Ali B is het zat. Een onderzoek naar de relatie tussen hiphop en de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap

Ali B is het zat Een onderzoek naar de relatie tussen hiphop en de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap

Sherien Verkaik 9903011 UVA / PSCW / CW Scriptiebegeleider: Dr. Ig. J. de Kloet / Dr. Liesbet van Zoonen (definitieve voorkant is apart bijgevoegd)

Een onderzoek naar de relatie tussen hiphop en de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap

Check 't ik beschrijf nu mijn leven in zinnen, Ik heb 2 auto’s en wel 7 vriendinnen, Ik loop zelfs liedjes over vrede te zingen, Maar waarom kom ik toch die discotheken niet binnen, Dan zie je die portieren met die kogelvrije vesten en die serieuze blikken, Nee je hoeft ze niet te testen, Ik ben een goeie jongen wil voor iedereen het beste, Maar toch ben ik de dupe omdat andere t verpesten. Ik vraag mezelf af of ik eruit zie als een slechte, Ik ben gekomen om te dansen, Niet gekomen om te vechten, Maar toch word ik geweigerd, Ook al is het onrechtvaardig, K durf te wedden, Als ze me konden, En vonden ze me aardig. (couplet uit geweigerd.nl – Ali B)

2


Voorwoord Ik had het zelf bijna niet meer verwacht, en ik denk dat ik niet de enige ben, maar hier ligt dan toch de eindversie van mijn scriptie. Ik vind onderzoek doen eigenlijk hartstikke leuk, maar toch is de afronding van mijn studie iets anders gelopen dan ik had verwacht en gehoopt. Het combineren van een fulltime baan en het schrijven van een eindscriptie is mij zwaar gevallen. Ik heb geen spijt van de beslissing om te gaan werken op het moment dat ik eigenlijk mijn scriptie moest gaan schrijven. Ik kreeg namelijk een kans uit duizenden; ik was betrokken bij de start van een nieuwe radiozender: Juize.FM. Ik heb daar een supertijd gehad en heel veel geleerd. Ik heb het mezelf wel bijzonder moeilijk gemaakt en het afmaken van deze scriptie is op een gevecht met mezelf uitgedraaid. Ik wil bij deze mijn dank betuigen aan mijn ouders, broertje, vrienden, familieleden, kennissen en collega’s. Bij elk etentje of ander gezellig samenzijn ging het al snel weer over mijn scriptie. Iedereen leefde met me mee en probeerde mij keer op keer een steuntje in de rug te bieden. Dank voor alle steun en geduld. Ik wil ook mijn scriptiebegeleiders bedanken: Jeroen de Kloet en Liesbet van Zoonen. Mijn dank gaat vooral uit naar Liesbet. Zonder haar geduld en bemoedigende woorden had ik het niet gered. Zij zorgde ervoor dat ik weer ging geloven in een goede afloop. Dankzij Liesbet ligt hier nu de eindversie van mijn scriptie. En, hoe je het ook wendt of keert, het is een zeer leerzame ervaring geweest. Juist omdat het niet van een leien dakje ging.

3


Samenvatting Aan de hand van tien diepteinterviews is onderzocht hoe Marokkaans-Nederlandse en autochtone jongens aan de hand van Ali B invulling geven aan de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap. De autochtone en Marokkaans-Nederlandse jongeren zijn zich bewust van het gebrek aan en negatieve beeldvorming van Marokkanen in de media, alhoewel ze zelf vaak geen nieuwsmedia gebruiken. Dit bemoeilijkt voor de Marokkaans-Nederlandse groep het bereiken van het volwaardig multicultureel burgerschap. De jongeren uit deze groep hebben vaker het gevoel buiten de maatschappij te staan en gediscrimineerd te worden. De nadruk die er op de verschillen tussen de Nederlandse en Marokkaanse etniciteit bemoeilijkt het vormen van een zogeheten ‘tussenidentiteit’. De Marokkaanse identiteit staat voor deze jongeren gelijk aan niet-Nederlands zijn. Ali B vormt een toegankelijke culturele bron die deze groep van bruikbare informatie kan voorzien voor het vormen van deze tussenidentiteit. De verwachting en de hoop dat zij bruikbare etnische informatie uit de boodschappen van Ali B kunnen halen, beïnvloedt de interpretatie. Marokkaans-Nederlandse jongeren leren niet alleen van zijn muziek, maar ook van zijn opstelling tijdens discussies. Het feit dat hij de boodschap van de Marokkaans-Nederlandse naar een groot publiek weet te vertalen, maakt dat deze groep zijn keuze om commercieel te gaan accepteert. Ook de interpretatie van de autochtone jongeren wordt beïnvloedt door verwachtingen dat zijn boodschap samenhangt met zijn etnische achtergrond. Maatschappelijke misstanden als discriminatie hangen sterk aan de Marokkaanse etniciteit. De autochtone jongeren halen uit de boodschappen van Ali B informatie waarmee ze hun Marokkaanse leeftijdsgenoten beter kunnen begrijpen. Daarnaast weet hij bepaalde onderwerpen bij deze groep op de agenda te zetten en geeft hij een tegengewicht aan alle negatieve beeldvorming zodat de hoop dat het allemaal wel goed komt wordt versterkt bij deze groep. Het feit dat Ali B in beide groepen populair is, maakt dat hij letterlijk een brug slaat tussen de Marokkaans-Nederlandse en de autochtone jongeren. Als kanttekening moet geplaatst worden dat wanneer autochtone jongeren op basis van eigen ervaringen al een mening hebben gevormd, Ali B weinig invloed meer kan uitoefenen.

4


Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1 Inleiding en vraagstelling

p. 6

1.2 Operationalisatie

p. 9

1.3 Relevantie

p. 12

2. Theoretisch kader 2.1 Representatie / interpretatie

p. 13

2.2 Representatie

p. 15

2.3 Interpretatie

p. 18

2.4 Hiphop

p. 23

2.5 Deelvragen

p. 26

3. Methode 3.1 Kwalitatief onderzoek

p. 28

3.2 Songteksten en videoclipsAli B

p. 28

3.3 Diepte-interviews

p. 29

3.4 Eindanalyse

p. 30

3.5 Informanten

p. 30

4. Resultaten 4.1 Discriminatie

p. 33

4.2 Bemiddeling

p. 42

4.3 Artisticiteit

p. 48

5. Conclusie & discussie 5.1 Conclusies deelvragen

p. 52

5.2 Conclusies hoofdvraag

p. 59

5.3 Discussie

p. 63

Literatuurlijst

p. 66

Bijlage 1: Songteksten Ali B Bijlage 2 en 3: apart bijgeleverd 5


1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt de aanleiding van het onderzoek behandeld, de vraagstelling vastgesteld en de relevantie duidelijk gemaakt. 1.1 Inleiding en vraagstelling Trots op de multiculturele samenstelling van de bevolkingsgroep en trots op de tolerante houding jegens allochtonen, dat was Nederland ten voeten uit. Als je een in Nederland wonende Marokkaan nu op straat zou vragen naar het beeld wat hij van Nederland heeft, zal hij deze twee kenmerken in ieder geval niet meer noemen. Ook internationaal wordt er bericht over de omslag in het denken over de multiculture samenleving in Nederland. Gebeurtenissen als de aanslagen in New York en Madrid en, dichterbij huis, de moord op Theo van Gogh hebben grote invloed gehad op het denken over de multiculturele samenleving. Elf september heeft voor een nieuwe tweedeling in de wereld gezorgd; de vrije westerse wereld tegenover de Islamitische wereld. De Marokkaanse gemeenschap is in het ‘vrije Westerse Nederland’ de belangrijkste exponent van deze islamitische wereld. Nederland is niet meer zo tolerant ten opzichte van vooral deze, maar ook andere groepen, zo blijkt ook uit een onderzoek uitgevoerd door communicatiewetenschappers op de VU. Zij concludeerden dat het nieuws over terrorisme in de media heeft geleid tot meer discriminatie van de moslimbevolking en een negatievere mening over de multiculturele samenleving.1 De tweede, en derde, generatie Marokkaanse-Nederlanders moet vechten voor hun plaats in de samenleving, moet vechten voor acceptatie. De discussie omtrent de plaats van de Marokkaanse gemeenschap in Nederland werd en wordt voor een groot gedeelte in de media gevoerd onder leiding van opinieleiders als Pim Fortuyn, Hirshi Ali, Ahmed Aboutaleb, Geert Wilders en columnist / regisseur Theo Van Gogh, die uiteindelijk om zijn stellingname tegen de islam werd vermoord door de Marokkaanse-Nederlander Mohammed B.. Eén van de mediagenres waar de Marokkaanse gemeenschap gebruik van maakt om uiting te geven aan de eigen ideeën, meningen en gevoelens is muziek en in het bijzonder hiphop. Ali B is één van de best scorende rappers van dit moment. Hij is niet de enige Marokkaans-Nederlandse rapper die het goed doet, je zou kunnen spreken van een trend, maar hij is wel de meest populaire.

1

Uit een artikel verschenen in de Volkskrant van 2 mei 2005

6


De populariteit van Ali B en de andere Marokkaans-Nederlandse rappers is opmerkelijk te noemen gezien de focus op de negatieve discussie rondom de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. Heeft een rapper de macht om de afstand tussen de twee groepen te overbruggen en kan hij een rol spelen in het identificatieproces van jongeren, ook al is de rapper daar zelf niet bewust mee bezig? Deze overpeinzingen leiden tot de volgende hoofdvraag. Hoe geven Marokkaanse en Nederlandse jongeren aan de hand van Ali B invulling aan de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap? De populariteit van de Marokkaans-Nederlandse Ali B en de positieve media-aandacht die hij weet te genereren in tijden waarin de media juist de focus leggen op de negatieve randzaken rondom de leden van de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap, maken hem tot een interessant studieobject. Het feit dat hij als rapper bekend is geworden, maakt het extra interessant. Deze muziekstroom is ontstaan in de getto’s van de Verenigde Staten waar de Afro-Amerikaanse bevolking het gebruikte om te verhalen over hun uitzichtloze leefsituatie. Populaire cultuur werd ingezet om een belangrijke protestboodschap over te brengen van een gemeenschap die maar over weinig middelen beschikten om de anderen bewust te maken van hun situatie. Uiteindelijk bleek er ook elders in de wereld publiek te zijn voor deze muziek en de bijbehorende cultuur. Inmiddels is de van oorsprong zwarte muziek een muziekstroom die zwart en wit, rijk en arm verbindt. Rappers zijn helden voor jongeren van alle kleuren. Kleding, taalgebruik en andere elementen van de hiphopcultuur hebben ook hier hun plaats verworven. In Nederland leeft de hiphopcultuur vooral in de grote steden. Hoewel de protestfunctie allang niet meer de enige functie is van hiphop, blijft het nog steeds een belangrijke rol spelen. Ook rappers als THC, Brainpower, Osdorp Posse en Ali B,vertegenwoordigers van de nederhop, hebben het over maatschappelijke misstanden in hun teksten. Een Marokkaans-Nederlandse rapper als Raymzter, bekend van het nummer ‘Kutmarokkanen?!’, is zeer eenduidig in hun relaas. Hij legt de nadruk op zijn Marokkaanse identiteit. Ali B staat aan de ene kant bekend als ‘knuffelallochtoon’, maar rapt aan de andere kant nummers als ‘Geweigerd.nl’. In dit nummer neemt hij stelling tegen het deurbeleid bij discotheken omdat allochtonen daar stelselmatig geweigerd zouden worden. Echter, ‘Geweigerd.nl’ is tevens het enige nummer waarin hij zich expliciet uitspreekt over het 7


huidige klimaat van intolerantie jegens Marokkanen in het bijzonder, maar vooral allochtonen in het algemeen.2 Ali B heeft ook aangegeven dat hij niet gezien wil worden als ‘bruggenbouwer’ of ‘spreekbuis’ en ook niet de intentie heeft om zich zo op te stellen. De problematische relatie tussen de Marokkaanse gemeenschap en de autochtone Nederlanders en de negatieve beeldvorming van Marokkanen in de media hebben gevolgen voor de plek die de gemeenschap in Nederland inneemt, maar het heeft ook op individueel niveau gevolgen. Het wordt voor de jongeren steeds moeilijker om een identiteit te vormen waarin zowel de Nederlandse als de Marokkaanse etniciteit in vertegenwoordigd is. Ali B lijkt wel een middenweg te hebben gevonden tussen beide etniciteiten en is daarom in deze situatie een interessant object van studie. Zeker gezien het feit dat hij een rapper is en zijn boodschap via muziek verspreid die onder andere bekend staat om de protestfunctie. Bovendien zijn er stemmen die beweren dat Marokkaanse jongeren steeds vaker hun etnische achtergrond benadrukken en zich identificeren met negatieve incidenten omdat zij zich het slachtoffer voelen van negatieve beeldvorming. Halim el Madkouri van het multicultureel kenniscentrum Forum noemt de aanwezigheid van positieve rolmodellen als Ali B dan ook zeer belangrijk.3 1.2 Operationalisatie Er zijn verschillende begrippen uit de hoofdvraag die geoperationaliseerd dienen te worden. De Nederlandse jongeren worden in dit onderzoek gerepresenteerd door vijf mannelijke respondenten die opleidingsniveau VMBO volgen, tussen de 12 en 16 jaar oud zijn, in Nederland woonachtig zijn en waarvan beide ouders autochtone Nederlands zijn. De Marokkaanse jongeren worden in dit onderzoek gerepresenteerd door vijf mannelijke respondenten die opleidingsniveau VMBO volgen, tussen de 12 en 16 jaar oud zijn, in Nederland woonachtig zijn en waarvan beide ouders Marokkaans zijn. De songteksten van Ali B zijn de teksten van de nummers van Ali B die op het moment van dit onderzoek airplay hebben gehad. Dat zijn ‘Waar Gaat Dit Heen’, ‘Leven Van De Straat’, ‘Geweigerd.NL’, ‘Ik Ben Je Zat’, ‘Wat Zou Je Doen’ en ‘Leipe Mocro Flavour’. Bij de laatste

2 3

Zij bijlage 1 Uit een artikel verschenen in de Volkskrant van 22 januari 2005

8


vier nummers spelen ook de videoclip een rol aannemende dat deze de interpretatie van de tekstuele boodschap beinvloedt. Van belang is ook dat Ali B geintroduceerd wordt zodat er meer inzicht in zijn achtergrond en huidige positie ontstaat. De informatie is afkomstig uit zijn biografie op de site www.alib.nl, mits anders is aangegeven. Ali B Ali B heet voluit Ali Bouali en is op 16 oktober 1981 in Zaanstad geboren. Op tweejarige leeftijd verhuist hij naar Amsterdam. In Amsterdam-Oost maakt hij kennis met de nederhopgroep Osdorp Posse en met de hiphop in het algemeen. Hij leert de rhymes van de nummers van Osdorp Posse uit zijn hoofd en ontwikkelt een raptalent. Na een tijdje begint Ali met het schrijven van zijn eigen teksten. Ali is een jongen die het liefst op straat hangt met zijn vrienden. Hij ontwikkelt zich in de buurt als rasechte straatentertainer die komedie met rap combineert. Op zijn veertiende verhuist hij met zijn moeder en zijn broer naar Almere en daar gaat hij verder met het ontwikkelen van zijn talent. Onder de naam Ali B, een verwijzing naar de manier waarop criminele Marokkanen in de media worden weergegeven, treedt hij overal en nergens op. Zijn roem is snel stijgende, iedereen heeft het over 'die leipe Mocro' of 'Ali Baba', zoals Ali B ook wel wordt genoemd. Toch lijkt het mis te gaan. Hij valt ten prooi aan de verveling in Almere. Een drank-, drugs- en gokverslaving is het gevolg, maar Ali weet uiteindelijk met behulp van jongerenwerkers alledrie de verslavingen te verslaan en is vastberadener dan ooit.4 In 2002 wordt hij genomineerd voor de Grote Prijs van Nederland. Hij verliest de finale maar net aan. Twee maanden later tekent hij een deal met Warner Music. Die deal mondt uit in de release van de single 'Waar gaat dit heen'. Ali B rapt al van begin af aan in het Nederlands omdat dat de taal is waarin hij zich het beste kan uiten. Ali B treedt daarna overal en nergens op. Het maakt hem niet uit waarvoor hij gevraagd wordt, als hij maar kan optreden. Na 'Waar gaat dit heen' volgen 'Leven van de straat', 'Geweigerd.nl', 'Ik ben je zat' en het duet met Marco Borsato ‘Wat Zou Je Doen’. De singles zijn oplopend in succes, waarbij ‘Wat Zou Je Doen’, waarvan de opbrengsten naar War Child gaan, het meest succesvol van het rijtje is. 4

Uit een artikel verschenen in De Almere van 8 december 2004

9


De single komt van niks op nummer1 binnen in de Top 40. Zijn debuutalbum 'Ali B vertelt het leven van de straat', die hij in eigen beheer uitbrengt, scoort ook erg goed en er volgt een succesvolle theatershow die dezelfde naam draagt. Ali B is een hit. De rapper is overal. Hij zit in Barend en van Dorp, treedt op tijdens het Sinterklaas-concert voor Fox Kids, staat op de voorpagina van de Trouw, doet de hiphopgroet met prinses Maxima en koningin Beatrix en is te horen op elke commerciële radiozender van Nederland. Het succes zorgt er uiteindelijk voor dat hij beloond wordt met een wassen beeld in het Madame Tussaud. Hij is de eerste rapper én de eerste Marokkaan die dat voor elkaar krijgt. In de Trouw5 is dit reden om zijn geloofwaardigheid als jongen van de straat in twijfel te trekken. Programmamaakster Ebru Baskan zegt daarover: “Ali B is altijd beschaafd geweest. Hij brengt alles genuanceerd, waardoor meer mensen zijn muziek kunnen verteren.” Ali B krijgt ook nog zijn eigen serie op MTV, ‘ Rap Around The World’. In de serie reist hij de wereld rond om problemen van jongeren aan te kaarten en stil te staan bij de rechten van kinderen want Ali B zet zich graag in voor goede doelen. Een ‘bruggenbouwer’ wordt Ali ook weleens genoemd, maar bijnamen als ‘knuffelmarokkaan’ en ‘troetelallochtoon’ zijn ook vaak te horen. Er wordt van Ali B verwacht dat hij, op basis van zijn Marokkaans-Nederlandse identiteit, iets met zijn positie doet. Met elke actie die hij onderneemt, wordt verwacht dat er een bedoeling aan vast zit. Ali B is wel een artiest met een duidelijke mening over de gang van zaken, maar is allereerst een entertainer en wil vooral entertainen. Ali B past goed op met uitspraken als het gaat om delicate kwesties als discriminatie, cultuurverschillen en vrijheid van meningsuiting. Kwesties waarvan wordt verwacht dat Ali er een mening over heeft en dat hij die namens ‘zijn hele gemeenschap’ wil verkondingen. Iets dat Ali tegenstaat. “Ik spreek voor mezelf, ben geen spreekbuis voor een ras. Dat kan toch ook niet. Trouwens, ik kan ook zo van mening veranderen,” aldus Ali B.6 In een televisie-interview met Paul Rosenmöller7 laat hij ook duidelijk blijken dat hij het vervelend vindt dat juist hem altijd vragen worden gesteld over moslimextremisme en terrorisme. Hij probeert duidelijk te maken dat je niet persé van Marokkaanse komaf hoeft te zijn om daar een mening over te hebben en dat ieder persoon, dus ook hij, over elk 5

Uit een artikel verschenen in de Trouw van 10 december 2004 Uit een artikel verschenen in de Almare van 8 december 2004 7 ‘Paul Rosenmöller en …’ van 11 juni 2005 6

10


willekeurig onderwerp een persoonlijke mening kan hebben. Hij geeft in dit interview ook een duidelijk antwoord op de veelgestelde vraag of hij zich meer Marokkaan of meer Nederlander voelt. Hij zegt; “Dat zou bijna zijn alsof ik een gespleten persoonlijk heb, alsof ik de ene keer Marokkaan en de andere keer Nederlander ben. Ik zie mezelf als Marokkaanse-Nederlander of Nederlandse-Marokkaan. Kijk, je hebt bruine chocolade en witte chocolade, maar je hebt ook duo penotti en dat is gewoon één pot chocolade. Zo ben ik, gewoon één persoon. Ik ben niet meer van het één dan van het ander, het is gewoon één ding. Ik ben geboren in Nederland en mijn roots liggen in Marokko. Dat heeft mij gemaakt tot wat ik nu ben.” Hoewel Ali B er zelf duidelijk over is, blijft hij, zeker in deze tijden, worstelen met de verwachting dat hij als spreekbuis fungeert en met de vragen over de dubbele identiteit. Deze verwachtingen en onderstellingen zullen, zowel bij de Marokkaanse als bij de Nederlandse gemeenschap, meespelen bij de interpretatie van zijn muziek en van zijn gedrag. 1.3 Relevantie Dit onderzoek heeft zowel een maatschappelijke als een wetenschappelijke relevantie. De positie van de Marokkaanse gemeenschap in Nederland staat na recente ontwikkelingen, waaronder de moord op Theo van Gogh die om zijn stellingname tegen de extremistische kant van de islam werd vermoord, meer dan ooit ter discussie. De Marokkaanse gemeenschap wordt herhaaldelijk in verband gebracht met terrorisme, moslimextremisme en criminaliteit en heeft hierdoor met vooroordelen en stereotypering te maken. De gemeenschap wordt zo tot een ‘zij’ groep gemaakt en buiten de samenleving geplaatst. Dat heeft niet alleen op nationaal niveau (uitsluiting), maar ook op individueel niveau (identiteit) gevolgen. Het publieke debat wordt grotendeels in de media gevoerd en Ali B wordt als Marokkaanse rapper herhaaldelijk in dit debat betrokken. Van Zoonen (1999) is één van de velen die stelt dat media de mogelijkheid hebben om groepen in de samenleving in- en uit te sluiten. Popmuziek is vooral populair onder jongeren en popmuzikanten fungeren vaak als rolmodel. Dat er een belangrijke rol voor Ali B is weggelegd, erkent men door hem bewust in het debat ‘in te zetten’, maar wat deze rol precies is, is niet geheel duidelijk. Met dit onderzoek probeer ik dit gat gedeeltelijk op te vullen. Met de resultaten van dit onderzoek kan beter ingeschat worden wat voor functie rappers als Ali B vervullen voor jongeren zodat daar beter op ingesprongen kan worden. De wereldgeschiedenis is doordrenkt van oorlogen op basis van essentialistische identiteitsideeën en scheve machtsverhoudingen tussen een wij en zij groep. Met dit onderzoek kan een klein beetje inzicht worden verschaft in de rol die de media daar in hebben. 11


