maak KENNIS met toerisme en recreatie in GELDERLAND

maak KENNIS met toerisme en recreatie in GELDERLAND

maak KENNIS met toerisme en recreatie in GELDERLAND

VO O R WO O R D Gelderland staat met recht hooggenoteerd op de ranglijst binnenlandse vakanties. Iedere dag constateer ik dat opnieuw. Deze sterke positie wil ik graag behouden. Dat lijkt mij meer dan logisch. Vanzelf gaat dat echter niet, daar moeten wij heel hard aan en voor werken! Gelderland heeft op toeristisch gebied zoveel te bieden dat er eigenlijk nauwelijks iets ontbreekt. Om toeristen te blijven trekken kunnen we de regio’s echter wel nog aantrekkelijker maken. Bijvoorbeeld door hun toeristische imago te versterken. Of door flink te blijven investeren in kwaliteitsverbetering en vernieuwing van het bestaande aanbod. Niet meer, maar béter is ons motief. Om dit te realiseren is veel nodig: innovatieve ondernemers, samenwerking maar bovenal: kennis. Kennis en kennisoverdracht worden steeds belangrijker. Vandaar dat de provincie het initiatief heeft genomen om de belangrijkste feiten en cijfers over toerisme en recreatie te bundelen en te publiceren. In dit boekje, dat de treffende titel “Maak KENNIS met toerisme en recreatie in GELDERLAND” heeft meegekregen, treft u naast trends en ontwikkelingen ook statistische gegevens en nuttige adressen aan. Tabellen, grafieken en kaarten geven een goede illustratie van de ontwikkelingen binnen de sector. Deze statistische informatie laat u zien wat de betekenis van de toeristisch-recreatieve sector in Gelderland is en geeft een antwoord op veelgestelde vragen. Deze uitgave helpt organisaties in Gelderland bij het invullen van een duurzame toekomst voor het toerisme. Ik hoop van harte dat deze uitgave u de nodige hulp biedt bij het bepalen van uw koers of bij het doen van investeringen. Gezamenlijk kunnen we een bijdrage leveren aan de verdere ontwikkeling van het toeristisch-recreatieve product en de werkgelegenheid in Gelderland. Deze uitgave is op initiatief van de provincie Gelderland tot stand gekomen door een samenwerking tussen het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland en het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme. Henk Aalderink Gedeputeerde voor economie, milieu en toerisme provincie Gelderland

SAMENVATTING TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Toerisme en recreatie worden beïnvloed door verschillende trends. Trends volgen elkaar op en vullen elkaar aan. Mensen doen steeds meer samen, dit is een reactie op de individualisering uit het verleden. Veel mensen met een druk leven zoeken rust in hun vakantie, maar anderen willen juist zoveel mogelijk doen in de tijd die ze hebben. De wereld wordt kleiner, maar ook eentoniger door globalisering. Hierdoor wordt het echte en authentieke belangrijker. Een reactie op de globalisering is de regionalisering. Het is voor de toeristische regio’s steeds belangrijker om zich te onderscheiden ten opzichte van andere gebieden. Een Nederlander kan gemiddeld 44,8 uur per week vrij besteden. Gepensioneerden hebben met 59,3 uren vrije uren per week de meeste vrije tijd. Door de vergrijzing stijgt het aandeel van ouderen binnen Nederland. Naar verwachting telt Gelderland in 2030 ongeveer 2.082.000 inwoners. Rond 2023 is één op de vijf inwoners van Gelderland 65 jaar of ouder. In het algemeen heeft de groep ouderen steeds meer behoefte aan luxe en comfort, de trend van wellness speelt hier op in. Internet is één van de belangrijkste technologische ontwikkelingen voor de toeristischrecreatieve sector. Een kwart van alle georganiseerde vakanties naar het buitenland en een miljoen binnenlandse vakanties worden al via het internet geboekt. ACCOMMODATIES,

VAKANTIES

EN DAGRECREATIE

In 2004 werden bijna 3,5 miljoen vakanties in Gelderland doorgebracht. Nederlanders bezochten Gelderland ruim 3,1 miljoen keer en buitenlanders brachten 310.000 vakanties door in de provincie. Nederlanders brachten in totaal bijna 17,2 miljoen nachten door in Gelderland. Per toeristische vakantie

gemiddeld 5,5 nachten. Gelderland is onder de binnenlandse toeristen veruit de populairste vakantieprovincie. Het gemiddelde marktaandeel (2002-2004) van Gelderland voor de binnenlandse vakantie bedraagt 17,5%. Noord-Brabant en Limburg volgen met allebei een gemiddeld aandeel van 11%. In 2004 is 43% van de toeristische vakanties in Gelderland een korte vakantie (2 tot 4 dagen). De zomer is de belangrijkste periode om op vakantie te gaan. In 2004 is in Gelderland het aantal vaste standplaatsvakanties toegenomen en het aantal toeristische vakanties gedaald. Nederlanders maakten in 2001/ 2002 in totaal 113 miljoen dagtochten naar Gelderland, dit is 12% van alle dagtochten in Nederland. Voor wat betreft het aantal dagtochten staat de provincie Gelderland op de vierde plaats binnen Nederland. Van alle buitenlandse toeristen in Nederland bezocht 3,3% Gelderland, hiermee neemt de provincie de zesde plaats in binnen Nederland. Het aandeel buitenlanders op het totaal aantal toeristen in Gelderland ligt, met nog geen 10%, echter lager dan in alle andere provincies. Het grootste deel van de buitenlandse vakantiegangers in Gelderland komt uit Duitsland. Aangenomen mag worden dat het merendeel van de buitenlandse dagrecreanten in Gelderland afkomstig is uit de Duitse grensstreek (Nordrhein-Westfalen). Vijftien procent van alle accommodaties in Nederland ligt in Gelderland. Het grootste deel hiervan ligt op de Veluwe. Het toeristengebied Veluwe staat voor wat betreft de binnenlandse vakanties op de tweede plaats in achter de Noordzeekust. Qua capaciteit in slaapplaatsen zijn de accommodaties de afgelopen vijf jaar gemiddeld iets kleiner geworden. In vergelijking met de rest van Nederland zijn er in Gelderland relatief weinig slaapplaatsen in hotels en veel op campings.

In 2000 had 2,4% van de oppervlakte van de provincie een puur recreatieve bestemming. Ruim één vijfde van de totale oppervlakte die in Nederland in gebruik is voor verblijfsrecreatie bevindt zich in Gelderland. ACTIVITEITEN EN THEMA’S Consumenten kiezen voor één van de Gelderse regio’s vanwege de kenmerken van deze regio: de Veluwe met de uitgestrekte natuur, de Achterhoek met het kleinschalige platteland, het waterrijke Rivierengebied en het stedelijke gebied van Arnhem en Nijmegen met rondom de steden een afwisselend landschap. De natuur, de rust en ontspanning en de mogelijkheden voor sportieve of actieve activiteiten zijn de belangrijkste motieven voor een bezoek aan Gelderland. Bijna een kwart van alle natuur in Nederland ligt in Gelderland. Een derde van de vakantiegangers in Nederland brengt een bezoek aan de natuur, in Gelderland ligt dit op 43%. Nog veel vaker is de natuur een decor voor diverse activiteiten. Op het platteland vinden vakantiegangers de gewenste rust en ruimte, daarnaast waarderen zij de gastvrijheid van de ondernemers. Toeristen in Gelderland gaan relatief vaak wandelen en stappen ook vaker dan gemiddeld op de pedalen. Verder zijn meer algemene activiteiten als uit eten gaan, recreatief winkelen en het bezoeken van steden populair. Gelderland kent een enorm aanbod van routes om bijvoorbeeld te wandelen of te fietsen. Om hier enige structuur in aan te brengen wordt de basisinfrastructuur verder ontwikkeld, bijvoorbeeld door routenetwerken of knooppuntensystemen. De meeste vakantiegangers in Gelderland komen uit Noord- en Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland zelf. Gelderland wordt iets vaker dan gemiddeld

bezocht door 55-plussers en door gezinnen zonder kinderen en wat minder vaak dan gemiddeld door jongeren tussen de 13-24 jaar. Van alle zakenreizigers overnacht 10% in Gelderland, dit zijn 427.000 zakenreizen. Nijmegen, Arnhem en Apeldoorn zijn hierbij vooral in trek. ECONOMISCHE BETEKENIS Ongeveer 81% van de Nederlanders ging in 2004 één of meerdere keren per jaar op vakantie. De totale vakantie-uitgaven bedroegen 12,7 miljard euro. Nederlanders geven de laatste jaren steeds meer geld uit aan vakanties, ook het aandeel van vakanties in de totale particuliere consumptie nam toe. Tijdens binnenlandse vakanties in Gelderland werd in de periode 2002-2004 jaarlijks gemiddeld bijna 440 miljoen euro besteed. Een kleine 60% van deze bestedingen wordt gedaan op de Veluwe. Het aandeel van de Achterhoek bedraagt bijna een kwart. Tijdens een binnenlandse vakantie in Gelderland wordt gemiddeld ruim € 20 per persoon per dag besteed. Tijdens een toeristische vakantie bijna € 25 tegenover een kleine € 10 tijdens een vaste standplaatsvakantie. Buitenlandse vakantiegangers besteden ieder jaar ongeveer 74 miljoen euro in Gelderland. Dagrecreanten uit Nederland geven ongeveer 1,3 miljard euro uit in Gelderland. Van het totaal aantal banen in toerisme en recreatie is ruim 10% in Gelderland te vinden, dit zijn ruim 50.000 banen. Op dit moment groeit de werkgelegenheid in de toeristische sector nog steeds harder dan de totale werkgelegenheid, maar het verschil is niet meer zo groot als in de eerste helft van de jaren negentig. De toeristische sector is een economische pijler van betekenis. Ruim één op de twintig Gelderse arbeidsplaatsen hangt samen met de sector toerisme en recreatie.

I N H O U D S O P G AV E HOOFDSTUK 1 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Ontwikkeling vrije tijd Technologie Ontwikkeling bevolking Gezondheid en Wellness Betekenis Gelderse regio’s Typisch Profiel Vakantieganger HOOFDSTUK 2 ACCOMMODATIES,

Gastvrij platteland Recreëren in de natuur Cultuur Structuur in routes Recreatiemobiliteit Attracties Evenementen Zakelijk toerisme Jong en oud Te water HOOFDSTUK 4 ECONOMISCHE

VAKANTIES

Grondgebruik Accommodaties Vakantieparticipatie Vakanties van Nederlanders Vakanties van buitenlanders Dagtochten van Nederlanders Dagtochten van buitenlanders

17 17 18 19 19 22 23 24

HOOFDSTUK 3 ACTIVITEITEN EN THEMA’S Populaire activiteiten Actieve recreatie

25 25 26

EN DAGRECREATIE

LEESWIJZER

9 10 10 11 13 13 13 15 16

27 28 29 30 31 31 32 33 33 34

BETEKENIS

Nederlandse vakantiegangers Buitenlandse vakantiegangers Dagrecreatie Werkgelegenheid

35 35 36 37 37

HOOFDSTUK 5 KENNIS GEEFT TOEKOMST Kenniscentrum GOBT Provincie Gelderland Overige organisaties

40 40 41 41

LITERATUURLIJST

43

RECREATIE EN TOERISME

Op de voorgaande pagina’s heeft u het voorwoord van gedeputeerde Henk Aalderink en de samenvatting van deze uitgave kunnen lezen. Met behulp van de inhoudsopgave op deze pagina kunt u op een eenvoudige manier vinden wat u zoekt. Hoofdstuk 1 gaat in op actuele trends en ontwikkelingen en de invloed van deze trends op toerisme en recreatie. Daarnaast geeft dit hoofdstuk een korte omschrijving van de Gelderse regio’s en het profiel van de vakantieganger die Gelderland bezoekt. Vervolgens komt in hoofdstuk 2 het grondgebruik binnen de provincie en het aanbod van accommodaties aan de orde. Evenals informatie over vakanties en dagtochten van zowel Nederlanders als buitenlanders. Hoofdstuk 3 begint met een omschrijving van de meest populaire activiteiten tijdens een vakantie en gaat daarna in op diverse thema’s binnen het toerisme zoals natuur, cultuur en platteland. De vraag wat recreatie en toerisme nu oplevert en wat het bijdraagt aan de werkgelegenheid wordt in hoofdstuk 4 beantwoord. Tenslotte geeft hoofdstuk 5 informatie over het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT), de provincie Gelderland en andere organisaties die beschikken over informatie over recreatie en toerisme. Achter in deze uitgave staat een overzicht van geraadpleegde literatuur.

HOOFDSTUK 1

TRENDS

EN ONTWIKKELINGEN

Nieuwe trends ontstaan vaak als reactie op een bestaande trend. Na de individualisering ontstaat bijvoorbeeld de trend om steeds meer samen te doen. Gezellig een weekje weg met de familie of lekker lang tafelen met vrienden. Tot het eind van de twintigste eeuw brachten Nederlanders steeds meer tijd buitenshuis door, maar in 2000 was hier een duidelijke kentering in te zien. De mensen zijn wat meer op huis gericht. Ze hebben vaak al zoveel gezien en gedaan en hebben een druk leven, hierdoor ontstaat er een toenemende behoefte aan rust. Naast rustzoekers zijn er ook veel mensen die optimaal gebruik willen maken van de beperkte vrije tijd die zij hebben. Steeds meer vakanties worden ontwikkeld rondom een bepaalde activiteit of thema. Dit is ooit begonnen met fiets- en wandelvakanties, maar tegenwoordig kan men ook kiezen voor duikvakanties, golfvakanties, vaarvakanties en cultuurvakanties. De activiteit bepaalt hierbij de bestemming. Het buitenland wordt

door de vele voordelige aanbiedingen een steeds grotere concurrent voor binnenlandse bestemmingen. Doordat het steeds minder speciaal is om ver weg op vakantie te gaan, verliest een vakantie in het buitenland echter wel een bepaalde status. Globalisering maakt de wereld ‘kleiner’, maar ook eentoniger, overal op de wereld kom je dezelfde ketens en dezelfde merken tegen. Een reactie op de globalisering is regionalisering, de consument herontdekt het nabije. Het is voor toeristische regio’s steeds belangrijker zich te onderscheiden ten opzichte van andere gebieden. Echtheid en authenticiteit zijn belangrijke waarden, dit ook weer als antwoord op alle soms ongrijpbare technologische ontwikkelingen. Gelderland is een provincie die volop van deze zoektocht naar het echte en authentieke kan profiteren, in de provincie is volop echte natuur, authentiek platteland en echte historie te vinden. Trends volgen elkaar niet alleen vaak op, maar vullen elkaar ook vaak aan.

