_MAATSCHAPPELIJK JAARVERSLAG 2012

_MAATSCHAPPELIJK JAARVERSLAG 2012

Ahrend. Humanising_Spaces

_INHOUD

Profiel 2 Verslag van de directie over het boekjaar 2012

6

Markt-, en omzetontwikkelingen

6

Personeel en organisatie

7

Productinnovatie 8 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

8

Vooruitzichten 8 Klanten waar we trots op zijn

10

Inleiding 11

MVO maatregelen en –doelstellingen

11

Ahrend en Cradle to Cradle

11

Missie 13 Ahrend. Humanising_Spaces

13

MVO uitgangspunten

13

MVO-doelstellingen 13 Toepassen van ISO 26000

15

Duurzame klanten

15

Klanten waar we trots op zijn

16

Planet 18

Doelstellingen 18 Sluiten van kringlopen

18

1. Cradle to Cradle (C2C)

18

2. Schadelijke stoffen

18

3. Levensduurverlenging met Ahrend Next Life

18

4. Ecodesign

18

5. Ecobase 2.0

19

6. Afvalmanagement

19

7. Waterverbruik

19

8. Verpakkingen

20

CO2-neutraal produceren in 2020

20

1. CO2-reductie 20 2. MJAOI

Maatschappelijk jaarverslag 2012

20

2

_INHOUD

Procesverbetering en certificaten

21

1. Managementsystemen

21

2. EMAS

21

3. FSC en PEFC

21

4. Samenstellingsetiketten op alle producten

21

5. Milieujaarverslagen

21

6. Netwerken en samenwerking

21

7. Luchtemissie

21

People 23

Doelstelling 23 Aantrekkelijke werkgever

23

1. Rechten van de mens

23

2. Arbeidsomstandigheden

24

3. Gezondheid en veiligheid

24

4. Ziekteverzuim en integraal gezondheidsmanagement

24

5. Diversiteit

24

6. Opleiding en training

24

7. Overleg

24

8. Klachtenafhandeling

24

9. Leveranciers/ keten

24

Profit 26

Doelstelling 26 Strategie 26 Sponsoring en maatschappelijke betrokkenheid

26

Achtergrond 26 Over dit verslagdeel

27

Definities 27 GRI Index

27

Overige gegevens

28

Groepsmaatschappijen per 31 december 2012 (100%)

28

Gegevens commissarissen per 31 december 2012

29

Gegevens directie per 31 december 2012

29

Klanten waar we trots op zijn

30


3

_PROFIEL

GRI 2.1 2.2 2.3 2.6

KONINKLIJKE AHREND IS DE TOONAANGEVENDE EUROPESE SPECIALIST ALS HET GAAT OM PROFESSIONELE WERKOMGEVINGEN.

Wat maakt Ahrend uniek?

Wij brengen een van de hoogste wereldstandaarden in ergonomisch design. Wij zijn de grootste Europese speler met een Dutch Designsignatuur. R&D, productie, marketing, sales en service: Ahrend heeft de hele keten in eigen beheer. Wij zijn het eerste Cradle to Cradle-bedrijf binnen de branche. Wij hebben het meest vertakte en best gespreide Europese netwerk. Wij hebben de beste referenties voor kantoorinrichtingen in Europa Wij zijn trots op ons kroontje. Er kan maar 1 bedrijf per branche koninklijk zijn en dat zijn wij! Ahrend is eigenlijk altijd een familiebedrijf gebleven. De passie, ondernemingszin en loyaliteit die daarbij horen zijn nog steeds volop aanwezig. Ahrend begon als een handelsmaatschappij in van alles: van kompassen, passers tot pennen en potloden. Lange tijd was het bedrijf toonaangevend in technisch tekenen, lichtdruk en reprograﬁe. In de jaren vijftig werd met de overname van de fabrieken Oda (Sint-Oedenrode) en de Cirkel (Zwanenburg) het fundament voor het huidige Ahrend gelegd. Niet veel later maakte Ahrend naam met industriële vormgeving: minimalistisch, innovatief en functioneel. Het begin van de stroming die later ‘Dutch Design’ zou worden genoemd: ontwerpen vanuit de mens die het product gebruikt. Daar zijn ontwerpen en producten uit voortgekomen die twintig en soms wel veertig jaar meegaan. Met dezelfde passie en vakmanschap gemaakt waarmee


Jacobus Ahrend ooit zijn bedrijf is gestart en waar wij nog dagelijks samen mee onderweg zijn. Sinds 2006 concentreren wij ons op onze kernactiviteit; Het inrichten van professionele werk, leer en leefomgevingen. Met fabrieken in Sint-Oedenrode en Zwanenburg onderscheidt Ahrend zich van veel concurrenten door eigen productie van een breed assortiment kantoormeubilair: stoelen, bureaus, tafels en kasten. Kortom, een complete werkplek met sinds kort ook loungewerkplekken en soft seating gericht op het nieuwe werken. Waarbij we de gehele keten in eigen beheer hebben: inkoop, design, ontwikkeling, fabricage, assemblage en verkoop. In heel Europa helpen wij organisaties bij het optimaal inrichten van hun werkruimtes, met producten die voldoen aan de hoogste ergonomische standaard, die toonaangevend zijn in Dutch Design en duurzaamheid hoog in het vaandel hebben. Wij zijn dé experts in kantoorinrichting! Design: minder is meer

Onze meubels lijken zo eenvoudig, en daar zit nu juist de kracht. Niets aan onze meubels is overbodig. Minimalistisch: ja. Tijdloos: zeker. Met een knipoog: soms. Want wat functioneel is, moet ook mooi zijn. Door alle details weg te ontwerpen, blijft de essentie over: functioneel, duurzaam design. Ergonomie: ontwerpen vanuit de mens

De kern van ergonomie is werkplezier; dat gaat veel verder dan gebruiksgemak. Het gaat over werken in een veilige en gezonde omgeving, een ruimte die optimaal en efficiënt is ingericht, met meubilair dat perfect is afgestemd op de mens. Vorm en functie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden: producten worden ontworpen vanuit de gebruiker en voldoen aan de hoogste Nederlandse en internationale standaarden. Duurzaamheid: wij zijn betrokken

Bij Ahrend ontwerpen we producten die lang meegaan. Niet alleen omdat we meubilair van de hoogste kwaliteit leveren, maar ook omdat we volgens de Cradle to Cradle-filosofie werken. Productonderdelen kunnen eindeloos hergebruikt worden. Bovendien bevatten onze producten geen giftige stoffen, zodat we met zekerheid kunnen zeggen dat de door

4

_PROFIEL

ons ingerichte ruimtes gezonder zijn. We investeren continu in innovatieve materialen die minder belastend zijn. En doordat onze fabrieken zijn ingebed in de lokale gemeenschap produceren we van oudsher zeer schoon. Met recht kunnen we zeggen dat duurzaamheid in onze genen zit. In 2020 wil Ahrend de productkringlopen gesloten hebben en CO2neutraal produceren. We zijn er trots op dat we het eerste Cradle to Cradle bedrijf in onze branche zijn. Ahrend is marktleider in de Benelux en (via haar dochteronderneming Techo) in Centraal- en Oost-Europa. Via partnerships kan Ahrend wereldwijd meubilair leveren, installeren en onderhouden. Met twee productielocaties in Nederland waar jaarlijks meer dan 150.000 stoelen, 70.000 tafels en 55.000 kasten en ladeblokken worden geproduceerd, is Ahrend uniek. Dutch Design made in Holland. Wij hebben de hele keten in eigen beheer, van de ontwikkeling van nieuwe producten tot het hergebruik van meubilair dat aan het einde van de levenscyclus is beland. Daardoor kunnen we onze klanten de hoogstaande kwaliteit bieden waar Ahrend om bekend staat. Bezoek voor meer informatie de website: www.ahrend.com. De grondslag voor de onderneming is gelegd in 1896 door Jacobus Ahrend. De statuten van de huidige vennootschap dateren van 22 november 1967, laatstelijk gewijzigd bij akte van 22 augustus 2005. De statutaire zetel van de vennootschap is Amsterdam; Handelsregister Amsterdam 33120814.

AHREND REVOLT


5

_VERSLAG VAN DE DIRECTIE OVER HET BOEKJAAR 2012 MARKT-, EN OMZETONTWIKKELINGEN GRI

Nederland

De Nederlandse economie kromp in december 2012 met 0,9%. Het bruto nationaal product in NL daalde over heel 2012 met 0,3% t.o.v. 2011. In de 2de helft van 2012 nam de werkloosheid nam toe tot boven de 500.000 werkzoekenden. Het producenten vertrouwen lag in 2012 op -5%.

welke voor een stijgende vraag naar medische hulp zorgt. De sector groeide dan ook met 4,1% in 2012. De omzet van Ahrend daalde echter met 30% t.o.v. 2011.

