http://becoss.nl
Maak jezelf bewust van je persoonlijkheid
http://becoss.nl
Maak jezelf bewust van je persoonlijkheid Inhoud: 1. Over het enneagram 2. Over de enneagram-typen 3. Literatuur- en webverwijzingen 1. Over het enneagram
http://becoss.nl
Wat is het ennegram? Het enneagram is de oudste bekende beschrijving van de menselijke spirituele/psychologische structuur. Waarschijnlijk ontstaan in de Sufi-traditie, waar men 9 verschillende menselijke karakters onderscheidde en daarvoor de figuur van een cirkel met 9 punten daarop, gebruikte. (Ennea = negen, Grammos = beschrijving). Elk mens behoort tot een van de negen typen van het enneagram, en voldoet daarmee aan een van de negen karakterbeschrijvingen die het enneagram geeft. Welke scholen en richtingen zijn er in de enneagramwereld? De bekendste stroming is op dit moment de zogenaamde Mondelinge Traditie, die in de Amerikaanse Helen Palmer en haar collega David Daniels de meest bekende boegbeelden heeft. In deze school gaat men ervan uit dat het enneagramtype van een mens het beste zichtbaar wordt door met de individuele persoon in mondeling contact te komen en dat veel van de subtiele finesses van het model verloren gaan als je je beperkt tot het aanbieden van een theoretische beschrijving, of een schriftelijke vragenlijst. Andere onderscheiden stromingen zijn bijvoorbeeld: de opvatting dat je tijdens je leven van type kunt veranderen omdat je type aangeleerd gedrag is en geen aangeboren karakter (Willem Jan van de Wetering), de opvatting dat een mens meerdere typen tegelijk is (Frank Schaper, Azwin Ressang), en de opvatting dat het onderscheid tussen de enneagramtypen utsluitend gemaakt moet worden op basis van psychologische drijfveren en niet op grond van waarneembaar gedrag (Pagano&Schouten). Rita van der Weck koppelt het enneagram aan het model van de Kernkwadrant door vooral naar het gedarg van de typen te kijken. Claudio Naranjo, een van de grondleggers van het moderne enneagram, kijkt vooral naar de spirituele kant, evenals zijn volgeling Sandra Maitri. Vanuit welke visie is dit hoofdstuk over het enneagram geschreven? Deze rubriek beschouwt het enneagram als een aangeboren set van psychologische drijfveren, die een mens zijn hele leven met zich meedraagt. Waar gedrag gedurende een mensenleven sterk kan veranderen, als gevolg van toegenomen levenservaring of veranderende levensomstandigheden, blijven de typegebonden drijfveren constant dezelfde. Ze vormen de filters waarmee iemand zijn persoonlijke werkelijkheid structureert. Wat weet je als je je enneagramtype kent? Je enneagramtype is je psychologische DNA. Als je je type kent, dan ken je je onbewuste motivatie. Je weet met welke bril jij naar de werkelijkheid kijkt en welke zaken je eerder opvallen dan anderen. Ook bepaalt je type waarop je jezelf en andere mensen beoordeelt en geeft het inzicht in wat voor jou de onbewuste maar doorslaggevende criteria zijn om je gedrag te kiezen. Wie z´n type kent weet welke psychologische opbrengst zijn of haar gedrag altijd moet leveren. Je type laat zien welk onbewuste ideaalbeeld je van jezelf onder alle omstandigheden nastreeft en wat jouw allerbelangrijkste criterium is om je veilig te voelen. Praktisch bezien levert het kennen van je eigen type je het antwoord op de vraag: hoe komt het dat ik in het leven zo vaak tegen dezelfde problemen aanloop, en wat maakt dat ik wel weet wat ik wil maar dit dikwijls toch niet voor elkaar krijg? Wat is het verschil tussen gedrag en drijfveren? Gedrag is wat een mens doet, drijfveren is de motivatie om iets te doen. De drijfveer bepaalt waar elk gedrag op psychologisch niveau toe moet leiden of juist bij weg moet houden. Zo kunnen we allemaal besluiten tot uitstelgedrag, maar de motivatie om dit te doen kan tussen personen sterk verschillen. De een stelt uit omdat ie er gewoon even geen zin in heeft, de ander omdat hij van mening is dat het nog beter moet, weer een ander omdat hij eerst meer informatie wil hebben, of omdat hij zich niet graag ergens op wil vastleggen, et cetera. Kortom, in gedrag kunnen mensen erg op elkaar lijken, terwijl hun psychologische motivatie
http://becoss.nl
