Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Luchtdichtheid van gebouwen Ontwerp en meting
Filip Dobbels, Ir. Arch. WTCB Afdeling Energie & Gebouw
1
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
•
Inleiding : – – –
Wat is luchtdichtheid ? Belang van een luchtdicht gebouw Kwantificering en reglementaire context
•
Ontwerp: voornaamste stappen voor het bekomen van een optimale luchtdichtheid
•
Meting van de luchtdichtheid
•
Besluiten
2
1
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Wat is luchtdichtheid ? • Ze definieert de mate waarin de schil van een gebouw luchtstromingen beperkt van buiten naar binnen en omgekeerd • Ze wordt niet berekend • Ze wordt gemeten : lekdebiet bij een drukverschil van 50Pa
3
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Nieuw?
2
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Luchtscherm ≠ Windscherm • Luchtscherm Het luchtscherm belet de buitenlucht om het gebouw binnen te dringen en verhindert de binnenlucht om uit het gebouw te ontsnappen. Het luchtscherm wordt geplaatst aan de warme kant van de isolatie. Een dampscherm is (in principe) ook luchtdicht. • Windscherm Het windscherm wordt geplaatst aan de buitenkant, dus de koude kant van de isolatie. Op deze manier wordt vermeden dat de wind luchtstromingen veroorzaakt doorheen of achter de isolatie. Het onderdak is een goed voorbeeld: deze doet dienst als regenscherm en als windscherm.
5
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Concreet... • Soorten luchtschermen: – – – – –
De binnenbepleistering Het dampscherm Het schrijnwerk In-situ gegoten beton ...
• Mogelijke luchtlekken: • • • • • • • •
Brievenbussen, rolluiken, garagepoorten, ... Dampkappen, kachels, inbouwhaarden,... Deurdorpels, ventilatieroosters, ... Slechte aansluiting van het dampscherm, barsten in het plafond, ... Onzorgvuldig uitgevoerde leidingen, stekkerdozen, ... Schrijnwerk, ... Muurvoeten, ... ... 6
3
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Concreet... • Opsporen van lekken met rookgeneratoren
8
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Concreet... • Infrarood afbeelding
9
4
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Concreet...
10
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Het belang van een luchtdicht gebouw 1. Energieverbruik verminderen 2. Het risico op interne condensatie vermijden, i.h.b. bij lichte buitenwanden
3. Het niveau van het thermisch comfort sterk verbeteren 11
5
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Waarom luchtdicht bouwen?
thermische isolatie van het gebouw (bonus in EPR, eis bij PH) vermijden van vochtproblemen (inwendige condensatie) het effectief functioneren van het ventilatiesysteem luchtkwaliteit in het gebouw (radon, stof, geuren, …) vermijden van tochtproblemen (lucht)geluidisolatie brandveiligheid
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
3 onlosmakelijke basisprincipes De luchtdichtheid van de bouwschil maakt deel uit van een globale strategie voor het realiseren van een kwalitatief, comfortabel en energiezuinig gebouw.
Thermische isolatie
Luchtdichtheid
Ventilatie
Luchtdicht maken en ventileren: contradictorisch? Neen, complementair ! 13
6
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Kwantificering van de luchtdichtheid
V50 : lekdebiet doorheen de bouwschil [m³/h] 14
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Infiltratievoud n50
.
V50 bij 50 Pa
Vint
.
n50 = V50/Vint
[m³/h per m³] [vol per h]
n50 : Infiltratievoud [vol/h] (lekdebiet gedeeld door het binnenvolume van het gebouw)
Definitie NBN EN 13829
15
7
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
oppervlaktedoorlaatbaarheid v50 Atest
.
