MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST) GESCHIEDENIS - JAARGANG 14 - NUMMER 7- MEI 2011 EINDELOOS

MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST) GESCHIEDENIS - JAARGANG 14 - NUMMER 7- MEI 2011

Ed

d e u s s I n ië dE l e B The

EINDELOOS d

- 4 - Herinneringen aan Herman - 6 - Heisa om Herman - 8 - Uitneemposter van Herman - 12 - Amerikanistiek ná Herman

Beliën Blikt Terug - Herman Beliën over vierenveertig jaar aan de UvA - ‘Bij reizen en kleine werkgroepen was ik op mijn menselijkst.’ Clara van de Wiel - Het kost enige moeite Herman Beliën zover te krijgen zich nog eenmaal te laten interviewen. Eigenlijk is alles onderhand wel een keer gezegd, zo voert hij zelf aan. Na het nodige aandringen -en een verrassingsaanval op het terras van Scheltema- gaat hij echter overstag en mag Eindeloos langskomen op zijn kamer aan de Spuistraat 134. En gelukkig maar, want het volgend jaar zal het een stuk moeilijker worden om Herman Beliën in het wild te treffen aan de faculteit. De geliefde en gevreesde, gevierde en verguisde docent Nieuwste Geschiedenis en Amerikanistiek gaat binnenkort met pensioen, en dit speciale Herman Beliën Zomernummer van Eindeloos is natuurlijk niet compleet zonder een terugblik van de Schoolmeester des Vaderlands zelf.

De opleiding geschiedenis is na vierenveertig jaar bijna ondenkbaar geworden zonder uw aanwezigheid. Hoe bent u hier destijds verzeild geraakt? Toen ik in 1964 kwam studeren waren er welgeteld achttien eerstejaars geschiedenis, tegen wie meteen werd gezegd dat ze sowieso geen werk zouden vinden. Dat kon mij natuurlijk niks schelen en eigenlijk wilde ik het liefst leraar worden in Barneveld of iets dergelijks. Maar al

tijdens mijn studie werd ik door hoogleraar Oude Geschiedenis Bram Breebaart gevraagd of ik zijn kandidaatsassistent wilde worden. Ik moest daar zelf maar zo n beetje verzinnen wat ik zou gaan doen, en aangezien de boeken van Oude Geschiedenis op dat ogenblik op volslagen onoverzichtelijke manier gesorteerd waren op datum van binnenkomst ben ik ze maar eens op onderwerp neer gaan zetten. In die boeken staat nu trouwens nog steeds in mijn handschrift het nummer dat ik ze heb gegeven genoteerd. Dat was in dat doodverlaten gebouw van Oude Geschiedenis aan de Weesperzijde en het meest sensationele dat ik daar ooit heb meegemaakt is dat er met een enorme knal een tram rechtdoor de gevel van het naastgelegen pand in was gere-

den. Bij ons was helaas niks stuk, maar dat was wel zo n beetje het hoogtepunt van mijn assistentschap. Toen ik afstudeerde in 1969 was het aantal eerstejaars plotseling gegroeid naar tachtig en moest er natuurlijk personeel komen. En aangezien ik toch al leraar wilde worden heb ik het maar gedaan, toen ze me in dat jaar vroegen docent bij Oude Geschiedenis te worden.

Begonnen bij de Oude Geschiedenis dus, maar lang bent u daar niet gebleven. Nee, ik heb daar ook echt een vreselijke tijd gehad. Na drie jaar ben ik zelfs weggegaan om leiding te gaan geven aan de docentopleiding geschiedenis, waar ik overigens een

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 2 geweldige tijd heb gehad met mensen als Peter van der Eerden en Fik Meijer. Na drie jaar werd ik echter weer opgebeld door de UvA of ik een hoorcollegereeks met Maarten Brands wilde verzorgen en zodoende ben ik bij de vakgroep Nieuwste Geschiedenis terecht gekomen. En daar ben ik nooit meer weggegaan. Dat was in 1975, en ergens in de jaren 90 ben ik nog verder gespecialiseerd richting Amerikanistiek.

Het is op z n zachtst gezegd een opmerkelijk carrière: van Oude Geschiedenis naar Nieuwste Geschiedenis, naar Amerikanistiek en momenteel bovendien vooral Public History. Waar ligt nu werkelijk uw hart? Ik heb geen hart. Achter die vraag zit de gedacht dat mensen een echte kern zouden hebben. Daar geloof ik niet in. Wat er in je leven allemaal op je pad komt is voor het grootste deel gewoon een geval van op het juiste moment op de juiste plek zijn. Om nu te zeggen dat ik iemand ben die al op z n twaalfde s nachts wakker werd met het een visioen van het historische probleem dat ie ging oplossen: nee. Wat ik bovendien het belangrijkste vind is met welke mensen je iets kunt gaan doen.

Dat moet ook een rol hebben gespeeld bij het verbreden van uw historische werk, bijvoorbeeld de publiekscolleges die u bent gaan geven. Dat klopt. In de jaren 90 kwam ik samen met een ex-studente, Ineke van Tol, op de gedachte colleges voor ouderen te gaan organiseren. De UvA wilde en wil dat nog steeds niet - in de rest van de wereld bloeit het HOVOgebeuren (Hoger Onderwijs Voor Ouderen, red.) maar bij de UvA willen ze er natuurlijk gelukkig niet aan. Ik ben dat vanuit de vakgroep zelf gaan organiseren en dan niet door het aanbieden van hoorcolleges Vroegmiddeleeuws Recht, om vervolgens te gaan zoeken naar zes oude gekken die dat misschien op prijs stellen. Ik draaide het juist om: wat zouden mensen van die leeftijd leuk vinden? Er waren toen veel jonge VUTters: mensen van in de 50 die nog lang

niet doodgingen en graag terug wilden naar de universiteit, maar wel voor onderwijs over populaire onderwerpen. Met de vakgroep sprak ik af dat ik Van Tol voor haar werk zou betalen en de rest van het geld in de vakgroeppot zou gooien. Dat ging drie jaar goed, tot ik op een dag op het matje werd geroepen. Het kon natuurlijk niet dat het via mijn rekeningnummer ging en geheel buiten de UvAadministratie, en wat niet al meer. Terwijl ik er nooit een dubbeltje aan over had gehouden. Ik weet trouwens nog wie de verrader was, maar dat ga ik nu natuurlik niet meer zeggen. Ik heb het toen nog een tijdje via de faculteit onder naam van de UvA georganiseerd, maar toen ze steeds vervelender eisen gingen stellen zijn we voor onszelf begonnen. En vanaf dat moment ging het geld wel gewoon in onze eigen zak! En dat bestaat nog steeds onder de noemer stadsverkenning.nl. Het is bovendien uitgebreid met reizen en ga ik zo n drie keer per jaar met een groep mensen op reis. Dat varieert van Umbrië tot een op handen zijnde reis naar Java. Voor een dergelijke reis lees ik me dan als de sodemieter in, hoewel je nooit op het niveau van de specialist komt. Maar dat is ook niet nodig, als je twintig van de juiste boeken gelezen hebt is dat prima.

