor andere regels gebruikt: hoe je iemand begroet, hoe je eet, hoe je praat, hoe je je kleedt. Tip voor de docent! Het meest verkochte etiquetteboek in Nederland is Hoe hoort het eigenlijk? van Amy Groskamp-ten Have (1939). In 1999 is het boek heruitgegeven door historica Reinildis van Ditzhuyzen. Sinds 2008 is er ook een versie voor kinderen: Reinildis van Ditzhuyzen, KinderDitz. Kinderen weten hoe het hoort. Haarlem: Uitgeverij J.H. Gottmer, 2008. Gekostumeerd bal in de 19de eeuw In de negentiende eeuw waren gekostumeerde bals, waarbij de genodigden historische kostuums droegen, een populair tijdverdrijf. In Amsterdam werden er geregeld gekostumeerde bals gehouden. Het besloten gezelschap Het Casino (1816-1934) organiseerde regelmatig (gekostumeerde) bals. Deze leden behoorden tot de upper class van Amsterdam. Ook particulieren organiseerden gekostumeerde feesten, zoals de kunstverzamelaar Abraham Willet. Op een bal gold een strenge etiquette. Zo vroegen de heren de dames ten dans, mocht een dame alleen met een heer dansen als ze ‘officieel’ aan elkaar waren voorgesteld en moest de dame als eerste met haar eigen man dansen. Op een gemaskerd bal waren deze regels minder streng. Zo kon je bijvoorbeeld met iemand dansen die je niet kende. Je herkende de ander toch niet doordat hij/zij een masker droeg.
WOORDEN & METHODE
BIJLAGE B
Woorden gegroepeerd per kamer Keuken/ Eetkamer
Herenkamer
Balzaal
Slaapkamer
Gebouw
Personen
Divers
waterketel waterpomp serviesgoed sierkast porselein eettafel voor gerecht hoofdgerecht nagerecht gang menukaart bestek vingerkommetje servet kandelaar
plafondversiering schilderij beeld boekenkast kunstverza meling
danskamer balzaal gekostumeerd bal masker kroonluchter
wastafel waterkan nachtjapon hemelbed
museum grachtenhuis
madame monsieur mevrouw mijnheer dame heer meid knecht personeel huishouding gasten kunstverzamelaar
etiquette deftig, sjiek bijzondere spullen / voorwerpen meubels visite opdracht geven zich gedragen
Methode Voorbereidende les
In het museum
Verwerkingsles
Hoe leefde een deftige familie met personeel vroeger in een grachtenhuis.
Hoe leefde een deftige familie met personeel vroeger in een grachtenhuis.
Hoe leefde een deftige familie met personeel vroeger in een grachtenhuis. (Wat hebben we gedaan tijdens het museumbezoek.)
Welke kamers zijn er in je eigen huis? Welke kamers zijn er in het grachtenhuis?
Welke kamers zijn er in het grachtenhuis?
Hoe zagen de kamers er in het grachtenhuis uit?
Wat is etiquette? Welke regels en omgangs vormen heb je nu? Wat zijn de regels en omgangsvormen van toen?
Wat is etiquette? Welke regels en omgangs vormen heb je nu? Wat zijn de regels en omgangsvormen van toen?
Wat is etiquette? Wat zijn regels en omgangsvormen van toen en nu?
Welke (oude) voorwerpen zie je in het grachtenhuis? Welke oude voorwerpen heb jij thuis?
Voorwerpen herkennen, aanwijzen en aanraken.
Zintuigen gebruiken.
Zintuigen gebruiken.
Het huis is een museum.
Het huis is een museum.
Welke regels zijn er in het museum.
Welke regels zijn er in het museum.
Taal (mondeling, uitbeelden)
(voor)lezen luisteren beschrijven vergelijken vertellen uitbeelden (inleven)
luisteren beschrijven vergelijken vertellen uitbeelden (inleven)
luisteren beschrijven vergelijken vertellen uitbeelden (beeldende les)
Woordenschat Zie woordenlijst & begrippen
Voorkennis activeren Bekende woorden, nieuwe woorden en begrippen uitleggen en vastleggen (woordspin).
Aansluiten bij voorkennis. Bekende, nieuwe woorden en begrippen herhalen in de context van het museum en verbinden aan voorwerpen.
Oude en nieuwe woorden en begrippen herhalen.
Terugkerende onderdelen
Voorwerpen en kamers beschrijven.