2.7

Over de kantoorinrichtingbranche rapporteerde de VSM een krimp van 7%. Voor de sector onderwijs bedroeg de krimp 4,2% (bron : NVS). Ahrend zag haar marktaandeel licht teruglopen wat samen met de bovengenoemde markttrends resulteerde in een lagere omzet dan over 2011. Voor de verschillende voor Ahrend belangrijke sectoren kunnen de volgende waarnemingen worden weergegeven. Profit; Het vertrouwen bij het Nederlandse bedrijfsleven is in 2012 verder gedaald. Het aantal faillissementen nam gedurende het jaar aanzienlijk toe (+20% t.o.v. 2011). Het investeringsklimaat en de hoogte van de bedrijfsinvesteringen nam sterk af, met name in de 2e helft van 2012. Hierdoor daalde ook bij Ahrend de omzet in het profit segment (-16%). Onderwijs; Volgens het CBS hadden onderwijsinstellingen over 2012 te kampen met een afnemende liquiditeitsruimte. Dit was onder andere het gevolg van de doorgevoerde bezuinigingen, opgelegd vanuit de overheid. Desondanks wist Ahrend haar omzet in dit segment toch licht te verhogen. Overheid; De investeringen binnen de overheidsuitgaven lagen in 2012 4-5% lager t.o.v. 2011. Als percentage van het bbp bleven gedurende het verslagjaar 2012 de overheidsuitgaven (totaal) op het zelfde niveau als het laatste kwartaal van 2011 (50%). Ahrend kende een goed jaar in dit segment en verhoogde haar omzet met 15%. Zorg en Welzijn; Eén van de weinige sectoren met een gestage groei is de zorgsector. Belangrijke driver hier is de vergrijzing


België

Het bruto nationaal product in België liet in 2012 t.o.v. 2011 een krimp zien van 0,2%. Ook in België is de ontwikkeling van de kantoorinrichtingmarkt minder positief te noemen. Ondanks de laagconjunctuur, kende Ahrend op de Belgische markt een goed jaar in 2012 : de omzet nam met 7 % toe ten opzichte van 2011. Centraal- en Oost-Europa

Het bruto nationaal product in Tsjechië daalde in 2012 met 1,3% t.o.v. 2011. Deze krimp op de thuismarkt van Ahrends dochter Techo heeft een sterke impact gehad op de lokale omzet. Dit verlies werd gecompenseerd door goede prestaties van dochter IRR, en van Techo in Oostenrijk en Slowakije. Daarnaast werd een groot project gewonnen op het gebied van inrichting van hotels & resorts. Verenigd Koninkrijk

Het bruto nationaal product in de UK lag in 2012 op hetzelfde niveau als 2011. Techo UK liet een stabiele omzetontwikkeling (+2%) zien gedurende 2012. Dankzij haar vaste netwerk aan dealers behield zij gedurende het hele jaar een gestage instroom van orders. Voor Ahrend UK lag dat anders. Gedurende het jaar was het verkoopteam onderbezet, wat zich vertaald heeft in een te lage orderintake en omzetniveau (-35%). In de 2e helft van 2012 is er gewerkt aan versterking van de verkooporganisatie onder leiding van een nieuwe algemeen directeur UK. Internationaal

Internationaal lag de omzet op een lager niveau als het voorgaande jaar, hoewel de evolutie verschilde van land tot land. In Duitsland daalde de omzet. Eind 2012 werd het verkoopteam versterkt met een ervaren directeur. In Spanje kampte Ahrend met het zeer slechte economische klimaat. Hier werd besloten de Ahrend activiteiten te continueren via een lokale dealer.

6

_VERSLAG VAN DE DIRECTIE OVER HET BOEKJAAR 2012

In Tsjechië is het businessmodel aangepast waarbij de Ahrend verkopen voortaan vanuit het Techo verkoopapparaat zullen worden ondersteund. Financiële ontwikkelingen

Meer informatie over de financiële ontwikkelingen kunt u opvragen bij de Kamer van Koophandel.

belangrijk focuspunt zijn in boekjaar 2013. Organisatie

In navolging van de al doorgevoerde directiewijzigingen in het najaar van 2011 (nieuwe CEO, CCO en CSCO) is de heer F. Sonnemans in de positie van CFO per 1 februari 2012 opgevolgd door de heer R.M. Verspuij. In september vervoegde de heer J. Kejval als CEO van Techo de groepsdirectie.

Investeringen

In 2012 investeerde Ahrend € 1,9 miljoen (2011: € 2,1 miljoen). Deze investeringen hadden hoofdzakelijk betrekking op de bedrijfsonderdelen productie, ICT en logistiek, waaronder een belangrijke investering in lasergestuurde productieapparatuur bij Techo en de ontwikkeling van nieuwe productinnovaties

PERSONEEL EN ORGANISATIE GRI 2.9 LA1

Het totaal aantal medewerkers per 31 december 2012 inclusief tijdelijke arbeidskrachten bedroeg 1.106 versus 1.209 ultimo 2011.

Wet bestuur en toezicht

Bij het samenstellen van de nieuwe directie is zorgvuldig gezocht naar de benodigde kennis en ervaring. De zoektocht heeft geresulteerd in de huidige samenstelling van de directie. Hierbij is de zetelverdeling niet evenredig verdeeld tussen mannelijke en vrouwelijke directieleden. Met betrekking tot de zetelverdeling binnen de Raad van Commissarissen wordt het bestaande roulatieschema gevolgd. We hebben kennis genomen van de nieuwe Wet. Bij de eerstvolgende positiewijziging zullen we de wet betrekken in onze overwegingen.

LA7

Medezeggenschap

De gemiddelde leeftijd nam toe van 45,6 jaar in 2011 tot 46,3 jaar in 2012. Ook het ziekteverzuim steeg licht in 2012 ten opzichte van 2011 en zal een

De samenwerking en het overleg met zowel de lokale ondernemingsraden als de COR verliep in 2012 ondanks de vaak ingrijpende onderwerpen zeer constructief. Er werd

AHREND TEAM_UP Maatschappelijk jaarverslag 2012

7


uitgebreid stilgestaan bij de voorgenomen plannen tot aanpassing van de organisatiestructuren en de afgekondigde reorganisatie (reorganisatienota). Tevens werd de COR uitgebreid geïnformeerd over de voortgang van alle projecten vallende binnen het verbeterplan. Opleiding en training/management development

In de Nederlandse fabrieken van Ahrend wordt LEAN Manufacturing toegepast. Dit programma leidt niet alleen tot efficiëntere productie en lagere kosten, maar omvat tevens een intensief opleidingsprogramma voor alle betrokkenen. Daarnaast wordt een omvangrijke groep medewerkers binnen Ahrend opgeleid in het kader van een marge-verbeterprogramma dat in het najaar 2012 van start is gegaan.

PRODUCTINNOVATIE

Op gebied van (Soft) Seating werd het assortiment van de succesvolle A2020 bureaustoel uitgebreid. Werd het assortiment voor multifunctionele stoelen A463 en A370 in functionaliteit verbeterd en Loungescape uitgebreid met een connectiviteit module. Voor de scholenmarkt kwam er een nieuwe leerlingset bestaande uit een lichtgewicht kunststof kuipstoel en een bijpassende leerling tafel.

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN Duurzaamheid blijft een basis uitgangspunt voor productinnovaties –en verbetering. Zo werd in 2012 In samenwerking PPG een C2C poederlak geïntroduceerd. De blijvende inspanningen van Ahrend op duurzaamheidsgebied werden beloond met ‘Green GOOD DESIGN Award’ van the Chicago Athenaeum: Museum of Architecture and Design.

Vanuit de nieuwe missie dat Koninklijke Ahrend de leidende expert in Europa op het gebied van de professionele werkomgeving is, zijn wederom belangrijke stappen gemaakt op gebied van productinnovatie –en verbetering.

GRI

Op het gebied van bureaus is een nieuw programma ontwikkeld: Ahrend Team_Up. Ahrend Team_Up is zeer modulair in vormen en in toepassing van materialisatie. Op de Ahrend Team_Up is ook een nieuw blad geïntroduceerd: Monotop. Deze nieuwe lasertechnologie werkt bureau-, kasten tafelbladen netter en duurzamer afl. Daarnaast werd een nieuw schuifdeurkast assortiment op de markt gebracht.

Het conjunctuurbeeld voor de Nederlandse economie blijft aanhoudend slecht. De verwachting is dat de Nederlandse

VOORUITZICHTEN Het verslagjaar 2012 was voor Ahrend een tran1.1 sitiejaar waarin een aantal belangrijke stappen gezet zijn richting een eenvoudige, flexibele en structureel winstgevende bedrijfsvoering. Het bedrijfsresultaat heeft zich door alle verbeterinitiatieven duidelijk hersteld maar bleef negatief.

Nieuw onderwijsmeubilair. Ahrend introduceerde 3 nieuwe onderwijssets.