‘Ik heb geen hart. Achter die vraag zit de gedacht dat mensen een “echte” kern zouden hebben. Daar geloof ik niet in.’ Daarover gesproken, u bent nooit gepromoveerd. Heeft dat u ooit gehinderd in uw academische loopbaan? Dat is inderdaad mijn grootste ramp. Ik beschouw mezelf als academicus,

maar wel een met een vlek. Het was vooral een handicap bij het scheren. Dat je jezelf in de spiegel aan moet kijken en denkt: dát is je niet gelukt. De UvA heeft er nooit over geklaagd en zelf ben ik er inmiddels ook wel overheen, maar het heeft wel heel erg lang gestoken.

Onder studenten werd en wordt u gevreesd om uw rake opmerkingen tijdens hoorcolleges. Hoe kijkt u daar zelf op terug? Daar ben ik nog altijd heel tevreden over. Ik zit tegenwoordig wel eens achterin de zaal bij een collega en als ik zie wat er allemaal op de beeldschermen van die studenten gebeurt denk ik: ja, maak m nou effe! Ik vind echt dat er wat moet gebeuren tijdens die colleges. Dat je niet zomaar elk jaar dezelfde samenvatting zou kunnen downloaden, maar dat je mensen dwingt om na te denken en ter plekke iets te bedenken of te zeggen. Mensen schrikken tijdens het eerste college altijd en gaan dan de volgende keer helemaal achterin zitten. Dan loop ik naar achter en pak ik ze weer. Dat is mijn manier van lesgeven. In de loop der jaren ben ik trouwens wel ongelooflijk mild geworden. Vroeger was ik ongehoord, maar ik heb gemerkt dat dat contraproductief werkt. Het was bovendien vooral een sterke onzekerheid. Ik was bang dat mensen te dicht bij kwamen, als ze bijvoorbeeld kwamen zeggen hoe goed het allemaal was. Dát vond ik erg zeg! En daar deed ik dan meteen iets aan en zei direct: Man, zit niet zo te slijmen , of nog iets veel harders. Later begreep ik wel dat dat nergens op sloeg. Ik deed wel mijn best het zo goed mogelijk te doen, maar mensen moesten vooral niet zeggen dat het leuk was. De interactie met studenten heb ik altijd wel ontzettend leuk gevonden. En bij reizen en kleine werkgroepen was ik ook wel op mijn menselijkst. In de jaren 90 heb ik een tijd een college gegeven over de stadsgeschiedenis van Rome, waarin we elk jaar een maand met een groep studenten naar Rome afreisden. Dat vond ik fantastisch, ze kwamen daar in een context terecht waar iedereen bezig was met echte wetenschap en voor die studenten werd voor het eerst duide-

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 3 Oneindig Noord-Holland . Dat je iets bedenkt en het even later op de televisie terugziet, dat is echt een feest om te doen. Ik hoop dat ik daar nog wel even mee door kan gaan, maar dat hangt natuurlijk altijd af van of er geld beschikbaar is. Ondertussen weet ik dat ik in ieder geval dat ik het kan, en dat ik het zelfs vrij goed kan.

Kon u deze nevenactiviteiten goed met uw werk als academicus combineren?

lijk dat dat geleerde bestaan, dat zij dat ook zouden kunnen willen! Die verhalen van wetenschappers, die smakelijk zaten te vertellen over hun manuscript in de Vaticaanse bibliotheek, was voor mensen die aan het begin stonden van zo n geschiedenisstudie fantastisch. Van een aantal studenten heb ik daar gewoon de luiken zien opengaan en die hebben het heel ver gebracht.

Naast uw werk als docent binnen en buiten de universiteit bent u bij het grote publiek vooral bekend als de schoolmeester van de televisie. Was dit een bewuste carrièrekeuze? Nee. Bij mijn eerste televisieprogramma ( Bestaat Nederland wel? , 1999, red.) zat een kandidaatsassistente van mij in de redactie. Alle redactieleden mochten namen aandragen voor de functie van presentator en naast de gebruikelijke lijst met popsterren stond ik daar dus ook op. Na een verkennend gesprek werd ik gevraagd een screentest te doen. Ik wist op dat moment überhaupt niet wat dat was, maar op een zaterdagmiddag moest ik samen met een hoogleraar van de UvA, wiens naam ik niet meer zal noemen, een verhaal vertellen voor een camera. Toen ik er vandaan kwam was ik zo vol adrenaline dat ik naar Tuschinski ben gegaan en een kaartje voor de film Face/Off heb gekocht. Van die hele film heb ik niks meegekregen; ik kon de hele tijd alleen maar denken: dit lijkt me zo ontzettend leuk, dit moet ik doen! En gelukkig mocht ik het ook gaan doen en vind ik het nog steeds ontzettend leuk. Ook mijn huidige werk voor het AT5 programma

Tijdens mijn grote televisieklussen nam ik onbetaald verlof. Maar mijn collega s aan de universiteit vonden het inderdaad over het algemeen maar niks. Dan kwam ik een collega tegen op de gang die zei: Herman, ik hoor dat je op de televisie bent. De manier waarop hij dat zei was al alsof hij naar een pleepot zat te kijken, en toen ik bevestigend antwoordde keek hij me patriarchaal aan en zei hij Maar dat is toch niks voor ons hè. Die reactie kwam van sommigen, maar anderen vonden het ook wel weer spannend hoe ik me er deze keer weer doorheen zou slaan. Zelf vond ik het allemaal nog steeds prachtig.

Hebben negatieve reacties u werkelijk nooit geraakt? De affaire over uw Langs Rembrandts Roem moet een smet zijn geweest. Dat was inderdaad vervelend. Ik heb er geen cent aan verdiend, maar ik had dat nooit zo moeten doen. Het blijft echter wel raar: als je als hoogleraar een handboek schrijft over je eigen onderwerp mag je dat boek niet op je eigen universiteit laten verkopen want dat is zakken vullen . In Amerika zou zoiets nooit een probleem zijn. Ik vond dat toen al absurd, maar ik was natuurlijk partij en dan heb je geen recht om daar iets van te vinden. Uiteindelijk komt iedereen met zulke dingen in aanraking, of je moet je als grijze muis in een kast opsluiten. Dat hoort gewoon bij de confrontatie tussen leeftijden. Ik heb zelf ook altijd graag mensen voor gek gezet, en het was natuurlijk lachen dat ik in dit geval van mijn voetstuk viel. Maar hier werd wel de illusie gewekt dat ik heel veel geld uit mensen hun zakken wilde kloppen en dat was niet eerlijk. Ik heb er desondanks geen slapeloze nachten

van gehad: in mijn privéleven heb ik dingen meegemaakt die gruwelijk waren, daar heeft de universiteit nog nooit aan kunnen tippen.