V50 bij 50 Pa
Aanpalende woning
AOR
v50 = V50/Atest [m³/h per m²] v50 : oppervlaktedoorlaatbaarheid [m³/(h.m²)] (lekdebiet in verhouding tot de oppervlakte van de bouwschil). Opmerking: definitie EPB – niet in de NBN EN 13829
16
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Kwantificatie van de luchtdichtheid: v50 en n50 • De compactheid van het gebouw: Compactheid = volume van het gebouw / oppervlakte van de bouwschil Voor een gebouw met eenzelfde binnenvolume maar een kleinere verliesoppervlakte, dus voor een compacter gebouw, zal de n50 waarde aanzienlijk verminderen, zelfs al is de uitvoering van de luchtdichtheid op een identieke manier gebeurd. Voorbeeld: • Voor een compact gebouw (bijvoorbeeld, C = 3 m, een kantoorgebouw met een beschermd volume van 7200 m³): n50 van 3 h-1 ↔ v50 van 8 (m³/h)/m² . • Voor een niet compact gebouw (bijvoorbeeld, C = 1 m, een geisoleerde woning met een beschermd volume van 720 m³) : n50 van 3 h-1 ↔ v50 van 2,5 (m³/h)/m²). 17
8
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
EPB regelgeving en passieflabel “passieflabel”
EPB regelgeving
•
Reglementering
Vrijwillige actie: label aangevraagd door de bouwheer.
De luchtdichtheidswaarde wordt uitgedrukt in v50 met als eenheid m³/(h.m²)
De luchtdichtheidseis wordt uitgedrukt in n50 met als eenheid vol/h.
Geen uitdrukkelijke eisen, maar een meting met weergave van betere resultaten dan de standaardwaarde (12 m³/(h.m²)) maakt het mogelijk om het E-peil te verbeteren.
Een uitdrukkelijke eis: n50 ≤ 0,6 vol/h
Berekening aan de hand van EPB-software.
Berekening aan de hand van PHPP software
Meting volgens de norm NBN EN 13829 en de Bijkomende Specificaties.
Meting volgens de norm NBN EN 13829 en de Bijkomende Specificaties
Opmerking De berekening van het verbruik en de luchtdichtheid zijn verschillend in beide gevallen. Een vergelijking van de verbruiken heeft dus weinig zin.
18
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Reglementering – Toekomstige evolutie ? Thermische Isolatie – K-peil
Energie prestatie – E-peil
?
19
9
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Noodzakelijke technologische evolutie E100
E75
E45
E30
Thermische isolatie
K40 – Verbeterde dubbele beglazing
K35 – Verbeterde dubbele beglazing
K25 – Verbeterde dubbele beglazing
K15 – Drievoudige beglazing
Luchtdichtheid
Geen meting (v50 = 12 m³/h.m²)
Meting (v50 = 6 m³/h.m²)
Meting (v50 = 1 m³/h.m²)
Meting (v50 = 1 m³/h.m²)
Systeem C
Systeem C
Systeem D met warmterecuperatie – 75%
Systeem D met warmterecuperatie – 80%
Centrale verwarming gas – standaard ketel
Centrale verwarming gas condensatieketel 104%
Centrale verwarming gas condensatieketel 107% , met vloerverwarming
Centrale verwarming gas condensatieketel 107% , met vloerverwarming
Direct zonder opslag; gas
Direct zonder opslag; gas
Direct zonder opslag; gas
Direct zonder opslag; gas
--
Buitenzonwering
Buitenzonwering
Buitenzonwering met hoog prestatieniveau
Ventilatie systeem Verwarmingssysteem
Warm water productie Zonneweringssystemen
20
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Invloed van de luchtdichtheid op het E-peil
V50 van 12 tot 8 m³/h.m² V50 van 8 tot 2 m³/h.m² n50 van 0,6 vol/h
Bron: sensibiliteitsstudie in het kader van CALE
Vermindering van E-peil met ongeveer 5 punten Vermindering van E-peil met 5 à 10 punten Vermindering van E-peil met 1 à 3 punten 21
10
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Morgen, verstrenging van het E-peil… In de verschillende Gewesten: In het Vlaams Gewest : eis m.b.t. het maximale E-peil vanaf 2014 verstrengd naar E60 In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : alle nieuwe gebouwen passief vanaf 2015!
