Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland
Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland
3
Leeswijzer
tenmarkt). Hoofdstuk 5 gaat in op de vrijetijdsactiviteiten van minimaal 2 uur of langer die in Gelderland worden
Met behulp van de inhoudsopgave kunt u op een eenvou-
ondernomen. De vraag wat recreatie en toerisme nu op-
dige manier vinden wat u zoekt.
levert en wat het bijdraagt aan de werkgelegenheid wordt
Hoofdstuk 1 gaat in op actuele trends en ontwikkelingen
beantwoord in hoofdstuk 6. Tot slot geeft hoofdstuk 7
en de invloed van deze trends op toerisme en recreatie.
informatie over de Provincie Gelderland en andere orga-
In hoofdstuk 2 worden de kerngegevens van Gelderland
nisaties die beschikken over informatie over recreatie en
weergegeven ten opzichte van Nederland. Daarnaast
toerisme. Het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme
geeft dit hoofdstuk een korte omschrijving van de Gel-
(GOBT) heeft ook bijgedragen aan de totstandkoming
derse regio’s. Hoofdstuk 3 gaat in op het aanbod dat Gel-
van deze uitgave. In verband met het einde van de or-
derland heeft voor de toerist en recreant. Hierbij worden
ganisatie vanaf januari 2012 wordt het GOBT niet meer
onder andere het aantal en de capaciteit van logiesac-
expliciet uitgelicht in hoofdstuk 7.
commodaties weergegeven, de ontwikkelingen van de
In deze uitgave is de nieuwe landelijke standaard voor
aanbodzijde van de bungalowmarkt en er wordt inzicht
het bepalen van de bestedingen en werkgelegenheid in
gegeven in de vestigingenstructuur van de Gelderse vrije-
de vrijetijdssector gebruikt zoals die door de provincies,
tijdseconomie. Hoofdstuk 4 geeft onder andere inzicht
een aantal regionale/provinciale bureaus voor toerisme,
in het profiel van vakantiegangers in Gelderland, po-
het NBTC en het CBS in IPO verband is vastgesteld. Deze
pulaire activiteiten tijdens vakanties, zakenreizen van
standaard maakt een betere vergelijking van de resulta-
Nederlanders in Gelderland en het verblijfsbezoek van
ten mogelijk: landelijk en tussen de provincies onderling.
buitenlanders in Gelderland (de zakelijke- en consumen-
Voorwoord Voor u ligt een rapport vol informatie over cijfers én trends in de vrijetijdssector: “Maak kennis met de vrijetijdseconomie in Gelderland.” Dit rapport is gemaakt om u in uw functie als bestuurder, beleids maker of ondernemer te helpen bij het versterken van de vrijetijdseconomie. Ik hoop dat u het met be langstelling zult lezen en dat de informatie u onder steunt bij uw werk. Het Gelderse bestuur streeft naar een sterke vrije tijdssector. Het Gelderse beleid is erop gericht deze sector te ondersteunen. Deze sector is nog steeds een belangrijke groeisector ook in Gelderland. Een sec tor die bovendien een belangrijke drager is voor een vitaal en leefbaar platteland. Hoe we dat doen, staat beschreven in ‘Groeten uit Gelderland’. De sector is ook belangrijk voor de Gelderse werkgelegenheid en regionale economie Er werken in Gelderland mo menteel zo’n 56.900 mensen in de vrijetijdssector. Dat is 5,8% van de totale werkgelegenheid. Vaak zijn het jonge mensen die in deze sector hun baan vinden. Groei is nog steeds mogelijk. Een grote groep men sen bereikt straks tegelijk de pensioengerechtigde leeftijd. Naast een zinvolle dagbesteding of bijdra ge in allerlei maatschappelijke functies heeft deze groep ook vrije tijd én vaak ook geld te besteden. Gelderland biedt zoveel op het gebied van natuur, landschap, cultuur en entertainment en vermaak dat we deze groep moeten kunnen aanspreken. Gelderland heeft een uitstekende reputatie als bin nenlandse vakantiebestemming. Ook vanuit Duits land en België weten de bezoekers ons goed te vin den. Alle vier de regio’s, Achterhoek, Rivierenland, Veluwe en Arnhem/Nijmegen hebben hun eigen kwaliteit en aantrekkingskracht. Door goede geza
menlijke promotie kunnen we onze positie behou den én versterken. Op dit terrein ondersteunen we de sector krachtig door bijvoorbeeld de campagne Gelderse Streken. Gezamenlijke promotie van Gel derland is een absolute voorwaarde voor succes. De rijke Gelderse natuur en het verkwikkende land schap zijn belangrijke eigenschappen waarmee we de toeristen kunnen trekken die de ‘batterij’ weer willen opladen. Jongeren die wel goedkoop op va kantie willen, maar niet meer willen kamperen kunnen we verleiden met luxe kamperen. Belang rijk is ook dat Gelderland aantrekkelijk is en blijft voor dagrecreanten uit onze eigen provincie of van elders. Zo kunnen we trends en nieuwe producten met elkaar verbinden. Een goede samenwerking tus sen verschillende sectoren zoals sport, cultuur en cultuurhistorie is hierbij onontbeerlijk. Gelderland heeft innovatieve en betrokken mensen nodig om de sector krachtig en gezond te houden en te versterken. Zowel in de rol van bestuurders als van ondernemers. Kennis over de sector en langetermijn ontwikkelin gen worden steeds belangrijker. In deze tijd is er de begrijpelijke neiging om te besparen op bijvoorbeeld de kosten. Maar groei veronderstelt ook durven in vesteren in langetermijn kansen. Daarvoor is het no dig dat deze in beeld gebracht wordt. Vandaar dat de provincie al eerder het initiatief heeft genomen om de belangrijkste feiten en cijfers over de vrijetijds economie te bundelen en te publiceren. De uitgave die voor u ligt is een vervolg hierop. Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking tus sen het Bureau Economisch Onderzoek van de pro vincie Gelderland en het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme. Jan Jacob van Dijk Gedeputeerde Vrijetijdseconomie
5
Samenvatting
het vrijetijdsgedrag van allochtonen minder gevari eerd is.
Trends en ontwikkelingen Toerisme en recreatie worden beïnvloed door verschillende trends. Trends volgen elkaar op en vullen elkaar aan. Door de economische crisis brachten in 2009 meer Nederlanders de vakantie in eigen land door. In 2010 en 2011 zette deze ontwik keling zich echter niet verder door. De komende jaren wordt volgens het NBTC-NIPO Research een bescheiden groei van 0,5% per jaar van de vakantiemarkt verwacht. De verwachting is dat na 2015 de economie weer zal aantrekken en er meer perspectief ontstaat voor groei. Vakantietypes die de komende jaren het meest zullen groeien zijn stedenreizen en korte hotelvakanties.
Eén van de belangrijkste technologische ontwikke lingen is het internet en daarin vooral de opkomst van social media. De helft van alle Nederlanders die in 2010 aankopen doen via het internet boekt een reis via het internet.
Nederlanders beschikken gemiddeld over bijna 45 uren vrije tijd per week. Vijfenzestigplussers hebben gemiddeld de meeste vrije tijd met 59 vrije uren per week. Door de vergrijzing stijgt het aandeel van ouderen binnen Nederland. Dit is geen nieuwe ontwikkeling maar één die al enige tijd bezig is. Hoewel veel ouderen steeds langer gezond blijven, valt natuurlijk niet te ontkomen aan het feit dat deze groep meer last heeft van lichamelijke beperkingen. De vakantiewensen van senioren wijken weinig af van die van andere toeristen, het belangrijkste verschil is dat men in toenemende mate behoefte heeft aan comfort naarmate men ouder wordt. In de toekomst zal ook het aantal alleenstaanden toenemen in vooral de middelbare leeftijden (door het ontbinden van relaties) en hogere leeftijden (door vergrijzing, het overlijden van de partner). De vrijetijdssector speelt meer in op de behoeften van alleenstaanden. Bijvoorbeeld door speciale singles-reizen aan te bieden. Tot slot neemt ook het aantal allochtonen in Nederland toe. Het vrijetijdsgedrag van autochtone en allochtone Nederlanders komt steeds meer overeen, hoewel
6
Gelderland binnen Nederland Gelderland is een groene provincie. Er wonen aan zienlijk minder mensen per km2. land t.o.v. Neder land. Gelderland is vooral een populaire bestem ming voor vakantiegangers uit eigen land. In 2010 en 2011 zijn er bijna 3 en 2,9 miljoen binnenlandse vakanties (inclusief vaste standplaats) doorgebracht in Gelderland door Nederlanders (respectievelijk 16,8% en 16,2% van het nationale totaal). Gelderland heeft als vakantieprovincie voor buiten landse gasten geen grote betekenis (2,8%). Aanbod voor toerist en recreant Ruim 14% van alle Nederlandse logiesaccom modaties is, volgens het Centraal Bureau van de Statistiek, in 2010 te vinden in Gelderland. Het grootste deel hiervan ligt op de Veluwe. Het aantal logiesaccommodaties in Gelderland steeg in de periode 2000-2010 met bijna 5%. Dat is minder dan de landelijke toename van 8%. Met name het aantal hotels, pensions en jeugdherbergen is tussen 2000 en 2010 toegenomen (met ruim 20%). Verblijven in Gelderland De belangrijkste herkomstprovincies van vakantie gangers in Gelderland zijn Noord- en Zuid-Holland. Er is een groot verschil waarneembaar tussen de verschillende regio’s. De Veluwe ontvangt bij voorbeeld relatief weinig vakantiegangers uit de eigen provincie. Als we kijken naar de leefstijl van vakantiegangers in Gelderland, en we daarbij het segmentatiemodel RecreantenAtlas van SmartAgent
en Recron hanteren, dan wordt Gelderland het meest bezocht door vakantiegangers met het profiel Gezellig Lime, deze groep zoekt relatief veel rust en ontspanning met het gezin. Een aantal populaire activiteiten die worden on dernomen tijdens een vakantie in Gelderland zijn uit eten gaan, funshoppen en sportieve activiteiten waaronder fietsen, zwemmen en wandelen. De activiteiten fietsen, wandelen en zwemmen zijn ook het populairst onder dagbezoekers en eigen inwo ners. Meer dan een kwart van de vakantiegangers in Gelderland geeft aan dat hun vakantie specifiek is gericht op natuur. Gelderland heeft een grote omvang natuurgebieden en telt als provincie de op één na meeste natuurgebieden (181 in totaal). In 2010 bezochten ongeveer 308.000 buitenlan ders Gelderland voor een verblijfsbezoek. In totaal brachten buitenlandse bezoekers in 2010 889.000 nachten door in Gelderland. In 2008 werden 656.000 meerdaagse zakenreizen gemaakt in Gelderland. Hiermee is Gelderland de op één na populairste provincie voor zakenreizen. Noord Holland staat met 788.000 zakenreizen bovenaan. De meeste zakenreizen vinden plaats op de Veluwe (53,5%). Ten opzichte van 2006 is het aantal zakenreizen in 2008 in Gelderland afgeno men. Bij meer dan de helft van de zakenreizen in Gelderland blijft men één nacht van huis. Vrijetijdsactiviteiten in Gelderland In 2010 werden in Gelderland ruim 158 miljoen vrijetijdsactiviteiten van minimaal 2 uur of langer uitgevoerd (132 miljoen door eigen inwoners). De vrijetijdsactiviteiten die het meest worden onderno men zijn buitenrecreatie, uitgaan en winkelen voor plezier. In verhouding met het landelijk gemid delde wordt er in Gelderland vooral veel gefietst en gerecreëerd in een gebied zonder water.
Attractieparken worden goed bezocht in Gelder land. Gelderland beschikt over veel dierenparken. Dierentuin Burger’ Zoo is dan ook de best bezochte Gelderse attractie met in 2010 bijna 1,5 miljoen bezoekers. Het Dolfinarium en Koningin Julianato ren vullen de top 3 verder aan. Het best bezochte Gelderse en Nederlandse evenement is de Nijmeeg se Vierdaagse. Economische betekenis vrijetijdseconomie in Gelderland Nederlanders gaven in 2010 ruim 412,4 miljoen euro uit tijdens vakanties in Gelderland. Ongeveer 13% hiervan komt voor rekening van de vakantie ganger die verblijft op een vaste standplaats. Per persoon wordt er tijdens een vakantie in Gelder land per dag gemiddeld €23,65 uitgegeven in 2010. Tijdens dagtochten of vrijetijdsactiviteiten wordt er jaarlijks in Gelderland ruim 2,5 miljard euro be steed. Het grootste deel daarvan wordt uitgegeven tijdens het winkelen (40%), uitgaan (26%) en het bezoek aan een evenement (9%). Nederlanders be steden gemiddeld 16 euro per vrijetijdsactiviteit per persoon in Gelderland. De hoogte van de besteding is afhankelijk van het type activiteit. In Gelderland wordt er gemiddeld per zakenreis 327 euro uitgegeven. De binnenlandse zakelijke markt in Gelderland vertegenwoordigt een waarde van 178 miljoen euro gemiddeld over 2006 en 2008. Meer dan de helft hiervan wordt op de Veluwe besteed. De toeristisch- recreatieve sector levert een sub stantiële bijdrage aan de werkgelegenheid. Onge veer één op de zeventien arbeidsplaatsen hangt in Gelderland samen met recreatie en toerisme. 56.900 banen van de totale werkgelegenheid zijn gelieerd aan toerisme en recreatie (5,8% van de totale werk gelegenheid). De toeristisch- recreatieve sector is een economische pijler van betekenis.
7
Inhoudsopgave Hoofdstuk 5
Hoofdstuk 1
Vrijetijdsactiviteiten
Trends en ontwikkelingen in de vrijetijdssector
9
en vakantieparticipatie
51
5.1. De landelijke standaard Recreatie en
1.1. Economische ontwikkeling
in Gelderland
9
Toerisme in relatie tot vrijetijds-
1.2. Demografische ontwikkelingen
12
activiteiten
51
1.3. Ontwikkeling vrije tijd
14
5.2. Uitjes van Nederlanders
52
1.4. Technologische ontwikkelingen
15
5.3. Profiel dagbezoekers
52
5.4. Populaire activiteiten
55
5.5. Ontwikkeling aanbod voor de
Hoofdstuk 2 Gelderland binnen Nederland
21
2.1. Gelderland binnen Nederland
21
2.2. De Gelderse regio’s
24
populairste activiteiten
5.6. Recreatiemobiliteit
58 62
Hoofdstuk 6 Economische betekenis
Hoofdstuk 3 Aanbod voor toerist en recreant
29
vrijetijdseconomie in Gelderland
63
6.1. Bestedingen
63
29
6.2. Werkgelegenheid
69
accommodaties
30
Hoofdstuk 7
3.3. Bezettingsgraad logiesaccommodaties
31
Kennis geeft toekomst
3.1. Aantal en capaciteit logies accommodaties 3.2. Ontwikkeling aantal logies-
3.4. Ontwikkelingen aanbodzijde bungalowmarkt
32
3.5. Vestigingenstructuur vrijetijdseconomie
33
73
7.2. Overige organisaties
73
Bijlage 1 Omschrijving 35
4.1. Vakanties van Nederlanders
35
4.2. Populaire activiteiten
43
4.3. Binnenlandse zakenreizen van Nederlanders
45
4.4. Verblijfsbezoek van buitenlanders;
8
vakanties en zakelijk bezoek
75
sociale klasse
Hoofdstuk 4 Verblijven in Gelderland
73
7.1. Provincie Gelderland
48
Literatuurlijst 76
1
Trends en ontwikkelingen in de vrijetijdssector
Tekst
1.1. Economische ontwikkeling en vakantieparticipatie
Door de economische crisis brachten in 2009 meer Nederlanders hun vakantie in eigen land door. Deze ontwikkeling heeft zich in 2010 niet doorge zet. Uit de eerste resultaten over 2011 blijkt dat het
1.1.1.Vakantieparticipatie
aantal binnenlandse vakanties in Nederland zich sta biliseerde op 17,7 miljoen vakanties. In Gelderland
Terugblik 2006-2010
werden er 2,9 miljoen binnenlandse vakanties door
In de afgelopen jaren schommelde de vakantiepar
gebracht. Het marktaandeel liep iets terug tot 16,2%.
ticipatie tussen de 80% en 82%. In 1990 ging drie kwart van de Nederlanders op vakantie. In 2010
In 2010 (-1,3%) en 2011 (-3,5%) is het aantal bin
ging 81,5% van de Nederlanders één of meerdere
nenlandse vakanties in Gelderland afgenomen (Ne
keren per jaar op vakantie, in totaal zijn dit ruim 36
derland -1,4% en +0,2%). Het aantal toeristische
miljoen vakanties. Dat is iets minder dan in 2009.
vakanties in Gelderland is in 2010 met 2,5% (Ne
Het aantal binnenlandse vakanties in Nederland
derland +0,5%) en in 2011 met 5% gedaald (Neder
is in 2010 met 250.000 vakanties gedaald (17,7
land +0,6%) terwijl de vaste standplaats vakanties
miljoen binnenlandse vakanties). Het aantal toe
een stijging van 2,4% en 0,9% (Nederland -8,1% en
ristische vakanties - alle vakanties exclusief vaste
-1,5%) lieten zien in beide jaren.
standplaatsvakanties - in eigen land steeg wel licht.
Van alle provincies worden in Gelderland nog
Dat betekent dus dat het aantal vakanties op een
steeds de meeste binnenlandse vakanties doorge
vaste standplaats afnam. Het aantal buitenlandse
bracht (bijna 3 en 2,9 miljoen binnenlandse vakan
vakanties bleef in Nederland stabiel op een niveau
ties in 2010 en 2011 waarvan ruim 2,2 en 2,1 mil
van 18,4 miljoen vakanties.
joen toeristisch).
9
Het totaal aantal vakanties is sinds 2006 toegeno
en bange verwachting. Ondertussen is de internati
men met ongeveer 6% (buitenland +10%; binnen
onale economische conjunctuur sterk verbeterd en
land -1%). Het aandeel buitenlandse vakanties is in
bevinden de Nederlandse export en de industriële
de periode 2006-2010 toegenomen tot 51% (in 2006
productie zich weer op het niveau van vóór de cri
48,7%). Ging men in de jaren zeventig meestal één
sis. Volgens voorlopige ramingen van de provincie
keer per jaar voor een wat langere periode op vakan
Gelderland2 bedroeg de groei van het Gelderse BBP
tie, tegenwoordig kiest de toerist voor vaker en kor
in 2010 ongeveer 1,75% (ter vergelijking, het lange
ter. De vakantie-intensiteit - hiermee wordt bedoeld
termijn gemiddelde bedraagt 2,5%).
het aantal keren dat vakantiegangers in een bepaald jaar gemiddeld met vakantie zijn geweest - is in 2010
De sombere verwachtingen voor 2010 op de arbeids
licht gedaald ten opzichte van 2009. Gemiddeld ging
markt zijn maar ten dele uitgekomen. Het aantal
de vakantieganger 2,84 keer met vakantie, tegenover
vacatures bleef behoorlijk op peil en het aantal ge
2,88 keer in 2009. In de periode 2006-2010 nam de
dwongen ontslagen bleef binnen de perken door de
vakantie-intensiteit toe van 2,78 tot 2,84.
deeltijd-ww. Doordat schoolverlaters kozen voor een vervolgopleiding en de instroom van herintreders
Verwachtingen 2015-2020
vertraagde nam de beroepsbevolking minder sterk
De komende jaren wordt volgens NBTC-NIPO Re
toe. Onder invloed van al deze ontwikkelingen is
search een bescheiden groei van de vakantiemarkt
de werkloosheid uiteindelijk minder hard gestegen
verwacht. In de ’Toekomstvisie Nederlandse vakan
dan gevreesd werd. In 2010 is 4,8% van de Gelderse
tiemarkt 2020’ wordt uitgegaan van een groei van
beroepsbevolking werkloos tegenover 3,5% in 2008.
0,5% per jaar. Voor de periode na 2015, als de econo mie naar verwachting weer zal aantrekken, ontstaat
Vrijwel alle Gelderse conjunctuurindicatoren (koop
meer perspectief voor groei. Vakantietypes die de ko
kracht, werkgelegenheid) hebben zich in de loop
mende jaren het meest zullen groeien zijn stedenrei
van 2010 positief ontwikkeld. Het Gelderse bedrijfs
zen en korte hotelvakanties. Voor kampeer- en win
leven heeft zich in 2010 redelijk hersteld van de cri
tersportvakanties wordt een verdere daling verwacht.
sis. De omzet en de export hebben zich goed ontwik keld waardoor de economische resultaten van het bedrijfsleven ten opzichte van de voorgaande kwar
Bron: Provincie Gelderland, Bureau Economisch Onderzoek: De Econometer; conjunctuurbericht januari 2011.
1
Achtergronddocument langetermijnvisie Gelderse Economie, augustus 2011 Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland
2
10
1.1.2. Ontwikkelingen in de Gelderse economie
1
talen sterk verbeterde. Het ondernemersvertrouwen eind 2010 was, meer nog dan in Nederland, duide lijk positief.
Terugblik 2007-2010 Afgemeten aan de economische conjunctuur be
Gekeken over de gehele periode kan geconcludeerd
stond de afgelopen collegeperiode uit vier enerve
worden dat de Gelderse economische ontwikkeling
rende jaren. Bij de start in 2007 steeg de conjunc
gelijk loopt met de landelijke. Op onderdelen gaat
tuur naar grote hoogte. Al spoedig werden echter de
het soms wat beter en soms wat slechter (de werk
eerste verschijnselen zichtbaar van de Kredietcrisis.
loosheid bijvoorbeeld is op één na de laagste van
Hierdoor kromp in 2009 de Gelderse economie met
alle provincies maar het aantal ontslagaanvragen
bijna 4%. 2010 was het jaar van voorzichtig herstel
daarentegen is relatief hoog).
Verwachtingen 2011 - 2015
deel samen met de lagere economische groei. De
Gemiddeld over de periode 2011-2015 schat het
geringe banengroei in de komende jaren zal naar
CPB voor Nederland een economische groei van
verwachting een drukkend effect hebben op de nei
1,75% per jaar. Doorberekening van de Nederland
ging om te participeren op de arbeidsmarkt. Daar
se verwachtingen resulteert voor Gelderland in een
naast speelt de afvlakking van de bevolkingsgroei
verwachting dat de economische groei iets achter
en de vergrijzing, sterker dan gemiddeld in Neder
blijft bij Nederland, maar in de periode 2011-2015
land, een rol. Als gevolg van de trage groei van de
weer dicht in de buurt komt van het landelijk ge
beroepsbevolking kan de werkloosheid langzaam
middelde. De werkgelegenheid in Gelderland komt
afnemen. De werkloosheid die in 2009 en 2010
daarbij nog slechts tot een bescheiden groei van
voor het eerst in jaren was toegenomen zal lang
0,9% per jaar. De beroepsbevolking in Gelderland
zaam maar zeker weer dalen van 4,8% in 2010 naar
zal in de periode 2011/2015 toenemen met gemid
3,9% in 2015.
deld nog slechts 0,3% per jaar. Dit hangt voor een
11
1.2. Demografische ontwikkelingen
het niveau van de Europese Unie. In Gelderland wonen gemiddeld 402 mensen per km2, dit is aan zienlijk minder dan het gemiddelde voor Nederland
1.2.1. Bevolkingsgroei en vergrijzing
(491).
Op 1 januari 2011 telt Nederland bijna 16,7 miljoen
De Nederlandse bevolking vergrijst, dit is geen nieu
inwoners, Gelderland is de grens van 2 miljoen in
we ontwikkeling, maar één die al enige tijd bezig
woners inmiddels gepasseerd. Dit aantal werd naar
is. Door het stijgen van de levensverwachting, de
schatting omstreeks maart 2010 bereikt.
geboortegolf van kort na de Tweede Wereldoorlog
De bevolking blijft de komende jaren nog licht
en de daling van het aantal kinderen vanaf begin ja
groeien tot ruim 2.054.000 inwoners in 2030. De
ren zeventig. Nederland is overigens niet het enige
verwachting is dat rond 2032 de Gelderse bevolking
land in Europa dat te maken krijgt met vergrijzing
niet meer groeit en af zal gaan nemen tot een niveau
van de bevolking. Ons land is binnen Europa juist
van bijna 2.035.000 inwoners in 2040. Op middel
één van de landen met een relatief jonge bevolking.
lange termijn zal de vrijetijdssector rekening moeten
Op 1 januari 2008 was 14,8% van de inwoners van
houden met een krimp van de bevolkingsomvang.