In dit onderzoek ligt de nadruk op muziek, multiculturaliteit en identiteit. Drie velden waarin al veel onderzoek is gedaan, ook in combinatie met elkaar. Op de specifieke discipline die ik ga onderzoeken is weinig tot geen onderzoek gedaan. Het gebruik van rapmuziek door de Marokkaanse gemeenschap, de aandacht hiervoor in de media en de plaatsing hiervan in het debat omtrent de multiculturele samenleving is iets van de laatste tijd. Ali B neemt helemaal een bijzondere positie in omdat hij in verschillende etnische hokjes wordt ingedeeld waardoor hij het publiek de kans geeft om op verschillende manieren invulling te geven aan het begrip etniciteit in het algemeen en Marokkaanse en Nederlandse etniciteit in het bijzonder. Dit onderzoek kan door deze specifieke situatie dan ook een nuttige bijdrage leveren aan de onderzoeksdiscipline cultural studies, waarin onderzoek naar alledaags mediagebruik centraal staat. De resultaten kunnen gebruikt worden als basis voor vervolgonderzoek. In het voorgaande hoofdstuk is het onderwerp ingeleid, de hoofdvraag vastgesteld, de begrippen uit de hoofdvraag geoperationaliseerd en de relevantie van deze scriptie aangetoond. In hoofdstuk 2 wordt het theoretisch kader vastgesteld. De theoretische concepten die men in dit hoofdstuk terugvindt, zijn van belang bij beantwoording van de hoofdvraag. Het enconding / decoding model van Stuart Hall fungeert als uitgangspositie van het theoretisch kader. Aan de kant van representatie wordt gekeken naar de representatie van etnische identiteit in de media. Stereotypering is daarbij een belangrijk begrip. Aan de kant van interpretatie wordt gekeken naar etnische identiteitsvorming in conflictsituaties, multicultureel burgerschap en de interpretatie en luisterverwachtingen van hiphop. In de omschrijving van de methode, hoofdstuk 3, wordt stilgestaan bij de trajecten die zijn doorlopen om tot beantwoording van de hoofdvraag te komen. Hoe zijn de respondenten verzameld, welke methode is gebruikt om de informatie te verzamelen en hoe wordt deze geïnterpreteerd? Op deze vragen wordt in hoofdstuk 3 antwoord gegeven. In hoofdstuk 4 zijn de resultaten schematisch weergegeven en in hoofdstuk 5 worden deze resultaten met behulp van de in hoofdstuk 2 geïntroduceerde theoretische concepten geïnterpreteerd. In dit hoofdstuk, de conclusie, worden de deelvragen en hoofdvraag beantwoord. In hoofdstuk 5 zijn ook de aanbevelingen en de kanttekeningen die bij dit onderzoek moeten worden geplaatst, te vinden.

12


2. Theoretisch kader In de hoofdvraag van dit onderzoek spelen drie elementen een grote rol: de zender (Ali B), de boodschap (songteksten) en de ontvangers (Marokkaanse en Nederlandse jongens). Dát er een verschil is in het gebruik van media op basis van verschil in etniciteit is in verschillende onderzoeken al aangetoond (zie oa Çaha (2004), Gillespie (1995), Jhaly & Lewis (1992), Liebes & Katz (1990)), maar de vraag in dit onderzoek is hoe dat verschilt op basis van de specifieke situatie van de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. De nadruk ligt op wat de ontvangers met de boodschappen van Ali B doen en hoe dat samenhangt met hun culturele achtergrond en de huidige situatie. 2.1 Representatie / Interpretatie Zowel de zender als de boodschap en de ontvangers spelen een belangrijke rol in dit onderzoek. Een model dat deze drie schakels in het communicatieproces behandelt is het encoding / decoding model van Stuart Hall, het basismodel van de communicatie. Als je encoding / decoding naar het Nederlands ‘vertaalt’ krijg je representatie / interpretatie. Representatie kan in navolging van Hall gedefinieerd worden als de manier waarop cultuur via talige systemen wordt ge(re)produceerd in de media (De Bruin, 2005, p.17). Woodward (1997) stelt dat representaties betekenissen produceren waarmee wij invulling kunnen geven aan ons gevoel van zijn en onze ervaringen. Representaties geven informatie waarmee wij onszelf kunnen positioneren. Interpretatie impliceert een actieve houding van de ontvanger. Met de interpretatie van media-inhoud worden identiteiten geconstrueerd en ideeën over zichzelf en over anderen gevormd. Deze termen vatten de onderliggende gedachte van dit onderzoek goed samen en zullen in het vervolg dan ook worden aangehouden. Het gaat in dit onderzoek om de representatie van etniciteit in de media en de interpretatie hiervan door Nederlandse en Marokkaanse jongens. 2.1.1 Het encoding / decoding model Een objectieve werkelijkheid bestaat niet. Zo kan de kerngedachte van het encoding / decoding model van Stuart Hall worden samengevat. Hall stelt dat op basis van de achtergrond, het referentiekader en de psychologische en sociologische eigenschappen van zowel de zender als de ontvanger van een boodschap een ieder een andere werkelijkheid schept. De werkelijkheid is het gevolg van onderhandeling, verandering en strijd en een boodschap zal dus nooit hetzelfde geïnterpreteerd worden. Dit systeem gaat uit van een 13


actieve zender en ontvanger die allebei een eigen werkelijkheid scheppen. (Van Zoonen, 1999, pp. 11-15). De boodschap die de zender naar de ontvanger stuurt moet verstaanbaar worden gemaakt; dit is de representatie van deze boodschap. De ontvanger moet de boodschap ontcijferen, dat is het interpreteren van deze boodschap. (Van Zoonen, 1999, p. 13) In het onderstaande figuur staat het proces schematisch weergegeven.

Representatie Sociale context I

Interpretatie Sociale context II

Figuur 1: Encoding/Decoding model

Alleen in het gebied waar sprake is van overlapping vallen representatie en interpretatie samen. In het figuur is dus duidelijk te zien dat er altijd verschillende betekenissen uit een tekst te halen zijn. Van Zoonen (1999) wijst op de asymmetrische vorm van het model, wat inhoudt dat ontvangers de inhoud van een tekst vaak anders interpreteren dan door de zender bedoeld is. Van Zoonen (1999) stelt dat er drie manieren te onderscheiden zijn waarop ontvangers media-inhoud kunnen interpreteren. Ze kunnen zich conformeren aan de voorkeurslezing wat wil zeggen dat de interpretatie dezelfde is als de bedoeling van de maker, ze kunnen in onderhandeling met die voorkeurslezing tot een tussenovereenkomst komen waarbij ze een gedeelte van de voorkeurslezing overnemen en aanvullen met hun eigen ideeën en ervaringen of ze kunnen een tegenovergestelde lezing komen, een lezing die de voorkeurslezing min of meer omdraait en waarbij ze dus een geheel nieuwe betekenis komen. In dit onderzoek staan de songteksten van Ali B centraal. Ali B zit in de unieke positie waarin hij de uitdraging van de Marokkaans-Nederlandse etniciteit in eigen handen heeft. Het betreft hier de representatie van een etnische minderheidsidentiteit en, zoals hieronder zal worden aangetoond, is uit onderzoek gebleken dat er dan vaak sprake is van stereotypering. Dat is 14


voor een groot gedeelte verklaarbaar door het feit dat de representatie van een etnische minderheidsidentiteit zoals deze vaak in handen is van de meerderheidsgroepering. Ali B bevindt zich dus in een uitzonderlijke situatie waarin hij de gewoonte van stereotypering kan doorbreken. Wat de gevaren van stereotypering zijn op het vormen van ideeën over zichzelf en over anderen en de positie van een etnische minderheid in de samenleving, zal nu onder de aandacht worden gebracht. 2.2 Representatie Nederland heeft een multiculturele samenleving. Leurdijk (1999) definieert multiculturaliteit als: ‘De aanwezigheid van etnische en culturele verscheidenheid binnen een land’(p.209). De Kloet en van Donk (2004) plaatsen hierbij de kanttekening dat multiculturaliteit zich moeilijk laat definiëren. Zij stellen wel dat het begrip multiculturaliteit het bestaan van keurslijven impliceert en daarmee ook uitgaat van in- en uitsluiting van groepen. In een multiculturele samenleving bestaan er, zoals Shohat & Stam (1994) dat stellen, scheve machtsverhoudingen tussen verschillende etniciteiten. In de media, die in Nederland zowel on screen als behind the scenes gedomineerd worden door de witte meerderheid, worden die scheve machtsverhoudingen weergegeven en versterkt. (Van Zoonen, 1999, Shohat & Stam, 1994). Dat resulteert onder andere in het gebruik van stereotyperingen. 2.2.1 Stereotypering Wanneer leden uit een etnische minderheid een plek krijgen in de media, worden vaak stereotyperingen gehanteerd. Joost de Bruin (2005) ontdekte in zijn onderzoek naar identiteitsconstructie aan de hand van Nederlands televisiedrama door jongeren met verschillende etnische achtergronden vier verschillende frames. De frames ziet hij als kaders waarbij er specifieke betekennissen aan de weergave van de etniciteit worden verbonden op basis van het moment en de situatie waarin de persoon zich bevindt. Een lid uit een etnische minderheid was of volledig vernederlandst of de nadruk lag juist op de afwijkende culturele kenmerken. Daarnaast werden zij vaak alleen in verhaallijnen over discriminatie geplaatst, maar er waren ook leden die actief met de verschillende culturele bronnen aan het onderhandelen waren over hun identiteit en hun positie in de samenleving.

15


Ali B is één van de weinige Marokkaanse-Nederlanders die met zijn eigen teksten en videoclips, hij bracht zijn eerste album zelfs in eigen beheer uit, de macht heeft om grotendeels zelf te controleren hoe hij zichzelf en zijn etniciteit etaleert. Daarmee heeft hij een belangrijk goed in handen. Bovendien is hij rapper en geen acteur, hij speelt dus geen rol, zoals in het onderzoek van De Bruin wel het geval was. De vraag is of deze positie bij het interpreteren van zijn muziek ook resulteert in het nieuwe verwachtingen en waardeoordelen van bijvoorbeeld de Marokkaans-Nederlandse etniciteit of dat men in frames en stereotypen, waarbij men aan alle leden van een bepaalde groep dezelfde eigenschap toedicht, blijft denken. In het geval van de Marokkaanse gemeenschap zijn dat ook nog eens negatieve eigenschappen waardoor de stereotypering extra schadelijke gevolgen heeft. Onder andere Shohat & Stam (1994) wijzen erop dat een groep op deze manier buiten de samenleving wordt geplaatst. De Bruin (2005) waarschuwt daarnaast voor het feit dat het de allochtone mediagebruiker geen mogelijkheid tot identificatie geeft. Dat bemoeilijkt de identiteitsvorming en kan tot een negatief zelfbeeld en negatieve zelfwaardering leiden. (Van Zoonen, 1999) Stereotypering kan dus zeer negatieve gevolgen hebben, maar het hoeft niet altijd schadelijk te zijn. Er zijn verschillende manieren om stereotypering te bestrijden. 2.2.2 Het bestrijden van stereotypering Hoe kan stereotypering worden bestreden? Bijvoorbeeld met kennis en daar ligt, zo stelt onder andere Saharso (1992) in haar onderzoek, een belangrijke taak voor de media. Ali B verschijnt veelvuldig met eigen middelen in de media en kan dus als een zeer belangrijke kennisbron worden aangemerkt. In dit geval geldt dit voor informatie rondom etniciteit. Echter, gebleken is dat mensen met hardnekkige denkbeelden in nieuwe informatie alleen op zoek gaan naar bevestiging van hun al bestaande vooroordelen. Iemand als Ali B, die eventueel nieuwe informatie over de etnische identiteit kan bieden, moet dan heel erg zijn best doen om die persoon van het tegendeel te overtuigen. (Ginjaar-Maas,1996) Naast kennis, kan stereotypering ook bestreden worden met humor en cynisme, aldus Shohat & Stam (1994). Buikema (ea., 1995) verklaart dat door te stellen dat er dan afstand ontstaat tussen het teken, het stereotype, en hetgeen waar het teken naar verwijst, de referent. In dit geval is dat een persoon uit de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap. Humor, en dan vooral humoristische overdrijvingen, speelt in de carrière van Ali B een duidelijke rol. Hij tourt zelfs 16


met zijn eigen theatertour door het land. Daarin rekent hij onder andere op een humoristische manier af met een aantal Marokkaanse stereotypen. Echter, in zijn teksten speelt humor een te verwaarlozen rol en in dit onderzoek staat Ali B de rapper centraal. Toch kan worden aangenomen dat het algemeen heersende beeld van Ali B enige invloed zal hebben op de interpretatie van zijn nummers. Ali B lijkt de aangewezen persoon om de stereotypering van de Marokkaanse gemeenschap in de Nederlandse media te doorbreken. Echter, er schuilt een gevaar, namelijk dat van de ‘burden of representation’ (Shohat & Stam, 1994). Het gevaar bestaat dat het publiek Ali B als vertegenwoordiger of spreekbuis van een hele groep gaat zien en al zijn positieve en negatieve gedrag op de hele Marokkaans-Nederlandse gemeenschap wordt geprojecteerd. Ali B probeert in interviews heel duidelijk tegen het mechanisme in te gaan. Hij benadrukt keer op keer dat hij een persoonlijk mening geeft en strijdt tegen de gewoonte om hem om zijn mening ‘als moslim’ of ‘als Marokkaanse-Nederlander’ te vragen. Toch wordt hij, vooral door de media zelf, voortdurend in de positie van spreekbuis gedrukt. Alhoewel Ali B doorgaans door de autochtone bevolking als voorbeeld voor de Marokkaanse jeugd wordt gezien, als ‘knuffelmarokkaan’, zou dit een tegengestelde werking kunnen hebben. Wanneer, bewust of onbewust, de verwachting is geschept dat alle Marokkaanse Nederlanders net als Ali B zijn, kan dat een reden zijn voor deze groep om zich juist af te keren van Ali B waardoor hij geen positief identificatiemodel meer is, maar juist het tegenovergestelde. Anderzijds kan het zo zijn dat de autochtone Nederlanders ‘teleurgesteld’ raken wanneer zij Ali B als typisch gaan beschouwen en in het echte leven Marokkaanse-Nederlanders met andere culturele kenmerken tegenkomen. De representatie van culturele kenmerken van etnische minderheden in de media verloopt door valkuilen als stereotypering en de ‘burden of representation’ vaak problematisch. Uit het encoding / decoding model van Hall blijkt echter dat een boodschap in veel gevallen niet zo geïnterpreteerd hoeft te worden als door de zender is bedoeld. Dat houdt in dat door een actieve opstelling van de mediaontvanger de negatieve uitwerking van stereotypering afgezwakt, door een onderhandelde interpretatie, of zelfs omgekeerd kan worden. De boodschap van Ali B is bovendien een unieke door zijn bevoorrechte positie. Dit zou gevolgen kunnen hebben voor de manier waarop de boodschap wordt geïnterpreteerd. Het zou kunnen leiden tot nieuwe informatie voor het vormen van de (etnische) identiteit en kan een aanvulling betekenen voor de ideeën die over zichzelf en over de ander gevormd worden. 17


2.3 Interpretatie Uit eerdere onderzoeken (oa Valkenburg, 2002) is gebleken dat media een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Hall (1990) stelt in zijn artikel ‘Cultural Identity And Diaspora’ dat de identiteitsvorming een oneindig proces is en dat deze niet los gezien kan worden van de representatie van de identiteit in onder andere de media. De huidige beeldvorming van de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap, maar ook de aanwezigheid van Ali B in de media, heeft dus direct invloed op de identiteitsvorming van deze groep. 2.3.1 De media als etnische informatiebron voor autochtone Nederlanders De muziek van Ali B is een belangrijke hulpbron bij identiteitsconstructie, maar daarnaast is het ook een belangrijke informatiebron voor cultuur en etniciteit. Niet alleen voor de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap, maar ook voor de autochtone groep. Ali B kan de autochtone Nederlanders meer leren over de Marokkaanse taal en gebruiken. Saharso (1992) stelt dat een autochtone Nederlander hard zijn best moet doen om bij een allochtone vriendengroep te mogen horen en dat het overnemen van elkaars cultuurkenmerken in sommige gevallen helpt. Het zou kunnen zijn dat Ali B vooral die rol vervult voor autochtone jongeren die graag bij een allochtone vriendengroep willen horen. Daarnaast is hij in de positie om de autochtone Nederlanders die naar zijn muziek luisteren over maatschappelijke misstanden als discriminatie te laten denken. Onderwerpen die bij de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap hoog op de agenda staan, maar bij de autochtone groep waarschijnlijk niet op de agenda voorkomen. Door die onderwerpen op hun agenda te zetten, de agenda-setting theorie, kan hij het wederzijdse begrip vergroten. (McQuail, 1994) De belangrijkste rol die Ali B voor zijn Marokkaans-Nederlandse ontvangers zal hebben, is die van informatiebron voor het scheppen van een Marokkaans-Nederlandse identiteit. 2.3.2 De media als hulpmiddelen in het vormen van een etnische identiteit In navolging van de discipline cultural studies, waarin de nadruk ligt op onderzoek naar de betekenis van populaire muziek in het alledaagse leven (De Bruin, 2005, p.15), wordt identiteit in dit onderzoek gezien als een proces waarbij dagelijks, afhankelijk van de situatie waarin men terecht komt, (Saharso, 1992) opnieuw invulling wordt gegeven aan de identiteit. (De Bruin, 2005). 18


Van Zoonen (1999) vertelt in haar boek ‘Media, cultuur & burgerschap’ over de verschillende lagen waaruit een identiteit bestaat. In dit onderzoek staat de etnische identiteit centraal. Volgens Hall (1990) is onze etnische identiteit erg belangrijk voor ons gevoel van wie wij zijn. Baumann (1999) onderscheidt twee definities van etniciteit: Een essentialistische en een processuele. De eerste veronderstelt een onveranderlijke etniciteit, de tweede definitie ziet etniciteit als een proces. Etniciteit is in dat geval afhankelijk van de situatie. Saharso (1992) ontdekte ook in haar onderzoek dat jongeren in verschillende situaties op verschillende manieren invulling geven aan hun etnische identiteit. Deze laatste, processuele opvatting komt overeen met de definiëring van identiteit die in dit onderzoek wordt gebruikt. Etniciteit en identiteit zijn beide constructies die middels een proces vorm krijgen en die onderhevig zijn aan verandering. De Marokkaanse identiteit was niet altijd en is niet overal zo gemarkeerd als hier en nu. De positie waarin de gemeenschap zich nu bevindt in Nederland heeft invloed op het etnisch bewustzijn van deze groep en de ontwikkeling van hun etnische identiteit. Veel actiever dan de autochtone Nederlandse jongeren, zij hebben nauwelijks een etnisch bewustzijn zo concludeerde Yvonne Leeman (1994), zijn jongeren uit etnische minderheidsgroeperingen bezig met het vinden van hun plek in de samenleving. Media in hun algemeenheid, en de populaire hitparademuziek van Ali B in het bijzonder, zijn niet alleen een zeer toegankelijke culturele bron (De Bruin, 2005), maar muziek is bovendien een culturele bron die veel wordt gebruikt tijdens de jeugdperiode. (Wermuth, 2002) De muziek van Ali B kan in potentie dus veel jongeren bereiken en heeft lage toegangsdrempel waar het culturele informatie betreft. Alhoewel Ali B wordt geprezen om het feit dat hij zijn Marokkaanse en Nederlandse identiteit zo goed heeft weten te combineren, is het niet zo vanzelfsprekend dat dit voorbeeld doet volgen. Zijn muziek mag dan een toegankelijke, veelgebruikte culturele bron vormen, maar de huidige plek die de Marokkaanse gemeenschap in de Nederlandse samenleving inneemt en de representatie van de Marokkaanse etniciteit in de media hebben ook grote invloed op de identiteitsvorming. Het is dan nog maar de vraag of de vorming van een MarokkaansNederlandse identiteit een reële mogelijkheid vormt. 19


