Luister naar het alfabet en de voorbeelden. Kijk ook naar de afbeeldingen. voorbeeld letter. b bee [b] bus [ə] een. hemd

Het alfabet Van A tot Z Het Nederlandse alfabet heeft 26 letters. Deze letters zijn klinkers en medeklinkers. Er zijn 6 klinkers: a, e, i, o, u, y. Er zijn 20 medeklinkers: b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, w, x, z.

a

b

c

d

[a]

kat

[aa]

maan

[b]

bus

[s]

citroen

f

[k]

cactus

[d]

das

[t]

hemd

voorbeeld

afbeelding

uitspraak in woord

uitspraak in alfabet

letter

voorbeeld

afbeelding

uitspraak in woord


letter

Luister naar het alfabet en de voorbeelden. Kijk ook naar de afbeeldingen.

[e]

bed

[ee]

eend

[ə]

het, de, een

‘ef’

[f]

fiets

g

‘gee’

[g]

geld

h

‘haa’

[h]

hand

‘aa’

‘bee’

e

‘ee’

‘see’

‘dee’

Instroom grammaticaal compendium

1

uitspraak in woord

r

‘er’

[r]

roos

vier

s

‘es’

[s]

slang

t

‘tee’

[t]

taart

[u]

mug

[uu]

muur

‘vee’

[v]

voetbal

w ‘wee’

[w]

water

x

[x]

x-stralen

[j]

yoghurt

[ie]

baby

[z]

zeep

‘ie’ [ie]

4

j

‘jee’

[j]

jas

k

‘kaa’

[k]

kip u

l

‘el’

[l]

lamp

m

‘em’

[m]

melk

n

‘en’

[n]

banaan

[o]

mond

[oo]

boom

o

voorbeeld


vis

afbeelding

letter

i

voorbeeld

afbeelding

uitspraak in woord


letter

[i]

v

‘uu’

‘iks’

‘oo’

y p

‘pee’

[p]

q

‘kuu’

[k]

‘ij’

paard

?

quiz

z

‘zet’

Instroom 1 • p. 10-11 Instroom grammaticaal compendium

2

voorbeeld

letter


uitspraak in woord

[ou]

auto

‘oe’

oe

[oe]

stoel

‘ou’

ou

[ou]

hout

‘eu’

eu

[eu]

neus

‘ij’

ij

[ij]

ijsje

‘ui’

ui

[ui]

duim

‘ei’

ei

[ij]

trein

Instroom 1 • p. 12


3

voorbeeld

uitspraak in woord

au

afbeelding


‘au’

afbeelding

letter

Combinaties van letters

Hoofdletters Wanneer schrijven we hoofdletters? Deze woorden schrijven we met een hoofdletter: 1 het eerste woord van de zin, Voorbeeld: Ik studeer. 2 namen van personen, Voorbeeld: Tom Boonen is super! 3 namen van landen en talen. Voorbeeld: Sven komt uit Denemarken. Hij spreekt Deens. Instroom 1 • p. 18


4

Lettergrepen Splitsen in lettergrepen Een woord bestaat uit één lettergreep

Voorbeelden: kat, huis, kop, pen, heet, woon

of uit verschillende lettergrepen.

Voorbeelden: kamer, wonen, telefoon, pennenzak

kamer wonen telefoon pennenzak

ka-mer wo-nen te-le-foon pen-nen-zak

twee lettergrepen twee lettergrepen drie lettergrepen drie lettergrepen Een lettergreep die op het einde een medeklinker heeft, noemen we een gesloten lettergreep.

Een lettergreep die op het einde een klinker heeft, noemen we een open lettergreep. ka-mer wo-nen te-le-foon pen-nen-zak

ka-mer wo-nen te-le-foon pen-nen-zak

Luister goed naar de uitspraak van een woord. Dat helpt je om het woord goed te schrijven en de lettergrepen te vinden! Woorden met één lettergreep: Voorbeelden: kop korte klank + gesloten lettergreep naam

lange klank + gesloten lettergreep

we schrijven één klinker we schrijven twee klinkers

Woorden met meer lettergrepen: Voorbeelden: kop-pen korte klank + gesloten lettergreep na-men

lange klank + open lettergreep

we schrijven de medeklinker dubbel we schrijven één klinker



5

Zelfstandig naamwoord Het lidwoord Voorbeelden: T h o m as heef t een fi ets.