‘Dan kwam ik een collega tegen op de gang die zei: “Herman, ik hoor dat je op de televisie bent.” De manier waarop hij dat zei was al alsof hij naar een pleepot zat te kijken’ En nu komt het einde in zicht. Een nieuw begin of vooral erg jammer? Ik heb het vierenveertig jaar gedaan. Het is volstrekt terecht dat er een ander komt. Het nakijken van schriftelijke tentamens vond ik trouwens een ramp. Ik ben vaak op reis gegaan met die pakken en een vlucht van twaalf uur was dan ideaal: dan kan je nergens naar toe en moet je wel. Ik moet nu nog één herkansing nakijken en dat wordt absoluut de laatste keer. Verder zal ik vooral veel blijven reizen. Toen ik onlangs in Sydney was werd ik enorm gegrepen door die fantastische stad. Nu ben ik gevraagd daar een aantal maanden te komen werken en dat ga ik dus doen. Verder ben ik met Paul Knevel bezig met een boek over Johannesburg waarvoor ik ook nog een tijdje naar Zuid-Afrika ga. Ik blijf gewoon reizen als een gek en op een gegeven moment houdt dat ongetwijfeld ook op. Dan blijf ik tennissen, of ik ga gewoon dood. Misschien word ik wel heel ongelukkig. Ik denk het niet, maar je weet maar nooit. Ik heb de geraniums al vast besteld, maar ze hoeven voorlopig nog niet afgeleverd te worden. d

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 4

HOOFDREDACTIONEEL U ziet het goed. Deze hele editie van Eindeloos is gewijd aan één docent. Maar niet zo maar een docent: Herman Beliën is bekend, berucht, gevreesd en stiekem ook een beetje geliefd onder een grote schare geschiedenisstudenten. Zelf loopt hij al vierenveertig jaar rond aan de Universiteit van Amsterdam, en is ondertussen vast onderdeel van het PC Hoofthuis-meubilair te noemen. Reden genoeg om ons zomernummer geheel aan dit fenomeen te wijden. Maar ook omdat de man niet zelden stof deed opwaaien: hij viel op door zijn markante, soms cabareteske, soms tergende, manier van college geven. Hij is bekend om zijn persoonlijke aanvallen op studenten ( je kunt wel merken dat jij uit Amstelveen komt ) en natuurlijk ook om dat ene leuke schandaaltje waardoor er een frauduleuze zweem van corruptie over hem heen kwam te hangen. Hij leerde talloze studenten God s own country wie es eigentlich gewesen kennen: ondergetekende heeft nog met de beste man gallons of beer gedronken tijdens een Philly-game, cheesesteaks gedeeld en met Herman op locatie getracht de slag om Gettysburg te re-enacten. Vandaar dat wij van de redactie besloten hem nog wat veren in zijn kont te stoppen en hem tegelijkertijd een satirische trap na te geven. We hopen dat het afscheidsinterview, de herinneringen en trauma s aan Herman, Hermans dvd-verzameling of lezenmet-en-zonder-Herman jullie enig leesplezier verschaffen. Niet onvermeld gelaten dient te worden dat de Nazi van de Maand die op de achterpagina prijkt, hoewel sommigen wellicht anders vermoeden, het enige stuk is dat níet in het teken staat van de heer Beliën. Dat is gewoon onze nieuwe vaste rubriek. d - Joris Belgers

Herinnerin Bob van Toor - Na een loopbaan van vierenveertig jaar is de bron aan Beliën-anekdotes natuurlijk onuitputtelijk. Eindeloos vroeg Hans Goedkoop en Beerd Beukenhorst, die beiden het geluk hadden ooit pupil bij Beliën te zijn, naar hun herinneringen. Beerd Beukenhorst - Het is grappig om hem mee te hebben gemaakt als student, en later als docent samen colleges te geven. Als student vraag je je soms af of hij het allemaal verzint, en als docent kwam ik er achter dat dat dus inderdaad zo is. De ene keer bereidt hij iets heel goed voor, dan improviseert hij weer ter plekke een heel college. Hij heeft een aantal standaard verhalen en formuleringen waar hij in zo n geval op terug kan vallen, vooral als de improvisatie een beetje mis gaat. Dan stuurt hij bijvoorbeeld aan op het socialisme, ook als het college daar aanvankelijk niet over ging, en komt dan via het vieze vierletterige woord , Marx, uit bij de interpretaties van Freud. Dat verhaal heb ik gehoord bij wetenschapsfilosofie, maar ook bij Major Issues in American

History ‒ het vak maakte niet zo veel uit. Ondanks dat er veel op hem is gemopperd, ook door studenten, raakt de faculteit met Herman een speciaal type docent kwijt. Een soort docent die zijn eigen ruimte neemt, en niet binnen de lijntjes kleurt. Het maakt hem niets uit als zijn methode studenten niet bevalt. Vroeger dacht ik daarom dat hij studenten vooral als een publiek zag, waar hij verder totaal geen feeling mee had, maar dat klopt niet. Als je met hem samenwerkt zie je dat hij juist zeer betrokken is en het beste in studenten naar voren wil halen, althans, uit een aantal. Bijvoorbeeld door altijd alle papers van een werkgroep persoonlijk in een gesprek door te nemen, en niet via zo n mailtje. Hoewel dat misschien ook komt omdat hij nog met twee vingers typt. d


ngen aan Herman AL WIE HIER BINNENGAAT Hans Goedkoop - Het te vergeten is mij nooit gelukt. Zomer 1982, openingscollege voor de eerstejaars geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Gedwee zaten wij in de houten bankjes van de Oudemanhuispoort, op het podium stond de spreker, en hij zag eruit of hij er zin in had. Met twinkelende ogen keek hij op ons neer en nam het woord.