2.3.3 Het ontstaan van een nieuwe Marokkaans-Nederlandse etnische identiteit; een utopie of een reële mogelijkheid? In het jaar 2000 werd in het NRC Handelsblad het artikel ‘Multicultureel drama’8 van Paul Scheffer gepubliceerd waarin hij in een, weliswaar ietwat eenzijdig betoog, uiteenzette hoe Nederland is veranderd in een land bewoond door groepen die ‘volledig langs elkaar heen leven’ en noemt hij de mislukte integratie van grote minderheidsgroeperingen één van de grootste bedreigingen voor de maatschappelijke vrede. Hij noemt daarbij ook het verschil tussen de islamitische levensvisie en de westerse levensvisie die moeilijk verenigbaar zijn, maar noemt wel de mogelijkheid van het ontstaan van een ‘verwesterde islam’. In navolging van andere publieke opinieleiders als Bolkestein vindt ook Scheffer ‘integratie met behoud van de eigen identiteit een vrome leugen’. Het artikel van Scheffer dient als treffend voorbeeld van de veranderde houding in Nederland ten opzichte van de multiculturele samenleving. Scheffer noemt in zijn artikel dat de nadruk is komen te liggen op de onoverbrugbare verschillen, de tegenstellingen tussen de Islamitische identiteit en de Westerse identiteit. Woodward (1997) stelt dat tegenstellingen een identiteit gedeeltelijk bestaansrecht verschaffen, maar in dit geval lijkt het ook te betekenen dat een identiteit gebaseerd op onderhandelingen tussen de twee culturen onmogelijk is, zoals Watson (1977) met zijn ‘either / or model’ stelt. Daarin stelt hij dat of de etnische identiteit van het land waarin men is gaan wonen volledig wordt overgenomen of dat deze juist wordt verworpen. In het tweede geval is er sprake van een reactieve identiteit, zoals ook Saharso (1992) vond in haar onderzoek. Een reactieve identiteit en contrastidentiteit ten opzichte van, in dit geval, de Nederlandse identiteit, is vaak het gevolg van uitblijven van aandacht in de media en maatschappij. Saharso (1992) denkt naar aanleiding van haar onderzoek ook dat identificatie met het Nederlanderschap vrijwel onmogelijk is voor iemand die gediscrimineerd wordt op uiterlijk, cultuur of afkomst. Ook Woodward (1997) waarschuwt voor de situatie waarin het bestaansrecht van de ene etniciteit volledig gebaseerd lijkt op het feit de andere niet te zijn. Dus: Marokkaans = Niet-Nederlands. Het vormen van een reactieve identiteit zou gezien het huidige klimaat voor Marokkaanse jongeren die in Nederland wonen aannemelijk zijn. Hierin zou het nummer ‘Kutmarokkanen?!’ van Raymzter, en medegeschreven door Ali B, kunnen

8

Uit een artikel verschenen in het NRC Handelsblad van 29 januari 2000

20


worden geplaatst. Raymzter reageerde met de track op een controversiële uitspraak van de toenmalige Amsterdamse PVDA-wethouder Rob Oudkerk die met deze term een groep probleemjongeren in de stad aanduidde. Raymzter ging via het nummer in de tegenaanval en legde de nadruk op zijn Marokkaanse identiteit. Waarbij hij de Marokkaanse gemeenschap als ‘wij’ aanduidde en de Nederlandse meerderheid als ‘zij’, de tegenstander die de ‘wij’-groep opzettelijk zwart probeerde te maken. De kans bestaat dat ook het nummer ‘Geweigerd.nl’ van Ali B op deze manier wordt geïnterpreteerd en Ali B juist wordt gebruikt om een reactieve identiteit te vormen, alhoewel hij het in de tekst geen één keer specifiek over de Marokkanen heeft. De autochtone Nederlanders zouden het nummer ook kunnen opvatten als een nummer waarin stelling wordt genomen tegen de Nederlandse identiteit, wat het ‘wij-zij’ gevoel alleen maar zal versterken. Er moet worden opgemerkt dat Ali B in geen van zijn teksten nadrukkelijk met zijn etnische identiteit bezig is. Hij noemt het woord ‘Marokkaan’ welgeteld maar één keer in zijn uitgebrachte nummers.9 Toch zou een actieve houding tot een interpretatie van zijn teksten kunnen leiden waarbij de Marokkaanse etniciteit wel op de voorgrond treedt. In dat geval lijkt de Marokkaans-Nederlandse identiteit een utopie, maar de positie van Ali B verschaft meer mogelijkheden. Ali B is één van de weinige Marokkanen die in de media alle steun en lof krijgt van autochtone Nederlanders. Hij wordt openlijk geaccepteerd en krijgt alle kansen die hij nodig heeft om het tot de top te halen. Dit zou een positieve bijdrage moeten kunnen leveren aan de mogelijkheid om tot een onderhandelde identiteit te komen. Echter, Scheffer (1999) twijfelt aan de hoop die velen hebben dat succesvolle voorbeelden zoals Ali B doen volgen. Volgens hem is het de gewoonte dat succesvolle leden uit een bekritiseerde etnische minderheidsgroepering snel breken met deze groep. De kritiek die vaak door de Marokkaanse gemeenschap op Ali B wordt geuit is inderdaad dat hij zich ‘teveel’ heeft aangepast, daarover rapt hij ook in zijn track ‘Leipe Mocro Flavour’. Daaruit is wellicht een groot deel van zijn succes bij de autochtone Nederlanders te verklaren. Echter, met de track ‘Geweigerd.nl’ laat hij zien dat hij zijn roots niet is vergeten. Juist deze unieke positie maakt hem tot een interessant studieobject.

9

Zie bijlage 1

21


De media hebben, zoals hier is uiteengezet, de macht om groepen in de samenleving dichter bijelkaar te brengen, maar dus ook om een kloof tussen twee groepen te scheppen. Juist in conflictsituaties lijkt een essentialistische benadering van de media aan de orde van de dag. 2.3.4 De essentialistische benadering van etnische identiteit in conflictsituaties en multicultureel burgerschap Baumann (1999) stelt dat het in de huidige multiculturele samenleving de gewoonte is om etniciteit op een essentialistische manier te benaderen en etniciteit zelfs gelijk te stellen aan identiteit en wel een onveranderlijk identiteit. Om een stapje verder te gaan lijkt het alsof momenteel in de media de stelling religie (moslim) = etniciteit (Marokkaan) = identiteit geldt waar het de beeldvorming van de Marokkaanse gemeenschap betreft. Baumann (1999) stelt dat dit kenmerkend is voor conflictsituaties, maar stelt ook dat er ook over religie, net als over etniciteit en identiteit, onderhandeld kan worden. Deze essentialistische benadering van de Marokkaanse identiteit door de media maakt het voor de Marokkaanse gemeenschap in Nederland theoretisch onmogelijk om als volwaardig lid aan de Nederlandse maatschappij deel te nemen. Dit kan aan de hand van het begrip multicultureel burgerschap worden uitgelegd. Van Zoonen (1999, p.8) noemt in haar boek ‘Media, Cultuur & Burgerschap’ de drie vormen van burgerschap die volgens de Engelse socioloog T. H. Marshall in een democratische samenleving voor iedereen zouden moeten gelden en toegankelijk zouden moeten zijn: Civiel, politiek en sociaal burgerschap. Baumann (1999) stelt echter dat de macht van de media inmiddels zo groot is dat ook de aanwezigheid in de media en de manier waarop de representatie plaats vindt bepalend is geworden voor de plaats die een groep in de samenleving inneemt. De essentialistische benadering van de Marokkaanse identiteit door de media maakt daardoor dat alleen al op basis hiervan het volwaardige multiculturele burgerschap voor deze groep onbereikbaar blijft. Dit heeft invloed op de positie die zij als groep in de samenleving innemen, de verwachtingen die op hen geprojecteerd worden en de kansen die zij als gevolg hiervan krijgen. Niet alleen Baumann (1999) kent de media een belangrijke rol toe waar het het scheppen van nieuwe verbanden betreft, ook Van Zoonen (1999) stelt dat de media en populaire cultuur belangrijke bindmiddelen zijn voor de huidige samenleving. In de huidige situatie zou dat betekenen dat de opstelling van de media leidt tot sociale uitsluiting van de Marokkaanse gemeenschap in de samenleving. Het cruciale belang van de aanwezigheid van een artiest als Ali B, een 22


geaccepteerd en succesvol lid dat veelvuldig te zien en te horen is in verschillende media, is daarmee opnieuw aangetoond. Om goed te realiseren wat zijn potentie is, is ook van belang om de muziekstroming waarmee hij bekend is geworden, hiphop, op een theoretische manier te benaderen. De historische functie en etnische kenmerken van deze muziekstroming kunnen namelijk van invloed zijn op de manier waarop de boodschappen van Ali B worden geïnterpreteerd. 2 4 Hiphop Ali B is bekend geworden als rapper en rapmuziek staat bekend om zijn protestfunctie. Dit kan gevolgen hebben op de interpretatie van zijn teksten. Overigens is hiphop de cultuur en rap de muziek, maar in het hedendaagse taalgebruik wordt daar geen onderscheid meer tussen gemaakt. 2.4.1 Hiphop; only ‘black music’? Hiphop is van oorsprong een zwarte muziekstroming, afkomstig uit de VS. In een tijd van hevige discriminatie van de zwarte minderheidsgroepering werd verspreiding van deze muziek eerst geprobeerd tegen te houden door de blanke meerderheid. Angst voor de protestboodschap speelde daarbij een belangrijke rol. (Ter Bogt, 1997) Het was van begin af aan de muziek van de etnische minderheden. De hiphopcultuur heeft inmiddels echter een vergaande popularisering doorgemaakt zoals Mir Wermuth (2002), die onderzoek deed naar het verschijnsel, stelt en de scheidslijnen tussen autochtoon en allochtoon zijn weggevallen. Aan het einde van de jaren ’90 is hiphop een vast onderdeel van de hitparade geworden en scoren enkele artiesten, waaronder Ali B, zeer grote hits en bereiken zij grote groepen jongeren, zowel autochtoon als allochtoon. Toch stelt Wermuth (2002) dat de populariteit van de hiphop samenhangt met de multiculturele samenlevingen van de UK en Nederland, de twee landen waarop haar onderzoek zich richtte. Hiphop en R&B is toch vooral populair bij jongeren uit de etnische minderheidsgroeperingen, zoals de Marokkaanse gemeenschap. Hiphop wordt ook nog vaak gezien als uitingsmiddel van de etnische minderheden in een samenleving. Zij stelt dat hiphop een typische uiting van de hedendaagse multiculturele samenleving genoemd mag worden. Zij vraagt zich in haar onderzoek hardop af in hoeverre hiphop als geluid van de multiculturele samenleving problematisch is, net als de multiculturele samenleving zelf. (p.78) 23


Het imago van hiphop lijkt dus nog steeds sterk etnisch gebonden. Wermuth (2002) stelt dat muziek voor jongeren in de loop van de tijd een belangrijk middel wordt om een etnische identiteit mee uit de dragen. Tegelijkertijd is het een middel om informatie voor hun etnische identiteit te zoeken. Aangezien jongeren uit etnische minderheidsgroeperingen in het algemeen, en Marokkaanse jongeren wegens hun gemarkeerde positie in het bijzonder, veel met hun etnische identiteit bezig zijn is het aannemelijk dat muziek een belangrijke uitlaatklep en informatiebron vormt. Wermuth (2002) stelt ook dat het luisteren naar Ali B door Marokkaanse-Nederlanders te maken kan hebben met een geromantiseerd verlangen naar het land van herkomst. Dit omdat zij zich hier onbegrepen voelen en het multicultureel burgerschap voor hen onbereikbaar lijkt, zoals eerder al gesteld. Hiphop mag dan nog etnisch gebonden zijn, ook de witte meerderheid luistert inmiddels massaal naar hiphop. Daar zijn verschillende beweegredenen voor te noemen. 2.4.2 Hiphop voor pinko’s en white trash Wermuth (2002) ontdekte dat autochtone hiphopfans of uit een avant-gardisch perspectief naar hiphop luisteren (pinko’s en whitecoats) of omdat zij, net als veel etnische minderheidsleden, zich in een lage sociale klasse bevinden (white trash). Hoewel het in dit onderzoek geen vereiste is om een hiphopfan te zijn, is het wel een vereist dat men ‘wat’ met de muziekstroom heeft dus de aanname is dat deze twee beweegredenen op welke manier dan ook mee zullen spelen met de interpretatie van de teksten van Ali B. De insteek van het luisteren zal waarschijnlijk bepalend zijn voor de interpretatie van de teksten. Niet alleen de beweegredenen waarom men naar hiphop luistert heeft invloed op de interpretatie van de teksten. ook de verwachtingen die men van hiphop en hiphopartiesten heeft hebben dat. De verwachtingen van de muziekstroming zijn historisch bepaald. 2.4.3 Hiphop; een aanklacht tegen de maatschappij Hiphop is bekend komen te staan als muziek waarmee de Afro-Amerikaanse gemeenschap in Amerika eind jaren ’70 / begin jaren ’80 uiting gaven aan hun gevoelens van onvrede over hun achtergestelde positie in de getto’s (Ter Bogt, 1997). Wermuth (2002) laat echter zien dat het politiekbewuste karakter van hiphop maar heel even heeft meegespeeld en vooral de 24


gangstarap, seks- en amusementsrap en partyrap hoogtij hebben gevierd. Zeker de laatste jaren is dat het geval. Uit het onderzoek van Wermuth (2002) blijkt dan ook dat de muziek vaak belangrijker wordt gevonden dan de tekst en dat maar een heel klein groepje van de fans zegt zich door hiphopmuziek bewust te zijn geworden van maatschappelijke misstanden. Ter Bogt (1997) schrijft echter dat, voornamelijk jongeren afkomstig uit etnische minderheidsgroeperingen en woonachtig in de grote steden rap nog steeds als protestmuziek zien. De rap zou voor hen als middel dienen om te protesteren tegen het uitblijven van volwaardig multicultureel burgerschap. Daarom is het aannemelijk dat de jongeren in dit onderzoek in hun manier van luisteren beïnvloedt worden door deze aanname. Zeker omdat de rapper zelf afkomstig is uit een etnische minderheidsgroepering die moet strijden om het multicultureel burgerschap. Het publiek, en dan vooral de Marokkaans-Nederlandse jongeren, zullen naar verwachting actief op zoek gaan naar politiek dan wel sociaal bewuste boodschappen in de tekst. Wermuth (2002) noemde in haar onderzoek ook al dat het magazine NME de muziek bestempelde als ‘een mooi muzikaal antwoord op de verrechtsing van de samenleving’. (p.249, 250). Hieruit spreekt al de verwachting dat dat antwoord juist uit hiphop moet komen. Ook in Nederland heeft een verrechtsing plaatsgevonden en is hiphop één van de weinige manieren, al dan niet de enige, waarin leden uit etnische minderheden hun stem kunnen laten horen. Overigens is de verwachting niet in alle gevallen onterecht; er zijn wel degelijk artiesten die de huidige verharding van de maatschappij via rap aan de kaak stellen. Voorbeelden daarvan zijn Lange Frans en Baas B’s ‘Zinloos’, THC’s ‘Wil Je Weten Hoe Het Voelt’, ‘Actueel (Vandaag)’, een reactie van een groep Marokkaanse rappers op de moord van Theo van Gogh, en ‘Geweigerd.NL’ van Ali B. De verwachtingen van de muziekstroming die historisch gegroeid zijn, hebben ook gevolgen voor de verwachtingen van de uitvoerende artiest. Of die artiest die verwachting waarmaakt, is van belang voor de manier waarop de boodschap geïnterpreteerd wordt. 2.4.4 Hiphop; for real Wermuth (2002) noemt in haar onderzoek nog een belangrijk kenmerk dat als onlosmakelijk van hiphop wordt gezien; authenciteit. De verwachting is, is dat de teksten en de rappers echt 25


zijn. Dit staat in tegenstelling met de benadering van popmuziek, daar maakt het niet veel uit of de zanger of zangeres daadwerkelijk heeft meegemaakt wat hij of zij zingt. Het overbrengen van een boodschap in de hiphop staat of valt met de geloofwaardigheid van de boodschapper. Aan die geloofwaardigheid wordt bij Ali B nog wel eens getwijfeld, hij zou zich voor zijn succes als een commerciële knuffelmarokkaan zijn gedragen. Mocht dit beeld bij het publiek overheersen, dan zullen zijn teksten naar verwachting weinig tot geen invloed hebben. Het is ook nodig om de rol van clips in dit licht kritisch te bekijken aangezien aangenomen kan worden dat de artiest in clips een rol speelt. De vraag is in hoeverre dit wel wordt geaccepteerd en hoe daar in het geval van Ali B mee om wordt gegaan. 2.5 Deelvragen Het theoretisch kader kan aan de hand de besproken literatuur worden vastgesteld. Het model van Stuart Hall staat centraal. In dit model wordt gesteld dat er geen objectieve werkelijkheid bestaat en dat de interpretatie en representatie van een boodschap afhankelijk is van de achtergrond van de zender dan wel ontvanger. In dit onderzoek staat de representatie en interpretatie van etniciteit centraal. Uit eerder onderzoek blijkt dat leden uit de etnische minderheidsgroeperingen, in dit geval de Marokkaanse gemeenschap, vaak onzichtbaar zijn in de media of als stereotype worden weergegeven. De media lijken hun etnische identiteit op een essentialistische manier te benaderen, zoals vaak gebeurt in conflictsituaties. In dit geval lijkt zelfs te gelden; religie (moslim) = etniciteit (Marokkaan) = identiteit. De muziek van Ali B vormt een toegankelijke culturele bron voor jongeren. De informatie die hieruit gehaald wordt kan gebruikt worden bij het proces van identiteitsvorming, maar helpt ook bij het vormen van ideeën over de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. De macht van de media is inmiddels zo groot dat een benadeelde positie van een groep in de media als gevolg heeft dat het volwaardige multiculturele burgerschap onbereikbaar blijft. Dit zorgt voor uitsluiting van de groep in de samenleving, wat weer gevolgen heeft voor hun kansen en hun zelfbewustzijn. Een gevolg daarvan is dat de Nederlandse identiteit en de Marokkaanse identiteit onverenigbaar lijken. 26


De historische verwachtingen die bij de muziekstroming hiphop horen en de eisen die aan een hiphopartiest worden gesteld, bepalen voor een groot deel hoeveel invloed Ali B uitoefent en hoe zijn boodschap geïnterpreteerd wordt. Op basis van deze concepten kunnen de volgende deelvragen worden geformuleerd. Via deze vragen moet een antwoord op de hoofdvraag kunnen worden gegeven. -

Hoe geven Nederlandse jongeren invulling aan de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap aan de hand van de Ali B?

-

Hoe geven Marokkaanse jongeren invulling aan de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap aan de hand van Ali B?

-

In hoeverre is er sprake van verschil in gebruik en interpretatie van teksten op basis van etnische verschillen tussen de Marokkaanse jongeren en de Nederlanderse jongeren?

-

In hoeverre is Ali B in staat de cultuurproblemen te overbruggen?

-

In hoeverre speelt het rebelse karakter van hiphop een rol in de interpretatie van de muziek van Ali B?