Nederland 65 jaar of ouder, in Denemarken was dit 19,4% en in Duitsland en Italië al 20,1%. Het EU-
Rond 2032 groeit de Gelderse bevolking niet meer
De groei van de bevolking in Gelderland loopt de
gemiddelde bedroeg 17,1%. Naar verwachting zal
afgelopen 10 jaar redelijk in de pas met de ontwik
de Nederlandse bevolking in 2040 voor 25,9% (ruim
keling in Nederland, het aantal inwoners is het afge
4,6 miljoen personen) bestaan uit 65-plussers. Vol
lopen decennium gegroeid met 4,2% in Gelderland
gens het CBS blijft de bevolking van Nederland de
tegenover 4,5% in Nederland. De relatieve groei van
komende dertig jaar groeien. In 2040 zal Nederland
de bevolking in Nederland ligt in deze periode op
het aantal van ruim 17,8 miljoen inwoners bereiken.
2080000
2040000
2000000
1960000
1920000 2008
2011
2014
2017
2020
2023
2026
2029
2032
2035
2038
Bron: Provincie Gelderland: Bevolkingsprognose Gelderland 2010; Verwachte bevolkingsontwikkeling tot 2040
12
De komende jaren zal, als gevolg van de vergrijzing
feit dat het aantal 55-plussers de komende jaren
en het ouder worden van de babyboomgeneratie
toeneemt, zijn ook andere factoren van invloed op
(geboortegolf tussen 1945-1960), het aantal sterftes
de vraag naar toeristisch-recreatieve producten. Veel
gaan toenemen. Rond 2027 zullen er in Gelderland
senioren hebben bijvoorbeeld een redelijk inkomen
meer mensen overlijden dan dat er geboren worden.
en een aanzienlijk besteedbaar vermogen. Daarnaast
De natuurlijke aanwas (geboorten minus sterftes) zal
hebben zij vaak meer tijd en hiervoor zijn toerisme
dan voor het eerst gaan afnemen.
en recreatie een prima invulling. Het aantal jaren dat men in gezondheid leeft neemt toe en er is een
De leeftijdsopbouw van de Gelderse bevolking wijkt
toenemend besef dat een actief leven (met toerisme
iets af van de Nederlandse bevolking. Gelderland
en recreatie als essentieel onderdeel) de gezondheid
telt in verhouding iets meer jongeren tot 15 jaar en
bevordert.
ook de groep 65 plussers is in vergelijking met het gemiddelde van Nederland wat groter. De categorie
Hoewel veel ouderen steeds langer gezond blijven,
tussen de 25 en 44 jaar is juist iets ondervertegen
valt natuurlijk niet te ontkomen aan het feit dat deze
woordigd. De groep van 45 tot 65 jaar is in Gelder
groep meer last heeft van lichamelijke beperkingen
land licht oververtegenwoordigd. De leeftijdssamen
dan jongeren. De behoefte aan ouderenzorg neemt
stelling in Gelderland ondergaat door ontgroening
toe. De vakantiewensen van senioren wijken weinig
en vergrijzing van de bevolking forse veranderingen.
af van die van andere toeristen, het belangrijkste ver
Rond 2019 is één op de vijf Gelderlanders 65 jaar of
schil is dat men in toenemende mate behoefte heeft
ouder. In de Stedendriehoek en de Achterhoek, de
aan comfort naarmate men ouder wordt.
meest vergrijsde regio’s van Gelderland, wordt dit punt al in de loop van 2014 bereikt.
1.2.2. Toename alleenstaanden De huishoudensgroei komt in Gelderland in de pe
Het aantal jongeren van 0 tot 15 jaar neemt in de
riode 2008-2040 bijna volledig voor rekening van de
periode tot 2020 af met circa 31.000 personen in Gel
alleenstaande huishoudens. De laatste jaren is het
derland. In de categorie 15-24 is er nog sprake van
aantal alleenstaande huishoudens in Nederland en
een toename van ca. 5.000 personen. De categorie
Gelderland sterker gegroeid dan het aantal meerper
25-44 neemt met bijna 54.000 personen af, terwijl de
soonshuishouden, zowel in absolute als in relatieve
categorie van 45-64 jaar met ca. 13.000 personen toe
zin.
neemt. Het aantal 65 plussers neemt met ca. 105.000 personen fors toe.
In de toekomst zal het aantal alleenstaanden blijven toenemen in vooral de middelbare leeftijden (door
Nederlandse 55-plussers hebben in 2010 ca. 1 mil
ontbinden van relaties) en hogere leeftijden (door
joen vakanties doorgebracht in Gelderland. Bijna
vergrijzing). In het laatste geval betreft het de man
één op de vijf (17,8%) 55-plussers die in eigen land
nen en vrouwen die alleen achterblijven na het over
op vakantie ging, bezocht een van de Gelderse re
lijden van de partner. Daarnaast is langer zelfstandig
gio’s. In 2010 heeft deze groep ruim 5,6 miljoen va
wonen een reden voor de toename van het aantal
kanties in ons land doorgebracht en dit zal de ko
alleenstaande ouderen. De tehuisbevolking zal door
mende jaren alleen maar meer worden. Naast het
het langer zelfstandig wonen en door het bieden van
13
zorg in de eigen woning in eerste instantie gaan da
zal vaker het land van herkomst bezoeken voor va
len, maar vervolgens als gevolg van de vergrijzing
kanties dan de tweede generatie. De tweede gene
weer gaan toenemen.
ratie allochtonen is meer geneigd hun vakantie in te vullen naar westers model maar zullen wel een
In 2008 is 33% van de Gelderse huishoudens al
relatief grote voorkeur hebben voor hun vader- of
leenstaand, in de periode tot 2040 zal dit aandeel
moederland en familiebezoek.
naar verwachting toenemen tot 38%. In absolute zin neemt het aantal alleenstaanden in deze periode waarschijnlijk toe van 270.000 naar 360.000: verre
1.3. Ontwikkeling vrije tijd
weg de sterkste groei van alle typen huishoudens. In
NRIT Media,Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2008/2009
3
deze huishoudensprognoses wordt de tehuisbevol
Vrije tijd is de tijd die overblijft na aftrek van ver
king buiten beschouwing gelaten.
plichtingen (betaald werk, opleiding en zorgtaken)
De vrijetijdssector speelt steeds meer in op de be
en persoonlijke verzorging (zoals slapen en eten).
hoeften van singles. Bijvoorbeeld door speciale
In 2005 beschikken Nederlanders over minder dan
singles-reizen aan te bieden3.
45 uur vrije tijd per week. Door de jaren heen heeft men meer vrije tijd gekregen. Nederlanders met een
1.2.3. Multiculturele samenleving
fulltime baan, Nederlanders met een gezin met kin
Het aantal allochtonen in Nederland neemt volgens
deren en personen tussen de 35 en 49 jaar hebben in
het CBS in de toekomst toe. In 2060 zal ruim 30%
2005 gemiddeld de minste vrije tijd van alle Neder
van de Nederlandse bevolking allochtoon zijn (2,2
landers, slechts 38 vrije uren per week. Alleenstaan
miljoen westerse allochtonen en 3,2 miljoen niet-
den en stellen zonder kinderen kunnen gemiddeld
westerse allochtonen). Het aantal niet-westerse al
ruim 50 uur vrij besteden. Vijfenzestig plussers heb
lochtonen neemt in de periode 2010-2060 met ruim
ben met 59 vrije uren per week de meeste vrije tijd
75% toe in Nederland. Bij de westerse allochtonen
(SCP, www.tijdbesteding.nl, 2011).
bedraagt de toename ca. 44%. Gelderland telt per 1 januari 2011 ruim 285.000 allochtonen, waarvan
Veel vrijetijdsactiviteiten worden binnenshuis uitge
132.000 niet westerse en 153.000 westerse alloch
voerd. Nederlanders besteden gemiddeld 19 uur aan
tonen. Het aandeel in de bevolking bedraagt 14,2%
de verschillende media (lezen, tv, audio en compu
(landelijk gemiddelde 20,6%).
ter). Het onderhouden van sociale contacten (op vi site, praatje maken, telefoneren) kost de gemiddelde
Het vrijetijdsgedrag van autochtone en allochtone
Nederlander 9 uur per week. Sporten en bewegen en
Nederlanders komt steeds meer overeen, hoewel het
uitgaan zijn de belangrijkste vormen van vrijetijds
vrijetijdsgedrag van allochtonen minder gevarieerd
besteding buitenshuis (Kenniscentrum Recreatie,
is. Met name tweede generatie allochtonen nemen
2008).
steeds meer gebruiken van autochtonen over. Meer traditionele (eerste generatie) allochtonen brengen vooralsnog enkele traditionele vormen van vrije tijdsbesteding terug waarbij recreëren in de open lucht belangrijk is. De eerste generatie allochtonen
14
Vrijetijdsbesteding Nederlanders in 2005
Gedrukte media 10% Elektronische media 32% Sociale contacten 20%
Gedrukte media 10%
Hobby's 14%
Elektronische media 32%
Sport en bewegen 6%
Sociale contacten 20%
Uitgaan 6%
Hobby's 14% Sport en bewegen 6%
Vrijwilligerswerk, mantelzorg, kerkgang 4%
Uitgaan 6%
Vrijetijdsmobiliteit 8%
Vrijwilligerswerk, mantelzorg, kerkgang 4% Vrijetijdsmobiliteit 8%
Bron: www.tijdbesteding.nl en Kenniscentrum Recreatie, 2008
1.4. Technologische ontwikkelingen
Internetgebruik De afgelopen twee jaar is het gemiddelde internetge bruik van Nederlanders gestegen naar 104 minuten per dag. Het meeste internetverkeer vindt plaats tus
1.4.1. Computer en internet
sen 20.00 uur en 22.00 uur in de avond (Spot, 2010). Computerbezit
Nederlandse bevolking in het bezit van een personal computer (pc) in 2006 en 2010 (in procenten)
In vergelijking met 2006 hebben meer Nederlanders
Nederlanders zijn zeer actief op het internet. In sep
boven de 55 jaar toegang tot een personal computer
tember 2010 bezochten Nederlandse internetgebrui
(pc) in 2010 (+40,8%).
kers gemiddeld 78,2 keer het internet. Activiteiten
12 tot 15 jaar
2006
2010
Stijging/ daling 2006 t.o.v. 2010 in procentpunten.
99%
99%
-
15 tot 25 jaar
97%
99%
2,1%
25 tot 35 jaar
94%
99%
5,3%
35 tot 45 jaar
95%
100%
5,3%
45 tot 55 jaar
92%
96%
4,3%
55 tot 65 jaar
78%
92%
18,0%
57%
70%
22,8%
87,4%
93,6%
6,2%
65 tot 75 jaar Totaal
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), 2011
15
Diensten die onder instant messaging worden verstaan zijn o.a. Twitter en Windows live Messenger (MSN).
4
die het meest worden ondernomen op het internet
dan Facebook. Daarnaast zijn Nederlanders actieve
zijn het bezoeken van webportals, instant messa
bloggers, zijn ze actief met het bijwerken van soci
ging en het bezoeken van social networksites zoals
ale profielen, het plaatsen van Twitter berichten en
Facebook en Hyves. Bijna 70% van de Nederlandse
het volgen van anderen op sociale netwerksites. De
internetters is dagelijks online.
hoeveelheid bezoeken aan sociale netwerksites zo
4
als Twitter, LinkedIn en Facebook zijn in 2010 toege Ruim een kwart van de Nederlandse internetgebrui
nomen ten opzichte van 2009. In de zomermaanden
kers bezoekt sociale netwerksites (28%), 40% van
wordt er relatief minder tijd besteed aan sociale net
deze mensen doet dit dagelijks. In tegenstelling tot
werksites (TNO, 2010).
andere landen gebruiken meer Nederlanders Hyves
Activiteiten ondernomen op het internet via de computer Nederland (in procenten afgerond), peildatum september 2010.
Activiteit
Percentage5
Sociale netwerken*
28
E-mail
74
Nieuws, sport en weer
49
Persoonlijke interesses
17
Kennis en onderwijs
26
Entertainment en multimedia
17
Meerdere antwoorden mogelijk daarom totaal hoger dan 100%.
Online gaming
12
Shopping
4
Pre-purchase en browsing (oriënteren)
10
* Hyves, Twitter, Facebook en andere sociale netwerksites
Persoonlijke administratie
17
Planning en organiseren
11
5
Bron: TNS/TNO, 2010
16
Gebruik sociale netwerken door online consumenten in Nederland in 2010
Activiteit
Nederland
Aantal uren sociale netwerken per week
2,3 uur
Aantal online vrienden
115
E-mail belangrijkste activiteit online
60%
Sociale netwerken belangrijkste activiteit online
15% Bron: TNO, 2010
Nederlanders doen, in vergelijking met andere Eu
De meeste online aankopen hebben betrekking op
ropese landen, nog weinig aankopen via het inter
diensten zoals reizen en tickets. Reizen is zelfs het
net. In de eerste helft van 2010 deden ongeveer 7,6
grootste online segment. Bijna 70% van alle reizen
miljoen Nederlanders een aankoop via het internet.
worden online aangekocht. Daarmee is reizen goed
Consumenten bestellen steeds vaker iets online
voor 44% van de totale online markt. In de top 10
maar de bestellingen worden wel kleiner. Het aantal
van webwinkels in Nederland komen dan ook zeven
bestellingen is in 2010 gestegen met 34% en het aan
reisorganisaties voor (TNO, 2010).
tal online consumenten is ook toegenomen met 7% ten opzichte van 2009. Het gemiddelde aankoopbe
De helft van alle Nederlanders die in 2010 aanko
drag is wel gedaald van 145 euro in de eerste zes
pen deden via het internet heeft een reis geboekt via
maanden van 2009 naar 120 euro in de eerste helft
internet. Tevens worden er veel kleding en sportarti
van 2010. Consumenten bestellen vaker iets via het
kelen (46%) en kaartjes voor evenementen (42%) ge
internet maar besteden minder geld. Een verklaring
kocht via internet. In verhouding worden financiële
hiervoor kan zijn dat consumenten door de lagere
producten en diensten het minst online aangekocht.
verzendkosten en flexibeler distributievormen mak kelijker kleine bestellingen doen via het internet (TNO, 2010).
Deel van de internetgebruikers in Nederland dat de afgelopen 12 maanden artikelen heeft gekocht via het internet (2010).
50%
Reizen en accommodaties Kleding en sportartikelen
46% 42%
Kaartjes voor evenementen
39%
Boeken, tijdschriften en kranten Soft-/ hardware en elektr. benodigdheden
36%
Film, muziek
26%
Huishoudelijke goederen en apparaten
24%
Levensmiddelen, cosmetica en schoonmaak
9%
Financiële producten of diensten Andere aankopen 0%
7% 3% 10%
20%
30%
40%
50%
60%
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), 2011
17
deren. Mobiel internet wordt voornamelijk gebruikt
1.4.2. Mobiele telefonie en mobiel
voor privézaken zoals e-mail (80%) en sociale media
internet Per 100 Nederlandse huishoudens zijn er 125 mo
(43%). Slechts 29% van de mobiele internetgebrui
biele telefoonaansluitingen. Slechts een klein per
kers doet dit voor zakelijke redenen. Mobiel internet
centage Nederlanders beschikt niet over een mobiel
wordt voornamelijk gebruikt tijdens wachtmomen
toestel.
ten, zoals het wachten op openbaar vervoer en in de wachtkamer (TNO, 2010).
Het gebruik van internet via de mobiele telefoon neemt toe. Bijna één derde van de consumenten
1.4.3. Mobiliteit
heeft toegang tot internet via een mobiel toestel.
Naast technologische ontwikkelingen op het gebied
Dit betekent niet dat men de internetfunctie ook
van computers en internet zijn er ook andere ont
gebruikt. Ongeveer een kwart van de Nederlanders
wikkelingen die raakvlakken hebben met de vrije
boven de 18 jaar gebruikt weleens internet via zijn
tijdssector. Zo worden er steeds meer elektrische
of haar mobiel. Maar liefst 30% van de Nederlan
fietsen verkocht en speciale oplaadpunten voor deze
ders met toegang tot mobiel internet maakt nooit ge
elektrische fietsen in toeristische gebieden geplaatst.
bruik van deze functie. Meer mannen dan vrouwen
In 2009 werden 1,2 miljoen nieuwe fietsen verkocht,
gebruiken mobiel internet en meer jongeren dan ou
waarvan 12% elektrisch. In 2004 was dit slechts 4%.
Aandeel van de verschillende categorieën fietsen in de totale verkoop van nieuwe fietsen (in procenten).
100% 90% 80% 70%
Overige Elektrische fiets
Kinder- of Jeugdfiets MTB/ ATB Overige
Hybride fiets
Toer- of Stadsfiets Elektrische fiets
60%
100%
50%
90%
40%
80%
30%
70%
20%
60%
10%
50%
Kinder- of Jeugdfiets
40%
MTB/ ATB
30%
Hybride fiets
20%
Toer- of Stadsfiets
10%
0% 2004
2005
2006
2007
2008
2009
Bron: Bovag-RAI, 2011
0%
18
2004
2005
2006
2007
2008
2009
De afstand die forenzen met een elektrische fiets af
Nederland vergrijst. Hoewel men steeds ouder en
leggen om op hun werk te komen is anderhalf keer
vitaler wordt ontstaat er een grotere groep Neder
langer dan wanneer er gebruik wordt gemaakt van
landers met één of meerdere beperkingen. De vrije
een gewone fiets. Met een elektrische fiets leggen ze
tijdssector kan hier op inspelen door aangepast
gemiddeld 9,8 kilometer af tegenover 6,3 kilometer
aanbod aan te bieden. Voorwaarden die veelvuldig
met een gewone fiets. Op dit moment wordt voor
worden genoemd door toeristen met een beperking,
meer dan de helft van de ritten tot 4 kilometer een
ten aanzien van een verblijfsaccommodatie, zijn een
fiets gebruikt. De verwachting is dat dit als het bezit
verhoogd bed (46,5%), lift (45%) en beugels aan de
van de elektrische fiets gelijk is aan het bezit van de
muur bij het toilet (37%).
gewone fiets nu in meer dan de helft van de ritten tot 6 kilometer ook gebruik wordt gemaakt van de
Scootmobielonderzoek
elektrische fiets. Het fietsgebruik zal dan naar ver
Van de Nederlanders van 65 jaar of ouder beschikte
wachting toenemen met 3 tot 5%. Specifiek voor het
in 2009 19% over een hulpmiddel voor het bewe
woon- werkverkeer is de verwachte stijging hoger,
gen, zoals een stok, kruk, looprek, rolstoel of scoo
namelijk tussen de 4 en 9% onder de groep ouderen
tmobiel. Dit zijn circa 470.000 Nederlanders van
tussen de 3 á 4%.
65 jaar en ouder. Er lijkt ook sprake te zijn van een sterke toename van het aantal Nederlanders dat ge
Er worden, weliswaar langzaam, steeds meer elek
bruik maakt van een scootmobiel. Er zijn in 2009
trisch aangedreven auto’s aangeschaft. In 2008 wa
naar schatting 150.000 scootmobielgebruikers in
ren 2,3% van alle verkochte auto’s elektrisch. Een
Nederland en de verwachting is dat dit aantal in vijf
toename van 2,2 procentpunt ten opzichte van 2006
jaar tijd zal verdubbelen.
toen er nog nauwelijks elektrische auto’s verkocht werden (Bovag-RAI, 2009).
19
20
2
Gelderland binnen Nederland 2.1. Gelderland binnen Nederland
21
Buitenwater is al het water waar de getijden een rol spelen
4
Gelderland is een erg groene provincie. Het aandeel
buitenwater-4 (Noordzee, Waddenzee, Eems, Dol
bos en natuurlijk terrein ligt met ruim 22% ruim bo
lard, Ooster- en Westerschelde) als binnenwater (o.a.
ven het landelijk gemiddelde (11,7%). Gelderland
rivieren en meren) meegerekend. Gelderland is een
neemt daarmee de koppositie in van alle provincies.
droge provincie, in 2006 bestaat slechts 3,2% van de
Naast het bos en natuurlijk terrein heeft een relatief
oppervlakte uit water (Gelderland heeft uitsluitend
groot deel van de totale oppervlakte van Gelderland
binnenwater). Het aandeel binnenwater bedraagt in
een agrarische functie (59,3% t.o.v. landelijk 55%).
Nederland 8,7% van de totale oppervlakte. Het bui
Nederland is een waterland, 18,8% van de totale
tenwater maakt nationaal 10,1% van het totaal uit.
oppervlakte bestaat uit water, hierbij wordt zowel
Kerngegevens Gelderland en Nederland Het Continu Vakantie Onderzoek maakt onderscheid tussen toeristische vakanties en vakanties op een vaste standplaats. Onder vaste standplaats vakanties worden vakanties verstaan doorgebracht in eigen accommodatie, zoals een tweede woning, (sta)caravan op seizoen- of jaarplaats, volkstuinhuisje of boot met een vaste ligplaats. Alle overige vakanties zijn toeristische vakanties. 2 Het betreft Nederlanders die voor het werk één of meer nachten van huis zijn. Men moet tenminste één nacht met een zakelijke reden buitenshuis hebben overnacht. 3 Uitstapje = een recreatieve activiteit die buiten de eigen woning wordt ondernomen en waarbij men minimaal twee uur van huis is (inclusief reistijd) of een combinatie van twee of meer activiteiten die langer dan twee uur duurt. Bezoeken aan familie of kennissen zijn geen uitstapjes. 1
22
Gelderland
Nederland
2.004.671
16.655.799
12%
5.137
41.543
12,4%
Verkeersterrein
162
1.160
14%
Bebouwd- en semi bebouwd terrein
494
3.908
12,7%
Inwoners 1-1-2011 Totale oppervlakte in km2 2010
Aandeel Gelderland t.o.v. Nederland
Waarvan:
Recreatieterrein
129
963
13,4%
Agrarisch terrein
3.045
22.858
13,3%
Bos en natuurlijk terrein
1.140
4.840
23,5%
167
7.814
2,1%
Verkeersterrein
3,2%
2,8%
-
Bebouwd- en semi bebouwd terrein
9,6%
9,4%
-
Recreatieterrein
2,5%
2,3%
-
Agrarisch terrein
59,3%
55%
-
Bos en natuurlijk terrein
22,2%
11,7%
-
3,2%
18,8%
-
Water (binnen- en buitenwater) Procentueel aandeel in het totale oppervlak
Water Binnen- en buitenlandse vakanties, binnenlandse zakenreizen, vrijetijdsactiviteiten x 1000
x 1000
Aantal binnenlandse toeristische1 vakanties 2010
2.216
14.002
15,8%
763
3.706
20,6%
Aantal vaste standplaatsvakanties2 2010 Totaal binnenlandse vakanties 2010
2.979
17.708
16,8%
Aantal binnenlandse zakenreizen2 2008
656
4.953
13,2%
Aantal buitenlanse vakanties 2010
308
10.883
2,8%
158.300
1.371.100
11,5%
Aantal vrijetijdsactiviteiten (uitstapjes) van Nederlanders 2008 3
Bron: CBS Bevolkingsstatistiek en Bodemgebruik in Nederland, 2010/2011. NBTC-NIPO Research:Continu Vakantie Onderzoek, 2010. Continu Vrijetijdsonderzoek, 2008. De markt voor binnenlandse zakelijke reizen, 2008.
Op 1 januari 2011 telde Gelderland ruim 2 miljoen
Als we de vakanties op vaste standplaatsen erbij tel
inwoners, 12% van het nationale totaal.
len zijn er bijna 3 miljoen binnenlandse vakanties
In Gelderland wonen gemiddeld 402 mensen per
doorgebracht in 2010 (16,8% van het nationale to
km2 land, dit is aanzienlijk minder dan het gemid
taal). Gelderland is daarmee binnenlandse vakantie
delde voor Nederland (491). Ter vergelijking: in
provincie nummer 1.