Dames en heren... Aan mij de eer u te verwelkomen. Van harte. U bent hier met driehonderd eerstejaars. Dat is een absoluut record voor ons en daar zijn wij verguld mee, wij zijn ook maar mensen en dus graag getapt. Maar dat neemt niet weg dat wij ons afvragen waar wij dit aan te danken hebben. Ja, wat u hier denkt te komen doen? Onder u zijn er misschien die menen dat u bij een opleiding hier aan de alma mater, als dat woord u al iets zegt, de koesterende aandacht kunt verwachten van docenten die niets anders aan hun hoofd hebben dan uw ontwikkeling. Laat ik u zeggen, zo zal het niet gaan. Zo is het nooit geweest, dit is een instituut voor zelfstudie, en uw recordaantal zorgt dat het zo zal blijven. Wij docenten doen gedurende uw eerste jaar de ogen dicht. Naar

schatting zal de helft van u dan afvallen, misschien iets meer, en op de overblijvers werpen wij daarna een eerste blik. Ook zijn er onder u misschien die denken dat u na uw studie hier een baan kunt krijgen, wie weet zelfs een baan aan deze faculteit. Laat ik u zeggen, die baan is er niet. Die heb ik al. Die hou ik ook nog even, want ik mag dan kaal zijn en dus in uw ogen oud, ik ben nog lang geen 65, en gelooft u mij, hoe geniaal men mij ook vindt, de kans op een andere baan is zelfs voor mij bepaald gering. Geschiedenis, u weet dat mogelijk, richt zich op het verleden, en de wereld richt zich op de toekomst. Onder u zijn er misschien ook die zich al verzoenen met de werkloosheid die u wacht en aan de studie toch bevrediging verwachten te ontlenen in de overtuiging dat u op z n minst zult

Daar stonden we, tas in de hand en ziel onder de arm. Dit werd ons leven.

leren van de geschiedenis. Dat de wereld leert van de geschiedenis. Welnu, laten we dat dan ook meteen maar rechtzetten. Dat is het eerste misverstand waarvan wij u hier hopen te genezen. Wat de geschiedenis ons leert, is dat de wereld er niet veel van leert. Van de geschiedenis, het woord zegt het al, maar nu u nog, dames en heren, leren we geschiedenis. En zo verder. Het duurde een academisch uur, toen mochten we de zaal weer uit en restte ons de automatenkoffie in de hal. Daar stonden we, tas in de hand en ziel onder de arm. Dit werd ons leven. Al wie hier binnengaat, laat uw hoop varen. Wisten wij veel dat het eigenlijk best goed met ons zou komen. Dat we om de woorden van de spreker zouden leren lachen, al vrij snel zelfs, zoals dat hij er zelf ook hartelijk om bleek te kunnen lachen. Dat hij niet zo hoog in de boom van de wetenschap zat als het leek, in vrije uren zelfs een popularisator van geschiedenis was, in werktijd bovendien best hart had voor studenten en bij ouderejaars een reputatie had verworven die hij ook bij ons al gauw zou waarmaken. Die met die stem die je nooit meer vergeet. Baldadig, provocerend en soms ronduit penetrant docent. De enige op het historisch seminarie bij wie je nooit afdwaalde en altijd in de lach schoot, ongeacht het onderwerp of het uur van de dag of je humeur. Herman Beliën. Historisch standwerker. d


Ingezonden brief

ACTIVITEITEN

Amsterdam, 28 april 2011 Lieve Herman, Deze bijzondere editie van het prachtige Eindeloos zou niet compleet zijn zonder een laatste keer het reusachtige trauma waardoor menig geschiedenisstudent is getekend aan te halen. Het schandaal, beter bekend als de Langs-Rembrandts-roem-gate van het studiejaar 2006/2007, staat op de netvliezen gebrand en in het geheugen gegrift. Velen stonden erbij en keken ernaar, velen werden zelf het slachtoffer. Een oude koe, dat zeker, maar daarmee een niet minder hartverscheurende tragedie. We zijn voor het leven getekend door jouw schrikbewind en wandaad, een ervaring die we rest van ons leven bij ons dragen. Als de dag van gisteren herinneren wij ons hoe je ons Langs Rembrandts Roem, het schriftuur van het formaat Donald Duck dat de term boekje niet eens waard is, voorschreef voor Inleiding Amerikanistiek , een vak waarvan de benaming en omschrijving in de studiegids overigens zeer misleidend bleken. Het opus van jouw hand voerde ons langs Leiden, de Westerkerk en de Zesde Saskiadwarsstraat om uiteindelijk dan toch te eindigen bij een verzamelaar in, jawel, New York! Dat voor deze desillusie een voor de platvink van de student zeer gevoelige 15 euro moest worden neergelegd heeft menigeen ten diepste gegriefd. Deze gevoelens van wrok zijn net zo onvergankelijk en beklijven even zeer als de afkeer van de Amerikanistiek die deze episode tot gevolg had. Na jaren van langslepende procedures, welke ontaardden in karikaturale showprocessen omdat je tentakels tot in de hoogte regionen van de rechterlijke macht reiken, zijn we murw gestreden. Zelfs nadat we onze handen ineen sloegen met de Stichting Gedeputeerden Beliën & Van Tol Stadsverkenningen (SGBvTS) en de Vereniging Visueel Gehandicapten Na Het Bekijken Van De Amsterdamse Canon (VVGNHBVDAC) kregen we nul op het rekest. Daarom vragen we het nog één keer, ditmaal op onze ﬁguurlijke blote knieën. Herman, we krijgen nog een bedrag van €222.456,75 aan materiële en immateriële schade van je. Gelieve dit bedrag binnen drie werkdagen te storten op rekening 19.06.72.561 t.n.v. Stichting Slachtoffers Langs Rembrandts Roem. Herman, geniet van je welverdiende pensioen en het x-aantal maandsalarissen dat je meekrijgt. En denk nog eens aan ons als je, samen met Paul, een mooie Chateau Latour opentrekt bij amuses als soesjes gevuld met foie gras en kwarteleitjes met kaviaar. Was getekend, Namens Stichting Slachtoffers Langs Rembrandts Roem, Stephanie Blom

Tot 8 mei: Tentoonstelling Wie niet weg is, is gezien in Joods Historisch Museum 10 mei: Lezing Francis Fukuyama in de Aula van de UvA, georganiseerd door het John Adams Institute 13 mei: HappyChoas presenteert: De Nieuwe Mecenas in De Nieuwe Liefde 25 mei: Lezing Paul Theroux, georganiseerd door het John Adams Institute Tot 29 mei: Tentoonstelling Picasso in Parijs in het Van Gogh Museum Tot 29 mei: Expositie Dana Lixenberg - Set Amsterdam in het FOAM Tot 11 juni: Expositie Nieuwe ruimte voor de stad: leegstand heeft de toekomst in het Arcam Tot 3 juli: Tentoonstelling The Triumph of Identity in het Joods Historisch Museum Tot 4 juli: Kiefer & Rembrandt in het Rijksmuseum Tot 16 September: Tentoonstelling Glans & Glorie, Hermitage Amsterdam


Faces of Herman

Met de klok mee maar ook nog al begenadigd chau Janssens, Herm Amsterdam-scrip


e: Herman aan de bar op AT5: “De Canon van Amsterdam”, Herman in Amerika, verklarend, ltijd ontdekkend, Herman bij de Hershey Chocoladefabriek nabij Philadelphia, Herman, uffeur en penningmeester, Herman in pedagogisch overleg met medereisleider Ruud man ‘op zijn menselijkst’ op studiereis in Minneapolis, Herman, tweede van links zingt Ons ptiewinnares toe