De fie ts is mo o i.

N i k o s heef t een boek.

He t boe k is d ik.

Op t af el li ggen boeken.

De boe k e n zijn in te re ssa n t.

Een lidwoord staat bij een zelfstandig naamwoord. De en het zijn bepaalde lidwoorden, een is een onbepaald lidwoord. Soms staat er geen lidwoord bij een zelfstandig naamwoord. ENKELVOUD MEERVOUD • bepaald: de fiets en het boek • bepaald: de fietsen, de boeken • onbepaald: een fiets en een boek • onbepaald: fietsen, boeken (geen lidwoord)

1 We gebruiken de: • bij namen van personen: de man, de vrouw, de leraar, de bakker …

LET OP! het meisje, het kind

• bij namen van groenten: de broccoli, de tomaat, de aardappel …

LET OP! het witlof


6

• bij namen van fruit: de appel, de banaan, de kiwi …

• bij namen van dranken: de cola, de melk, de wijn …

LET OP! het water, het bier, het sap

• bij namen van voertuigen: de auto, de trein, de fiets ...

LET OP! het schip, het vliegtuig ...

2 We gebruiken het: • bij namen van talen: het Nederlands, het Japans, het Italiaans …

• bij namen van sporten: het tennis, het voetbal, het basketbal ... • bij alle verkleinwoorden: het kindje, het klasje, het boekje ... Als we het lidwoord niet weten, zoeken we het op in een woordenboek: • m. mannelijk de • vr. vrouwelijk de • onz. onzijdig het Instroom 1 • p. 54-55 Instroom grammaticaal compendium

7

Het meervoud + en De meeste woorden hebben een meervoud op 'en'. de bank het boek

de banken de boeken

LET OP de spelling! • korte klank de man de pen

dubbele medeklinker de mannen de pennen

• lange klank de muur de week

één klinker de muren de weken

• 's' 'z' het huis

de huizen

• 'f' 'v' de brief

de brieven

+s Deze woorden hebben een meervoud op 's'. • woorden op 'er', 'el', 'en', 'ier', 'je','ie','e' of 'eur' de kamer de kamers de lepel de lepels de jongen de jongens de ambulancier de ambulanciers het meisje de meisjes de vakantie de vakanties de studente de studentes de directeur de directeurs • woorden uit een vreemde taal het café de cafés het ticket de tickets • woorden met op het einde 'a', 'i', 'o', 'u', 'y' hebben een meervoud op ‘s de auto de auto’s



8

Bijvoeglijk naamwoord Het bijvoeglijk naamwoord vormen een mooie tuin een groot huis lekker brood vriendelijke buren het nieuwe appartement bijvoeglijk naamwoord

zelfstandig naamwoord

bijvoeglijk naamwoord

zelfstandig naamwoord

Een zelfstandig naamwoord is een persoon, een ding of een dier.

Een bijvoeglijk naamwoord zegt iets meer over het zelfstandig naamwoord waar het bij staat.

Een bijvoeglijk naamwoord voor een zelfstandig naamwoord krijgt soms een andere vorm, soms niet. 1 een bijvoeglijk naamwoord bij een de-woord: + e een mooie tuin 2 een bijvoeglijk naamwoord bij een meervoud: + e vriendelijke buren 3 een bijvoeglijk naamwoord bij een bepaald het-woord: + e het nieuwe appartement 4 een bijvoeglijk naamwoord bij een onbepaald het-woord: / een groot huis lekker brood Een bijvoeglijk naamwoord achter een zelfstandig naamwoord verandert nooit. Voorbeelden: De tuin is mooi. De buren zijn vriendelijk. Het appartement is nieuw. Het huis is groot. Het brood is lekker.