Friesland en Drenthe wonen minder dan 200 Ne derlanders per km2, terwijl in Zuid-Holland de be
Bij de binnenlandse zakenreizen neemt Gelderland
volkingsdichtheid boven de 1200 personen per km2
in 2008 de tweede plek in na Noord Holland. Het
ligt. Per 1 januari 2011 telt Gelderland 56 gemeen
aandeel vakanties van buitenlandse verblijfsgasten
ten. Er zijn in 2010 972.840 mensen in ruim 146.000
in Gelderland in 2010 (2,8%) blijft echter achter bij
bedrijven en instellingen werkzaam in de provincie.
wat je op grond van het oppervlak en inwonertal van de provincie zou verwachten. Gelderland heeft
Gelderland is vooral populair bij vakantiegangers
als vakantieprovincie voor buitenlandse gasten dan
uit eigen land. Het aantal toeristische binnenlandse
ook geen grote betekenis. Gelderland neemt met een
vakanties in Gelderland - dit zijn alle vakanties ex
marktaandeel van 11,5% de vierde plek in van alle
clusief de vaste standplaatsvakanties - bedraagt het
provincies voor wat betreft het totale aantal recrea
afgelopen jaar 2.216.000. Dit is 15,8% van de bin
tieve activiteiten vanaf het huisadres in Nederland
nenlandse toeristische vakanties van Nederlanders.
23
De COROP indeling van het CBS bestaat al ca. 40 jaar en is ontworpen door de Coördinatie Commissie Regionaal Onderzoeksprogramma (COROP). De indeling gaat ervan uit dat elke regio een centrale kern (stad) bezit met een omliggend verzorgingsgebied en volgt altijd de provinciegrenzen. Brummen behoort tot het toeristengebied Veluwe en het COROP-gebied Achterhoek. Druten behoort tot het toeristengebied Rivierenland en tot het COROP-gebied Arnhem-Nijmegen.
5
2.2. De Gelderse regio’s
biedsgericht een bestemming, maar ook de Gelderse ondernemers hebben meer binding met hun regio
Consumenten kiezen niet voor een vakantie naar
dan met de provincie als geheel. De regio-indeling
Gelderland, maar kiezen voor één van de Gelderse
die in deze uitgave en beleidsmatig gehanteerd
regio’s vanwege de kenmerken van deze regio: de
wordt komt in grote lijnen overeen met de COROP-
Veluwe met de uitgestrekte natuur, de Achterhoek
indeling5.
met het kleinschalige platteland, het waterrijke Ri vierenland en het stedelijke gebied van Arnhem en
Veluwe
Nijmegen met rondom de steden een afwisselend
De Veluwe is het grootste aaneengesloten bosrijke
landschap. Niet alleen de consumenten kiezen ge
natuurgebied van Nederland. Belangrijkste toeristi
Toeristengebieden van Gelderland Toeristengebieden van Gelderland LEGENDA HATTEM
Veluwe
OLDEBROEK
Achterhoek
ELBURG
Arnhem - Nijmegen
HEERDE
Rivierenland HARDERWIJK
NUNSPEET EPE
ERMELO
PUTTEN VOORST
NIJKERK APELDOORN
LOCHEM
BARNEVELD ZUTPHEN BERKELLAND
BRUMMEN
SCHERPENZEEL EDE
BRONCKHORST
ROZENDAAL RHEDEN
DOESBURG OOST GELRE
RENKUM
ARNHEM
WAGENINGEN BUREN
DUIVEN
TIEL
MONTFERLAND LINGEWAARD
DRUTEN BEUNINGEN
WEST MAAS EN WAAL
LINGEWAAL
AALTEN
OVERBETUWE
NEDER-BETUWE
NIJMEGEN
NEERIJNEN
UBBERGEN
WINTERSWIJK
DOETINCHEM
WESTERVOORT
CULEMBORG
GELDERMALSEN
ZEVENAAR
OUDE IJSSELSTREEK
RIJNWAARDEN MILLINGEN A/D RIJN
WIJCHEN ZALTBOMMEL
GROESBEEK MAASDRIEL
HEUMEN
Bron: Provincie Gelderland, 2011
24
sche waarde voor de Veluwe is deze natuur. Daar
seum te vinden. De (stads)regio Arnhem-Nijmegen
naast kent de Veluwe een aantal grote dagattracties.
heeft zeven deelgebieden waaronder Arnhem, het
Naast het Centraal Veluws Natuurgebied (CVN) lig
Rijk van Nijmegen, de Gelderse Poort en de Veluwe
gen aan weerszijden de Gelderse Vallei, de IJsselval
zoom. Sommige van deze deelgebieden hebben een
lei en de Randmeren die een ander karakter hebben
slogan of merk. Een voorbeeld hiervan is ‘Made in
dan het CVN. De Veluwe profileert zich al enkele
Arnhem’.
jaren met het merk ‘De Veluwe; ieder jaargetijde an ders’.
Mogelijkheden voor het gebied zitten in het stede
Dat de natuur belangrijk is voor de Veluwe blijkt
lijk en zakelijk toerisme, maar ook in de recreatie
ook uit het feit dat bijna 90% van de toeristen die de
mogelijkheden voor de bewoners en de ruimte voor
Veluwe bezocht hebben bos en/of heide het meest
grootschalige vormen van toerisme en recreatie,
kenmerkende landschap vinden.
zoals het Park Overbetuwe. Hoewel bos en/of heide door bijna de helft van de binnenlandse toeristen in
Achterhoek
de regio genoemd wordt als meest typerend voor het
De Achterhoek is een typische plattelandsregio met
gebied, is dit toch significant minder dan het gemid
relatief veel kleine recreatiebedrijven. De sterke
delde voor de provincie. Typeringen die juist vaker
punten van het gebied zijn de kleinschaligheid, het
dan gemiddeld genoemd worden zijn: ‘heuvelland
gastvrije platteland, de wijnbouw en het cultuurtoe
schap’, ‘stad’ en ‘meren, plassen, rivieren en kanalen
ristische aanbod (zoals kastelen en landgoederen).
en dergelijke’.
De Achterhoek speelt hier onder andere op in met de slogan: ‘Je komt op verhaal in de Achterhoek’.
Rivierenland
De agrarische sector komt steeds meer onder druk
Rivieren nemen een belangrijke plaats in binnen het
te staan, hierdoor ontstaan op het platteland kansen
recreatieaanbod van het Rivierenland. Sterke punten
voor de toeristisch-recreatieve sector. Hoewel het
van het Rivierenland zijn de relatie land-water, het
platteland dus kenmerkend is voor de Achterhoek,
cultuurhistorische aanbod (w.o. molens, kastelen en
omschrijft slechts circa 40% van de vakantiegangers
forten die onderdeel uitmaken van de Nieuwe Hol
in de Achterhoek de omgeving als platteland of pol
landse Waterlinie), het plattelandstoerisme en de
der. Bijna de helft van de toeristen vindt de natuur
centrale ligging in Nederland. Deelgebieden van het
het meest kenmerkende landschap voor de Achter
Rivierenland zijn de Betuwe, de Bommelerwaard en
hoek.
het Land van Maas en Waal.
Arnhem-Nijmegen
In 2010 omschreef ca. de helft van de vakantiegan
De (stads)regio Arnhem-Nijmegen kenmerkt zich
gers de omgeving in het Rivierenland als meren,
door het knooppunt van twee steden met de bij
plassen, rivieren en kanalen. De waterrijkdom in het
behorende dynamiek, het afwisselende landschap
Rivierenland bewijst dat het bij natuur niet altijd om
daaromheen en de cultuurhistorische waarden (o.a.
bos en heide hoeft te gaan. Circa twee van de tien
de Liemers en de landgoederen op de Veluwezoom).
vakantiegangers in dit gebied vindt het platteland
In het gebied zijn ook nationaal bekende attracties
en de polder en bos en heide het meest kenmerkend
zoals Burgers Zoo en het Nederlands Openluchtmu
voor het gebied.
25
2.2.1. Inwoners en grondgebruik in
is. Deze gebieden zijn ook steeds vaker toegankelijk voor de toerist en recreant.
de Gelderse regio’s Gelderland beslaat met 513.651 hectare ruim 12%
Dit zijn parken en plantsoenen, sportterreinen, dagrecreatiegebieden, volkstuinen en verblijfsrecreatiegebieden
6
van het totale Nederlandse oppervlak. In 2006 had
Ruim één vijfde van de totale oppervlakte die in Ne
2,5% van de oppervlakte van de provincie een puur
derland in gebruik is voor verblijfsrecreatie bevindt
recreatieve bestemming . Landelijk ligt dit aandeel
zich in 2006 in Gelderland. Van het totale bodemop
iets lager, namelijk op 2,3%. De ruimte die beschik
pervlak van Gelderland wordt 0,8% gebruikt voor
baar is voor recreatie in Gelderland is in de periode
verblijfsrecreatie. Het grootste deel hiervan (62% of
2003-2006 toegenomen met 1,2% (landelijk +2,8%).
tewel 2592 hectare) bevindt zich op de Veluwe. In
De stijging in Gelderland is vooral toe te schrijven
de Achterhoek is ruim 830 hectare beschikbaar voor
aan de stijging van het aantal parken en plantsoenen
verblijfsrecreatie, dit is één vijfde van het provinci
met ruim 5%. Daarnaast is er iets meer ruimte voor
ale totaal.
6
sportterreinen (+1,3%) en is de omvang van de dag recreatiegebieden met een fractie (0,4%) toegeno
In de tabel op pagina 27 zijn uitkomsten voor Gel
men. Opvallend is dat in Gelderland de ruimte voor
derse toeristengebieden weergegeven. Uit de cij
verblijfsrecreatiegebieden is afgenomen met 0,5%,
fers blijkt dat op de Veluwe absoluut en relatief
terwijl de omvang van deze gebieden landelijk met
het grootste aandeel bos- en natuurlijk terrein heeft
2% is toegenomen. Een groot deel (82%) van de pro
(40,6% t.o.v. 22,2% gemiddeld in Gelderland). In
vincie Gelderland bestaat uit agrarische gebieden en
de Achterhoek en het Rivierenland is relatief veel
bossen, waar vaak recreatief medegebruik mogelijk
grond in gebruik door de agrarische sector (respec
Verdeling bodemgebruik in Gelderland, 2006 Verkeer 3,2% Bebouwd- en semi bebouwd 9,6% Recreatie 2,5%
Park en plantsoen 22,8%
Landbouw 59,3
Sportterrein 31,8%
Bos en natuur 22,2
Volkstuin 2,1%
Water Verkeer 3,2%3,2
Recreatief bodemgebruik
Verblijfsrecreatie 32,6%
Bebouwd- en semi bebouwd 9,6% Recreatie 2,5%
Dagrecreatief terrein 10,7%
Park en plantsoen 22,8%
Bodemgebruik
Landbouw 59,3
Sportterrein 31,8%
Bos en natuur 22,2
Volkstuin 2,1%
Water 3,2
Recreatief bodemgebruik
Bron: CBS-Bodemgebruik in Nederland, 2006 Dagrecreatief terrein 10,7% Verblijfsrecreatie 32,6%
26
Bodemgebruik
Inwoners en bodemgebruik in de Gelderse regio’s
tievelijk 77,4% en 73,5% t.o.v. 59,3% gemiddeld
steekt ook het bebouwd- en semi bebouwd terrein
in Gelderland). Het recreatief grondgebruik blijft
ruim boven het provinciale gemiddelde uit. In de
in deze regio’s daarentegen achter ten opzichte van
regio’s Arnhem-Nijmegen en Rivierenland is een re
Gelderland gemiddeld. In de regio Arnhem-Nijme
latief groot deel (respectievelijk 6% en 8,1% t.o.v.
gen is het recreatief grondgebruik relatief het hoogst
3,2% gemiddeld in Gelderland) van de oppervlakte
van alle Gelderse toeristengebieden. In deze regio
bedekt met water.
Veluwe
Achterhoek
Arnhem-Nijmegen
Rivierenland
Gelderland
677.591
380.415
693.311
253.354
2.004.671
1946
1475
917
798
5137
Verkeersterrein
50
41
38
33
162
Bebouwd- en semi bebouwd terrein
165
98
161
70
494
Recreatieterrein
51
25
38
15
129
Agrarisch terrein
856
1.143
459
587
3.045
Bos en natuurlijk terrein
790
155
165
28
1.140
Water
33
14
55
64
167
Verkeersterrein
2,6
2,8
4,1
4,2
3,2
Bebouwd- en semi bebouwd terrein
8,5
6,6
17,6
8,8
9,6
Recreatieterrein
2,6
1,7
4,2
1,9
2,5
Inwoners 1-1-2011 Totale oppervlakte in km2 2010 Waarvan:
Procentueel aandeel in het totale oppervlak
Agrarisch terrein
44
77,4
50
73,5
59,3
Bos en natuurlijk terrein
40,6
10,5
18
3,6
22,2
Water
1,7
0,9
6
8,1
3,2
Verkeersterrein
30,9
25,3
23,5
20,4
100
Bebouwd- en semi bebouwd terrein
33,4
19,8
32,6
14,2
100
Recreatieterrein
39,5
19,4
29,5
11,6
100
Agrarisch terrein
28,1
37,5
15,1
19,3
100
Bos en natuurlijk terrein
69,3
13,6
14,5
2,5
100
Water
19,8
8,4
32,9
38,3
100
Procentueel aandeel toeristengebieden in % van oppervlak Gelderland
Bron: CBS Bevolkingsstatistiek en Bodemgebruik in Nederland, 2010/2011
27
Binnenlandse vakanties en zakenreizen, vrijetijdsactiviteiten in de Gelderse regio’s x 1000 Het Continu Vakantie Onderzoek maakt onderscheid tussen toeristische vakanties en vakanties op een vaste standplaats. Onder vaste standplaats vakanties worden vakanties verstaan doorgebracht in eigen accommodatie, zoals een tweede woning, (sta)caravan op seizoen- of jaarplaats, volkstuinhuisje of boot met vaste ligplaats. Alle overige vakanties zijn toeristische vakanties 2 Het betreft Nederlanders die voor het werk één of meer nachten van huis zijn. Men moet tenminste één nacht met een zakelijke reden buitenshuis hebben overnacht. 3 Uitstapje = een recreatieve activiteit die buiten de eigen woning wordt ondernomen en waarbij men minimal twee uur van huis is (inclusief reistijd) of een combinatie van twee of meer activiteiten die langer dan twee uur duurt. Bezoeken aan familie of kennissen zijn geen uitstapjes. 1
Veluwe
Achterhoek
Arnhem-Nijmegen
Rivierenland
Gelderland
1.363
400
387
66
2.216
471
149
73
70
763
1.834
549
460
136
2.979
351
46
208
51
656
56.607
28.152
56.681
12.740
154.179
Aandeel binnenlandse toeristische1 vakanties 2010
62%
18%
17%
3%
100%
Aandeel vaste standplaatsvakanties1 2010
62%
20%
10%
9%
100%
Aandeel binnenlandse vakanties 2010
62%
18%
15%
5%
100%
Aandeel binnenlandse zakenreizen2 2008
54%
7%
32%
8%
100%
Aandeel vrijetijdsactiviteiten (uitstapjes)3 van Nederlanders 2008
37%
18%
37%
8%
100%
Aantal binnenlandse toeristische1 vakanties 2010 Aantal vaste standplaatsvakanties1 2010 Totaal binnenlandse vakanties 2010 Aantal binnenlandse zakenreizen2 2008 Aantal vrijetijdsactiviteiten (uitstapjes) van 3
Nederlanders 2008
Bron: NBTC-NIPO Research:Continu Vakantie Onderzoek 2010, Continu Vrijetijdsonderzoek, 2008. De markt voor binnenlandse zakelijke reizen, 2008.
2.2.2. Binnenlandse vakanties, zaken
Nijmegen. De verdeling van de dagrecreatieve activi
reizen en vrijetijdsactiviteiten in
teiten over de regio’s sluit nauwer aan op grond van
de Gelderse regio’s
wat je volgens het inwonertal van de verschillende
In onderstaande tabel staat de verdeling van het aantal
gebieden zou verwachten in vergelijking tot de bin
binnenlandse vakanties, zakenreizen en vrijetijdsacti
nenlandse vakanties en zakenreizen.
viteiten over de Gelderse toeristengebieden weerge geven. Hoe de binnenlandse zakenreizen, toeristische
Een tegenhanger van de bevolkingsdichtheid is de
vakanties en vaste standplaatsvakanties in Gelder
toeristendichtheid. Met toeristendichtheid wordt het
land zich in de loop der jaren hebben ontwikkeld,
aantal toeristen gemiddeld per jaar per vierkante ki
is te lezen in hoofdstuk 4 ‘Verblijven in Gelderland’.
lometer bedoeld. De gemiddelde toeristendichtheid
In hoofdstuk 5 ‘Vrijetijdsactiviteiten in Gelderland’
ligt - voor wat betreft de binnenlandse toeristische va
wordt ingegaan op de dagrecreatieve activiteiten.
kanties - in Gelderland op 446 toeristen/vakanties per km2 land. Het cijfer van de regio Arnhem-Nijmegen
28
Als we kijken naar de binnenlandse vakanties zien
is vrijwel vergelijkbaar (449). Op de Veluwe (713) ligt
we dat in het toeristengebied de Veluwe ruim 60%
de dichtheid ruim boven het gemiddelde voor de pro
van de Gelderse vakanties in deze regio worden
vincie. In de Achterhoek (274) en het Rivierenland
doorgebracht. In de Achterhoek bijna eenvijfde en
(90) bevindt de toeristendichtheid zich onder het
de Stadregio Arnhem-Nijmegen bijna eenzesde. Bin
provinciale en landelijke gemiddelde. Het gemid
nenlandse zakenreizen worden in Gelderland vooral
delde voor heel Nederland ligt op 415 toeristen per
ondernomen op de Veluwe en in de regio Arnhem-
vierkante kilometer.
3 Een ruimte, zowel overdekt als in de openlucht, die bestemd, ingericht en tegen betaling in gebruik is voor overnachten door gasten. Logiesverstrekkende accommodaties met ten minste 20 slaapplaatsen in een kampeerterrein, huisjescomplex of groepsaccommodatie is vermeld alsmede hotels of pensions met ten minste 5 slaapplaatsen.
7
Aanbod voor toerist en recreant 3.1. Aantal en capaciteit logiesaccommodaties7
van 217 in de Achterhoek, 357 in het KAN-gebied en 310 in het Rivierenland. Een standplaats op een camping staat gelijk aan 5 slaapplaatsen. Bezoekers
Alle logiesaccommodaties
van de Veluwe hebben de keuze uit 173 campings,
Ruim 14% van alle Nederlandse logiesaccommoda
de Achterhoek heeft 166 kampeerbedrijven, in de
ties is, volgens voorlopige cijfers van de Statistiek
regio Arnhem-Nijmegen zijn bijna 50 campings en
Logiesaccommodaties van het CBS, per 1 januari
in het Rivierenland 35.
2010 te vinden in Gelderland (1001 accommoda ties). Het grootste deel daarvan ligt op de Veluwe
Huisjesterreinen
(43%) en in de Achterhoek (34%). Accommodaties
Bungalowparken vinden de vakantiegangers vooral
op de Veluwe zijn gemiddeld groter dan die in de
op de Veluwe. Bijna 65% van de 142 Gelderse bun
andere Gelderse regio’s. Van het totaal aantal slaap
galowparken ligt op de Veluwe, 23% van de parken
plekken in Gelderland (177.622) ligt 50% op de
ligt in de Achterhoek en de rest in het gebied bij
Veluwe en 29% in de Achterhoek.
Arnhem en Nijmegen of in het Rivierenland. Een bungalowpark in Gelderland is gemiddeld bijna
Hotels, pensions en jeugdaccommodaties
éénvijfde kleiner dan een bungalowpark in Neder
Ruim éénderde (36%) van alle 329 Gelderse hotels,
land (226 t.o.v. 278 slaapplaatsen).
pensions en jeugdaccommodaties ligt op de Velu we, bijna éénderde (30%) in de Achterhoek, ruim
Groepsaccommodaties
een kwart (27%) in het KAN-gebied en de rest (7%)
Groepsaccommodaties treft de vakantieganger in
in het Rivierenland. Een gemiddelde Gelderse ac
Gelderland vooral aan op de Veluwe (45) en in de
commodatie van dit type is ongeveer 15% kleiner
Achterhoek (41). In totaal ligt 80% van de 107 Gel
dan in Nederland. De Achterhoek en het Rivieren
derse groepsaccommodaties in een van beide re
land hebben veel kleinschalige accommodaties. Op
gio’s. Een groepsaccommodatie is in Gelderland ge
de Veluwe zijn gemiddeld 78 slaapplaatsen per ac
middeld net zo groot als in Nederland (gemiddeld
commodatie. Dat is ruim twee keer zo groot als in
69 slaapplaatsen). De accommodaties op de Veluwe
het Rivierenland (gemiddeld 38 slaapplaatsen).
zijn groter (gemiddeld 89 slaapplaatsen).
Campings Gelderland telt per 1 januari 2010 423 campings. Een Gelderse camping telt gemiddeld 282 slaap plaatsen (317 plaatsen landelijk). De campings op de Veluwe zijn groter dan in de Achterhoek. Teza men zijn beide regio’s goed voor 76% van het Gel derse aanbod aan slaapplaatsen. Een Veluwse cam ping telt gemiddeld 318 slaapplaatsen ten opzichte
29
Logiesaccommodaties, capaciteit per logiesvorm, COROP gebieden1 van Gelderland, Gelderland en Nederland, 1 januari 20102 Brummen behoort tot het toeristengebied Veluwe en het COROP gebied Achterhoek; Druten behoort tot het toeristengebied Rivierenland. 2 Voorlopig cijfer. 1
Alle logies accommodaties
Hotels/pensions/jeugd accommodaties
Kampeerterreinen
Huisjesterreinen
Groeps accommodaties
Aantal accommodaties Veluwe
427
117
173
92
45
Achterhoek
339
100
166
32
41
Arnhem-Nijmegen
170
89
49
15
17
Rivierenland
65
23
35
3
4
Gelderland
1.001
329
423
142
107
Nederland
6.954
3.172
2.256
806
720
Aantal slaapplaatsen Veluwe
88.134
9.113
55.006
20.024
3.991
Achterhoek
51.359
3.253
35.950
9.972
2.184
Arnhem-Nijmegen
26.055
5.589
17.484
2.029
953
Rivierenland
12.078
862
10.863
105
248
Gelderland
177.626
18.817
119.303
32.130
7.376
Nederland
1.202.503
211.772
716.377
224.432
49.922
Bron: Statistiek Logiesaccommodaties CBS, 2011
3.2. Ontwikkeling aantal logiesaccommodaties
door een daling in de jaren daarna. Ten opzichte van 2005 is het aantal accommodaties in Gelderland en Nederland met ca. 3% gedaald.
Het aantal logiesaccommodaties in Gelderland steeg in de periode 2000-2010 met bijna 5%.
Een nadere uitsplitsing van de cijfers laat zien dat in
Dat is minder dan de landelijke toename van 8%.
de periode 2000-2010 het aantal hotels, pensions en
De cijfers verschillen per regio. Op de Veluwe was
jeugdherbergen in Gelderland met ruim 20% is toe
er sprake van een afname met 5%. In de Achterhoek
genomen. Het aantal kampeerterreinen is sinds 2000
was er sprake van een toename met bijna 15%. In de
met 4% afgenomen. Het aantal bungalowparken nam
regio’s Arnhem/Nijmegen en het Rivierenland be
met 8% toe terwijl het aantal groepsaccommodaties
droeg de toename respectievelijk 11% en 12%.
sinds 2000 met ruim 5% afnam.
