Wet tot behoud van cultuurbezit

Erfgoedinspectie Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Wet tot behoud van cultuurbezit Informatiebrochure

5 | Jaarwerkprogramma 2010/ Erfgoedinspectie

Wet tot behoud van cultuurbezit Informatiebrochure

Inhoudsopgave 1 Inleiding

4

2

Plaatsing van voorwerpen op de Wbc-lijst 

6

3

Regelingen voor de eigenaar

8

4

Verplichtingen voor de eigenaar

10

5 6

Toezicht op naleving van de Wbc

12

Tips voor behoud en beheer van de voorwerpen

14

Kelkvelum met ornamenten in renaissancestijl (detail Maria met Kind)

3 | Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

1 Inleiding

Sinds 1 februari 1984 is in Nederland de Wet tot behoud van cultuurbezit (Wbc) van kracht. De Wbc heeft als doel te voorkomen dat voorwerpen en verzame­ lingen die van bijzondere cultuurhisto­ rische of wetenschappelijke betekenis zijn, verloren gaan voor het Nederlandse cultuurbezit. Aan zulke voorwerpen wordt een beschermde status toegekend, waarna ze op een lijst geplaatst worden. Voorwerpen die op de ‘Wbc-lijst’ staan, mogen niet zonder toestemming van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) naar het buitenland worden uitgevoerd. De wettekst van de Wet tot behoud van cultuurbezit is te vinden op www.wetten.nl.

4 Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

Altaartje met Pietà, Antwerps 1510-1520 (detail)

2 Plaatsing van voorwerpen op de Wbc-lijst

Welke voorwerpen komen in aanmerking? De Wbc is alleen van toepassing op voorwerpen die eigendom zijn van particulieren, verenigingen en stichtin­ gen. In de meeste gevallen geldt bescherming door de Wbc van een afzonderlijk voorwerp, maar op de lijst van beschermde voorwerpen staan ook hele verzamelingen. Het gaat hierbij niet alleen om beeldende kunst en kunstnij­ verheid. Ook voorwerpen die belangrijk zijn voor de vaderlandse geschiedenis of de wetenschapsgeschiedenis komen voor bescherming in aanmerking, evenals Nederlandse en buitenlandse etnografica. De lijst met wettelijk beschermde voorwerpen is beperkt inzichtelijk uit privacy overwegingen en uit oogpunt van veiligheidszorg. Desgewenst kan de Erfgoedinspectie u de Wbc-lijst toesturen. De lijst is in de loop van 2014 ook digitaal raadpleegbaar (www.erfgoedinspectie.nl). Wat zijn de criteria voor plaatsing op de Wbc-lijst? Een voorwerp van bijzondere cultuurhis­ torische of wetenschappelijke betekenis komt voor bescherming in aanmerking als het als onvervangbaar en onmisbaar wordt geacht voor het Nederlandse cultuurbezit. Onvervangbaarheid is van toepassing als er geen gelijksoortige voorwerpen (of verzamelingen) in goede staat in Nederland aanwezig zijn.

6 Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

Onmisbaar wordt getoetst aan drie mogelijke functies: • symboolfunctie: het voorwerp herinnert aan een persoon of gebeurtenis uit de Nederlandse geschiedenis; • schakelfunctie: het voorwerp vormt een wezenlijk element in een voor Nederland belangrijke wetenschappelijke of culturele ontwikkeling; • ijkfunctie: het voorwerp is uitgangspunt geweest bij de totstandkoming van andere voorwerpen van kunst en wetenschap. De Wbc-lijst is geen statische lijst. De lijst wordt regelmatig geëvalueerd en voorwerpen kunnen worden voorgedragen om in aanmerking te komen voor plaatsing of worden afgevoerd. Wie kan een voorwerp voordragen? Elke burger kan een voorwerp voordragen bij de minister van OCW waarvan hij of zij meent dat het voor bescherming in aanmerking komt. In de praktijk draagt vooral de Wbc-commissie van de Raad voor Cultuur voorwerpen voor. Deze commissie telt circa 15 leden die deskundig zijn op een specifiek terrein van cultuur en wetenschap (www.cultuur.nl). Wie bepaalt aanwijzing? De minister van OCW kan op basis van het advies van de Raad voor Cultuur besluiten om een voorwerp of verzameling onder bescherming van de Wbc te plaatsen. De eigenaar van het voorwerp of de verzameling kan tegen het zogenaamde aanwijzings­ besluit bezwaar aantekenen. De bezwaarschriftencommissie van het ministerie van OCW zal dan beoordelen of de bezwaren gegrond zijn. Tegen het bekend gemaakte besluit op het bezwaarschrift kan de eigenaar vervolgens in beroep gaan bij de rechter.