9

De spelling van het bijvoeglijk naamwoord Voorbeeld: De dikke kat zit onder de hoge boom. dikke (< dik) Een korte klank blijft kort. We schrijven een dubbele medeklinker. hoge (< hoog) De lettergreep 'ho' noemen we open: hij eindigt op een klinker. We schrijven één klinker. Instroom 1 • p. 83

De vergrotende trap (de comparatief ) Dennis is groot. Manu is groot. Zijn Dennis en Manu even groot? Nee, Dennis is kleiner dan Manu. De vergrotende trap = het bijvoeglijk naamwoord + 'er'

Voorbeelden: klein kleiner mooi mooier warm warmer

LET OP! 1 Soms verandert de spelling. snel sneller Een korte klank blijft kort. We schrijven een dubbele medeklinker.

groot groter De lettergreep ‘gro’ is een open lettergreep. We schrijven één klinker. 2 Bijvoeglijke naamwoorden op ‘r’ krijgen een vergrotende trap op ‘der’: duur duurder, ver verder. 3 Er zijn enkele onregelmatige vormen. goed beter veel graag liever dikwijls

meer vaker



10

weinig

minder

Woorden en zinnen Woordsoorten Voorbeeld: Het meisje heeft een gsm. De gsm zit in de rugzak. het, een, de meisje, gsm, rugzak heeft, zit in

= = = =

lidwoord zelfstandig naamwoord (substantief) persoonsvorm van het werkwoord (pv) voorzetsel

De zin Voorbeeld: Ik woon in Lier.

onderwerp

pv van het werkwoord wonen

‘Ik woon in Lier’ is een zin. Een zin heeft een onderwerp en een werkwoord. • Het werkwoord is de actie: woon. • Het onderwerp is de persoon die de actie uitvoert: ik. Het onderwerp kan ook een ding of een dier zijn. Voorbeeld: De klas is groot. (de klas = onderwerp) We hebben verschillende soorten zinnen. 1 Een zin met informatie. Voorbeelden: Thomas spreekt Frans. Wij studeren Nederlands. • Achter deze zinnen schrijven we een punt (.). • Het eerste woord begint met een hoofdletter. 2

Een vraag. Voorbeelden: Spreekt Louisa Nederlands? Uit welk land kom jij? • Achter deze zinnen schrijven we een vraagteken (?). • Het eerste woord begint met een hoofdletter.



11

Voegwoorden De voegwoorden en, of, maar en want Voorbeelden: Thomas woont in Antwerpen. Hij heeft een broer. Thomas woont in Antwerpen en hij heeft een broer. Woon je in Brussel? Woon je in Antwerpen?

Woon je in Brussel of woon je in Antwerpen?

Ik woon in Brussel. Ik studeer in Leuven. Ik woon in Brussel, maar ik studeer in Leuven. Nikos studeert Nederlands. Hij woont in België. Nikos studeert Nederlands, want hij woont in België. En, of, maar, want noemen we nevenschikkende voegwoorden. Met deze voegwoorden combineren we zinnen. Dit noemen we samengestelde zinnen. Instroom 1 • p. 70


12

De structuur van de zin met omdat

zin 1 Ik eet.

Waarom?

zin 2 Ik heb honger.

Ik eet

omdat

ik honger heb.

• • •

Het woord omdat geeft een reden aan. Het is een antwoord op de vraag ‘Waarom?’ Het woord omdat is een voegwoord: het maakt van twee aparte zinnen één zin. Door omdat springt het werkwoord naar het einde van de zin. Niet correct is dus: Ik eet omdat ik heb honger.

LET OP! 1 Bij de omdat-constructie met een modaal hulpwerkwoord + infinitief staan de twee werkwoorden op het einde van de zin: het modaal hulpwerkwoord komt eerst (1), de infinitief staat altijd op de laatste plaats (2).

zin 1

Ik studeer. Waarom?

Ik studeer

zin 2 Ik wil slagen.

omdat ik wil slagen. (1) (2) Ik wil graag slagen.

Ik studeer. Waarom?

Ik studeer

omdat

ik graag wil slagen. (1) (2)

2 Het woord want is een synoniem van omdat. Hier verandert de structuur van de zin niet!

zin 1 Ik eet. Ik eet,

Waarom?

zin 2 Ik heb honger.

want ik heb honger.