Recast EPBD Article 9: Nearly zero energy buildings 1. Members States shall ensure that: a) by 31 December 2020, all new buildings are nearly zero energy buildings as defined in Article 2(1a), and b) after 31 December 2018, public authorities that occupy and own a new building shall ensure that the building is a nearly zero energy building as defined in Article 2(1a). Art. 2(1a) "nearly zero energy building" means a building that has a very high energy performance, determined in accordance with Annex I. The nearly zero or very low amount of energy required should to a very significant extent be covered by energy from renewable sources, including renewable energy produced on-site or nearby;
22
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Morgen, verstrenging van het E-peil… Regeringsverklaring van het Waals Gewest : « Voor wat betreft nieuwe gebouwen dient de norm « zeer laag energieverbruik » te worden gerespecteerd vanaf 2014. De « passief norm» of equivalent vanaf 2017. Vanaf 2019, dienen alle nieuwe constructies – naast de passiefnorm – minimum de norm « netto nulenergie » te respecteren en streven naar positief-energiegebouwen (productie van hernieuwbare energie groter of gelijk aan het verbruik van niet hernieuwbare primaire energie op jaarbasis ). Omvangrijke renovaties, in het bijzonder van woningen, dienen de norm « zeer laag energieverbruik » te respecteren vanaf 2015. Voor alle andere renovaties moet men streven naar « zeer laag energieverbruik ».
Impliciete eis voor het realiseren van een performante luchtdichtheid en het meten van de luchtdichtheid in alle nieuwe gebouwen in het Waals Gewest binnen 5 jaar ! Ook voor niet-residentiële gebouwen!
23
11
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
•
Inleiding : – – –
Wat is luchtdichtheid ? Belang van een luchtdicht gebouw Kwantificering en reglementaire context
•
Ontwerp: voornaamste stappen voor het bekomen van een optimale luchtdichtheid
•
Meting van de luchtdichtheid
•
Besluiten
24
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voornaamste stappen om een goede luchtdichting te bekomen Vóór het voorontwerp • Bepaal het ambitieniveau Vanaf het voorontwerp • Bepaal het beschermd volume • Kies en positioneer de technische installaties • Bestudeer en behandel de eventuele zwakke punten in functie van het gewenste ambitieniveau Ontwerp • Kies gepaste materialen (inclusief het buitenschrijnwerk) • Bepaal de positie van de luchtdichte laag in elke buitenwand die het beschermd volume omhult • Teken de nodige details om de praktische realisatie van het luchtscherm toe te laten Tijdens de uitvoering • Communiceer en sensibiliseer • Voer een oriënterende meting uit (i.f.v. het ambitieniveau) 25
12
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Ambitieniveau / Vereist niveau • Ondanks het feit dat luchtdichtheid niet voorspelbaar is, is het belangrijk een project uit te werken rekening houdend met het vooropgestelde niveau van luchtdichtheid. – Een v50 waarde van 6 tot 12 (m³/h)/m² komt min of meer overeen met het gemiddelde niveau van luchtdichtheid van de actuele nieuwbouw. – Een waarde tussen 6 et 3 is mogelijk op voorwaarde dat er specifiek aandacht besteed wordt aan deze problematiek. – Een waarde minder dan 1 is ambitieus en vereist bijzondere expertise.
Gemiddelde CALE (20072009) 3,6
0
3
Gemiddelde SENVVIV (1999)
Defaultwaarde EPB
7,8
12
6
9
12
v50 [m³/h.m²]
26
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Invloed van het bouwsysteem Metingen 2007-2009 Nieuwe woningen – project CALE 10.0 9.0 8.0 7.0 6.0 v50 [m³/h per m²]
5.0
Autres Andere Houtskeletbouw Ossature bois
4.0
Metselwerk Traditionnal
3.0 2.0 1.0 0.0 1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
27
13
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepalen van het beschermd volume • Beschermd volume = Volume van alle (continu of intermitterend) verwarmde (en/of gekoelde) ruimten van het gebouw,. term met betrekking tot de thermische isolatie Coherentie tussen de thermische isolatie en het luchtscherm Beschermd volume = luchtdicht te maken volume
28
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepalen van het beschermd volume • Bepalen van het geheel van de buitenwanden die het beschermd volume omsluiten en bepalen Continuïteit van de luchtdichtheid
29
14
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepalen van het beschermd volume • Bepalen van het geheel van de buitenwanden die het beschermd volume omsluiten en bepalen Continuïteit van de luchtdichtheid
Tip: Communiceer voldoende en efficiënt opdat iedere betrokkene weet waar het beschermd volume en de bouwschil zich situeert .