8


markt in 2013 niet zal verbeteren. De rol van de overheid, aanpassing van regelgeving en de omvangrijke bezuinigingen die doorgevoerd worden spelen hierin een belangrijke rol. Daarnaast is het vertrouwen in de economie nog steeds op een laag niveau en zijn bedrijven voorzichtig met het initiëren van investeringen. Ook in Ahrends tweede thuismarkt, Centraal- en Oost-Europa, worden de marktomstandigheden naar verwachting komend jaar niet beter. Voor beide thuismarkten geldt dat Ahrend haar prominente marktpositie wil handhaven. Om verdere omzetgroei te realiseren is gekozen voor een strategie van internationale groei, o.a. middels een key account strategie. Daarnaast wordt een positieve omzetbijdrage verwacht van een aantal geografische markten die recent betreden zijn, waar verkoopteams en hun ondersteuning zijn versterkt, en door het aanbrengen van focus op andere sectoren. Ahrend zal in 2013 het verandertraject afronden en haar onderliggende processen verder optimaliseren. De focus zal daarbij uitgaan naar internationale omzet groei, marge verbetering, lean manufacturing en leverbetrouwbaarheid in haar operaties. Tevens zullen kostenefficiency en cash optimalisatie belangrijke agendapunten blijven. Uiteindelijk zal hiermee de basis gelegd worden voor een gezonde structurele winstgevendheid en een fundament voor Ahrends toekomstambities, zowel in haar thuismarkten als daarbuiten. Ahrend zal daarnaast verdergaan op de weg van continue verbetering en innovaties in haar productassortiment. Op die manier wil Ahrend haar vooraanstaande positie als inrichter bestendigen. Amsterdam, 26 februari 2013 Directie Koninklijke Ahrend NV Joost Van Meerbeeck Maarten Cornelissen Eugène Sterken Rolf Verspuij Jiri Kejval AHREND 2020


9

KLANTEN WAAR WE TROTS OP ZIJN

Eneco Locatie Rotterdam, Nederland Aantal werkplekken 1500 Architect Hofman Dujardin Architecten i.s.m. Fokkema & Partners


Het nieuwe hoofdkantoor biedt de medewerkers van Eneco de mogelijkheid om flexibel te werken in een dynamische, open en duurzame werkomgeving. Het centrum van het gebouw is het atrium met espressobar, daar omheen zijn het ontmoetingscentrum, vergadercentrum, werken overlegplekken, restaurant, en auditorium gelegen. Het gebouw telt 14 verdiepingen.

10

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG

INLEIDING Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is een wezenlijk onderdeel van de bedrijfsvoering van Ahrend. MVO betekent aandacht hebben voor mens, omgeving en ondernemerschap in hun onderlinge samenhang. Op deze gebieden heeft Ahrend een uitstekende staat van dienst. Wij willen onze prestaties voortdurend verbeteren, gebruikmakend van nieuwe inzichten en nieuwe technologieën. Daarbij staan ons heldere en zo mogelijk kwantificeerbare doelen voor ogen. MVO moet in alle facetten zodanig zijn ingebed in onze bedrijfsvoering dat zij een tweede natuur wordt; niet alleen bij onze medewerkers, maar ook bij toeleveranciers en afnemers.

AHREND EN CRADLE TO CRADLE Ahrend is wereldwijd de eerste Cradle to Cradle Company op gebied van kantoorinrichting. Voor onze bureaustoelenlijnen, Ahrend 2020 en Ahrend 230 en de Ahrend 500 tafelsystemen hebben we onze certificaten gecontinueerd. C2C-certificaten kan men alleen dan bemachtigen wanneer er structureel, ‘van wieg tot wieg’ en rekening houdend met alle stadia vóór, tijdens en na het productieproces, sprake is van doordachte

MVO maatregelen en –doelstellingen

MENS Bekend staan als een aantrekkelijke werkgever onder relevantie doelgroepen Het verder bevorderen van gezondheidsmanagement OMGEVING CO2 neutraal produceren (2020) Productkringlopen sluiten (2020) Verder toepassen Cradle to Cradle principes BEDRIJFSVOERING Herstellen van winstgevendheid na een moeilijke periode

AHREND 500 Maatschappelijk jaarverslag 2012

11


en toekomstgerichte keuzes. Veilige producten en gezonde omgevingen, het optimaal herinzetten van hoogwaardige materialen, zijn cruciale voorwaarden voor C2C. Ahrend neemt concrete stappen om producten, processen en diensten te verduurzamen. Om in aanmerking te komen voor C2C-certificaten, moeten producten, processen en diensten voldoen aan strenge, harde criteria. Naast de keuze voor veilige hoogwaardig recyclebare materialen, zijn het gebruik van hernieuwbare energie en het zuiveren van water grote aandachtspunten.

Ook onze Next Life-diensten slaan goed aan in de markt. Wij nemen bestaande stoelen, kasten en tafels terug en maken ze als nieuw. Bij stoelen doen wij dat bijvoorbeeld met Re_fit, door de stoel te herstofferen en/of van nieuwe armleggers te voorzien. Kasten worden van een nieuwe laklaag voorzien (nadat de oude op verantwoorde wijze is verwijderd) en de mechanismen worden gecontroleerd. De milieubelasting van deze producten neemt hierdoor drastisch af en de producten zijn beduidend goedkoper dan nieuwe producten. Ahrend geeft op Re_fit-producten verlengde garantie als op nieuwe producten.

Wereldprimeur met Cradle to Cradle poederlak. Tijdens het Cradle to Cradle café op 8 maart 2012 introduceert Ahrend samen met haar poederlakleverancier ’s werelds eerste C2C poederlak geschikt voor het gouden C2C-certificaat.

ONZE CRADLE TO CRADLE-PRODUCTEN HEBBEN EEN HOGE INRUILWAARDE AAN HET EIND VAN DE GEBRUIKSDUUR. DE UNIEKE EN VOORAL DUURZAME KWALITEIT MAAKT DE KEUZE VOOR CRADLE TO CRADLE-PRODUCTEN IN ALLE OPZICHTEN EEN GOEDE INVESTERING.


12


AHREND EN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN GRI 1.1 1.2

MVO-uitgangspunten

MVO IS EEN INTEGRAAL ONDERDEEL VAN ALLE ASPECTEN VAN ONZE BEDRIJFSVOERING MVO HEEFT BETREKKING OP AL ONZE PRODUCTEN EN DIENSTEN MVO HEEFT BELANG VOOR EN EFFECT OP ALLE RELEVANTE STAKEHOLDERS

Missie

Koninklijke Ahrend is de leidende expert in Europa op het gebied van de professionele werkomgeving. Onze producten en projecten zijn het resultaat van onze kennis, vakmanschap en onze passie voor design. Het zijn schoolvoorbeelden van ergonomie, functionaliteit en design. Allemaal dragen ze het Ahrend-label. Ahrend. Humanising_Spaces

Op minder vierkante meters zorgt Ahrend voor meer ruimte. Ruimte die vrijheid schept en inspireert tot meer inzet, zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. In een Ahrend-omgeving gaan functionaliteit en productiviteit samen met beleving en welbevinden. We noemen dat ‘Humanising_Spaces’.

AHREND WIL DUURZAME ONTWIKKELING IN DE WAARDEKETEN STIMULEREN HIERTOE ZIJN EN WORDEN SAMENWERKINGS VERBANDEN OPGEZET

MVO-doelstellingen Ahrend wil op het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen binnen de professionele inrichtingsbranche de referentie zijn in Europa en in 2020 als zodanig bekend staan en erkend worden door ten minste 60% van de stakeholders, waaronder inkopers, architecten, specifiers en designers. 1. In het kader van het C2C-gedachtengoed en als wereldwijd eerste C2C onderneming binnen de branche willen wij in 2020 de volledige productkringlopen gesloten hebben. 2. Wij willen een aantrekkelijke werkgever zijn en zo bekend staan bij onze stakeholders, onder wie onze medewerkers en de arbeidsmarkt. 3. Wij willen in 2020 CO2-neutraal produceren en waar mogelijk meer energie produceren dan wij verbruiken. De basis voor het beleid van Ahrend wordt gevormd door de Verklaring van de Verenigde Naties over de rechten van de mens, de Conventies van de ILO (International Labour Organisation) en het Global Compact van de Verenigde Naties.


13


Cradle to Cradle en duurzaamheid: objectief meetbaar?

ticiperen in lokale netwerken op het gebied van duurzaamheid en maatschappelijke betrokkenheid en onderhouden relaties met alle relevante stakeholders.

Op 12 september 2012 vond het Cradle to Cradle café plaats in de Staart, Apenheul. Aan de hand van verschillende meetmethodes werd toegelicht hoe Cradle to Cradle in ontwerpprocessen kan worden vertaald naar meetbare doelen. Vincent van der Meulen (architect bij Kraaijvanger) lichtte toe hoe de meetmethodiek voor duurzame gebouwen, BREEAM, zich verhoudt tot C2C.

Daarnaast is Ahrend in Nederland actief in een groot aantal nationale netwerken en fora op het gebied van duurzaamheid en MVO. Ahrend is van mening dat haar missie beter en gemakkelijker kan worden gerealiseerd als zij samenwerkt met andere vooroplopende bedrijven en als ook de overheid haar beleid verduurzaamt.

www.cradletocradlecafe.com

Ahrend geeft voorrang aan die onderwerpen die de grootste impact hebben op de belangen van de stakeholders van Ahrend, het milieu en de samenleving. Ahrend geeft prioriteit aan onderwerpen die nauw verbonden zijn met de kernprocessen en -diensten die een bijdrage leveren aan het behalen van onze doelstellingen. Ahrend nodigt hiertoe haar klanten, toeleveranciers, partners, omwonenden, lokale overheden en andere stakeholders uit om een dialoog te voeren over MVO-onderwerpen, waarbij een significante impact op de belanghebbenden van toepassing is. GRI

4.14

Ook Ahrend is mede-oprichter van de belangenorganisatie van ondernemers De Groene Zaak, die zich ten doel heeft gesteld in Nederland duurzaamheidsinitiatieven te versnellen. Al enkele jaren heeft Ahrend een lidmaatschap van MVO Nederland. In onze rol als koploper, treden wij vaak op als voorbeeld voor bedrijven die willen beginnen met MVO.

Ahrend wil duurzame ontwikkeling in de waardeketen stimuleren.