13

De ontkenning Geen of niet? Voorbeelden: Heb jij een broer? Nee, ik heb geen broer. Zwem jij graag? Nee, ik zwem niet graag.

1 We gebruiken geen:

• bij een + zelfstandig naamwoord, Heeft Nikos een televisie?

Nee, Nikos heeft geen televisie.

• bij talen, Spreekt Nikos Frans?

Nee, Nikos spreekt geen Frans.

• bij sporten, Speelt Louisa tennis?

Nee, Louisa speelt geen tennis.

• bij getallen. Heeft Thomas drie broers?

Nee, Thomas heeft geen drie broers.

2 We gebruiken niet:

• bij werkwoorden, Werk jij?

Nee, ik werk niet. Ik studeer.

• bij een groep met voorzetsel, Woont Rachel in Antwerpen?

Nee, Rachel woont niet in Antwerpen.

• bij een bijvoeglijk naamwoord, Is de kamer donker?

Nee, de kamer is niet donker.

• bij een bijwoord. Tennis je graag? Heb je veel tijd?

Nee, ik tennis niet graag. Nee, ik heb niet veel tijd.



14

Voorzetsels Voorzetsels van plaats Waar is de tas? De tas ligt op de tafel.

Waar zijn de boeken? De boeken zitten in de tas.

Waar zijn de boeken? De boeken liggen op de tas.

Waar zijn de boeken? De boeken liggen onder de tas.

Waar zijn de boeken? De boeken liggen naast de tas.

Waar zijn de boeken? De boeken staan achter de tas.

Waar is het blad papier? Het blad papier zit tussen het boek.

Waar is de jas? De jas hangt aan de kapstok.



15

Voorzetsels van tijd (zie ook 2.5) Hoe laat begint de les?

Om 08.30 u.

Wanneer ga je naar de dokter?

Tussen 9 u. en 10 u.

Wanneer slaap je?

Van 10 u. tot 7 u.

Het is nu 17.00 u. Wanneer komt de bus?

Over 10 minuten, om 17.10 u.



16

Bijwoord Heel of veel? heel • staat bij een bijvoeglijk naamwoord; • maakt het bijvoeglijk naamwoord sterker.

Voorbeelden: Ik ben heel moe. Het is heel druk in de stad.

veel • staat bij een zelfstandig naamwoord of een werkwoord; • duidt een hoeveelheid aan.

Voorbeelden: Jef heeft veel katten. Ik wil veel koekjes. Jim werkt veel. Je eet veel.

LET OP! We kunnen ook heel veel zeggen. Dat betekent: meer dan veel.

Voorbeelden: Lara eet heel veel pralines. Thierry houdt heel veel van zijn vrouw.



17

Er Er als plaatsonderwerp Voorbeelden: Er zitten leerlingen in de klas. Er staat een boom in de tuin. Er hangt een tekening aan de muur. Er ligt een baby in bed. eerste onderwerp

tweede onderwerp

Deze zinnen hebben twee onderwerpen. • Het eerste onderwerp is er. Het staat aan het begin van de zin. • Het tweede onderwerp is altijd onbepaald (leerlingen, een boom, een tekening, een baby). Niet correct is dus: Er zitten de leerlingen in de klas. • De constructie met er zie je ook met andere werkwoorden. Voorbeelden: Er zijn veel mensen op straat. Er rijdt een auto op de weg. Er loopt een hond tussen de bloemen. Instroom 1 • p. 134

Het woord er als plaatsaanduiding Een plaats in een zin kunnen we vaak vervangen door het woordje er. Er betekent daar of hier.

Voorbeelden: Thomas studeert in de school. Thomas studeert er. Thomas studeert daar. Thomas studeert hier.

LET OP! Er als plaatsaanduiding kan niet aan het begin van de zin staan. De woorden hier en daar kunnen wel aan het begin van de zin staan.

Voorbeelden: In de school Daar Hier Er

studeert studeert studeert studeert

Instroom 1 • p. 218 Instroom grammaticaal compendium

18

Thomas. Thomas. Thomas. Thomas

Voornaamwoorden Het persoonlijk voornaamwoord (als onderwerp) enkelvoud 1 ik

Ik woon in Brussel.