Met films door de Amerikaa een greep uit Hermans DVD-verzameling Joris Belgers - Je kunt het een makkelijke manier van doceren vinden. Om in plaats van achter de kansel plaats te nemen, te vertrouwen op de techniek van de Oudemanhuispoort, op het knopje play te drukken en te gáán. Maar geef toe ‒ college krijgen in de vorm van een licht verteerbare blockbuster kan best prettig zijn op een katerige vrijdagochtend. Of welke andere ochtend dan ook. Herman Beliën vertrouwt er al jaren op en dat is niet zonder effect gebleven. Beliën geeft de student een meer dan aardig stukje cultuuranalyse mee: Kijk,in die loopgraaf overwinnen dus een zwarte, een Jood uit Brooklyn, een latino uit South Central en een boerenkinkel uit de Midwest hun geschillen en schieten dan die nazi s overhoop. Dit is puur om aan te geven dat de melting pot echt werkt! Daarbij kunnen we ook leren dat films niet te vertrouwen bronnen zijn voor bachelorscripties. Maar hevig

gekleurd, historisch onjuist en tenenkrommen slecht geacteerd of niet sommige films vertellen nu eenmaal meer dan duizend woorden. Zelfs als die woorden uit de mond van de heer Beliën afkomstig zijn. Een korte blik in de dvd-verzameling van Herman Beliën.

The Birth of a Nation (1915) Een klassieker die elke Amerika-deskundige gezien moet hebben. Het is een stomme film, uit 1915, en stom is ie zowel letterlijk als figuurlijk. Godzijdank wordt de film niet in zijn geheel vertoond, hij duurt namelijk 190 doodsaaie en doodstille minuten. De heer Beliën vertoont in zijn college korte stukjes en verheldert daarbij voor de kijker even het plot. De film van D. W. Griffith is gebaseerd op het boek The Clansman uit 1905, van Thomas Dixon Jr. In 1915 was het in de Verenigde Staten nog salonfähig om zwarten aan bomen op te hangen, dat is dan ook zo n beetje het verhaal van deze film. Carpetbaggers, Ku Klux Klan, de Reconstruction: de Verenigde Staten komen er na de Amerikaanse burgeroorlog eigenlijk alleen maar bovenop dankzij de heroïsche Ku Klux Klan, leert Birth of a Nation ons. Daarbij wordt duidelijk dat de ex-slaven nooit helemaal in de maatschappij zullen integreren. De lessen van deze film moeten we niet al te letterlijk nemen, maar voor cinematografen is het een pareltje: iets als parallelmontage, waar Griffith in de film gebruik van maakt, was in die tijd nog nooit vertoond. Daarbij laat Birth of a Nation bij uitstek zien dat films als historische bron kunnen worden gebruikt. Niet vanwege de inhoud of de boodschap ‒ maar omdat dergelijke films veel zeggen over de tijd en het soort maatschappij waarin ze zijn gemaakt.

Gone With the Wind (1939) Frankly my dear, I don t give a damn ‒ een perfect citaat om weer eens aan te halen als je vriendin zegt hoofdpijn te hebben, maar ook bruikbaar op tal van andere gelegenheden. Tegelijkertijd blijkt er ook nog eens uit dat je het tot de laatste scene van dit vier uur durende kostuumdrama hebt weten te redden. Clark Gable (Rhett Buttler), met het snorretje dat we eigenlijk stiekem allemaal willen hebben, is de stoere held van het verhaal, en ook Vivien Leigh als Scarlett O Hara mag er zijn in deze karakterschets van het Diepe Zuiden na de Amerikaanse burgeroorlog. Van die zuidelijke staten wordt overigens een wat rooskleuriger beeld geschetst dan in bovengenoemde rolprent. Herman Beliën ruimt voor deze film helaas geen twee colleges in, maar schiet snel door zijn favoriete scènes heen. Welke dat zijn? Voornamelijk die waarin Hattie McDaniel haar rol van huisslaaf Mammy lekker dik aanzet. Zij was in 1939 namelijk de eerste zwarte vrouw die een Oscar won, hoewel ze als gekleurde niet welkom was bij het diner dat de Academy organiseerde voorafgaand aan de uitreiking. Andere geweldig scènes zijn die waarin Vivien Leigh in vuurrode jurk wanhopig de trap afdaalt of Clark Gable smachtend vastklampt. Meer kan ik me er eigenlijk ook niet van herinneren, en dat hoeft ook niet.

Mississippi Burning (1988) Twee blanke FBI agenten (Gene Hackman, Willem Dafoe) dalen vanuit hun veilige ivoren torens af naar het zuidelijke riool dat Mississippi heet. In 1964 zijn daar namelijk drie medewerkers van de Civil Rights-


anse geschiedenis

beweging vermoord, misschíen wel door leden van de Ku Klux Klan. Niks aan de hand, zou je zeggen ‒ ware het niet dat twee van de drie vermoorde activisten blank waren. Brandende kruisen, witte spookpakken, incestueuze hillbillies: de film brengt de rassenspanningen in de jaren zestig sterk in beeld, en uiteindelijk zegeviert het recht. Of toch niet? Vanuit de Civil Rights-beweging kwam er veel kritiek op de film, de FBI-agenten zouden als ware helden in beeld worden gebracht terwijl ze zich normaliter weinig om het lot van de activisten voor gelijke rechten bekommerden. The New York Times noemde de film zelfs het cinematografisch lynchen van de geschiedenis . Gene Hackman doet hier en daar overigens een beetje aan heerschap Beliën zelf denken. Is jullie tot nu toe een rode draad opgevallen? Klopt ‒ alle films behandelden de rassenproblematiek in de Verenigde Staten, die er overigens nog steeds is. Vermoedelijk vindt Beliën ook een pastiche als Crash (2004) veelzeggend over de Amerikaanse samenleving, en dat is deze ook. Maar er zit de Amerikanen nog iets flink in de maag. Namelijk

dat meer dan een half miljoen tot de tanden gewapende GI s het in de broeierige oerwouden van Vietnam af moesten leggen tegen een stelletje onzichtbare gillende communisten. En dan heeft Herman Beliën eigenlijk maar één regisseur nodig om de hele schandvlek op de Amerikaanse geschiedenis die Vietnam heet te thematiseren.