27


3. Methode Hoe zijn de respondenten geworven? Welk soort onderzoek is nodig voor de beantwoording van de hoofdvraag en hoe worden de resultaten geanalyseerd? In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op deze vragen. 3.1 Kwalitatief onderzoek Er wordt in dit onderzoek getracht een open vraagstelling te beantwoorden en daarom is kwalitatief exploratief onderzoek vereist. Omdat het onderzoeksobject ‘sterk gebonden is aan de leefwereld van de betrokkenen, hun betekenisgeving en werkelijkheidsconstructies’ (Wester, 1991, p. 21) wordt er kwalitatief onderzoek ingezet. De informatie zal bij de respondenten via diepte-interviews worden vergaard. 3.2 Songteksten en videoclips Ali B In dit onderzoek spelen naast de persoon Ali B, de teksten en de videoclips van de nummers die door Ali B zijn uitgebracht een grote rol. Het gaat hier om ‘Waar gaat dit heen?’ / ‘Leven van de Straat’ / ‘Geweigerd.NL’ / ‘Ik ben je zat’, ‘Wat Zou Je Doen?’, een samenwerking met Marco Borsato, en ‘Leipe Mocro Flavour’. De singles zijn oplopend in succes en staan op chronologische volgorde van releasedatum. ‘Waar Gaat Dit Heen?’ en ‘Leven Van De Straat’ zijn geen commerciële successen, de laatste vier wel. De teksten en het taalgebruik van de eerste twee tracks zijn ook veel harder en directer. Voor het afnemen van de diepte-interviews zullen de singles van de eerste twee tracks ten gehore worden gebracht en de videoclips van de laatste vier worden laten zien. Videoclips zijn inmiddels van zo’n groot belang dat het als onderdeel van de boodschap zelf kan worden gezien. (Wermuth, 2002, p.26,27) Zeker waar het populaire hits betreft. De songteksten zullen niet in gedrukte vorm worden laten zien omdat de respondenten wellicht dan op zoek gaan naar nieuwe betekenissen en de conclusie daardoor beïnvloed kan worden. De betreffende songteksten zijn wel als bijlage bij dit onderzoek bijgesloten.10

10

Zie bijlage 1

28


3.3 Diepte-interviews Het diepte-interview valt onder de ‘vrije-attitude-interviews’ en wordt gekenmerkt door openheid en ongestructureerdheid van de vragen. Hierdoor komt de informant meer tot zijn recht. Hij staat echt centraal en dat kan een stimulans zijn tot oprechte deelname. Met diepteinterviews wordt vaak veel informatie verzameld. (Converse & Schuman, 1974, Emans, 1985). In totaal zijn er in de maanden mei en juni van 2005 10 diepte-interviews afgenomen Vijf mannelijke Nederlandse fans en vijf mannelijke Marokkaanse fans hebben aan het onderzoek meegewerkt. Er zijn ook nog twee proefinterviews gehouden. De gesprekken duurden ongeveer 45 minuten, de duur van een lesuur, en zijn op geluidsband opgenomen. De informanten zijn daarvan op de hoogte gesteld. Er waren geen derden bij de gesprekken aanwezig. Omdat enkele interviews in de lerarenkamer zijn gehouden, liepen er af en toe wel leraren naar binnen. Hun verblijf was altijd van korte duur, maar de gesprekken werden dan wel stilgelegd omdat de respondenten erg onzeker werden van de aanwezigheid van de leraren. Het onderzoek onder de 10 jongeren valt onder receptieonderzoek. De interviews zijn aan de hand van een vooraf opgestelde topiclist11 gehouden. De volgorde van deze topiclist is echter flexibel gehouden om het verloop van de gesprekken zo min mogelijk te forceren. Elk interview heeft zijn eigen verloop gekend. De vooraf bepaalde thema’s zijn wel bij alle respondenten aan bod gekomen, maar de manier waarop over de thema’s is gepraat verschilde per respondent. 3.3.1 Analyse diepte-interviews De topiclist die is gebruikt om richting te geven aan de diepte-interviews is ingedeeld aan de hand van een aantal vaste hoofdthema’s en onderwerpen. Het achterhalen van de mening en gedachtes van respondenten rondom deze thema’s en onderwerpen was van belang voor de beantwoording van de deel- en hoofdvragen. Tijdens de diepte-interviews zijn de behandelde thema’s altijd hetzelfde gebleven, maar er was enige variatie in de besproken onderwerpen. Sommige onderwerpen waren op een bepaalde respondent niet van toepassing, terwijl andere relevante onderwerpen juist weer heel sterk meespeelde. Dan bleek tijdens een gesprek dat

11

Zie bijlage 2

29


daar dieper op in moest gegaan. In de analyse van de diepte-interviews is daar rekening mee gehouden. De analyse is per thema gegaan. Per respondent is vervolgens per thema gekeken welke onderwerpen relevant waren om mee te nemen in de analyse. Aan de hand van uitspraken is aangegeven hoe de respondent over een bepaald onderwerp denkt. Door de uitspraken van de respondent over de verschillende onderwerpen per thema aan elkaar te verbinden, ontstaat een totaalbeeld van gedachtes en meningen over het thema. Zo kan elke respondent op themaniveau met elkaar vergeleken worden. 3.4 Eindanalyse De diepte-interviews van de respondenten zijn via een vertooganalyse geanalyseerd. In een vertooganalyse wordt niet gekeken naar wat er letterlijk door de respondent wordt gezegd, maar wat de betekenis van de uitspraak in de gehele context is. (Coward en Ellis, 1977) Whetherell & Potter (1988) spreken over ‘discursive systems’. Daarmee wordt bedoeld dat de positie waarin iemand zit zeer waarschijnlijk invloed uitoefent op de antwoorden die iemand geeft. In een vertooganalyse wordt dus uitgegaan van de functie die een bepaalde uitspraak heeft en er wordt gezocht naar de doel of de reden van die uitspraak. Geïnterviewden gebruiken zelf vaak ook tegenstrijdige vertogen, zoals ook Potter en Wetherrell (1988) opmerken. Op basis van de resultaten van de interviews, zijn drie verschillende vertogen benoemd. Elk vertoog is weer onderverdeeld in verschillende thema’s. Bij de analyse is rekening gehouden met de etnische achtergrond van de respondenten, de positie waaruit zij over dit onderwerp spreken. Door over het specifieke te praten (de boodschappen van Ali B) is een beeld ontstaan over het algemene (interpretatie en gebruik van mediaboodschappen op basis van etniciteit). In hoofdstuk 5 zijn de resultaten aan elkaar en aan het theoretisch kader gekoppeld. De hoofdvraag kan dan via deze weg beantwoord worden. 3.5 Informanten Er is in dit onderzoek gekozen voor vijf mannelijke autochtone Nederlanders van tussen de 14 en 18 en VMBO niveau en vijf mannelijke Marokkaanse Nederlanders van tussen de 14 en 18 en VMBO niveau. Leeftijd, sekse en opleidingsniveau zijn vastgesteld om te voorkomen dat deze variabelen een invloed kunnen uitoefenen op de resultaten en er zo dus schijnrelaties ontstaan. Het is wellicht interessant om het verschil tussen mannen en vrouwen te 30


onderzoeken of om naar het verschil tussen wel- en niet-fans te kijken, maar daar zijn dan aparte onderzoeken voor nodig. Er is gekozen om alleen mannen te onderzoeken omdat zij zich beter met Ali B kunnen identificeren dan vrouwen. Twee factoren die van invloed zijn op het identificatieproces zijn sekse en afkomst. Marokkaans-Nederlandse jongeren zouden zich dus beter met Ali B kunnen identificeren dan autochtone Nederlanders, maar beiden kunnen zich op basis van sekse met de rapper identificeren. Er is gekozen voor een leeftijd van 14 –18 omdat zij hun identiteit nog aan het ontwikkelen zijn en op deze leeftijd sterk door hun omgeving beïnvloedt worden. Bovendien luisteren jongeren uit deze leeftijdsgroep veel naar populaire radiozenders die muziek van Ali B uitzenden en kijken zij veel naar muziekzenders als MTV, TMF en The Box. Er is gekozen voor willekeurige leden van zowel de autochtone en allochtone groep, en bijvoorbeeld geen fans of haters, om zo te onderzoeken wat voor invloed Ali B in het algemeen op de Marokkaanse en Nederlandse jongeren heeft. Overigens is wel als eis gesteld dat de respondenten Ali B kennen en een beetje op de hoogte zijn van de huidige hiphopontwikkelingen. Het is ook interessant om haters of fans te interviewen maar daarvoor zijn aparte onderzoeken nodig. De respondenten hebben de mogelijkheid gekregen om anoniem mee te doen aan dit onderzoek. De namen zijn dan ook gefingeerd. 3.5.1 Werving van de informanten Er is op verschillende manieren gezocht, variërend van het plaatsen van oproepjes op websites als www.juize.fm, het ophangen van kaartjes in supermarkten tot het zoeken via bekenden. De respons van respondenten met een Marokkaanse achtergrond viel echter tegen. Opvallend is dat de reacties die binnenkwamen vooral negatief over Ali B waren. Uiteindelijk zijn er verschillende middelbare scholen in Almere, Hilversum en Amsterdam aangeschreven met het verzoek om medewerking. Twee scholen uit Almere, De Meergronden en Het OVC, reageerden redelijk snel met een positief antwoord. Op De Meergronden, met een hoog percentage allochtonen, zijn vijf Marokkaanse-Nederlanders geïnterviewd. Op Het OVC, een redelijk witte school, zijn vijf autochtone Nederlanders gesproken. In een eerder stadium 31


waren al een autochtone Nederlanders en een Marokkaanse Nederlander geïnterviewd. Deze interviews zijn als proefinterviews gebruikt. Er zijn geen bekenden geïnterviewd omdat dan de mogelijkheid bestaat dat deze minder vrijuit praten door het feit dat de interviewer een bekende van hen is. Onbekenden voelen waarschijnlijk minder een rem omdat zij meer met het onderwerp hebben dan met de interviewer. De respondenten is vooraf verteld worden dat het om een onderzoek gaat over ‘de liedjes van Ali B’. Verdere informatie is niet verschaft omdat dat wellicht de manier van luisteren en interpretatie zal beïnvloeden en zo onjuiste conclusies worden getrokken.

32


4. Resultaten In dit hoofdstuk staan drie grote vertogen centraal. Deze vertogen zijn duidelijk naar voren gekomen in de diepte-interviews en sluiten tevens aan op de literatuur die in hoofdstuk twee is behandeld. Deze vertogen, en de manier waarop zij in de gesprekken naar voren kwamen, geven antwoord op een aantal kwesties die in het literatuuronderzoek zijn aangetroffen. In de resultaten zullen de drie vertogen onderverdeeld worden in verschillende thema’s. De drie overkoepelende vertogen zijn discriminatie, bemiddeling en artisticiteit en worden in volgorde van belang besproken. Omdat het discriminatievertoog als verklarende factor wordt gebruikt voor zowel de carrière, als de muziek en het gedrag van Ali B, zal deze als eerste worden behandeld. Daarnaast is het het grootste vertoog. Als tweede vertoog komt bemiddeling naar voren. Ali B bemiddelt tussen de etniciteiten, maar ook tussen de wereld van de respondenten en de wereld daarbuiten. Als laatste wordt gekeken naar het vertoog van artisticiteit. Wat zeggen de respondenten over zijn muziek en zijn positie als artiest? De scheiding tussen de verschillende vertogen is analytisch van aard. In de praktijk lopen de verschillende vertogen door elkaar. In de conclusie zullen de verschillende verbanden worden gelegd. 4.1 Discriminatie Het gevoel van discriminatie wordt gevoed door het huidige medialandschap. Echter, waar de media de macht hebben om dat gevoel te voeden, hebben zij dat ook om het gevoel weg te nemen. De teksten van Ali B kunnen een rol spelen als tegengeluid van de huidige negatieve beeldvorming. De respondenten linken de lyrics van de rapper voortdurend aan het onderwerp discriminatie. Het vertoog speelt een grote rol bij de interpretatie van de muziek van Ali B, maar ook bij de manier waarop de respondenten tegen zijn carrière aankijken. De manier waarop de respondenten over discriminatie praten in relatie tot Ali B, zegt veel over de manier waarop zij tegenover de plek van de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap in Nederland staan. Het vertoog discriminatie is zes verschillende thema’s onderverdeeld. 4.1.1 Discriminatie in de media; mond-op-mond reclame Bijna alle respondenten, ongeacht etnische achtergrond, geven aan geen nieuws te kijken of kranten te lezen. Toch weten zij allemaal te vertellen dat er weinig tot geen Marokkanen in de

33


media aanwezig zijn en dat de beeldvorming van Marokkaans-Nederlandse gemeenschap in de media slecht is. Namen als Mohammed B en Mourad B, en het feit dat ze van Marokkaanse afkomst zijn, zijn bij iedereen bekend. Hieruit kan voorzichtig geconcludeerd worden dat negatieve representatie in de media niet alleen een effect heeft op de directe gebruikers, maar dat het effect via ‘mond-op-mond reclame’ nog veel verder reikt. Uit de woordkeuze van de respondenten kan ook worden opgemaakt dat zij mensen uit hun omgeving, vermoedelijk leraren en familie, ‘napraten’. Daarbij moet worden opgemerkt dat de autochtone groep nog minder interesse toont in de actualiteit en bijbehorende media dan de MarokkaansNederlandse groep. Uit de antwoorden kan ook worden opgemaakt dat de representatie van deze laatste groep in de media bij hen thuis ook een belangrijker gespreksonderwerp is dan bij de autochtone groep respondenten. Hassan (Over discriminatie in de media): “We praten er thuis wel over. Mijn ouders willen dat ik begrijp hoe het zit. Dat vind ik ook belangrijk weet je. Anders kan je geen mening hebben, als je niet precies weet hoe het zit.” De allochtone groep merkt ook nog aan dat onderwerpen die hen betreffen onjuist worden afgebeeld door de Nederlandse media. Dit dus terwijl ze tegelijkertijd aangeven het Nederlandse nieuws niet of nauwelijks te volgen. Het versterkt bij hun echter wel het gevoel dat ze onbegrepen zijn en achtergesteld worden en bevordert een verwijdering tussen de twee groepen. Dat de negatieve beeldvorming in de media invloed heeft. blijkt wel uit het feit dat, alhoewel de meeste Marokkaanse-Nederlanders geen persoonlijke ervaringen hebben met directe discriminatie, zij zich wel snel gediscrimineerd voelen. Dat gevoel domineert bij de interpretatie van gebeurtenissen in hun dagelijkse leven; Hassan (Antwoord op de vraag of hij zich wel eens gediscrimineerd voelt): “Ik was een keer gewoon mijn busabonnement kwijt weet je, maar toen kwam die conducteur en ik moest gelijk die boete betalen. Hij liet me niet eens praten om het uit te leggen, weet je. Hij deed gewoon alsof ik een crimineel was ofzo.” De media zijn in dit geval een voeder van het discriminatiegevoel. Dat de MarokkaansNederlandse gemeenschap zich in een zeer gemarkeerde positie bevindt, blijkt ook uit het feit dat de respondenten, autochtoon en allochtoon, onterechte verbanden tussen etniciteit en 34


religie leggen. De etniciteit en religie waar het in dit geval om gaat, staan momenteel beiden ter discussie. 4.1.2 Etniciteit = religie = idententeit Hirshi Ali is Marokkaanse. Deze opmerkelijke uitspraak wordt meerdere keren gedaan, zowel door autochtone als allochtone respondenten. Op welke manier Hirshi Ali met de islam bezig is, daarover kunnen de respondenten die dat aangeven het niet helemaal eens worden. De Marokkaans-Nederlandse respondenten die haar naam noemen geven allen aan dat zij de Marokkaanse gemeenschap op een negatieve manier bejegend en daarom ter discussie staat, maar één autochtone respondent denkt dat zij juist voor de Marokkaanse gemeenschap in Nederland opkomt. Hoewel hij slecht geïnformeerd is en alleen maar weet dat zij ‘iets’met de islam te maken heeft, is dat voor hem genoeg om aan te nemen dat zij Marokkaanse is. Hieruit blijkt ook weer de gemarkeerde positie van de Marokkaans-Nederlandse groep want hoewel er meer etnische groeperingen in Nederland wonen die overwegend islamitisch zijn, wordt de religie toch gelijk in verband gebracht met de Marokkaanse gemeenschap. Opvallend is dat de teksten van Ali B slechts één keer aan de islam worden gekoppeld en wel door een Marokkaans-Nederlandse respondent. Whasid: “Je ziet ook dat hij met zijn neef Yes-R oorlogje aan het spelen is, maar dan met waterpistolen. Ik denk dat hij daarmee wil laten zien dat al het nieuws rondom terroristen en Marokkanen overdreven is en dat het opgeblazen. Niet alle moslims zijn gevaarlijk zeg maar.” Het gedrag van Ali Bwordt door de Marokkaans-Nederlandse respondenten een aantal keer aan de islamitische regels getoetst, maar over het algemeen geldt dat Ali B Marokkaans kan zijn zonder dat hij dan ook gelijk wordt gesteld aan zijn religieuze identiteit. De respondenten kunnen over het algemeen niet goed aangeven in hoeverre de Marokkaanse achtergrond van Ali B merkbaar is. Alleen zijn accent en zijn onderwerpkeuze voor liedjes zijn voor beide groepen ‘herkenbaar’ Marokkaans. David: “Je merkt wel een beetje dat hij Marokkaans is aan de onderwerpen die hij kiest. Hij rapt bijvoorbeeld veel over discriminatie. Je merkt ook wel echt daaraan dat hij dat echt heeft meegemaakt allemaal.” 35


De autochtone respondenten geven aan dat Ali B geen ‘typische’ Marokkaan is en anders is dan veel Marokkanen in hun omgeving, maar zij kunnen dat niet verder specificeren. Ali B kan door het inzetten van zijn eigen media ingaan tegen de huidige negatieve tendens en vooroordelen doorbreken. Echter, het discriminatievertoog leidt tot bepaalde verwachtingen en interpretaties. Ook de manier waarop zijn carrière tot stand is gekomen, wordt aan het discriminatievertoog gelinkt. 4.1.3 Positieve vs negatieve discriminatie Er is een direct verband tussen de etnische achtergrond van de respondenten en de manier waarop zij zijn succes verklaren. Hoewel beide groepen respondenten het er over eens zijn dat de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap ofwel als stereotype moslimextremist / crimineel in de media verschijnt, leidt dat bij de autochtone groep niet tot het idee dat Ali B tijdens zijn carrière is tegengewerkt. Sterker nog, deze groep verwacht over het algemeen dat Ali B wegens zijn etnische achtergrond is voorgetrokken en dat er sprake is van positieve discriminatie. David: “Ik vind dat hij wel erg veel aandacht krijgt, maar dat kan ik op zich wel begrijpen want hij is natuurlijk de eerste Marokkaanse rapper in Nederland.” De Marokkaans-Nederlandse groep is er juist van overtuigd dat Ali B wegens zijn etnische achtergrond extra hard heeft moeten werken voor zijn succes. Saïd: “Ik geloof niet dat Ali B het makkelijk had. Ik denk dat ze geprobeerd hebben om hem tegen te houden, maar hij was zo populair dat ze hem wel op televisie moesten laten zien enzo. (...) Die kill heeft gewoon alles zelf moeten betalen. Hij heeft zijn cd van zijn eigen geld moeten betalen. Studiokosten enzo. Ze dachten vast bij die platenmaatschappijen van wat kan die jongen nou? (..)Ik zie bijna nooit Marokkanen op televisie, alleen misschien in de clips van Ali B, maar ze willen het gewoon niet.” Één van de autochtone respondenten denkt juist weer dat Ali B het feit dat hij alles zelf heeft moeten betalen heeft verzonnen.

36


Sam (Reactie wanneer hem verteld wordt dat hij de kosten van zijn eerste album zelf heeft moeten betalen): “Dat geloof ik niet. Nee,ik denk het echt niet. Ik denk dat hij dat zegt zodat mensen extra respect voor hem krijgen ofzo. Waar had hij dat dan van moeten betalen?” De manier waarop de respondenten het succes van Ali B verklaren, hangt niet alleen samen met hun etnische identiteit, het staat ook in direct verband met de manier waarop zij in de huidige discussie over de Marokkaans-Nederlandse groep staan. Zo zegt de hierboven geciteerde respondent ook dat hij niet vindt dat Marokkaanse-Nederlanders worden gediscrimineerd. Sam: “Toen Mohammed B. Theo van Gogh had vermoord, toen waren er ineens heel veel Marokkanen op televisie. Ik vond dat belachelijk, echt belachelijk. Als een Nederlander een misdaad pleegt dan vraag je toch ook niet zijn hele familie en straat wat ze ervan vinden? Waarom moeten zij wel allemaal hun mening geven?” (...) “Ik vind niet dat Marokkanen worden gediscrimineerd. Er wordt alleen maar verteld wat er gebeurd en als een Marokkaan iets verkeerds doet, dan is dat gewoon zo. Waarom zou je dat niet vertellen? Hadden zij het maar niet moeten doen.” Saïd, die denkt dat Ali B in eerste instantie is tegengewerkt, ervaart dat ook in zijn eigen leven zo; “Ik krijg op school wel respect, maar als je Marokkaans bent moet je wel extra hard je best doen voor respect. Meestal doen ze eerst nep.” Discriminatie speelt niet alleen een rol bij de manier waarop de respondenten tegen het succes van Ali B aankijken, maar ook bij de manier waarop zijn teksten worden geïnterpreteerd. Daarnaast heeft het gevoel gediscrimineerd te worden invloed op de muziekkeuze zelf. 4.1.4 Discriminatie als verklarende factor voor muziekvoorkeur en interpretatie Een Marokkaanse-Nederlander voelt zich een allochtoon in Nederland. Zijn identiteit is meer niet-Nederlander dan specifiek Marokkaans. De respondenten gaan actief op zoek naar muziek die hen informatie verschaft over hun achtergestelde positie als allochtoon in Nederland. De Marokkaans-Nederlands respondenten hebben een voorkeur voor undergroundrap die gaat over de harde realiteit waarin zij als gediscrimineerde allochtoon verkeren. Zij kennen de teksten van dit soort nummers vaak helemaal uit het hoofd. De 37


etniciteit van de afzender is daarbij van ondergeschikt belang, als ze zich maar met de tekst kunnen relateren. De informatie betrekken ze dan op hun eigen situatie. Whasid: “Ik had een tijdje geleden op internet een nummer gevonden die heette ‘Gooi Je Handen In De Lucht’ en dat ging over een jongen die zonder reden werd aangehouden en bij een discotheek geweigerd werd enzo.(…) Antw op de vraag wat hij dacht dat de boodschap van het nummer ‘Gooi je handen in de lucht’ was; “Dat je als Marokkaan niet altijd moet weglopen voor de problemen als je onjuist behandeld wordt. Je moet op een eerlijke manier de discussie aangaan met ze en ze gewoon van het tegendeel overtuigen, gewoon met je mond.” (…) “Ik vind ook dat Marokkanen meer moeten opkomen voor hun eigen rechten.” Het nummer gaat niet specifiek over Marokkanen, het gaat over een jongen die gediscrimineerd wordt, maar Whasid betrekt het geheel op zijn eigen situatie. Het nummer ‘Wil Je Weten Hoe Het Voelt’ van THC, een multiculturele rapgroep, is veruit het favoriete nummer van Marokkaans-Nederlandse groep. In het nummer wordt aan de hand van specifieke situaties gewezen op het feit dat autochtonen niet beseffen hoe moeilijk het leven als allochtoon in Nederland is. Het nummer ligt voor hun gevoel dicht bij hun realiteit als gediscrimineerde allochtoon in Nederland. Ali B is commercieel en zijn teksten zijn veel luchtiger. Hij heeft maar één track die specifiek over discriminatie gaat. Echter, omdat hij Marokkaans-Nederlands is, willen deze respondenten graag al hun gevoelens en angsten op hem geprojecteerd zien. Dat leidt in zijn geval tot een verdraaiing van zijn teksten, een interpretatie die is gebaseerd op etnische verwachtingen. De allochtone respondenten zijn naarstig op zoek naar etnische informatie die zij in hun dagelijks leven kunnen gebruiken. Ali B is voor hun dubbel interessant als allochtoon én Marokkaan. Zij letten ook veel meer op details in de clips en tracks van Ali B. Ook de autochtone respondenten relateren de teksten van Ali B, vaak onterecht, aan het onderwerp discriminatie. Zo zegt David: “Je merkt wel een beetje dat hij Marokkaans is aan de onderwerpen die hij kiest. Hij rapt bijvoorbeeld veel over discriminatie. Je merkt ook wel echt daaraan dat hij dat echt heeft meegemaakt allemaal.” Dezelfde David geeft aan dat ‘Waar gaat dit heen’, een nummer over problemen als armoede, hongersnood en oorlog, volgens hem over discriminatie gaat. Voor Evert is het nummer 38


