'lw
,ttwlr #lpa
'
t?i., ';,
i-"!3
: '-h'!É;!
Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee
\#f
rr) W&wteà i!
!l
!!
!9]
ew
w&
A&&kl
(1
Heb je wel eens gehoord van wandelende eilanden? Weet je wat een priel is? En een donderpad? Heb je wel eens zeekraal gevonden? ls dat soms het sieraad van een harnasmannetje? Hoe kan lamsoor nou op de kwelder staan? Dat is toch het oor van een lammetje? En wat is in 's hemelsnaam een brakwateroron-
pedagoog, maar dan voor de Waddenzee. ledereen kan Wad-oloog worden. Ook jij! Je hebt er alleen maar dit boek voor nodig: 'Raadsels van de Waddenzee'. Als je het boek uit hebt, kun je het Wado-logen-examen doen... ALS JE
ren van een grazende alikruik. Je doet de paardebloem-proef of het wadpier-onderzoek. Je wint het wadpier-wulpenspel... of je verliest.
DURFT!!!
del?
Zelf maken
Waddenzee' oplost, is Wad-o-loog. Achterin dit boek staat het examen. Daarin kun je al je oplossingen invullen. Het examen kun je opsturen naar de Waddenvereniging. Als je alle vragen goed hebt, krijg je je diploma thuisgestuurd. Dan ben ie een echte. officiële Wad-o-loog van de Waddenverenigingl
Wie durÍt? Hier moet een Wad-o-loog aan te
pas komen. Een Wad-o-loog is iemand die ALLES (nou ja, bijna alles) weet van de wadden. Net zoiets als een psycholoog of een
a.F
it!r
'Raadsels van de Waddenzee' barst van de raadsels, proeles, spelletjes, bouw-opdrachten en handleidingen. Je bouwt zelf een windmeter, zonnewijzer, ondenvaterkijker of een plankton-net. Je vangt monsters in een melkfles, en je ontdekt de spo-
Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee
Diploma Wie alle 'raadsels van de
X I
c\ N N N o)
2 n0 a
( (
be wa'bbewzee iw wclwbeVew
,0 tuAn
Terschelling Ameland
Schiermonnikoog
Hellup, m'n huis! Stel je eens voor dat je huis elke dag zou bewegen. En dat het elke dag een stukje zou opschuiven. Dat zou raar zijnl Met je huis zal zoiets gelukkig nooit echt gebeuren. Maar met eilanden gebeurt het well Bijvoorbeeld met Rottumeroog, één van de onbewoonde eilanden in de Waddenzee. Dat ligt nooit lang op precies dezelfde plaats. Geloof het of niet: alle
eilanden'wandelen', en Rottumeroog dus ookl
De geboorte van een eiland De waddeneilanden zijn niet door
mensen gemaakt, maar door de natuur. Weet je hoe dat gaat? De vloedstroom brengt zand mee uit de Noordzee. Als het eb wordt, blilft veel van dat zand in de Waddenzee achter. Op die manier ontstaan er zandbanken. De zandbank wordt groter en groter. Bij elke vloed komt er meer zand bij. Onderlussen doet de wind ook zijn werk. Die blaast zandkorrels naar de zandbank. Daar ontstaan kleine duintjes. En als er dan ook nog kleine plantjes op gaan groeien, begint het een echt eilandje te worden. Zo zi)n alle eilanden in de
xxxxx =
=
oooooo =
=
\A/erjrlonzao I'rannnnen: een piepklein
Simonszand
hoopje zand dat ctêêrle nr^lor rnrarrl l, Y' -.-' ""-' -. -g begrijpt wel dat de natuur heel wat werk heeft moeten doen om bijvoorbeeld Terschelling te makenl
En nu: wandelen maar! Zegt een eiland op een zonnige dag: 'lk schuif maar eens een eindje op' ? Nee, natuudijk niet. Ais de wind de goede kant uit blaast, komt er steeds meer zand bij. En als het water
de
_i
goede kant uit : stroomt, komt er ook : zand en klei mee, Zo ï wordt het eiland groter. Maar het kan ook kleiner worden! Het water dat langs een eiland stroomt, kan ook telkens een klein stukje van het eiland afknabbelen. En als het te hard waait, dan waait het zand juist weg. Een flinke storm met hoge golven kan in één klap wel
een paar meter van een eiland weghappen. Het water stroomt meestal dezelÍde kant uit en de wind waait meestal uit dezelfde hoek. Daarom groeien eilanden aan de ene kant, terwijlze aan de andere punt steeds een stukje korter worden.
lbóB
t606
Rottumeroog
1930
Het eilandje Rottumeroog ligt naast Schiermonnikoog. Er staan geen huizen en er woont niemand. Dat is maar
t9B0
-
\\1
(oïïrr^\/v\E(ooí
wA
DD
E\ZEF
goed ook, want Rottumeroog wandelt nogal snel, dus na een tijdje zouden al die huizen in zee staanl Kijk maar eens op het kaartje. Je ziet dat het eilandje niet alleen een heel stuk is opgeschoven, maar dat het ook veel kleiner is geworden. Over honderd jaar is Rottumeroog vast en zeker verdwenen. Opgeslokt door de zee.
I
q
,0 rlC lt llt wn"
Bezinkingsproef Doe wat zand in een fles water. Schud de fles en zet 'm op tafel. Wat gebeurt er? Zo onstaan zandbanken. Het zand wordt afgezet als het zeewater langzaam stroomt.