2 jij

Jij bent mijn vriend.

u

Dag mijnheer. Hoe heet u?

3 hij

Nikos komt uit Griekenland. Hij woont nu in België.

zij

Louisa komt uit Portugal. Zij spreekt Portugees.

meervoud 1 wij

Mijn vriendin en ik wonen in Brussel. Wij zijn één maand in België.

2 jullie

De leraar zegt: ‘Jullie zijn welkom!’

3 zij

Thomas en zijn vriend komen naar school. Zij leren Nederlands.

Als we spreken over dieren en dingen, gebruiken we in het enkelvoud hij, ze of het. In het meervoud schrijven we ze. Voorbeelden: De fiets is mooi. Hij is mooi. De leeuwin slaapt. Ze slaapt. Het huis is groot. Het is groot. De boeken liggen op de bank. Ze liggen op de bank.

LET OP! • jij = je • zij = ze • wij = we Instroom 1 • p. 22-23 Instroom grammaticaal compendium

19

Het bezittelijk voornaamwoord persoonlijk voornaamwoord

bezittelijk voornaamwoord

Ik heb een vriend. Jij hebt een fiets. U heeft een tas. Hij heeft een voetbal. Zij heeft een gsm. Het kind heeft een pen. Wij hebben een boek. Wij hebben een klas. Jullie hebben een leraar.

Het is mijn vriend. Het is je/jouw* fiets. Het is uw tas. Het is zijn voetbal. Het is haar gsm. Het is zijn pen. Het is ons boek. Het is onze** klas. Het is jullie leraar. Het is hun huis.

Zij hebben een huis.

* je boek (zonder klemtoon) jouw boek (met klemtoon) ** ons huis (het-woord) onze auto (de-woord) Instroom 1 • p. 47

Het aanwijzend voornaamwoord

hier (dicht bij mij)

daar (niet dicht bij mij)

de tafel (de-woord)

deze tafel

die tafel

het boek (het-woord)

dit boek

dat boek

de appels (meervoud)

deze appels

die appels



20

Het persoonlijk voornaamwoord (als voorwerp) enkelvoud

Ik ga naar de dokter. 1

mij/me

De dokter onderzoekt mij/me.

Jij bent mijn vriend. 2

jou/je

Ik ken jou/je goed. 3

Nikos komt uit Griekenland. hem

Je ziet hem op de foto. Louisa komt uit Portugal. haar

Je ziet haar op de foto . Dag mijnheer. u

Hoe gaat het met u?

meervoud

Wij lachen. 1

ons

De leraar fotografeert ons. Jullie zitten in de klas. 2

jullie

De leraar ziet jullie. Thomas en Nikos praten over de les. 3

hen/ze

Ik hoor hen/ze.


21

Als we spreken over dieren en voorwerpen, gebruiken we in het enkelvoud hem, ze of het. In het meervoud schrijven we ze. Voorbeelden: Ik koop de fiets. Ik koop hem. De secretaresse brengt de inschrijving in orde. De secretaresse brengt ze in orde. Zie je het appartement? Zie je het? Nikos neemt de boeken uit zijn tas. Nikos neemt ze uit zijn tas. Thomas geeft de katten eten. Hij geeft ze eten. LET OP! • mij = me • jou = je • hen = ze Instroom 1 • p. 193-194


22

Werkwoorden Hebben en zijn De twee belangrijkste werkwoorden in het Nederlands zijn hebben en zijn.

Ik ben Thomas. Ik heb een fiets.

persoon

onderwerp

hebben

zijn

1 enk.

ik

heb

ben

2 enk.

jij/u

hebt

bent

3 enk.

hij/zij/het

heeft

is

1 mv.

wij

hebben

zijn

2 mv.

jullie

hebben

zijn

3 mv.

zij

hebben

zijn



23

Het werkwoord: enkelvoud en meervoud persoon

onderwerp

werken

wonen

heten

komen

spreken

1 enk.

ik

werk

woon

heet

kom

spreek

2 enk.

jij/u

werkt

woont

heet

komt

spreekt

3 enk.

hij/zij/het

werkt

woont

heet

komt

spreekt

1 mv.

wij

werken

wonen

heten

komen

spreken

2 mv.

jullie

werken

wonen

heten

komen

spreken

3 mv.

zij

werken

wonen

heten

komen

spreken

LET OP! Jij komt. Jij spreekt. Jij woont.