Oliver Stone s Vietnam trilogie: Platoon (1986), Born on the Fourth of July (1989), Heaven & Earth (1993) Als er één regisseur is die een flink slaatje heeft geslagen uit de bewogen geschiedenis van Gods Own Country dan is het Stone wel. Het mooie is bovendien dat er uit de koker van de in 1946 geboren filmmaker niet eens zulke slechte films zijn gekomen. Camerawerk, muziek, acteerwerk, spanningsopbouw, seks en geweld: het zit over het algemeen allemaal wel goed bij Stone. Zo ook in Platoon, uit 1986, die de doorbraak van de regisseur bij het grote publiek betekende. Het strooien van zout in de nationale Vietnam-wonde werkt blijkbaar goed ‒ naast Platoon

zijn Apocalypse Now , Full Metal Jacket en The Deer Hunter namelijk niet te missen films over hét Amerikaanse trauma. Allemaal vallen ze op door de kritische toon, en niet in de laatste plaats die van Stone zelf. In Platoon brengt hij de gewelddadige werkelijkheid en de paranoia van Vietnam in beeld, hoewel het Rambo-gehalte misschien wel iets minder had gemogen. In Born on the Fourth of July (1989) speelt all-American boy Tom Cruise iemand die niets liever wil dan zijn vaderland dienen. Hij en zijn land hebben dezelfde verjaardag. Wanneer hij echter verlamd en gedesillusioneerd terugkeert uit Vietnam begint hij te sympathiseren met de protestbeweging. Hij komt er achter dat alle Amerikaanse idealen waarin hij tijdens zijn jeugd geloofde er vanuit een rolstoel en na zijn gruwelijke ervaringen heel anders uitzien. De film is gelardeerd met tranentrekkende emotionele onzin en Tom Cruise was in de jaren tachtig ook al een irritante eikel, maar Born on the Fourth of July won wel mooi twee Oscars. Veel slechter ontvangen dan de vorige twee is Heaven & Earth, die uitkwam in 1993. Vermoedelijk heeft het er mee te maken dat Amerikanen zich nu eenmaal niet zo makkelijk inleven in het lot van een Vietnamese vrouw. Of omdat Tommy Lee Jones eigenlijk nooit echt een publiekstrekker is geweest. De jaren na het maken van deze bloedserieuze trilogie ging Stone wat lolligere films regisseren ‒ Natural Born Killers en U-Turn bijvoorbeeld. Het valt Herman aan te rekenen dat hij deze pareltjes waarin Juliette Lewis en Jennifer Lopez op kokette wijze te zien zijn niet aan studenten voorschotelt. Het moge duidelijk zijn: de popcorntaktiek waarvan Herman Beliën veelvuldig gebruik maakt om colleges te geven werpt zijn vruchten af. Geweld, mooie vrouwen en het voortborduren op dé twee nationale trauma s van de Verenigde Staten bieden genoeg materiaal om een semester mee te vullen. d


Inleiding amerikanistiek na Herman Beliën:

een New Deal ofGreat Depression?

Hugo van Doornum - Op een zonovergoten Terschelling schrijf ik, als benjamin-redacteur van Eindeloos, dit paasweekend voor het themanummer over Herman Beliën. Geen gemakkelijke opgave, omdat ik als eerstejaars nooit de colleges Amerikanistiek van hem en collega Paul Knevel heb gevolgd. Nu is een weekend in een strandhotel op een Waddeneiland misschien één van de betere situaties om een writersblock te krijgen. Want wat te schrijven over iemand die je niet kent op een plek waar wel leukere activiteiten te verzinnen zijn? Eigenlijk een Via Dolorosa, om in paastermen te spreken. Gelukkig had Marja Roholl, opvolgster van Beliën en Knevel, de voorafgaande week tussen de colleges door een kwartiertje tijd vrijgemaakt om de Eindeloos-lezers uiteen te zetten hoe zij de toekomst van het vak ziet. Kortom: gaat zij de eerstejaars een New Deal presenteren na Herman Beliën? In de voetsporen treden van een icoon is een niet te benijden opgave. Een hakkelende Rob Trip is nog niet de nieuwe Philip Freriks, om maar wat te noemen. Gelukkig gaf Marja Roholl echter al snel te kennen dat zij, zoals dat in X-factor jargon heet, gewoon haar eigen ding doet . Zo bereidt zij elk hoorcollege zeer grondig voor, terwijl haar voorganger, zoals zij uitlegt, ook zonder papier een makkelijke spreker was. Logisch, want naast het jarenlange docentschap had Beliën als presentator van het diverse TV-programmas natuurlijk de nodige retorische ervaring. De colleges Inleiding Amerikanistiek zijn voor zijn opvolgster daarentegen haar debuut in de grote zalen van de Oudemanhuispoort. Naast het verschil in voorbereiding en presentatie is er ook vakinhoudelijk het één en ander veranderd. Roholl: Hoe het vak gegeven wordt, hangt natuurlijk ook af van de achtergrond van de docent. Zij interesseert zich vooral in hoe beeldvorming over

Amerika terug te zien is in zowel Nederlandse als Amerikaanse cultuur. Studenten bestuderen met haar dan ook vooral hoe ontwikkelingen in de jaren dertig, de depressie en New Deal doorwerkten in culturele uitingen als foto s , films en schilderkunst. Tot dit jaar werd er onder Knevel en Beliën een grotere tijdsspanne behandeld, maar wel een beperkter aantal klassiekers van de Amerikaanse cultuur. Ruimte voor persoonlijke invulling is er dus wel degelijk. Toch zijn de colleges van Marja Roholl tot nu toe niet onverdeeld positief ontvangen, zo kan uw correspondent melden. De eerste kink in de kabel deed zich al voor toen bleek dat er voor alle studenten een verkeerd boek à €65,- was besteld. Een probleem dat zich, zo is elders te lezen in dit nummer, overigens wel vaker heeft voorgedaan bij dit vak. Uiteindelijk heeft het studenten gelukkig geen cent extra gekost, maar een vliegende start was het allerminst. Ook tijdens de colleges zelf liep niet alles even soepel: zo mislukte een poging een film te vertonen door onfortuinlijke technische problemen. Opgewekt schalde het weinig constructieve advies van de technische dienst door de intercom: Mot u effe proberen op dat blauwe knoppie te drukken en anders weet ik

het ook niet meer. Oftewel: zoek het vooral lekker zelf uit daar in zaal D1.08! Grootste ergernis voor de student waren echter de wat slordige en niet door helderheid uitblinkende powerpointpresentaties. Als in een dia roreel appel te lezen is, geeft dat natuurlijk aanleiding tot hilariteit in de zaal en verslapt de aandacht. Los deze opstartproblemen is Marja Roholl er toch al in geslaagd om een originele invulling te geven aan de Inleiding Amerikanistiek na Herman Beliën. In mijn krakkemikkige strandhotel op Terschelling lees ik te midden van veel juttersmeuk de volgende tegeltjeswijsheid boven de toog: Op de wind van gisteren kun je vandaag niet zeilen. Een onbetwistbare wijsheid, niet alleen voor de zeevarenden onder ons. d

Ingezonden mededeling


Herman Beliën in (zomer)boeken Het grote onvermijdelijke Herman Beliën overzicht Micha van der Wal - Nu Herman Beliën als pensionado uit het zicht verdwijnt laat dit ongetwijfeld een gat achter in je bestaan. Nooit meer die jolige anekdotes en vrolijke kwinkslagen. Nooit meer de vragen aan die mevrouw uit Enkhuizen: U komt zeker uit Enkhuizen? Ja dat dacht ik al . Alle afleveringen van de canon van Amsterdam heb je al zo vaak gezien dat AT5 ze op verzoek van je ouders geblokkeerd heeft, dus wat nu te doen? Niet gevreesd, Eindeloos stelt de Herman Beliën lees- en luisterlijst voor je samen, handig gecategoriseerd en compleet met enkele fragmenten om je alvast warm te maken (let op: lijst is niet uitputtend)!