9

Deel van de bevolking in het bezit van een PC, met of zonder internet.

80 70 60 50 % 40 30 20 10

personen met pc zonder internet

0 1998

1999

2000

2001

2002

2003

personen met pc met internet Bron: CBS, ICT en mediagebruik naar persoons- en huishoudkenmerken, 2004

ONTWIKKELING VRIJE TIJD Nederlanders hechten steeds meer waarde aan vrije tijd en er wordt vaak gedacht dat we steeds meer vrije tijd hebben. In de periode 1995-2000 daalde de beschikbare vrije tijd van de bevolking van 12 jaar en ouder echter met 2,5 uur per week. De mensen werken gemiddeld korter door de toename van het aantal deeltijdbanen. Hierdoor krijgen echter alleen personen die voorheen fulltime werkten meer vrije tijd en niet degenen die voorheen niet betaald werkten. Vrouwen zijn in de afgelopen periode meer gaan werken, hierdoor krijgen niet alleen deze vrouwen minder vrije tijd, maar ook hun partners, zij gaan vaak meer in het huishouden doen terwijl zij niet minder gaan werken. Ook doen de mensen er langer over om op het werk te komen. Gemiddeld heeft de Nederlander in 2000 per week 44,8 uur vrij te besteden tijd, terwijl dat in 1995 nog 47,3 uur was, dit is een afname van ongeveer 5%. Iedere groep binnen de Nederlandse bevolking heeft te maken gehad met een afname van de vrije tijd, maar vooral tieners hebben relatief weinig vrije tijd (36,8 uur per week) doordat zij steeds vaker een bijbaantje hebben. Gepensioneerden hebben de 10

meeste vrije tijd, in 2000 hadden zij gemiddeld 59,3 vrije uren per week. Door de vergrijzing neemt het aantal personen met veel vrije tijd toe. Deze nieuwe ouderen zijn veel actiever dan ouderen van enkele decennia geleden en zij benutten deze vrije tijd goed. TECHNOLOGIE In 2003 beschikte 68% van de Nederlandse bevolking thuis over een pc met internet. Vijf jaar eerder kon slechts 16% van de Nederlanders thuis het internet op. Het computerbezit nam in deze periode met bijna een derde toe, maar het bezit van een computer met een toegang tot het internet is ruim verdriedubbeld. Het is daarom niet verwonderlijk dat er in deze periode ook steeds meer gekocht werd via het internet. In 2003 heeft bijna de helft van alle internetgebruikers wel eens iets besteld of gekocht via het internet, dit zijn bijna 5,3 miljoen Nederlanders. Van deze groep heeft een derde een reis, vakantie of accommodatie geboekt. De meest genoemde redenen om niets te kopen op het internet zijn het feit dat men het product graag eerst wil zien en het veiligheids/ privacy aspect.

de loop van 2008 zal Gelderland voor het eerst meer dan 2 miljoen inwoners tellen. In 2030 zal de Gelderse bevolking gegroeid zijn naar 2.082.000 inwoners. Hoewel de groei daarna afneemt, zal de bevolkingsomvang in de periode tot 2030 nog steeds toe blijven nemen. De groei van de bevolking in Gelderland loopt in de pas met de ontwikkeling in Nederland, het aantal inwoners is sinds 1995 gegroeid met 5,4%. In Gelderland wonen gemiddeld 395 mensen per km2, dit is aanzienlijk minder dan het gemiddelde voor Nederland (481).

Nederlanders boeken hun vakanties steeds vaker via het internet. Van de georganiseerde vakanties naar het buitenland werd in 2003 24% via het internet gereserveerd, in 1999 was dit nog maar 1%. Vijf miljoen van de 18 miljoen binnenlandse vakanties worden gereserveerd via een instantie zoals een reisbureau of een boekingscentrale. Eén vijfde hiervan (1 miljoen) wordt via het internet geboekt. Internet is één van de belangrijkste technologische ontwikkelingen voor de toeristisch-recreatieve sector. Naast internet zijn er echter nog meer ontwikkelingen die bijdragen aan de verbetering of ontsluiting van toeristische producten. Dit zijn bijvoorbeeld de mobiele telefoon, de PDA (Personal Digital Assistant, een draagbare minicomputer), GPS (Global Positioning System) en combinaties van deze systemen. Consumenten bepalen met GPS hun positie op de aarde, programmeren of downloaden een route in dit apparaat en leggen deze route vervolgens per fiets, te voet, per auto of met de motor af.

De Nederlandse bevolking vergrijst, dit is geen nieuwe ontwikkeling, maar één die al enige tijd bezig is. Door het stijgen van de levensverwachting, de geboortegolf van kort na de tweede wereldoorlog en de daling van het aantal kinderen vanaf begin jaren zeventig. Nederland is overigens niet het enige land in Europa dat te maken krijgt met vergrijzing van de bevolking. Ons land is binnen Europa juist één van de landen met een relatief jonge bevolking. Op 1 januari 2004 was 13,8% van de inwoners van Nederland 65 jaar of ouder, in Italië was dit al 18,2%. Naar verwachting zal de Nederlandse bevolking in 2040 voor bijna 24% (4 miljoen personen) bestaan uit 65-plus-

ONTWIKKELING BEVOLKING Op 1 januari 2004 telt Nederland bijna 16,3 miljoen inwoners, 1.967.000 hiervan wonen in Gelderland. In Bevolkingsprognose Gelderland en Nederland voor 2030 naar leeftijd, index 2002 = 100

200

150

65

ja

ar

55

en

-6

ou

4j

de r

aa r

aa r 45

-5

4j

r aa 4j -4 35

aa r 25

-3

4j

aa 4j -2 15

50

0-

14

ja

ar

r

2002 = 100

Gelderland Nederland

0 Bron: CBS, Bevolkingsstatistiek 2002; CBS, Bevolkingsprognose december 2004 (Nederland); Provincie Gelderland, Bevolkingsprognose provincie Gelderland november 2004 (Gelderland)

11

sers. Volgens het CBS blijft de bevolking van Nederland de komende dertig jaar groeien. In 2035 zal Nederland het maximum van 17 miljoen inwoners bereiken. Daarna zal door de vergrijzing sprake zijn van een bevolkingsafname. De leeftijdsopbouw van de Gelderse bevolking wijkt iets af van de Nederlandse bevolking. Gelderland telt in verhouding meer jongeren tot 15 jaar en ook de groep 65 plussers is in vergelijking met het gemiddelde van Nederland wat groter. De categorie tussen de 25 en 44 jaar is juist iets ondervertegenwoordigd. De groep die de laatste tien jaar het meest groeide, is de groep van 55 tot 65 jaar, dit is de categorie waar de babyboomers in vallen. De leeftijdssamenstelling in Gelderland ondergaat door ontgroening en vergrijzing van de bevolking forse veranderingen. Rond 2023 is één op de vijf Gelderlanders 65 jaar of ouder. Het aantal jongeren van 0 tot 15 jaar is dan met circa 25.000 afgenomen. In de categorieën van 25-34, 35-44 en 45-54 jaar neemt de bevolkingsomvang af,

12

in Gelderland zelfs in sterkere mate dan landelijk. Nederlandse 50-plussers hebben in 2004 ruim 1,2 miljoen vakanties doorgebracht in Gelderland. Bijna één op de vijf 50-plussers die in eigen land op vakantie ging, bezocht een van de Gelderse regio’s. In 2004 heeft deze groep bijna 6,4 miljoen vakanties in ons land doorgebracht en dit zal de komende jaren alleen maar meer worden. Naast het feit dat het aantal 50plussers de komende jaren toeneemt, zijn ook andere factoren van invloed op de vraag naar toeristischrecreatieve producten. Veel senioren hebben bijvoorbeeld een redelijk inkomen en een aanzienlijk besteedbaar vermogen. Daarnaast hebben zij vaak meer tijd en hiervoor zijn toerisme en recreatie een prima invulling. Het aantal jaren dat men in gezondheid leeft neemt toe en er is een toenemend besef dat een actief leven (met toerisme en recreatie als essentieel onderdeel) de gezondheid bevordert. Hoewel veel ouderen steeds langer gezond blijven, valt natuurlijk niet te ontkomen aan het feit dat deze

groep meer last heeft van lichamelijke beperkingen dan jongeren. De vakantiewensen van senioren wijken weinig af van die van andere toeristen, het belangrijkste verschil is dat men in toenemende mate behoefte heeft aan comfort naarmate men ouder wordt.

1 De COROP indeling van het CBS bestaat al 35 jaar en is ontworpen door de Coördinatie Commissie Regionaal Onderzoeksprogramma (COROP). De indeling gaat ervan uit dat elke regio een centrale kern (stad) bezit met een omliggend verzorgingsgebied en volgt altijd de provinciegrenzen. Brummen behoort tot het toerististengebied Veluwe en het COROP-gebied Achterhoek. Druten behoort tot het toeristengebied Rivierenland en tot het COROP-gebied Arnhem-Nijmegen.

GEZONDHEID EN WELLNESS Consumenten krijgen steeds meer belangstelling voor gezondheid en wellness. Deze trend waait over richting Nederland vanuit Zwitserland en Duitsland. Het Wellnesstoerisme richt zich vooral op lichamelijke fitness, gezonde voeding, ontspanning en geestelijke verzorging. De meeste mensen denken bij wellness aan luxe kuuroorden en sauna’s, maar het begrip is dus breder dan dat. Wellnesstoerisme wordt ondernomen door personen die gezond zijn en willen blijven. Dit is gelijk het belangrijkste verschil met het gezondheidstoerisme dat zich richt op personen met een ziekte of lichamelijke beperking. Bij gezondheidstoerisme (niet te verwarren met vakanties met als doel een medische ingreep te ondergaan in het buitenland) is de accommodatie aangepast aan de handicap of ziekte van de gast. Bijvoorbeeld allergievrije bungalows voor mensen met luchtwegklachten, aangepaste bungalows voor rolstoelgehandicapten of hotels die dialysemogelijkheden aanbieden voor nierpatiënten. BETEKENIS Emotie is het toverwoord voor de volwassen geworden beleveniseconomie. Het gaat om échte emotie, échte helden en échte verhalen. Consumenten kiezen een product en ook een regio, op basis van emotie. Regio’s onderscheiden zich vaak op slechts enkele punten van andere gebieden en voor de rest bieden zij een vergelijkbaar product. De Veluwe onderscheidt zich bijvoorbeeld door het omvangrijke aaneengesloten natuurgebied van andere regio’s in Nederland,

maar de rust en de fietsmogelijkheden vindt de consument ook in andere gebieden. De Gelderse regio’s moeten hun onderscheidende kenmerken gebruiken voor het ontwikkelen van regiomerken. Een dergelijk merk moet inzetten op de bijzondere kwaliteiten om de consument te kunnen ‘verleiden’. Belevenis blijft belangrijk, maar consumenten zoeken ook naar de betekenis, de emotie die bij een product hoort. Het kopen van een product of een dienst moet een goed gevoel opleveren. De emotie die bij een merk hoort moet wel aansluiten bij de ervaring van de consument. De Achterhoek kan bijvoorbeeld niet neergezet worden als het middelpunt van moderne architectuur, daar trapt de consument niet in. Bij het in de markt zetten van een merk of het versterken van een bestaand merk moet uitgegaan worden van de kenmerken van ‘het product’ en moeten de sterke kanten benadrukt worden. Dit is waar globalisering plaatsmaakt voor regionalisering. Consumenten willen echtheid en authenticiteit. De Gelderse regio’s hebben volop mogelijkheden om op deze wensen in te spelen. GELDERSE REGIO’S Consumenten kiezen niet voor een vakantie naar Gelderland, maar kiezen voor één van de Gelderse regio’s vanwege de kenmerken van deze regio: de Veluwe met de uitgestrekte natuur, de Achterhoek met het kleinschalige platteland, het waterrijke Rivierengebied en het stedelijke gebied van Arnhem en Nijmegen met rondom de steden een afwisselend landschap. Niet alleen de consumenten kiezen gebiedsgericht een bestemming, maar ook de Gelderse ondernemers hebben meer binding met hun regio dan met de provincie als geheel. De regioindeling die in deze uitgave en beleidsmatig gehanteerd wordt komt in grote lijnen overeen met de COROP-indeling1. 13

Toeristengebieden van Gelderland

Veluwe Oldebroek

Achterhoek Elburg

Arnhem - Nijmegen

Hattem

Heerde

Rivierenland Harderwijk

Nunspeet

Epe

Ermelo Putten Nijkerk

Voorst

Apeldoorn

Lochem

Barneveld Zutphen Brummen

Berkelland

Scherpenzeel Ede Bronckhorst

Rozendaal Rheden

Doesburg Groenlo

Renkum

Arnhem Winterswijk

Wageningen Culemborg

Buren Neder-Betuwe

Geldermalsen Lingewaal

Neerijnen

Tiel

Zevenaar

Overbetuwe

Beuningen Ubbergen Nijmegen

Aalten

Montferland Oude IJsselstreek

Lingewaard

Rijnwaarden

Druten West Maas en Waal

Doetinchem

Westervoort Duiven

Millingen a/d/ Rijn

Wijchen Zaltbommel Heumen

Groesbeek

Maasdriel

Bron: Afd. Economische Zaken, provincie Gelderland

Achterhoek De Achterhoek is een typische plattelandsregio met relatief veel kleine recreatiebedrijven. De sterke punten van het gebied zijn de kleinschaligheid en gastvrijheid. De agrarische sector komt steeds meer onder druk te staan, hierdoor ontstaan op het platteland kansen voor de toeristisch-recreatieve sector. Het opkomende plattelandstoerisme speelt hier op in. Daarnaast heeft de regio kansen om het cultuur14

historische erfgoed meer een gebruiksfunctie te geven. De Achterhoek speelt hier onder andere op in met de nieuwe slogan: ‘Je komt op verhaal in de Achterhoek’. Hoewel het platteland dus kenmerkend is voor de Achterhoek, omschrijft slechts 30% van de vakantiegangers de omgeving als platteland of polder. Meer dan de helft van de toeristen vindt de natuur het meest kenmerkende landschap voor de Achterhoek.