‘Leven van de Straat’ aanleiding om te vertellen over wat hij weet over ruzies tussen lonsdalers en ‘buitenlanders’. De tekst heeft echter helemaal geen betrekking op dit onderwerp. De verwachting dat Ali B als Marokkaanse-Nederlander over discriminatie rapt, maakt dat de respondenten niet nauwkeurig naar zijn luisteren. Dat blijkt ook uit het feit dat de omschrijvingen die de respondenten van de teksten geven na beluistering amper tot niet afwijken van de beschrijving die zij vooraf gaven. Ook als deze niet klopte. Het feit dat Ali B aan serieuze zaken als discriminatie wordt gelinkt, maakt dat hij door de respondenten over het algemeen niet als grappig wordt beschouwd. Discriminatie is niet grappig, maar een zeer serieuze zaak. Daarmee verliest hij een belangrijk wapen in de strijd tegen vooroordelen. 4.1.5 Humor Humor maakt voor deze respondenten geen belangrijk deel uit van de carrière van Ali B. Zijn theatertour is voor deze doelgroep niet interessant. Ali B is in hun ogen vooral rapper en zijn muziek vinden ze niet specifiek grappig. Ook zijn optredens tijdens televisieshows, zover die gezien worden, worden niet als overwegend grappig beschouwd. Whasid: Ik houd eigenlijk meer van zijn serieuze kant weet je. Hij kan altijd heel goed zijn mening verwoorden en mensen naar hem laten luisteren en dat vind ik echt dope hoe hij dat doet.” Evert gebruikt het woord ‘grappig’ bij de omschrijving van alle clips, op ‘Ik Ben Je Zat’ na, maar geeft uiteindelijk toch aan dat hij Ali B vooral serieus vindt. De respondenten geven aan dat Ali B een hele serieuze rol te vervullen heeft door als Marokkaanse-Nederlander die zich betrokken voelt bij wereldzaken en er ook verstand van heeft, sociale misstanden aan de kaak te stellen. Dat beïnvloedt de manier waarop ze naar hem kijken en zijn acties interpreteren. Humor speelt wel weer een belangrijke rol wanneer er zeer sterke vooroordelen in het spel zijn. Die blijken niet doorbroken te kunnen worden door op een serieuze toon issues aan te kaarten. Vooral zelfspot blijkt een machtig wapen tegen vooroordelen. Een autochtone jongen, die later Joods blijkt te zijn en in het dagelijks leven veel problemen met Marokkanen 39


blijkt te hebben, zegt zelfs anders over Marokkanen te zijn gaan denken naar aanleiding van een grappig interview dat hij met Ali B heeft gezien. Sam “Ik had nog nooit een interview met hem gezien maar hij was gisteren bij Jensen! En dat vind ik een heel leuk programma dus dat ging ik kijken en ik vond Ali B eigenlijk best wel grappig daar. (..)Hij maakte ook zelf grappen over terroristen enzo, hij deed helemaal niet zo serieus. (...) Ik moest best wel lachen. Antw op de vraag of dat dat invloed had op zijn mening over Ali B; “Nou best wel, ik ben nu wel positiever over hem gaan denken. Over andere Marokkanen ook wel, want hij was best wel grappig.” Deze laatste opmerking maakte de respondent geheel uit zichzelf. Het gevoel gediscrimineerd te worden, leidt bij de Marokkaans-Nederlandse respondenten tot een soort contradiscriminatie. Op de manier waarop zij met de etnische factor van Ali B omgaan, blijkt bijvoorbeeld een enorme trots. Samenwerkingen met Brace en Marco Borsato worden dan ook kritisch bekeken. 4.1.6 Contradiscriminatie De Marokkaans-Nederlandse respondenten geven aan dat zij zich gediscrimineerd voelen, maar uit de interviews blijkt dat deze positie leidt tot contradiscriminatie. Zo ontbreken autochtonen vaak in de vriendengroep van de Marokkaans-Nederlandse respondenten. Saïd verklaart het feit dat hij niet met autochtonen wil omgaan door te stellen dat hij trouw de belangrijkste eigenschappen bij zijn vrienden vindt; “Soms ga je veel met mensen om en dan kijken ze ineens op je neer ofzo weet je, omdat het hun beter uitkomt.” Fayez vindt ook dat je niet ‘zomaar’ met Ali B mag samenwerken. Hij accepteert de samenwerking van Brace en Ali B omdat Brace in het nummer ‘Leipe Mocro Flavour’ duidelijk laat zien dat hij graag bij de Marokkanen wil horen. De samenwerking tussen Marco Borsato en Ali B accepteert hij niet omdat de reden dat Ali B een Marokkaanse achtergrond heeft, volgens hem niet de reden was voor de samenwerking. “Marco Borsato die gaat gewoon samenwerken met iedereen die een beetje populair is weet je, niet omdat Ali B een Marokkaan is ofzo, dat kan hem niks schelen. Brace is niet zo.”

40


Mohammed denkt, ondanks de sterk gemarkeerde positie van de Marokkanen in Nederland, dat Brace met Ali B heeft samengewerkt omdat hij bij de Marrokanen wil ‘slijmen’. “Ik vind het alleen wel een beetje raar dat Brace zingt (zingt met hoge stem) ‘ja dit is de leipe Mocro Flavour’. (..) Hij is toch geen Mocro? Hadden ze beter een Marokkaanse zanger voor kunnen vragen. Ik bedoel, ik vind het wel leuk dat Brace meedoet, maar het is een beetje raar dat hij zingt dat hij een leipe Mocro is. Ik wil niet discrimineren ofzo, maar het lijkt nu net alsof Brace aan het slijmen.” Whasid is ‘teleurgesteld’ over het feit dat Ali B met Marco Borsato heeft samengewerkt. Hij begrijpt dat Marco Borsato de hulp van Ali B heeft ingeroepen, maar vindt het zwak dat Ali B ook de hulp van Marco Borsato nodig had. “Als je het al zover hebt geschopt alleen waarom heb je dan nu de hulp van iemand als Marco Borsato nodig?” 4.2 Bemiddeling Ali B bemiddelt niet alleen tussen twee etniciteiten die in eerste instantie, gezien de huidige situatie, niet samen lijken te gaan, maar ook tussen de wereld van de respondenten en de wereld daarbuiten. 4.2.1 Bemiddeling tusssen verschillende etniciteiten Als de respondenten het over Ali B hebben, gaat het vaak over de manier waarop hij omgaat met zijn Marokkaanse en Nederlandse identiteit. Uit de antwoorden van de MarokkaansNederlandse respondenten blijkt dat zij erg bezig zijn met de strijd tussen de twee verschillende identiteiten. Whasid (Over Leipe Mocro Flavor): “Nou bijvoorbeeld, ze zeggen best wel vaak dat Ali B te vernederlandst is geworden en daar reageert hij eigenlijk op met deze track denk ik. Hij zegt eigenlijk dat hij altijd trots zal zijn dat hij Marokkaans is.” De interpretatie wordt ook beïnvloedt door de strijd die de respondenten in hun eigen leven voer(d)en tussen de twee etniciteiten. Zij zijn op zoek naar informatie die hun kan helpen in hun eigen situatie. Saïd: “Het gaat erover dat hij Marokkaans is en dat hij zich daar niet voor schaamt, dat hij er trots op is.” / “Hij is gewoon die leipe Mocro weet je. Hij zegt gewoon dat het hem niks 41


kan schelen wat andere mensen daar vinden. Hij is gewoon wie hij is.” / “Ik weet wel dat sommige mensen dachten dat hij expres heel Nederlands ging doen omdathij dan populair kon blijven ofzo, maar dan was hij een vette verrader geweest.” / “Ik heb ook wel eens gelogen over waar ik vandaan kom. (...) Iemand vroeg me gewoon of ik Marokkaan was en toen zei ik ‘nee’, ik weet niet waarom. (..) Ik had er zeker wel spijt van.” De autochtone respondenten leggen de nadruk op het succes dat Ali B behaalt bij het combineren van zijn Nederlandse en Marokkaanse identiteit. Zij zien hem als een succesvol voorbeeld voor andere Marokkanen in Nederland. David (Antwoord op de vraag wat hij ervan vindt dat Ali B bij de koningin op bezoek gaat en optreedt tijdens de Sinterklaasshow): “Dat vind ik hartstikke goed natuurlijk. Dat zijn allemaal van die typische Nederlandse dingen en zo kan hij laten zien dat er ook Marokkanen zijn die wel geïntegreerd zijn.” 4.2.2 Bemiddeling tussen de eigen wereld en de wereld daarbuiten De zapgeneratie is moeilijk te bereiken. Geen van de respondenten heeft een favoriet programma, radiozender of tijdschrift en met het kijken van actualiteitenprogramma’s is het al helemaal slecht gesteld. Zij gebruiken nieuwe bronnen, zoals de nummers van Ali B, om betekenis te geven aan de wereld om hen heen. De onderwerpen waarvan de respondenten aangeven dat ze daar door de teksten over zijn na gaan denken, zijn gedeeltelijk etnisch gebonden. De autochtone respondenten kunnen niet uit eigen ervaringen putten wanneer het onderwerpen als discriminatie betreft en daarom is dat een onderwerp waarover zij aan de hand van de teksten van Ali B beter geïnformeerd raken en over gaan nadenken. Evert geeft aan de teksten van Ali B ‘leerzaam’ te vinden. Evert (over ‘geweigerd.nl’): “Ja, ik denk er best wel veel over na. Vroeger dacht ik er nooit over na maar de laatste tijd luister ik beter naar de tekst en dan begrijp ik echt waar het over gaat.” (..) “Ja want het is best wel erg voor m’n vrienden vind ik want die zien er anders uit dus die worden ook gediscrimineerd. Dus het is wel interessant om daar dingen over te horen, over hoe het precies zit.”

42


Evert geeft aan vrienden te hebben met een Marokkaanse achtergrond. De tekst van ‘Geweigerd.NL’ wordt daarom interessant voor hem. Eerder was er geen link tussen het onderwerp discriminatie en zijn eigen realiteit. Hij kan de informatie nu toepassen om zijn vrienden beter te begrijpen. Ook het taalgebruik zelf is voor Evert interessant voor de omgang met zijn vrienden. Hij geeft aan met zijn vrienden straattaal te spreken terwijl zijn moeder hem juist verboden heeft een album van Ali B te kopen omdat ze bang is dat hij het taalgebruik gaat overnemen. De allochtone respondenten denken uit zichzelf al na over discriminatie omdat ze uit eigen ervaringen kunnen putten. Zij gaan dan ook anders om met teksten over discriminatie. Autochtonen lijken minder bekend met het harde straatleven en dat is een ander onderwerp dat dankzij de teksten van Ali B op hun agenda komt te staan. Voor alle respondenten geldt in gelijke mate dat Ali B met zijn teksten hen over wereldproblemen als armoede, oorlog en hongersnood aan het denken zet. Ook zijn de respondenten goed bekend met de goede doelen waar Ali B zich aan heeft verbonden. Zij staan daar positief tegenover. Uit de interviews blijkt dat dus dat Ali B nieuwe onderwerpen op de agenda van de respondenten kan zetten en ze in een denkrichting kan duwen omdat hij vaak de enige informatiebron betreffende dit soort onderwerpen is. Echter, wanneer de respondent uit eigen beweging al ergens over heeft nagedacht en er een mening over heeft gevormd, kan Ali B geen invloed meer uitoefenen op de denkwijze. Nick ergert zich bijvoorbeeld aan het nummer ‘Geweigerd.NL’. Hij vindt dat Ali B overdrijft. Nick (over geweigerd.nl): “Niet echt realistisch (...) ik denk niet dat ze zo geweigerd zouden worden. (...) ik vind juist dat ze er heel goed uitzien dus ik zou ze wel binnenlaten denk ik. Ik denk dat dit een beetje overdreven is.” Uit de antwoorden van Nick blijkt dat hij al heeft nagedacht over de positie van MarokkaansNederlandse gemeenschap in Nederland. Zo stoort hij zich er aan dat zijn klasgenoten van Marokkaanse origine een voldoende halen voor Nederlands terwijl ze, net zoals Ali B, met een accent praat. Het nummer zorgt er niet voor dat Nick nu anders over het probleem van

43


discriminatie gaat nadenken. Bovendien werkt de positie van Ali B nu tegen hem. De respondenten kennen Ali B en kunnen zich niet voorstellen dat hij nog geweigerd zal worden. Nick is nog nooit in de Bijlmer of in Amerika geweest. Rappers die over het leven daar rappen, gelooft hij op hun woord. Hij heeft namelijk geen enkele andere informatie over de situatie daar en zijn mening is dan ook volledig afhankelijk van deze rapteksten. Nick:“Ik wist bijvoorbeeld niet dat negers zo erg gediscrimineerd werden in Amerika. Maar in rapnummers hoor je wel dat het best wel erg is daar allemaal.” Evert heeft geen enkele ervaring met het straatleven. Hij gelooft Ali B dan ook op zijn woord wanneer hij in ‘Leven van de Straat’ over het harde straatleven rapt. De invloed van een rapper reikt in dit soort gevallen ver. Evert (Over het nummer ‘Leven van de straat’): “ Ja, dat vind ik wel goed nummer. Ik denk dat ie wel gelijk heeft. Dat het zo is.” (...) “Nou niet bij mij in de buurt, maar ik denk wel in Amsterdam. Dat er daar veel ruzie is op straat” In welke mate de teksten van Ali B een brugfunctie kunnen vervullen, hangt dus af van de overige informatie die de respondenten over het onderwerp tot hun beschikking hebben, de mate waarin de respondenten zich al een mening over het onderwerp hebben gevormd en de betrouwbaarheid van de artiest. 4.2.3 Ali B als betrouwbare nieuwsbron De Marokkaans-Nederlandse respondenten geven aan dat ze weinig vertrouwen hebben in de Nederlandse (nieuws)media. Muziek afkomstig van artiesten met een vergelijkbare etnische achtergrond, zoals Ali B, is voor hen een informatiebron waarin zij meer vertrouwen hebben. Fayez geeft bijvoorbeeld aan dat hij graag naar de underground rapgroep DHC luistert omdat zij veel over Palestina rappen. DHC wordt overigens als een controversiële rapgroep gezien. In het Nederlandse nieuws heeft hij geen vertrouwen.

44


Antwoord op de vraag wat hij vindt van het nieuws in Nederland over Palestina: “Daar kan ik echt boos om worden. Shiiiittt. Dat is echt niet eerlijk. In het nieuws hoor je alleen maar slechte dingen over Palestina en goeie dingen over Israël, alsof het hun schuld is dat ze zo worden behandeld. Dat kan echt niet hoor.” Uit de antwoorden van zowel de autochtone als allochtone respondenten blijkt een groot vertrouwen in Ali B. De respondenten gaan er, vooral dankzij zijn etnische achtergrond, vanuit dat hij verstand van zaken heeft. Ook als de onderwerpen niet rechtstreeks met zijn etnische achtergrond te maken hebben. Bij een rapper wordt, nog meer dan bij artiesten van andere muziekstromingen, verwacht dat hij of zij daadwerkelijk mee heeft gemaakt of meent waar hij of zij over rapt. David: “Ik denk dat als je echt een goede rapper bent, je alleen rapt over dingen die je zelf hebt meegemaakt of dingen die je echt bezighouden.” Het nummer ‘Leven van de straat’ scoort minder goed op het punt geloofwaardigheid. De respondenten vinden het over het algemeen niet geloofwaardig dat hij ooit een gangsterleven heeft gehad. Het past niet bij het imago dat Ali B heeft. Zij geloven dan ook niet dat hij uit eigen ervaring spreekt. Dit mondt bij veel respondenten uit in een slechte beoordeling van het nummer. Ali B slaat niet alleen met zijn teksten een brug tussen de twee groepen respondenten, hij doet dat ook puur en alleen met zijn muziek. Zowel de autochtone respondenten als de Marokkaans-Nederlandse respondenten waarderen zijn muziek en alleen al die gemeenschappelijke waardering schept een band tussen de twee groepen. 4.2.4 De brugfunctie van de muziek Ali B bereikt beide groepen respondenten direct met zijn boodschappen, alle respondenten zeggen naar nummers van hem te luisteren, en dat geeft hem de mogelijkheid om het beeld dat bij de respondenten is ontstaan over elkaar naar aanleiding van de beeldvorming in de media weg te nemen of bij te stellen. Daar komt nog eens bij dat hij door beide groepen sympathiek en geloofwaardig wordt gevonden. Het is iets wat de groepen met elkaar kunnen delen. 45


De respondenten geven aan dat zij gezamenlijk in de klas naar zijn muziek luisteren of over zijn muziek praten. De allochtone respondenten zien hierin ook een verklaring voor zijn commerciële insteek. Ali B is in hun ogen iemand die de gevoelens van miskenning die onder de Marokkaanse-Nederlanders leven naar de groep autochtonen kan vertolken. Zijn keuze om zich vriendelijk op te stellen en geen keiharde undergroundnummers uit te brengen, heeft ertoe geleid dat hij wordt geaccepteerd en gewaardeerd door de autochtone groep. De Marokkaans-Nederlandse respondenten mogen dan wel een voorkeur hebben voor harde undergroundrap waarin de aanval wordt gekozen, het besef overheerst dat Ali B een veel groter publiek, waaronder ook autochtonen, bereikt. Saïd (Over de undergroundgroep DHC): “Ik vind het wel grappig om te luisteren, maar ik denk heel veel mensen ook niet.” (...) “Ik vind het wel logisch dat Ali B niet over Palestina rapt. (...) Nou gewoon, dat past niet bij hem. (...) Hij houdt zich er denk ik wel mee bezig maar hij rapt er alleen niet over.” Fayez geeft aan dat hij het respecteert dat Ali B het voor elkaar heeft gekregen om zijn boodschap aan zoveel mensen te vertellen door veel platen te verkopen. Niet alleen de muziek van Ali B zelf zorgt voor een verkleining van de kloof tussen de twee groepen, zij putten ook hoop uit de opstelling van de rapper. Het vertrouwen dat het goed komt met de Marokkaanse gemeenschap in Nederland is door zijn aanwezigheid een stuk groter geworden bij de respondenten. 4.2.5 De brugfunctie van Ali B Beide groepen respondenten hebben respect voor het soort onderwerpen, sociale misstanden, dat Ali B in zijn muziek aan de kaak stelt, maar bij de respondenten speelt ook de manier waarop hij dat doet een grote rol. Na alle aandacht voor de manier waarop MarokkaanseNederlanders geschillen met geweld hebben opgelost, is het voor deze groep nu een eyeopener dat Ali B het met woorden op kan lossen en iedereen respectvol behandeld. Ze zien dat deze benadering succes heeft. Fayez (over het verschil tussen D-Men en Ali B): “Nou, D-Men disst ook meer en Ali disst niet. Hij heeft respect voor iedereen en krijgt daarom ook respect van iedereen zo werkt het.” 46


Ook zijn optredens in discussieprogramma’s worden met veel bewondering en belangstelling gevolgd. De manier waarop hij woorden gebruikt om te vechten voor zijn recht, maakt indruk op de respondenten. Whasid (Antwoord op de vraag of Ali B een voorbeeldfunctie kan vervullen): “Mensen kunnen wat van hem leren. Mohammed B bijvoorbeeld. Hij schiet Theo van Gogh neer, maar hij had beter Ali B met hem kunnen laten discussiëren. Die had hem ook afgemaakt, maar op een andere manier, een betere manier. Dan hadden mensen ook niet zo op Marokkanen gaan haten want dat komt wel door hem nu allemaal.” De Marokkaans-Nederlandse respondenten verwachten ook dat hij door zich op deze manier op te stellen veel voor zijn achterban kan betekenen. Saïd:“Ik denk dat hij wil dat mensen meer respect krijgen voor Marokkanen. (..) Hij doet het wel goed.” De autochtone respondenten geven aan dat zij Ali B een goed voorbeeld voor de Marokkaanse gemeenschap vinden, voornamelijk doordat hij er in slaagt om de Nederlandse en Marokkaanse identiteit succesvol te combineren. Alle autochtone respondenten hebben in hun dagelijks leven met jongeren van Marokkaanse komaf te maken en voor hen is het fijn dat er een positief tegengeluid is die tegen al die negatieve verhalen ingaat. Ali B voorziet beide groepen met zijn muziek en van informatie die zij kunnen gebruiken in de omgang met elkaar en bij het vinden van een plek in de samenleving. Echter, hoe ver reikt zijn macht? Wat telt zwaarder; persoonlijke ervaringen of media-ervaringen? 4.2.6 Persoonlijke ervaring vs media-ervaring Hoe zwaar de aanwezigheid van een persoon als Ali B in de landelijke media telt is misschien nog het beste uit te leggen aan de hand van de autochtone respondent die uiteindelijk Joods bleek te zijn. Vanuit zijn achtergrond en persoonlijke ervaringen zijn zijn negatieve vooroordelen jegens de Marokkaanse gemeenschap sterk. Toch geeft hij aan naar aanleiding van een televisieoptreden van Ali B iets positiever over Marokkanen te zijn gaan denken en is hij gaan erkennen dat er ook individuele verschillen tussen Marokkanen kunnen bestaan.