Tot 2004 nam het aantal logiesaccommodaties nog
30
toe in Gelderland. Daarna volgde een wisselend beeld
Het gemiddeld aantal slaapplaatsen in een logiesac
met een afname tot het huidige niveau van 1001 ac
commodatie is sinds 2000 licht afgenomen (lande
commodaties. Landelijk is een min of meer vergelijk
lijk -2,2% en in Gelderland -0,6%). Een doorsnee
baar patroon te zien. Tot 2007 is er sprake van een toe
hotel/pension/jeugdaccommodatie in Gelderland is
name van het aantal logiesaccommodaties, gevolgd
de afgelopen tien jaar 5% kleiner geworden, terwijl
landelijk sprake was van een groei van 10%. Op de
terreinen is de bezettingsgraad in 2009 toegenomen.
campings is het gemiddeld aantal slaapplaatsen in
De bezettingsgraad van groepsaccommodaties is in
Nederland afgenomen met 6,4% sinds 2000. In Gel
Nederland toegenomen, terwijl deze in Gelderland
derland was er sprake van een toename met 4,5%. De
juist afnam.
Gelderse bungalowparken zijn iets groter geworden
De kampeerterreinen en groepsaccommodaties ken
(+10,7%), landelijk nam de omvang met 8,5% toe.
nen relatief lage bezettingsgraden. Hier past een kanttekening. Bij de berekening van het aantal slaap plaatsen op een kampeerterrein wordt uitgegaan van
De bruto slaapplaatsbezettingsgraad is het aantal overnachtingen in een bepaalde periode gedeeld door het product van het aantal slaapplaatsen en het aantal dagen van de betreffende periode. De netto bezettingsgraad gaat uit van de capaciteit in accommodaties die op dat moment geopend zijn.
8
3.3. Bezettingsgraad logiesaccommodaties
vijf slaapplaatsen per standplaats. Daarnaast zijn veel campings niet het hele jaar geopend8. Zelfs als alle standplaatsen bezet zijn en per standplaats slechts
In onderstaande tabel wordt per type accommodatie
twee personen kamperen, ligt de slaapplaatsbezet
voor Gelderland en Nederland de gemiddelde bezet
tingsgraad pas op 40 procent. Voor de groepsaccom
tingsgraad weergegeven voor de periode 2005-2009.
modaties geldt iets dergelijks: een bedrijf kan flink vol zitten met groepen zonder dat alle bedden in het be
Hotels, pensions en jeugdaccommodaties hebben de
drijf bezet zijn. Bij de verhuur van bungalows zal dit
hoogste bezettingsgraad. Gevolgd door de huisjes
verschijnsel zich in mindere mate voordoen omdat
complexen, de groepsaccommodaties en kampeerter
men toch meestal een huisje zoekt dat is afgestemd
reinen. De gemiddelde bezetting van de hotels/pen
op het aantal personen (CBS: Toerisme in Nederland
sions/jeugdaccommodaties en de huisjescomplexen
2009; het gebruik van logiesaccommodaties).
is in 2009 lager dan het jaar ervoor. Bij de kampeer
Netto slaapplaatsbezettingsgraad1 logiesvormen met toeristische verhuur, Gelderland en Nederland, 2005-2009
Het aantal overnachtingen in een periode gedeeld door de totale capaciteit van de in die periode geopende accommodaties. Met behulp van de maandelijkse bezettingsgraden is een gemiddelde bezettingsgraad berekend.
2005
2006
2007
2008
2009
Gelderland Hotels/pensions/jeugdaccommodaties
39,3
41
43,6
42,9
37
Huisjesterreinen
32,4
33,8
36,9
35,7
30,6
Kampeerterreinen
11,8
10,3
10,1
8,8
10,5
Groepsaccommodaties
22,1
21,6
20,2
23,6
20,1
Hotels/pensions/jeugdaccommodaties
43,3
46,6
47,8
46
43,2
Huisjesterreinen
33,2
35,8
38,6
38,5
36,8
Kampeerterreinen
12,8
12,5
11,9
10,6
11,7
Groepsaccommodaties
22,6
23,1
22,6
22,8
23,7
1
Nederland
Bron: Statistiek Logiesaccommodaties CBS, 2011
31
Zowel in Nederland als in Gelderland is de gemid
als we kijken naar de toeristengebieden, is te vin
delde bezetting van de hotels/pensions/jeugdaccom
den op de Veluwe en Veluwerand; wanneer we
modaties en de huisjescomplexen in 2009 lager dan
echter kijken naar het aantal bungalows neemt de
het jaar ervoor. Bij de kampeerterreinen is de bezet
Veluwe en Veluwerand de vijfde plek in,
tingsgraad in 2009 toegenomen. De bezettingsgraad
• de meeste bungalowcomplexen in Nederland zijn
van groepsaccommodaties is in Nederland toegeno
gesitueerd in het buitengebied (67%); in aanslui
men, terwijl deze in Gelderland juist afnam.
ting op de bebouwde kom ligt 29% van de parken en in de bebouwde kom 5%; in Gelderland zijn
Als we kijken naar de niveauverschillen blijkt dat in
de bungalowparken het meest in het buitengebied
alle jaren de bezettingsgraad voor alle accommodatie
gesitueerd (80%); het resterende - eenvijfde - deel
typen gemiddeld in Nederland hoger was dan in
bevindt zich in aansluiting op de bebouwde kom,
Gelderland. Enigste uitzondering hierop vormt de
• complexen in Gelderland zijn verhoudingsgewijs
bezettingsgraad van de groepsaccommodaties in Gel
vaak slechts een deel van het jaar geopend; naar
derland in 2008.
mate een complex groter is, zal deze vaker jaarrond geopend zijn,
3.4. Ontwikkelingen aanbod zijde bungalowmarkt
• de gemiddelde huurprijs van een Gelderse 4-per soonsbungalow in het hoog- en in het laagsei zoen bevindt zich duidelijk onder het landelijke
Eerder zagen we in paragraaf 3.1 en 3.2 dat de meeste
gemiddelde.
bungalowparken in Gelderland op de Veluwe te vin den zijn en dat een bungalowpark in Gelderland ge
Toekomstverwachting experts:
middeld bijna éénvijfde kleiner is dan in Nederland.
• een lichte stijging van het aantal parken (door om
Het aantal bungalowparken is de afgelopen 10 jaar
bouwen campings naar bungalowparken) door de
met 8% toegenomen. Ook zijn de bungalowparken
veranderde vraag van jongere generaties, behoefte
iets groter geworden.
aan meer luxe en groter gemak, • de uitstraling van de bungalows past bij de streek
Uit een in 2009 verschenen onderzoek van NRIT/
en het landschap waar het park gelegen is, er wordt
GFK omtrent de bungalowmarkt komen de volgende
meer duurzaam gebouwd en er wordt een bijdrage
zaken naar voren:
geleverd aan de kwaliteit van de omgeving, • het merendeel van de verhuurbungalows in Neder
De sector: • in Gelderland zijn de meeste bungalowcomplexen (23%) te vinden,
hoog comfortniveau, voldoende luxe, goede voor
• Gelderland beschikt over het algemeen over klei
zieningen, steeds meer verschillende soorten bun
nere parken (Gelderland 49 bungalows per park,
galows, uitstraling passend bij streek/landschap,
Nederland 78) met weinig slaapkamers (129 ten
duurzaam gebouwd, meer concept/thema.
opzichte van 197) en bedden (268 ten opzichte van 419), • het merendeel van de bedrijven en hun bungalows,
32
land is aan renovatie/upgrading toe, • ideale toekomstige bungalowpark volgens experts:
LISA is een databestand met gegevens over alle vestigingen in Nederland waar betaald werk wordt verricht. Per vestiging zijn gegevens beschikbaar over het aantal werkzame personen (in banen), naar hoofdactiviteit, geslacht en urengrens. Het is mogelijk om binnen het LISA-bestand in te zoomen naar gegevens op elk ruimtelijk (provinciaal, regionaal, (intra)gemeentelijk) en sectoraal schaalniveau. Het LISA-bestand werkt met de SBI-codering. De Standaard Bedrijfsindeling (SBI) is een systematische hiërarchische indeling van economische activiteiten van het CBS. In 2009 is de SBI-codering uit 1993 door LISA vervangen door de nieuwe SBI die in 2008 is opgesteld. Voor de landelijke standaard is ook uitgegaan van de SBI 2008 indeling.
9
Vestigingen vrijetijdseconomie naar subrubriek, toeristengebieden van Gelderland, Gelderland en Nederland, absoluut en in procenten van totaal, 2010
3.5. Vestigingenstructuur vrijetijdseconomie
afbakening treft u aan in het rapport van de IPO Werk groep Landelijke R&T standaard, oktober 2009 of via www.lisa.nl rubriek gratis data):
In het najaar van 2009 is de landelijke standaard voor
• logiesverstrekking
het bepalen van de economische betekenis van de
• horeca
vrijetijdssector vastgesteld. De economische beteke
• detail- en groothandel
nis wordt bepaald via de bestedingen en de werkge
• vervoer
legenheid.
• cultuur, recreatie en amusement
Voor de bepaling van de werkgelegenheid binnen de
• sport en overig
vrijetijdssector is binnen het LISA -bestand een af 9
bakening gemaakt voor de vrijetijdssector. Daarbij is
Het totaal aantal vestigingen van bedrijven en instel
onderzocht welke branches geheel of gedeeltelijk sa
lingen in Gelderland bedraagt in 2010 146.000. Circa
menhangen met de sector. De volgende branches wor
10.700 van deze vestigingen hebben relevantie voor
den geheel of gedeeltelijk toegerekend aan de vrije
de vrijetijdssector.
tijdssector (meer gedetailleerde informatie over deze
Detailhandel/groothandel Logiesverstrekking
Veluwe
Achterhoek
Arnhem/ Nijmegen
Rivierenland
Gelderland
Nederland
279
147
233
127
786
7.021
466
272
183
75
996
7.181
Horeca
1.171
707
1.372
449
3.699
35.375
Vervoer
325
154
373
134
986
11.773
Cultuur, recreatie en amusement
454
274
741
177
1.646
14.038
Sport
517
278
493
173
1.461
11.445
Overig
377
192
423
136
1.128
10.872
Totaal
3.589
2.024
3.818
1.271
10.702
97.705
Veluwe
Achterhoek
Arnhem/ Nijmegen
Rivierenland
Gelderland
Nederland
7,8
7,3
6,1
10
7,3
7,2
13
13,4
4,8
5,9
9,3
7,3
32,6
34,9
35,9
35,3
34,6
36,2
Detailhandel/groothandel Logiesverstrekking Horeca Vervoer
9,1
7,6
9,8
10,5
9,2
12
Cultuur, recreatie en amusement
12,6
13,5
19,4
13,9
15,4
14,4
Sport
14,4
13,7
12,9
13,6
13,7
11,7
Overig
10,5
9,5
11,1
10,7
10,5
11,1
Totaal
100
100
100
100
100
100
Bron: Provincie Gelderland, Bureau Economisch Onderzoek/Provinciale Werkgelegenheidsenquête/Lisa, 2010
33
Van de bedrijven met toeristisch-recreatieve relevan
Het aandeel vestigingen in het Gelders totaal bedraagt
tie bevindt zich eenderde op de Veluwe. In de regio
33,5% terwijl het werkgelegenheidsaandeel 35,8%
Arnhem/Nijmegen is ruim 35% van het totaal aantal
bedraagt.
toeristisch-recreatieve bedrijven aanwezig. De Ach terhoek neemt bijna eenvijfde deel (19%) voor haar
Wanneer gekeken wordt naar de subsectoren zien we
rekening terwijl het Rivierenland 12% van het Gel
dat bijna 44% van het vestigingsaanbod in Gelderland
derse totaal vertegenwoordigt.
is vertegenwoordigd in de categorieën horeca en lo
De vestigingenstructuur komt in grote lijnen overeen
giesverstrekking. Dat is vergelijkbaar met Nederland.
met de werkgelegenheidsstructuur (zie paragraaf 6.2).
Het aandeel in de werkgelegenheid van beide subsec
Het aandeel van het Rivierenland is met 11,9% iets
toren bedraagt 68,0% in Gelderland. Het Nederlandse
hoger dan op grond van het werkgelegenheidsaan
aandeel blijft met 64,6% hierbij licht achter.
deel wordt geconstateerd (9,5%). Op de Veluwe is dit precies andersom.
34
4
Verblijven in Gelderland
4.1. Vakanties van Nederlanders
Het marktaandeel van Gelderland is sinds 2008 wel met een half procentpunt afgenomen. Door de economische crisis brachten in 2009 overi gens meer Nederlanders hun vakantie in eigen land
4.1.1. Aantal vakanties en overnach
door. Dit was in Gelderland ook het geval. De toeristi
tingen De vakanties die in Gelderland doorgebracht worden,
sche vakanties namen in 2009 toe. Ondanks de afna
kunnen onderverdeeld worden in toeristische vakan
me van de vaste standplaatsvakanties was er sprake
ties en vaste standplaatsvakanties. Deze vakanties bij
van groei. Deze ontwikkeling heeft zich in 2010 niet
elkaar opgeteld vormen samen alle binnenlandse va
doorgezet. Het positieve effect van de crisis op de bin
kanties. Nederlanders zijn in de periode 2006-2010
nenlandse vakantiemarkt lijkt uitgewerkt. Het aantal
gemiddeld ruim 3 miljoen keer (3.082.600) per jaar
toeristische vakanties in Gelderland is in 2010 met
op vakantie geweest in Gelderland, hiermee heeft de
2,5% en in 2011 met 5% gedaald, terwijl de vaste
provincie een marktaandeel van 17,4%. Het aandeel
standplaats vakanties een stijging van 2,4% en 0,9%
van Gelderland binnen de toeristische binnenlandse
lieten zien. Voor Nederland zien we juist een stijging
vakanties bedraagt gemiddeld 15,9%. Het betreft 2,2
van het aantal toeristische vakanties (0,5 en 0,6%)
miljoen toeristische vakanties.
en een daling van de vaste standplaats vakanties met 8,1% en 1,5%. Het totaal aantal binnenlandse vakan
Totaal aantal vakanties en toeristische vakanties, absoluut x 1000, toeristengebieden van Gelderland, Gelderland en Nederland, 20062010 en gemiddelde 2006-2010
Gelderland is onder de binnenlandse toeristen veruit
ties is in 2010 met 1,4% afgenomen in Nederland te
de populairste vakantieprovincie de afgelopen jaren.
genover een afname van 1,3% in Gelderland. Uit de
Limburg, Noord-Brabant en Noord-Holland volgen
eerste resultaten over 2011 blijkt dat het aantal bin
met een aandeel van respectievelijk 12,6%, 11,7% en
nenlandse vakanties in Nederland zich stabiliseerde
11% als we kijken naar het totaal aantal vakanties.
op 17,7 miljoen vakanties. In Gelderland werden er
Regio/Periode
Veluwe
Totaal aantal vakanties x 1000
Waarvan toeristische vakanties x 1000
2006
2007
2008
2009
2010
gem. 20062010
2006
2007
2008
2009
2010
gem. 20062010
2.047
1.901
1.787
1.847
1.834
1.883
1.301
1.244
1.296
1.393
1.363
1.319
Achterhoek
642
623
659
560
549
607
483
435
412
414
400
429
Arnhem/Nijmegen
531
475
479
493
460
488
384
353
386
405
387
383
Rivierenland
93
91
88
117
136
105
81
55
65
61
66
66
Gelderland
3.313
3.090
3.012
3.018
2.979
3.083
2.250
2.087
2.158
2.273
2.216
2.197
Nederland
17.794
17.594
17.449
17.959
17.708
17.701
13.565
13.782
13.630
13.927
14.002
13.781
Bron: Continu Vakantie Onderzoek / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek Provincie Gelderland, 2010
35
Totaal aantal overnachtingen tijdens (toeristische) binnenlandse vakanties, absoluut x 1000, toeristengebieden van Gelderland, Gelderland en Nederland, 20062010 en gemiddelde 2006-2010
2,9 miljoen binnenlande vakanties doorgebracht. Dat
commodatie, dit is iets lager dan het Gelderse cijfer
is een afname van 3,5%. Het marktaandeel liep hier
van 5,3 nachten. In 2010 is het aantal overnachtin
door iets terug tot 16,2%.
gen tijdens toeristische binnenlandse vakanties in
In totaal brachten Nederlanders gemiddeld ruim 16,5
Gelderland met 2,5% gedaald terwijl in Nederland
miljoen nachten in Gelderland door, 11,6 miljoen
het aantal overnachtingen met 0,5% toenam. Van alle
(70%) tijdens toeristische vakanties en de rest (30%)
binnenlandse vakanties in Nederland wordt gemid
tijdens vaste standplaatsvakanties. De toerist verblijft
deld 22,1% op een vaste standplaats doorgebracht.
tijdens zijn toeristische vakantie in Nederland in de
Het hoge aandeel vaste standplaatsvakanties in Gel
periode 2006-2010 gemiddeld 5,1 nachten in een ac
derland (28,7%) wordt vooral veroorzaakt doordat op
Regio/Periode
Totaal aantal overnachtingen x 1000 2006
2007
2008
2009
Waarvan toeristische overnachtingen x 1000
2010
gem. 20062010
2006
2007
2008
2009
2010
gem. 20062010
Veluwe
10.898
10.295
9.605
10.307
9.270
10.075
7.114
6.920
6.789
7.865
7.043
7.146
Achterhoek
3.622
3.486
3.591
3.023
3.260
3.396
2.777
2.582
2.350
2.324
2.408
2.489
Arnhem/Nijmegen
2.518
1.970
2.986
2.163
2.749
2.477
1.647
1.271
1.917
1.604
2.026
1.693
472
569
537
736
686
600
380
244
345
292
313
315
Gelderland
Rivierenland
17.509
16.320
16.719
16.229
15.965
16.548
11.918
11.018
11.402
12.085
11.790
11.643
Nederland
98.318
95.529
91.821
93.768
93.984
94.684
71.102
71.541
68.153
70.625
70.743
70.433
Bron: Continu Vakantie Onderzoek / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek Provincie Gelderland 2010
de Veluwe maar liefst 30% van de vakanties een vaste
Rivierenland. In de jaren 2006-2010 bezocht gemid
standplaats vakantie is. Ook in de Achterhoek en het
deld 61% van de binnenlandse vakantiegangers in
Rivierenland ligt het aandeel boven het landelijke ge
Gelderland de Veluwe en bracht 20% een bezoek aan
middelde. De regio Arnhem/Nijmegen bevindt zich
de Achterhoek.
met een aandeel van 21,5% ruim hieronder. Nederlanders brengen bijna de helft van hun vakan Bij alle binnenlandse vakanties (inclusief vaste stand
ties in eigen land door in 2010 (17,7 miljoen vakan
plaatsen) neemt de Veluwe de tweede plek in achter
ties). Dit zijn zowel hoofdvakanties als korte (steden)
de Noordzeekust. Het marktaandeel van de regio be
trips en weekendjes weg. Vooral voor korte vakanties
draagt gemiddeld 10,6%. De Veluwe is de Gelderse
(maximaal 4 dagen) blijven Nederlanders graag in ei
vakantieregio die de meeste bezoekers trekt. In 2010
gen land (72% van korte vakanties heeft als bestem
werden ruim 1,8 miljoen binnenlandse vakanties in
ming Nederland). Tijdens 51% van alle middellange
deze regio doorgebracht. De Achterhoek was in het
vakanties (5-8 dagen) blijven de toeristen in Neder
zelfde jaar goed voor circa 550.000 binnenlandse
land. De lange vakanties (9 dagen of meer) worden
vakanties, 460.000 vakanties werden in de regio
veelal in het buitenland doorgebracht (77%).
Arnhem-Nijmegen doorgebracht en 136.000 in het
36
In 2010 is gemiddeld 49% van de toeristische vakan
ten en de winter 3,7 nachten). De helft van alle over
ties in Gelderland een korte vakantie (2 tot 4 dagen).
nachtingen in Gelderland vindt in de zomer plaats.
In heel Nederland is het aandeel van korte vakanties 51%. Ruim 19% van alle overnachtingen tijdens toe
4.1.2. Profiel vakantieganger
ristische vakanties in Gelderland vindt plaats tijdens
Deze alinea gaat in op de herkomstprovincie van de
korte vakanties (landelijk 22%). Bijna 35% van de
vakantiegangers, de leeftijd, de levensfase, sociale
toeristische vakanties in Gelderland duurt 5-8 dagen
klasse en tenslotte het type vakantieganger aan de
en 17% 9 dagen of langer. Beide aandelen bevinden
hand van het onderscheid dat wordt gemaakt in het
zich iets boven het landelijke gemiddelde.
Gastvrij Nederland onderzoek. Steeds wordt uitge gaan van de toeristische vakanties.
Tijdens een binnenlandse vakantie zijn Nederlanders gemiddeld 6,3 dagen van huis, tijdens een vakantie
Herkomstprovincie
in het buitenland gemiddeld 11 dagen. De zomer is
De belangrijkste herkomstprovincies van vakantie
nog steeds de belangrijkste periode om op vakantie te
gangers in Gelderland zijn, Noord- en Zuid-Holland
gaan, zo’n 38% van alle vakanties van Nederlanders
(respectievelijk 15 en 28% van de toeristische vakan
(binnen- en buitenland) vindt in deze periode plaats.
ties). Het aandeel toeristen uit Zuid-Holland ligt dui
Een kwart van alle toeristische binnenlandse va
delijk hoger dan op grond van het aantal inwoners
kanties in Gelderland vond in de afgelopen vijf jaar
verwacht zou worden. Het aandeel van Noord-Hol
(2006-2010) in het voorjaar plaats, 23% in het najaar,
land blijft in verhouding juist wat achter. Dit geldt
16% in de winter en het grootste deel (36%) in de zo
ook voor de provincies Overijssel, Noord-Brabant en
mer. Een vakantie in de zomer duurt gemiddeld wel
Limburg. Noord-Brabant is desondanks een belang
langer (7,3 nachten) dan een vakantie in een van de
rijke herkomstprovincie voor Gelderland, ruim 10%
andere seizoenen (voorjaar en herfst ieder 4,3 nach
van de binnenlandse toeristen in Gelderland komt
37
uit deze provincie. Het aantal toeristische vakantiegan
Zuid-Holland ligt iets onder het gemiddelde. Daar
gers uit de eigen provincie bedraagt gemiddeld 13,5%.
naast is het aandeel vakantiegangers uit Noord-Bra bant wat hoger dan gemiddeld.
Opvallend zijn de verschillen tussen de regio’s. Op de Veluwe komen significant meer vakantiegangers
Leeftijd
uit Zuid-Holland, terwijl het aantal vakantiegangers
De binnenlandse vakantiegangers in Gelderland ver
uit Gelderland zelf wat achterblijft. Eenvijfde van
schillen qua leeftijd niet zo heel erg veel van de va
alle binnenlandse toeristische vakantiegangers in de
kantiegangers in Nederland. In Gelderland ligt in 2010
Achterhoek komt uit de eigen provincie. Daarnaast
het aandeel jongeren tussen de 0 en 17 jaar wat lager.
wordt de Achterhoek vaak bezocht door Noord- en
Dit geldt ook voor de leeftijdscategorie 25-34 jaar. Het
Zuid-Hollanders, waarbij het aandeel Noord- en
aandeel 45-54 jarigen en vooral de 65-plussers ligt wat
Zuid-Hollanders wel lager is dan het gemiddelde
hoger dan het gemiddelde van Nederland.
voor Gelderland. Hoewel de leeftijdsopbouw van de binnenlandse va
Aantal binnenlandse toeristische vakanties naar landsdeel van herkomst, absoluut x 1000 en in %, toeristengebieden van Gelderland, Gelderland en Nederland, gemiddelde 2006-2010.