Veluwe De Veluwe is het grootste aaneengesloten natuurgebied van Nederland. Belangrijkste toeristische waarde voor de Veluwe is deze natuur, maar de natuur is ook kwetsbaar en daarom is een zonering van het recreatief gebruik noodzakelijk. Het Centraal Veluws Natuurgebied (CVN) moet ontlast worden. Bijvoorbeeld door een betere aansluiting van het routenetwerk op de valleien en het cultuuren plattelandstoeristisch aanbod. Om het CVN moet een sterke kring van dagattracties ontstaan. Dat de natuur belangrijk is voor de Veluwe blijkt ook uit het feit dat ruim 90% van de toeristen die de Veluwe bezocht hebben bos en/of heide het meest kenmerkende landschap vinden. Rivierenland Rivieren en plassen nemen een belangrijke rol in binnen het recreatieaanbod van het Rivierenland. Het project Ruimte voor de Rivier creëert meer ruimte voor het water om het gebied te beschermen tegen overstromingen. De maatregelen die hiervoor getroffen worden dragen niet alleen bij aan de verbetering van de veiligheid, maar ook aan de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Sterke punten zijn de relatie land-water, het cultuurhistorische aanbod, het plattelandstoerisme en de centrale ligging in Nederland. Kansen zijn er ook als recreatiegebied voor de groeiende bevolking van de regio Arnhem-Nijmegen. In de periode 20022004 omschreef ongeveer de helft van de vakantiegangers de omgeving in het Rivierenland als platteland of polder. De waterrijkdom in het Rivierengebied bewijst dat het bij natuur niet altijd om bos en heide hoeft te gaan. Ruim een kwart van de vakantiegangers in dit gebied vindt de meren, plassen, rivieren en kanalen het meest kenmerkend voor het gebied.

Arnhem Nijmegen De regio Arnhem-Nijmegen, ook wel Knooppunt Arnhem Nijmegen (KAN) genoemd, kenmerkt zich door het knooppunt van twee steden met de bijbehorende dynamiek en het afwisselende landschap daaromheen. In het gebied zijn ook nationaal bekende attracties zoals Burgers Zoo en het Nederlands Openluchtmuseum te vinden. Mogelijkheden voor het gebied zitten in het stedelijk en zakelijk toerisme, maar ook in de recreatiemogelijkheden voor de bewoners en de ruimte voor grootschalige vormen van toerisme en recreatie, zoals het Park Overbetuwe. Hoewel bos en/of heide door bijna de helft van de binnenlandse toeristen in de regio genoemd wordt als meest typerend voor het gebied, is dit toch significant minder dan het gemiddelde voor de provincie. Typeringen die juist vaker dan gemiddeld genoemd worden zijn: ‘heuvellandschap’, ‘stad’ en ‘meren, plassen, rivieren en kanalen en dergelijke’. TYPISCH Binnenlandse toeristen in Gelderland typeren hun vakantie vaak (28%) als een op de natuur gerichte vakantie. Daarnaast gaat een belangrijk deel (14%) er even lekker tussenuit om te ontspannen en uit te rusten. Dertien procent van de toeristen typeert zijn vakantie als een sportieve of actieve vakantie. Bij de op de natuurgerichte vakanties steekt Gelderland met kop en schouders boven het gemiddelde van Nederland uit, landelijk is namelijk maar 17% van de vakanties een op de natuur gerichte vakantie. De Veluwe is bij uitstek een natuurbestemming, maar liefst 30% van de vakanties op de Veluwe wordt omschreven als een op de natuur gerichte vakantie. In de Achterhoek speelt de natuur een bijna even belangrijke rol, daarnaast geldt de Achterhoek als een gebied waar toeristen een actieve of sportieve vakantie door-

15

Aantal binnenlandse toeristische vakanties in % naar landsdeel van herkomst, Gelderse toeristengebieden en geheel Gelderland, 2004.

Gelderland

Veluwe Achterhoek Arnhem-Nijmegen Rivierenland Gelderland

9 16 18 10 12

Oost (excl. Gelderland)

Noord

West

Zuid

Overijssel/Flevoland

Friesland/Groningen/Drente

Noord-Holland/Zuid-Holland/Utrecht

Limburg/Noord-Brabant/Zeeland

9 6 5 4 8

11 7 10 18 10

54 51 46 42 52

18 19 22 26 19

Totaal

100 100 100 100 100

Bron: Continu Vakantieonderzoek, jaarrapportage 2004

brengen. Bijna een kwart van de binnenlandse vakantiegangers in het KAN-gebied, omschrijft zijn vakantie als een op de natuur gerichte vakantie. Niet verwonderlijk is dat in de steden Arnhem en Nijmegen relatief veel stedenvakanties doorgebracht worden. Het Rivierenland is een wat minder toeristisch gebied. De cijfers over dit gebied zijn door een relatief kleine steekproef minder betrouwbaar. De afgelopen 3 jaar omschreven toeristen hun vakantie in dit gebied relatief vaak als een op de natuur gerichte vakantie of als een stedenvakantie. PROFIEL VAKANTIEGANGER De belangrijkste herkomstprovincies van vakantiegangers in Gelderland zijn, Noord- en Zuid-Holland (respectievelijk 18 en 28% van de toeristische vakanties). Het aandeel toeristen uit Noord- en Zuid-Holland ligt hoger dan op grond van het aantal inwoners verwacht zou worden. Het aandeel toeristen uit Noord-Brabant en Limburg blijft in verhouding juist wat achter. NoordBrabant is desondanks een belangrijke herkomstprovincie voor Gelderland, 12% van de binnenlandse toeristen in Gelderland komt uit deze provincie. Het aantal toeristische vakantiegangers uit de eigen provincie (12% in 2004) lijkt de laatste jaren wat af te nemen. Opvallend zijn de verschillen tussen de regio’s. Op de Veluwe komen significant meer vakantiegangers uit Zuid-Holland, terwijl het aantal vakantiegangers uit Gelderland zelf wat achterblijft. Ruim een kwart van alle binnenlandse vakantiegangers (inclusief vaste standplaatsvakanties) in de Achterhoek komt uit de 16

eigen provincie. Daarnaast wordt de Achterhoek vaak bezocht door Noord- en Zuid-Hollanders, waarbij het aantal Zuid-Hollanders significant lager is dan het gemiddelde voor Gelderland. Het KAN-gebied ontvangt relatief veel vakantiegangers uit de eigen provincie, het aantal vakantiegangers uit Noord- en ZuidHolland ligt iets onder het gemiddelde. Daarnaast is het aandeel vakantiegangers uit Noord-Brabant wat groter dan gemiddeld. De binnenlandse vakantiegangers in Gelderland verschillen qua leeftijd niet zo heel erg veel van de vakantiegangers in Nederland. In Gelderland ligt het aandeel jongeren tussen de 13 en 24 jaar wat lager en het aandeel 55-plussers wat hoger dan het gemiddelde van Nederland. De helft van de binnenlandse toeristen in Gelderland maakt deel uit van een gezin met kinderen tot 18 jaar. Landelijk ligt het aandeel van gezinnen met kinderen op 55%. Gelderland wordt relatief vaak bezocht door gezinnen zonder kinderen. Veertig procent van de vakantiegangers in Gelderland maakt deel uit van een gezin zonder kinderen (landelijk 36%). Het Rivierengebied wordt relatief veel bezocht door gezinnen zonder kinderen en dan vooral door de groep van 55 jaar en ouder. Dit geldt ook voor de Achterhoek. Op de Veluwe is in 2004 juist de groep gezinnen zonder kinderen tussen de 35 en 55 jaar wat groter dan gemiddeld, terwijl de groep van 55 jaar en ouder wat kleiner is. In de regio Arnhem-Nijmegen komen in verhouding veel gezinnen met kinderen.

HOOFDSTUK 2

1 Dit zijn parken en plantsoenen, sportterreinen, dagrecreatiegebieden, volkstuinen en verblijfsrecreatiegebieden.

A C C O M M O D AT I E S ,

VA K A N T I E S E N D A G R E C R E AT I E

Gelderland is een populaire provincie voor een vakantie of een dagje uit. Jaarlijks worden bijna 3,5 miljoen vakanties in deze provincie doorgebracht. Het gaat daarbij in 2004 om 3.143.000 binnenlandse vakanties en om 310.000 vakanties van buitenlanders. Gelderland is veruit de belangrijkste provincie voor binnenlandse vakanties. Nederlanders maken in totaal ruim 113 miljoen dagtochten met als bestemming Gelderland (2001/2002).

sportterreinen en is de omvang van verblijfsrecreatiegebieden met ruim 4% toegenomen. Opvallend is dat in Gelderland de ruimte voor dagrecreatiegebieden is afgenomen met 4,3%, terwijl de omvang van deze gebieden landelijk is toegenomen. Een groot deel (83%) van de provincie Gelderland bestaat uit agrarische gebieden en bossen, waar vaak recreatief medegebruik mogelijk is. Deze gebieden zijn ook steeds vaker toegankelijk voor de toerist en recreant.

GRONDGEBRUIK Gelderland beslaat met 513.651 hectare ruim 12% van het totale Nederlandse oppervlak. In 2000 had 2,4% van de oppervlakte van de provincie een puur recreatieve bestemming1. Landelijk ligt dit aandeel iets lager, namelijk op 2,1%. De ruimte die beschikbaar is voor recreatie in Gelderland is in de periode 1996-2000 toegenomen met 2,9% (landelijk +3,1%). De stijging in Gelderland is vooral toe te schrijven aan de stijging van het aantal parken en plantsoenen met ruim 6%. Daarnaast is er iets meer ruimte voor

Ruim één vijfde van de totale oppervlakte die in Nederland in gebruik is voor verblijfsrecreatie bevindt zich in 2000 in Gelderland. Van het totale bodemoppervlak van Gelderland wordt 0,8% gebruikt voor verblijfsrecreatie. Het grootste deel hiervan (60% oftewel 2417 hectare) bevindt zich op de Veluwe. In de Achterhoek is ruim 800 hectare beschikbaar voor verblijfsrecreatie, dit is één vijfde van het provinciale totaal. De ruimte voor verblijfsrecreatie is landelijk met bijna 4% toegenomen, de toename in Gelderland (4,2%) verschilt hier niet veel van.

Verdeling bodemgebruik in Gelderland (in procenten), 2000. Park en plantsoen Sportterrein Verkeer

Volkstuin

Bebouwd- en semi bebouwd

Dagrecreatief terrein Verblijfsrecreatie

Recreatie Recreatief bodemgebruik Landbouw Bos en natuur Water

Bodemgebruik Bron: CBS, Bodemgebruik in Nederland 2000

17

Aantal logiesverstrekkende accommodaties2 per COROPgebied in Gelderland per 1 januari 2004, naar soort accommodatie.

500

400

300

200 Groepsaccommodaties 100

Huisjesterreinen Kampeerterreinen

0

Veluwe

Achterhoek

Hotels/pensions/ jeugdaccommodaties

2 Totaal van hotels, pensions en jeugdaccommodaties (min. 5 slaapplaatsen) en verblijfsrecreatieve accommodaties (groepsaccommodaties, huisjescomplexen en kampeerterreinen met min. 20 slaapplaatsen). Bij huisjesterreinen geldt dat de huisjes/bungalows/ appartementen wel beschikbaar moeten zijn voor de verhuur.

Verdeling aantal accommodaties en aantal slaapplaatsen naar COROP-regio, van Gelderland (in procenten, 1 januari 2004).

Arnhem/Nijmegen

Rivierenland

Bron: CBS, Accommodaties en slaapplaatsen, regionale gegevens, 2005

ACCOMMODATIES Ongeveer 15% van alle Nederlandse logiesaccommodaties 2 is te vinden in Gelderland (1039 accommodaties op 1 januari 2004). Het grootste deel daarvan ligt op de Veluwe (44%) en in de Achterhoek (34%). Accommodaties op de Veluwe zijn gemiddeld groter dan die in de andere Gelderse regio’s. Van het totaal aantal slaapplekken in Gelderland (171.611) ligt 55% op de Veluwe en 27% in de Achterhoek.

Ruim éénderde van alle Gelderse hotels ligt op de Veluwe, bijna éénderde in de Achterhoek, een kwart in het KAN-gebied en de rest in het Rivierenland. Een gemiddeld Gelders hotels is ongeveer 15% kleiner dan een gemiddeld Nederlands hotel. De Achterhoek en het Rivierenland hebben veel kleinschalige hotels. De hotels op de Veluwe zijn met gemiddeld 71 slaapplaatsen per hotel meer dan drie keer zo groot als een hotel in het Rivierenland (22 slaapplaatsen). Het aandeel van hotelbedden in het totaal aantal slaapplaatsen is in

s

Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Rivierenland

18

Accommodaties

Slaapplaatsen Bron: CBS, Accommodaties en slaapplaatsen, regionale gegevens, 2005

Gelderland minder groot (9,9%) dan het landelijk gemiddelde (16,1%). De campings op de Veluwe zijn groter dan die in de andere regio’s. Een Veluwse camping telt gemiddeld 311 slaapplaatsen ten opzichte van 272 in het KAN-gebied, 231 in het Rivierenland en 187 in de Achterhoek. Een standplaats op een camping staat gelijk aan 5 slaapplaatsen. Bezoekers van de Veluwe hebben de keuze uit bijna 200 campings, de Achterhoek heeft 174 kampeerbedrijven, in de regio Arnhem-Nijmegen zijn bijna 50 campings en in het Rivierenland 37. Bungalowparken vindt de vakantieganger vooral op de Veluwe. Tweederde van de 143 Gelderse bungalowparken ligt op de Veluwe, 23% van de parken ligt in de Achterhoek en de rest in het gebied bij Arnhem en Nijmegen of in het Rivierenland. Een bungalowpark of camping is Gelderland is gemiddeld ruim éénvijfde kleiner dan bungalowpark of camping in Nederland.

vanaf 1998 stabiliseerde de participatie rond de 80%. Ging men in de jaren zeventig meestal één keer per jaar voor een wat langere periode op vakantie, tegenwoordig kiest de toerist voor vaker en korter. De vakantieparticipatie is sinds 2003 iets gedaald (van 81,8% in 2003 naar 81,2% in 2004), maar de personen die in 2004 op vakantie zijn gegaan, zijn wel iets vaker gegaan dan het jaar ervoor (2,82 keer in 2004 tegenover 2,77 keer in 2003).