De Waddenzee heeft nooit vakantie 7o gaat dat in de Waddenzee: het is :r elke dag anders. Het water stíoomt altijd en de wind heeft er -roit cen r^laoie vrii Tandbanken on cnnolon \^/aór \^/êd On rlo ^mên o aats waar Rottumeroog in het jaar 600 lag, is nu weer een nieuw :ilandje aan het groeien: iottumerplaat. Daar zijn op dit 'noment al meer dan honderd sooren planten te vinden. En er broeden legenwoordig duizenden vogels. Spannend he?l ^
Laat je hersens kraken
kilometerl Dat is hetzelfde als 3000 meter. Vul in: 3000 meter in 100 jaar ... meter in 1 0 jaar. dat .. meter in 1 jaar. dat
is is
Als je een hele slimme vogel bent, kun je misschien zelfs uitrekenen hoeveel centimeter tlalfr rmornnn |\Jv'vgY nar r'lqa nncnhr rift Prnhaor hot maar eens.
Ben je goed in rekenen? Reken dan rraar eens even mee. De laatste 1OO jaar is Rottumeroog
drie kilometer opgeschoven. Drie
De wind die boven de Waddenzee waait, waait ook bij jou in de buurt. Met een windzak kun je zien uit welke richting de wind blaast. Maak in de opening een stuk ijzerdraad vast, dan werkt het
beter!
Maak een windmeter Àlc jw io oon nro uur I achto uvr tL9
Lznr rlcnlnnr Ar tuLoulool
bent, kun 1e een windmeter met schaalverdeling maken. Je hebt wel een auto nodig om een goede verdeling te maken. Vraag je chauffeur orn telkens 10 kilometer per uur harder te gaan rijden. Elke kaar zal io aon qtroonio Denk erom: het moet windstil ia an n^-J -i;^ I orè ^t^ JE up vdu ^^^+l 4Ur gddl:
I I I
Wa,rrà rnQk La//'vd'
,u,
tnl,
t//A\
peewhtow
Voedsel keten
I -=:n-:n-
^.-'. _- ^'^í -_,. -.:. la: -:= . -. -:. .,
Als je een melkfles vol schept met Waddenzeewater, dan vang je altijd wel ietsl Onzin, zul je zeggen. Als je de fles tegen het licht houdt, is er niets levends te zien. Toch heb je miljoenen hele kleine plantjes en diertjes gevangen. Het rs onvoorstelbaar, maar waarl De meeste zijn zo klein. dat je ze met het blote oog niet eens kunt zien, Deze vrij in het zeewater zwevende plantjes en dier-
tles noemen we 'plankton'. Wilje het onzichtbare plankton toch zien, dan heb je een microscoop nodig. Onder de microscoop zre je in één druppel Waddenzeewater de meest btzarre wezentjes. Het lijkt wel science fiction. Allemaal hele vreemde en gekke vormen.
Eén druppel Hieronder zie je één druppel Waddenzeewater. Niets bijzonders aan te zien. Maar leg 'm maar eens onder de micro-
scoopdan...! Hoeveel verschillende
soorten plankton tel jij? GeeÍ elke soon een kleur met een kleurpotlood. Tel dan hoeveel kleuren je hebt gebruikt.
:j:Waddenze
_
-- ^'-'-= ' = -.=,',=--.
:
-j
-:-.
^- i-^dJ rroliik rlo
iráriig.
Ie. 3::', :r:=..?.:rc er'. De wadpie Z,'' C=,.'-...:: :: ::'de SChOl. Ef te-S : .:= ::: ::- I tOO. de zee=:".Ën
honc,
í '((
11 ,o,,nli Lv
lll|lt
Wie eet wie? Tja, hoe zit het ook al weer? De mossel wordt gegeten door de roofvogel? De rootuogel door. . . ? Nee, dat klopt niet! Weet jij wel hoe deze voedselketen in elkaar ziI? Trek dan pijltjes tussen de vier dieren, zodat je de echte voedselketen krijgt. Begin bij plankton. Plankton wordt
9qï' '(1i,,!à,1
gegetendoor...?
'Ë tttía.
il
.I
/U
.50
ll
tÁ
tl ti
\-i ó
i.eei6ewp0awhtow--:::^ad,eenstevse,astiek, t' Veen leqe iamoot en naald en oaren. Je eigen plankton-net
Niet alle planktondiertjes zijn onzichtbaar. De wat grotere diertjes kun je wel zien met het blote oog. Je kunt ze zelfs vangen met een plankton-net. Een beetje 'n handige wad-o-loog kanzelÍ zo'n planktonnet maken. Dit heb je nodig : een stevige stok, een (oude) nylonkous, een stevig
Buig het ijzerdraad. zodat je een cirkel krijgt. Maak nu het ijzerdraad vast aan de stok. Sla de bovenkant van de kous om het ijzerdraad heen en naai de kous vast. In de onderkant van de kous steek je de jampot. Maak de pot met het elastiek goed vast aan de kous.
Op planktonjacht
door het netje. De jampot zit nu boordevol met plankton. Plak aan de achterkant van de jampot met plakband een stuk zwart papier. Richt een zaklamp op de zwart.e achterkant van de pot. Licht aanl De show kan beginnen. Wauw, wat een schouwspel. De grotere planktondiertjes zijn nu heel mooite zien. AIs je op een waddenerlend hont qtrn r]rn
4
lF.
)E
,rrrfitl,
&
)À
i'
\í
k*@
u@i
Q Àier$k plo",louo. U @pá*aarè*{ pLonbLott
\v \ I
eens binnen bij het natuur- of bezoekerscentrum. Wie weet mag je daar je vangst wel onder de microscoop bekijken. Probeer anders het schoolbiologisch centrum in je eigen woonplaats. Ook daar hebben ze vast wel een microscoop.