30
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze en inplanting van de technische installaties
– Vermijden van conflicten tussen verplichte ventilatie van bepaalde lokalen en luchtdichtheid: • • • •
Liften Stookruimte Plaatsen waar zich gasmeters bevinden Garages
– Beperken van doorboringen van het luchtscherm • Ventilatiegroep • Electriciteitskast • ...
31
15
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Leidingkokers en liften •
Onder andere om brandveiligheidsredenen, bestaan er eisen aangaande verluchting, beschreven in Koninklijke Besluiten. – Leidingkokers : de sectie van vrije verluchting van de koker is minstens gelijk aan 10 % van de totale horizontale sectie van de koker met een minimum van 400 cm² – Liften: het geheel van de liftkoker en machinelokaal moeten worden voorzien van een natuurlijke ventilatie met aanvoer van buitenlucht.
Minimale sectie ventilatie-opening [cm²]
Leidingkoker Lift – geheel koker en machinekamer, geventileerd aan de top Lift – koker en machinekamer, afzonderlijk geventileerd
Oppervlakte koker [m²]
32
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Leidingkokers en liften
Onder andere om brandveiligheidsredenen, bestaan er eisen aangaande verluchting, beschreven in Koninklijke Besluiten. – Leidingkokers : de sectie van vrije verluchting van de koker is minstens gelijk aan 10 % van de totale horizontale sectie van de koker met een minimum van 400 cm² – Liften: het geheel van de liftkoker en machinelokaal moeten worden voorzien van een natuurlijke ventilatie met aanvoer van buitenlucht. Leidingkoker
Minimale sectie ventilatie-opening[cm²]
•
Noteer: 1 cm² ≈ 2,5 m³/h bij 50 Pa Vb woning 500 m³, deurspleet 5 mm lek +/- 0,2/h
Lift – geheel koker en machinekamer, geventileerd aan de top Lift – koker en machinekamer, afzonderlijk geventileerd
Ter illustratie: gebouw met 4 appartementen van 3000 m³: minimum ventilatie van de koker =koker 0,3[m²] vol/h Oppervlakte 33
16
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Liften: alternatieve oplossing Centrale unit
Co
rookdetector
Permanente opening Klep voor rookgasafvoer en ventilatie
Module op het dak van de cabine
Tip: • •
ofwel de liftkoker buiten het beschermd volume plaatsen ofwel een regelbare toevoeropening toepassen (open/gesloten)
34
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof)
• NBN B 61-002 en NBN B 61-001 : – luchttoevoer voor de branders + evacuatie van rookgassen – ventilatie van de lokalen waar de verwarmingsketel van de centrale verwarming en/of de sanitaire warm water installatie zich bevindt. • een te hoge temperatuur in het lokaal vermijden • afvoeren van eventuele gassen, brandstofgeuren of lekken
Verwarmingsketel met open verbrandingscircuit (type B) Verwarmingsketel met gesloten verbrandingscircuit (type C)
35
17
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof) Verwarmingsketel met open verbrandingscircuit (type B)
Een niet afsluitbare opening rechtstreeks naar buiten toe is vereist voor de luchttoevoer voor verbranding. De sectie is functie van het type en het vermogen van het apparaat.
Ter illustratie: Een woning met een oppervlakte van 180 m² met een gasketel van 20 kW en type B1 volgens de norm: vereiste opening stemt overeen met een debiet van 0,2 vol/h 36
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof) Verwarmingsketel met gesloten verbrandingscircuit (type C) waarvan het nominale vermogen lager is dan 70 kW. Niet nodig om een niet-afsluitbare opening te voorzien voor de luchttoevoer. De ventilatie in het lokaal kan d.m.v. het (verplichte) ventilatiesysteem van het gebouw. Verschillende posities zijn mogelijk voor inplanting in het gebouw.