Het gemiddeld aantal slaapplaatsen in een verblijfsaccommodaties is sinds 2000 afgenomen (landelijk -6% en in Gelderland -8%). Een gemiddeld hotel in Gelderland is de afgelopen vijf jaar 12% kleiner geworden, maar landelijk is er niet veel verschil ten opzichte van vijf jaar geleden. Op de campings is het gemiddeld aantal slaapplaatsen afgenomen sinds 2000, landelijk met 9% en in Gelderland met 6%. De Gelderse bungalowparken zijn gemiddeld iets groter geworden (+2%), landelijk is de gemiddelde omvang van een bungalowpark ongeveer gelijk gebleven.

3 De toeristische vakanties zijn alle vakanties exclusief vakanties die zijn gehouden in een eigen accommodatie op een seizoen- of jaarplaats of in een tweede woning.

VAKANTIEPARTICIPATIE In 2004 ging 81% van de Nederlanders één of meerdere keren per jaar op vakantie, in totaal zijn dit ruim 35 miljoen vakanties. Het totaal aantal vakanties is sinds 2003 toegenomen met 2% (buitenland +4%; binnenland -1%). Het aandeel buitenlandse vakanties is in 2004 toegenomen tot 48,9% (in 2003 47,6%). In 1990 ging driekwart van de Nederlanders op vakantie,

VAKANTIES VAN NEDERLANDERS De vakanties die in Gelderland doorgebracht worden, kunnen onderverdeeld worden in toeristische vakanties 3 en vaste standplaatsvakanties. Deze vakanties bij elkaar opgeteld vormen samen alle binnenlandse vakanties. Nederlanders zijn in de periode 2002-2004 gemiddeld ruim 3 miljoen keer per jaar op vakantie geweest in Gelderland, hiermee heeft de provincie een marktaandeel van 17,5%. 19

Gelderland is onder de binnenlandse toeristen veruit de populairste vakantieprovincie de afgelopen jaren. Noord-Brabant en Limburg volgen met een aandeel van gemiddeld 11%. Het marktaandeel van Gelderland is sinds 2002 toegenomen met 1,5 procentpunt. Deze stijging heeft te maken met een stijging van het aantal vaste standplaatsvakanties en niet met de toeristische vakanties. Het aandeel van Gelderland binnen de toeristische binnenlandse vakanties nam zelfs licht af (van 17,0% in 2002 naar 16,2% in 2004). Het totaal aantal toeristische vakanties in Gelderland daalde van ruim 2,3 miljoen in 2002 tot 2,2 miljoen in 2004. Dit beeld, van een daling in het aantal toeristische vakanties en een stijging van het aantal vaste standplaatsvakanties, is ook in de Gelderse regio’s terug te zien, maar het komt niet overeen met de landelijke ontwikkelingen. Landelijk nemen zowel de toeristische als de vaste standplaatsvakanties licht af. In totaal brachten Nederlanders bijna 17,2 miljoen nachten in Gelderland door, 12,2 miljoen (70%) tijdens toeristische vakanties en de rest (30%) tijdens vaste standplaatsvakanties. De toerist verblijft tijdens Totaal aantal binnenlandse vakanties dat in Gelderland doorgebracht wordt in de periode 2002-2004.

zijn toeristische vakantie in Nederland in 2004 gemiddeld 5,5 nachten in een accommodatie, dit is identiek aan het Gelderse cijfer. In de periode 20022004 is het aantal overnachtingen tijdens toeristische binnenlandse vakanties in Gelderland iets harder gedaald dan in Nederland (-6,8% versus -5,6%). Van alle binnenlandse vakanties in Nederland wordt een kwart op een vaste standplaats doorgebracht. Het hoge aandeel vaste standplaatsvakanties in Gelderland (30%) wordt vooral veroorzaakt doordat op de Veluwe maar liefst 37% van de vakanties een vaste standplaats vakantie is. In de andere regio’s ligt het aandeel onder het landelijke gemiddelde (Achterhoek 22%, Arnhem/Nijmegen 16% en Rivierenland 15%). Bij alle binnenlandse vakanties (inclusief vaste standplaatsen) neemt de Veluwe de twee plek in achter de Noordzeekust. Het marktaandeel van de regio is sinds 2002 toegenomen van 9,9% naar 10,8%. De Veluwe is de Gelderse vakantieregio die de meeste bezoekers trekt. In 2004 werden bijna 2 miljoen binnenlandse vakanties in deze regio doorgebracht. De Achterhoek was in hetzelfde jaar goed voor circa 667.000 binnenlandse vakanties, 455.000 vakanties werden in de

3.500.000 3.000.000 656.000

882.000

943.000

2.329.000

2.216.000

2.200.000

2003

2004

2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 Aantal vaste standplaatsvakanties Aantal toeristische binnenlandse vakanties

20

0

2002

Bron: CVO Jaarrapportage 2001-2002, 2002-2003, 2003-2004, provincie Gelderland

Procentuele verdeling toeristische binnenlandse vakanties en vaste standplaatsvakanties naar toeristengebied van Gelderland, 2004.

Achterhoek Veluwe Arnhem-Nijmegen

Vaste standplaatsvakanties

Toeristische binnenlandse vakanties

Rivierenland

Bron: CVO, Jaarrapportage 2004

regio Arnhem-Nijmegen doorgebracht en 73.000 in het Rivierenland. In de jaren 2002-2004 bezocht gemiddeld 62% van de binnenlandse vakantiegangers in Gelderland de Veluwe en bracht 21% een bezoek aan de Achterhoek. Nederlanders brengen ruim de helft van hun vakanties in eigen land door in 2004 (18 miljoen vakanties). Dit zijn zowel hoofdvakanties als korte (steden) trips en weekendjes weg. Vooral voor korte vakanties (maximaal 4 dagen) blijven Nederlanders graag in eigen land, 71% van korte vakanties heeft als bestemming Nederland. Tijdens 53% van alle middellange vakanties (5-8 dagen) blijven de toeristen in Nederland. De Aantal binnenlandse vakanties (x 1.000) in Gelderse toeristengebieden 4, Gelderland en Nederland, 2002-2004 en marktaandeel. 4 Brummen is opgenomen bij de Achterhoek i.pv. de Veluwe; Druten is opgenomen bij Arnhem/Nijmegen i.p.v het Rivierengebied

lange vakanties (9 dagen of meer) worden veelal in het buitenland doorgebracht, ruim 70% van deze vakanties gaat naar het buitenland. Door het matige zomerweer in 2004 en de lage prijzen voor buitenlandse vakanties is het aantal binnenlandse vakanties licht gedaald ten opzichte van de voorgaande jaren. In 2004 is gemiddeld 43% van de toeristische vakanties in Gelderland een korte vakantie (2 tot 4 dagen). In heel Nederland is het aandeel van korte vakanties 47%. In het KAN-gebied brengen vakantiegangers relatief veel korte vakanties door, ruim de helft van de vakanties in dit gebied duurt maximaal 4 dagen. Bijna 17% van alle overnachtingen tijdens toeristische

Regio/Periode

2002

2003

2004

Driejaarlijks gemiddelde en marktaandeel binnen Nederland (2002-2004)

Veluwe

1904 (10,4%)

1852

1910

1949

Achterhoek

625

655

667

649 (3,6%)

Arnhem/Nijmegen

392

439

455

429 (2,3%)

Rivierengebied

115

95

73

94 (0,5%)

Gelderland

2985

3098

3143

3075 (16,8%)

Nederland

18710

18091

17979

18260 (100%)

Bron: Continu Vakantie Onderzoek / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek Provincie Gelderland

21

vakanties in Gelderland vindt plaats tijdens korte vakanties. Dit ligt iets onder het landelijk gemiddelde van 18,5%. Tijdens een binnenlandse vakantie zijn Nederlanders gemiddeld 7 dagen van huis, tijdens een vakantie in het buitenland gemiddeld 11 dagen. Een lange vakantie (9 dagen of meer) duurt, zowel in het binnenland als in het buitenland, gemiddeld 17 dagen. Korte vakanties duren gemiddeld 3 dagen. De zomer is nog steeds de belangrijkste periode om op vakantie te gaan, zo’n 39% van alle vakanties van Nederlanders (binnen- en buitenland) vindt in deze periode plaats. De zomer van 2004 was de natste sinds 1951, de vakanties aan de kust en in de watersportgebieden ontwikkelden zich hierdoor minder positief. In het algemeen hebben de ‘natte’ gebieden het in 2004 minder goed gedaan, terwijl de bos- en heidegebieden het juist beter deden. Bijna 30% van alle binnenlandse vakanties in Gelderland vond in de afgelopen drie jaar (20022004) in het voorjaar plaats, 20% in het najaar, 12% Ontwikkeling van het aantal buitenlanders dat Gelderland of Nederland bezocht in de periode 1996-2004.

in de winter en het grootste deel (39%) in de zomer. Een vakantie in de zomer duurt gemiddeld wel langer (9 nachten) dan een vakantie in een van de andere seizoenen (5 nachten). Ruim de helft van alle overnachtingen in Gelderland (53%) vindt in de zomer plaats. VAKANTIES VAN BUITENLANDERS Gelderland wordt uiteraard ook bezocht door buitenlanders. In totaal bezochten in 2004 ruim 310.000 buitenlanders Gelderland. Dit aantal wijkt nauwelijks af van de jaren 2001 en 2002. Het jaar 2003 was een goed jaar met bijna 350.000 buitenlandse gasten. Ongeveer tweederde van de buitenlandse gasten bezoekt de Veluwe. Vanwege de MKZ-crisis, die delen van Gelderland teisterde, geldt 2001 als een bijzonder jaar. Landelijk schommelen de jaarlijkse uitkomsten. Op nationaal niveau was 2003 een matig jaar met een teruglopend bezoekersaantal, terwijl dit beeld in 2004 juist tegenovergesteld is. In de periode 2001-2004 bezocht zo’n 3,3% van alle buitenlandse vakantiegangers Gelderland. In 2003 lag

Gelderland

Nederland 12000

400 350

10000

300 250

6000

200

(x1000)

(x1000)

8000

150

4000

100 2000

50

0 Nederland Gelderland

22

0 1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Bron: CBS, Toerisme en recreatie in cijfers 2004, 2004

tenlandse toeristen in Nederland de provincie Gelderland. De provincie is relatief populair bij de Denen, Zweden en Belgen. Eén op de tien Deense toeristen in Nederland, bezoekt Gelderland en bij de Belgen en Zweden ligt dit met 5% ook wat boven het gemiddelde van 3,4%. DAGTOCHTEN VAN NEDERLANDERS Het CBS houdt eens in de vijf jaar een onderzoek naar dagrecreatie. De meest recente cijfers hebben betrekking op 2001/2002. Nederlanders maakten in dat jaar bijna één miljard dagtochten 5 vanaf het huisadres. Een kleine 12% van deze dagtochten wordt in Gelderland doorgebracht. Het aantal dagtochten naar Gelderland is in de periode 1995/1996 tot 2001/2002 gestegen met bijna 6% (landelijk +5%). In totaal worden ruim 113 miljoen dagtochten in Gelderland doorgebracht. Ruim 80% van deze dagjes uit in Gelderland wordt gemaakt door eigen inwoners. Inwoners van de aangrenzende provincies Utrecht, Brabant en Overijssel maken in totaal ruim 12,5 miljoen dagtochten in Gelderland (11%).

5 Een dagtocht is een recreatieve activiteit buitenshuis van minimaal 2 uur, zonder overnachting. Dit ruime begrip omvat dus ook het wekelijkse sport- of hobby- avondje, het bezoek aan de volkstuin, uitgaan, recreatief winkelen etc. Niet meegeteld is het bezoek aan familie en kennissen.

het marktaandeel wat hoger, namelijk op 3,8%. In 2004 hebben buitenlanders 850.000 keer overnacht in Gelderland, dit is 3,4% van alle overnachtingen van buitenlanders in Nederland. Bijna tweederde van alle buitenlanders die Nederland bezoeken, bezoekt Noorden Zuid-Holland. Voor wat betreft het aantal buitenlandse gasten staat Gelderland na Noord- en ZuidHolland en de drie zuidelijke provincies op de zesde plaats. Gelderland heeft het laagste aandeel buitenlandse gasten van alle provincies. In 2004 kwam 9,3% van alle toeristen in Gelderland uit het buitenland, landelijk lag het aandeel buitenlandse gasten op ruim 31%. Het grootste deel van alle buitenlandse gasten die Gelderland bezoeken, komt uit de ons omringende landen: 39% uit Duitsland, 14% uit Groot-Brittannië en 13% uit België. In totaal bezoekt 3,4% van de bui-

Vanuit het vakantieadres worden in Nederland nog eens 20 miljoen dagtochten ondernomen in 2001/ 2002. In vergelijking met het totaal aantal dagtochten in Nederland worden er relatief weinig dagtochten ondernomen vanaf het vakantieadres (circa 2%). Deze cijfers zijn niet beschikbaar op Gelders niveau. Gelderland is veruit de belangrijkste vakantieprovincie in Nederland, voor wat betreft het aantal dagtochten staat Gelderland echter op de vierde plaats, na Zuid-Holland, Noord-Holland en Noord-Brabant. Was er in 1995/1996 nog sprake van een boven gemiddeld bezoek aan attractieparken, in de periode daarna is deze voorsprong teniet gedaan. Bij bijna tweederde van de dagtochten wordt de auto als vervoermiddel gebruikt. In Gelderland wordt in verhou23

ding veel getoerd met de auto of motor, 17,7% van alle toerdagtochten in Nederland heeft als bestemming Gelderland. DAGTOCHTEN VAN BUITENLANDERS Het is niet exact bekend hoeveel buitenlandse dagrecreanten Gelderland in totaal bezoeken en waar zij vandaan komen. Aangenomen kan worden dat het merendeel van de buitenlandse dagrecreanten in Gelderland uit de Duitse Grensstreek komt en dan vooral uit de deelstaat Nordrhein-Westfalen. Tachtig procent van de 18 miljoen inwoners van Nordrhein-Westfalen (2003) vindt Nederland een aantrekkelijk of zeer aantrekkelijk land voor dagtochten. Ruim 70% van de inwoners van Nordrhein-Westfalen maakte in de afgelopen drie jaar een dagtocht naar Nederland. In totaal hebben onge24

veer 12,6 miljoen inwoners van het gebied in de afgelopen drie jaar 6 dagtochten naar Nederland gemaakt, dit zijn gemiddeld 2 dagtochten per jaar per persoon. Dit komt neer op ruim 25 miljoen dagtochten per jaar. Ongeveer 7% van deze dagtochten had als bestemming Gelderland, dit zijn 1,75 miljoen dagjes uit. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de activiteiten tijdens de dagtochten. Uiteraard maken ook Belgen daguitstapjes naar Nederland. De belangrijkste bestemmingen zijn Zeeland, Noord-Brabant, Limburg en de grote steden, Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Hoeveel Belgen Gelderland voor een dagtocht bezoeken is niet bekend, hetzelfde geldt voor de exacte aantallen bezoekers uit andere Europese landen.