Kom jij? Spreek jij? Woon jij?

LET OP! U komt. Zij spreekt. Jij woont.

Komt u? Spreekt zij? Woon jij?

Het werkwoord staat in het enkelvoud (spreekt, komt, zegt) of het meervoud (werken, komen, zeggen). Instroom 1 • p. 27


24

Onderwerp, infinitief, stam persoon 1 enk.

onderwerp ik

2 enk.

werken

infinitief stam

jij/u

werk werkt

3 enk.

hij/zij/het

werkt

1 mv.

wij

werken

2 mv.

jullie

werken

3 mv.

zij

werken

Werken, komen, zeggen, studeren noemen we de infinitief van het werkwoord. Zo staan de woorden in het woordenboek.

De eerste persoon van het werkwoord noemen we de stam: (ik) werk, (ik) kom, (ik) zeg, (ik) studeer.

LET OP! Een werkwoord staat bij een onderwerp. Dat is een persoon, een ding of een dier. Voorbeelden: Pieter spreekt Nederlands. Wij studeren Nederlands.

De bus komt. De kat zegt ‘miauw’!

De tegenwoordige tijd (tt) van enkele werkwoorden persoon 1 enk.

onderwerp ik

helpen help

zitten zit

rijden rijd

spelen speel

gaan ga

lezen lees

2 enk.

jij/u

helpt

zit

rijdt

speelt

gaat

leest

3 enk.

hij/zij/het

helpt

zit

rijdt

speelt

gaat

leest

1 mv.

wij

helpen

zitten

rijden

spelen

gaan

lezen

2 mv.

jullie

helpen

zitten

rijden

spelen

gaan

lezen

3 mv.

zij

helpen

zitten

rijden

spelen

gaan

lezen

LET OP! • We schrijven nooit twee keer dezelfde medeklinker aan het einde van een woord (jij praatt). • We behouden de lange klank van de infinitief in het hele werkwoord. We schrijven dus een spreek). dubbele klinker in het enkelvoud (bijvoorbeeld: spreken • Werkwoorden als gaan en staan zijn speciaal: in de eerste persoon valt de tweede ‘a’ weg (ik gaa). • Een woord eindigt in het Nederlands nooit op ‘v’ of ‘z’. De letter ‘v’ wordt ‘f’ en ‘z’ wordt ‘s’. Instroom 1 • p. 45 Instroom grammaticaal compendium

25

Inversie Voorbeelden: 1 Nikos gaat vandaag naar school. 2 Vandaag gaat Nikos naar school. In zin 1 staat het onderwerp voor het werkwoord. In zin 2 staat het onderwerp achter het werkwoord. Dat noemen we inversie. Kijk nu naar het schema.

Nikos gaat vandaag naar school. o pv tijd plaats

Vandaag gaat Nikos naar school. tijd pv o plaats

LET OP! In een vraag hebben we altijd inversie: Gaat Nikos vandaag naar school? Instroom 1 • p. 51


26

Scheidbaar samengestelde werkwoorden Voorbeelden: Ik sta om 7 u. op. Thomas trekt zijn pyjama uit. De bus komt om 17 u. aan.

opstaan uittrekken aankomen

Zo staan deze werkwoorden in het woordenboek.

• We noemen deze werkwoorden scheidbaar samengestelde werkwoorden. We kunnen ze in twee delen splitsen. • Het eerste deel is een kort woordje (op, uit, thuis, mee …). Dat noemen we het afgescheiden deel. Het tweede deel is een werkwoord (gaan, komen, rijden, doen …). • De klemtoon ligt altijd op het eerste deel: opstaan, uittrekken, aankomen. • Hier vind je een overzicht van andere scheidbaar samengestelde werkwoorden. infinitief

voorbeeld

aandoen uitdoen

Tim doet het licht aan. Tim doet het licht uit.

aankomen

De bus komt om 6 u. aan.

aantrekken uittrekken

Jason trekt zijn schoenen aan. Jason trekt zijn schoenen uit.

afwassen

Lisa wast de borden af.

binnenkomen

De leraar komt binnen.