om juist dát gedrag te kiezen, sterk kan verschillen. Gedrag is in dit verband slechts een middel om een psychologisch doel te bereiken. Waarom is bij het enneagram het verschil tussen gedrag en drijfveren belangrijk? Als je het enneagram als model wilt gebruiken om inzicht te krijgen in de persoonlijkheid van mensen, levert het kijken naar gedrag weinig onderscheiden informatie op. Wat de enneagramtypen van elkaar doet onderscheiden is niet gedrag, want elk type kan elk gedrag vertonen. De verschillen tussen de typen schuilen in de drijfveren. Daar zitten ook de overeenkomsten tussen mensen van het zelfde type. Waarom zijn er maar negen enneagramtypen? Er heeft zich in de honderden jaren dat met deze persoonlijkheidsleer gewerkt wordt, nog geen situatie voorgedaan die aanleiding gaf om te denken dat er typebeschrijvingen tekort komen of overbodig zijn. Logisch, want de theorie is gevormd op basis van de praktijk. Het model is ontstaan door goed rond te kijken, dus eerst was er de verzamelde mensheid en toen hun beschrijving. Niet andersom. Is je enneagramtype aangeboren? Ja; je enneagramtype is eigenlijk een beschrijving van je karakter en dat is nu eenmaal aangeboren. Gedrag daarentegen is aangeleerd. Vandaar dat mensen met eenzelfde aangeboren karakter (enneatype) door de omgeving waarin ze opgroeien, of de levensfase waarin ze verkeren, zeer verschillende gedrag kunnen vertonen. Dat kan leiden tot het misverstand dat ze 'tegenwoordig heel anders zijn dan vroeger'. Het misverstand zit er in dat
[email protected] Enneagram mr. dr. P. Mirani 3
ze niet anders 'zijn', maar zich anders 'gedragen' op grond van het aan- of afleveren van adequaat gedrag. Kun je veranderen van type? Nee dus; omdat je type gelijk te stellen is met je karakter mag je zeggen dat het aangeboren is en kun je niet van type veranderen. Immers, karakter is aangeboren, gedrag is aangeleerd. Vandaar dat mensen van hetzelfde type heel ander gedrag kunnen vertonen, bijvoorbeeld omdat ze een ander socialisatieproces achter de rug hebben (gezin, opvoeding, levensloop i.h.a.). Je kunt je type niet veranderen, wel je gedrag. Maar ook met ander gedrag zul je dezelfde drijfveren blijven volgen; ook al roep je met dat andere gedrag andere reacties op en neem je daarmee een ander profiel aan in de buitenwereld. Ben je meerdere typen tegelijk? Nee. Ook al zijn er voldoende enneagramtrainers die menen van wel, wijst de praktijk in een andere richting. Als je je type ziet als een beschrijving van je karakter, kun je logisch concluderen dat een mens niet meerdere karakters heeft. Ook al zijn er verschillende kanten aan dat ene karakter. Maar altijd zijn er bepaalde trekken die zich nog duidelijker manifesteren dan andere en sommige daarvan zijn ronduit dominant. In dat laatste geval spreken we over de typegebonden drijfveren. Als mensen menen meerdere typen tegelijk in zichzelf te kunnen waarnemen, hebben zij altijd de blik gericht op hun feitelijke gedrag en niet op hun psychologische drijfveren. Hoe ontdek je je type? Door een hoge mate van zelfbewustwording. De beste kans hierop ontstaat door in gesprek te gaan met een ervaren enneagramcoach. Die kan in dialoog (het zogenoemde 'typeinterview') je helpen om datgene wat voor jou vanzelf spreekt en daarmee onbewust is
http://becoss.nl
geworden, bewust te maken. Hierdoor ontstaat diepgaand zelfinzicht. Ook is er coaching nodig om het onderscheid te leren maken tussen gedrag en drijfveren. Dit onderscheid is cruciaal om je type te kunnen ontdekken. Kun je je type met een vragenlijst vaststellen? Alleen als je geluk hebt en het toeval jouw kant uit valt. Voor het adequaat invullen heb je een behoorlijk scherp zelfbeeld nodig, en daar wringt nu juist de schoen als je je eigen type niet kent. Behalve met een onvolledig of verkeerd zelfbeeld (blinde vlekken) en sociaal wenselijke antwoorden, houden vragenlijsten ook te weinig rekening met de betekenis die de ondervraagde geeft aan de zogenoemde 'containerbegrippen'. Daarbij gaat het om begrippen als eerlijkheid, echtheid, rechtvaardigheid et cetera. Een vragenlijst kan bovendien niet de incongruentie van iemands antwoord blootleggen. Dat wil zeggen; registreren dat iemand met woorden het ene zegt, maar niet overtuigt doordat de overige communicatie dit antwoord onvoldoende ondersteunt. Hoe vind ik een goede enneagramtrainer? Enneagramtrainers zijn ruim voorhanden en hun aantal neemt steeds meer toe. Een goede enneagramtrainer heeft veel ervaring, want je moet vele honderden mensen gezien hebben om de types goed te kunnen herkennen. Een goede enneagramtrainer maakt bovendien onderscheid tussen gedrag en drijfveren. Je herkent hem of haar aan het feit dat hij de types geen naam geeft ('perfectionist', 'helper' et cetera), maar ze objectief aanduidt met een cijfer: type 1, type 2 etc. De beste garantie hierop maak je door iemand uit te kiezen die werkt met de V-Cirkel: dit is het door Pagano&Schouten geïntroduceerde basismodel voor enneagramtypering aan de hand van drijfveren. Tenslotte brengt een goede enneagramtrainer je bij conclusies die je nooit meer vergeet. Als je ooit getypeerd bent, maar je niet meer zo goed herinnert wat daarvan nu ook al weer de kern of de uitkomst was, heb je geen goede enneagramtrainer gehad. Diepgaand zelfinzicht is onomkeerbaar en onvergetelijk. Is het erg als je verkeerd getypeerd bent? Hangt er vanaf hoeveel belang je eraan hecht; is het erg om verkeerde conclusies over jezelf en je onbewuste drijfveren te trekken? Voor mensen die niet alles over zichzelf te weten willen komen, hoeft het niet erg te zijn en kan het zelfs een uitkomst betekenen als men verkeerd getypeerd is. Als je bovendien geen problemen of conflicten ervaart in je leven waar je graag vanaf wilt, kan het ook weinig kwaad om een verkeerd beeld over jezelf te koesteren. Als je daarentegen je leven wilt verrijken of negatieve patronen wilt doorbreken is een verkeerde typering te zien als een gemiste kans. Het kan erg worden als je, geïnspireerd door een onjuiste typering, aan de verkeerde oplossing werkt die je nog verder van huis brengt. Dan kan een verkeerde typering een belemmering betekenen voor je groei, omdat je de inzichten die je over jezelf had (en waar je jezelf naar toe gepraat hebt, al dan niet met behulp van een ander) weer moet loslaten. Terwijl ze net zo comfortabel begonnen te wennen. Zijn alle mensen van één type hetzelfde? Nee, beslist niet. Drijfveren mogen dan weliswaar overeenkomen, maar ieder mens heeft zijn eigen persoonlijke manier om daarbij gedrag te ontwikkelen dat hem of haar het beste uitkomt. Net zoals niet elke man of elke vrouw hetzelfde is. Ook hier geldt weer het onderscheid tussen gedrag en drijfveren: je drijfveren zijn typegebonden en van alle mensen van dat type gelijk. Maar gedrag, om die drijfveren te bevredigen, is individueel bepaald, vooral door socialisatie. Wat is de V-Cirkel?
http://becoss.nl
De V-Cirkel is een methode om de psychologische dimensie van het enneagram inzichtelijk te maken. De Cirkel is beschreven door de Nederlandse psycholoog Monique Schouten in haar boek De Psychologie van het Enneagram. De cirkel beschrijft de psychologische drijfveren waarin een enneagramtype onbewust verstrikt is geraakt door per type te onderscheiden: 1) Verleiding; psychologische opbrengst die door welk gedrag dan ook, onder alle omstandigheden wordt nagestreefd. 2) Vermijding: psychologische onlust die door het betreffende type te allen tijde moet worden vermeden. 3) Verdediging: psychologische reactie als een type dreigt zijn Vermijding tegen de komen. 4) Verslaving: onbewuste dwangmatigheid om te zorgen dat er voldoende energie en motivatie is om altijd maar richting Verleiding te kunnen blijven bewegen. Voor het werken met de V-Cirkel kan een certificering worden gehaald bij de bedenkers van deze methode: www.paganoenschouten.nl.
http://becoss.nl
2. Over de enneagram-typen Wat is de Verleiding van type 1? Perfectionisme. Type 1 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die het juiste doet en daarmee voldoen aan een door hemzelf gestelde norm voor zijn gedrag. Bij elk gedrag zal hij zich afvragen wat hier goed of fout is, en vooral ook: wat kan er beter en wat moet er beter. Perfectionisme verwijst in dit verband niet naar inhoud (bijvoorbeeld een concreet kwaliteitsniveau), maar naar het proces. Voor type 1 mensen hoeft iets niet inhoudelijk perfect te zijn, maar het moet wel voldoen aan hun norm. En die norm is voor henzelf niet onderhandelbaar. Daarmee hebben type-1 mensen de kwaliteit ontwikkeld om veel normen en waarden te koesteren, duidelijke meningen te hebben, zeer kritisch te zijn en gehecht aan structuur. Wat is de Vermijding van type 1? Imperfectie. Type 1 wil onder alle omstandigheden voorkomen dat hij niet voldoet aan de norm. Dat wil veelal zeggen dat hij er op uit is geen fouten te maken, niets verkeerd te doen, onzorgvuldig te zijn of onvoldoende verantwoordelijkheid te nemen. Daarbij is het eigen oordeel doorslaggevend: ook als de buitenwereld het goed genoeg vindt, kan een type 1 mens toch ontevreden zijn omdat hij zelf van mening is dat het beter had gemoeten. Wat is de