HOOFDSTUK 3

ACTIVITEITEN

E N T H E M A’ S

POPULAIRE ACTIVITEITEN Populaire activiteiten tijdens dagtochten en vakanties in Gelderland zijn: uit eten gaan, recreatief winkelen en het bezoeken van steden. De favoriete activiteiten verschillen overigens weinig van de activiteiten op nationaal niveau. Tijdens een binnenlandse vakantie in Gelderland gaat men vaker dan gemiddeld wandelen en stapt ook relatief vaak op de pedalen. In het stedelijke gebied van de regio Arnhem-Nijmegen en in het Rivierenland gaan vakantiegangers relatief vaak uit of uit eten. Op de Veluwe wordt in verhouding veel gewandeld tijdens de vakantie en in de Achterhoek stapt men relatief vaak op de fiets. Veel dagtochten in Gelderland hebben een sportief karakter, het meest populair zijn fietsen en wandelen. Naast het uit eten gaan is ook

het bezoeken van een bar of café populair. Dagrecreanten in Gelderland gaan in vergelijking tot Nederland vaker toeren met de auto of motor, maar ze wat gaan minder vaak uit. De grootste groep (39%) buitenlandse vakantiegangers in Gelderland komt uit Duitsland. De activiteiten van inwoners van Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen tijdens een vakantie in Nederland wijken niet veel af van die van de Nederlanders. Zij gaan ook graag uit eten, bezoeken geregeld steden, bezienswaardige gebouwen en oude stadjes en gaan winkelen voor hun plezier. Verder fietsen zij graag, bezoeken een museum of gaan naar het strand. Uiteraard zullen Duitsers voor een bezoek aan het strand vooral naar de Noordzeebadplaatsen, Zeeland

25

Aantal dagtochten (x miljoen)

Aantal dagtochten per categorie in Gelderland en Nederland en marktaandeel Gelderland, 1995/1996 en 2001/2002.

Marktaandeel in %

Gelderland

Zonnen, zwemmen, picknicken, dagkamperen e.d. Sport en sportieve recreatie Toeschouwer/begeleider bij sport Toeren Bezoek attractiepunt, bezienswaardigheid, evenement Recreatief winkelen Uitgaan Overig (vereniging/hobby's) Totaal

Nederland

Gelderland

1995/1996

2001/2002

1995/1996

2001/2002

1995/1996

2001/2002

5,5 33,3 3,1 2,6

5,6 34,6 4,5 3,8

53,2 297,7 33,1 17,4

58 304,5 36,3 21,5

10,3 11,2 9,4 14,9

9,7 11,4 12,4 17,7

11,8 14,7 19,8 16,1

12,1 13 23,9 15,6

89,8 129,1 186,2 129,3

109,8 112,8 223,6 115

13,1 11,4 10,6 12,5

11 11,5 10,7 13,6

106,9

113,1

935,8

981,6

11,4

11,5

Bron: Statistiek Dagrecreatie 1995/1996 CBS; Dagrecreatie in Nederland 2002/2003 NRIT / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland

of de Waddeneilanden gaan. In Gelderland bezoeken zij graag de stranden van de Veluwe Randmeren. Voor ruim 80% van de dagtochten van Nederlanders wordt maximaal 30 kilometer gereisd. Als dit ook geldt voor dagtochten van buitenlanders betekent dit dat het merendeel van de buitenlandse dagrecreanten uit Nordrhein-Westfalen komt. Inwoners van dit gebied gaan tijdens een dagje uit in Nederland graag uit eten, bezoeken steden of winkelen voor het plezier. Opvallend verschil is dat er tijdens een dagtocht niet of nauwelijks gefietst wordt en dat tijdens een dagtocht aanzienlijk minder vaak een bezoek aan het strand

wordt gebracht als tijdens een vakantie. Deze cijfers zijn niet op Gelders niveau beschikbaar. ACTIEVE RECREATIE Sport en sportieve recreatie zijn populaire activiteiten voor een dagje uit. In Gelderland wordt in verhouding veel gefietst en gewandeld. In totaal stapten recreanten ruim 6,9 miljoen keer op de fiets en gingen bijna 8,8 miljoen keer wandelen in Gelderland. De sport die het meest in populariteit is gestegen is golf. In 1990/1991 maakten in Gelderland 181.000 personen een golfdagtocht, in de periode tot 2001/2002 steeg dit aantal

Aantal dagtochten (x 1000)

Aantal sportieve dagtochten per categorie in Gelderland en Nederland en marktaandeel Gelderland, 1995/1996 en 2001/2002.

Marktaandeel in %

Gelderland

Wandelen Fietsen Golfen Watersport Vissen Paardrijden Trimmen, hardlopen, fitness e.d. Schaatsen Overige binnensport Overige buitensport

Nederland

Gelderland

1995/1996

2001/2002

1995/1996

2001/2002

1995/1996

2001/2002

7046 5875 513 386 1154 1023 2837 1235 6967 6307

8778 6920 1104 499 650 1375 2333 181 6092 6617

59383 42971 3779 5389 5952 12141 31241 16982 62915 56977

65907 47855 6225 7166 3782 11544 33446 5662 59568 63027

11,9 13,7 13,6 7,2 19,4 8,4 9,1 7,3 11,1 11,1

13,3 14,5 17,7 7,0 17,2 11,9 7,0 3,2 10,2 10,5

Bron: CBS, Dagrecreatie in Nederland, 2001/2002

26

naar ruim 1,1 miljoen, een groei van ruim 500%. Landelijk nam het aantal golfdagtochten ook toe, maar ‘slechts’ met 224%. Naast golfen is men ook meer gaan wandelen (+17%), fietsen (+45%), watersporten (+35%), vissen (+36%). De belangstelling voor deze sporten groeide meer dan gemiddeld in Gelderland. Opvallend is dat in Gelderland de interesse voor trimmen, hardlopen, fitness en dergelijke in 2001/2002 ongeveer gelijk bleef ten opzichte van 1990/1991, maar dat landelijk de belangstelling hiervoor toe nam met 82%. GASTVRIJ PLATTELAND Veel mensen zijn tijdens hun vakantie op zoek naar rust en ruimte, zij zijn op zoek naar echtheid en authenticiteit. Dit verklaart de toegenomen belangstelling voor plattelandstoerisme. Uit onderzoek van het GOBT blijkt dat bezoekers van het platteland in OostNederland over het algemeen erg tevreden zijn over

hun vakantie of dagje uit. Vakantiegangers typeren hun vakantie het meest met de trefwoorden: rust, natuur, fietsen, gastvrij en ontspanning. Uit een onderzoek van LNV blijkt verder nog dat de mensen bij recreatie op het platteland denken aan gezond bezig zijn, frisse lucht, vrijheid, en lekker doen waar je zin in hebt. Zestig procent van het grondoppervlak in Gelderland bestaat in 2000 uit landbouwgebied. Vooral in de Achterhoek (77%) en in het Rivierenland (75%) heeft een belangrijk deel van het landschap een agrarisch karakter. Naast de natuur bepalen deze agrarische gebieden voor een belangrijk deel het gezicht van de groene provincie Gelderland. Plattelandstoerisme is breder dan agrotoerisme, het is meer dan alleen een vorm van neveninkomsten op de boerderij. Plattelandstoerisme omvat alle vormen van 27

toerisme en recreatie waarbij de beleving van het platteland en zijn cultuur centraal staat. Door samenwerking tussen agrotoeristische ondernemers en de andere toeristische ondernemers op het platteland ontstaan mogelijkheden en kansen om het platteland te versterken. Veel plattelandtoeristische ondernemers in Gelderland en Overijssel bundelen op dit moment hun krachten en er wordt gewerkt aan een verdere professionalisering van de sector.

RECREËREN IN DE NATUUR Tijdens een binnenlandse vakantie in Gelderland bezoeken vakantiegangers vaker dan gemiddeld een natuurreservaat of natuurgebied. Drieënveertig procent van de binnenlandse vakantiegangers in Gelderland bezoekt de natuur, tegen 33% landelijk. Bijna een kwart van alle natuur in Nederland ligt in Gelderland en van het totale oppervlak van Gelderland bestaat 23% uit natuur. De Veluwe is hét

Bos- en natuurgebieden in Gelderland

Bos- en natuurgebied Elburg

Overig natuurgebied

(heide en zandgronden)

Harderwijk

Nijkerk Apeldoorn Lochem Zutphen

Barneveld

Ede

Arnhem

Wageningen

Winterswijk Doetinchem

Culemborg

Tiel

Nijmegen Zaltbommel

Bron: provincie Gelderland

28

Bezoekersaantallen top 10 recreatiegebieden in Gelderland in 2004.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Recreatiegebied Bussloo Recreatiegebied Nulde/Horst Recreatiegebied Rhederlaag Recreatiegebied Stroombroek Recreatiegebied De Berendonck Strandpark Slijk-Ewijk Recreatiegebied Zeumeren Recreatiegebied Heerderstrand Mookerplas Recreatiegebied De Beldert

Voorst Nulde Giesbeek Braamt Wychen Slijk-Ewijk Voorthuizen Heerde Plasmolen Zoelen

2002

2003

2004

841.000 390.000 240.000 230.000 317.000 185.000 189.000 240.000 341.000 140.000

1.173.000 491.000 434.000 550.000 360.000 345.000 292.000 389.000 450.000 340.000

875.000 417.000 340.000 275.000 245.000 240.000 240.000 216.000 215.000 200.000

Bron: GOBT, Bezoek aan toeristische attracties, Een analyse van de ontwikkelingen 2001-2004, 2005

natuurgebied van Gelderland, 68% van alle Gelderse natuur ligt op de Veluwe. De Veluwe is het grootste natuurgebied, met als bekendste parken het Nationale Park De Hoge Veluwe en Nationaal Park Veluwezoom. Gelderland kent uiteraard ook diverse andere natuurgebieden, zoals de Gelderse Poort en het Monferland/Bergerbos. De natuur wordt in alle Gelderse regio’s vaak bezocht. Het groen en de natuur bepalen voor een belangrijk deel de aantrekkelijkheid van de provincie Gelderland. De natuur en landschap zijn het decor voor alle toeristisch-recreatieve bedrijvigheid. Het is belangrijk dat er een balans is tussen economie en natuur. Zowel de kwaliteit van toerisme en recreatie als de kwaliteit van ecologie en landschap moet verbeterd worden. Voor het Centraal Veluws Natuurgebied is door de provincie een groei- en krimpscenario opgezet. Doel is recreatiebedrijven in kwetsbare natuurgebieden te saneren of te verplaatsen naar locaties buiten het CNV (krimp) om aan bestaande bedrijven op minder kwetsbare plekken op het CNV (recreatieclusters) ontwikkelingskansen te geven (groei). De totale oppervlakte die beschikbaar is voor recreatieve bedrijven binnen het CNV blijft gelijk. Gelderland telt ook veel recreatiegebieden met recreatieplassen. Circa 20 van deze gebieden ontvangen jaarlijks minimaal 100.000 bezoekers. In het zonnige jaar 2003 ontvingen de Gelderse recreatiegebieden ruim

7 miljoen bezoekers. Deze gebieden trekken vooral in de zomer veel bezoekers die komen om te zonnen, te zwemmen of op andere manieren te recreëren. CULTUUR De belangstelling voor cultuurtoerisme stijgt. Hoewel Gelderland een aantrekkelijk aanbod van kunst, cultuur en cultuurhistorie heeft, wordt de provincie toch vooral gezien als natuur- en plattelandsprovincie. Veel toeristen en recreanten zijn niet op de hoogte van het uitgebreide aanbod van kastelen, havezaten, landgoederen, tuinen en parken, grote musea en historische stadjes, zoals de Hanzesteden langs de IJssel. Slechts 2% van de toeristen die in 2004 Gelderland bezochten, noemt zijn of haar vakantie een cultuurvakantie, dit zijn ongeveer 41.000 vakanties op jaarbasis. In heel Nederland is dit aandeel nog lager; 1% van de vakanties is een cultuurvakantie. Hoewel er weinig vakanties echt als cultuurvakantie beschouwd worden, hebben veel activiteiten die tijdens een binnenlandse toeristische vakantie uitgevoerd worden wel een culturele of cultuurhistorische inslag. Tijdens ruim 20% van de binnenlandse toeristische vakanties wordt een bezienswaardig gebouw bezocht. Vakantiegangers in de Achterhoek doen dit vaker dan gemiddeld, toeristen op de Veluwe wat minder vaak dan gemiddeld. Dertien procent van de vakantiegangers bezoekt een museum of oudheidkamer. Slechts een klein deel (2%) van de toeristen in 29