De Achterhoek wordt relatief meer bezocht door
kantiegangers in Gelderland in grote lijnen overeen
vakantiegangers uit Overijssel en Noord-Brabant
komt met die van Nederland, zijn er tussen de Gel
en in lichtere mate uit Utrecht. Het KAN-gebied
derse regio’s enkele verschillen te ontdekken.
ontvangt relatief veel vakantiegangers uit de eigen
De categorie 25-34 jaar is duidelijk ondervertegen
provincie, het aantal vakantiegangers uit Noord- en
woordigd in de Achterhoek (3,8% versus 11,3%
Toeristengebied/landsdeel
Veluwe
Achterhoek
Arnhem/Nijmegen
Rivierenland
Gelderland
Nederland
Gelderland
Oost
Noord
West
Zuid
(Overijssel
(Friesland,
(Noord- en
(Limburg,
/Flevoland)
Groningen,
Zuid-Holland,
Noord-Brabant, Zeeland)
Totaal
Drenthe)
Utrecht)
138,6
108,5
146,4
711
215
1319,4
(10,5%)
(8,2%)
(11,1%)
(53,9%)
(16,3%)
(100%)
85,1
45,7
39,6
185,4
73,1
428,7
(19,9%)
(10,7%)
(9,2%)
(43,2%)
(17,1%)
(100%)
59,4
29,3
34,3
180,5
79,4
382,9
(15,5%)
(7,7%)
(9,0%)
(47,1%)
(20,7%)
(100%)
13,8
4,1
9,0
30,9
7,6
65,5
(21,1%)
(6,3%)
(13,7%)
(47,2%)
(11,6%)
(100%)
296,9
187,7
229,3
1.107,7
375,1
2.196,5
(13,5%)
(8,5%)
(10,4%)
(50,4%)
(17,1%)
(100%)
1.737,6
1.269,7
1.588,3
6.225,1
2.960,4
1.3781,1
(12,6%)
(9,2%)
(11,5%)
(45,2)
(21,5%)
(100%)
Bron: Continu Vakantie Onderzoek 2006-2010/Bewerking Bureau Economisch Onderzoek Provincie Gelderland
38
Toeristische vakanties Gelderland en Nederland naar leeftijd in procenten, 2010
Gelderland
Nederland
0-12 jaar
17,3%
18,7%
13-17 jaar
3,7%
4,8%
18-24 jaar
6,0%
6,3%
25-34 jaar
9,3%
11,3%
35-44 jaar
15,3%
14,9%
45-54 jaar
15,6%
14,8%
55-64 jaar
16,1%
15,8%
65 of ouder
16,8%
13,4%
Totaal
100%
100% Bron: Continu Vakantie Onderzoek, 2010
landelijk). De categorie 45 jaar en ouder is zeer
terhoek wordt relatief veel bezocht door gezinnen
duidelijk oververtegenwoordigd in de Achterhoek
zonder kinderen waarvan het gezinshoofd 55 jaar of
(53% versus 44%). De 18-24 jarigen bezoeken de
ouder is (29,3% versus 24,5%). In de regio Arnhem-
Stadsregio Arnhem/Nijmegen meer dan gemiddeld
Nijmegen komen in verhouding veel gezinnen met
in Nederland (9,3% versus 6,3%). Bij de 35-44 jari
kinderen in de leeftijd van 6-13 jaar (12,4% versus
gen zien we juist een tegenovergesteld beeld in deze
9,9%) en gezinnen met kinderen van 13 jaar of ou
regio (11,9% versus 14,9%). Op de Veluwe zien we
der waarvan het gezinshoofd jonger dan 55 jaar is
een duidelijke oververtegenwoordiging van de 65
(16,3% versus 10,6%).
plussers in vergelijking tot het nationale gemiddelde (17,4% versus 13,4%).
Sociale klasse Het begrip sociale klasse is gebaseerd op een tweetal
Levensfase
criteria namelijk beroepsgroep hoofdkostwinner en
Ruim de helft (52,8%) van de binnenlandse toeris
opleiding hoofdkostwinner. Indirect zit het inkomen
ten in Gelderland maakt deel uit van een gezin met
verdisconteert in de beroepsgroep van de respon
kinderen tot 18 jaar. Landelijk ligt het aandeel van
denten. In deze classificering is klasse A de hoogste
gezinnen met kinderen op vrijwel hetzelfde niveau
klasse en klasse C/D de laagste. In bijlage 1 (pag 75) is
(53,3%). 38,1% van de vakantiegangers in Gelder
een nadere omschrijving van de sociale klasse opge
land maakt deel uit van een gezin zonder kinderen.
nomen. In de afgelopen jaren trok Gelderland gemid
Dit is een factie hoger dan het landelijke gemiddelde
deld 17,8% bezoekers uit de A klasse (hoog), 34,4%
van 37,9%. Alleenstaande 65 plussers (3,1%) bezoe
uit de B-bovenklasse (tamelijk hoog), 18,7% uit de B-
ken Gelderland meer dan gemiddeld (2,2%). Bij de
onderklasse (middenklasse) en tenslotte 29,1% uit de
alleenstaanden onder de 65 jaar zien we juist een
laagste CD klasse (tamelijk laag/laag). Het gemiddelde
tegenovergesteld beeld (5,9% versus 6,6%).
beeld wijkt relatief gezien licht af ten opzichte van Nederland. De A klasse is gemiddeld met één pro
Alleenstaande 65 plussers bezoeken de Veluwe
centpunt ondervertegenwoordigd. Voor de CD klasse
meer dan gemiddeld (3,9% versus 2,2%). De Ach
geldt het tegenovergestelde. Hier is de afwijking met
39
Bezoekers naar sociale klasse absoluut x 1000 en in procenten, toeristische vakanties toeristengebieden van Gelderland, Gelderland en Nederland, gemiddelde 2006-2010.
Regio/Sociale klasse
Absoluut x1000
In %
A
Bb
Bo
CD
Tot
A
Bb
Bo
CD
Tot
Veluwe
231
459
251
378
1319
17,5
34,8
19,1
28,6
100
Achterhoek
70
156
80
123
429
16,4
36,3
18,6
28,7
100
Arnhem/Nijmegen
82
123
69
110
383
21,3
32,2
17,9
28,6
100
Rivierenland
8
17
12
28
66
12,9
26,3
17,5
43,3
100
Gelderland
391
756
411
639
2.197
17,8
34,4
18,7
29,1
100
Nederland
2.593
4.700
2.553
3.935
13.781
18,8
34,1
18,5
28,5
100
Bron: Continu Vakantie Onderzoek / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek Provincie Gelderland, 2011
Nederland 0,6 procentpunt, maar nu in de vorm van
Deze koppeling geeft inzicht in de beleving van de
een ondervertegenwoordiging. Als we kijken naar de
vakantieganger. Er worden vijf verschillende vakanti
regio’s zien we dat in de regio Arnhem/Nijmegen rela
etypen onderscheiden. In onderstaande tabel zijn de
tief meer bezoekers komen uit de hogere A klasse. Dit
uitkomsten van Gelderland vergeleken met die van
gaat ten koste van het aandeel van de B-bovenklasse.
Nederland. In paragraaf 5.3.3 treft u een toelichting
In de Achterhoek zien we een tegenovergesteld beeld.
aan van de doelgroepen.
Het aandeel van de A-klasse is wat lager terwijl de B-bovenklasse juist sterker vertegenwoordigd is. On
De meeste vakanties worden ondernomen door het
danks het feit dat er een gemiddelde is gepresenteerd
”gezellig lime” segment. De limegroep die relatief
voor een vijftal jaren dienen de uitkomsten voor het
veel rust en ontspanning met het gezin zoekt is in
Rivierenland met de nodige voorzichtigheid te wor
Gelderland oververtegenwoordigd. Het segment ”uit
den gehanteerd in verband met het steekproefkarak
bundig geel” – vakantiegangers die van sportieve en
ter van het onderzoek.
actieve vakanties houden en tevens gesteld zijn op luxe en gemak- treffen we in Gelderland relatief min
Toeristische vakanties Gelderland naar belevingssegment, 2010
Lifestyle uit Gastvrij Nederland
der vaak aan t.o.v. Nederland. De overige categorieën
Sinds twee jaar is het Gastvrij Nederland onderzoek
bevinden zich op of rondom het gemiddelde van Ne
gekoppeld aan het Continu Vakantie Onderzoek.
derland.
Gelderland
Nederland
Belevingssegment Uitbundig geel
19%
22%
Gezellig lime
33%
29%
Rustig groen
16%
15%
Ingetogen aqua
15%
17%
Avontuurlijk paars
17%
17%
Totaal
100%
100% Bron: CVO en RECRON, 2010
40
Beeordeling door vakantiegangers naar een aantal aspecten, Gelderland en Nederland, 2010.
4.1.3. Tevredenheid vakantiegangers
zijn gering. De Veluwe en het Rivierenland scoren
Aan de vakantiegangers in Gelderland is gevraagd
een 8,1, de Achterhoek en de regio Arnhem/Nijme
een oordeel te geven in de vorm van een rapport
gen een 8,0.
cijfer over hun vakantie. Over het algemeen zijn de
In de tijd gezien is de waardering ook vrij constant.
bezoekers tevreden. Zij geven net als in 2009 een
In 2008 was het Gelderse rapportcijfer met 8,2 iets
gemiddeld rapportcijfer van 8,1 in 2010. Dit cijfer
hoger dan Nederland. In 2006 was juist het tegen
komt voor beide jaren overeen met het nationale ge
overgestelde het geval (Gelderland 7,9 versus Ne
middelde. De verschillen tussen de Gelderse regio’s
derland 8,0).
Gelderland
Nederland
Kwaliteit dienstverlening/service (bijv. de receptie, in winkels en horeca)
7,7
7,7
Kwaliteit van de accommodatie waarin men overnachtte
7,7
7,8
Gemiddeld prijsniveau in de horeca
7,2
7,1
Gemiddeld prijsniveau voor de boodschappen
7,2
7
Bron: NBTC-NIPO, Continu Vakantie Onderzoek, 2010
Opvallend is wel dat de totale vakantie hoger be
in de periode 2010-2015 stabiel blijven en in de
oordeeld wordt dan in de bovenstaande tabel wordt
periode 2015-2020 met gemiddeld een half procent
genoemd onder kwaliteitsaspecten.
per jaar groeien.
Uit de tabel blijkt dat Gelderland voor wat betreft de kwaliteit dienstverlening de score identiek is
De bezoeker:
aan die van Nederland. Het gemiddeld prijsniveau
• typering gemiddelde bungalowvakantieganger:
in de horeca en voor de boodschappen scoort in
25-34 jaar, gericht op avontuur en nonconfor
Gelderland beter dan gemiddeld. Op het aspect
misme, gehecht aan materieel succes en status;
kwaliteit van de accommodatie scoort Gelderland net iets onder het landelijk gemiddelde.
gemiddeld 5-6 personen per reisgezelschap, • belangrijke eisen: apart toilet (74%), ouderen een extra grote woonkamer, supermarkt op park (75%), overdekt zwembad (71%), restaurant
4.1.4. Ontwikkelingen vraagzijde bungalowmarkt
(70%), in omgeving natuur (> 75%), • ruim twee derde (68%) van de bungalowvakan
Er worden in Nederland 5,4 miljoen toeristische
tieganger noemt zwemmen de meest sportieve
vakanties in bungalows doorgebracht in 2010. Het
activiteit tijdens de bungalowvakantie; op de
aantal bungalowvakanties is in de periode 2006-
tweede plaats wordt fietsen en mountainbiken
2010 met 5% gedaald.
genoemd (43%) gevolgd door welnessen en wan
Het aantal bungalowvakanties zal volgens prognose van het NBTC-NIPO Research, opgesteld in 2010,
delen, beide met 11%, • de 18- tot 24 jarigen kiezen relatief vaak voor
41
meerdere badkamers; dat heeft ongetwijfeld te maken met het gemiddeld grote gezelschap waar
• Nederlanders verblijven in doorsnee korter in een vakantiehuisje dan buitenlandse gasten.
mee jongeren een bungalowvakantie denken te ondernemen,
• een toename van het aantal binnenlandse bunga
kleinere bungalows, terwijl gasten onder de 45
lowvakanties; dit geldt met name voor de korte
jaar grotere bungalows prefereren,
bungalowvakanties door Nederlanders,
• hoe ouder men wordt, hoe minder interesse er
• er is steeds meer behoefte aan keuzemogelijkhe
bestaat voor het ondernemen van een bungalow
den (diversiteit in groepsgrootte), luxe en comfort,
vakantie, • redenen om niet op bungalowvakantie te gaan: liever een ander soort vakantie/accommodatie, te duur en te druk/massaal,
42
Toekomstverwachting experts:
• gasten boven de 45 jaar geven de voorkeur aan
• er is behoefte aan grotere bungalows met meer ruimte er omheen, • ook wordt een stijging van de zakelijke gasten verwacht.
4.2. Populaire activiteiten
vakantie als een sportieve of actieve vakantie. In 2009 lag dit percentage hoger (12%). Vooral vakan
4.2.1. Populaire activiteiten tijdens
ties in de regio Arnhem-Nijmegen worden omschre ven als sportief en actief (15%) (CVO, 2010).
vakanties Uit eten gaan
In 2009 gaf 35% van de binnenlandse toeristische
Meer dan de helft van alle vakantiegangers in Gel
vakantiegangers in Gelderland aan dat hun vakantie
derland (exclusief vaste standplaatshouders) gaat
een specifieke fietsvakantie was, waarbij meer dan
één of meerdere keren uit eten tijdens de vakantie.
de helft van de dagen aan fietsen werd besteed. In
Het aandeel eetactiviteiten gedurende vakanties in
2010 lag dit aandeel iets lager op 33%. Het abso
Gelderland, ten opzichte van Nederland, schom
lute aantal vakanties dat wordt getypeerd als fiets
melde de afgelopen jaren tussen de 14,5% en 15,7%.
vakantie in Gelderland neemt licht af. Elf procent van de vakantiegangers geeft in 2009 aan dat hun
Funshoppen
vakantie een specifieke wandelvakantie is, waarbij
Tijdens 710.000 binnenlandse toeristische vakanties
meer dan de helft van de dagen aan wandelen wordt
in Gelderland in 2010 wordt één of meerdere keren
besteed. In 2010 lag dit percentage hoger op 13%
gewinkeld. Het marktaandeel funshopping activi
(CVO, 2010).
teiten, ondernomen tijdens vakanties in Gelderland in verhouding tot Nederland, is de afgelopen jaren
Fietsen, wandelen en zwemmen zijn de populairste
ongeveer gelijk gebleven (14,5%). Vakantiegangers,
(sportieve) activiteiten tijdens een vakantie in Gel
dagbezoekers en eigen inwoners winkelen graag.
derland of Nederland (CVO, 2010). Deze activitei ten zijn ook het populairst onder dagbezoekers en
Actief in Gelderland
eigen inwoners.
Negen procent van de toeristische binnenlandse va kantiegangers in Gelderland omschrijft zijn of haar
Ontwikkeling activiteit uit eten gaan tijdens binnenlandse toeristische vakanties in Gelderland en Nederland 2006-2010.
2006
2007
2008
2009
2010
Gelderland
1.299.000
1.267.000
1.237.000
1.316.000
1.252.000
Nederland
8.292.000
8.681.000
8.502.000
8.453.000
8.349.000
15,7%
14,6%
14,5%
15,7%
15%
Marktaandeel Gelderland
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), 2010
Aantal funshopping activiteiten tijdens binnenlandse toeristische vakanties in Gelderland en Nederland 2006-2010.
2006
2007
2008
2009
2010
Gelderland
725.000
683.000
725.000
735.000
710.000
Nederland
4.992.000
4.994.000
5.051.000
5.071.000
4.940.000
14,5%
13,7%
14,4%
14,5%
14,4%
Marktaandeel Gelderland
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), 2010
43
Verdeling binnenlandse toeristische vakanties naar fietsactiviteiten in 2010.
Gelderland
Nederland
Vakanties zonder fietsactiviteit
66,7%
72,7%
Vakanties met fietsactiviteit
25,1%
21,2%
Fietsvakantie
8,2%
6,1%
Tekst
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), 2010 Verdeling binnenlandse toeristische vakanties naar wandelactiviteiten in 2010.
Gelderland
Nederland
Vakanties zonder wandelactiviteit
69,5%
73,6%
Vakanties met wandelactiviteit
26,9%
24,1%
Wandelvakantie
3,6%
2,3% Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), 2010
Bezoek natuur
28%). Dit percentage ligt hoger op de Veluwe (38%).
Zeventig procent van alle binnenlandse toeristische
Een mogelijke verklaring is de aanwezigheid van Nati
vakantiegangers in Gelderland omschrijft zijn ver
onaal Park de Hoge Veluwe en Nationaal Park de Velu
blijfsomgeving als bos of heide. Dertien procent om
wezoom. Deze parken trekken jaarlijks bij elkaar circa
schrijft de omgeving als platteland of polders. Dit is
2,5 miljoen bezoekers.
gelijk aan voorgaande jaren (CVO, 2010). Attractieparken, dierentuinen en musea Meer dan een kwart van de vakantiegangers geeft
Eenentwintig procent van de vakantiegangers bezoekt
aan dat hun vakantie in Gelderland specifiek gericht
tijdens een binnenlandse toeristische vakantie een at
is op natuur. Dit percentage ligt een stuk hoger dan
tractiepark, pretpark of dierenpark in Gelderland (Ne
het landelijk gemiddelde (16%). Vooral vakanties
derland 18%). Gelderland beschikt in verhouding tot
op de Veluwe worden omschreven als een vakantie
de rest van Nederland over veel dierenparken. Voor
gericht op natuur (32%). Een verklaring hiervoor is
namelijk vakantiegangers op de Veluwe bezoeken
de grote omvang van natuurgebieden in Gelderland
graag een attractie- of dierenpark.
(Gelderland telt als provincie de op één na meeste
Het bezoeken van een museum (10%) is in Gelderland
natuurgebieden, 181 in totaal). Tijdens 34% van de
minder populair dan gemiddeld in Nederland (12%).
binnenlandse toeristische vakanties (exclusief vaste
Aantal vakantiegangers dat tijdens hun binnenlandse toeristische vakantie één of meerdere keren een attractiepark, dierentuin of museum bezoekt in 2008-2010 (absolute aantallen).
standplaatshouders) wordt één of meerdere keren een
Het aantal bezoeken aan pretparken en dierentuinen
natuurgebied of natuurreservaat bezocht (landelijk
is sinds 2008 afgenomen in Gelderland en Nederland.
Gelderland 2008
Nederland
2009
2010
2008
2009
2010
Pretpark/ attractiepark
214.000
173.000
185.000
1.395.000
1.374.000
1.332.000
Dierenpark/ safaripark/ dolfinarium
311.000
304.000
288.000
1.384.000
1.275.000
1.173.000
Museum/ oudheidkamer
288.000
273.000
232.000
1.526.000
1.438.000
1.612.000
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), 2008, 2009 en 2010
44
4.3. Binnenlandese zakenrei zen van Nederlanders
4.3.1. Aantal binnenlandse zakenrei
Deze paragraaf beschrijft het binnenlands zakelijk
In 2008 werden ruim 4,95 miljoen binnenlandse
reisgedrag van de Nederlander die de Gelderse toeris
zakenreizen gemaakt in Nederland. De meeste bin
tische regio’s bezoekt. Hierbij gaat het om meerdaagse
nenlandse zakenreizen hebben als bestemming
zakelijke reizen. Men moet tenminste één nacht met
Noord Holland (788.000) en Gelderland (656.000).
zen en motief
een zakelijke reden buitenshuis hebben overnacht. Er kan een onderscheid gemaakt worden in individuele
Op de Veluwe zijn in 2008 351.000 zakenreizen on
zakenreizen en zakenreizen met een MICE-motief. Dat
dernomen. Dat is iets meer dan de helft van het Gel
zijn zakenreizen die gemaakt worden om een congres,
derse totaal (53,5%). Ten opzichte van 2006 is het
beurs of vergadering te bezoeken of als verkregen in
aantal zakenreizen op de Veluwe en in Gelderland
centive.
afgenomen. Ook in de Achterhoek en de regio Arn hem/Nijmegen is er sprake van een forse afname.
De uitkomsten zijn veelal gemiddeld voor de onder
Het aantal zakenreizen naar Gelderland is in de pe
zoeksjaren 2006 en 2008 weergegeven. Door het steek
riode 2006-2008 met 108.000 afgenomen.
proefkarakter van het onderzoek zijn de uitkomsten desondanks indicatief van aard. Dit geldt met name voor de regio Achterhoek en vooral voor het Rivieren land.
Binnenlandse zakenreizen naar provincie, absoluut x1000, 2008. Noord Holland
788
Gelderland
656
Utrecht
612
Zuid-Holland
545
Noord-Brabant
528
Limburg
433
Overijssel
241
Friesland
235
Groningen
223
Zeeland
171
Drenthe
160
Flevoland
77 0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
Bron: De markt voor binnenlandse zakelijke reizen 2008, NBTC-NIPO Research
45
Binnenlandse zakenreizen toeristengebieden van Gelderland, Gelderland en Nederland, absoluut x 1000 en in % van totaal, gemiddelde 2006/2008.
Regio
absoluut x1000
in %
Veluwe
380
7,8
Achterhoek
75
1,5
Arnhem-Nijmegen
225,5
4,6
Rivierenland
29,5
0,6
Gelderland
710
14,5
Nederland
4.899
100
Bron: Maatwerkrapportage provincie Gelderland NBTC-NIPO Research / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek provincie Gelderland, 2008
Het Gelderse marktaandeel van de binnenlandse
dan het provinciale gemiddelde van 76% en ruim
zakenreizen in Nederland bedraagt gemiddeld over
onder het nationale gemiddelde (88%). De overige
de jaren 2006 en 2008 bijna 15%. De Veluwe neemt
Gelderse regio’s bevinden zich boven het provinci
daarbij ruim de helft voor haar rekening. Het markt
ale gemiddelde.
aandeel van de regio Arnhem/Nijmegen binnen Ne derland bedraagt een kleine 5%. De betekenis van
4.3.3. Aantal nachten zakenreis
binnenlandse zakenreizen in de Achterhoek en het
Bij bijna de helft van de zakenreizen in Nederland
Rivierenland is relatief gering.
blijft men één nacht van huis. Het aandeel van de Veluwe en van Gelderland is iets meer dan de helft.
Gemeenten waar relatief veel zakelijke overnach
Een kwart verblijft voor twee nachten op de Velu
tingen plaatsvinden in Gelderland in 2006 en 2008
we. In de Stadsregio geldt dat voor een op de drie
zijn Arnhem en Apeldoorn met ieder een aandeel
zakenreizen. Het Gelders gemiddelde bevindt zich
van 15% of meer van het Gelderse totaal. Nunspeet,
hier tussenin. Het aandeel 3-4 nachten bedraagt op
Zutphen, Nijmegen en Ede volgen met een aandeel
de Veluwe en in de regio Arnhem/Nijmegen ca.
tussen de 6% en 8%. Tezamen vertegenwoordigen
10%. Er vinden op de Veluwe relatief meer langdu
de hiervoor genoemde gemeenten ruim 60% van de
rige verblijven (5-10 nachten) plaats.
zakelijke markt in Gelderland. Ruim driekwart van de zakenreizigers in Nederland 4.3.2. Individueel of MICE
overnachtte in de periode 2006-2008 in een hotel.
Nationaal hebben ruim 840.000 binnenlandse za
Het gemiddelde van Gelderland en de Achterhoek
kenreizen een MICE-motief in 2008. Dat is 17% van
komt hiermee overeen. De Veluwe scoort iets hoger,
het totaal van de binnenlandse zakenreizen. Gel
terwijl de regio Arnhem/Nijmegen met 71% iets
derland bevindt zich met een gemiddelde van 24%
achter blijft. Bijna tweederde van de hotels waarin
ruim boven het nationale gemiddelde. Arnhem/Nij
de overnachting in Gelderland plaatsvond behoort
megen scoort met 22% net daaronder. Het aandeel
tot een keten. De aanwezigheid van militaire com
op de Veluwe bevindt zich met 25% nog daar boven.
plexen op de Veluwe komt ook duidelijk in de cij fers tot uitdrukking. Ruim 9% van de zakenreizi
Van de zakenreizen op de Veluwe betreft 75% indi viduele zakelijke reizen. Dit aandeel ligt iets lager
46
gers overnacht in een kazerne op de Veluwe.
4.3.4. Aantrekkelijkheid Gelderland zakelijke bijeenkomsten
zich met een aandeel van 14% daar net onder, maar nog boven het provinciale gemiddelde van 11%.