5000 jaar Stadsgeschiedenis (2005) Allebei TIP: want luisteren is nog beter dan lezen!

Detectives:

- Op zoek naar het Romeinse Rĳk (2000) Tip: Want; spanning! Zal Herman het op mysterieuze wijze verdwenen Romeinse Rijk terugvinden? Deze lijst zou je sowieso een flink eind in de zomer moeten brengen. Maar als je verlangen naar Hermans kennis en eruditie zo groot is dat dit zelfs dit niet afdoende blijkt te zijn? Je kunt ook met hem persoonlijk op reis!!! En wel via het internet: http://www.stadsverkenningen.nl/info/beliene nvantol.php

Wat je deze zomer beter kunt lezen dan Herman Beliën

Notendoppen:

-De Nederlandse Geschiedenis in een Notedop (2007) Tip: Want zoals een recensie op bol.com al vermeldt: Veel inhoud en Weinig bladzijdes -Klassieke Oudheid in een notendop (met Fik Meijer) (2005)

Overzichtswerken:

-Europa in de wereld : een geschiedenis vanaf 1815 : historisch overzicht (1988) -De Canons : Wat Iedereen Wil Weten over Geschiedenis, Literatuur, Filosofie en Wetenschap (2005)

Op reis:

-Griekenland (1998, 2009) -Geschiedenis op Straat. Wandelen door historisch Nederland (met Ineke van Tol en Paul Knevel) (2005) Dominicus reisgids Maleisie (2001) Tip: want Maleisië is Azië in een notendop! -Reisgids Toscane Umbrie De Marche (2002) -Reisgids Noord-Italië -Reisgids Huis, tuin en keuken (2000) Tip: Want: je kunt nu ook thuis met Herman op reis! -Langs Rembrandts Roem: de Reputatie van de Meester (met Paul Knevel) Tip: want de winnende combinatie Paul KnevelHerman Beliën op schrift verenigd!

Luisteren:

- Vaderlandse Geschiedenis : een Hoorcollege over het Ontstaan van Nederland (2004) - Van Babylon tot New York : Hoorcollege over

Juliette van den Hil - Het is weer bijna zomer en eenmaal bijgekomen van alle tentamens voel je soms de behoefte om een boek te lezen dat je zelf hebt uitgekozen. Gewoon, omdat het kan. De mogelijkheid bestaat dat je na dit nummer heel veel zin hebt om het verzameld werk van Herman Beliën eens ter hand te nemen. Voor de overige 99,9% van de mensheid zijn er gelukkig ook genoeg leuke boeken om de zomer mee door te komen. Pak in plaats van Langs Rembrandts Roem bijvoorbeeld eens een ander soort reisboek ter hand. In het lichtjes briljante Fin de Siècle van Seldon Edwards reist de Amerikaanse hoofdpersoon niet zomaar naar Europa, maar belandt hij in het zinderende Wenen van 1897. Daar ontspint zich een verhaal dat bekende historische personages op ingenieuze wijze met elkaar verbindt, een epische liefde introduceert met alle gevolgen van dien en vervolgens met een magistraal einde de hele roman naar een nog hoger plan tilt. Het Wenen van eind negentiende eeuw was nog nooit zo tastbaar ‒ en je hoeft er niet eens je stoel voor uit. Als je liever iets lichters leest en gek genoeg weinig trek hebt in De klassieke geschiedenis of De Nederlandse

Geschiedenis in een Notendop, kun je ook kiezen voor de vlot geschreven historische romans over het Engelse koningshuis van Philippa Gregory. Een mooi drieluik vormen de romans over het koningschap van Henry VIII: The Constant Princess, The Other Boleyn Girl en The Boleyn Inheritance. Door de ogen van achtereenvolgens Katherine van Aragon, Anne Boleyn, Jane Seymour, Anne van Cleves, Katherine Howard en Catherine Parr laat Gregory zien hoe het charmante, verwende prinsje Harry opgroeit tot de wispelturige tiran Henry VIII die elk nieuw huwelijk markeert met een paar onthoofdingen. Meeslepend en met enige goede wil nog historisch verantwoord ook: fijn leesvoer voor op het strand. De ultieme ontspanning is echter een boek dat helemaal niks met de studie of Herman Beliën te maken heeft. Voor lezers die niet meteen in een kramp schieten bij de kwalificatie fantasy ‒ wat, lieve mensen, niet automatisch psychedelisch en onbegrijpelijk betekent! ‒ is er namelijk een prachtige serie in paperback die bij uitstek geschikt is om gemangeld te worden in een reiskoffer. George R.R. Martin schreef al vier delen in de The Song of Ice and Fire-serie en hoewel deel vijf helaas al een paar jaar op zich laat wachten, is het de moeite waard om aan de serie te beginnen. In een groots opgezet verhaal dat plaats heeft op verschillende continenten speelt zich een hevige strijd af om de troon, waarin steeds meer families zich mengen. Martin zet de toon door meteen in het eerste boek enkele hoofdpersonages te laten sterven, waarmee hij duidelijk maakt dat geen enkel personage veilig is. Dat feit, en de steeds wisselende perspectieven, verhogen de spanning in een intrigerend verhaal dat altijd gegrondvest blijft in de realiteit, waardoor ik durf te stellen dat zelfs niet-fantasylezers hier plezier aan zullen beleven. Het zijn enkele suggesties en natuurlijk is er nog veel meer. Kies deze zomer eens een boek dat je anders nooit zou lezen. Lees in ieder geval Fin de Siècle, want dat is echt een mooi boek. En misschien, heel misschien denk je bij bovenstaande tips wel: Dan lees ik nog liever iets van Herman Beliën. Mocht dat het geval zijn, verwijs ik de gewaardeerde lezer weer naar het begin van deze pagina. . d


Ruimte voor Advertentie


Ingezonden mededeling

COLOFON

Ed

Hoofredacteur Joris Belgers Eindredactie Clara van de Wiel Bob van Toor Vormgeving Joris Belgers Redactie Stephanie Blom Hugo van Doornum Juliëtte van den Hil Nathalie Maciesza

Thomas Smits Bob van Toor Maria Veder Micha van der Wal Clara van de Wiel Met speciale bijdrage van Hans Goedkoop Beerd Beukenhorst Redactieraad Dr. Jouke J. B. Turpijn Dr. Willem F. B. Melching Prof. Dr. Wyger R. E. Velema Dr. Wendelien A. W. van Welie

dE

Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en is gelieerd aan Studievereniging Kleio. Eindeloos ligt iedere maand bij de lift op de vijfde verdieping van het P. C. Hoofthuis en in het Kunsthistorisch Instituut. Reacties en ingezonden stukken kunt u mailen naar [email protected].