Hiertoe zijn en worden samenwerkingsverbanden opgezet. Zo werkt Ahrend bijvoorbeeld met ondernemingen als Van Gansewinkel bij het sluiten van kringlopen, betrekt zij haar leveranciers bij het ontwikkelen van producten met een C2C-certificering en innoveert zij samen met hen. Ook heeft Ahrend een gezamenlijk C2C-kennisplatform opgezet met Desso, Mosa en Interwand en ontwikkelt zij samen met klanten specifieke oplossingen die het milieu èn kosten sparen. Deze bedrijven ontwikkelen en produceren hun producten volgens de Cradle to Cradle principes. Vijf maal per jaar organiseren deze partijen het Cradle to Cradle Cafe, kleine mini seminars met inspirerende sprekers.

Werkbezoek dr. B. Leeftink Ministerie Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

Op donderdag 10 mei bracht MVO Nederland aan Ahrend een werkbezoek met dr. Bertholt Leeftink, de DirecteurGeneraal ‘Bedrijfsleven en Innovatie’ van het ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Willem Lageweg, directeur MVO Nederland ligt het doel van deze dag toe: “Met dit werkbezoek willen we de

Het proces van verduurzaming is een leerproces voor alle betrokkenen binnen Ahrend en voor de betrokken stakeholders. Ahrend stelt zich ten doel het bewustzijn en de competenties van haar medewerkers op dit gebied verder te ontwikkelen. Hiertoe worden speciale trainingen gegeven en is MVO een onderdeel van ons standaard interne trainingsprogramma. Verder verstrekt Ahrend voortdurend informatie via het intranet.

ambtelijke top van het ministerie van EL&I laten zien waar Nederland naar toe gaat op het gebied van MVO.” MVO Nederland heeft verschillende MVO-koplopers gevraagd om op deze dag een toelichting te geven hoe MVO onderdeel is van de dagelijkse bedrijfsvoering. Greenfox, Rau architecten, Ahrend en NRK hebben in een rondetafel gesprek onder andere gesproken over Business Cases gericht op lagere maatschappelijke kosten, minder regels

Ahrend is actief betrokken bij de gemeenschappen waar zij gevestigd is met haar vestigingen. Ahrend-medewerkers par-


en minder handhaving.

14

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG Toepassen van ISO 26000

Ingericht door Ahrend betekent voor:

ISO 26000, Guidance on Social Responsibility, is de nieuwe wereldwijde standaard voor Maatschappelijke Verantwoordelijkheid van Organisaties. Als actief lid van de ISO 26000 Normcommissie van NEN heeft Ahrend substantieel bijgedragen aan de totstandkoming van deze standaard, die in november 2010 werd gepubliceerd.

PEOPLE Inspirerende werkomgeving Meer plezier en motivatie: - interieur geschikt voor Het Nieuwe Werken - productiviteit

Op 9 december 2010 werd de Nederlandse vertaling geïntroduceerd. Begin 2010 hebben wij direct een start gemaakt met de toepassing van deze Richtlijn. Het MVO-beleid van Ahrend wordt volledig gestructureerd volgens de ISO 26000-richtlijn. Tevens worden alle implementatiepraktijken van ISO 26000 toegepast binnen alle processen van de gehele organisatie. Op milieugebied is een aansluiting gemaakt van ISO 14001 op de ISO 26000-standaard, inzake relevantie en significantie van alle milieu-aspecten. De sterke milieuperformance van Ahrend wordt op deze wijze gebundeld met de kracht van het ISO 26000-raamwerk. Internationaal implementatie-expert van ISO 26000 Hans Kröder begeleidt het ISO 26000-proces.

- ergonomie - gezonde werkomgeving Aantrekkelijke werkgever Medewerkertevredenheid Hogere inzetbaarheid Flexibel werken

PLANET Duurzame diensten en concepten: - Efficiënt ruimtegebruik - Next Life

In 2011 heeft Ahrend een bijdrage geleverd aan de ISO 26000 zelfverklaring, de NPR 9026. Deze zelfverklaring NPR 9026 is onder begeleiding van NEN en in samenwerking met MVO Nederland ontwikkeld door een commissie waarin onder andere VNO-NCW, ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, FNV Vakcentrale en Ahrend zitting hebben. NPR 9026 is bedoeld voor alle typen organisaties die gebruikmaken van ISO 26000 en dat intern en extern kenbaar willen maken. Ahrend was de eerste die haar zelfverklaring gepubliceerd heeft op het officiële NEN-publicatieplatform. In december 2012 heeft Ahrend de ISO 26000 zelfverklaring vernieuwd met de jaarlijkse update. Lees meer over ISO 26000 bij Ahrend op onze website www.ahrend.com/ISO26000.

C2C / green engineering Minder CO2-uitstoot Langere levensduur Veilige materialen Recyclebare materialen

PROFIT Lagere Total Cost of Ownership Lagere exploitatiekosten Efficiënt ruimtegebruik Corporate identity-winst Minder energieverbruik

Duurzame klanten

Ahrend heeft ambitieuze MVO-doelen, maar wil ook haar klanten helpen hun duurzaamheidsambities te realiseren met haar producten en diensten, onder meer door de levensduur van de producten te verlengen, op vierkante meters te besparen en de kwaliteit van de werkomgeving te vergroten.

Shell - Locaties Wereldwijd

De belangrijkste redenen om de contracten met Ahrend te verlengen zat vooral in: het directe distributiemodel, waardoor wij een consistent hoog serviceniveau aanbieden; ons probleemoplossend vermogen ons brede en diepe productassortiment onze Health & Safety aanpak.


15

KLANTEN WAAR WE TROTS OP ZIJN Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW)

Nederlands Instituut voor Ecologie Locatie Wageningen, Nederland Aantal werkplekken 180 Architect Claus en Kaan Architecten


Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) onderzoekt in zee, op het land en in zoet water hoe levende wezens omgaan met elkaar en hun omgeving. Het spreekt dan ook voor zich dat het meubilair voor het nieuwe kantoor in Wageningen aan strenge eisen ten aanzien van duurzaamheid, milieuvriendelijkheid en hergebruik moest voldoen. En dus viel de keuze op Cradle to Cradle gecertificeerde bureaus en stoelen van Ahrend. Meubilair dat de nieuwe kringloop volgt – van nieuw naar nieuw – en geproduceerd wordt volgens processen die het milieu op alle denkbare manieren ontzien.

16

KLANTEN WAAR WE TROTS OP ZIJN Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW)

Prijzen & nominaties gebouw NIOO-KNAW

Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) heeft intussen al een hele verzameling aan nominaties en daadwerkelijke prijzen mogen ontvangen. 2011 nominatie (1 van 4) voor Duurzaamste Bedrijfsgebouw van Nederland (Vroege Vogels & Technologietijdschrift De

Ingenieur) 2011 de Duurzame Architectuur Award 2011 in de categorie ‘Meest Duurzame Gebruiker’ 2012 nominatie Glas Award (1 van 5) - de tweejaarlijkse prijs voor vooruitstrevende en spraakmakende initiatieven en

projecten op het gebied van vlakglas 2012 FIABCI Prix d’Excellence The Netherlands 2012, in de categorie ‘Sustainable Development’ 2012 de Gouden Piramide, Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap (in 2012: in de architectuur)/ een initiatief van

het ministerie van Infrastructuur en Milieu, mede namens de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. 2012 de Houtarchitectuurprijs 2012 2013 longlist Prijs van de Europese Unie voor hedendaagse architectuur — Mies van der Roheprijs (1 van 335, uit 37

landen) 2013 Nederlandse Bouwprijs 2013 in de categorie Gebouwen 2013 nominatie (1 van 5) voor de Solar Tours Trofee 2013, als beste project van de Wageningen Solar City Tour (verkozen

door de deelnemers). Bekendmaking in september.


17

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG Planet DOELSTELLINGEN

1. Ahrend stelt zich ten doel in 2020 de kringlopen gesloten te hebben, onder andere door toepassing van het Cradle to Cradle-gedachtegoed. 2. Ahrend stelt zich ten doel in 2020 CO2-neutraal te produceren en waar mogelijk een grotere producent dan verbruiker van energie te zijn. Voor 2014 is het doel 85% reductie ten opzichte van referentiejaar 1990. Wij blijven opereren volgens gecertificeerde systemen (ISO 9001, ISO 14001, EMAS, FSC en PEFC [nr 808416] en werken aan permanente procesverbeteringen. Onze productiebedrijven geven sinds 1992 milieujaarverslagen uit. Daarin wordt gedetailleerd verslag gedaan van onze progressie op milieugebied. Deze milieujaarverslagen zijn te vinden op www.ahrend.com/mvo Sluiten van kringlopen 1. CRADLE TO CRADLE (C2C)

Sinds 2008 zijn wij bezig onze bedrijfsvoering in te richten volgens de Cradle to Cradle-filosofie. Deze filosofie gaat uit van productietechnieken waarbij geen afval wordt gestort of verbrand. Materialen en producten moeten namelijk ofwel (in de biosfeer) verteren of als voedsel dienen, een nieuw leven krijgen of (in de technosfeer) als grondstof dienen voor een nieuw product. Voorwaarde is om materialen te definiëren als veilige materialen, gebruik maken van groene energie, waterverbruik beperken en water zuiveren. Volgens dit principe wil Ahrend in 2020 de kringlopen gesloten hebben. In 2011 was de omzet van C2C-gecertficeerde producten te realiseren op 35%. Dit hebben we in 2012 kunnen verhogen naar een percentage van 38%. Voor 2013 hopen wij een nieuw product te certificeren, waardoor we het percentage wederom kunnen verhogen.