Gelderland komt van alle provincies als meest aan
Omstreeks 10% van de zakenreizen vindt plaats in
trekkelijke provincie naar voren als zakelijke reis
een trainingscentrum. Gelderland scoort hierbij hoog
bestemming. Het betreft hier zowel eendaagse als
met een aandeel van ruim17%. In de regio Arnhem/
meerdaagse georganiseerde bijeenkomsten die geor
Nijmegen en de Achterhoek wordt dit type locatie re
ganiseerd zijn in externe vergaderaccommodaties.
latief vaak gebruikt. Ook vindt nationaal bijna 10%
Ruim zes van de tien zakenreizigers vindt Gelder
van de zakenreizen extern plaats in een ander bedrijf
land een (zeer) aantrekkelijke zakelijke bestemming.
of organisatie. Het aandeel van Gelderland blijft dui
Nijmegen (6e), Arnhem (7e) en Apeldoorn (9e) nemen
delijk achter voor wat betreft deze categorie locaties.
van alle Nederlandse steden een positie net onder de
Alleen de regio Arnhem/Nijmegen komt dicht in de
top in. Maastricht, Amsterdam, Utrecht, Den Bosch
buurt van het nationale gemiddelde.
en Den Haag vormen de top vijf. 4.3.6. Zakenreizen naar branche 4.3.5. Reden zakenreis en type locatie
Landelijk gezien worden de meeste zakenreizen in
De meest voorkomende reden voor een zakenreis in
de periode 2006-2008 gemaakt in de zakelijke dienst
Nederland zijn in 2006-2008 opleiding en training
verlening (16,2%) gevolgd door het openbaar bestuur
(30%), deelname aan vergaderingen (14%), bezoek
en overheidsdiensten (15,0%). In Gelderland zien we
van klanten (11%) en congres, beurs, seminar (10%).
dat het aandeel van de sector openbaar bestuur en
Het meest in het oog springende verschil tussen Gel
overheidsdiensten bijna twee keer zo groot is als nati
derland en Nederland is het hoge aandeel zaken
onaal (27,8%). Ook de gezondheidszorg is ruimer ver
reizen ten behoeve van opleiding en training. Meer
tegenwoordigd in Gelderland (8,6%). De sectoren za
dan de helft van de zakenreizen vinden met dit doel
kelijke dienstverlening (13,4%), industrie (8,4%) en
plaats.
transport (3,4%) zijn relatief minder vertegenwoor digd in vergelijking met het landelijke gemiddelde.
Vergaderingen, congressen, beurzen, seminars, oplei dingen, trainingen en bedrijfsuitjes vertegenwoordi gen 57% van het totaal aantal zakenreizen in Neder
4.3.7. Type omgeving waarin is overnacht
land. Van deze zakenreizen waarbij gebruik gemaakt
Bij bijna drie op de vijf binnenlandse zakenreizen
wordt van een locatie vindt gemiddeld 40% in Ne
in Nederland in 2008 wordt overnacht in een ste
derland extern plaats in een hotel met zaalverhuur/
delijk gebied. Daarentegen wordt in de provincies
vergaderfaciliteiten. Het aandeel van Gelderland zit
Gelderland (63,2%), Friesland (62,1%), Drenthe
daar met 45% nog iets boven. Dit wordt veroorzaakt
(59,4%) en Overijssel (48%) in verhouding vaker
door het hoge aandeel van de Veluwe waar dit in iets
overnacht in een landelijk gebied. In Gelderland
meer dan de helft van de gevallen plaatsvindt. Circa
vinden in de regio’s Veluwe (69,8%) en Achterhoek
19% van de zakenreizen vindt intern in de organisatie
(75,3%) de zakelijke overnachtingen meer in het
plaats. Het Gelderse aandeel bevindt zich hier net on
landelijk gebied plaats. In de regio Arnhem/Nijme
der. In 15% van de gevallen wordt landelijk gebruik
gen is het aantal zakelijke overnachtingen evenre
gemaakt van een congrescentrum. De Veluwe bevindt
dig verdeeld over de beide type omgevingen.
47
4.4. Verblijfsbezoek van buitenlanders; vakanties en zakelijk bezoek
dit is een stijging ten opzichte van 2009, maar wel duidelijk minder dan de topjaren 2003 en 20052007, toen buitenlanders meer dan een miljoen nachten in Gelderland doorbrachten.
De cijfers in deze paragraaf hebben betrekking op
In de periode 2006-2010 had gemiddeld 3,2% van
zowel zakelijke als toeristische verblijfsgasten en
de buitenlandse vakantiegangers in Nederland Gel
zijn afkomstig van de Statistiek Logiesaccommoda
derland als bestemming. In deze periode was 2008
ties van het CBS. De cijfers van 2010 zijn nog niet
een positieve uitschieter met een marktaandeel van
definitief.
3,5%, terwijl het marktaandeel in 2010 met 2,8% achter lijkt te blijven bij voorgaande jaren. Binnen Gelderland zijn met name de Veluwe en Veluwerand
4.4.1. Verblijfsbezoek en aantal
in trek bij de buitenlandse gasten, afgelopen jaren
overnachtingen In 2010 bezochten circa 308.000 buitenlanders Gel
verbleef bijna twee derde van de buitenlandse ver
derland voor een verblijfsbezoek. Dit aantal is verge
blijfsgasten op de Veluwe en Veluwerand.
lijkbaar met 2009, maar ligt duidelijk lager dan het
Hoewel het aantal overnachtingen van buitenlandse
aantal gasten in de periode 2005-2008, toen Gelder
gasten in Gelderland zich in 2010 dus licht positief
land tussen de 350.000 en 370.000 buitenlandse gas
ontwikkelt ten opzichte van 2009, blijft de groei
ten verwelkomde. In totaal brachten de buitenlan
duidelijk achter bij de landelijke groei (+7%) ten op
ders in 2010 889.000 nachten door in Gelderland,
zichte van 2009.
Buitenlandse gasten logiesaccommodaties, Gelderland vs Nederland, 1 januari 2000-2010 (voorlopig cijfer) 15000
15000
500 450
500
12500
400
450 Nederland
Nederland
7500
350 7500
300 250
5000
300 Gelderland
10000
350
400
10000
Gelderland
48
Gelderland 0
50
100
2500 Nederland Nederland
100
150
2500
0
2000
2001
2000 2002
2001 2003
2002 2004
2003 2005
2004 2006
2005 2007
2006 2008
2007
2008
2009
2010
50 2009
200 150
200 5000
250
Gelderland
12500
2010
0
0
Bron: Statistiek Logiesaccommodaties CBS, 2010
4.4.2. Herkomst buitenlandse verblijf bezoekers
uit Groot-Brittannië. Landelijk komt 53% van de bui tenlandse verblijfsgasten uit één van deze landen.
Tweederde van alle buitenlanders die Nederland bezoeken in de periode 2006-2010, bezoekt Noord-
In totaal bezoekt 3,2% van de buitenlandse toeris
en Zuid-Holland. Voor wat betreft het aantal bui
ten in Nederland de provincie Gelderland. De pro
tenlandse gasten staat Gelderland na Noord- en
vincie is relatief populair bij de Duitsers (4,3%),
Zuid-Holland en de drie zuidelijke provincies op
Denen (5,6%), Zweden (4,1%), Zwitsers (3,5%) en
de zesde plaats. Gelderland heeft op Drenthe na het
Belgen (5,6%).
laagste aandeel buitenlandse gasten van alle pro vincies. In de periode 2006-2010 kwam 11,3% van
In 2010 is het aantal Duitse (-4%) en Britse (-11%) va
alle verblijfsgasten in Gelderland uit het buiten
kantiegangers en zakelijke bezoekers naar Gelderland
land (Nederland 36%).
gedaald. Het bezoek vanuit België nam met 11% toe. Landelijke was er vanuit alle drie landen sprake van
Het grootste deel van alle buitenlandse gasten die
een toename van het buitenlands bezoek in 2010. Het
Gelderland bezoeken, komt uit de ons omringende
aantal Britse buitenlandse toeristen nam met 10% toe
landen: 35% uit Duitsland, 19% uit België en 13%
gevolgd door België (7%) en Duitsland (4%).
49
50
5 Een toelichting op deze keuzes is te vinden in het rapport ‘De landelijke R&T standaard, Notitie over bepalen bestedingen en werkgelegenheid in de vrijetijdssector op provinciaal niveau’, dit rapport is te vinden in de bibliotheek op www.gobt .nl en www. gelderland.nl; rubriek kaarten en cijfers > recreatie en vrije tijd.
10
Vrijetijdsactiviteiten in Gelderland
5.1. De landelijke standaard Recreatie en Toerisme in relatie tot vrijetijds activiteiten
land. Afgerond zijn dit meer dan 158 miljoen vrijetijds activiteiten (CVTO, 2008). 5.2.2. Landelijke ontwikkeling dagtoch ten naar leeftijdscategorie
De KennisAs - waar het GOBT en de Provincie Gel
In 2008 werden de meeste dagtochten in Gelderland
derland deel van uitmaken - heeft in 2009 in op
ondernomen door personen in de leeftijdscategorie
dracht van het IPO (Interprovinciaal Overleg) een
45 tot 54 jaar (15,7%). In 2006 lag dit percentage lager
standaard ontwikkeld voor het bepalen van de eco
(14,8%) maar het absolute aantal vrijetijdsactiviteiten
nomische betekenis (bestedingen en werkgelegen
lag hoger. In de leeftijdscategori 18-24 en 45-74 jaar
heid) van de vrijetijdssector. Deze standaard maakt
vinden verhoudingsgewijs meer dagtochten plaats in
zoveel mogelijk gebruik van bestaande landelijke
vergelijking tot het aandeel in de bevolking van de be
bronnen en is er primair op gericht om provincies
treffende leeftijdsklassen.
en regio’s met elkaar te vergelijken. Op basis van een objectieve vergelijking en een aantal criteria (o.a. vergelijkbaarheid, transparan
5.3. Profiel dagbezoekers
tie, betaalbaarheid en beschikbaarheid) is steeds voor de verschillende onderdelen van de vrijetijds
5.3.1. Herkomst
sector - de meest geschikt bron gekozen10.
Bijna 80% (ruim 126,5 miljoen) van de vrijetijdsacti viteiten in Gelderland (2008) wordt ondernomen door inwoners uit de eigen provincie. Van de niet-inwoners
Vrijetijdsactiviteiten van minimaal 2 uur of langer.
11
11
5.2. Uitjes van Nederlanders
Holland, Noord-Brabant en Overijssel. Vooral eigen in woners gaan winkelen, ondernemen waterrecreatieve
5.2.1. Vrijetijdsactiviteiten en
activiteiten en bezoeken evenementen. Inwoners uit
dagtochten
Aantal uitstapjes in Gelderland en Nederland (x 1000) 2006 en 2008
komen de meeste dagbezoekers uit de provincies Zuid-
Nederlanders ondernamen in 2008 ruim 1,4 miljard
de rest van Nederland brengen vooral een bezoek aan
vrijetijdsactiviteiten van 2 uur of langer buiten de ei
attracties, culturele activiteiten en sportwedstrijden in
gen woning. Ruim 11% hiervan vond plaats in Gelder
Gelderland (CVTO, 2008).
Gelderland
Nederland
Marktaandeel Gelderland in Nederland
2006
172.601
1.592.562
10,8%
2008
158.226
1.420.301
11,1% Bron: Continu VrijeTijdsOnderzoek (CVTO), 2006 en 2008
51
Nederlanders die een vrijetijdsactiviteit in Gelderland
5.3.2. Leeftijd en levensfase
ondernemen leggen gemiddeld 22,7 kilometer af. De
Bijna de helft van de Nederlanders die een activiteit in
meeste kilometers worden afgelegd bij het bezoeken
Gelderland onderneemt is 45 jaar of ouder. Veertig pro
van een attractie (29 kilometer) een wellness faciliteit
cent van de bezoekers valt binnen de leeftijdscategorie
(25,1 kilometer), een culturele activiteit (23,7 kilome
13 t/m 44 jaar en 15% is jonger dan 12 jaar. Dit wijkt
ter) of buitenrecreatieve activiteit (23,7 kilometer).
licht af van het landelijk gemiddelde. Gelderland wordt vaker bezocht door recreanten tus
De langste afstand naar een activiteit in Gelderland
sen de 45 en 54 jaar en van 75 jaar of ouder. Het aantal
wordt afgelegd met de auto (49%). Eigen inwoners die
recreanten tussen de 18 en 34 jaar blijft echter achter
een activiteit ondernemen doen dit vooral met de fiets
(CVTO, 2008).
(25%) of te voet (13%) (CVTO, 2008).
Landelijke ontwikkeling totaal aantal dagtochten per leeftijdscategorie in 2006 en 2008 (x 1000)
Dagtochten 2006
Aandeel
Bevolking in % 2006
Dagtochten 2008
Aandeel
Bevolking in % 2008
0-5 jaar
12.304
7,1%
7,4
9.535
6,0%
7,0
6-12 jaar
11.565
6,7%
8,8
13.554
8,6%
8,8
13-17 jaar
8.258
4,8%
6,4
7.774
4,9%
6,4
18-24 jaar
13.879
8,0%
8,1
14.062
8,9%
8,2
25-34 jaar
21.960
12,7%
12,3
17.152
10,8%
11,5
35-44 jaar
25.097
14,5%
15,9
20.969
13,3%
15,5
45-54 jaar
25.535
14,8%
14,4
24.775
15,7%
14,7
55-64 jaar
22.750
13,2%
12,3
23.538
14,9%
12,9
65-74 jaar
22.608
13,1%
8,0
19.346
12,2%
8,2
8.643
5,0%
6,7
7.521
4,8%
6,7
172.601
100%
100
158.226
100%
100
75 jaar en ouder Totaal
Bron: Continu VrijeTijdsOnderzoek (CVTO), 2006 en 2008, CBS
52
Deel van dagbezoekers aan Gelderland dat minder of meer dan 20 kilometer aflegt voor een vrijetijdsactiviteit, 2008 (in procenten).
100% 90% 80% 70% 60% 100% 90% 80% 70% 60%
Meer dan 20 kilometer
50% 40% 30% 20% 10%
50%
Minder dan 20 kilometer 40%
0%
30% 20% Meer dan 20 kilometer Minder dan 20 kilometer
10% 0%
Bron: Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO), 2008
Ruim een kwart van de dagbezoekers in Gelderland is
in de tienerleeftijd en ruim 10% is alleenstaand en jon
afkomstig uit een gezin zonder kinderen waarvan het
ger dan 65 jaar. Hierin wijkt Gelderland licht af van het
gezinshoofd 55 jaar of ouder is, de empty-nesters. Veer
landelijk gemiddelde.
tien procent is afkomstig uit een gezin met kind(eren)
Leeftijdsopbouw binnenlandse dagrecreanten in Gelderland en Nederland in 2008 (in procenten).
Gelderland
Nederland
0 t/m 15
6
6
6 t/m 12
8,6
6,6
13 t/m 17
4,9
4,7
18 t/m 24
8,9
9,6
25 t/m 34
10,8
12,7
35 t/m 44
13,3
13,9
45 t/m 54
15,7
14,3
55 t/m 64
14,9
15,7
65 t/m 74
12,2
12,1
75 en ouder
4,8
4,5
Totaal
100
100 Bron: Continu VrijeTijdsOnderzoek (CVTO), 2008
53
RECRON belevingswerelden. Zij koppelen hier de volgende kleuren aan:
5.3.3. Lifestyle uit Gastvrij Nederland
delen de binnenlandse vakantiegangers en recrean
Er zijn verschillende manieren om doelgroepen
ten in op basis van levensstijl.
te segmenteren. Traditioneel werden doelgroepen
In 2010 is er een koppeling gemaakt tussen de twee
vaak gesegmenteerd op basis van demografische
grootste consumentenonderzoeken op het gebied
kenmerken zoals leeftijd, herkomst en gezinssitua
van vrijetijd in Nederland (CVO en CVTO) en de
tie. Er zijn echter diverse andere manieren ontwik
indeling van RECRON/SmartAgent. Dit levert meer
keld om doelgroepen te onderscheiden, gebaseerd
inzicht op in de consument die de provincie Gel
op sociologische en psychologische kenmerken.
derland bezoekt en in de verschillen tussen de toe
De belevingswerelden van RECRON/SmartAgent
ristische regio’s.
Uitbundig geel
Spontane en sociale groep. Ondernemen actieve, sportieve en gezellige uitstapjes: ‘lekker wandelen en fietsen, even genieten’. Veelal gezinnen.
Gezellig lime
Houdt net als geel ook van gezelligheid en sportiviteit, maar dan wat rustiger activiteiten en ook niet zo lang. Gezin is belangrijk, het budget is vaak wat beperkt.
Rustig groen
Zoekt het herkenbare, vertrouwd. Willen doen waar ze zin in hebben en brengen de vakantie net zo lief thuis door. Vooral iets oudere stellen of alleenstaanden.
Ingetogen aqua
Rustig, ruimdenkend, vooral empty-nesters. Waarderen sportieve mogelijkheden zoals fietsen, wandelen en Nordic Walking.
Ondernemend paars
Willen graag iets nieuws beleven of ontdekken tijdens de vakantie. Zijn op zoek naar een bijzondere ervaring, een tikje wild, maar ook luxe. Voorkeur voor individuele activiteiten boven groepsgebeuren.
Stijlvol luxe blauw
Zelfverzekerde en intelligente groep. Vriendschap en succes in het leven zijn belangrijk. Gaat in zijn vrije tijd het liefst met vrienden op pad om zich te ontspannen in een luxere omgeving of een sportieve activiteit te ondernemen.
Creatief inspirerend rood
Eigenwijze en wat ongeduldige groep, die gaat voor zelfontplooiing en uitdagingen. In de vrije tijd wil deze groep vooral actief bezig zijn en op zoek naar interessante, nog niet ontdekte plekken (SmartAgent, 2011).
Verdeling belevingswerelden van RECRON/ SmartAgent onder bevolking op basis van vrijetijdsCreatief en Inspirerend Rood gedrag, CVTO dagrecreatie. Uitbundig Geel Gezellig Lime Rustig Groen Creatief en Inspirerend Rood Ingetogen Uitbundig Geel Aqua Stijlvol Gezellig Limeen Luxe Blauw Paars RustigOndernemend Groen Ingetogen Aqua Stijlvol en Luxe Blauw Ondernemend Paars
Gelderland
Nederland
Bron: SmartAgent, 2011 Gelderland
54
Nederland
In Gelderland wonen of recreëren voornamelijk Ge
buitenrecreatie, uitgaan en winkelen voor plezier.
zellig Lime (22%) en Uitbundig Gele (19%) recre
Hierin wijkt Gelderland niet af van Nederland.
anten. In verhouding tot het landelijk gemiddelde wonen meer Creatief en Inspirerend rode recrean
De hoeveelheid activiteiten in de categorieën uit
ten in Gelderland (6% t.o.v. 7%). De ondernemend
gaan, cultuur en evenementen blijft relatief achter
paarse en stijlvol en luxe blauwe recreanten zijn in
bij Nederland. Verhoudingsgewijs worden meer
verhouding minder sterk aanwezig (SmartAgent,
activiteiten in de categorie buitenrecreatie onder
2011).
nomen in Gelderland dan gemiddeld in Nederland. In verhouding met het landelijk gemiddelde wordt
5.4. Populaire activiteiten
er in Gelderland vaker gefietst (10% t.o.v. 7%) en gerecreëerd in een gebied niet gelegen aan water
5.4.1. Activiteiten tijdens uitjes
(6% t.o.v. 4%). Hoewel in Gelderland een populai
In 2010 werden in Gelderland ruim 158 miljoen
re activiteit, blijft funshoppen achter bij het lande
vrijetijdsactiviteiten van minimaal 2 uur of langer
lijk gemiddelde. Hetzelfde geldt voor het bezoeken
uitgevoerd (marktaandeel van 11%). De vrijetijds
van een bar/café en uit eten gaan in een restaurant/
activiteiten die het meest worden ondernomen zijn
eetcafé (CVTO, 2008).
Vrijetijdsactiviteiten in Gelderland naar categorie in 2008-2009
Buitenrecreatie 39% Waterrecreatie en -sport 2% Sportwedstrijd bezoeken 1% Wellness/ beauty/ ontspanning 3%
Buitenrecreatie 39% Waterrecreatie en -sport 2% Sportwedstrijd bezoeken 1% Wellness/ beauty/ ontspanning 3% Attracties bezocht 11%
Attracties bezocht 11%
Evenementen bezocht 3%
Evenementen bezocht 3%
Winkelen voor plezier/ funshoppen 14%
Winkelen voor plezier/ funshoppen 14%
Cultuur 6% Uitgaan 21%
Cultuur 6% Uitgaan 21% Bron: Continu Vrijetijds Onderzoek (CVTO), 2008
55
Vrijetijdsactiviteiten in de Gelderse regio’s naar categorie in 2008-2009.
50% 45% 40% 35% 30% 25%
Veluwe
50%
20%
45% Arnhem/Nijmegen 40%
15%
35%
5%
30%
0%
Rivierenland
n aa
ur
tg
tu
Ui
ln el W
Sp o
5%
Cu l
be n de rij st
rtw ed
e on ss/ ts be pa au nn ty in / At g tra ct ie sb ez oc Ev ht en em en te n be zo W ch in ke t le n vo /fu or ns pl ho ez pp ier en
ek zo
-s en tie ea cr re
10%
en
rt po
ie at re ec nr
15%
er
Arnhem/Nijmegen
20%
at
Achterhoek
25%
W
Veluwe
ite
Rivierenland
10%
Bu
Achterhoek
Bron: Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO), 2008
n
ln
de
el
rij
cr
Bu
ea
ite
tie
buitenrecreatie worden het meest ondernomen in de W
ed
n aa
ltu
tg
Ui
aanbod. Dit is duidelijk zichtbaar in de vrijetijdsactivi teiten die daar verhoudingsgewijs meer worden onder nomen dan in de andere regio’s, winkelen voor plezier
vrijetijdsactiviteiten op het gebied van buitenrecreatie
en uitgaan. Tot slot worden in de Achterhoek meer dan
gedaan. Op de Veluwe worden in verhouding tot de
in de andere regio’s (met uitzondering van het Rivie
andere regio’s meer attracties bezocht. Arnhem-Nijme
renland) evenementen bezocht.