7 | Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

3 Regelingen voor de eigenaar

De Wbc heeft voor de eigenaren van een wettelijk beschermd voorwerp of verzameling enkele voordelen. Deze zijn vooral op financieel en juridisch gebied. Restauratiesubsidie De Nederlandse staat heeft een budget gereserveerd voor de restauratie van wettelijk beschermde voorwerpen. De subsidie kan oplopen tot 60% van de variabele kosten. De eigenaar kan een aanvraag voor een restauratiesubsidie indienen bij het Mondriaan Fonds te Amsterdam (www.mondriaanfonds.nl). Betaling van erfbelasting in de vorm van kunstvoorwerpen Voor particuliere eigenaren van wettelijk beschermde voorwerpen bestaat op grond van de kwijtscheldingsregeling ‘Betaling van erfbelasting in de vorm van kunstvoorwerpen’ de mogelijkheid een beschermd voorwerp aan de staat aan te bieden ter voldoening van (een deel van) erfbelasting. Men noemt dit ook wel betaling van erfbelasting in natura. De erfbelasting die zo voldaan kan worden, bedraagt maximaal 120% van de waarde van het voorwerp. Een verzoek om betaling van erfbelasting in natura kan worden ingediend bij het ministerie van Financiën. Meer informatie over de kwijtscheldingsregeling vindt u in de folder ‘Kunst uit een erfenis?’ van de Belastingdienst (www.belastingdienst.nl).

8 Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

Uitbreiding bescherming van cultuurbezit Het UNESCO-verdrag 1970 beoogt de onrechtmatige invoer, uitvoer of eigendomsover­ dracht van beschermde voorwerpen tegen te gaan. Sinds het in werking treden van de Uitvoeringswet UNESCO-verdrag 1970 in Nederland op 1 juli 2009 is het mogelijk om onrechtmatig uit Nederland uitgevoerde, wettelijk beschermde voorwerpen terug te vorderen. De bescherming via dit mondiale verdrag is een uitbreiding van de al bestaande bescherming binnen het grondgebied van de EU. De Europese richtlijn 93/7/EEG bevat een teruggaveregeling voor cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondge­ bied van een lidstaat zijn gebracht en in een andere lidstaat worden aangetroffen (www.erfgoedinspectie.nl).

9 | Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

4 Verplichtingen voor de eigenaar

De Wbc legt de eigenaar van een beschermd voorwerp of verzameling enkele verplichtingen op. Deze zijn vooral van administratieve aard en betreffen de verplaatsing van het voorwerp. Vermissing, diefstal en binnenlandse verplaatsingen Als een door de Wbc beschermd voorwerp wordt vermist of gestolen, moet dit zo snel mogelijk per brief of per e-mail worden gemeld aan de Erfgoedinspectie (contactgegevens zie pagina 16). Dit geldt ook voor tijdelijke verplaatsingen, bijvoorbeeld voor een tentoonstelling of restauratie. De eigenaar moet de beheerder bij wie het beschermde voorwerp tijdelijk verblijft op de hoogte brengen van de Wbc-status van het voorwerp. Ook voor de tijdelijke bezitter gelden verplichtingen, zoals melding van verplaatsing, samenhan­ gend met de beschermde status van het voorwerp. Melding van wijziging van standplaats is van belang opdat de minister van OCW altijd zicht heeft op de verblijfplaats van een beschermd voorwerp.