Omdat we C2C innovaties in de keten net zo belangrijk achten als het ‘vercradelen’ van onze productlijnen, hebben wij in 2011 een intensief innovatietraject met onze poederlak leverancier PPG coatings doorlopen. Dit heeft in maart 2012 geleid tot een wereldprimeur op het gebied van poederlak. 2. SCHADELIJKE STOFFEN

Ahrend wil stoffen die schadelijk kunnen zijn voor mens of milieu geheel verbannen uit het productieproces en heeft daartoe een ‘zwarte lijst’ opgesteld. Gebruikers van onze producten hebben hierdoor een gezonde werkomgeving. Wij informeren onze leveranciers over deze lijst en eisen van hen dat zij de toepassing van deze schadelijke stoffen stoppen. GRI

3. LEVENSDUURVERLENGING MET AHREND

PR1

NEXT LIFE

Vanuit het oogpunt van duurzaamheid en klanttevredenheid is het raadzaam de levensduur van kasten, tafels en stoelen te verlengen. Met Next Life wordt klanten van Ahrend die mogelijkheid geboden. Next Life is in 2012 zowel in Nederland als daarbuiten succesvol toegepast, zowel in de profitsector als bij de overheid. EN26

Next Life omvat de volgende mogelijkheden: Refresh – opfrissen: het diepreinigen van stoelen, tafels en kasten. Refit – het herstofferen van stoelen of het aanbrengen een geheel nieuwe rug en zitting; het vervangen van de armleggers, de kruisvoet of andere onderdelen. Het ontlakken en opnieuw lakken van kasten, het vervangen van kastdeuren. Voor het milieuverantwoord ontlakken van kasten heeft Ahrend in 2010 een ontlakstraat in gebruik genomen. Return – teruggeven: Re-use (één-op-één hergebruik van product of onderdelen) of Recycle (producten worden opgehaald en gedemonteerd, de materialen hergebruikt). Ahrend-producten hebben een hoge inruilwaarde; dit stimuleert het retour krijgen van onze producten. 4. ECODESIGN

AHREND IS DE ENIGE CRADLE TO CRADLE COMPANY IN HAAR BRANCHE


Ecodesign wil zeggen dat je al in de ontwerpfase rekening houdt met de mogelijkheid om het product (of onderdelen daarvan) na het afdanken te hergebruiken. Al in 1994 werd de Ahrend 220 bureaustoel op de markt gebracht. Dit was het eerste product dat volgens Ecodesign-principes was ontworpen en geproduceerd. De levenscyclus van producten bestaat uit meerdere fasen. In elke fase van de levensloop kan minder energie en materiaal worden gebruikt, kunnen minder afval en emissies worden gecreëerd en producten en materialen worden hergebruikt.

18


Wij zien Ecodesign als een logische stap om de milieubelasting van producten te beheersen en waar mogelijk te verminderen. In onze processen maken wij zo min mogelijk gebruik van niet-hernieuwbare grondstoffen en zoveel mogelijk van gerecycled materiaal. 5. ECOBASE 2.0

Ecobase 2.0 maakt de milieubelasting inzichtelijk voor elke afzonderlijke component van een product. Daarmee is het instrument uitstekend bruikbaar voor actieve toepassing bij productontwikkeling en voor analytische doeleinden. Voor alle Ahrend-producten is deze informatie beschikbaar. Standaard productconfiguraties en Next Life scenario’s zijn standaard beschikbaar in Ecobase. 6. AFVALMANAGEMENT

Ahrend voert het afvalmanagement gedegen uit. Niet alleen in het scheiden van afval door medewerkers van Ahrend of van Van Gansewinkel die op de locaties gedetacheerd zijn, maar ook door samen met onze afvaldienstverlener te kijken waar verbeteringen kunnen worden gerealiseerd. Onder de noemer ‘Zero waste to landfill’ heeft afvaldienstverlener Van Gansewinkel van ons de opdracht gekregen een analyse te maken van al onze afvalstromen. Resultaat van deze analyse is dat niets van ons afval wordt gestort. Alle materialen worden opnieuw ingezet als materiaal of als energiebron. Wij streven naar het optimaliseren van materiaalhergebruik conform de doelstellingen van een C2C Company. 7. WATERVERBRUIK

GRI

Voor onze productieprocessen maken we gebruik van grondwater. Wij hebben aanzienlijke investeringen gedaan in het terugdringen van het waterverbruik in onze processen (koelwater, was- en EN8

Waterverbruik (1.000 m3)

125,0

AHREND 230 10,2

1990

2012

Verschil ten opzichte van 1990: -92%


19


WIJ HEBBEN AANZIENLIJKE INVESTERINGEN GEDAAN IN HET TERUGDRINGEN VAN HET WATERVERBRUIK IN ONZE PROCESSEN

opzichte van referentiejaar 1990. Deze cijfers zijn gebaseerd op het verbruik van beide productiebedrijven van Ahrend in Nederland, Ahrend Produktiebedrijf Sint Oedenrode en Ahrend Produktiebedrijf Zwanenburg. Ahrend reduceert actief haar energieverbruik door aanpak bij de bron. In het kader van CO2-reductie beschikken wij sinds 2010 over tien warmtepompen om de energie die vrijkomt bij (koel)processen te kunnen (her)gebruiken bij (verwarmings)processen. Omdat tijdens sommige processen bij de productie van Ahrend-meubilair moeten worden gekoeld en anderzijds juist moeten worden verwarmd, kunnen we met deze warmtepompen de energie efficiënter inzetten. Daarnaast heeft Ahrend in 2012 voor 645,24 ton CO2 gecompenseerd ter neutralisatie van het wagenpark, door middel van duurzame projecten van de Climate Neutral Group. 2. MJAOI EN4 De Meerjarenafspraak energie-efficiency Overige EN5 Industrie (MJAOI) is een overeenkomst tussen de overheid en een aantal individuele bedrijven zoals de Ahrendproductiebedrijven om de energieefficiency te verbeteren. Doel is met name de uitstoot van CO2 drastisch te verminderen. Deze afspraken zijn ondertekend door deelnemende ondernemingen, waaronder de Ahrendproductiebedrijven, het ministerie van Economische Zaken en Agentschap NL. De jongste versie van deze afspraken, MJA 3, behelst een jaarlijkse verbetering van de energie-efficiency met 2% tot het jaar 2020, vermindering van energie in de keten en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen. Sinds 2008 maakt Ahrend gebruik van 100% groene stroom. Technische details zijn beschikbaar in de Milieujaarverslagen. GRI

8. VERPAKKINGEN

Om producten te beschermen tijdens het transport, worden zij verpakt. Ahrend rapporteert (conform het Besluit Verpakkingen, Papier en Karton) de hoeveelheid verpakkingen die het jaarlijks importeert en op de Nederlandse markt afzet. Deze rapportage vindt plaats in het kader van deelname aan de stichting bedrijfsverpakkingen Nederland (BVNL). Al het verpakkingsmateriaal wordt door Ahrend teruggenomen. Door minimaal te verpakken en meermaals te gebruiken verpakkingsmateriaal toe te passen, wordt het verbruik daarvan zoveel mogelijk beperkt. Onze verpakkingen zijn gemaakt van minder milieubelastende en/of gerecyclede materialen. Het verpakkingsmateriaal wordt gerecycled en hergebruikt. GRI

CO2-neutraal produceren in 2020

EN5

1. CO2-REDUCTIE

CO2 ontstaat bij verschillende processen; bij EN29 Ahrend in hoofdzaak als gevolg van de verbranding van aardgas (voor de verwarming van gebouwen). In de afgelopen jaren heeft Ahrend structureel de CO2-emissies gereduceerd. EN16

Bij onze productie is in 2012 een reductie bereikt van 70% ten


9,38

Broeikasgasuitstoot (1.000 ton)

spoelwater). In 2012 werd een significante waterbesparing gerealiseerd te opzichte van 2011, 6482 m3 (39%) minder grondwater verbruikt. Deze vermindering komt overeen met het waterverbruik van 39 4-persoons huishoudens. Technische details zijn beschikbaar in de Milieujaarverslagen.

2,84

1990

2012

Verschil ten opzichte van 1990: -70%

20

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG Procesverbetering en certificaten 1. MANAGEMENTSYSTEMEN

Ahrend spant zich in om de impact die zij heeft op mens en omgeving zoveel mogelijk te beperken. Daarbij maken wij gebruik van gecertificeerde KAM-managementsystemen (Kwaliteit, Arbo en Milieu), zoals ISO 14001 en ISO 9001. Ahrend wil haar invloed op de mogelijke klimaatverandering beperken, onder meer door betere energie-efficiency, groene stroom en de zogenoemde MeerJarenAfspraken (MJA). Bovendien hebben wij reeds spectaculaire resultaten geboekt op het gebied van reductie van het gebruik van oplosmiddelen, het terugnemen van ons verpakkingsmateriaal bij klanten, het verminderen van het aantal vervoersbewegingen en het beperken van het watergebruik. 2. EMAS EMAS staat voor European Eco Management and Audit Scheme. Het is een managementinstrument voor ondernemingen en organisaties om hun milieuprestaties te evalueren, rapporteren, verbeteren en valideren. EMAS is ontworpen om proactieve organisaties in kaart te brengen en te belonen die verder gaan dan de milieuwetten voorschrijven, door voortdurend de manier waarop zij omgaan met het milieu te verbeteren. In 2012 is Ahrend EMAS3 gevalideerd.