Sp
or
worden er in het Rivierenland gemiddeld de meeste W
Top 10 vrijetijdsactiviteiten in Gelderland en het aandeel Gelderland binnen Nederland (x 1000).
tw
at
er
re
st
Gelderse regio’s. In verhouding met de andere regio’s
gen is een stedelijke regio met veel winkel- en horeca Cu
zo
be
nr
en
ec
-s
re
Vrijetijdsactiviteiten die vallen onder de categorie
ur
e on ss/ ts be pa au nn ty in / At g tra ct ie sb ez oc Ev ht en em en te n be zo W ch in ke t le n vo /fu or ns pl ho ez pp ier en
ek
at
po
ie
rt
en
0%
Gelderland
Nederland
1
Wandeling voor plezier
20.823
178.371
Aandeel Gelderland binnen Nederland 11,7%
2
Gewinkeld in binnenstad
18.173
167.212
10,9%
3
Fietstocht voor plezier
15.290
104.208
14,7%
4
Uit eten in restaurant/ eetcafé
11.695
120.927
9,7%
5
Recreëren niet aan water
9.360
56.092
16,7%
6
Bar/ café bezoek
8.609
82.262
10,5%
7
Toertochtjes met de auto
8.089
79.804
10,1%
8
Op terras zitten
6.809
61.205
11.1%
9
Speeltuin
4.084
35.028
11,7%
10
Rommelmarkt/ vlooienmarkt/ zwarte markt
3.912
35.611
11% Bron: Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO), 2008
56
Uit onderstaande figuur komt naar voren dat er meer
5.4.2. Input- outputanalyse aantal acti
activiteiten Gelderland uitgaan dan inkomen (33 mil
viteiten uitstapjes De input- en outputanalyse geeft een overzicht van
joen versus 39 miljoen activiteiten). Inwoners van
de activiteiten die in Gelderland worden onderno
Gelderland ondernamen 132 miljoen vrijetijdsactivi
men en de activiteiten die door inwoners van Gelder
teiten van twee uur of langer in de eigen provincie.
land elders in Nederland of in het buitenland worden
Dit waren vooral activiteiten op het gebied van bui
gedaan. Tevens wordt er inzicht gegeven in het type
tenrecreatie, uitgaan en funshoppen.
activiteiten die Gelderlanders graag binnen de eigen provincie ondernemen en de activiteiten waarvoor het liefst over de provinciegrenzen reist. Vrijetijdsactiviteiten men binnen en buiten Gelderland
Vrijetijdsactiviteiten binnen en buiten Gelderland HATTEM OLDEBROEK
ELBURG
HARDERWIJK
Inwoners Gelderland elders in Nederland of buitenland
HEERDE
39 mln vrijetijdsactiviteiten, meeste activiteiten op het gebied van buitenrecreatie, uitgaan en funshoppen
NUNSPEET EPE
ERMELO
PUTTEN VOORST
NIJKERK APELDOORN
LOCHEM
BARNEVELD
Niet-inwoners van Gelderland in Gelderland
ZUTPHEN BERKELLAND
BRUMMEN
SCHERPENZEEL
33 mln vrijetijdsactiviteiten
EDE BRONCKHORST
ROZENDAAL RHEDEN
DOESBURG OOST GELRE
RENKUM
ARNHEM
WAGENINGEN
ZEVENAAR
WINTERSWIJK
DOETINCHEM
WESTERVOORT
CULEMBORG BUREN
DUIVEN
GELDERMALSEN
MONTFERLAND LINGEWAARD
TIEL
AALTEN
OVERBETUWE
NEDER-BETUWE DRUTEN
OUDE IJSSELSTREEK
RIJNWAARDEN
BEUNINGEN WEST MAAS EN WAAL
LINGEWAAL
NIJMEGEN
NEERIJNEN
UBBERGEN
Inwoners van Gelderland in eigen provincie
WIJCHEN ZALTBOMMEL
GROESBEEK MAASDRIEL
MILLINGEN A/D RIJN
HEUMEN
132 mln vrijetijdsactiviteiten, meeste activiteiten op het gebied van buitenrecreatie, uitgaan en funshoppen. Bron: Continu Vrijetijds Onderzoek ( CVTO ) 2008
57
5.5. Ontwikkeling aanbod voor de populairste activiteiten
5.5.3. Actief in Gelderland Fietsen en wandelen zijn populaire vrijetijdsactivi teiten in Gelderland. Ruim 12% van alle fietstochten in Nederland vindt plaats in Gelderland. Vooral de
5.5.1. Uit eten gaan
Veluwe is een populaire fietsbestemming (49% van
Nederlanders gingen in 2008 ruim 130 miljoen keer
alle fietstochten in Gelderland) gevolgd door Arn
uit eten. Een daling van 12,8% ten opzichte van
hem/Nijmegen (32%) en de Achterhoek (19%). Ten
2006. In Gelderland nam het aantal etentjes met
opzichte van 2006 werden in 2008 minder fietstoch
11,7% af. Dit komt neer op 14,4 miljoen etentjes
ten ondernomen (-8,7%). Landelijk is deze daling
in 2008.
echter sterker (-10,7%). Gelderland is fietsprovincie nummer 2 en wandelprovincie nummer 1 in 2011.
5.5.2. Funshoppen In 2008 werd er in Gelderland ruim 18,6 miljoen
Ruim 11% van alle wandeltochten binnen Nederland
keer gewinkeld in een binnenstad (marktaandeel
worden ondernomen in Gelderland, voornamelijk
11%). Een daling van 10,7% ten opzichte van 2006.
op de Veluwe en Veluwerand en de regio Arnhem/
Deze daling is landelijk eveneens waarneembaar in
Nijmegen. In 2008 werden ruim 20% minder wan
sterkere vorm (-10,9%).
deltochten ondernomen ten opzichte van 2006. In Nederland was deze daling eveneens waarneembaar in lichtere vorm (16,4%).
Aantal uit eten gaan activiteiten in de Gelderse regio’s, Gelderland en Nederland (x 1000), 2006 en 2008.
2006/2007
2008/2009
Veluwe
6.465
5.626
Stijging/ daling 2008 t.o.v. 2006. -13%
Achterhoek
2.801
2.442
-12,8%
Arnhem/Nijmegen
5.780
5.109
-11,6%
Rivierenland
1.348
1.304
-3,3%
Gelderland
16.394
14.481
-11,7%
Nederland
149.055
130.026
-12,8%
Bron: Continu VrijeTijdsOnderzoek (CVTO), 2006 en 2008
Aantal funshopping activiteiten in de Gelderse regio’s, Gelderland en Nederland (x 1000), 2006 en 2008.
2006/2007
2008/2009
Stijging/ daling 2008 t.o.v. 2006.
Veluwe
7.508
6.509
-13%
Achterhoek
3.169
2.955
-6,8%
Arnhem/Nijmegen
8.776
8.059
-8,2%
Rivierenland
1.485
1.170
-21,2%
Gelderland
20.938
18.693
-10,7%
Nederland
196.525
175.172
-10,9%
Bron: Continu VrijeTijdsOnderzoek (CVTO), 2006 en 2008
58
Aantal fietstochten in de Gelderse regio’s, Gelderland en Nederland (x 1000), 2006 en 2008.
2006/2007
2008/2009
Veluwe
5.941
5.563
-6,4%
Achterhoek
2.868
2.456
-14,4%
Arnhem/Nijmegen
4.557
4.131
-9,4%
795
781
-1,8%
Rivierenland
Stijging/ daling 2008 t.o.v. 2006.
Gelderland
14.161
12.931
-8,7%
Nederland
118.313
105.637
-10,7%
Bron: Continu VrijeTijdsOnderzoek (CVTO), 2006 en 2008
Aantal wandeltochten in de Gelderse regio’s, Gelderland en Nederland (x 1000), 2006 en 2008.
2006/2007
2008/2009
Stijging/ daling 2008 t.o.v. 2006.
Veluwe
8.272
6.565
-20,6%
Achterhoek
3.284
2.745
-16,4%
Arnhem/Nijmegen
6.297
5.082
-19,3%
Rivierenland
1.881
1.356
-27,9%
Gelderland
19.734
15.748
-20,2%
Nederland
170.128
142.220
-16,4%
Bron: Continu VrijeTijdsOnderzoek (CVTO), 2006 en 2008
59
5.5.4. Bezoek natuur Groen is een belangrijke voorwaarde voor het on dernemen van wandeltochten, fietstochten en re creëren (park, bos e.d.) in het algemeen. Wandeltochten worden bij voorkeur ondernomen in de eigen wijk (31%), bosgebied (21%) en het centrum van een stad of dorp (15%). Fietsen wordt voornamelijk gedaan in een landelijk (overwegend agrarisch) gebied, in het centrum van een stad of dorp (20%) of in de eigen wijk (19%). Wandelaars geven de voorkeur aan het bos. De gegevens zijn niet beschikbaar op Gelders niveau.
Omgeving (in Nederland) waarin men voornamelijk wandelt, fietst en op andere manieren recreëert (meerdere antwoorden mogelijk (in procenten) 2008 op basis van activiteiten vanaf 1 uur
Wandelen
Fietsen
Recreëren niet aan het water (park, bos e.d.)
Recreëren aan het water (zee, meer, rivier, plas e.d.)
Eigen wijk
31*
19*
18*
7*
Op of aan zee
4*
2*
2*
32*
Op of aan het water/ rivier/ plas/ meer
4*
4*
4*
34*
Landelijk/ overwegend agrarisch gebied
14*
34*
10*
6* 14*
Recreatiegebied (buiten de bebouwde kom)
5*
7
7
Natte natuurgebied
1
2
1
2
Duingebied
3
4
2*
5*
Bosgebied
21
16*
37*
3*
Heidegebied/ stuifzandgebied
3
3*
4*
1*
Centrum stad/ dorp
15
20*
6*
6*
Stadspark
9*
3*
10*
4*
Andere omgeving
11*
16*
14*
4*
Bron: Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO), 2008 *Percentage is significant afwijkend van de overige categorieën (95 % betrouwbaar)
60
5.5.5. Bezoek attractieparken, dieren
De mate waarin eigen inwoners en dagbezoekers
tuinen, musea en evenementen
in de provincie Gelderland een bepaalde activiteit
In de top-20 van best bezochte dagattracties in Ne
ondernemen hangt samen met het aanbod. Gelder
derland staan twee Gelderse attracties, Burgers’
land beschikt over veel dierenparken, dit vertaalt
Zoo (plaats 5) en het Dolfinarium (plaats 17). Beide
zich naar een groot marktaandeel dierentuinbezoek
attracties staan al jaren in de top-20.
(17%) (CVTO, 2008) ten opzichte van 11% voor alle activiteiten.
Dierentuin Burgers‘ Zoo in Arnhem is de best be zochte Gelderse attractie in 2010 (1.470.000 be
De Nijmeegse Vierdaagse is het best bezochte Gel
zoekers). In de top 3 staan verder het Dolfinarium
derse en Nederlandse evenement met ruim 1,4
(780.000 bezoekers) en Koningin Juliana Toren
miljoen bezoekers in 2010. In de top 3 van best
(450.000 bezoekers).
bezochte evenementen in Gelderland staan verder het World Statues Festival (200.000 bezoekers) en Appelpop (170.000 bezoekers).
Top-10 bezoekersaantallen attractieparken12 , dierentuinen en musea in Gelderland 2010. Inclusief Nationaal Park de Hoge Veluwe
12
1
Naam
Plaats
2006
2007
2008
2009
2010
Burgers‘ Zoo
Arnhem
1.465.000
1.505.000
1.520.000
1.525.000
1.470.000
2
Dolfinarium
Harderwijk
808.000
720.000
765.000
750.000
780.000
3
Het Nationale Park de Hoge Veluwe
Otterlo/ Hoenderloo
527.205
527.394
501.055
518.580
505.000
4
Koningin Juliana Toren
Apeldoorn
450.000
450.000
450.000
450.000
450.000
5
Het Nederlands Openluchtmuseum
Arnhem
393.000
453.845
450.735
461.000
437.000
6
Apenheul
Apeldoorn
385.000
395.000
400.000
364.000
395.000
7
Paleis het Loo Nationaal Museum
Apeldoorn
360.000
316.678
320.000
355.000
323.083
8
Rijksmuseum Kröller-Müller
Otterlo/ Hoenderloo
275.116
263.281
252.261
258.000
280.716
9
Museonder
Otterlo
222.558
220.702
198.679
203.118
194.882
10
Dierenpark Wissel
Epe
170.000
150.000
160.000
155.000
140.000
Bron: Gelders Overijssel Bureau voor Toerisme (GOBT), 2011
Marktaandeel van Gelderland in Nederland in 2008 (in procenten afgerond).
Marktaandeel Gelderland van vrijetijdsactiviteiten Pretpark/ attractiepark
12%
Dierenpark/ vogelpark/ zeeaquarium
17%
Museum/ oudheidkamer
10%
Totaal vrijetijdsactiviteiten
11%
Bron: Continu Vrijetijds Onderzoek (CVTO), 2008
61
Top 10 bezoekersaantallen evenementen in Gelderland 2010
2006
2007
2008
2009
2010
1.300.000
1.400.000
1.308.000
1.337.000
1.419.000
Arnhem
350.000
350.000
300.000
300.000
200.000
Appelpop
Tiel
90.000
-
160.000
170.000
170.000
Heideweek
Ede
-
-
150.000
150.000
158.300
5
Zwarte Cross
Lichtenvoorde
80.000
93.000
100.000
132.000
148.000
6
Bevrijdingsfestival
Wageningen
85.000
95.000
100.000
80.000
120.000
7
Rio aan de Rijn
Arnhem
100.000
100.000
100.000
120.000
120.000
8
Oogst-Fruitcorso
Tiel
140.000
150.000
90.000
100.000
115.000
9
Binnenste Buiten
Doesburg
120.000
120.000
110.000
117.000
115.000
10
Bokbierdag
Zutphen
125.000
125.000
125.000
100.000
110.000
Naam
Plaats
1
Vierdaagse feesten
Nijmegen
2
World Statues Festival
3 4
Bron: Gelders Overijssel Bureau voor Toerisme (GOBT), 2011
5.6. Recreatiemobiliteit
worden dus ondernomen binnen een straal van 20
Met de auto wordt gemiddeld de langste afstand naar
kilometer vanaf de eigen woning. (CVTO, 2008).
een vrijetijdsactiviteit afgelegd (46%) in Gelderland. Daarnaast komen veel bezoekers met de fiets (25%) of
Jaarlijks leggen Nederlanders meer dan 185 miljard
te voet (13%). In verhouding tot het landelijk gemid
kilometer af in Nederland.
delde bezoeken recreanten vaker een activiteit per
Nederlanders maken op jaarbasis 6,6 miljard ver
fiets (Gelderland 25% t.o.v. Nederland 20%).
plaatsingen in de vrije tijd (inclusief wandelen en fietsen). Nederlanders leggen gemiddeld ruim 150
Tweeënveertig procent van de dagbezoekers in Gel
uur en ruim 5.000 kilometer af per jaar. Recreatie is
derland legt tussen de 0 en 5 kilometer af om bij een
de op één na belangrijkste reden voor vrijetijdsmo
activiteit te komen. Landelijk ligt dit aandeel op 40%.
biliteit. Hierbij gaat het voornamelijk om openlucht
Vijftien procent van de dagbezoekers legt tussen de
activiteiten zoals wandelen, fietsen, recreatieve auto
11 en 20 kilometer af. Bijna 60% van de activiteiten
ritjes en uitstapjes naar pretparken en dierentuinen (Kenniscentrum Recreatie, 2008).
62
6
Economische betekenis vrijetijdseconomie in Gelderland
6.1. Bestedingen In 2009 is een landelijke standaard ontwikkeld voor de berekening van de economische betekenis van de vrijetijdssector. Deze landelijke standaard gaat uit van twee uitgangspunten, namelijk de be paling van de economische betekenis aan de hand van de bestedingen en aan de hand van de werkge legenheid. 6.1.1. Totale bestedingen in de vrije tijdssector (landelijke standaard) Vrijetijdsactiviteiten in Nederland kunnen onder verdeeld worden in toeristische vakanties, vaste standplaatsvakanties en uitstapjes van minimaal twee uur. Daarnaast gaat de standaard in op het zakelijk verblijfsbezoek, omdat
het raakvlakken
heeft met de vrijetijdssector, bijvoorbeeld door het gebruik van dezelfde accommodaties. Onderstaande tabel geeft een totaaloverzicht van de bestedingen tijdens vrijetijdsactiviteiten en za kelijk verblijfsbezoek in Gelderland en het markt aandeel van Gelderland. Daarnaast staat er achter ieder onderdeel een verwijzing naar de paragraaf waar uitgebreidere informatie te vinden is.
Totale bestedingen in de vrijetijdssector Over bestedingen tijdens vaste standplaats vakanties (buitenlanders), uitstapjes (buitenlanders), zakelijk verblijfsbezoek (buitenlanders) en zakelijk dagbezoek zijn geen gegevens beschikbaar.
13
Vrijetijdsactiviteiten en zakelijk bezoek13
Bestedingen (x mln)
Paragraaf
Jaar
Bron
Toeristische vakanties van Nederlanders
360
6.1.2.
2010
CVO
Vakanties en zakelijk bezoek van buitenlanders
78
6.1.4.
2009
SIT/SLA
Vaste standplaats van Nederlanders
53
6.1.2.
2010
CVO
Uitstapjes van Nederlanders
2500
6.1.5.
2008
CVTO
Zakelijk verblijfsbezoek van Nederlanders
178
6.1.3
2006-2008
CZO
Bron: De landelijke R&Tstandaard, 2009
63
6.1.2. Bestedingen door binnenlandse
per persoon per dag 23,65 euro uit. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 2006 (3%). In de tussenlig
vakantiegangers In 2010 gaven Nederlandse vakantiegangers ruim
gende jaren (2007 t/m 2009) werd er echter meer per
412,4 miljoen euro uit tijdens alle vakanties in Gel
persoon per dag uitgegeven.
derland. Een lichte daling ten opzichte van 2006. Van dit bedrag komt circa 13% (52,7 miljoen) voor reke
De bestedingen per persoon per dag verschillen
ning van de vakantieganger die verblijft op een vaste
slechts licht tussen de Gelderse regio’s. De gemid
standplaats. In 2006 lag dit aandeel hoger (15%).
delde besteding per persoon per dag tijdens binnen landse toeristische vakanties in de afgelopen 5 jaar
Een binnenlandse toeristische vakantieganger gaf in
ligt iets boven de 25 euro (CVO, 2010).
2010 tijdens een vakantie in Gelderland gemiddeld
Miljoen €
Miljoen €
Ontwikkeling bestedingen tijdens binnenlandse vakanties in Gelderland 2006-2010 (x mln euro).
500 450 400 350 300 250
Vaste standplaatshouders Toeristische vakanties Vaste standplaatshouders Toeristische vakanties
200 150 100
500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2009
2008
2010
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), jaarrapportages 2010, 2010.
0 2006
Ontwikkeling bestedingen tijdens binnenlandse vakanties in Gelderland 2006-2010 (x mln euro).
2007
2006
50
2007
2008
2009
2010
x miljoen E
2006
2007
2008
2009
2010
Binnenlandse vakanties
415.4
449.0
431.1
448.3
412.5
Toeristische vakanties
353.8
372.0
360.0
391.8
359.7
Vaste standplaatshouders
61.6
77.0
71.0
56.5
52.7
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), jaarrapportages 2006-2010, 2010.
64
Bestedingen per persoon per dag tijdens binnenlandse toeristische vakanties in Gelderland 2006-2010 (in euro’s).
€ 28,40
€ 30,00
€ 27,30
€ 26,60
€ 25,00
€ 23,65
€ 25,00 23,65 wijkt af van reguliere CVO cijfers 2010 (25,70) (i.v.m. foutieve onherstelbare berekening in het CVO).
14
14
€ 20,00 € 15,00 € 10,00 € 5,00 € 0,00 2006
2007
2008
2009
2010
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), 2010
Bestedingen per persoon per dag tijdens binnenlandse toeristische vakanties in Gelderland, in de Gelderse toeristengebieden, Gelderland en Nederland in 2010 (in euro’s)
€ 35,00 € 30,00
€ 29,30
€ 23,65
€ 25,00
€ 24,30
€ 25,10
€ 25,60
€ 19,60
€ 20,00 € 15,00 € 10,00 € 5,00 € 0,00
Nederland
Gelderland
Veluwe
Achterhoek
Arnhem/ Nijmegen
Rivierenland
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), 2010
65
6.1.3. Bestedingen tijdens zakelijk
euro per persoon besteed. De gemiddelde beste dingen tijdens een zakenreis variëren nogal per
bezoek In paragraaf 4.3. is de omvang van de zakelijke
provincie zoals we hiervoor zagen. In Gelderland
reismarkt weergegeven in aantallen ondernomen
wordt gemiddeld € 327 uitgegeven per zakenreis.
zakenreizen. In deze paragraaf worden de daar bij behorende bestedingen weergegeven. De bin
De gemiddelde bestedingen per zakenreis bevinden
nenlandse zakelijke markt vertegenwoordigt een
zich op de Veluwe in de periode 2006-2008 onge
waarde van bijna 1,34 miljard euro in Nederland
veer op het landelijke gemiddelde. De overige Gel
in 2008. De MICE–markt heeft nationaal dan een
derse regio’s blijven hierbij achter.
economische waarde van bijna 222 miljoen. 6.1.4. Bestedingen door buitenlandse De gemiddelde bestedingen tijdens een zakenreis
verblijfsgasten
variëren nogal per provincie. Zo wordt in 2008 in
In 2009 gaven buitenlandse verblijfsgasten naar
Noord Holland € 292 per zakenreis uitgegeven, in
schatting ruim 78 miljoen euro uit in Gelderland.
Gelderland € 327, in Utrecht € 271 en in Zuid Hol
In de voorbereiding op een vakantie of zakelijk be
land € 302. In Flevoland worden de minste kosten
zoek wordt ruim 42 miljoen euro uitgegeven. Het
voor een zakelijke reis gemaakt (€ 119), gevolgd
merendeel van de bestedingen van buitenlandse
door Groningen (€ 153) en Drenthe (€ 189). De bin
gasten komt voor rekening van gasten uit de ons
nenlandse zakelijke markt in Gelderland vertegen
omringende landen (Duitsland, België en Groot-
woordigt een waarde van 178 miljoen euro gemid
Brittannië)14 . In 2009 gaven Duitsers gemiddeld 67
deld over 2006 en 2008. Ruim 60% hiervan wordt
euro per persoon per dag uit tijdens een vakantie
op de Veluwe besteed. De Stadsregio neemt bijna
in Nederland. Britten 194 euro en Belgen 90 euro
30% van het Gelderse totaal voor haar rekening.
(NBTC, 2010). Of de bestedingen per persoon per dag in Gelderland hiervan afwijken is niet bekend.
Tijdens een zakenreis wordt er gemiddeld in Ne derland in het laatste onderzoekjaar (2008) 270
Binnenlandse zakenreizen, gemiddelde bestedingen per persoon per zakenreis en totale bestedingen zakenreizen in toeristengebieden van Gelderland, Gelderland en Nederland gemiddelde 2006/2008
Regio/Jaar
aantal zakenreizen x 1000
gemiddelde besteding per persoon per zakenreis x 1 euro
totale bestedingen zakenreizen x miljoen euro
2006/2008
2006/2008
2006/2008
Veluwe
380
285
108,3
Achterhoek
75
165
12,4
Arnhem-Nijmegen
225,5
228
51,5
Rivierenland
29,5
171
5
Gelderland
710
251
178
Nederland
4.899
287
1.405
Bron: Continu Vakantieonderzoek (CVO), jaarrapportages 2006-2010, 2010.
66
Bestedingen van buitenlandse Accommodatie 34% gasten in Nederland naar categorie in 2009 (in procenten) Eten en drinken 28%
Accommodatie 34% Eten en drinken 28%
Winkelen/souvenirs 18%
Winkelen/souvenirs 18%
Vervoer binnen Nederland 9%
Vervoer binnen Nederland 9%
Excursies en toegangskaartjes 6%
Excursies en toegangskaartjes 6%
Beurs/congres 1%
Beurs/congres 1%
Overige uitgaven 4%
Overige uitgaven 4%
Bron: Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC), 2010
6.1.5. Bestedingen tijdens uitstapjes
buitenrecreatie en watersport wordt het minst be
Jaarlijks wordt er in Gelderland ruim 2,5 miljard
steed (CVTO, 2008).
euro besteed tijdens dagtochten of vrijetijdsactivi Volgens R&T standaard. Activiteiten van minimaal 2 uur of langer.
15
teiten15. Het grootste deel daarvan wordt uitgege
De totale uitgaven per dagtocht per persoon door
ven tijdens het winkelen (40%), uitgaan (26%) en
Duitsers in Gelderland bedraagt € 77,16. Tussen
het bezoek aan een evenement (9%).
juni 2010 en juni 2011 werd er bijna 350 miljoen euro besteed door Duitse dag bezoekers in Nederland
Besteding per persoon per activiteit in Nederland (exclusief vervoerskosten, abonnement, contributie e.d.).