Verdediging van type 1? Reactieformatie. Type1 blinkt uit in zelfbeheersing. Elke spontane reactie wordt altijd eerst nog even getoetst op de vraag of het wel een juiste, voldoende aangepaste reactie is. Type 1 vermijdt imperfect gedrag door zich voortdurend bewust te zijn van hoe je wel en niet hoort te reageren. Een sprekend voorbeeld van reactieformatie is hoe type 1 mensen omgaan met woede; een emotie die mensen mee kan sleuren in verkeerd gedrag, in woord en daad. Type 1 mensen komen niet verder dan irritatie en staan zich zelf doorgaans geen openlijke woede toe. Wat is de Verslaving van type 1? Woede. De motor van type 1 is woede. Juist omdat hij zich zo opwindt over zijn eigen imperfecties en die in de wereld om hem heen, kan hij het opbrengen om voortdurend zichzelf (en in geval van sommige type-1 mensen: ook anderen) te verbeteren. Maar omdat perfecte mensen niet
[email protected] Enneagram mr. dr. P. Mirani 6
woedend zijn, heeft hij slecht contact met deze drijfveer, die dankzij de reactieformatie wordt beheerst of hooguit als geïrriteerd gedrag tot uiting komt. Dat ze woedend kunnen zijn op hun eigen imperfecties is iets dat veel type-1 mensen wel weer makkelijk kunnen toegeven. Wat is de Verleiding van type 2? Nodig Zijn. Type 2 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die een verschil maakt in het leven van een ander mens. Daartoe ontwikkelt hij een groot talent voor empathie en inlevingsvermogen om vast te stellen wat een ander mens nodig heeft of kan hebben. De type 2 mens is zich er altijd van bewust hoe een ander iets kan ervaren. Hij realiseert zich dat je alleen iets in het leven van een ander kunt toevoegen als je een relatie met die persoon hebt, en om die reden is hij er goed in zich met anderen te verbinden. Hij verbreekt niet snel relaties, tenzij hij er zelf van overtuigd is dat hij voor de ander geen verschil meer kan maken. Wat is de Vermijding van type 2? Behoeftigheid.
http://becoss.nl
Type 2 wil onder alle omstandigheden voorkomen dat er in een relatie met hem aandacht uitgaat naar wat hij nodig heeft. Zijn eigen behoeftigheid houdt hij weg in het contact met andere mensen, bijvoorbeeld door niets te vragen en de aandacht vooral te richten op het geven. Om er voor te zorgen dat hij toch van een ander mens krijgt wat hij nodig heeft, communiceert Type 2 zijn behoeften indirect en hoopt hij dat de ander de hint zal opvatten om ook af en toe eens iets terug te doen. Wat is de Verdediging van type 2? Onderdrukking. Door tijdens het contact met anderen de eigen behoeften te onderdrukken, weet de Type-2 mens te voorkomen dat zijn behoeften een expliciete rol gaan spelen in de relatie met een ander. Hij vraagt zich simpelweg niet af hoe het eigenlijk voor hem is en wat hij nodig heeft van de ander. Ontvangen gaat hem bijgevolg dan ook lastig af. Pas als hij weer alleen is kan hij contact maken met zijn eigen onderdrukte behoeften en van tijd tot tijd wrokkig zijn dat de buitenwereld daar zo weinig op inspeelt. Terwijl hij zelf toch altijd zo attent is...... Wat is de Verslaving van type 2? Trots. De motor van type 2 is trots. Die stelt hem in staat geen moment te twijfelen of hij wel iets bij te dragen heeft en in de behoefte van anderen mensen zou kunnen voorzien. Zonder hem zou het allemaal niet gelukt zijn. Dat hoeft niet van de daken geschreeuwd maar moet wel opgemerkt worden, anders raakt Type 2 gefrustreerd. Dat hij voor een ander mens belangrijk kan zijn maar omgekeerd van anderen niks nodig heeft, wordt ook mogelijk gemaakt door een trotse houding. Jij hebt mij meer nodig dan ik jou! Wat is de Verleiding van type 3? Succes. Type 3 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die zijn doelen haalt. Willen is voor hem kunnen, aangezien hij zich uitsluitend richt op het maakbare. Bij elk gedrag zal hij zich afvragen: 'brengt me dit dichter bij mijn doel?'