5. MILIEUJAARVERSLAGEN Sinds 1992 geeft Ahrend milieuverslagen uit voor beide Nederlandse productievestigingen. Hiervoor verwijzen wij naar onze website, www.ahrend.com/MVO 6. NETWERKEN EN SAMENWERKING De kern van netwerken is in contact blijven met markt en samenleving, of dat nu klanten zijn, overheden, medewerkers, leveranciers of andere stakeholders. Samenwerking betekent samen met partners nadenken over alternatieve, minder milieubelastende materialen en processen. Voorbeelden hiervan zijn intensieve samenwerking met Desso, Interwand, Mosa en tal van overheden op diverse MVO-thema’s. Met onze C2C partners organiseren wij sinds 2009 Cradle to Cradle Cafés. Hier worden overheden en het bedrijfsleven geïnformeerd over wat een C2C-interieur inhoudt. 7. LUCHTEMISSIE EN20 Productiebedrijven stoten veelal diverse soorten afvalgassen uit, zoals Vluchtige Organische Stoffen. Wij hebben de hoeveelheden afvalgassen drastisch gereduceerd ten opzichte van referentiejaar 2000. van onze productiebedrijven. Technische details zijn beschikbaar in de Milieujaarverslagen. GRI

112

Oplosmiddelenuitstoot (ton)

3. FSC en PEFC Om producten met duurzaam hout te kunnen aanbieden is Ahrend FSC en PEFC gecertificeerd in de FSC en PEFC handelsketen ‘Chain of Custody’ (CoC). Het voornaamste doel van FSC- en PEFC CoC-certificering is te verzekeren dat het FSC- en PEFC-gecertificeerde houtmateriaal wordt gevolgd in de gehele productieketen. Op deze manier kunnen onze klanten een keuze maken voor FSC- en PEFC- gecertificeerde Ahrendproducten, in de wetenschap dat het materiaal uit duurzaam beheerde bossen komt en de herkomst is gecontroleerd.

4. SAMENSTELLINGSETIKETTEN OP ALLE PRODUCTEN Voor alle Ahrend-producten bestaan samenstellingsetiketten. Alle toegepaste materialen en hun absolute en relatieve gewicht in het totaal zijn alle goed gedocumenteerd en in één oogopslag helder voor de duurzame inkoper.

Sinds 2011 worden alle Melaform- en Melaminebladen geleverd met PEFC-hout Hiermee stimuleert Ahrend het gebruik van duurzaam hout


5,3

1990

2012

Verschil ten pzichte van 1990: -95% (De incidentele verhoging is veroorzaakt door inhuizen van stoffeeropdrachten)

21

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG Uitgangspunten voor ontwerp

AHREND-KANTOORMEUBILAIR: is duurzaam en demontabel kan eenvoudig worden gerevitaliseerd voor een volgend leven (Next Life) bestaat uit een beperkt aantal materialen bevat cfk-vrije (H2O/CO2-geblazen) schuimsoorten bevat geen hout afkomstig uit oerbossen; Ahrend is FSC en PEFC gecertificeerd bevat recyclebare kunststoffen als Polypropeen, Polyetheen en PA6 eeft vervangbare onderdelen, waaronder ook de h bekleding wordt gespoten met oplosmiddelvrije en oplosmiddelarme lakken is geproduceerd met 100% groene stroom


AHREND PRODUCTEN WORDEN GEPRODUCEERD MET 100% GROENE STROOM

22

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG People DOELSTELLING

Ahrend wil een aantrekkelijke werkgever zijn en ook zo worden gepercipieerd. Betekenisvol en productief werk kunnen uitvoeren is een essentieel onderdeel van het menselijk bestaan. Met ingang van 2011 laat Ahrend zich bij het formuleren en implementeren van haar HR-beleid leiden door de nieuwe richtlijn ISO 26000. Binnen deze richtlijn behoren arbeidsomstandigheden tot de kern van de bedrijfsvoering. Aantrekkelijke werkgever 1. RECHTEN VAN DE MENS

De basis voor het beleid van Ahrend wordt gevormd door de Verklaring van de Verenigde Naties over Mensenrechten, de Conventies van de ILO en het Global Compact van de Verenigde Naties. Voor Ahrend betekent ‘People’ allereerst

het onderschrijven van de Universele Rechten van de Mens. Daarmee biedt Ahrend ieder individu gelijke rechten. Deze gelijke rechten omvatten onder andere het recht op veiligheid van producten en werkplekken, het recht op privacy, het recht op billijke beloning en de plicht die wij onszelf opleggen tot integer handelen. 2. ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN

Ahrend creëert voor haar klanten en medewerkers duurzame, ergonomische en kwalitatief hoogwaardige werkomgevingen. Ahrend biedt hun de faciliteiten die nodig zijn om optimaal te kunnen presteren. Ahrend wil een aantrekkelijke, ‘preferred’ werkgever zijn voor haar (potentiële) medewerkers. De cultuur binnen Ahrend is ‘no nonsense’ en resultaatgericht. Eigen initiatief en een proactieve houding worden gestimuleerd.

Op 22 november 2012 organiseerden Ahrend en Bakker Elkhuizen het seminar over Het Nieuwe Werken versus Arboregelgeving en aanbesteden in Utrecht. De nieuwe aanbestedingswet kwam aan bod en specialisten praatten de bezoekers bij over de ontwikkelingen op het gebied van normering en wetgeving. Met een opkomst van bijna 70 gasten was de zaal goed gevuld. De eerste spreker was Peter van Scheijndel, directeur van VHP Ergonomie. Hij ging onder andere in op de NPR 1813 en liet de bezoekers met concrete voorbeelden zien dat het belangrijk is dat je kritisch bent op je eisen en bekijkt welke aspecten werkelijk belangrijk zijn. Vervolgens sprak Martin Kunst van de Inspectiedienst SZW/Arbo over het toepassen van HNW en de dilemma’s die zich daarbij voor kunnen doen. Ook een stukje wetgeving kwam aan bod, zoals aansprakelijkheid. Na de pauze was het woord aan advocaat Frederik van Nouhuys en jurist Jan van Noord. Zij gaven toelichting op de juridische kant en de valkuilen die om de hoek komen kijken.

AHREND LOUNGESCAPE


23

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG 3. GEZONDHEID EN VEILIGHEID

Maatregelen die gericht zijn op het creëren van een veilige en gezonde arbeidsomgeving en arbeidsomstandigheden worden per bedrijfsonderdeel geregeld. De eisen die hieraan worden gesteld, zijn complexer voor een productieomgeving dan voor een verkooporganisatie. Ahrend voert diverse programma’s, gericht op opleiding, training, advies, preventie en risicobeheersing. 4. ZIEKTEVERZUIM EN INTEGRAAL GEZONDHEIDSMANAGEMENT Ahrend voelt zich verantwoordelijk voor haar medewerkers. Vanuit die verantwoordelijkheid wil Ahrend alles doen wat binnen haar vermogen ligt om te voorkomen dat mensen uitvallen. Het is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van werkgever en werknemers om ervoor te zorgen dat mensen gezond blijven dan wel worden. Daarom ontplooit Ahrend activiteiten gericht op het bevorderen van de geestelijke en lichamelijke gezondheid. Ahrend maakt gebruik van één arbo-organisatie en haar professionele netwerk. GRI

LA7

5. DIVERSITEIT Ahrend houdt rekening met de eigen aard van de individuele medewerker en van groepen van medewerkers, uiteraard voor zover de algemene arbeidsvoorwaarden, werkstructuren en organisatievormen daartoe mogelijkheden bieden. Wij willen een afspiegeling zijn van de samenleving. Ahrend streeft ernaar elke vorm van discriminatie, ongewenst gedrag en intimidatie te vermijden. Ahrend heeft geen specifieke programma’s om diversiteit extra te stimuleren; zij is van mening dat zij door een natuurlijk proces een mate van diversiteit ontwikkelt die past bij organisatie en het aanbod op de arbeidsmarkt. Ahrend is steeds bereid voor specifieke doelgroepen, zoals mensen met een handicap of langdurig werklozen, speciale voorzieningen in te regelen. 6. OPLEIDING EN TRAINING Met gerichte opleidings- en trainingsprogramma’s worden de inzetbaarheid en motivatie van onze medewerkers verbeterd. Het opleidingsaanbod van Ahrend wordt zoveel mogelijk afgestemd op de talenten en interessegebieden van de medewerker en de behoeften van de organisatie. Het is een verantwoordelijkheid van management en medewerkers om de employabiliteit te bespreken en gerichte acties te ondernemen. GRI 4.4