Zintuigen gebruiken
WERKBLAD EET-TIQUETTE
BIJLAGE C
Eet-tiquette
(ca. 45 minuten)
Benodigdheden: borden en bestek (per tafelgroep) of werkblad bestek en bord (voor elke
leerling 1) en werkblad voorbeelden printen (voor elke leerling 1), schaar (voor elke leerling 1).
• Behandel het thema ‘eet-tiquette’ met de klas. Hoe eet je thuis: met vork en mes, met stokjes, je handen? Met wie eet je? Waar eet je: aan tafel, op de bank, in de keuken? Wie ruimt er op? Wat mag je wel/niet tijdens het eten? U kunt de leerlingen de eet-tiquette laten toepassen tijdens de eet- en drinkpauze. • Speel het ‘eet-tiquette’ spel. 1. De leerlingen knippen het bord en het bestek uit. 2. De leerlingen benoemen wat ze zien op het voorbeeldenblad. 3. De leerlingen leggen hun bestek neer zoals op het voorbeeldenblad. Hebben de leerlingen goed geoefend? Dan draaien de leerlingen het blad met de voorbeelden om. 4. U kiest een afbeelding, laat de afbeelding in de klas zien en benoem hoe het bestek ligt. Dan draait u het blad om. De leerlingen hebben een minuut de tijd om het bestek en bord op die manier neer te leggen. Welk bestek ligt goed? 5. U herhaalt het voorgaande totdat alle voorbeelden geweest zijn. 6. U kunt tot slot het spel herhalen door bijvoorbeeld alleen het voorbeeld te laten zien. Weten de leerlingen het nog?
auze
en p
em e
Ik ne
en et et
gin m
Ik be
Niet
n!
ar n kla Ik be eten t me
roeie
Vel 3
Vel 4
etje
en to
ijg e
Ik kr
Vel 3
WERKBLAD GEHEIME WAAIERTAAL
GEHEIME WAAIERTAAL
(ca. 45 minuten)
BIJLAGE D
Benodigdheden: Werkblad geheime waaiertaal (voor elke leerling 1 of per tweetal), schaar, kleurpotloden, 1 (gekleurd) A-4 papier (voor elke leerling 1 of per tweetal).
• Vertel de leerlingen dat de etiquetteregels op een bal erg streng waren. Een dame • mocht niet zomaar op een heer afstappen om te vertellen dat ze hem leuk vond. Dat hoorde niet. Hoe dan wel? Met ‘geheime’ waaiertaal op het bal! De dames gebruikten een waaier niet alleen ter verkoeling, maar ook om iets te zeggen zonder woorden te gebruiken. Ik ben verliefd op je! Nee, ik wil niet met je dansen! Zowel de heren als de dames moesten deze waaiertaal goed uit hun hoofd kennen, anders ontstond er verwarring! • Laat de leerlingen de geheime waaiertaal uitbeelden:
De leerlingen gaan aan de slag:
1. De leerlingen vouwen van het A-4 papier een waaier.
2. De leerlingen knippen de geheime waaiertaal (vierkantjes) uit.
3. De leerlingen benoemen wat ze zien.
4. De leerlingen bestuderen en oefenen samen de waaiertaal.
5. Tot slot kunnen de leerlingen per tweetal of per tafelgroepje raden welke boodschap wordt verteld. Laat de leerlingen de kaartjes omgekeerd op tafel leggen. De leerling die de waaier heeft pakt een kaartje. De ander mag het kaartje niet zien. De leerling beeldt de boodschap uit met de waaier. De anderen raden welke boodschap er wordt uitgebeeld.
ZIE JE MIJ?
G GOEDENDA
LANGZAAM
DANSEN?
KUS ME
SNEL
GA WEG
NIET WAAR
IK VIND JE
LEUK
Vel 5
WERKBLAD GLITTERTAFEL
BIJLAGE E
Aan deze tafel versier je je masker met lijnen van glitter. Dit doe je stap voor stap: 1. Maak met lijm dunne lijnen op je masker. [zie voorbeelden hieronder] 2. Kies één kleur glitter. 3. Leg je masker op een leeg bord. 4. Pak het bord dat bij deze kleur glitter hoort. 5. Strooi de glitter over je masker. 6. Schut je masker uit op het bord waar het op ligt. 7. Wil je nog een keer glitter over je masker? Herhaal stappen 1 t/m 6. 8. Gebruik altijd dezelfde kleur glitter op dezelfde borden!
Vel 6