. Dit type kan slecht niks doen, heeft een neus voor haalbare doelen, denkt altijd positief en is gehecht aan efficiëntie. Want als je 10 doelen kunt halen is dat leuker dan 5, dus er is geen tijd te verliezen. Wat is de Vermijding van type 3? Falen. Type 3 wil onder alle omstandigheden voorkomen dat hij een voorafgesteld doel niet haalt. Falen is geen optie en wordt als een persoonlijke nederlaag gezien. Onder geen voorwaarde wil hij het imago hebben van iemand die niet succesvol is, dus opereert hij voorzichtig bij het stellen van zijn doelen. Korte termijn doelen hebben zijn voorkeur, omdat je lange termijn doelen nu eenmaal minder goed kunt garanderen. Als een doel niet gehaald dreigt te worden, wordt het onderweg subtiel bijgesteld of verdwijnt in alle drukte van de agenda. Het onvermijdelijke falen wordt als het even kan liever een 'leerervaring' genoemd, of 'een noodzakelijke tussenstap'. Wat is de Verdediging van type 3? Identificatie. Type 3 is een meester in de sociale aanpassing. Door de kleur aan te nemen van zijn omgeving en zich af te vragen wat onder de gegeven omstandigheden succesvol (haalbaar) is, weet hij een succesvol imago neer te zetten. Vervolgens identificeert hij zich met dit imago; hij is wie de buitenwereld vindt dat hij is. Dankzij zijn sociale flexibiliteit roept hij minimaal weerstand op (handig als je op weg bent naar een doel) maar loopt hij het gevaar zelf als kameleon te verdwijnen. Hij koestert weinig situatieoverstijgende principes, meningen
http://becoss.nl
en identiteit. Wat is de Verslaving van type 3? Bedrog. De motor van type 3 is zijn overtuiging dat een mens is wat hij presteert. Met andere woorden: wie je bent wordt bepaald door wat je doet. Omdat Doen en Zijn niet dezelfde grootheden zijn, vormt deze overtuiging het zelfbedrog dat aanzet om altijd maar succes te willen hebben. Het bedrog toont zich ook in de opvatting dat je de dingen kunt veranderen door ze er anders uit te laten zien. Zo wordt een probleem liever een uitdaging genoemd en kan een falen makkelijk worden omschreven als een nuttige tussenstap, waar je iets van kunt leren. Wat is de Verleiding van type 4? Echtheid. Type 4 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die gaat voor echtheid, authenticiteit en zichzelf zijn. Hij toetst en analyseert voortdurend zijn eigen gevoelens en vraagt zich af of iets wel bij hem past. Hij heeft een scherpe intuïtie voor onoprechtheid en is er op uit om de kern van een kwestie te doorzien: waar het écht om gaat. Omdat voor type 4 de maatstaf voor echtheid het gevoel is, geldt voor hem: hoe intenser je voelt, hoe echter het is. Dit type kent dan ook heftige emoties, zowel positieve als negatieve. Zijn dagelijkse strijd is: hoe kan ik helemaal(!) mezelf zijn en tegelijk aardig gevonden worden. Wat is de Vermijding van type 4? Alledaagsheid. Type 4 wil onder alle omstandigheden voorkómen dat hij niet opvalt in het decor van alledag. Dat hij over één kam geschoren wordt met andere mensen. Hij hecht groot belang aan gezien worden in zijn individualiteit. Onder alledaagsheid verstaat Type 4 ook de saaiheid, het voorspelbare, de routine: alles wat niet (meer) tot intense beleving leidt. De afgevlakte emoties, oppervlakkigheid in de breedste zin van het woord, wil hij te allen tijde vermijden. Wat is de Verdediging van type 4? Onderscheiden. Om te voorkomen dat hij zelf een grijze, alledaagse muis wordt, zorgt Type 4 ervoor dat hij wordt gezien. Opgaan in een groep is hem vreemd want hij zal zich altijd onderscheiden door ofwel expliciet aandacht te trekken of door heel uitdrukkelijk geen aandacht te trekken, wat dan ook weer opvallend is. In beide gevallen komt de verdedigingsstrategie erop neer dat hij zich niet verbindt en zo 'onderscheidend' blijft. Het niet verbinden uit zich doorgaans door het net een beetje 'anders te zien' dan andere mensen. Wat is de Verslaving van type 4? Afgunst. De motor van type 4 is het voortdurende verlangen naar wat er nog ontbreekt in zijn leven. Als hij dat weet te verwerven zou zijn leven pas echt compleet zijn. Afgunst is dus geen jaloezie, maar de fixatie op wat er in zijn leven niet is en dat andere mensen wel lijken te hebben. Deze verslaving brengt hem er toe zich voortdurend te vergelijken met andere mensen. Zo komt hij er achter wie hij niet is en wat hem onderscheidt van de ander. Deze individualiteitbeleving is een tussenstap op weg naar de vraag bij wie hij echt is. Wat is de Verleiding van type 5? Kennis. Type 5 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die begrijpt hoe het zit. Daarvoor heb je voldoende informatie nodig en om die te verkrijgen ontwikkeld Type 5 een scherp
http://becoss.nl
waarnemingsvermogen dat zich richt op het kenbare, oftewel de objectieve buitenwereld. Hij zorgt ervoor altijd zijn hoofd er bij te houden, logisch te denken en redelijk te blijven, want alleen met een verstandige instelling ben je veilig. Feitelijke onderbouwing van meningen en beslissingen zijn voor type 5 een noodzaak.