47


Sam: “Ik had nog nooit een interview met hem gezien maar hij was gisteren bij Jensen! En dat vind ik een heel leuk programma dus dat ging ik kijken en ik vond Ali B eigenlijk best wel grappig daar. (..) Nou, hij was niet zo irritant als ik had gedacht. Hij maakte ook zelf grappen over terroristen enzo, hij deed helemaal niet zo serieus. (...) Ik moest best wel lachen. Antw op de vraag of dat dat invloed had op zijn mening over Ali B; “Nou best wel, ik ben nu wel positiever over hem gaan denken. Over andere Marokkanen ook wel,want hij was best wel grappig.” De autochtone respondenten geven ook aan dat hun persoonlijke, positieve ervaringen zwaarder tellen dan de negatieve verhalen die door de media worden verspreid. Daaruit, en uit het feit dat de informatie van Ali B over het algemeen wel wordt geaccepteerd, blijkt bij de autochtone groep ook een drang naar informatie die aansluit bij hun wens dat het allemaal wel meevalt met de huidige situatie. Ook negatieve verhalen die zij via via te horen hebben gekregen, verwerpen zij. Evert: “Er was eens een Marokkaanse jongen in mijn buurt opgepakt voor computerdiefstal (....). Dat kwam door de drugs dat hij al die dingen ging doen, maar sommige mensen zeiden dat het kwam omdat hij Marokkaans was.” 4.3 Articticteit Ali B heeft zijn faam te danken aan zijn rapsuccessen. Hiphop roept een aantal verwachtingen op die de mate van acceptatie van de rapper en interpretatie van de boodschappen beïnvloedt. De respondenten houden bij de evaluatie van Ali B als artiest en zijn muziek ook rekening met al deze factoren. Daarnaast spelen ook de etnische achtergrond en het imago van Ali B een rol bij de beoordeling van zijn muziek. 4.3.1 Verwachtingen muziekstroming beïnvloeden interpretatie De verwachting die men heeft van de muziekstroming beïnvloedt de interpretatie van de teksten. Hoe meer iemand over de geschiedenis van hiphop weet, hoe meer die persoon op zoek gaat naar boodschappen over sociale misstanden.

48


David: Het moet wel een boodschap hebben, geen gelul over.... lucht ofzo.” / “Vroeger was hiphop heel belangrijk. (..) Je had toen veel zwarten die arm waren en die maakten dan die muziek om daarover te vertellen. (..) Nu kan je in Nederland eigenlijk ook niks meer zeggen omdat je anders net zoals Theo Van Gogh vermoord wordt, maar ik denk dat je met hiphop nog wel je eigen mening kan geven.” De respondenten halen dan ook uit bijna alle nummers van Ali B een belangrijke boodschap. Dat heeft echter niet alleen met de verwachtingen van de muziekstroming te maken, maar in zijn geval ook vooral met de verwachtingen die men van de artiest heeft. De etnische achtergrond van Ali B en zijn betrokkenheid bij goede doelen leiden tot verwachtingen dat hij in zijn teksten te allen tijde iets met de actualiteit doet. 4.3.2 Verwachtingen artiest beïnvloeden interpretatie Ali B heeft zich gemanifesteerd als een maatschappelijk betrokken rapper. Hij weet daarmee de wereld van de respondenten te vergroten, invulling te geven aan hun dagelijks leven en hun betrokkenheid bij maatschappelijke tendensen te vergroten, maar de verwachting dat hij iets met de actualiteit doet in zijn teksten is zo groot, dat zelfs ‘Ik Ben Je Zat, een nummer over een meisje dat vreemdgaat waarna Ali B het uitmaakt, in dat frame wordt geplaatst. Saïd:“Wel goed dat hij daar over rapt want volgens mij was het toen veel in het nieuws. (...) Ja, over mannen die vrouwen gingen vermoorden omdat die vreemdgingen, dat dat veel gebeurde. (..) Volgens mij omdat ze zich dan heel erg schaamden ofzo, ik had het niet precies gehoord. (...) En Ali B laat dus in het nummer zien dat je die ander ook kunt terugpakken door haar gewoon te dissen. Dat je ze niet hoeft te vermoorden.” Saïd hangt een op het eerste gezicht luchtig nummer over vreemdgaan op aan het onderwerp eermoord, een onderwerp dat niet alleen actueel is maar ook een relatie heeft met de etnische / religieuze achtergrond van de rapper. De verwachting dat Ali B iets met de actualiteit of vanuit zijn etnische achtergrond doet, heeft ook de invloed op de mate waarop het succes van Ali B geaccepteerd wordt.

49


4.3.3 Verwachtingen artiest beïnvloeden mate van acceptatie De respondenten vinden Ali B over het algemeen geen goede rapper, zijn rapkwaliteiten worden als matig beschouwd. Echter, het feit dat hij als rapper in de prijzen valt wordt alom geaccepteerd en toegejuicht. Die toekenning van prijzen wordt niet aan zijn rapkwaliteiten opgehangen. Hassan:“Hij heeft echt wat te zeggen weet je, dus dan ben je gewoon goed bezig.” Ook Nick vindt het feit dat Ali B zo vaak in de prijzen valt terecht, maar hij verwacht dat hij die muziekprijzen niet alleen voor zijn muziek krijgt. Nick: “Wel terecht. (...) Hij doet gewoon van alles (...) Hij doet veel voor het goede doel en voor andere mensen die het moeilijk hebben.” Antw op de vraag of hij denkt dat die prijzen voor zijn muziek zijn of zijn werk voor het goede doel; “Nou, ik denk meer voor wat hij allemaal doet, niet alleen om zijn muziek, maar ook wel een beetje natuurlijk.” Een rapper die popprijzen wint, lijkt een tegenstrijdigheid. Hiphop wordt over het algemeen gelijkgesteld aan rauw en non-commercieel. Ali B voldoet echter niet aan deze omschrijving. De respondenten lijken dat te accepteren met als verklarende factor zijn etnische achtergrond. 4.3.4 Etniciteit als verklaring voor commercie Ali B is een commerciële rapper, maar dat wordt geaccepteerd door de respondenten. Al eerder in dit hoofdstuk werd genoemd dat vooral de Marokkaans-Nederlandse respondenten zich ervan bewust zijn dat hij op deze manier meer mensen bereikt met ‘hun’ boodschap. Zelf geven ze aan liever naar undergroundrap te luisteren. De Marokkaans-Nederlandse groep heeft ook nog een andere verklaring voor het feit dat hij commercieel is gegaan. Volgens hen moet je als Marokkaan alle kansen op geld en succes pakken. Bij hen leeft het besef dat je niet veel kansen krijgt als Marokkaan. Het succes van Ali B heeft hun eigen verwachtingen op succes wel naar boven bijgesteld. Ze hebben bewondering voor zijn doorzettingsvermogen en hebben nu een voorbeeld van iemand die het wel gelukt is om succes te hebben.

50


Whasid: Hij is wel een Marokkaan die voor het geld gaat, maar gelijk heeft ie.” Antwoord op de vraag of hij denkt dat Ali B het leuk vindt wat hij allemaal doet; “Jawel, dat denk ik wel, maar hij doet het wel voor het geld. Mensen vinden hem leuk en daar maakt hij slim gebruik van. Daar heb ik wel respect voor hoor, ik zou hetzelfde doen als ik de kans zou krijgen (lacht).” Een rapnummer bestaat niet alleen uit een tekst, hoewel de tekst bij deze muziekstroming wel als belangrijkste element wordt beschouwd. Echter, de tekst wordt over een beat heen gerapt en er is een clip ter begeleiding van het geheel. Deze ondersteunende factoren spelen ook een rol bij de manier waarop een tekst bij een respondent belandt. 4.3.5 De rol van de beat en de clip Saïd: “Je hebt verschillende beats bijvoorbeeld. Meestal luister ik eerst naar de beat, als ik de beat dope vind dan luister ik ook beter naar de tekst. Anders niet.” Hoewel iedereen het er over eens is dat de tekst het belangrijkste is bij hiphop, geven veel respondenten ook aan dat zij pas luisteren als het nummer een goede beat heeft. Ali B overstijgt dat mechanisme dankzij zijn etnische achtergrond en zijn imago van maatschappelijk betrokken rapper. De respondenten verwachten daardoor dat hij altijd iets zinnigs te melden heeft. Een clip is er vooral ter ondersteuning van de tekst. De clip moet goed bij de tekst passen en realistisch zijn. Hiphop is real en de clip moet daarbij aansluiten. Het is dan een extra hulpstuk om de tekst te interpreteren. De omschrijving van de clip en tekst vallen in dit onderzoek bijna zonder uitzondering samen. Mohammed: “Clips hoeven niet mooi te zijn, je moet gewoon zien waar de tekst over gaat.” Echter, Marokkaans-Nederlandse respondenten zijn actiever op zoek naar etnische signalen die Ali B in zijn clips afgeeft. Deze visuele boodschappen versterken hun band met de rapper en zijn boodschap. Hassan (Over de clip ‘Leipe Mocro Flavour’): “Je ziet best wel veel .... bijvoorbeeld hij heeft een jasje aan met de Marokkaanse vlag.”

51


5. Conclusie en discussie Met dit onderzoek wordt getracht antwoord te geven op de vraag; Hoe geven Marokkaanse en Nederlandse jongeren aan de hand van Ali B invulling aan de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap? Om tot beantwoording van deze vraag te komen, moeten eerst de deelvragen beantwoord worden. 5.1 Conclusies deelvragen 1. Hoe geven Nederlandse jongeren invulling aan de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap aan de hand van de Ali B? De respondenten zijn zich allemaal, ondanks het feit dat zij niet of nauwelijks nieuwsmedia gebruiken, bewust van de negatieve beeldvorming rondom Marokkanen. Op Ali B na, kunnen ze alleen negatieve of helemaal geen voorbeelden geven van Marokkanen die zichtbaar zijn in de Nederlandse media. Dit leidt tot een zeer beperkte invulling van de Marokkaanse, etnische identiteit waarbij de Marokkaanse identiteit vooral aan problematische issues wordt gelinkt. De eigen etniciteit is voor de autochtone respondenten geen issue, ook niet als deze wordt afgezet tegenover een andere etniciteit, zoals in dit onderzoek gebeurt. De Nederlandse identiteit is een vanzelfsprekendheid. De informatie die Ali B via zijn media verspreidt, wordt ook niet actief gebruikt om over de eigen etniciteit na te denken. De informatie wordt wel gebruikt om invulling te geven aan de Marokkaanse etniciteit. Dat uit zich onder andere in uitspraken over de ‘Marokkaansheid’ van Ali B, alsof daar een norm voor is. Over het algemeen wordt gesteld dat Ali B geen ‘typische’ Marokkaan is en dat hij ‘anders’ is dan hun Marokkaanse vrienden, alhoewel de respondenten dit niet nader kunnen toelichten. Wel geven ze aan Ali B sympathiek en een goed voorbeeld te vinden. De autochtone groep lijkt (on)bewust van een stereotype Marokkaan met negatieve connotaties uit te gaan. Een onderwerp dat door de respondenten aan het Marokkaan-zijn wordt gelinkt, is de islam. Echter, in het unieke geval van Ali B speelt zijn religie geen enkele rol. 52


De ‘Marokkaansheid’ van Ali B komt volgens de respondenten tot uiting in zijn accent en de keuze van de onderwerpen voor zijn nummers. Vooral het onderwerp discriminatie hangt zwaar aan de Marokkaanse etniciteit. De relatie tussen discriminatie en de Marokkaanse etniciteit is tweeledig. De respondenten zien enerzijds de etnische identiteit van Ali B als een vrijwaring om over discriminatiegerelateerde onderwerpen te rappen. Zij gaan er vanuit dat hij het aan den lijve heeft ondervonden. Anderzijds zoekt deze groep respondenten de verklaring voor de hoeveelheid aandacht en succes in de hoek van positieve discriminatie. De gedachtegang bij deze groep dat de negativiteit rondom de Marokkaanse gemeenschap is omgeslagen naar voortrekkerij blijkt ook uit het feit dat alleen in deze groep het nummer ‘Geweigerd.NL’ door een meerderheid als overdreven wordt bestempeld. Ali B lijkt met zijn informatie in dit soort gevallen geen doorslaggevende rol te kunnen spelen. Deels ook omdat men zich niet meer kan voorstellen dat Ali B zelf nog geweigerd zou worden en het nummer zo zijn geloofwaardigheid verliest. Zijn positie als ‘knuffelmarokkaan’ is dus niet alleen een voordeel, maar werkt ook tegen hem. De autochtone respondenten zien de etnische achtergrond van Ali B ook als verklaring voor zijn grote betrokkenheid bij sociale misstanden. Ali B heeft een belangrijke functie als etnische informatiebron. Reguliere nieuwsmedia worden weinig tot niet gebruikt door de respondenten en dus is de informatie die zij over de Marokkaanse etniciteit ontvangen summier en afkomstig van derden. Ali B geldt als toegankelijke, betrouwbare nieuwsbron voor de respondenten en is zeer belangrijk in het overdragen van kennis over de Marokkaanse identiteit. De respondenten gebruiken de informatie dan ook actief om zich de situatie voor te stellen waarin hun Marokkaanse klas- of buurtgenootjes zitten en invulling te geven aan hun etnische identiteit. De Marokkaanse identiteit krijgt door de aanwezigheid van Ali B meer beleving en een positievere invulling bij de autochtone respondenten. Een tussenidentiteit waarin de Marokkaanse en Nederlandse etniciteit gecombineerd worden, lijkt met de komst van Ali B een reële optie. De autochtone groep ziet hem als succesvol voorbeeld voor zijn etnische achterban. Toch blijft de invulling van de Marokkaanse etniciteit beperkt. De etniciteit wordt vooral gebruikt als verklaring voor zijn doorbraak en de onderwerpkeuze van zijn nummers. Interessant is om te kijken hoe de Marokkaans-Nederlandse groep dit zelf ervaart. 53


2. Hoe geven Marokkaanse jongeren invulling aan de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap aan de hand van Ali B? De Marokkaans-Nederlandse groep is zich zeer bewust van de negatieve beeldvorming rondom Marokkanen. Op Ali B na, kunnen ook zij alleen negatieve of helemaal geen voorbeelden geven van Marokkanen die zichtbaar zijn in de Nederlandse media. De negatieve voorbeelden betreffen terroristen, die vanuit hun islamitische geloof hebben gehandeld, of criminelen. Deze groep is meer bezig met de negatieve beeldvorming dan de autochtone groep. Het onderwerp multicultureel burgerschap komt bij deze groep explicieter aan de orde. De uitsluiting en negatieve stereotypering van deze groep werkt door in het gevoel van uitsluiting in de samenleving. Interpretaties van gebeurtenissen in het dagelijkse leven worden aan het gevoel van uitsluiting en discriminatie opgehangen. De allochtone groep legt ook een nadrukkelijk verband tussen Marokkaan-zijn en discriminatie. Deze groep verwacht dat Ali B flink is tegengewerkt in zijn carrière omdat hij een Marokkaanse achtergrond heeft. Dat hij toch is doorgebroken, heeft hij geheel aan zijn eigen doorzettingsvermogen te danken. De respondenten zijn dan ook bijzonder trots op wat hij als Marokkaanse-Nederlander heeft bereikt. Samenwerkingen met artiesten met een andere etnische achtergrond worden met kritische ogen bekeken omdat de jongeren allerminst zitten te wachten op acceptatie achteraf. Ze benutten de kans om de eigen groep tot ‘wij’ te maken en de anderen tot de ‘zij’-groep. Ali B is voor de allochtone jongeren ook de geschikte persoon om het gevoel van discriminatie dat zij ervaren aan de autochtone groep over te brengen. Voor de Marokkaans-Nederlandse respondenten staat Marokkaan-zijn in Nederland gelijk aan niet-Nederlands zijn. Omdat de nadruk in deze tijd op de verschillen tussen de twee etniciteiten ligt en deze groep uitgaat van opzettelijke uitsluiting, lijkt het vormen van een tussenidentiteit onmogelijk. Als de respondenten het over Ali B hebben, gaat het dan ook vaak over de manier waarop hij met de twee etniciteiten omgaat. De respondenten zien die tussenidentiteit nog steeds als een strijd waarbij de nadruk óf op de Nederlandse identiteit óf op de Marokkaanse identiteit ligt. De respondenten zijn ook nadrukkelijk op zoek naar details in clips en liedjes waaruit zijn Marokkaanse identiteit en zijn trots daarvoor blijkt. 54


De verklaring hiervoor is meervoudig. Zij gebruiken de informatie voor hun eigen identiteitsvorming, het feit dat een Marokkaan is doorgebroken en wordt geaccepteerd verhoogt hun hoop om ook in zo’n kansrijke positie te komen en zij zien voor Ali B een rol weggelegd om - in hun ogen - realistische, positieve informatie over de Marokkaanse identiteit te verspreiden onder autochtonen. De allochtone groep is bovendien op zoek naar informatie die hen weer helpt trots te zijn op hun Marokkaanse roots zodat zij hier beter mee om kunnen gaan. Als kenmerk van de Marokkaanse identiteit wordt ook in deze groep de islamitische religie genoemd. De respondenten zetten het gedrag van Ali B tegen islamitische maatstaven af, maar over het algemeen geldt ook hier dat de religie van Ali B een te verwaarlozen rol speelt. Ali B zorgt ervoor dat er een Marokkaanse persoonlijkheid is in de media waar de respondenten trots op kunnen zijn, die hun hoop op acceptatie vergroot en die realistische, positieve informatie over de Marokkaanse etniciteit wordt verspreid. Het verschil in gebruik en interpretatie van de teksten tussen de twee groepen respondenten wordt bij deelvraag drie uiteengezet. 3. In hoeverre is er sprake van verschil in gebruik en interpretatie van teksten op basis van etnische verschillen tussen de Marokkaanse jongeren en de Nederlanderse jongeren? De Marokkaans-Nederlandse respondenten hebben geen vertrouwen in de reguliere nieuwsmedia in Nederland met betrekking tot voor hen belangrijke onderwerpen als discriminatie en Palestina en wijken daarom uit naar alternatieve media zoals undergroundrap. De afzenders van die teksten hebben een niet-Nederlandse etniciteit, zijn grof in taalgebruik en nemen een zeer duidelijk standpunt in. Voor de respondenten vertellen zij het ‘ware’ verhaal. Deze media worden vooral gebruikt ter erkenning en bevestiging van hun eigen gevoelens. Ali B is in zijn teksten veel milder qua taalgebruik en gaat de confrontatie uit de weg, maar vervult daarmee ook een andere functie voor de Marokkaans-Nederlandse groep. Hij heeft de taak om hun verhaal bij het grote publiek te krijgen. Het feit dat hij commercieel is, wordt ook, onder andere om deze reden, geaccepteerd. 55


De functie die hij volgens de Marokkaans-Nederlandse groep te vervullen heeft en het feit dat hij een Marokkaanse achtergrond heeft, beïnvloedt de interpretatie. Er wordt actief naar details gezocht waaruit zijn Marokkaanse etniciteit blijkt en de nauwkeurigheid van het luisteren gaat verloren door de verwachting dat hij wat met de actualiteit in zijn teksten doet. Die verwachting beïnvloedt ook bij de autochtone groep de interpretatie van de nummers. Ook deze groep gebruikt (bijna) geen reguliere nieuwsmedia, maar undergroundrap zoals die door de Marokkaans-Nederlandse groep is onder deze groep niet populair. Ali B heeft daarom de macht om onderwerpen uit de actualiteit op hun agenda te zetten en ze er over na te laten denken. Dat gebeurt vooral bij het onderwerp discriminatie, een onderwerp waarbij ze niet uit eigen ervaring kunnen putten.Omdat Ali B volgens beide groepen respondenten een belangrijke maatschappelijke rol te vervullen heeft, speelt humor geen rol van belang. De uitzondering hierop is wanneer er sprake zijn van sterke vooroordelen. Dan kan humor weer wel de doorslaggevende factor zijn, zoals in dit onderzoek bij een autochtone jongen het geval was. De autochtone groep wordt via via geconfronteerd met de negatieve stereotypen die er van de Marokkaanse-Nederlanders bestaan, maar deze groep maakt wel deel uit van hun dagelijks leven. De informatie die zij uit de teksten van Ali B halen worden niet alleen gebruikt om personen in hun omgeving met een Marokkaanse achtergrond beter te begrijpen, maar het geeft deze groep ook vertrouwen dat het goed komt met de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. Zij zien Ali B als een goed voorbeeld voor de jongeren met een Marokkaanse achtergrond en verwachten dat dit goede voorbeeld doet volgen. Ook de Marokkaans-Nederlandse respondenten zien Ali B als voorbeeld. Hun toekomstverwachtingen zijn iets positiever omdat ze zien dat Ali B met doorzettingsvermogen ook kansen heeft gekregen. Daarnaast leren ze van hem hoe ze zich op een positieve manier kunnen bemoeien met de huidige situatie. Ze zien, na vele negatieve voorbeelden voorgeschoteld gekregen te hebben, dat discussiëren op een respectvolle manier voor de ander loont. Ze zien Ali B als iemand die bewust bezig is met het verkrijgen van respect voor de Marokkaanse gemeenschap en zien dat de manier waarop hij dat doet zijn vruchten afwerpt.