Gemiddeld besteden Nederlanders 16 euro per
(NBTC, Monitor inkomend dagbezoek vanuit Duits
vrijetijdsactiviteit per persoon in Gelderland. De
land 2010/2011, juli 2011). Het betreft hier in totaal
besteding is afhankelijk van de activiteit. Tijdens
4,46 miljoen dagtochten ondernomen in Gelderland
Activiteit Buitenrecreatie
Bedrag in euro’s (afgerond) 3
Waterrecreatie en -sport
3
Sportwedstrijd bezoeken
11
Wellness/ beauty/ ontspanning
32
Attracties bezocht
7
Evenementen bezocht
25
Winkelen voor plezier/ funshoppen
48
Cultuur
13
Uitgaan
20
Gemiddeld
16 Bron: Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO), 2008
67
teiten. Gemiddeld werd er door Gelderlanders in de
6.1.6. Input- outputanalyse bestedin
eigen provincie €13,33 per persoon betaald per ac
gen uitstapjes Uit onderstaande figuur valt af te lezen dat er meer
tiviteit. Buiten de eigen provincie geven Gelderlan
geld Gelderland uitvloeit dan instroomt. Niet-inwo
ders fors meer uit per persoon per activiteit (€20,44).
ners van Gelderland besteden 645 miljoen euro aan
Niet inwoners van Gelderland besteden per persoon
vrijetijdsactiviteiten in Gelderland. Inwoners van
per activiteit €19,33 in Gelderland. Inwoners van
Gelderland gaven echter elders in Nederland of in
Gelderland besteden zowel buiten als binnen de ei
het buitenland 797 miljoen euro uit aan vrijetijdsac
gen provincie het meeste geld aan funshoppen, uit
tiviteiten. Door eigen inwoners werd in Gelderland
gaan en buitenrecreatie.
1,7 miljard euro aan besteed tijdens vrijetijdsactivi
Bestedingen tijdens vrijetijdsactiviteiten binnen en buiten Gelderland Bestedingen tijdens vrijetijdsactiviteiten binnen en buiten Gelderland HATTEM OLDEBROEK
ELBURG
HARDERWIJK
Inwoners Gelderland elders in Nederland of buitenland
HEERDE
797 mln € aan bestedingen € 20,44 p.p. per activiteit
NUNSPEET EPE
ERMELO
PUTTEN VOORST
NIJKERK APELDOORN
LOCHEM
BARNEVELD
Niet-inwoners van Gelderland in Gelderland
ZUTPHEN BERKELLAND
BRUMMEN
SCHERPENZEEL EDE
645 mln € aan bestedingen € 19,33 p.p. per activiteit
BRONCKHORST
ROZENDAAL RHEDEN
DOESBURG OOST GELRE
RENKUM WAGENINGEN
ZEVENAAR
BUREN
DUIVEN MONTFERLAND LINGEWAARD
TIEL
DRUTEN BEUNINGEN
WEST MAAS EN WAAL
LINGEWAAL
NIJMEGEN
NEERIJNEN
UBBERGEN
OUDE IJSSELSTREEK
RIJNWAARDEN MILLINGEN A/D RIJN
Inwoners van Gelderland in eigen provincie
WIJCHEN ZALTBOMMEL
GROESBEEK MAASDRIEL
AALTEN
OVERBETUWE
NEDER-BETUWE
WINTERSWIJK
DOETINCHEM
WESTERVOORT
CULEMBORG
GELDERMALSEN
ARNHEM
HEUMEN
1,7 miljard € aan bestedingen € 13,33 p.p per activiteit Bron: Continu Vrijetijds Onderzoek ( CVTO ) 2008
68
6.2. Werkgelegenheid
plaatsen in Gelderland zijn 56.900 banen gelieerd aan de vrijetijdseconomie. In procenten van de totale
Een aantal branches die samenhangen met de vrijetijdssector zijn hierbij niet integraal toegerekend aan de toeristischrecreatieve sector maar ten dele. Hiertoe zijn wegingsfactoren toegepast.
16
De landelijke afbakening van de vrijetijdssector is
werkgelegenheid is dat 5,8%. Dit is vergelijkbaar met
daarbij in een aantal groepen onderverdeeld16, na
de sectoren openbaar bestuur (5,4%), groothandel
melijk:
(5,9%) en bijna net zo groot als de sectoren bouw
• logiesverstrekking
nijverheid (6,5%), vervoer opslag en communicatie
• horeca
(6,8%) en onderwijs (6,8%). Het aandeel van de vrije
• detail- en groothandel
tijdssector binnen de totale werkgelegenheid is de
• vervoer
afgelopen jaren gestegen van 5,5% in 2000, 5,7% in
• cultuur, recreatie en amusement
2006 tot 5,8% in 2010.
• sport
Als we kijken naar de verdeling van de werkgelegen
• overig.
heid naar de hiervoor genoemde deelcategorieën zien
Hierna wordt ingegaan op de omvang, ontwikke
we dat 68% van de werkgelegenheid in Gelderland
ling en structuur van de werkgelegenheid. Op de
van de sector recreatie en toerisme is vertegenwoor
vestigingenstructuur is in paragraaf 3.5 ingegaan.
digd in de categorie horeca en logiesverstrekking. De categorieën cultuur, recreatie en amusement (11%),
Werkgelegenheid vrijetijds economie Gelderland, 2006-2010.
6.2.1. Werkgelegenheid in Gelderland
vervoer (7%), sport (6%), detailhandel (4%) en overig
In toenemende mate wordt de toeristisch-recreatieve
(6%) vertegenwoordigen het resterende deel.
sector als een economische pijler van betekenis ge
De sector heeft zich de afgelopen tien jaar gunsti
zien. Deze sector levert een substantiële bijdrage aan
ger ontwikkeld ten opzichte van de totale Gelderse
de werkgelegenheid. Ca. één op de zeventien arbeids
werkgelegenheid. Op dit moment groeit de werkge
plaatsen hangt in Gelderland samen met de sector
legenheid in de toeristische sector nog steeds harder
recreatie en toerisme. Van het totaal aantal arbeids
dan de totale werkgelegenheid, maar het verschil is
58.000 57.000
56.760
56.720
2008
2009
56.910
56.000 54.790
55.000 54.000 53.000
52.860
52.000 51.000 50.000
2006
2007
2010
Bron: Provinciale Werkgelegenheidsenquête, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland
69
niet meer zo groot als voorheen. Het verschil met de
en lager opgeleiden en heeft de sector betekenis
groei van de totale werkgelegenheidsontwikkeling
voor natuur en cultuur(historisch) behoud.
bedraagt dus gemiddeld 0,6 procent-punt per jaar. 6.2.2. Werkgelegenheid in de Gelderse
Ook in de periode 2006-2010 was de groei van de
regio’s
werkgelegenheid binnen de sector recreatie en toe risme (+1,9%) hoger dan de gemiddelde groei van
De regio’s Veluwe en Arnhem/Nijmegen nemen ieder
de totale werkgelegenheid (+1,1%). In deze periode
ruim 35% van de banen in de vrijetijdssector voor
was de groei van zowel recreatie en toerisme als de
haar rekening. In de Achterhoek is bijna eenvijfde
totale werkgelegenheid tevens iets hoger dan in de
deel (18%) van het Gelderse totaal te vinden, terwijl
periode 2000-2010. In 2010 is er overigens ten op
het Rivierenland ca. eentiende deel voor haar reke
zichte van 2009 sprake van een lichte toename van
ning neemt. Het aandeel van de werkgelegenheid in
de werkgelegenheid in de vrijetijdssector met 200
de vrijetijdssector binnen de totale werkgelegenheid
arbeidsplaatsen, de totale werkgelegenheid is in
loopt tussen de regio’s Veluwe, Achterhoek en Arn
deze periode met 4.650 banen afgenomen (-0,5%).
hem/Nijmegen niet fors uiteen en varieert tussen de 5,9% en 6,1%. Het aandeel in het Rivierenland blijft
De sector levert dus een substantiële bijdrage aan de
met 4,7% wel duidelijk achter ten opzichte van het
werkgelegenheid en zorgt er ook voor dat een gebied
Gelderse gemiddelde.
aantrekkelijk is om in te wonen en te werken. Het
Werkgelegenheid in de sector recreatie en toerisme in vergelijking met het algemeen totaal, toeristengebieden van Gelderland, Gelderland en Nederland, 2010 en gemiddelde jaarlijkse groei 2006/2010.
vrijetijdsaanbod bepaalt mede de aantrekkelijkheid
De gemiddelde jaarlijkse groei van de toeristisch-recre
van een gebied. In sommige gemeenten zorgt het
atieve werkgelegenheid loopt voor een aantal regio’s
toerisme ervoor dat voorzieningen, zoals een super
niet sterk uiteen in de afgelopen periode. De gemiddel
markt, kunnen blijven bestaan. Verder zijn toerisme
de jaarlijkse groei in de regio’s Achterhoek en Arnhem/
en recreatie belangrijk voor een gezonde samenle
Nijmegen komt overeen met het nationale gemiddelde.
ving. Mensen hebben in deze drukke tijden tijd no
Op de Veluwe ligt de groei van de werkgelegenheid
dig om te ontspannen, om letterlijk te recreëren. Ook
binnen toerisme en recreatie boven het gemiddelde
is de vrijetijdssector belangrijk voor schoolverlaters
van Gelderland en Nederland, terwijl de ontwikkeling
werkgelegenheid R&T 2010 Regio
banen (x1000)
aandeel R&T in % totaal
gemiddelde procentuele jaarlijkse werkgelegenheidsgroei 2006/2010 R&T %
algemeen totaal %
Veluwe
20,4
6,0
2,3
0,9
Achterhoek
10,4
5,9
1,8
0,8
Arnhem-Nijmegen
20,7
6,1
1,8
1,3
Rivierenland
5,4
4,7
0,6
1,6
Gelderland
56,9
5,8
1,9
1,1
Nederland
486,1
6,1
1,8
1,2
Bron: Provinciale Werkgelegenheidsenquête, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland, 2011
70
van de totale werkgelegenheid in deze regio juist wat
werkgelegenheid in het Rivierenland. Het verschil met
achterbleef ten opzichte van Gelderland totaal.
de groei van de vrijetijdssector ten opzichte van de totale werkgelegenheidsontwikkeling is op de Veluwe
Voor het Rivierenland geldt het tegenovergestelde. De
het grootst, gevolgd door de Achterhoek en de regio
groei van de werkgelegenheid in de vrijetijdssector
Arnhem-Nijmegen. Van het totaal aantal banen in toe
blijft achter ten opzichte van het gemiddelde voor Gel
risme en recreatie in Nederland is 11,7% te vinden in
derland en ook ten opzichte van de groei van de totale
Gelderland.
71
de totale werkgelegenheid verschilt nogal tussen de
6.2.3. Werkgelegenheid op gemeente
Gelderse gemeenten. In delen van de regio’s Nijme
lijk niveau In het kaartoverzicht is een intra provinciale bench
gen (Groesbeek, Heumen, Millingen aan de Rijn en
mark van het aandeel van de werkgelegenheid in
Ubbergen), de Noordwest Veluwe (Harderwijk, Hat
de vrijetijdseconomie voor de gemeenten van Gel
tem, Nunspeet en Putten) en in de West Achterhoek
derland voor 2010 weergegeven. Het aandeel van
(Bronckhorst, Doesburg en Montferland) is het aan
de werkgelegenheid in de vrijetijdssector binnen
deel hoog.
Werkgelegenheid recreatie en toerisme in % van de totale werkgelegenheid, 2010
Werkgelegenheid recreatie en toerisme in % van de totale werkgelegenheid, 2010 LEGENDA HATTEM
Aandeel in %
OLDEBROEK
2.0 - 4.5
ELBURG
HEERDE
4.5 - 5.5 5.5 - 6.5 HARDERWIJK
6.5 - 8
NUNSPEET EPE
-
>8 ERMELO
Gelders gemiddelde: 5.8 PUTTEN
VOORST
NIJKERK APELDOORN
LOCHEM
BARNEVELD ZUTPHEN BERKELLAND
BRUMMEN
SCHERPENZEEL EDE
BRONCKHORST
ROZENDAAL RHEDEN
DOESBURG OOST GELRE
RENKUM WAGENINGEN
ARNHEM
BUREN
DUIVEN MONTFERLAND LINGEWAARD
TIEL
AALTEN
OVERBETUWE
NEDER-BETUWE DRUTEN
WINTERSWIJK
DOETINCHEM
WESTERVOORT
CULEMBORG
GELDERMALSEN
ZEVENAAR
OUDE IJSSELSTREEK
RIJNWAARDEN
BEUNINGEN LINGEWAAL
NEERIJNEN
WEST MAAS EN WAAL
NIJMEGEN WIJCHEN
MILLINGEN A/D RIJN
GROESBEEK
ZALTBOMMEL MAASDRIEL
UBBERGEN
HEUMEN
Bron: PWE Gelderland/Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland 2011
72
7
Kennis geeft toekomst
7.1. Provincie Gelderland
De provincie participeert in het Continu Vakantie Onderzoek (CVO), het Continu Vrije Tijds Onder
Recreatie en toerisme zijn economisch gezien van gro
zoek (CVTO) en het Continu Zakenreizen Onder
te betekenis voor de provincie Gelderland. Ongeveer
zoek (CZO) ten behoeve van ontwikkeling en uit
één op de zeventien Gelderse arbeidsplaatsen hangt
voering van toeristisch beleid voor Gelderland.
samen met de sector toerisme en recreatie. Op de site
Deze onderzoeken bevatten informatie over (ont
van de provincie Gelderland www.gelderland.nl is
wikkelingen in) het vakantiegedrag, het vrijetijds
uitgebreide informatie beschikbaar met betrekking tot
gedrag en het zakelijk reisgedrag.
recreatie en toerisme, waaronder de beleidsnota’s. Via het trefwoord ‘vrije tijd’ op de startpagina kunt u di
Voor meer informatie kunt u terecht bij:
verse rapporten downloaden en komt u terecht bij de
Provincie Gelderland
cijfers en informatie over recreatie en toerisme.
Bureau Economisch Onderzoek T.a.v. A. (Alfons) Bloemberg
Daarnaast is bij het Bureau Economisch Onderzoek
Prinsenhof 3 (bezoekadres)
van de provincie Gelderland veel (digitale) infor
Postbus 9090 , 6800 GX Arnhem
matie beschikbaar over de (sociaal) economische
Tel. 026 3599168, fax 026 3599480
ontwikkelingen in Gelderland en de stand van za
E-mail:
[email protected]
ken met betrekking tot de werkgelegenheid (Provin
Website: www.gelderland.nl
ciale Werkgelegenheids Enquête). De statistische arbeidsmarktgegevens van alle Gelderse gemeenten en regio’s zijn in de Arbeidsmarktmonitor Gelder
7.2. Overige organisaties
land bij elkaar gebracht. Verder wordt de recente economische ontwikkeling geschetst in het actuele
Hierna volgt een opsomming (op alfabetische volg
conjunctuurbeeld (econometer). De toekomstver
orde) van andere organisaties die beschikken over
wachtingen worden in de provinciaal economische
informatie met betrekking tot toerisme en recreatie.
verkenning weergegeven. In het digitaal statistisch zakboek zijn de belangrijkste kengetallen van alle
Bedrijfschap Horeca en Catering
Gelderse gemeenten bij elkaar gebracht. Hier treft u
Het bedrijfschap Horeca en Catering is een kennis-
ook werkgelegenheidsinformatie van de vrijetijds
en innovatiecentrum van de horeca, de catering en
sector aan. De website Feiten en Cijfers Gelderland
de horeca in de recreatiesector. Alles wat er te weten
geeft een beeld van het economisch potentieel van
valt over deze bedrijfstak en de relevante omgeving
Gelderland. Al deze informatie en meer, vindt u via
is bij of via het bedrijfschap te vinden. Op de site
de rubriek kaarten en cijfers - economie en werk
vindt u ook feiten en cijfers over de verschillende
op gelderland.nl en op het portal www.gelderse-
werkvelden. www.bedr-horeca.nl
economie.nl
73
Centraal Bureau voor Statistiek (CBS)
personeel, techniek, marketing en communicatie,
Het CBS heeft als kerntaak het verzamelen, bewer
fiscaal en financieel, milieu en veiligheid.
ken en publiceren van statistieken ten behoeve van praktijk, beleid en wetenschap. Op de site van het
RECRON, de vereniging voor recreatieonderne-
CBS kunt u zoeken in de database statline, onder het
mers Nederland
thema ‘vrijetijd en cultuur’. Hier kunt u allerlei cij
RECRON behartigt de collectieve en individuele
fers over toerisme en recreatie vinden. www.cbs.nl
belangen van de leden. De vereniging streeft naar een zo optimaal mogelijk ondernemersklimaat in
Kamer van Koophandel
de recreatiebranche en ontwikkelt producten en
De Kamers van Koophandel zijn een informatiepunt
diensten die ondernemers ondersteunen in hun be
voor het bedrijfsleven. Om succesvol te ondernemen
drijfsvoering. Op de site kunnen ondernemers via
moeten ondernemingen op het juiste moment over
de infodesk informatie vinden over bijvoorbeeld re
de juiste kennis en informatie kunnen beschikken.
gelgeving en relevante onderzoeken. www.recron.nl
De Kamer van Koophandel wijst de ondernemers de weg. Op de site is veel nuttige informatie voor
Sociaal Cultureel Planbureau (SCP)
ondernemers te vinden, onder andere via ‘branche-
Het Sociaal en Cultureel Planbureau is een weten
informatie’. www.kvk.nl
schappelijk instituut dat zelfstandig onderzoek doet. Op basis van dit onderzoek brengt het, gevraagd en
Nederlands Bureau voor Toerisme en
ongevraagd, adviezen uit aan de regering, de Eerste
Congressen (NBTC)
en Tweede Kamer, ministeries en andere maatschap
Het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen
pelijke en overheidsorganisaties. De adviezen (op al
(NBTC) is de landelijke marketing en promotie orga
lerlei gebied) worden gepubliceerd in boekvorm en
nisatie van Nederland. NBTC heeft tot doel het toe
zijn gratis beschikbaar op internet. www.scp.nl
ristisch en zakelijk reisverkeer naar en in Nederland te bevorderen. Het NBTC richt zich met name op het
Dit zijn de belangrijkste organisaties die over cijfer
inkomende toerisme. Op de zakelijke site kunnen
materiaal beschikken op het gebied van toerisme
allerlei rapporten en onderzoeken aangeschaft of
en recreatie. Er zijn uiteraard meer organisaties die
gedownload worden, daarnaast is hier ook cijferma
(zijdelings) betrokken zijn bij toerisme en recreatie,
teriaal met betrekking tot toerisme terug te vinden.
ook zij kunnen u wellicht van bruikbare informatie
www.nbtc.nl (bedrijfsleven)
voorzien.
www.holland.com (consument) Toeristisch recreatieve informatie
74
HISWA
Meer informatie over de regio’s vindt u op het
HISWA Vereniging is een brancheorganisatie voor
internet via de regionale sites:
Nederlandse ondernemers in de watersportindus
Achterhoek www.achterhoek.nl
trie. Op de www.hiswa.nl kunnen leden onder meer
Arnhem-Nijmegen www.regioarnhemnijmegen.nl
de HISWA Kennisbank raadplegen. Hier is informa
Rivierenland www.rivierenland.nl
tie te vinden over bedrijfsvoering, export, scholing,
Veluwe www.develuwe.nl
Bijlage 1 Omschrijving sociale klasse De indeling naar sociale klasse komt tot stand op basis van twee criteria: • Beroepsgroep hoofdkostwinner; • Opleiding hoofdkostwinner. Er worden vijf klassen onderscheiden, hieronder wordt weergegeven welk percentage van de Nederlandse bevolking tot de betreffende klasse behoort: A
(hoog)
16%
B-boven
(tamelijk hoog)
35%
B-onder (middenklasse) 19%
Het schema geeft een globale omschrijving van de afzonderlijke klassen.
C
(tamelijk laag)
D
(laag)
}
Beroep
31%
HW
HB
HA
MB
MA
LB
LA
Onbekend
Bedrijfshoofd 10+
A
A
A
A
A
A
A
A
Bedrijfshoof -9
A
A
A
A
BB
BO
BO
BO
Vrije beroepen
A
A
A
A
BB
BO
BO
BO
Boeren en tuinders
A
A
A
A
BB
BO
BO
BO
Hogere employees
A
BB
BB
BB
BB
BO
BO
BO
Middelbare employees
A
BO
BO
BO
BO
C
C
C
Lagere employees
A
BO
C
BO
C
C
C
C
Geschoolde arbeiders
A
BO
C
C
C
C
C
C
Ongeschoolde arbeiders
A
BO
C
C
C
C
D
D
Geen opgave
BO
BO
C
C
C
D
D
D
Huisvrouw en student
BO
BO
C
C
C
D
D
D
Toelichting van gebruikte afkortingen voor opleiding: HW
Wetenschappelijk onderwijs (doctoraal)
HB
Hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs (kandidaats)
HA
Hoger algemeen en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs
MB
Middelbaar algemeen voortgezet onderwijs
LB
Lager beroeps onderwijs
LA
Lager onderwijs
75
Literatuurlijst • Aandeel van de verschillende categorieën fietsen in de totale verkoop van nieuwe fietsen, BOVAG-RAI, 2011 • Achtergronddocument lange termijn visie Gelderse economie, augustus 2011, Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland, 2011 • Activiteiten ondernomen op het internet, TNS/TNO, 2010 • Bevolking op 1 januari 2011 - Centraal Bureau voor de Statistiek, 2011 • Bevolkingsprognose Gelderland 2010; Verwachte bevolkingsontwikkeling tot 2040, Provincie Geldelrand, 2010 • Bezoek aan toeristische attracties Gelderland en Overijssel, een analyse van de ontwikkelingen 2005-2010 - GOBT, 2011 • Bodemgebruik in Nederland 2006, Centraal Bureau voor de Statistiek, 2007 • CBS, Statline, 2011 • Continu Vakantieonderzoek (CVO) jaargang 2005 tot en met 2010- NBTC-NIPO Research, 2011 • Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO) 2008-2009 - NBTC-NIPO Research, 2009 • Continu Vrijetijdsonderzoek (CVTO) 2006-2007 - NBTC-NIPO Research, 2009 • Dagrecreatie in Nederland 2006-2007 - Centraal Bureau voor de Statistiek, 2008 • De buitenlandse toerist uitgelicht, Onderzoek inkomend toerisme 2009 - NBTC, 2010 • De Econometer; conjunctuurbericht januari 2011, Bureau Economisch Onderzoek, provincie Geldelrand, 2011 • De Landelijke R&T Standaard - IPO, 2009 • De Nederlandse bungalowsector 2008, NRIT Media 2009 • De markt voor binnenlandse zakelijke reizen 2008 - NBTC-NIPO Research, 2009 • De paden op de lanen in; Op pad met de scootmobiel in Overijssel, GOBT, 2010 • Elektrisch Fietsen; Marktonderzoek en verkenning toekomstmogelijkheden, TNO, 2008 • Gastvrij Nederland onderzoek dagrecreatie - RECRON en SmartAgent, 2011 • Gebruik sociale netwerken door online consumenten in Nederland in 2010, TNO, 2010 • Gemiddeld internet gebruik Nederlanders, Spot 2010 • Hotellerie en social media - ING Economisch Bureau, 2010 • Kenniscentrum Recreatie, 2008 • Koppeling Gastvrij Nederland & Continu Vakantieonderzoek rapportage 2009 - SmartAgent, RECRON en NBTC-NIPO Research, 2011 • Monitor Inkomend Dagbezoek vanuit Duitsland, eindrapportage 2010/2011,- NBTC, 2011 • Recreantenatlas Dagrecreatie - RECRON, 2011 • Statistiek Logiesaccommodaties 2000-2010 - Centraal Bureau voor de Statistiek, 2011 • Tijdbesteding.nl, SCP, 2011 • Toekomstvisie Nederlandse vakantiemarkt 2020, NBTC-NIPO Research, 2010 • Top 20 bezoekers Nederlandse attractieparken, dierentuinen en musea - NBTC, 2010 • Trendrapport toerisme, recreatie en vrijetijd 2009/2010 - NRIT Media, 2010 • Vestigingen vrijetijdseconomie, Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland, Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland 2010, 2011 • Vrijetijdstrends 2011 - Lukken, G., 2011 • Werkgelegenheid vrijetijdseconomie, Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland, Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland 2010, 2011
76
Colofon Arnhem- Deventer, december 2011 Uitgave: Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme Provincie Gelderland Auteurs: Alfons Bloemberg, Provincie Gelderland Annemiek Riefel, GOBT Monica Wagenaar, GOBT Cartografie: Provincie Gelderland Fotografie: Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme Provincie Gelderland Ontwerp en vormgeving: Leonie Nennie, GOBT Druk: Provincie Gelderland Ondanks de zorgvuldigheid waarmee deze uitgave is samengesteld, zijn wij niet aansprakelijk voor eventuele fouten.