Wat is de Vermijding van type 5? Afhankelijkheid. Type 5 wil onder alle omstandigheden voorkomen dat hij afhankelijk wordt van (zijn) emoties. Zijn angstbeeld is dat hij onvoldoende kennis heeft om te kunnen beslissen wat hij doen moet en dat dan zijn gevoel hem zou moeten vertellen wat ' wijsheid' is. Hij wil zich niet door die (per definitie onredelijke) emoties laat leiden maar altijd ten laatste een verstandige beslissing nemen. Hoewel net als iedereen een emotioneel mens, houdt hij dan ook altijd enige afstand tot zijn emoties en emotionele relaties. Wat is de Verdediging van type 5? Terugtrekken. Om te voorkomen dat hij meegesleurd wordt in heftige emoties zal type 5 zich terugtrekken als hij even het overzicht verliest, de emoties niet begrijpt of anderszins geconfronteerd wordt met onredelijkheid. Soms gaat het om fysieke terugtrekking, waarbij de afzondering van andere mensen wordt gezocht, maar het is ook denkbaar dat het om mentale terugtrekking gaat, waarbij type 5 niet per se alleen hoeft te zijn. Het terugtrekken dient om alles weer even op een rijtje te krijgen, inclusief de eigen emotionele huishouding. Kortom: om het hoofd weer in control te brengen. Wat is de Verslaving van type 5? Hebzucht. De motor van type 5 is zijn overtuiging dat er voor je het weet een tekort dreigt aan zaken die je hard nodig hebt om door het leven te komen. Dat is in de eerste plaats kennis: als hij een bepaald onderwerp belangrijk vindt wil hij er alles van weten en streeft hij naar volledige informatie. Alleen dan ontstaat namelijk een objectief beeld. Verder maakt de hebzucht hem alert, of soms zelfs uitgesproken zuinig op tijd, geld, energie en andere zaken die hem alleen onafhankelijk houden als je er genoeg van hebt. Wat is de Verleiding van type 6? Veiligheid. Type 6 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die veiligheid creëert en betrouwbaar is. Hij realiseert zich heel goed dat hoge bomen veel wind vangen en kiest daarom voor ' veilig gedrag', wat in de praktijk vaak neerkomt op plichtsgetrouwheid, zorgzaamheid en bescheidenheid. Dit maakt hem tot een loyale teamspeler, die zijn eigen belangen ondergeschikt kan maken aan het collectief. Hij houdt ervan zich goed voor te bereiden om onverwachte situaties zoveel mogelijk uit te sluiten. Zijn beslissingen neemt hij nadat hij alle mogelijke scenario's zoveel mogelijk heeft doordacht en daarmee de risico's in kaart heeft gebracht. Wat is de Vermijding van type 6? Onzekerheid. Type 6 wil onder alle omstandigheden voorkomen dat hij aan zijn eigen, innerlijke onzekerheid ten prooi valt. Hoewel hij soms moeilijk kan kiezen is hij resoluut na een
http://becoss.nl
eenmaal doorgehakte knoop. Om de innerlijke onzekerheid tegen te gaan verzamelt Type 6 zoveel mogelijk informatie in de buitenwereld; een proces dat hij zelf liever 'het vragen om duidelijkheid noemt'. Adviseurs worden door hem dan ook gemakkelijk geraadpleegd en heel serieus genomen. Weten wat er van hem verwacht wordt is heel belangrijk voor dit type, want zo vermijdt hij de onzekerheid over wat hem te doen staat en waar hij op afgerekend gaat worden.