Gelderland bezoekt een theater, concertgebouw of bioscoop. Landelijk ligt dit op 4%. Ook het bezoek aan folkloristische evenementen blijft in Gelderland (3%) wat achter bij het landelijk gemiddelde (5%). In totaal brengen dagrecreanten in Gelderland bijna 2,8 miljoen bezoeken aan bezienswaardigheden zoals historische dorpen en steden, musea en monumenten. De belangstelling hiervoor nam sinds 1990/1991 landelijk toe met 13,9%, de stijging in Gelderland bedraagt 9,7%. In Gelderland is vooral het museumbezoek toegenomen, terwijl er landelijk vooral meer monumenten bezocht worden. In Gelderland is een opvallende daling te zien van het aantal dagtochten naar historische dorpen en steden. Het aantal bezoeken aan toneel, concerten en ballet en dergelijke licht toegenomen (+9%) is in Gelderland, maar landelijk is er sprake van een stijging van 46%. 30

STRUCTUUR IN ROUTES Toeristen en recreanten in Gelderland gaan graag op pad. Ze trekken de wandelschoenen aan of stappen op de pedalen. De laatste jaren ontstaat er ook steeds meer belangstelling voor andere vormen van actieve recreatie. Gelderland kent een enorm aanbod van routes waaruit de consument kan kiezen. Om hier enige structuur in aan te brengen streeft de provincie naar een verdere ontwikkeling van de Gelderse basisinfrastructuur. In de Achterhoek zijn de afgelopen jaren de zogenaamde toeristische overstappunten (TOP’s) ontwikkeld. Een TOP is een soort transferium dat als startpunt van of knooppunt in toeristische routes dient. Er zijn altijd een aantal basisvoorzieningen, zoals een parkeerplaats en een horecagelegenheid aanwezig. Diverse nieuwe kinderroutes starten bij deze TOP’s, daarnaast zijn het ook startpunten en knooppunten in

het grensoverschrijdende skate- en skeelerroutenetwerk in de Achterhoek en de Liemers. Op de Veluwe wordt op dit moment druk gewerkt aan een wandelroutenetwerk. In aansluiting op het lange afstand wandelpad (LAW) ‘Streekpad Veluwe’, dat rondom de Veluwe loopt, worden vier middellangeafstand-wandelroutes ontwikkeld. Deze routes vormen de basis van een dekkend netwerk van wandelroutes op de Veluwe. Verder is begin 2005 het startsein gegeven voor de ontwikkeling van een fietsknooppuntennetwerk op de Veluwe. Dit systeem met genummerde knooppunten gaat alle bestaande fietsbewegwijzering op de Veluwe vervangen. Aan de hand van nummers kunnen fietsers zelf een route uitstippelen. Een dergelijk systeem bestaat al in België, Limburg en Noord-Brabant. In Belgisch Limburg beoordeelt 99% van de respondenten het fietsknooppuntensysteem als zeer goed. Deze nieuwe routestructuren zorgen ervoor dat het aanbod overzichtelijker is voor de consument. Daarnaast zijn de systemen flexibeler, de consument kan ter plekke bepalen welke route hij wil afleggen of welk nummer hij wil gaan volgen. RECREATIEMOBILITEIT Zo’n 57% van de verblijfstoeristen in Gelderland maakt wel eens een tochtje met de auto. Veertig proBezoekersaantallen top 10 attracties en musea Gelderland in 2004. 1 Bezoekerscentrum De Aanschouw en het Museonder zijn samengenomen met het Nationale Park de Hoge Veluwe. Zowel het bezoekerscentrum als het Museonder liggen in het Nationale park en kunnen alleen in combinatie met het Nationale park bezocht worden.

cent hiervan doet dit regelmatig of vaak. De provincie Gelderland wil de recreatiemobiliteit zoveel mogelijk terug dringen. Hiervoor worden bijvoorbeeld natuurtransferia ontwikkeld op . Een natuurtransferium is een voorziening aan de rand van een natuurgebied, waar geparkeerd kan worden en van waaruit de consument met diverse routes kan starten en aan excursies kan deelnemen. Binnen het netwerk van zes grote transferia komt een neterk van kleinere waar routes starten. Op dit moment is het Natuurtransferium in Nunspeet al in gebruik. Daarnaast zijn in 2002 de eerste Groene Halte-wandelroutes verschenen. Deze routes starten en eindigen bij een bushalte. De consument kan met het openbaar vervoer naar het beginpunt van de route en na afloop van de wandeling weer op de bus stappen. De Veluwereispas is een gratis openbaar vervoerpas die door verblijfsaccommodaties aan gasten wordt verstrekt. De pas kan gebruikt worden om gratis met de bus naar attracties, musea en andere bezienswaardigheden op de Veluwe te gaan. In het topjaar 2003 zijn er 80.000 passen vertrekt en daarmee 780.000 autokilometers bespaard. ATTRACTIES Gelderland is een provincie met veel bezienswaardigheden en attracties. Deze liggen vooral in een kring rond het CNV. De attracties en musea met de meeste 2002

1 Burgers’ Zoo 1 2 Het Nationale Park De Hoge Veluwe Bezoekerscentrum De Aanschouw Museonder 3 Koningin Julianatoren 4 Apenheul 5 Nederlands Openluchtmuseum 6 Rijksmuseum Kröller-Müller 7 Paleis het Loo Nationaal Museum 8 Airport Teuge 9 Dierenpark Wissel 10 Bezoekerscentrum De Veluwezoom

Arnhem Otterlo/Hoenderloo Otterlo/Hoenderloo Otterlo/Hoenderloo Apeldoorn Apeldoorn Arnhem Otterlo Apeldoorn Teuge Epe Rheden

1.620.000 564.000 354.000 251.000 450.000 440.000 286.000 311.000 444.790 175.000 140.000 104.000

2003

2004

1.500.000 680.000 388.256 266.693 450.000 410.000 305.000 419.378 245.920 175.000 150.000 112.000

1.515.000 547.000 354.145 243.338 450.000 403.000 350.000 290.000 277.857 162.500 155.000 141.649

Bron: GOBT, Bezoek aan toeristische attracties, Een analyse van de ontwikkelingen 2001-2004, 2005

31

Aantal dagtochten naar attracties, evenementen en bezienswaardigheden in Gelderland in 1990/1991, 1995/1996 en 2001/2002 en stijging/daling in 2001/2002 t.o.v. 1990/1991.

(x 1000)

1990/1991

1995/1996

2001/2002

stijging/daling 2001/2002 t.o.v. 1990/1991

Bezoek speeltuin, uitspanning Bezoek pretpark e.d. Bezoek aan dierentuin, vogelpark e.d. Bezoek kinderboerderij, heemtuin, e.d. Bezoek (oude) stad/dorp Bezoek museum Bezoek monumenten e.d. Bezoek jaarmarkt, braderie, corso, e.d. Bezoek beurs, tentoonstelling, show Bezoek overige evenementen

820 394 1956 824 444 1097 971 1608 765 657

858 480 2824 1054 453 888 945 1912 1267 1079

900 511 2337 1190 216 1441 1100 1923 1026 1468

9,8% 29,7% 19,5% 44,4% -51,4% 31,4% 13,3% 19,6% 34,1% 123,4%

Totaal

9536

11760

12112

27,0%

Bron: CBS, Dagrecreatie in Nederland, 1990/1991, 1995/1996, 2001/2002

2 Volgens het NRIT is een evenement een gebeurtenis die wordt georganiseerd ten behoeve van een relatief groot aantal bezoekers, waarvan een relatief groot deel van buiten de regio afkomstig moet zijn.

bezoekers zijn: Burgers Zoo, het Nationale Park De Hoge Veluwe met het Kröller-Müller Museum, het Dolfinarium in Harderwijk, Apenheul, Paleis het Loo, het Nederlands Openluchtmuseum en de Koningin Julianatoren. Naast deze grote attracties biedt Gelderland een keur aan kleinschaliger attracties, musea en bezienswaardigheden. Gelderland heeft bijvoorbeeld 133 geregistreerde musea en diverse opengestelde kastelen en tuinen. Tijdens een vakantie in Gelderland bezoekt men vaker dan gemiddeld een dierentuin, safaripark of dolfinarium. Vakantiegangers op de Veluwe bezoeken deze attracties significant vaker dan gemiddeld en bezoekers van de Achterhoek en het Rivierenland minder vaak. Sinds 1990/1991 steeg het bezoek aan attracties met 35%, in Gelderland bedraagt de toename 27%. In Gelderland blijft de groei in het bezoek aan attracties dus achter bij de gemiddelde groei in Nederland. Het bezoek aan attractiepunten, zoals speeltuinen, dierentuinen, kinderboerderijen en pretparken nam in Gelderland in deze periode toe met 23%, landelijk ligt de groei op 68%. De sterkste stijging is te zien bij het bezoek aan speeltuinen en kinderboerderijen. In Gelderland groeide het bezoek aan speeltuinen met ongeveer 10%, maar is het bezoek aan kinderboerderijen toegenomen met 44%.

32

EVENEMENTEN In 2001/2002 werden in Nederland in totaal ruim 34 miljoen dagtochten gemaakt met als bestemming een evenement 2. In dat jaar bezochten een kleine 4,5 miljoen mensen een evenement in Gelderland, dit is 13% van het totale evenementenbezoeken in Nederland. In 1990/1991 was het aandeel van Gelderland binnen Nederland nog 11%. Het bezoek aan Gelderse evenementen is toegenomen met 47% sinds 1990/1991, de laatste vijf jaar was er slechts sprake van een lichte stijging. Landelijk is de belangstelling voor evenementen in deze periode ook toegenomen, maar dan met 22%. Het bezoek aan jaarmarkten, corso’s en braderieën bleef in Nederland redelijk stabiel ten opzichte van 1990/1991, maar steeg in Gelderland met 20%. Deze groei heeft vooral betrekking op de periode 1990/1991 tot 1995/1996, in de laatste vijf jaar is het aantal bezoeken aan jaarmarkten en dergelijke ongeveer gelijk gebleven. Het bezoek aan beurzen, shows en tentoonstellingen is met ruim een derde gestegen sinds 1990/1991, maar de laatste vijf jaar is er juist sprake van een daling van bijna 20%. Een evenement dat qua bezoekersaantal met kop en schouders boven de rest van alle evenementen uitsteekt is de Nijmeegse Vierdaagse. In 2004 schreven 48.644 wandelaars zich in voor deze tocht en liepen 39.711

3 Non-corporate congressen zijn congressen met een bepaald thema, die niet bestemd zijn voor de medewerkers van één bedrijf.

personen hem uit. De Vierdaagsefeesten kunnen jaarlijks op ongeveer 1,2 miljoen bezoekers rekenen. Andere grote evenementen in Gelderland zijn het Rijnfestijn in Arnhem (400.000 bezoekers), de Heideweek in Ede (178.000) en het Fruitcorso in Tiel (150.000). Maar ook kleinere evenementen zoals de jammarkt in Neede, de botterdag in Elburg, het midwinterhoornblazen in de Achterhoek, de Veluwse wildspeurtochten brengen bezoekers van heinde en verre op de been. ZAKELIJK TOERISME In 2004 hebben meer dan een miljoen Nederlanders één of meer binnenlandse zakenreizen gemaakt. In totaal gaat het om 4,3 miljoen binnenlandse zakenreizen. Ruim een kwart van deze reizen wordt gemaakt om een opleiding of training te volgen, 18% om in de omgeving iets te repareren of installeren en 11% voor een vergadering. Meer dan de helft van de zakenreizigers blijft meer dan één nacht van huis weg, iets minder dan de helft één nacht. Van alle zakenreizigers overnacht 10% in Gelderland, dit zijn 427.000 zakenreizen. Zakenreizigers in Gelderland verblijven relatief vaak in Nijmegen (15%), Arnhem (13%) en Apeldoorn (11%). Deze steden richten zich ook specifiek op de zakelijke gasten.

Ontwikkeling bezoek aan evenementen in Gelderland in de periode 1990/1991 tot 2001/2002.

Nederland behoort tot de top van internationale congresbestemmingen. Ons land staat in 2004 op de zesde plaats, na de Verenigde Staten, Duitsland, Spanje, Frankrijk en Groot-Brittannië. Het gaat daarbij om 181 internationale non-corporate congressen 3. Als ook de corporate congressen van internationale bedrijven worden meegenomen, komt het totaal op ruim 1000. JONG EN OUD Een belangrijke trend waar we mee te maken hebben in Nederland is de vergrijzing van de bevolking. Een steeds groter deel van de bevolking bestaat uit 50plussers. Uit onderzoek van het NBTC blijkt dat de vakantiewensen van deze groep in grote lijnen overeenkomen met die van jongere Nederlanders. Het belangrijkste verschil is dat de 50-plussers meer behoefte hebben aan comfort en dat zij hogere eisen stellen aan de kwaliteit en service. Een andere belangrijke groep voor binnenlandse vakanties is de categorie gezinnen met kinderen. Hoewel deze groep de komende jaren wat zal afnemen, gaat het nog altijd om zo’n 2,4 miljoen kinde-

5000

(x1000)

4000

3000

2000

1000 Bezoek overige evenementen Bezoek beurs, tentoonstelling, show Bezoek jaarmarkt, braderie, corso, e.d.

0

1990/1991

1995/1996

2001/2002 Bron: CBS, Dagtochten naar kenmerken, 1990/1991, 1995/1996, 2001/2002

33

ren tot 13 jaar. Kinderen krijgen steeds meer invloed. Tweeënveertig procent van de 6-11 jarigen mag meepraten over de vakantiebestemming en 66% mag meebeslissen over een dagje uit. In 2004 maakte 41% van de toeristische vakantiegangers in Gelderland deel uit van een gezin met kinderen tot en met 12 jaar. Kinderen tot 13 jaar brengen jaarlijks 475.000 vakanties door in Gelderland. De natuurlijke omgeving, toonaangevende grote attracties en de toename van kleinschalige attracties op het platteland geven Gelderland de potentie een belangrijke kinderbestemming te worden. TE WATER ‘Water’ is het thema van het jaar 2005. De belangstelling voor water neemt toe, niet alleen omdat het zeeniveau stijgt, maar ook omdat steeds meer de mogelijkheden gezien worden voor recreatie op en aan het water. Uit onderzoek van het GOBT blijkt dat toer34

vaarders regelmatig voet aan wal zetten voor het bezoeken van een stadje of een horecagelegenheid. Daarnaast maken zij ook graag een wandeling of stappen op de pedalen. In 2001 heeft ongeveer éénvijfde van de Nederlanders gezeild, geroeid, gekanood of met een motorboot gevaren. Gelderland zal niet al eerste genoemd worden als men naar een watersportprovincie vraagt. Toch zijn er binnen de provincie veel mogelijkheden voor waterrecreatie. Het Rivierengebied, dat door de centrale ligging tussen meerdere watersportregio’s in Nederland een belangrijk doorgangsgebied is. In dit gebied zijn afwisselende vaarwateren te vinden (kanalen, grote en kleine rivieren en plassen). De Achterhoek heeft mogelijkheden om te kanoën op de kleine riviertjes Ook op de Veluwe Randmeren, die Gelderland van Flevoland scheiden, zijn volop mogelijkheden voor waterrecreatie, zoals zeilen en met een botter varen.