NAZI Van de

MAAND Erik Dorff: de fictieve Nazi Thomas Smits - In de Japanse graphic novel Dies Irae: Also sprach Zarathustra komt een bijzonder personage voor. Met de lans van Longinus (een mythisch voorwerp van Hitler en het infame Thule-Gesellschaft) als wapen duikt Reinhardt Heydrich hier op als karakter in een mangastrip. Het fictionaliseren van belangrijke nationaalsocialisten is een veelvoorkomend fenomeen. De meeste gefictionaliseerde verhalen over de Tweede Wereldoorlog behandelen echter geen personages die daadwerkelijke bestaan hebben. In zijn besteller De Welwillenden (2006) voert Jonathan Littell een SS er op, die zonder scrupules vertelt over zijn aandeel in de Endlösung der Judenfrage . In een interview stelde Little dat dit perspectief van de beul voor velen nog altijd een zwart gat is. Maximilian Aue, de hoofdpersoon van Littell, is het archetype van een nazibeul. De schrijver projecteerde op één nazi alle eigenschappen, die - hoogstwaarschijnlijk - op geen enkele nationaalsocialist die daadwerkelijk geleefd heeft van toepassing zijn. Het romanpersonage van Littell staat hierdoor symbool voor een gehele dadergroep in de Tweede Wereldoorlog. Littell heeft een duidelijk didactisch doel met zijn hoofdpersonage: Aue moet de lezer inzicht geven in de wereld van de meedogenloze nazibeul. Een andere bekend voorbeeld van een soortgelijke fictionele nazi is Erik Dorff ‒ een van de hoofdpersonen uit de immens populaire tv-serie Holocaust die in 1978 door tv-zender ABC werd uitgezonden in de Verenigde Staten. De serie vertelt het verhaal van zowel de Joodse familie

Weiss als de Duitser Erik Dorff, die zich gedurende het verhaal ontwikkelt tot een meedogenloze massamoordenaar. In de serie komen de belangrijkste gebeurtenissen van de Shoah voorbij: de uitsluiting van de Duitse Joden, de Kristallnacht, de Holocaust by the bullet in Oost-Europa en de vernietigingskampen. Dorff maakt tijdens de oorlog snel carrière in de rangen van het Reichssicherheitshaubtambt (RSHA). Hij komt in aanraking met alle belangrijke ‒ en niet fictionele ‒ nazimoordenaars. Zo gaat hij op sollicitatie bij Reinhardt Heydrich en ontmoet hij Adolf Eichmann in Wenen. Miljoenen mensen keken eind jaren zeventig en begin jaren tachtig naar Holocaust. Hoewel de serie over het algemeen goed werd ontvangen en vier Emmy Awards won, was er ook veel kritiek. Zo schreef Nobelprijswinnaar Elie Wiesel dat hij de serie een belediging vond. Door het format zou er nauwelijks plaats zijn voor de complexe realiteit van de Shoah. Ook het feit dat ABC miljoenen verdiende aan reclame-inkomsten stuitte op veel weerzin. De fictionalisering en vooral ook commercialisering van de Holocaust leken ermee een feit te zijn. ABC reageerde op de kritiek door te wijzen op het belangrijke didactische doel dat de serie zou dienen. Miljoenen kijkers kwamen ‒ zij het in een gefictionaliseerde vorm ‒ voor het eerst in aanraking met de belangrijkste aspecten van de vernietiging van de Europese Joden en daarmee ook met de daders hiervan, die verbeeld waren in het personage van Dorff. In Holocaust zien we hoe Dorff in het begin van de serie verre van een overtuigd nazi is. Net afgestudeerd kan hij als advocaat niet aan de bak komen. Zijn jonge vrouw overtuigt hem om te solliciteren bij de pas opgerichte Sicherheitsdienst van Heydrich en hier radicaliseert hij in sneltreinvaart. Het in de jaren zeventig en tachtig gangbare beeld over de nazi als Schreibtischmörder is een centraal element van het karakter van Dorff. We zien hoe hij de vernietiging van de Joden wel organiseert, maar niet of nauwelijks deelneemt aan het daadwerkelijke moorden. Ook is te zien hoe

Topchef Maria Veder is met vakantie en weet niet wanneer ze terugkomt

Michael Moriarty als Erik Dorff

Dorff zijn leven als moordenaar effectief weet te scheiden van zijn leven als liefhebbende vader. Deze compartimentalisatie is volgens verschillende studies een belangrijke psychologisch afweermechanisme, dat oorlogsmisdadigers in staat stelt om hun afschrikwekkende daden te begaan. Het karakter van Dorff is dus ‒ net als de serie in het algemeen ‒ een optelsom van de belangrijkste elementen van de Holocaust. De kritiek dat deze rigoureuze fictionalisering de werkelijkheid geen recht doet, is nog altijd actueel. Elke fictionalisering betekent immers in zekere zin een versimpeling van het toch al schematische ‒ en vaak clichématige ‒ gangbare beeld van een bepaalde gebeurtenis. Dit is goed te zien als we het karakter van Erik Dorff vergelijken met dat van Maximilian Aue. De nazi is met Aue van een schrijftafelmoordenaar weer een ideologisch overtuigd en koelbloedig moordenaar geworden. Zoals we vorige maand al zagen, ligt de waarheid bij een complex veld als de Täterforschung altijd in het midden. De fictionele nazi zegt dan ook meer over de tijd waarin hij gecreëerd werd, dan dat hij daadwerkelijk inzicht geeft in de beweegredenen van de Täters. Het is daarom zeer de vraag of de fictionele karakters wel het didactische doel dienen dat hun makers beogen, of dat ze toch nooit meer zullen worden dan superschurken in een mangastrip. d

MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST) GESCHIEDENIS - JAARGANG 14 - NUMMER 7- MEI 2011 EINDELOOS

Recommend Documents