56


4. In hoeverre is Ali B in staat de cultuurproblemen te overbruggen? Ali B slaat letterlijk een brug tussen de twee groepen doordat hij als artiest met zijn nummers geliefd is bij zowel de autochtone als de allochtone groep. Die acceptatie en het inzien van de urgentie van zijn aanwezigheid, schept een band. Daarnaast erkennen beide groepen hem als betrouwbare nieuwsbron waardoor zijn boodschap dus beide groepen bereikt. Die boodschap betreft gedeeltelijk een etnische boodschap. Hij geeft de autochtone jongeren meer inzicht in de Marokkaanse etniciteit, het discriminatieprobleem en hij verschaft ze van informatie die zij kunnen gebruiken in de omgang met deze groep. Met zijn grappen weet hij ook sterke vooroordelen over de Marokkaanse gemeenschap af te zwakken. Ali B voorziet de allochtone jongeren van informatie die zij kunnen gebruiken bij het vinden van een tussenidentiteit. De autochtone groep krijgt bovendien meer vertrouwen in die komst van een tussenidentiteit door het succesvolle voorbeeld van Ali B. Echter, de strijd tussen de twee etniciteiten staat vooral bij de Marokkaans-Nederlandse groep nog hoog op de agenda en de interpretatie van het gedrag en de teksten van Ali B gebeurt nog vaak in het kader van die strijd. De autochtone groep is meer gericht op de succesvolle samenkomst van de twee etniciteiten. Dat Ali B door beide groepen als betrouwbaar en sympathiek wordt ervaren, vergroot zijn invloed, maar zijn status als knuffelmarokkaan heeft ook zijn nadelen. Het tast zijn geloofwaardigheid aan waar het teksten over bijvoorbeeld discriminatie betreft omdat men niet meer gelooft dat hij dit met zijn huidige status nog meemaakt. Dit vormt een smet op de informatieve functie die hij kan vervullen. Ali B slaat niet alleen een brug tussen de twee etniciteiten, hij weet de jongeren zich ook bewust te maken van het feit dat zij deel uitmaken van een groter geheel. Hij weet met zijn teksten maar ook door zijn betrokkenheid bij goede doelen, maatschappelijke issues hoog op de agenda van de respondenten te zetten. Hij vergroot daarmee de wereld van de respondenten en hun betrokkenheid bij de samenleving en de wereld waarvan zij deel uitmaken. Uit de antwoorden van de autochtone respondenten blijkt dat zij meer waarde hechten aan positieve ervaringen in hun dagelijks leven dan aan de negatieve verhalen die zij via de media, of via via, te horen krijgen. 57


De informatie die Ali B verspreidt versterkt het overheersende gevoel in deze groep dat het allemaal wel meevalt en dat het wel goed komt. Een respondent die in zijn dagelijks leven vaak negatieve ervaringen heeft gehad met Marokkaanse jongeren, hecht uiteindelijk veel waarde aan een positieve media-ervaring met Ali B. De invloed van Ali B bij het slaan van een brug tussen de twee etniciteiten blijkt beperkt wanneer de autochtone jongeren zelf al op basis van andere informatie een mening over een onderwerp betreffende de huidige situatie hebben gevormd. De macht van Ali B om een brugfunctie te vervullen hangt voor een groot deel dus samen met zijn geloofwaardigheid. Dat is van groot belang omdat hij als rapper in de schijnwerpers is komen te staan en het publiek bepaalde verwachtingen van een rapper heeft. 5. In hoeverre speelt het rebelse karakter van hiphop een rol in de interpretatie van de muziek van Ali B? Het beeld dat echte hiphop over serieuze onderwerpen moet gaan, is niet etnisch gerelateerd. De waardering voor hiphopnummers die over niet-serieuze zaken gaan is laag. Deze verwachting beïnvloedt de interpretatie van de teksten. Hoe meer men weet over de geschiedenis van de hiphop, hoe groter die invloed is. Er wordt daardoor bijvoorbeeld een diepere betekenis toegekend aan een nummer als ‘Ik ben je zat’ omdat de verwachting is dat Ali B als rapper iets met de actualiteit doet. De verwachting dat Ali B iets met de actualiteit doet is voor veel respondenten ook aanleiding om altijd naar de teksten van Ali B te luisteren. Andere rappers en artiesten waarbij die verwachting minder aanwezig is, worden niet altijd beluisterd. Een beat is ook belangrijk bij de waardering van een nummer. De interpretatie van de teksten van Ali B worden in dit geval niet alleen beïnvloedt door de verwachtingen die men van de muziekstroom heeft, maar ook door de verwachtingen die men van de artiest heeft. De verwachting dat Ali B als rapper iets met de actualiteit doet in zijn nummers wordt versterkt door de etnische achtergrond van Ali B en het feit dat hij zich als maatschappelijk betrokken heeft geprofileerd met bijvoorbeeld zijn werk voor goede doelen. Die twee factoren komen zijn geloofwaardigheid overigens ook ten goede, het is een vrijwaring om over maatschappelijke onderwerpen te rappen. De etniciteit van Ali B geldt daarbij ook als een beperking omdat veel van zijn nummers aan het onderwerp discriminatie 58


of aan de specifieke situatie van de Marokkaanse gemeenschap in Nederland worden opgehangen terwijl dat vaak niet terecht is. De respondenten verwachten van een rapper dat zijn teksten gaan over dingen die de rapper zelf heeft meegemaakt of hem echt bezighouden. Het is belangrijk dat de rapper geloofwaardig overkomt. De waardering voor een rapper en de invloed hij kan uitoefenen, hangt hiermee samen. Over het algemeen kan gesteld worden dat Ali B geloofwaardig wordt bevonden als hij rapt over discriminatie en andere maatschappelijke issues. Een beperking hierop is dat het niet meer aannemelijk is dat hij met zijn status nog gediscrimineerd wordt, maar over het algemeen wordt op basis van zijn etnische achtergrond wel geloofd dat dit hem ooit is overkomen. De rapkwaliteiten van Ali B spelen voor de respondenten een ondergeschikte rol omdat hij het als rapper over echt belangrijke zaken heeft en dat is waar rap voor bedoelt is. Over het algemeen kan geconcludeerd worden dat Ali B een behoorlijke invloed kan uitoefenen waar het onderwerpen betreft die gerelateerd zijn aan zijn etnische achtergrond, in dit geval discriminatie, of aan zijn imago als maatschappelijke betrokken persoon. De beantwoording van de deelvragen leidt tot de conclusie van de hoofdvraag. Deze zal in de volgende paragraaf behandeld worden. 5.2 Conclusies hoofdvraag De hoofdvraag geldt als startpunt van dit onderzoek en luidt; Hoe geven Marokkaanse en Nederlandse jongeren aan de hand van Ali B invulling aan de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap? Nederlandse en Marokkaanse jongeren zijn zich bewust van de negatieve beeldvorming van en het gebrek aan Marokkanen in de media. Wanneer de respondenten over Marokkanen uit de media praten, spreken zij over een bepaald stereotype, namelijk terrorist of crimineel. De etnische identiteit wordt daarnaast gelijkgesteld aan de religieuze identiteit, waarmee de theorie van Baumann (1999) bevestigd wordt. De scheve machtsverhoudingen tussen de Marokkaanse en autochtone groep worden, zoals Shohat & Stam (1994) en van Zoonen (1999) stellen, versterkt door de media. Jongeren geven aan zelf (bijna) nooit nieuws of 59


actualiteitenprogramma’s te kijken, maar zijn zeer goed op de hoogte zijn van de negatieve beeldvorming. De invloed van de media blijft niet beperkt tot de directe ontvangers. Uit de antwoorden van de Marokkaans-Nederlandse respondenten blijkt ook dat deze stereotypering invloedt heeft op hun zelfbeeld en identiteitsvorming, zoals Shohat & Stam (1994), De Bruin (2005) en Van Zoonen (1999) al aangaven. Marokkaanse jongeren gaan uit van een achtergestelde positie bij het interpreteren van dagelijkse gebeurtenissen wat hun gevoel van uitsluiting versterkt. De allochtone jongeren gaan er ook vanuit dat Ali B op zijn weg naar succes is tegengewerkt terwijl autochtone jongeren uitgaan van positieve discriminatie. De jongeren uit beide groepen beseffen zich wel dat Ali B de enige positieve uitzondering op alle negatieve stereotypering vormt. Bovendien kan zijn etniciteit over het algemeen los worden gezien van zijn religie, de islam, die momenteel erg ter discussie staat en volgens het either / or model (Watson, 1977) in de Westerse media wordt geëtaleerd. Het bestrijden van de negatieve beeldvorming gebeurt in dit onderzoek vooral door het overdragen van kennis, een belangrijk wapen zoals Saharso (1992) al stelde. De etnische achtergrond van de ontvanger van de boodschap bepaalt hoe de kennis wordt ingezet. Autochtone jongeren gebruiken de kennis om hun Marokkaanse klasgenoten / vrienden beter te begrijpen en op de hoogte te raken van maatschappelijke misstanden als discriminatie, honger en oorlog. De kennis, zowel inhoudelijk als op taalgebied, brengt hen nader tot de Marokkaanse groep jongeren. De kennis die leden uit de autochtone groep uit de muziek van Ali B halen, hangt ook samen met de luistermotieven. Zogeheten white trash, zoals Wermuth (2002) in haar onderzoek definieerde, is vooral op zoek naar informatie die de directe band met hun Marokkaanse leeftijdsgenoten kan vertsterken, de pinko’s hebben meer oog voor het grotere maatschappelijke geheel. De Marokkaans-Nederlandse jongeren doen kennis op over de eigen, nieuwe, dubbele identiteit. Zij zijn daar ook actief naar op zoek. Daarnaast leren ze van Ali B hoe ze op een constructieve manier deel kunnen nemen aan het maatschappelijke debat. Het feit dat hij rapper is hangt daarmee samen omdat in de hiphopcultuur dissen een veelvoorkomend fenomeen is en Ali B zich daar bewust afzijdig van houdt. De les die hieruit getrokken wordt, voeren deze jongeren door naar hun dagelijks leven. De conclusies van De Bruin (2005) dat media, en muziek in het bijzonder, een centrale rol spelen in de identiteitsconstructie en de betekenisgeving aan de wereld om hen heen, worden in dit onderzoek bevestigd. 60


De rol die de jongeren Ali B toebedelen is een serieuze rol. Juist omdat er een gebrek is aan andere positieve voorbeelden in de media, is alle hoop van beide partijen op Ali B gevestigd. Hoewel Ali B zich ook met humor probeert te profileren en dit volgens Buikema (ea, 1995) een ander belangrijk wapen tegen stereotypering is, beperkt de serieuze rol die de jongeren hem toebedelen om zich hier ook daadwerkelijk mee in de kijker te stellen. Bij het doorbreken van sterke vooroordelen is humor echter wel weer belangrijk. Kennis overgebracht door media blijken niet altijd een doorslaggevende rol te kunnen spelen. Als iemand al een mening heeft gebaseerd op eigen ervaringen dan telt dit vaak zwaarder dan kennis uit de hand van derden. Die wordt dan gebruikt om de al bestaande mening te bevestigen (Ginjaar-Maas, 1996). Ook de geloofwaardigheid van de afzender, zeker wanneer dit een rapper is zoals Wermuth (2002) al stelt, is van belang bij de invloed die iemand kan uitoefenen op de ontvangers. De etnische achtergrond van Ali B maakt dat hij als geloofwaardig wordt bestempeld wanneer hij over discriminatie of maatschappelijke misstanden rapt. Echter, zijn status als ‘knuffelmarokkaan; werkt in dit geval tegen hem. Zijn positie als ‘knuffelmarokkaan’ heeft ook positieve gevolgen. Het feit dat hij door de autochtone groep wordt geaccepteerd maakt dat hij letterlijk een brug slaat tussen deze twee groepen. Bovendien maakt hij het volwaardig multicultureel burgerschap bereikbaar voor de Marokkaanse jongeren (Van Zoonen, 1999). De jongeren hebben meer hoop op gelijke kansen wat de vorming van een nieuwe, dubbele etnische identiteit vergemakkelijkt. De positie van Ali B geeft de Marokkaans-Nederlandse jongeren ook extra reden om trots op hun eigen gemeenschap te zijn, wat tot een vorm van contradiscriminatie leidt. Je zou kunnen stellen dat er in het geval van Ali B sprake is van ‘burden of representation’, een fenomeen waar Shohat en Stam (1994) voor waarschuwden. Het is inderdaad waar dat Ali B door beide groepen in de rol van spreekbuis wordt geduwd, maar de positieve consequenties hiervan zijn groter dan de negatieve. Ali B heeft een positieve invloed op de identiteitsvorming van en de beeldvorming over de Marokkaans-Nederlandse groep en maakt het volwaardig multicultureel burgerschap bereikbaar voor de Marokkaanse jongeren. Zowel de autochtone als de allochtone groep zien hem graag als voorbeeld. De allochtone jongeren zien hem bovendien als de geschikte persoon om hun verhaal aan een groot publiek kenbaar te maken. Het feit dat hij commercieel is gegaan, iets wat volgens Wermuth (2002) eigenlijk niet samengaat met hiphop, wordt ook om die reden geaccepteerd. 61


Hoewel de autochtone jongeren wel aangeven Ali B geen typische Marokkaan te vinden, is er geen sprake van teleurstelling wanneer zij in de realiteit met Marokkaanse jongeren te maken krijgen, maar juist sprake van hoop dat het goed komt met de Marokkaanse groep in Nederland. Een goed voorbeeld doet in dit geval wel volgen, wat de verwachting van Scheffer tegenspreekt (1999). De invloed van Ali B is betrekkelijk groot omdat hij zich uit via een toegankelijke culturele bron; populaire muziek. Populaire muziek heeft in het leven van deze jongeren de rol van nieuws- en actualiteitenprogramma’s overgenomen (Wermuth, 2002), waarmee dit onderzoek zich in de discipline cultural studies schaart. Hiphop is populair bij beide groepen jongeren, maar het soort hiphop dat vooral wordt beluisterd is etnisch afhankelijk. Allochtone jongeren wijken voor etnische informatie uit naar undergroundrap, waarin de nadruk ligt op de nietNederlandse etniciteit, en stellen geen vertrouwen in mainstream media. Autochtone jongeren beluisteren juist vooral mainstream hiphop, een bevestiging van de stelling dat hiphop door de popularisering een bredere groep ontvangers bereikt (Wermuth, 2002). Dit gescheiden mediagebruik heeft als gevolg dat autochtone en allochtone jongeren verschillende informatie tot hun beschikking hebben over bijvoorbeeld de problemen die rondom de Marokkaanse gemeenschap in Nederland spelen. Ali B doorbreekt deze cyclus. Hij is in beide groepen populair en wordt bovendien door zowel de allochtone als de autochtone jongeren als betrouwbare, etnische nieuwsbron gezien. De populariteit van hiphop hangt, zoals Wermuth (2002) al stelde, samen met de multiculturele samenleving in het algemeen en de misstanden in deze samenleving in het bijzonder. Dit leidt tot een actieve houding van beide groepen respondenten en beïnvloedt de nauwkeurigheid van het luisteren. Voor de ontvangers is de etnische achtergrond van Ali B een verklaring voor zijn onderwerpkeuze, het is een vrijbrief om over discriminatie en maatschappelijke misstanden te rappen. Deze verwachting hangt samen met de kennis die zij over het medium hiphop hebben, oorspronkelijk ontstaan als spreekbuis voor de onderdrukten (Ter Bogt, 1997). Hoe meer een respondent hier over weet, hoe groter de verwachting is dat Ali B in zijn teksten iets met de actualiteit doet en hoe actiever de houding van de luisteraar. Deze actieve opstelling verzorgt ruis op de lijn tussen de boodschapper en de ontvanger en maakt dat de interpretatie van de boodschap sterk samenhangt met de culturele bagage van de ontvanger, zoals Hall bij het opstellen van zijn communicatiemodel al stelde (Van Zoonen, 1999). 62


De verwachting dat Ali iets met de actualiteit doet, maakt dat de jongeren echt naar de teksten van Ali B luisteren en dat zorgt ervoor dat de agenda setting theorie (McQuail, 1994) van toepassing is. Bij autochtone jongeren betreft dat vooral het onderwerp discriminatie, omdat zij niet uit eigen ervaring kunnen putten. In het algemeen geldt dat Ali B de betrokkenheid van jongeren bij maatschappelijke misstanden weet te vergroten. Je zou kunnen stellen dat hij een nieuw multicultureel burgerschap schept, een betrokkenheid van jongeren bij de multiculturele samenleving. De belangrijke rol die de etniciteit van Ali B speelt bij de acceptatie van hem als artiest en bij de interpretatie van zijn boodschappen, heeft als gevolg dat hij in bepaalde etnische frames wordt geplaatst. Het framedenken dat Joost de Bruin (2005) in zijn onderzoek tegenkwam, komt ook in dit onderzoek naar voren. Als er over het gedrag of de teksten van Ali Bgesproken wordt, zetten zij dit of tegen de Nederlandse etniciteit of de Marokkaanse etniciteit af of staat de strijd tussen deze twee etniciteiten centraal. Welk frame wordt gebruikt, is etnisch afhankelijk. Autochtone jongeren leggen de nadruk op de succesvolle samensmelting van de Nederlandse en de Marokkaanse etniciteit, bij de Marokkaans-Nederlandse groep staat de strijd tussen deze twee etniciteiten nog centraal. Beide groepen gaan er echter vanuit dat een nieuwe Marokkaans-Nederlandse identiteit een mogelijkheid is, een bevestiging van de procesuele definitie van etniciteit (Bauman, 1999) en een tegenspraak van de verwachting van Scheffer (1999), de allochtone jongeren zijn alleen iets meer zoekende (Leeman, 1994). Dit is te verklaren door de negatieve discussie in de media waarin de nadruk volgens het either / or model van Watson (1977) op de tegenstellingen tussen de twee etniciteiten ligt en waardoor de Marokkaanse groep wordt uitgesloten van multicultureel burgerschap. De jongeren zijn zich daar van bewust wat de definiëring van een nieuwe identiteit, waarin beide etniciteiten zijn verenigd, problematisch maakt. Dit stelde ook Woodward (1997) al in haar onderzoek. Marokkaans zijn betekent voor deze jongeren vooral Niet-Nederlands zijn. Dit maakt de waarde van de etnische informatie die Ali B beschikbaar maakt extra waardevol. 5.3 Discussie Voor dit onderzoek zijn tien diepte-interviews afgenomen. Bovendien zat er een tijdsbeperking aan de interviews. Het onderzoek is dus niet representatief, maar geeft een indicatie van de meningen en gedachten die betreffende dit onderwerp onder de jongeren van

63


deze etnische achtergronden leven. Voor een representatief beeld is uitgebreider vervolgonderzoek gewenst. De jongeren die zijn geïnterviewd volgen allen een vmbo-opleiding. Een groot deel van de jongeren had moeite met het vormen en onderbouwen van hun mening. Dit vormde een beperking voor de resultaten. De interviews zijn op twee scholen in Almere gehouden. De beperking van het onderzoeksgebied kan van invloed zijn geweest op de resultaten. Ali B staat vaak ter discussie in de media omdat hij zich te populair zou opstellen en niet genoeg zou doen voor zijn Marokkaanse achterban. Hij zou daardoor vooral bij deze groep in de gratie zijn geraakt. Tijdens mijn zoektocht naar respondenten heb ik op verschillende websites oproepen geplaatst. Daar kwamen relatief veel negatieve reacties op terug van voornamelijk jongeren met een Marokkaanse afkomst. Jongeren uit Almere lijken iets positiever over hem te zijn omdat hij ook uit Almere komt. Het is daarom interessant om bij eventueel vervolgonderzoek ook jongeren uit andere steden dan Almere te betrekken. Uit het onderzoek is gebleken dat jongeren moeilijk meer te bereiken zijn via traditionele nieuwsmedia. Een onderzoek naar de manier waarop jongeren van nu met media omgaan zou interessant zijn. In dit onderzoek stond de brugfunctie van muziek centraal. Opvallend is dat veel van de respondenten aangeven elkaar op het voetbalveld te treffen. Wie zich op het voetbalveld bewijst, weet respect van de ander te winnen, ongeacht de etnische achtergrond. De respondenten konden echter geen bekende Marokkaanse voetballers noemen. De KNVB lanceerde onlangs het idee om Marokkaanse voetballers als Affelay en Aisatti (beiden PSV) nadrukkelijker als rolmodel in de media neer te zetten. Het zou interessant zijn om de vraagstelling uit dit onderzoek toe te passen op deze jonge, succesvolle voetballers van Marokkaanse afkomst. Uit dit onderzoek kwamen nog een aantal andere zaken naar voren die zich voor vervolgonderzoek lenen. Autochtone respondenten spreken over een ‘typische’ Marokkaan, maar kunnen dit niet met voorbeelden ondersteunen. Het zou interessant zijn om deze vraagstelling in een vervolgonderzoek centraal te stellen. Interessant is ook dat in deze groep jongeren onderling niet over de huidige situatie wordt gesproken. De vraag is of de discussie 64


juist niet meer gestimuleerd zou moeten worden. Een ander onderwerp dat zich voor vervolgonderzoek leent is de rol die de opvoeding speelt in de manier waarop de jongeren met de media en de negatieve beeldvorming omgaan. Ook zou specifiek gekeken kunnen worden naar de rol die humor speelt in de carrière van Ali B of zou de berichtgeving over Ali B die niet gerelateerd is aan zijn muzikale carrière centraal kunnen worden gesteld. De rol die undergroundrap vormt in de identiteitsvorming van allochtone jongeren en hun jacht op volwaardig multicultureel burgerschap is ook een interessant item voor eventueel vervolgonderzoek. Ali B bracht eind 2006 een nieuw album uit genaamd ‘Petje Af’. Hierop staat een nummer waarin hij het Bush-beleid hard aanvalt. De publiciteit rondom dit album valt tegen in vergelijking met de aandacht die hij rondom zijn eerste album wist te vergaren. Het zou interessant zijn om een onderzoek uit te voeren met een vergelijkbare vraagstelling als in dit onderzoek, maar het nieuwe album hierin mee te nemen.