37
18
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof) Verwarmingsketel met gesloten verbrandingscircuit (type C) waarvan het nominale vermogen lager is dan 70 kW. Niet nodig om een niet-afsluitbare opening te voorzien voor de luchttoevoer. De ventilatie in het lokaal kan d.m.v. het (verplichte) ventilatiesysteem van het gebouw. Verschillende posities zijn mogelijk voor inplanting in het gebouw.
Tip : Kies voor gesloten verbrandingstoestellen. Plaats ze binnen het beschermd volume. 38
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Decentrale verwarming (alle types brandstoffen) Kachels, inbouwkachels, open haarden, ... zijn decentrale verwarmingsapparaten met open verbranding Ze zijn moeilijk combineerbaar met een hoogwaardige luchtdichtheid.
Tip : Wanneer er strenge luchtdichtheidseisen gesteld worden, plaats geen decentrale, open verwarmingstoestellen. 39
19
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Gasinstallatie type A Apparaten van type A werken met open verbranding en zijn niet aangesloten op een schoorsteen. Tip: Plaats apparaten van type A buiten het beschermd volume.
40
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Gasinstallatie type A Apparaten van type A werken met open verbranding en zijn niet aangesloten op een schoorsteen. Tip: Plaats apparaten van type A buiten het beschermd volume.
Gasfornuizen zijn eveneens van type A. Advies: Indien zeer strenge luchtdichtheidseisen nagestreefd worden, is het nuttig om niet op gas te koken (maar te kiezen voor één van de beschikbare alternatieven).
41
20
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Lokalen waar zich een gasmeter bevindt • NBN D 51-003 • NBN D 51-001 indien het nominale gasdebiet > 100 m³/h • Regels van goed vakmanschap van het KVBG
.
Ter illustratie: woning met een oppervlakte van 180 m² : minimale sectie voor ventilatie overeenkomstig een debiet van 2 vol/h !
42
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Plaatsen waar zich een gasmeter bevindt • NBN D 51-003 • NBN D 51-001 indien het nominale gasdebiet > 100 m³/h • Goede praktische regels van het ARGB
.
Illustratie: Woning met een oppervlakte van 180 m² : De minimale sectie voor de ventilatie komt overeen met 2 vol/h !
Tip : Plaats gastellers en drukreduceerposten buiten het beschermd volume.
43
21
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Garages NBN D 50-001
44
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Garages NBN D 50-001 Ter illustratie: woning met een oppervlakte van 180 m² : minimale sectie voor ventilatie komt overeen met een debiet van 1 vol/h !
Tip : • ofwel de garage buiten het beschermd volume houden • ofwel aansluiten op de mechanische ventilatie van het gebouw. 45
22
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Ventilatiesysteem
46
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Ventilatiesysteem
Tip : Plaats ventilatietoestellen binnen het beschermd volume.
47
23
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Electriciteitskast en stekkerdozen 2 types lekken mogelijk: • Onderbreking van het luchtscherm
• Lekken via de geribde buizen vanuit de elektriciteitskast
48
.
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Electriciteitskast en stekkerdozen 2 types lekken mogelijk: • Onderbreking van het luchtscherm Tip : • ofwel pleisteren achter de stekkerdozen • ofwel luchtdichte stekkerdozen gebruiken
• Lekken via de geribde buizen vanuit de elektriciteitskast Advies : • plaats de electriciteitskast binnen het beschermd volume • of gebruik speciaal voor deze toepassing ontwikkelde stoppen .
49
24
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Electriciteitskast en stekkerdozen 2 types lekken mogelijk: • Onderbreking van het luchtscherm Tip : • ofwel pleisteren achter de stekkerdozen • ofwel luchtdichte stekkerdozen gebruiken
• Lekken via de geribde buizen vanuit de elektriciteitskast Advies : • plaats de electriciteitskast binnen het beschermd volume plaatsen • of gebruik speciaal voor deze toepassing ontwikkelde stoppen .
50
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Inplanting van de technische installaties: 2 stappen • Inplanting van de installaties t.o.v. het beschermd volume • Inplanting van de leidingen.