http://becoss.nl
Wat is de Verdediging van type 6? Projectie. Om te voorkomen dat hij met zijn eigen innerlijke onzekerheid geconfronteerd wordt, verklaart Type 6 al zijn angst- en onrustgevoelens door te wijzen naar oorzaken in zijn buitenwereld. Door in te zien dat bepaalde situaties daadwerkelijk bedreigend zijn, bepaalde mensen onbetrouwbaar en bepaalde ondernemingen inderdaad risicovol, heeft hij een 'sluitende' verklaring voor zijn onrustgevoelens, zonder daarbij toe te hoeven geven dat de onzekerheid in de eerste plaats uit hem zelf komt. Wat is de Verslaving van type 6? Angst. De motor van type 6 is angst, want dat is nu eenmaal een prima raadgever om jezelf tot veilig gedrag te motiveren. Alleen wie risico's ziet gaat voorzichtig te werk en dus maakt dit type zichzelf zonder het te weten vaak angstig, door vooral te kijken naar wat er mis kan gaan. Ook het stellen van veel vragen, nodig om duidelijkheid te krijgen, wekt angstgevoelens op. Met elke vraag maak je immers contact met je onwetendheid en die mentale staat is een potentieel gevaar. Tenslotte is het sterke besef van zijn eigen beperkingen (onmacht) behalve een teken van bescheidenheid, ook een potentiële angstaanjager. Wat is de Verleiding van type 7? Plezier. Type 7 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die contact heeft met de plezierige kant van het leven. Hij houdt ervan zoveel mogelijk leuke dingen te beleven en om op een luchtige manier om te gaan met wat er op zijn pad komt. Om niks van al het leuks te hoeven missen legt hij zich zo min mogelijk vast en houdt hij het liefst zo veel mogelijk opties open. Plannen maken doet hij graag want daarmee fantaseert hij over wat er allemaal aan leuke dingen mogelijk is. Afmaken is een ander verhaal. Da's vaak niet half zo leuk...... Wat is de Vermijding van type 7? Pijn. Type 7 wil onder alle omstandigheden voorkomen de pijn van het leven te voelen en zorgt ervoor dat hij wegblijft bij zwaarte. Dit gaat vooral over emotionele pijn zoals verlies en tegenslag maar ook over de frustratie van niet-krijgen-wat-je-graag-hebben wilt. Type 7 is bij uitgestelde behoeftebevrediging snel afgeleid en richt zijn aandacht dan op iets anders. Dat doet hij altijd als hij het niet meer leuk heeft. De ergste kritiek die je hem kunt geven is dat hij geen leuk gezelschap is. Wat is de Verdediging van type 7? Rationalisatie. Om de pijnlijke en daarmee onplezierige kant van het leven niet te hoeven voelen, rationaliseert Type 7 alle narigheid weg. Door in zijn hoofd te blijven voorkomt hij dat hij de zwaarte moet doorvoelen. Hij kan de knop omzetten, dingen 'een plek geven' en zichzelf er vervolgens van afleiden door de mentale aandacht te verleggen naar iets anders, bij voorkeur iets plezierigs. Wat is de Verslaving van type 7? Onmatigheid. De motor van type 7 is onmatigheid, want het plezier kan wat hem betreft letterlijk niet op. Hij wil zo min mogelijk missen van al het leuks dat het leven te bieden heeft en zoekt enthousiast zoveel mogelijk leuke ervaringen op. Zichzelf afremmen bijvoorbeeld door zelfdiscipline te oefenen gaat hem niet makkelijk af. In het algemeen staat zijn verslaving aan
http://becoss.nl
onmatigheid voor het verzet tegen iedere onvrijwillige beperking. Gematigd worden wil hij niet. Wat is de Verleiding van type 8? Kracht. Type 8 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die in zijn kracht staat. Omdat hij er ten diepste van overtuigd is dat je het alleen redt in het leven als je zelf de touwtjes in handen houdt is zijn motto: 'Ik bepaal!'. Zijn kracht voelen geeft hem de geruststelling dat niemand hem kan domineren. Hij houdt van een krachtdadige wijze van optreden en haat zwakkelingen. Ook kent hij het middel van provocatie, anderen uitdagen om ook hun kracht te gebruiken. Dat verschaft hem immers een alibi om ook zijn eigen 'spierballen' te laten rollen. Tenslotte geldt voor type 8: iets is alleen moeite waard als je ervoor geknokt hebt. Wat is de Vermijding van type 8? Kwetsbaarheid. Type 8 wil onder alle omstandigheden voorkomen dat hij zijn kracht niet voelt en daarmee kwetsbaar is. Kwetsbaar betekent voor hem dan vooral: het gevoel dat hij de touwtjes niet zelf in handen heeft en daarmee geen controle over zijn eigen situatie. Kwetsbaar betekent voor hem ook dat je (draag-)kracht beperkt. Type 8 vermijdt de conclusie dat hij niet op z'n taak berekend zou zijn of niet alles aan zou kunnen. Wat is de Verdediging van type 8? Ontkenning. Om te voorkomen dat hij moet toegeven dat omstandigheden buiten zijn eigen wil om hem dicteren, heeft Type 8 besloten dit simpelweg te ontkennen. Er is voor hem geen grens aan zijn autonomie, een mens is geen slachtoffer en bepaalt zelf onder alle omstandigheden zijn lot. Het is niet denkbaar dat hij niet de touwtjes in handen zou hebben en zijn draagkracht is altijd voldoende. Fysieke beperkingen aan zijn kracht (ziekte, blessures, de pijngrens in het algemeen) worden zo lang mogelijk genegeerd. Net als mentale beperkingen. Wat is de Verslaving van type 8? Lust. De motor van type 8 is lust, waarbij lust staat voor alles wat energie verschaft en daarmee voor levenslust in het algemeen. Het allesbeslissende criterium voor een type 8 om in actie te komen en dus zijn kracht aan te spreken, is: krijg ik er energie van of niet? Zo ja, dan geeft hij plankgas, zo nee, dan is hij onbeweeglijk. Het is alles of niets, daartussen zit de slapheid van halfslachtigheid. Type 8 is verslaafd aan alles wat energie (lust) opwekt, en dat kan van alles zijn. Variërend van lekker eten en drinken tot sociale contacten en fysieke activiteiten. Wat is de Verleiding van type 9? Harmonie. Type 9 wil onder alle omstandigheden iemand zijn die de rust bewaart. Daarbij heeft hij in de eerste plaats oog op de goede sfeer en de harmonieuze verhoudingen. Hij is een meester in het relativeren van al te scherpe standpunten die immers gemakkelijk tot conflict kunnen leiden. Hij heeft begrip voor tegengestelde standpunten en toetst al zijn gedrag op de vraag of hij onrust veroorzaakt of niet. Wat is de Vermijding van type 9? Conflict. Type 9 wil onder alle omstandigheden voorkomen dat hij deel uit maakt van een conflict aangezien hem dat een onrustig gevoel geeft. Conflict betekent voor hem meer dan ruzie, het verwijst naar elke tegenstelling en daarmee elk scherpe onderscheid. Type 9 maakt niet
http://becoss.nl
graag onderscheid en houdt er niet van zichzelf te onderscheiden. Door zich niet of nauwelijks te profileren bewaart hij de rust om zich heen en vermijdt hij dat hij onrust teweeg brengt.