10 Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

Afspraken tussen eigenaar/houder en bruikleennemer/beheerder Als een beschermd voorwerp niet in het bezit is van de eigenaar, maar (tijdelijk) bij een beheerder of bruikleennemer verblijft, raadt de Erfgoedinspectie aan om een schriftelijke overeenkomst (bruikleencontract) op te stellen en daarin onder andere vast te leggen wie de Erfgoedinspectie moet informeren over bijvoorbeeld veranderingen ten aanzien van de verblijfplaats, schade aan het voorwerp en vermissing. Binnen Nederland in eigendom overdragen Het is toegestaan een door de Wbc beschermd voorwerp binnen Nederland te verkopen, vooropgesteld dat het voorwerp binnen Nederland blijft. De voorgenomen verkoop, de naam en het adres van de nieuwe eigenaar moeten worden gemeld aan de Erfgoedinspectie. De verkoper is bovendien verplicht de koper te informeren over de beschermde status van het voorwerp. Tijdelijke en definitieve uitvoer naar het buitenland Een wettelijk beschermd voorwerp mag alleen naar het buitenland worden verplaatst als de minister van OCW daartegen geen bedenkingen heeft. Voorgenomen verplaatsingen naar het buitenland moeten daarom schriftelijk worden gemeld bij de Erfgoedinspectie. De minister heeft daarna vier weken de tijd om eventuele bedenkingen naar voren te brengen, welke termijn met ten hoogste acht weken verlengd kan worden. Ook gedurende de bedenktijd mag het voorwerp niet naar het buitenland worden verplaatst. Als de voorgenomen verplaatsing naar het buitenland een definitief karakter heeft, bijvoorbeeld in geval van verkoop of permanente verhuizing, geldt een kennisgeving van bedenkingen als een aanbod tot aankoop van het voorwerp door de staat. Als het bij de verplaatsing naar het buitenland gaat om uitvoer buiten de Europese Unie, kan naast de toestemming van de minister van OCW een uitvoervergunning voor cultuur­ goederen verplicht zijn. Dit is afhankelijk van de waarde en ouderdom van het beschermde voorwerp, conform Verordening (EG) nr. 116/2009 (zie brochure ‘Invoer en uitvoer van cultuurgoederen’ onder www.erfgoedinspectie.nl). Een uitvoervergunning kan worden aangevraagd bij de Centrale Dienst voor In- en Uitvoer van de Douane (CDIU) in Groningen (www.belastingdienst.nl).

11 | Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

5 Toezicht op naleving van de Wbc

De Erfgoedinspectie is belast met het toezicht op de naleving van de Wbc en controleert regelmatig of de beschermde voorwerpen aanwezig zijn op de bij haar bekende locatie. Daartoe houdt de Erfgoedinspectie contact met de eigenaren en de beheerders van de wettelijk beschermde voorwerpen en verzamelingen. Eigenaren en beheerders zijn verplicht de Erfgoedinspectie toe te laten voor controle. Daarnaast is er ook contact om bijvoor­ beeld adresgegevens te actualiseren en over andere meldingen die van belang kunnen zijn met betrekking tot de voorwerpen. Bovendien registreert de Erfgoedinspectie alle tussentijdse meldingen van verplaatsingen, die de eigenaren verplicht zijn door te geven.

12 Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

Het Kunkelsorgel, dansorgel Merenghi/Carl Frei

13 | Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

6 Tips voor behoud en beheer van de voorwerpen

Behoud van voorwerpen De Erfgoedinspectie beveelt aan het voorwerp zodanig te bewaren, dat de risico’s van verval, schade en verlies kunnen worden beperkt. Dit betekent bijvoorbeeld dat een schilderij niet in de volle zon of boven een brandende open haard hangt en dat houten beelden regelmatig op aantasting door hout­ worm gecontroleerd worden. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geeft onder andere advies over conservering en het omgaan met museale voorwerpen (www.cultureelerfgoed.nl). Bruikbare informatie is ook te vinden op de website Collectiewijzer (www.collectiewijzer.nl). Om het risico van diefstal en andere calamiteiten te beperken, is het aan te bevelen het voorwerp op een veilige manier en locatie te presenteren en te bewaren. Meer informatie over veilig­ heidszorg vindt u op de website van de RCE onder Veilig erfgoed.

14 Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

Documentatie van voorwerpen In het kader van beheer en behoud is een goede registratie en fotodocumentatie van voorwerpen noodzakelijk. Bij diefstal of vermissing van beschermde voorwerpen moet zo snel mogelijk aangifte worden gedaan bij de politie. Daarbij helpt een goede documenta­ tie van voorwerpen met gegevens zoals titel, vervaardiger, afmetingen, materiaal en een duidelijke foto. Op de website van de Erfgoedinspectie is een modelformulier voor het beschrijven van cultuurgoederen en een handleiding voor het fotograferen van voorwer­ pen te vinden (www.erfgoedinspectie.nl).

15 | Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie

Colofon Erfgoedinspectie Rijnstraat 50 Postbus 16478 (IPC 3500) 2500 BL Den Haag Tel: 070 412 40 12 Fax: 070 412 40 14 E: [email protected] www.erfgoedinspectie.nl ISBN/EAN: 978-90-815392-9-6 September 2013

16 | Wet tot behoud van cultuurbezit / Erfgoedinspectie