Beschermd volume Ruimten buiten het beschermd volume
51
25
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Inplanting van de technische installaties: 2 stappen • Inplanting van de installaties t.o.v. het beschermd volume • Inplanting van de leidingen.
Beschermd volume Ruimten buiten het beschermd volume
52
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voorbeeld van een ventilatiegroep • Inplanting binnen het beschermd volume Te dichten doorboringen Te isoleren leidingen <<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<
53
26
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voorbeeld van een ventilatiegroep • Inplanting buiten het beschermd volume
<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<
<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<
Te isoleren leidingen Te dichten openingen
54
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Aanpak van doorboringen in het luchtscherm • Installatie van zonnepanelen: • Thermische zonne-collectoren: 2 leidingen + een temperatuursonde • Fotovoltaïsche zonnepanelen: min. 2 elektrische leidingen
55
27
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Aanpak van doorboringen in het luchtscherm
56
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Aanpak van doorboringen in het luchtscherm: prefab hulpstukken
57
28
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Aanpak van doorboringen in het luchtscherm: prefab hulpstukken
Tip : Bepaal de ligging en de afmetingen van leidingdoorvoeren zo vroeg mogelijk in het ontwerpproces.
58
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Houtskeletbouw: leidingspouw
Foto: G DeBruyn, C Delmotte, A. Versele 59
29
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Integratie van de technische installaties: samenvatting Technische installaties
Aanbevolen positie met betrekking tot het beschermd volume
Centrale of individuele verwarming met gesloten verbrandingstoestel
Binnen het beschermd volume voor zover het vermogen onder 70 kW blijft
Centrale of individuele verwarming met open verbrandingstoestel
Buiten het beschermd volume
Productie en opslag van warm water
Binnen het beschermd volume
Gasmeter en drukreduceerpost voor aardgas
Buiten het beschermd volume
Mechanisch ventilatiesysteem
Bij voorkeur binnen het beschermd volume. om praktische redenen wordt het toestel en/of buizen soms in niet verwarmde zones geïnstalleerd. Het is ook dan aangewezen om het aantal doorboringen tot het minimum te beperken. Binnen of buiten het beschermd volume (bemerk: de inplanting heeft geen impact op het aantal doorboringen van het luchtscherm)
Elektriciteitsteller
Electriciteitskast en domotica installatie
Binnen het beschermd volume
Leidingen
Binnen het beschermd volume. Doorboringen van het luchtscherm zoveel mogelijk vermijden. 60
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voornaamste stappen om een goede luchtdichting te bekomen Vóór het voorontwerp • Bepaal het ambitieniveau Vanaf het voorontwerp • Bepaal het beschermd volume • Kies en positioneer de technische installaties • Bestudeer en behandel de eventuele zwakke punten in functie van het gewenste ambitieniveau Ontwerp • Kies gepaste materialen (inclusief het buitenschrijnwerk) • Bepaal de positie van de luchtdichte laag in elke buitenwand die het beschermd volume omhult • Teken de nodige details om de praktische realisatie van het luchtscherm toe te laten Tijdens de uitvoering • Communiceer en sensibiliseer • Voer een oriënterende meting uit (i.f.v. het ambitieniveau) 61
30
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Ontwerp • Aangepaste materialen kiezen (inclusief het schrijnwerk) • Het luchtscherm positioneren in elke wand die het beschermd volume omsluit en bepaalt. • Details uittekenen die de praktische realisatie van de continuïteit van het luchtscherm mogelijk maken.
62
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Aangepaste materialen kiezen: gemetste muren • Gemetste muren zijn niet luchtdicht: – – – –
Porositeit van de blokken Niet volledig gevulde voegen Aansluitingen …
Pleisterwerk en/of verf
63
31
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: muren in metselwerk • Gemetste muren zijn niet luchtdicht: – – – –
Porositeit van de blokken Niet volledig gevulde voegen Aansluitingen …
Pleisterwerk en/of verf
Tip : Sensibiliseer de stucadoors over de invloed van hun werk op de energieprestatie van het gebouw
64
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: muren in metselwerk
65
32
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: muren in metselwerk
66
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden
67
33
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden
68
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden
Is een dampscherm een luchtscherm? Ja, want de eerste drager van damptransport is lucht de eerste functie van een dampscherm is een barrière tegen luchtstromen doorheen de bouwschil.