27

infinitief

voorbeeld

invullen

We vullen de oefening in.

koffiezetten

Ik zet ’s morgens koffie.

meegaan

Jij gaat met mij mee.

meewerken

Mijn vriend werkt mee.

nadenken

Angelina denkt na.

omdraaien

Kurt draait de bladzijde om.

opstaan

Celine staat op.

overschrijven

Frederic schrijft de tekst over.

oversteken

Monica steekt de straat over.

televisiekijken

Mijn zusje kijkt televisie.

Instroom 1 • p. 126-127


28

Werkwoorden: hangen – liggen – staan – zitten Voorbeelden: Mijn T-shirt hangt aan de kapstok. hangen

De foto’s hangen aan de muur.

Voorbeelden: De bril ligt naast het kopje. liggen

De potloden liggen op de tafel.

Voorbeelden: Het kopje koffie staat op de tafel. staan De mensen staan in de rij. Voorbeelden: De man zit op de bank. zitten De tickets zitten in zijn hemd. Instroom 1 • p. 132


29

Modale hulpwerkwoorden Voorbeelden: An Leerlingen Ik ben 14, ik Ik William

kan mooi moeten veel mag geen alcohol wil mijn diploma zal nooit naar China

modaal hulpwerkwoord

rest

tekenen. studeren. drinken. behalen. gaan.

infinitief

Kunnen, moeten, mogen, willen, zullen noemen we modale hulpwerkwoorden. persoon

onderwerp

kunnen

moeten

mogen

willen

zullen

1 enk.

ik

kan

moet

mag

wil

zal

2 enk.

jij/u

kan (kunt) moet

mag

wil (wilt)

zal (zult)

3 enk.

hij/zij/het

kan

moet

mag

wil

zal

1 mv.

wij

kunnen

moeten

mogen

willen

zullen

2 mv.

jullie

kunnen

moeten

mogen

willen

zullen

3 mv.

zij

kunnen

moeten

mogen

willen

zullen

LET OP! • Er is één vorm voor het enkelvoud en één vorm voor het meervoud. • Voor kunnen, willen en zullen kan je ook de vormen kunt, wilt, zult gebruiken. Deze zijn formeler. • De derde persoon (hij/zij/het) krijgt nooit een ‘t’ op het einde! • Het modale hulpwerkwoord staat altijd met een infinitief. Deze infinitief staat op het einde van de zin. • De extra informatie (rest) staat altijd tussen het modale hulpwerkwoord en de infinitief. Instroom 1 • p. 153-154


30

De imperatief (de gebiedende wijs) Voorbeelden: Neem een appel!

Geef vijf euro!

• De imperatief is een bevel of een instructie. • De vorm van de imperatief is de eerste persoon enkelvoud van het werkwoord. infinitief nemen geven

eerste persoon enkelvoud ik neem ik geef

imperatief Neem! Geef!

LET OP! Het werkwoord zijn heeft een onregelmatige vorm: wees. Voorbeelden: Wees beleefd!

Wees voorzichtig!



31

De voltooid tegenwoordige tijd vormen Voorbeeld:

Nikos maakt zijn huiswerk.

Nikos heeft zijn huiswerk gemaakt.