http://becoss.nl
Wat is de Verdediging van type 9? Verdoven. Om te voorkomen dat hij in conflict komt met de wereld om zich heen, heeft type 9 de gelijkmoedigheid tot basishouding verheven. Het verdoven bestaat er uit dat hij de pieken en dalen afhaalt van zijn emoties; niets is heel erg leuk of ontzettend vervelend. Niets is zó belangrijk dat je er fanatiek van zou moeten worden. Hij heeft een afkeer van heftige emoties omdat die leiden tot impulsief en/of overdreven gedrag. Het verdoven van zijn eigen emoties en daarmee primaire reacties leidt tot secundair gedrag, doorgaans in de vorm van afwachtendheid. Wat is de Verslaving van type 9? Luiheid. De motor van type 9 is luiheid. Daaronder is te verstaan dat type 9 zichzelf goed uit de beweging kan houden. Hij houdt zichzelf voor dat hij altijd wel tevreden is en geen dringende opdracht heeft om meer te doen dan te zijn. Hij houdt het vol zich vanuit zijn drijfveren niet proactief neer te zetten in de wereld omdat hij meent dat zijn bijdrage in veel gevallen toch onvoldoende onderscheidend is en door een ander ook wel geleverd kan worden.
http://becoss.nl
3. Literatuur- en web-verwijzingen Wat is aan te bevelen literatuur over coaching? Stephen Covey, De Zeven Eigenschappen van Effectief Leiderschap (Business Contact 2004) Timothy Gallwey, Spelenderwijs Werken (Nieuwezijds 2001) Daniel Ofman, Bezieling en Kwaliteit in Organisaties (Servire 2006) Rolph Pagano, Alles (z)onder controle (Scriptum 2001) Harry Starren & Twan v.d. Kerkhof, de 21 Geboden van Leiderschap (Business Contact 2001) Bart Hisschemöller, H@llo, ik ben uw e-coach, (Scriptum 2006) Willem Verhoeven, De Manager als Coach, (Nelissen 2004) John Withmore, Succesvol Coachen (Nelissen Baarn 2000) Frank Farelly en Jeff Brandsma, Provocatieve therapie (IEP 1993) Rolph Pagano, Enneagram voor managers (Servire 2007) Rolph Pagano, Burnout is een Keuze, (Servire 2004) Rolph Pagano, Doendenken, (Servire 2005) Paul Kerr, Coaching met NLP, (Scriptum 2005) Monique Schouten, De Psychologie van het Enneagram, (Kosmos 2003) Monique Schouten, Ennea wil aandacht (Kosmos 2005) Helen Palmer, Handboek Enneagram (Kosmos 1998) Don Riso, Ross Hudson, Het Ware Ennegram H. Prein (red.) Mediaten met het enneagram Welke webverwijzingen zijn zinvol? Associatie voor Coaching Postbus 18, 5735 ZG Aarle Rixtel tel:0492-382094 www.associatievoorcoaching.com SVC SchoolvoorCoaching BV Kanaalpark 144 2321 JV LEIDEN Telefoon 071 - 512 35 07 www.schoolvoorcoaching.nl Borggraeve Kring van Counselors P/a/ Kennisinstituut Zorg en Welzijn KMBV Raalterweg 81a 8124 AC Wesepe tel: 0570-532161 www.kmbv.nl Pagano & Schouten Management Coaching Soestdijkerstraat 64 1213 XE Hilversum tel 035-6233693 www.paganoenschouten.nl Managementcentrum VNO/NCW De Baak Postbus 69 2200 AB Noordwijk tel: 071-369 03 69 www.debaak.nl Instituut voor Eclectische Psychologie IEP Staringstraat 1
http://becoss.nl
6511 PC Nijmegen tel 024-3230837 www.iepdoc.nl http://coaching-counselling.startpagina.nl http://intervisie.startpagina.nl http://enneagram.startpagina.nl