7. OVERLEG Ahrend bevordert het goed functioneren van het intern vertegenwoordigend overleg, rekening


houdend met geldende wetgeving (in het bijzonder de wet op de ondernemingsraad) en maatschappelijke ontwikkelingen. Ondernemingsraden worden in een zo vroeg mogelijk stadium betrokken bij de beleidsontwikkeling. Naast deze collectieve vormen van overleg kunnen medewerkers binnen hun eigen werkomgeving invloed uitoefenen op het besluitvormingsproces, door middel van werkoverleg. Voorts heeft iedere medewerker heeft het recht ten minste één maal per jaar een functioneringsgesprek te hebben met zijn leidinggevende. Zodra er ontwikkelingen zijn die belangrijk zijn voor de gehele onderneming, worden hierover bijeenkomsten georganiseerd. Periodiek worden onze medewerkers op de hoogte gehouden van nieuws binnen de organisatie door middel van communicatie-instrumenten 8. KLACHTENAFHANDELING Ahrend biedt externe belanghebbenden, waaronder klanten, de mogelijkheid klachten kenbaar te maken. Van klachten wordt rapport opgemaakt conform NEN/ISO 10002:2004. Er zijn twee klachtenafhandelingsprocedures van toepassing. Eén procedure (PRO-334) omvat producten proces klachten;de andere (PRO-530) betreft klachten en verbetervoorstellen die leiden tot corrigerende en preventieve maatregelen in ons Kwaliteits-, Arbo- en Milieusystemen (KAM). Onze productiebedrijven APZ en APS zijn zowel ISO 9001- als ISO 14001-gecertificeerd. In ons KAM-managementsysteem staan de procedures rondom klachtafhandeling gedetailleerd beschreven. Klachten worden afgehandeld volgens de beschreven procedure. Nazorg verlenen, onderdeel van het kwaliteitshandboek ISO 9001. Ieder half jaar worden wij door Lloyd’s geaudit op ISO 9001. 9. LEVERANCIERS/ KETEN Het inkoopbeleid van Ahrend is erop gericht de keten waarin zij opereert te verduurzamen. Daarom stelt Ahrend hoge eisen op het gebied van duurzaamheid aan haar leveranciers. Ahrend inventariseert de inspanningen van haar belangrijkste leveranciers op sociaal en ecologisch gebied door middel van een vragenlijst. Vanwege het grote aantal leveranciers van Ahrend is een start gemaakt met de leveranciers van onze grondstoffen en halffabricaten die 80% van onze inkoop bepalen. Deze leveranciers bevinden zich in de Europese Unie. Zodra Ahrend zicht heeft op de inspanningen van haar leveranciers, zet zij samen met hen een verbeterprogramma op. Ahrend wil samen met haar leveranciers, de producten en diensten in de waardeketen verduurzamen. Vanuit de MVO

24

ambitie van Ahrend vinden we het belangrijk dat ook onze leveranciers (gaan) voldoen aan bepaalde sociale en ecologische minimumvereisten, naast economische criteria zoals prijs, kwaliteit en levertijd. Belangrijke uitgangspunten voor het inkoopbeleid van Ahrend zijn de Verklaring van de Verenigde Naties over Mensenrechten de Conventies van de ILO (Fundamentele rechten van de werknemer) en de MVO-principes van ISO 26000. Hiermee worden tevens de principes van Global Compact van de Verenigde Naties ondersteund. Voorts vormen de milieudoelstellingen van Ahrend tot 2020 een belangrijke motivatie om samen met leveranciers kringlopen te sluiten en CO2-neutraal te produceren. Met haar ‘product related’ leveranciers gaat Ahrend bij voorkeur een intensieve samenwerking en langdurige relatie aan om de gezamenlijke MVO-performance naar een hoger niveau te tillen. De afdeling Inkoop van Ahrend streeft een continue verbetering van de inkoopstructuren en processen

na om te komen tot kortere doorlooptijden en een hogere winstgevendheid, met de focus op verduurzaming van producten, componenten en diensten. Inkoop werkt intern nauw samen met Design en Productie en adviseert waar mogelijk over nieuwe duurzame alternatieven. Het stimuleren van duurzame innovaties bij haar leveranciers leidt niet zelden tot pilotprojecten waarbij ook klanten en architectenbureaus worden betrokken. Daarnaast organiseert Ahrend jaarlijks met haar belangrijkste leveranciers bijeenkomsten voor kennisdeling op het gebied van duurzame innovaties. Ahrend doet op een eerlijke manier zaken met haar leveranciers. Omkoping en corruptie zijn uitgesloten. Ahrend is transparant over productspecificaties en gevolgen voor mensen, milieu en samenleving. Ahrend wil met haar MVObeleid het inkoopvakgebied in Nederland beïnvloeden en collega-inkopers verbonden aan de NEVI (Nederlandse Vereniging voor Inkoopmanagement) stimuleren en informeren op het gebied van duurzame mogelijkheden.

AHREND 750 LOUNGE Maatschappelijk jaarverslag 2012

25

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG Profit DOELSTELLING

Ahrend streeft naar duurzame groei, met inachtneming van haar sociale en ecologische verantwoordelijkheid. Voor een commerciële onderneming als Ahrend is het maken van winst de basis voor continuïteit. Ahrend stelt zich tevens ten doel een actieve participant te zijn in de gemeenschappen waarin zij opereert, en bij te dragen aan tal van waardevolle maatschappelijke initiatieven.

Op 17 december 2012 hebben een aantal Ahrend-collega’s zich ingezet voor het PostNL World Food Programme (WFP). Als leverancier van PostNL heeft Ahrend deelgenomen om een avond post te sorteren in het distributiecentrum van PostNL in Amsterdam. De kosten aan externe krachten die PostNL hiermee bespaard heeft, kwam geheel ten goede aan het WFP. Voor één avond sorteren per vrijwilliger krijgen twee kinderen in Malawi een jaar lang een warme maaltijd per dag. Een kleine moeite en een bijzonder initiatief waar wij als Ahrend natuurlijk graag aan meewerken.

Sponsoringprojecten dienen bij voorkeur een directe link te hebben met de activiteiten van Ahrend: het stimuleren van gezonde, duurzame inrichtingen. Ahrend ondersteunt tal van maatschappelijke projecten en initiatieven: Ahrend is als sponsor nauw betrokken bij diverse activiteiten waarvan de opbrengst naar de Stichting KiKa (Kinderen Kankervrij) gaat. Doel van het Ahrend Fonds bij het Prins Bernhard Cultuurfonds is het ondersteunen van bijzondere projecten op het gebied van industriële vormgeving en architectuur en het verlenen van beurzen aan jonge beeldend kunstenaars, architecten en vormgevers. In dit fonds zit ongeveer een geldbedrag van 250.000 euro. Ahrend ondersteunt jonge ontwerpers bij het ontwikkelen van hun talent, onder andere door hen producten te laten ontwerpen. Diverse restmaterialen worden aan bepaalde onderwijsinstellingen kosteloos ter beschikking gesteld om de praktijklessen maximaal te ondersteunen. Ahrend speelt een actieve rol als opleidingsbedrijf en faciliteert bedrijfsbezoeken om scholieren en studenten kennis te laten maken met de industrie en ons vakgebied. GRI

supports

to fight hunger

Achtergrond

Ahrend heeft twee productiefaciliteiten in Nederland. Ahrend Productiebedrijf Sint- Oeden 2.5 rode ontwerpt en produceert tafels, bureaus, laden en kasten. Ahrend Productiebedrijf Zwanenburg ontwerpt en produceert bureau, vergader- en bezoekersstoelen, scheidingswanden, tafelbladen en schoolmeubilair. Via haar dochteronderneming TECHO heeft Ahrend daarnaast productiefaciliteiten in Praag. 1.1 1.2

STRATEGIE De strategie om continuïteit te realiseren, rust op een aantal pijlers. Voor een nadere omschrijving hiervan wordt verwezen naar het verslag van de directie (pagina 4). SPONSORING EN MAATSCHAPPELIJKE BETROKKENHEID Op het gebied van sponsoring hanteert Ahrend de volgende uitgangspunten: Sponsoringprojecten dienen een maatschappelijk doel te dienen en/of gericht te zijn op het bereiken van ten minste één van onze doelgroepen (bedrijfsleven, overheid, zorg, onderwijs, of specifiers als jonge architecten of designers). Sponsoringprojecten dienen te passen binnen het MVObeleid van Ahrend en bij te dragen aan een positieve beeldvorming ten aanzien van Ahrend. Met haar producten wil Ahrend een bijdrage leveren aan duurzaamheid, architectuur, design en/of cultuur op de werkplek.


Ahrend ontwerpt, ontwikkelt, produceert en levert inrichtingsproducten en –diensten voor de professionele markt. Ahrend verkoopt rechtstreeks aan bedrijven en instellingen waarbij regelmatig wordt samengewerkt met externe architecten en ontwerpers. De productieprocessen van Ahrend omvatten onder meer het verwerken van staal en andere materialen, waaronder vaak kunststoffen, schuimen en stoffering, tot stoelen, tafels, kasten en andere opbergsystemen, voor gebruik op kantoor (overheid, zakelijke dienstverleners, financiële instellingen en de industrie), in zorgen onderwijsinstellingen en woonhuizen. Voor een overzicht van de groepsmaatschappijen die tot Ahrend behoren verwijzen wij u naar pagina van dit verslag.

26

_MAATSCHAPPELIJK VERSLAG GRI

Over dit verslagdeel

Koninklijke Ahrend NV wil met dit verslagdeel 3.3 een helder en transparant beeld geven van haar 3.4 activiteiten op het gebied van Maatschappelijk 3.5 Verantwoord Ondernemen over het boekjaar 3.6 2011 (1 januari 2011 tot en met 31 december 2011) voor haar Nederlandse activiteiten. Ook geven wij inzicht in onze ambities voor de middellange en lange termijn. Het verslagdeel dat betrekking heeft op Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is samengesteld op basis van het Global Reporting Initiative (GRI), versie G3. Wij hebben aansluiting gezocht bij key performance indicators overeenkomstig de GRI-standaard. Wij rapporteren op C-level ‘self-declared’. Heeft u vragen of opmerkingen over dit verslagdeel, dan kunt u contact opnemen met: Mevrouw Diana Seijs, [email protected]. 3.1

Definities

U kunt de definities vinden op onze website www.ahrend. com/definities GRI

GRI Index

3.12

Deze kunt u vinden op onze website.