HOOFDSTUK 4

ECONOMISCHE

B E T E K E N I S R E C R E AT I E E N T O E R I S M E

Nederlanders hebben de afgelopen jaren steeds meer geld aan vakanties uitgegeven. De vakantie-uitgaven stegen van 5,5 miljard euro in 1988 tot 12,7 miljard euro in 2004. Ongeveer één vijfde hiervan (2,6 miljard) wordt aan binnenlandse vakanties besteed. In totaal geven Nederlanders naar schatting 26 miljard euro uit aan toerisme en recreatie. Elf procent hiervan wordt in Gelderland uitgegeven (2,9 miljard). Dit is de som van alle bestedingscategorieën (binnenlandse dag- en verblijfsrecreatie, inkomend toerisme, binnenlandse bestedingen van uitgaand toerisme via reisbemiddeling en bestedingen aan toeristisch-recreatieve goederen in Nederland).

dens binnenlandse vakanties in 2004 afgenomen met 10% ten opzichte van 2002, landelijk ligt de daling op 11,5%. De daling van de bestedingen in deze periode valt samen met een daling van het consumentenvertrouwen, een verslechtering van het economische klimaat en een daling van de koopbereidheid van consumenten. In de eerste twee maanden van 2005 is volgens het CBS de stemming van de consumenten licht verbeterd, maar stagneert de economische groei.

Het aandeel van de vakantie-uitgaven in de totale particuliere consumptie is sinds 1988 toegenomen van 5,1% tot 5,6% (2004). Naar verhouding zijn Nederlanders in de periode sinds 1988 meer gaan uitgeven aan vakanties ten opzichte van de andere bestedingscategorieën. NEDERLANDSE VAKANTIEGANGERS Tijdens binnenlandse vakanties in Gelderland wordt in de periode 2002-2004 gemiddeld in totaal bijna 440 miljoen euro besteed, dit is 16% van de totale bestedingen tijdens binnenlandse vakanties in Nederland. Een kleine 60% van deze bestedingen wordt gedaan op de Veluwe. Het aandeel van de Achterhoek bedraagt bijna een kwart. In Gelderland zijn de totale bestedingen tijBestedingen aan binnenlandse vakanties (x miljoen euro) in de Gelderse toeristengebieden en Gelderland 2002-2004 en gemiddelde 2002-2004

Regio/Periode

2002

2003

2004

gemiddelde 2002-2004

Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Rivierengebied Gelderland Aandeel Gelderland binnen Nederland

273,8 103,8 69,5 10,5 457,7

265,4 100,0 70,6 8,6 444,7

242,7 97,7 62,4 7,5 410,3

260,6 100,5 67,5 8,9 437,6

16,9%

15,9%

16,2%

15,8%

Bron: Continu Vakantie Onderzoek / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek Provincie Gelderland

35

1 Hiervoor wordt het aantal nachten dat bezoekers uit een bepaald land in Gelderland doorbrengen (in 2004) vermenigvuldigd met de bestedingen per persoon per nacht (in 1999). Aanname die hierbij gemaakt wordt is dat de bestedingen per persoon per nacht in Gelderland gelijk zijn met die in Nederland en dat deze bestedingen niet veranderd zijn sinds 1999.

In 2004 besteden Nederlanders tijdens een binnenlandse vakantie in Gelderland gemiddeld € 20,20 per persoon per dag, in 2002 lag dit bedrag op € 22,88. De bestedingen per persoon per dag tijdens een toeristische vakantie liggen aanzienlijk hoger dan de bestedingen tijdens vaste standplaats vakantie. Per dag wordt tijdens een toeristische vakantie € 24,80 per persoon uitgegeven, tijdens een vaste standplaatsvakantie € 9,60. In de regio Arnhem-Nijmegen geeft men per persoon per dag wat meer uit dan gemiddeld en in het Rivierenland juist wat minder. Landelijk liggen de bestedingen ongeveer een euro hoger dan in Gelderland. De bestedingen per persoon per dag tijdens een toeristische vakantie zijn de afgelopen drie jaar met 7% afgenomen, dit geldt zowel voor Gelderland als voor heel Nederland. BUITENLANDSE VAKANTIEGANGERS De meest recente cijfers over bestedingen van buitenlandse vakantiegangers in Nederland hebben betrekking op 1999. Buitenlanders hebben in dat jaar ruim

36

2,4 miljard euro besteed in Nederland. Cijfers over de uitgaven van buitenlandse vakantiegangers op Gelders niveau zijn niet beschikbaar, maar kunnen met behulp van de beschikbare gegevens wel indicatief berekend worden 1. Volgens deze berekeningen geven buitenlanders in Gelderland jaarlijks een kleine 74 miljoen euro uit. Tweeëntwintig procent hiervan wordt uitgegeven door Duitsers, 10% door Belgen en 20% door Britten. Het aandeel van Gelderland binnen de totale bestedingen van buitenlanders in Nederland bedraagt 3,3%. In 1999 gaven Duitsers tijdens een vakantie in Nederland gemiddeld 50 euro per persoon per nacht uit. Belgen geven 64 euro uit en de Britten 121 euro. Gemiddeld besteden buitenlanders 87 euro per persoon per nacht. Ruim driekwart (77%) van deze kosten heeft betrekking op verblijf, eten en drinken, de rest wordt uitgegeven aan vervoer, entree en overige aankopen. Duitsers en Belgen geven in verhouding veel geld uit aan verblijf, eten en drinken.

Volgens deze berekening gaven dagrecreanten in Gelderland in 2001/2002 bijna 1,3 miljard euro uit. Het grootste deel hiervan (570 miljoen euro) werd besteed tijdens het uitgaan en dan vooral tijdens het uit eten gaan of tijdens het bezoeken van een bar of café. Aan sport en sportieve recreatie wordt jaarlijks 224 miljoen euro uitgegeven.

Verdeling van de totale kosten van een dagtocht naar uitgavencategorie 2001/2002.

Totale entree- en deelnamekosten Totale consumptiekosten Totale reiskosten

2 Om tot de uitgaven op Gelders niveau te komen is ervan uit gegaan dat de uitgaven per persoon per activiteit in Gelderland niet verschillen van die in Nederland. Het aantal dagtochten per categorie is in Gelderland vermenigvuldigd met de gemiddelde bestedingen per categorie.

Verdeling totale uitgaven aan dagtochten in Gelderland 2 naar categorie, 2001/2002.

Bron: CBS, Uitgaven aan dagtochten 2001/2002

DAGRECREATIE In totaal werd er tijdens dagtochten in Nederland ruim 11,5 miljard euro besteed. Dit is een stijging ten opzichte van 1995/1996 van meer dan 70%. Het CBS beschikt over cijfers over de uitgaven tijdens dagrecreatieve activiteiten op nationaal niveau. De uitgaven op Gelders niveau zijn hier niet direct uit te halen, maar zijn indicatief berekend 2.

WERKGELEGENHEID In de eerste helft van de jaren 90 nam de werkgelegenheid in toerisme en recreatie snel toe ten opzichte van de totale Gelderse werkgelegenheid. In de tweede helft van de jaren 90 was het verschil in groei minder groot. De ontwikkeling van de werkgelegenheid in deze sector is voorspoedig verlopen, maar de laatste jaren is er wel een kentering geweest. Op dit moment groeit de werkgelegenheid in de toeristische sector nog steeds harder dan de totale werkgelegenheid, maar het verschil is niet meer zo groot. De totale werkgelegenheid in Gelderland is in de periode 2000-2004 jaarlijks gemiddeld gegroeid met 0,7% en de werkgelegenheid binnen toerisme en recreatie met 1,4%. In het Rivierengebied is de omvang van de toeristisch-recreatieve werkgelegenheid de afgelopen periode niet gegroeid, terwijl de totale werkgelegenheidsontwikkeling hier het hoogst was van de Gelderse regio’s. In de Achterhoek ligt de groei van de werkgelegenheid

Totale uitgaven aan dagtochten Gelderland (x miljoen)

Aandeel in totale uitgaven per categorie (in procenten)

Zonnen, zwemmen, picknicken of dagkamperen Sport en sportieve recreatie Toeschouwer/begeleider bij sport Toeren Bezoek attractiepunt, bezienswaardigheid of evenement Recreatief winkelen Uitgaan Overige dagtochten

33 224 43 49 172 103 570 105

3% 17% 3% 4% 13% 8% 44% 8%

Totaal

1300

100% Bron: CBS, Dagrecreatie 2001/2002, Bewerking GOBT

37

Werkgelegenheid recreatie en toerisme in % van de totale werkgelegenheid, 2004

Aandeel in % 2.5 - 4.5 4.5 - 5.5

Hattem Oldebroek

5.5 - 6.5 Elburg

6.5 - 8

Heerde

>8 Nunspeet

Harderwijk

Epe

Gelders gemiddelde: 5.5 Ermelo Putten

Voorst Nijkerk Lochem

Apeldoorn Barneveld Zutphen

Berkelland

Brummen Scherpenzeel

Ede Bronckhorst

Rozendaal Rheden Doesburg

Groenlo

Arnhem Renkum Wageningen Culemborg

Winterswijk Westervoort Duiven

Buren

Zevenaar

Overbetuwe Neder-Betuwe Geldermalsen

Lingewaal

Neerijnen

Tiel

Lingewaard

Montferland

Aalten Oude IJsselstreek

Rijnwaarden

Druten West Maas en Waal

Doetinchem

Beuningen Nijmegen

Ubbergen Millingen a/d Rijn

Wijchen Groesbeek

Zaltbommel Maasdriel

Heumen

Bron: PWE Gelderland/Bureau Economisch Onderzoek, provincie Gelderland

38

Werkgelegenheid in de sector recreatie en toerisme in vergelijking met de totale werkgelegenheid (2004) en gemiddelde jaarlijkse groei 2000/2004.

Werkgelegenheid in Aandeel in totale Gemiddelde procentuele jaarlijkse 2004 in banen (x1000) werkgelegenheid (%) groei werkgelegenheid in recreatie en toerisme, 2000-2004 Veluwe Achterhoek Regio Arnhem/Nijmegen Rivierengebied Gelderland

18,0 9,1 18,5 4,7 50,2

5,7 5,6 5,7 4,4 5,5

1,4 1,9 1,5 -0,1 1,4

Gemiddelde totale procentuele jaarlijkse groei werkgelegenheid, 2000-2004 0,7 0,2 0,9 1,2 0,7

Bron: Provinciale Werkgelegenheidsenquête, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland

binnen toerisme en recreatie iets boven het gemiddelde van Gelderland. In 2001 had 5,6% van alle banen in Gelderland te maken met recreatie of toerisme, landelijk lag dit percentage op 6,5%. Van het totaal aantal banen in toerisme en recreatie in Nederland is ruim 10% te vinden in Gelderland. Dit is lager dan op grond van het aandeel van Gelderland in het aantal overnachtingen in Nederland (14%) of in de totale bestedingen (11%) verwacht zou worden. De toeristische sector is een economische pijler van betekenis, ruim één op de twintig Gelderse arbeidsplaatsen hangt samen met de sector toerisme een recreatie. De sector levert dus een sub-

stantiële bijdrage aan de werkgelegenheid en zorgt er ook voor dat een gebied aantrekkelijk is om in te wonen en te werken. Uit een onderzoek in een aantal toeristische gemeenten in Nederland blijkt dat de inwoners en bedrijven in deze gemeenten in het algemeen vinden dat toerisme bijdraagt aan de gezelligheid en levendigheid van hun woon- en werkomgeving. In sommige gemeenten zorgt het toerisme ervoor dat voorzieningen, zoals een supermarkt, kunnen blijven bestaan. Verder zijn toerisme en recreatie belangrijk voor een gezonde samenleving. Mensen hebben in deze drukke tijden tijd nodig om te ontspannen, om letterlijk te recreëren.