• De actie is nu bezig. • tegenwoordige tijd

• De actie is voorbij. • voltooid tegenwoordige tijd

Hoe vorm je de voltooid tegenwoordige tijd? Nikos heeft zijn huiswerk gemaakt. een vorm van hebben of zijn

het voltooid deelwoord

• Vertrek van de infinitief -'en'. • De laatste letter is een medeklinker uit ’t kofschip maken ge maak t stappen ge stap t koken ge kook t • De laatste letter is geen medeklinker uit ’t kofschip wandelen ge wandel d telefoneren ge telefoneer d huren ge huur d

+'t '

+'d'

LET OP! • Je moet de korte of lange klank van de infinitief behouden. Dat betekent dat de spelling soms verandert. Zie ook 3.5 Lettergrepen. maken (lange ‘a’) stoppen (korte ‘o’)

gemaakt (we schrijven twee keer de letter ‘a’) gestopt (we schrijven één keer de letter ‘p’)

• In Instroom 1 leren we de vorming van regelmatige werkwoorden. Er zijn ook onregelmatige werkwoorden. Die leren we in Instroom 2. Instroom 1 • p. 179


32

Wederkerende werkwoorden Voorbeeld: Thomas wast zich. (Thomas = zich) Een wederkerend werkwoord heeft een wederkerend voornaamwoord. Het onderwerp en het wederkerend voornaamwoord verwijzen naar dezelfde persoon. Voorbeeld: zich wassen persoon 1 enk. 2 enk. 3 enk. 1 mv. 2 mv. 3 mv.

onderwerp ik jij hij/zij/u wij jullie zij

werkwoord was wast wast wassen wassen wassen

wederkerend voornaamwoord me je zich ons je zich

LET OP! Extra informatie noemen we de rest. De rest komt altijd achter het wederkerend voornaamwoord. Voorbeelden: onderwerp Ik Jij Thomas Wij Jullie De ouders

werkwoord wederkerend voornaamwoord voel me excuseert je haast zich vervelen ons vergissen je herinneren zich

rest goed. altijd. naar de bus. nooit. soms. de afspraak.

LET OP! De werkwoorden zich aankleden en zich uitkleden zijn speciaal. 1 Het afgescheiden deel van het werkwoord staat meestal op de laatste plaats in de zin. Voorbeeld: Ik kleed me ’s morgens aan.

afgescheiden deel

2 Bij een zinsdeel dat begint met een voorzetsel staat het afgescheiden deel voor of achter dat zinsdeel. Voorbeeld: Nikos kleedt zich bij de dokter uit. rest

afgescheiden deel

rest

afgescheiden deel

Nikos kleedt zich uit bij de dokter. Instroom 1 • p. 201-202


33

Constructies met infinitief Om te + infinitief Voorbeeld: Ik ga naar school (…)

om om (…)

te leren. te infinitief

We gebruiken de constructie om te + infinitief om een doel uit te drukken. Ik ga naar school (…)

om Nederlands om (…)

te leren. te infinitief

In het voorbeeld is het woord Nederlands extra informatie. Die informatie staat altijd tussen de woorden om en te. Voorbeelden: Nikos gaat naar de bakker Detlev neemt zijn gsm Ik studeer

om om om

brood een bericht slim

te te te

kopen. sturen. worden.


gaan + infinitief Voorbeelden: Ik ga je iets vertellen. Volgende week gaat het sneeuwen. Morgen gaan we zwemmen.

We gebruiken deze constructie: 1 als we praten over de toekomst, Voorbeeld: Vanavond ga ik eten met Marleen. 2 als we een plan willen realiseren. Voorbeeld: In de vakantie gaat Leon reizen. Met het werkwoord gaan is deze constructie niet mogelijk. Voorbeeld: Ik ga straks naar de dokter gaan. Instroom 1 • p. 235 Instroom grammaticaal compendium

34

Wat ben je aan het doen? Waar ben je mee bezig? Voorbeeld: Timo is aan het tennissen. De constructie aan het + infinitief duidt op de duur van een handeling. Vaak kunnen we ze vervangen door het werkwoord in de tegenwoordige tijd: Timo tennist. LET OP! • Extra informatie schrijven we voor het woord aan. Voorbeeld: Timo is al een uur aan het tennissen. • We kunnen aan het ook schrijven als aan ‘t. Voorbeeld: Timo is al een uur aan ’t tennissen. Instroom 1 • p. 243


35

Luister naar het alfabet en de voorbeelden. Kijk ook naar de afbeeldingen. voorbeeld letter. b bee [b] bus [ə] een. hemd

Recommend Documents