AHREND 380


27

_OVERIGE GEGEVENS

GROEPSMAATSCHAPPIJEN PER 31 DECEMBER 201 (100%)

GRI

Kantoorinrichting

2.5

Ahrend Inrichten BV

Amsterdam

Ahrend International BV

Amsterdam

Ahrend Furniture NV

Sint-Stevens-Woluwe (Brussel)

Ahrend Ltd

Hove / Londen

Ahrend GmbH & Co. KG

Frankfurt am Main

Ahrend s.r.o.

Praag

Ahrend España BV

Amsterdam / Barcelona

Ahrend Produktiebedrijf St.-Oedenrode BV

St.-Oedenrode

Ahrend Produktiebedrijf Zwanenburg BV

Zwanenburg

Techo a.s.

Praag

Interier Rˇíˇcany Praag Techo s.r.o

Bratislava

Techo Romania S.r.l

Boekarest

Techo Hungaria Kft

Budapest

Techo Adria d.o.o

Zagreb

Techo Georgia Ltd

Tblisi

Techo Ukraine Ltd

Kiev

Techo GmbH

Wenen

Techo UK Ltd

Hove / Londen

Overige

Ahrend Support BV

Amsterdam

Ahrend Europe BV

Amsterdam

Ahrend Nederland BV

Amsterdam

In verband met de aansprakelijkheidsstelling door de vennootschap ingevolge artikel 403, lid 1 sub f, Titel 9, Boek 2 BW is ten behoeve van de Nederlandse dochtervennootschappen gebruik gemaakt van de ontheffingsmogelijkheden van de voorschriften met betrekking tot hun jaarrekening, zoals voorzien in artikel 403, lid 1, Titel 9, Boek 2 BW.


28

_OVERIGE GEGEVENS

GEGEVENS COMMISSARISSEN PER 31 DECEMBER 2011

GRI

J.C. Breen (1947)

4.1

Voormalige functie voorzitter Raad van Bestuur Van Leeuwen Buizen groep BV Nationaliteit: Nederlandse Commissariaten: Teijin Aramid BV, Koninklijke Smilde BV, Van Leeuwen Buizen Groep BV, Nedcard BV

C.W. van der Waaij (1951)

Voormalige functie: voorzitter directie Unilever Nederland Holdings BV Nationaliteit: Nederlandse Commissariaten: Arbo Unie, Rabobank Rotterdam

W.F. Zetteler (1945)

Voormalige functie: voorzitter Raad van Bestuur Otra NV Nationaliteit: Nederlandse Commissariaten: Broadview Holding BV, Mercurius Groep BV, PontMeyer NV, Audionova International BV

GEGEVENS DIRECTIE

J.L.M. Van Meerbeeck (1964)

e heer Van Meerbeeck trad in juni 2002 toe tot de Raad van Commissarissen van Koninklijke Ahrend D NV. Per 7 november 2011 werd hij benoemd tot Chief Executive Officer van de vennootschap. Naast zijn functie bij Ahrend is hij lid van de raad van Commissarissen van PontMeyerNV en GEERS Verwaltungs AG.

M.W.J.M.M. Cornelissen (1967)

De heer Cornelissen trad op 15 augustus 2011 in dienst als Chief Supply Chain Officer. Per 1 januari 2012 werd hij benoemd tot lid van de statutaire directie. Voorheen was de heer Cornelissen van 1992 tot 2009 werkzaam in diverse Europese managementfuncties binnen de Supply Chain bij Whirlpool Europe, een leidende witgoed fabrikant, en recent als Vice President Service Europe voor LG Electronics.

W.H.L.M.G. Sterken (1968)

De heer Sterken trad op 1 December 2011 in dienst als Chief Commercial Officer en per 1 januari 2012 werd hij benoemd tot lid van de statutaire directie. Voorheen was de heer Sterken ruim 5 jaar actief als Managing Director van Lyreco Deutschland GmbH. De heer Sterken begon zijn carrière bij Ahrend in 1992 en beklede vervolgens diverse posities in de divisie kantoorartikelen, waaronder Directeur Duitsland, tot de overname in 2005 door Lyreco.

R.M. Verspuij (1977)

De heer Verspuij trad op 1 februari 2012 in dienst van Koninklijke Ahrend NV als Chief Financial Officer en per 1 maart 2012 werd hij benoemd tot lid van de statutaire directie. Voorheen was de heer Verspuij in vergelijkbare functies werkzaam bij onder meer Koninklijke Gazelle NV en De Lampenier. J. Kejval (1967) De heer Kejval heeft, na zijn opleiding aan de Technische Universiteit van Praag en een actieve (olympische) roeicarrière Techo in 1991 opgericht. In augustus 2012 is de heer Kejval als Chief Executive Officer van de Techo Group toegevoegd aan de directie van Koninklijke Ahrend NV. Naast zijn functie bij Ahrend is hij voorzitter van het Tsjechisch Olympisch Comité.


29

KLANTEN WAAR WE TROTS OP ZIJN TNT

TNT Locatie Hoofddorp, Nederland Aantal werkplekken 500 Architect Ex Interiors


Het nieuwe hoofkantoor van TNT in Hoofddorp is misschien wel het groenste gebouw van Europa. Naast duurzaamheid staat de communicatieve waarde van het gebouw voorop. Ahrend leverde het werkplekmeubilair en deed onderzoek naar onder andere de CO2-uitstoot. Het nieuwe TNT centre is CO2 emissievrij, heeft energielabel A+++ en heeft als een van de weinige gebouwen in Europa het LEED Platinum certificaat. TNT koos Ahrend vanwege de kwaliteit, duurzaamheid en functionaliteit. Door het slimme inrichtingsconcept is er maar liefst 30% bespaard op de ruimte voor werkplekken.

30

KLANTEN WAAR WE TROTS OP ZIJN Danone Innovation Centre

Danone Innovation Centre Locatie Utrecht, Nederland Aantal werkplekken 450 Architect cepezed


Het Innovation Centre voldoet aan de BREEAM-NL Excellent ontwerpcertificering. Er wordt onder andere gebruik gemaakt van een warmte- en koudeopslag in de bodem, welke geëxploiteerd zal worden door Eneco Warmte & Koude. Het Danone Innovation Centre is zo ontworpen dat het gebouw eenvoudig en met weinig gebruik van materiaal uit te breiden is. De laboratoria zijn gemakkelijk om te vormen tot kantoorruimten. Ahrend leverde het meubilair op basis van lease.

31

KLANTEN WAAR WE TROTS OP ZIJN Park 20 | 20

Park 20 | 20 Locatie Hoofddorp, Nederland Aantal werkplekken 450 Architect William McDonough


“In ons Technisch paviljoen bieden wij verschillende Cradle to Cradle (C2C) leveranciers een platform. Ahrend is als vooraanstaand C2C producent van kantoormeubelen door ons gekozen omdat duurzaamheid bij Ahrend hand in hand gaat met functionaliteit en creativiteit”, zegt Wilko Andrik, conceptontwikkelaar bij Delta. Park 20 | 20 Hoofddorp is de eerste full service C2C werkomgeving in Nederland.

32

KLANTEN WAAR WE TROTS OP ZIJN Brent Council Civic Centre

Brent Council Civic Centre Locatie Londen, United Kingdom Aantal werkplekken 1850 Architect Hopkins Architects


Het centrum voor burgerzaken van het ‘stadhuis’ van Brent Council opende in juni haar deuren 2013. Het gebouw is het eerste gebouw in de UK dat beloond is met het BREEAM outstanding certificaat. Belangrijkste kenmerken van het ‘stadhuis’ zijn een aangelegde tuin, expositie- en galerieruimte, de gemeenschappelijke ruimten en de nieuwe bibliotheek. Voor Brent Council heeft Ahrend UK een kantoorinrichting gerealiseerd die optimaal is afgestemd op het design concept, budget en eisen met betrekking tot de verschillende ruimten. Dit heeft geresulteerd in een succesvolle installatie van het meubilair. Wij hebben dit bijzondere gebouw ingericht met werkplekken, meubilair voor vergaderzalen en bureaustoelen. Een mooi project!

33

Dit maatschappelijk verslag is gemaakt door

Redactie: Koninklijke Ahrend NV Ontwerp: About Design, Amsterdam (Bas Masbeck) © 2013 Koninklijke Ahrend NV Voor informatie kunt u zich wenden tot E. Borsje Koninklijke Ahrend NV Laarderhoogtweg 12 1101 EA Amsterdam Postbus 70 1000 AB Amsterdam Telefoon +31 (0)20 430 78 00 Fax +31 (0)20 430 78 01 www.ahrend.com


34

Ahrend. Humanising_Spaces

Koninklijke Ahrend NV T +31(0)88 - 00 60 000 E [email protected] I www.ahrend.com www.ahrend.com

_MAATSCHAPPELIJK JAARVERSLAG 2012

Recommend Documents