65


Literatuurlijst Baumann, G. (1999). The Multicultural Riddle – Rethinking national, ethnic and religious identities. London: Routledge. Bogt, T. Ter. (1997). One Two Three Four...Popmuziek, jeugdcultuur en stijl. Utrecht: Lemma BV. Bruin, J. de (2005). Multicultureel drama? Populair Nederlands televisiedrama, jeugd en etniciteit. Amsterdam: Cramwinckel. Buikema, R., Meijer, M. & Smelik, A. (1995). Postmoderne cultuur en representatie. In R. Adolfsson & T. Krijnen (red.) (2002). Beeldvorming in reclame en populaire cultuur. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Çaha , Ö. (2004). The role of the media in the revival of Alevi identity in Turkey. In: Social identities: journal for the study of race, nation and culture. Vol. 10 (3) pp. 325 -338 Converse, J. M. & Schuman, H. (1974). Conversations at Random: Survey Research as Interviewers See It. New York: John Wiley & Sons Inc.. Coward, R. & Ellis, J. (1977). Language and Materialism: Developments in Semiology and the Theory of the Subject. Boston, London & Henley: Routledge & Kegan Paul. Gillespie, M. (1995). Ethnicity and cultural change. London: Routledge. Ginjaar-Maas, N. (1996). Bestrijding van vooroordeel, discriminatie en racisme / Tijdelijke Wetenschappelijke Commissie Minderhedenbeleid. Tijdelijk Wetenschappelijke Commissie Minderhedenbeleid Amsterdam: IMES Hall, S. (1990). Cultural identity and Diaspora. In: J. Rutherford, Editor, Identity: community, culture, difference (pp. 222 – 237). London: Lawrence and Wishart.

66


Jhally, S. & Lewis, J. (1992). Enlightened Racism, The Cosby Show Audiences, and the Myth of the American Dream. Boulder: Westview Press. Kloet, J. de & Donk, J van. (2004). Voorbij het drama – Nederlandse documentairemakers en multiculturaliteit. In: Tijdschrift voor Communicatiewetenschap.vol. 32 (3,) pp. 271 - 291 Leeman, Y. (1994). Samen jong: Nederlandse jongeren en lessen over inter-etnisch samenleven en discriminatie. Utrecht: Van Arkel. Leurdijk, A. (1999). Televisiejournalistiek over de multiculturele samenleving. Amsterdam: Het Spinhuis. Liebes, T. & Katz, E.. (1993). The Export of Meaning Cross-Cultural Readings of Dallas. Oxford University Press Inc.. McQuail, D. (1994). Mass Communication Theory. London: Sage. Saharso, S. (1992). Jan en alleman. Etnische jeugd over etnische identiteit, discriminatie en vriendschap. Utrecht: Van Arkel. Shohat, E. & Stam, R. (1994). Unthinking eurocentrism; multiculturalism and the media. London & New York: Routledge. Valkenburg, P. (2002). Beeldschermkinderen: theorieën over kind en media. Amsterdam: Boom. Watson, J. (1977). Between two cultures: migrants and minorities in Britain. Oxford: Blackwell. Wermuth, M. (2002). No sell out: de popularisering van een subcultuur. Amsterdam: Aksant. Wester, F. (1991). Strategieën voor kwalitatief onderzoek. Muiderberg: Coutinho.

67


Woodward, K. (1997).Concepts of identity and differences. In: K. Woodward (red.), Identity and difference. London: Sage Publications. Zoonen, L. van (1999). Media, cultuur & burgerschap. Amsterdam: Het Spinhuis. Homepage Ali B. (www-document). URL: www.alib.nl. Gedownload: 08-06-2006

68


Bijlage 1 Songteksten

69


Songtekst: ‘Waar Gaat Dit Heen’ / Ali B Waar gaat dit heen Waar gaat dit toch nou naar toe Iedereen doet gemeen en dat maakt me nou zo moe en ik wil het stoppen maar ik zou niet weten hoe Zeg mij waar gaat dit heen Waar gaat dit heen Wat dit heen gaat en wat dit naar toe leidt is niets minder dan een heleboel schijt Nog voor dat ik eindig met een heleboel strijd Leef ik bewust waardoor ik cool blijf en me gevoel schrijf ik op een stukje papier De meeste mensen geven geen fuck om een dier nog minder om natuur feesten en spacen maar eten voor een Afrikaans kind is te duur Shit ‘t is niet eerlijk en dat vind ik zo zuur maar wat kan ik meer doen dan mezelf druk maken Langzaam toekijken hoe de wereld stuk gaat mijn hart doet pijn mijn hart doet pijn Ik vraag me af waarom het leven zo hard moet zijn alsof het allemaal al niet slecht genoeg gaat Als de storm toe slaat en de mens steeds poep praat vraag ik mezelf af waar die shit naartoe gaat.

70


Waar gaat dit heen Waar gaat dit toch nou naar toe Iedereen doet gemeen en dat maakt me nou zo moe En ik wil het stoppen maar ik zou niet weten hoe Zeg mij waar gaat dit heen Waar gaat dit heen Zinloos geweld, agressie in het verkeer Je ziet het nu des te meer De mensen geïrriteerd gaan raken om zaken die nergens om gaan Ik weet niet hoe het met jou is, maar ik erger me dran En dat is dat, wat, ik ben het zat De mensheid wordt gek terwijl ik zit op mn gat Maar dit kan niet meer, ik sta op en demonstreer protesteer tegen degene die probeert onrust te zaaien waaronder de media die mijn woorden verdraaien omwille van sensatie, iedereen gelijk, fuck discriminatie De wereld bevindt zich nu in een kutsituatie Landen vergieten steeds meer bloed voor olie Junks zijn op zoek naar een stukje folie Bij de eerste hulp moet je in de rij gaan staan Voetbalgeweld er komt geen einde aan Waar gaat dit heen Waar gaat dit toch nou naar toe Iedereen doet gemeen en dat maakt me nou zo moe En ik wil het stoppen maar ik zou niet weten hoe zeg mij waar gaat dit heen Waar gaat dit heen

71


Wereldleiders verklaren oorlogen terwijl ze schijnheilig hun volk voorlogen Die hadden weer is niets in de gaten maar niet allemaal want sommige proberen der iets van te maken in plaats van te haten Kijk naar Irak en de Verenigde Staten De taal die ze praten Is maar één taal het is de taal van soldaten bewapend met tanks Mitrailleurs en granaten wie gaat ze stoppen de pschycopaten als ze bommen droppen hebben ze niks te maken met moeders en kinderen opa’s en oma’s ook broeders verslinden ze en of ze het minderen vergeet het maar. Ze zetten nog liever een pakkie leger klaar de meeste mensen hier willen vrede maarhelaas hebben we het niet voor het zeggen Waar gaat dit heen? Waar gaat dit toch nou naar toe Iedereen doet gemeen en dat maakt me nou zo moe En ik wil het stoppen maar ik zou niet weten hoe zeg mij waar gaat dit heen Waar gaat dit heen (2x) Songtekst: ‘Leven Van De Straat’ / Ali B Het leven dat we leven is het leven van de straat Macht en geld is waar het leven over gaat Wie geeft je liefde en wie geeft je haat Wie wordt je vijand en wie wordt je maat (2x)

72


Couplet 1: Het gaat om je geld/ yo ik sta soms versteld/ dat de mens zo intens kan jagen op je do/ Zich gedragen als een ho/ die op zoek is naar een klant/met een dikke pak geld en een mager verstand/ vecht voor je recht anders sta je aan de kant/ vecht voor je recht vriend waar je ook belandt/je staat sterk/op je werk/ook op straat wordt gemerkt/ dat niemand moet fokken want de bom staat op scherp/ BOEM BOEM /Begin te knallen op die ballen/ Toon geen genade laat die motherfuckers vallen/ Ze willen me bedreigen?/ Nou dit is wat ze krijgen/de harde aanpak want ik laat die flikkers zwijgen/ Zwijgen voor het leven als je mond wordt gesnoerd/ en je lelijke rotkop in de stront wordt gepoerd/ Hardcore dat is waar we voor staan/ het zijn de wetten van de straat ik ben een Thugmarokkaan! Het leven dat we leven is het leven van de straat Macht en geld is waar het leven over gaat Wie geeft je liefde en wie geeft je haat Wie wordt je vijand en wie wordt je maat (2x) Wie zijn m’n vrienden en wie zijn de slangen/ Hoe kan ik ze herkennen als ze mij willen vangen/ in hun val/ ik val/ steeds dieper in een dal/ maar ik kom eruit want mij krijgen ze niet klein/ Spring voor een trein als je mij niet meer wilt zien/ want nu ik ben gekomen zal ik blijven in de scene/ rij over je heen zwaar als een bulldozer/ Ali B te commercieel ik weet niet wat je lult gozer/ Tuurlijk maak ik geld ik ben blij met elke cent/ maar als underground mokro zal ik blijven wie ik ben/ Veel wijven die ik ken/ vonden mij een crimineel/ nu staan ze in de rij geloof mij het zijn er veel/ maar ik ben niet dom/ dus draai je heel gauw om en maak rechtsomkeer/ want als ik slecht presteer/ ben ik niet interessant/ voor jullie m’n hand/ met een dikke middelvinger jullie vallen door de mand! Het leven dat we leven is het leven van de straat Macht en geld is waar het leven over gaat Wie geeft je liefde en wie geeft je haat Wie wordt je vijand en wie wordt je maat (2x) 73


Negers en Turkoes/ tata’s en mokro’s/ yugo’s en anti’s ze klappen die jonko’s/ Drinken die whiskey/ maar ik ik blijf nuchter/ regel mijn business en bounce met je zuster/ Beruchter dan velen/ hoe stoer gaan ze praten/ Het zijn criminelen/ geen moer mee te maken/ mijn broer regelt zaken/ met zwaardere gasten/ Altijd voorbereid ik ben klaar voor die gasten/ Van mij mag je komen je geeft me die haat/ maar ik stuur je terug met het zweet in je naad/ Boek nog steeds resultaat/ ook al kom ik te roff/ wees niet dom doe niet tof/ of verdwijn net als stof/ in de wind/ wat je vindt/ interesseert mij geen reet/ opgegroeid in de straat het is maar dat je het weet/ Ik kom als een komeet/ die de aarde laat beven/ sukkels maak je klaar want dit is het straatleven! Songtekst: Geweigerd.NL / Ali B Even lekker stappen had voor hem geen zin Dat was de reden waarom hij ook altijd buiten hing Lekker chillen met zijn matties Hij deed zijn ding Ging niet naar een discotheek want hij kwam er niet in 2x Check it ik beschrijf nu mijn leven in zinnen Ik heb twee auto’s en wel zeven vriendinnen Ik loop zelfs liedjes over vrede te zingen Maar waarom kom ik toch die discotheken niet binnen Dan zie je die portieren met die kogelvrije vesten En hun serieuze blikken nee je hoeft ze niet te testen Ik ben een goeie jongen wil voor iedereen het beste Maar toch ben ik de dupe omdat andere het verpesten Ik vraag me zelf af of ik eruit zie als een slechte Ben gekomen om te dansen niet gekomen om te vechten Maar toch word ik geweigerd ook al is het onrechtvaardig Durf te wedden als ze me konden dan vonden ze me aardig

74


Even lekker stappen had voor hem geen zin Dat was de reden waarom hij ook altijd buiten hing Lekker chillen met zijn matties Hij deed zijn ding Ging niet naar een discotheek want hij kwam er niet in 2x Ik meen het serieus dit is geen poep wat ik praat Ik streef naar succes en ik boek resultaat Maar dat maakt niet uit want hoe goed het ook gaat Ik zal altijd blijven hangen op de hoek van de straat Ik meen het serieus ook al ben ik ambitieus Zoals ik het bekijk rest me geen andere keus Dan te stoppen en te laten niet meer praten met die reus Want uiteindelijk gooit ie toch die deur dicht voor me neus Dan ben ik weer geskot, dat vind ik zo verrot Het maakt me agressief het liefst vlieg ik naar z’n strot Maar dat doe ik niet, oh nee ik ben nog wel wat slimmer Zie als ik dat probeer dan word ik in elkaar getimmerd Even lekker stappen had voor hem geen zin Dat was de reden waarom hij ook altijd buiten hing Lekker chillen met zijn matties Hij deed zijn ding Ging niet naar een discotheek want hij kwam er niet in 2x Als je niet weet hoe het voelt om geweigerd te worden, Probeer dan door middel van deze rap wat wijzer te worden Ik kan met duizenden woorden klagen over het beleid Maar als er niemand luistert is het zonde van me tijd En kan ik beter gaan chillen ergens in een portiek Yo we maken het gezellig ook al is der geen muziek 75


Geen vrouwelijk publiek, krijgen overal kritiek Van omwonende mensen de politie en politiek Niemand die ons helpt, zoek het zelf maar uit Dat is de boodschap die luidt punt over en uit En nou bedankt, jullie hebben weer m’n avond verneukt En dan maar zeggen dat die jeugd van vandaag niet deugd Even lekker stappen had voor hem geen zin Dat was de reden waarom hij ook altijd buiten hing Lekker chillen met zijn matties Hij deed zijn ding Ging niet naar een discotheek want hij kwam er niet in 2x Songtekst: ‘Ik Ben Je Zat’ / Ali B ft Brace Refrein x2: Ik ben je zat geloof mij nou ik heb het echt gehad Het leven is geen spel nee het leven is geen Wedden Dat! Ik geef het toe vuile bitch je hebt me echt genakt Nu heb je spijt maar je hoeft niet meer te bellen schat! Couplet 1: Sorry lieve schat maar ik moet je nu verlaten Ik vind het best wel jammer ik kon altijd met je praten We waren met zijn twee zo verenigd als de staten Maar achterom mijn rug zat je te flirten met mijn maten Ik had alles in de gaten maar ik maakte me niet druk Mensen hadden me gewaarschuwd maar ik gaf geen ene fuck Want ik wist het zeker nee ik dacht niet aan misschien Ik heb me eigen ogen ik heb alles toch gezien Ik ben niet blind al ben ik verliefd dus pak je spullen want je maakt je zelf depressief wanneer ik het uitmaak is het voor definitief

76


Refrein x2: Ik ben je zat geloof mij nou ik heb het echt gehad Het leven is geen spel nee het leven is geen Wedden Dat! Ik geef het toe vuile bitch je hebt me echt genakt Nu heb je spijt maar je hoeft niet meer te bellen schat! Couplet 2: De eerste keer dat ik je zag was je een hele losse meid Het maakte mij niet uit ik had een hele toffe tijd Ik wou het daar bij laten maar je had me toch verleid Onze relatie was een feit en achteraf toen had ik spijt Want ik ging met de verkeerde Zoals jij je presenteerde leek het alsof je de ware was en niemand protesteerde over dat er wat mankeerde en ik het eigenlijk moest laten maar ja achteraf is altijd makkelijker praten dan gedaan het is gedaan want ik kreeg het voor mijn kiezen je zag het als een spelletje en ik moest hem verliezen ja ik kon ook niet weten dat ik ging met een actrice want je speelde een schone meid maar je was gewoon een vieze. Refrein x2: Ik ben je zat geloof mij nou ik heb het echt gehad Het leven is geen spel nee het leven is geen Wedden Dat! Ik geef het toe vuile bitch je hebt me echt genakt Nu heb je spijt maar je hoeft niet meer te bellen schat! Couplet 3: Je begon meteen te zeiken als ik even naar je vroeg Gaf je alles wat je wou maar je vond het niet genoeg Ik had mijn vrouwtje liever thuis maar jij wou chillen in de kroeg En was net een domme sletje zoals jij je daar gedroeg 77


Je zoop je zelf klem begon te strippen op de bar Mensen vonden het bizar je bent een beetje in de war Als je denkt dat dit kan terwijl ik op je zit te wachten Een ding moet je weten ik ben er bij met m’n gedachte Nu wijs ik je de deur heb genoeg van je gezeur Denk maar niet dat ik nog treur over wat er is gebeurd Check het fikkie is gestookt en nu zal je hem moeten blussen Maar ik neem je niet terug ook al zou je mijn voeten kussen. Refrein x3: Ik ben je zat geloof mij nou ik heb het echt gehad Het leven is geen spel nee het leven is geen Wedden Dat! Ik geef het toe vuile bitch je hebt me echt genakt Nu heb je spijt maar je hoeft niet meer te bellen schat! Songtekst: ‘Wat Zou Je Doen’ / Marco Borsato ft Ali B Marco: Als er nooit meer een morgen zou zijn En de zon viel in slaap met de maan Heb je enig idee wat het met je zou doen Als je nog maar een dag zou bestaan Ali B: Voor sommige kinderen zal er nooit meer een morgen zijn, Hoe zou je ‘t vinden als je dagen vol zorgen zijn Je bent zo jong en klein, het doet enorm pijn Het hartje van een kind is zo breekbaar als porselein Neem nou de tijd om dit even te horen Want als wij niets doen dan is hun leven verloren Iedereen heeft het recht op een eerlijke leven En ze kunnen nog zo veel op deze wereld beleven Kom we geven ze een kans en bieden ze hulp Hou je koppie omhoog en kruip niet in je schulp 78


Steek de handen in mekaar want dan staan we sterk Nee we kijken niet toe we gaan aan het werk Wat zou ik doen als ik woonde in Baghdad Zou ik zeiken naar degeen die de macht had. En ja hoe erg zou het zijn op de Balkan De meeste mensen die snappen er geen bal van Kongo, Kosovo en Pakistan, Sierra Leone, Sudan en Afghanistan Irretrea en natuurlijk Georgie Het is oorlog van hier tot aan Bosnië Marco: Zou je hart zich weer vullen met vuur Van de eeuwige schaamte bevrijdt Keek je niet meer benauwd naar de klok aan de muur Kwam je los uit de greep van de tijd We verbannen de dromen naar morgen en later Maar doet het je stiekem geen pijn Dat je dan pas zou doen wat je altijd al wou Als er nooit meer een morgen zou zijn Ali B: Je schrikt jezelf rot als je ziet wat gebeurt Een kleine kind van 8 jaar loopt met een mitrailleur Dit is niet correct het hoort te spelen met speelgoed Of voetballen misschien zijn ze wel heel goed Hoeveel moet zo een kind nog lijden Iedereen wil toch wel zo een kind bevrijden In tijden van de druk deze horen niet te stressen De meisjes doen hun best en het worden leraressen Rappers of zangeressen ik hoop dat het lukt Nou geef me twee vingers hou ze hoog in de lucht 79


Van links naar rechts hou ze hoog in de lucht Want een glimlach van een kind is het grootste geluk Wat zou ik doen als ik woonde in Baghdad Zou ik zeiken naar degeen die de macht had. En ja hoe erg zou het zijn op de Balkan De meeste mensen die snappen er geen bal van Kongo, Kosovo en Pakistan, Sierra Leone, Sudan en Afghanistan Irretrea en natuurlijk Georgie Het is oorlog van hier tot aan Bosnië Marco: Wat zou je doen Als er nooit meer een morgen zou zijn Ali B: Wat zou je doen dan Marco: Wat zou je doen Als er nooit meer een morgen zou zijn Ali B: Twee vingers in de lucht Kom op kom op Marco: Wat zou je doen Als er nooit meer een morgen zou zijn Ali B: War Child 2x Marco: 80


Wat zou je doen Als er nooit meer een morgen zou zijn Wat zou je doen War Child !

81

Ali B is het zat. Een onderzoek naar de relatie tussen hiphop en de begrippen etniciteit en multicultureel burgerschap

Recommend Documents