39

HOOFDSTUK 5

KENNIS

GEEFT TOEKOMST

Toeristische bestemmingen en hun bedrijfsleven moeten steeds sneller en professioneler inspelen op veranderingen in de markt. Er is al zeer veel informatie over toerisme en recreatie beschikbaar. Deze informatie komt uit veel verschillende bronnen en het is daarom voor Regionale Bureaus voor Toerisme (RBT’s), ondernemers, overheden en andere belangstellenden vaak moeilijk om te achterhalen waar zij nu voor welke informatie terecht kunnen. Dit hoofdstuk geeft de lezer inzicht in de manieren waarop hij informatie kan verzamelen over toerisme en recreatie en waar hij dat kan doen. KENNISCENTRUM GOBT Het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme (GOBT) is het kennis- en ontwikkelcentrum voor toeristischrecreatieve marketing in Oost Nederland. Het bureau brengt belangrijke informatie over de sector toerisme en recreatie en over diverse andere relevante onderwerpen bijeen. Daarnaast beschikken de medewerkers van het GOBT over uitgebreide kennis over diverse onderwerpen, zoals toerisme gerelateerd aan de natuur, cultuurtoerisme, plattelandstoerisme, waterrecreatie, onderzoek, communicatie, recreatiemobiliteit, toerisme vanuit het buitenland en routenetwerken. De RBT’s, maar ook ondernemers, overheden, brancheorganisaties en andere partijen die betrokken zijn bij toerisme en recreatie, zoals bijvoorbeeld natuur- en cultuurorganisaties, kunnen gebruik maken van de kennis waarover het GOBT beschikt. Het bureau deelt deze informatie ook op eigen initiatief met het toeristisch werkveld, bijvoorbeeld via de nieuwsbrieven, door het versturen van persberichten en het organiseren van contactdagen of symposia. Daarnaast signaleert het GOBT hiaten in bestaand onderzoek en doet voorstellen deze 40

hiaten op te vullen. Op verzoek verzorgt het GOBT toelichtingen en presentaties over diverse onderwerpen en/of cijfers. Het GOBT is een fysiek en virtueel kenniscentrum, met een bibliotheek waar u diverse rapporten, plannen en onderzoek kunt inzien en een internetsite (www.gobt.nl) waarop vanaf de zomer van 2005 relevante informatie te vinden is en rapporten gedownload kunnen worden. Het GOBT doet zelf onderzoek, zo wordt drie keer per jaar een panel van toeristische bedrijven benaderd voor de Monitor Toeristische Bedrijven en worden jaarlijks de bezoekersaantallen van attracties en evenementen geïnventariseerd. Daarnaast kunnen de Regionale Bureaus voor Toerisme een beroep doen op de kennis en informatie waarover de organisatie beschikt, voor bijvoorbeeld een marketingplan, een subsidieaanvraag, een haalbaarheidsstudie of een onderzoek ten behoeve van merkontwikkeling. GOBT haalt relevante informatie uit bestaande onderzoeken en rapporten en vertaalt of bewerkt die informatie voor de regio’s of thema’s. Voorbeelden van onderzoeken die het GOBT heeft uitgevoerd of waaraan het GOBT heeft meegewerkt zijn: een consumentenonderzoek voor de Veluwe, een regiomonitor voor de Achterhoek, de uitgave Feiten en Cijfers voor de provincie Overijssel en een consumentenonderzoek plattelandstoerisme voor Oost Nederland. Voor meer informatie kunt u terecht bij: Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme Pikeursbaan 23 (bezoekadres) Postbus 96, 7400 AB Deventer Tel. 0570 680700, fax 0570 680701 E-mail: [email protected] Website: www.gobt.nl

PROVINCIE GELDERLAND Recreatie en toerisme zijn economisch gezien van grote betekenis voor de provincie Gelderland. Ongeveer één op de twintig Gelderse arbeidsplaatsen hangt samen met de sector toerisme en recreatie. Op de site van de provincie Gelderland www.gelderland.nl is uitgebreide informatie beschikbaar met betrekking tot recreatie en toerisme, waaronder de beleidsnota’s. Via het trefwoord ‘recreëren’ op de startpagina kunt u diverse rapporten downloaden en komt u terecht bij de cijfers en informatie over recreatie en toerisme.

Provincie Gelderland Afdeling Economische Zaken Prinsenhof 3 (bezoekadres) Postbus 9090 , 6800 GX Arnhem Tel. 026 3599150, fax 026 3599199 E-mail: [email protected] Website: www.gelderland.nl

Daarnaast is bij het Bureau Economisch Onderzoek van de afdeling Economische Zaken veel (digitale) informatie beschikbaar over de (sociaal) economische ontwikkelingen in Gelderland, de stand van zaken met betrekking tot de werkgelegenheid (Provinciale Werkgelegenheids Enquête) en cijfers hoe de provincie er sociaal voorstaat (Sociale Atlas). Verder geeft EZ een beschrijving van de recente economische ontwikkeling en de toekomstverwachtingen (economische verkenning). In het digitaal statistisch zakboek zijn de belangrijkste kengetallen van alle Gelderse gemeenten bij elkaar gebracht. De website Feiten en Cijfers Gelderland geeft een beeld van het economisch potentieel van Gelderland. Al deze informatie en meer, vindt u via: beleid - economie - Gelderse economie.

Bedrijfschap Horeca en Catering Het bedrijfschap Horeca en Catering is een kennisen innovatiecentrum van de horeca, de catering en de horeca in de recreatiesector. Alles wat er te weten valt over deze bedrijfstak en de relevante omgeving is bij of via het bedrijfschap te vinden. Op de site vindt u ook feiten en cijfers over de verschillende werkvelden. www.bedr-horeca.nl

De provincie participeert in het Continu Vakantie Onderzoek ten behoeve van ontwikkeling en uitvoering van toeristisch beleid voor Gelderland. Dit onderzoek bevat informatie over (ontwikkelingen in) het vakantiegedrag. Voor meer informatie kunt u terecht bij:

OVERIGE ORGANISATIES Hierna volgt een opsomming (op alfabetische volgorde) van andere organisaties die beschikken over informatie met betrekking tot toerisme en recreatie.

Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) Het CBS heeft als kerntaak het verzamelen, bewerken en publiceren van statistieken ten behoeve van praktijk, beleid en wetenschap. Op de site van het CBS kunt u zoeken in de database statline, het thema ‘toerisme, recreatie en sport’ valt onder mens en maatschappij. Hier kunt u allerlei cijfers over toerisme en recreatie vinden. www.cbs.nl Kamer van Koophandel De Kamers van Koophandel zijn een informatiepunt voor het bedrijfsleven. Om succesvol te ondernemen moeten ondernemingen op het juiste moment over de juiste kennis en informatie kun41

nen beschikken. De Kamer van Koophandel wijst de ondernemers de weg. Op de site is veel nuttige informatie voor ondernemers te vinden, onder andere via ‘branche-informatie’. www.kvk.nl Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) Het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC) is de landelijke marketing en promotie organisatie van Nederland. NBTC heeft tot doel het toeristisch en zakelijk reisverkeer naar en in Nederland te bevorderen. Het NBTC richt zich met name op het inkomende toerisme. Op de zakelijke site kunnen allerlei rapporten en onderzoeken aangeschaft of gedownload worden, daarnaast is hier ook cijfermateriaal met betrekking tot toerisme terug te vinden. www.nbtc.nl (bedrijfsleven) www.holland.com (consument) Nederlands Research Instituut voor Recreatie en Toerisme (NRIT) Het NRIT is een onderzoeks- en adviesbureau op het gebied van vrije tijd in het algemeen en toerisme en recreatie in het bijzonder. Het NRIT voert vertrouwelijk onderzoek uit voor opdrachtgevers. Daarnaast deelt het NRIT meer algemene onderzoeksresultaten met geïnteresseerden. Op de site kunnen via ‘uitgeverij’ de rapporten besteld worden. www.nrit.nl RECRON, de vereniging voor recreatieondernemers Nederland RECRON behartigt de collectieve en individuele belangen van de leden. De vereniging streeft naar een zo optimaal mogelijk ondernemersklimaat in de recreatiebranche en ontwikkelt producten en diensten die ondernemers ondersteunen in hun bedrijfsvoering. Op de site kunnen ondernemers 42

via de infodesk informatie vinden over bijvoorbeeld regelgeving en relevante onderzoeken. www.recron.nl Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) Het Sociaal en Cultureel Planbureau is een wetenschappelijk instituut dat zelfstandig onderzoek doet. Op basis van dit onderzoek brengt het, gevraagd en ongevraagd, adviezen uit aan de regering, de Eerste en Tweede Kamer, ministeries en andere maatschappelijke en overheidsorganisaties. De adviezen (op allerlei gebied) worden gepubliceerd in boekvorm en zijn gratis beschikbaar op internet. www.scp.nl Stichting Recreatie De Stichting Recreatie is een kennis- en innovatiecentrum voor de recreatiesector. Ze verzamelen, bewerken en verspreiden kennis ter versterking en vernieuwing van recreatie, toerisme en groene ruimte in Nederland. De Stichting Recreatie kent feiten en cijfers en signaleert trends. Op de site van de stichting vindt u ook een on-line bibliotheek. www.stichtingrecreatie.nl Dit zijn de belangrijkste organisaties die over cijfermateriaal beschikken op het gebied van toerisme en recreatie. Er zijn uiteraard meer organisaties die (zijdelings) betrokken zijn bij toerisme en recreatie, ook zij kunnen u wellicht van bruikbare informatie voorzien. Toeristisch recreatieve informatie Meer informatie over de regio’s vindt u op het internet via de regionale sites: Achterhoek www.vvvachterhoek.nl Arnhem-Nijmegen www.regioarnhemnijmegen.nl Rivierenland www.rivierenland.nl Veluwe www.develuwe.nl

L I T E R AT U U R L I J S T Beets, G., Rimpels in Europa, Veroudering bevolking zet nog 50 jaar door. In: Demos, Bulletin over bevolking en samenleving, uitgave van NIDI (Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut), nr. 10, november/december 2000. Berg, C. van den, Zo vrij als een vogel, Eindhovens Dagblad, 16-04-2005. Bemong, K., Economische impact en kwaliteit van het fietsroutenetwerk in Limburg, Maasmechelen, 1999. Blauw Research ten behoeve van NBTC, Vakantieonderzoek NordrheinWestfalen en Niedersachsen, oktober 2004.

GOBT, Toervaarders zetten graag voet aan wal,. Een onderzoek onder toervaarders in de Kop van Overijssel en op de Tuin van Nederlandroute, 2004. Knooppunt Arnhem-Nijmegen, Provincie Gelderland, KAN-gemeenten, Visie Stedelijk Netwerk KAN, 2003. LISA, LISA Nieuws 9, juli 2004. Lagroupe, Leisure & Arts Consulting, Cultuurtoerisme Gelderland en Overijssel, Eindrapport, 2000. Ministeries van VROM, LNV, V&W en EZ, Nota Ruimte, 2004.

CBS, Accommodaties en slaapplaatsen, regionale gegevens, 2003. CBS, Bevolking, kerncijfers, 2004 CBS, Bodemgebruik in Nederland 1996, 2000, 2003.

LNV Consumentenplatform, Platteland, ook voor uw vrijetijd!?, Consumentenonderzoek, 2005. NBTC, 50-Plussers spreken voor zich, Hoe de toeristische sector kansen kan benutten die de groeiende 50-plusmarkt biedt, 2004.

CBS, Bodemstatistiek 2000. CBS, Conjunctuurbericht, Conjunctuurbeeld: Economisch herstel stokt, mei 2005. CBS, Dagrecreatie in Nederland 1990/1991, 1995/1996. CBS, Het gebruik van logiesaccommodaties, 2004

NBTC, Holland stijgt naar de 6e plaats op ranglijst internationale congresdestinaties, persbericht mei 2005. NRIT, Dagrecreatie in Nederland 2002/2003, Rapport en Tabellenrapportage, 2003. NRIT, Trendrapport toerisme, recreatie en vrijetijd 2002-2003 en 2003-2004.

CBS, ICT en mediagebruik naar persoons- en huishoudkenmerken, 2004. NRIT, Sheets Symposium Trends in vrijetijd, toerisme en recreatie, 2004. CBS, Jaartabel conjunctuurgegevens, 2005 Piët, S., De emotiemarkt, De toekomst van beleveniseconomie, 2003. CBS, Toerisme en Recreatie in cijfers, 2004. Provincie Gelderland, Bevolkingsprognose 2004. CPB, Centraal Economisch Plan 2005. Provincie Gelderland, Masterplan Cultuurtoerisme 2003-2007, 2003. CVO, Continu Vakantie Onderzoek, Jaarrapportages 2001, 2002, 2003, 2004. CVO, Continu Vakantie Onderzoek, Maatwerkrapportage: Provincies, oktober 2002-september 2003, 2004.

Provincie Gelderland, Mooi Dichtbij, Uitwerkingsnota Recreatie en Toerisme provincie Gelderland, 2003. Provincie Gelderland, Provinciale Werkgelegenheidsenquête Gelderland, 2004.

CVO, Holidaytracker, 2004. Provincie Gelderland, Statenvoorstel PS2003-317, 2003. CVO, Rapport Binnenlandse zakelijke reizen, 2005. Provincie Gelderland, Veluwe 2010, een kwaliteitsimpuls, 2000. Eye, Zicht op Trends, Thema: Belevenis versus betekenis? De beleveniseconomie voorbij, augustus/september 2004. Eye, Zicht op Trends, Thema: Tegentrends, Actie en reactie, december 2004. GOBT, Consumentenonderzoek Plattelandstoerisme Gelderland en Overijssel - concept, 2004. GOBT, Kinderroutes in Gelderland en Overijssel, Aan de hand van streekeigen thema’s en verhalen (intern) - concept, 2005.

Recreatie en Toerisme, Tijdschrift voor management in de leisure, Onderzoek ‘Toerisme en leefbaarheid’ biedt vele handvatten, nr. 1, februari 2003. Rabobank, Stafgroep Economisch Onderzoek, Visie op provinciale dynamiek 2003, Focus op toerisme en recreatie, 2003. SCP, In het zicht van de toekomst, Sociaal en cultureel rapport 2004, 2004. Stichting Recreatie, Macro-recreatieve verkenningen, 2003.

GOBT, Bezoek aan toeristische attracties, Een analyse van de ontwikkelingen 2001-2004.

TRN, Wat drijft de recreant? Een verkenning naar waterrecreatie in Nederland, 2002.

GOBT, Masterplan Plattelandstoerisme Gelderland en Overijssel, 2003. Verroens, C., Hogeschool West-Vlaanderen, Kansen voor Gelderland op de Belgische toeristische markt, 2003.

43

COLOFON Arnhem-Deventer, juni 2005 Uitgave: Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme Provincie Gelderland Productie: Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme Provincie Gelderland Cartografie: Provincie Gelderland Fotografie: Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme Ontwerp & vormgeving: Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme Druk: Provincie Gelderland Ondanks de zorgvuldigheid waarmee dit deze uitgave is samengesteld, zijn wij niet aansprakelijk voor eventuele fouten.