Dampscherm of damprem? Dampscherm is een commerciële benaming. Vanuit het standpunt van luchtdichtheid is er geen verschil.
69
34
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden Panelen in OSB:
70
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden Panelen in OSB:
VIDEO
Tip : Vermijd de toepassing van OSB panelen als luchtscherm in het geval een hoge graad van luchtdichtheid behaald moet worden, tenzij de fabrikant van de panelen de luchtdichtheid kan garanderen. 71
35
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden Panelen in OSB:
Bron: KU Leuven – Jelle Langmans
72
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden Materialen afgeraden als luchtscherm: – Aluminium film van soepele isolatiematerialen – Gipskartonplaten – Stijve isolatieplaten
73
36
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Evolutie van buitenschrijnwerk en beglazing
74
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen De graad van luchtdichtheid wordt bepaald in labo volgens de norm NBN EN 1026, in het bijzonder in het kader van CE-markering. Classificatie van 0 tot 4 volgens de NBN EN 12207 PERMEABILITE AIR Debit m³/hm²
Debit m³/hm 100
80
20.0
40
10.0
Classe 1 Classe 1 20
5.0 Classe 2 2 Classe
8
2.5 2.0
Classe 3 3 Classe
4
1
0.5
2 1.6 1.2 0.8
Classe 4 4 Classe
0.1
0.4 10
50
100 150 200
600
Pression Pa
75
37
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen
Symbool CE N° Notified body(-ies) Coördinaten fabrikant Jaartal van markering Nummer norm Beschrijving van het product Prestaties van het product
76
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen De analyse van 300 recente proeven in het WTCB toont aan dat 87% van de geteste raamkaders behoren tot klasse 4 verfijning van de classificatie (klasse 5 et 6) voorgesteld aan de Europese normcommissie Flow Air permeability (m3/h/m²)
Flow (m3/h/m)
100.0
25,0
Class 1 Class 2 17,0
Class 3 2,50
10.0 5.67
Class 4 Class 5
1.89 0,25
1.0 0.76
Class 6 0.38
0,02
0.1 10
100
50
1000 Overpressure (Pa)
78
38
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen De analyse van 300 recente proeven in het WTCB toont aan dat 87% van de geteste raamkaders behoren tot klasse 4 verfijning van de classificatie (klasse 5 et 6) voorgesteld aan de Europese normcommissie Flow Air permeability (m3/h/m²)
Flow (m3/h/m)
100.0
25,0
Class 1 Class 2 17,0
Class 3 2,50
10.0 5.67
Class 4 Class 5
1.89 0,25
1.0 0.76
Class 6 0.38
Tip : Voor hoge ambitieniveaus, kies klasse 4 EN vraag de proefrapporten op om de prestatie meer in detail te evalueren. 0.1 10
100
50
0,02
1000 Overpressure (Pa)
79
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen Voorgeschreven prestaties volgens NBN B 25-002
luchtdoorlatendheid
stad
bosgebied
platteland
kust
0-10 m
3
3
3
3
10-18 m
3
3
3
3
18-25 m
3
3
3
3
25-50 m
3
3
3
4
50-100 m
3
4
4
4
hoger dan 100 m
beschreven in het bijzonder bestek
80
39
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bijdrage vensters aan luchtlekken • Woning 4 gevels – 10 m x 10 m – gelijkvloers + verdieping • Inwendig volume 528 m³ • Oppervlakte van ramen en deuren: 29.3 m²
n50 [1/h] 6 3 1 0.5
Classe 3 Klasse
Klasse Classe 4
Classe 5 Klasse
Klasse Classe 6
5.3% 10.5% 31.6% 63.2%
1.8% 3.5% 10.5% 21.1%
0.7% 1.4% 4.2% 8.4%
0.4% 0.7% 2.1% 4.2%
Raamkaders van klasse 4 kunnen 10.5% vertegenwoordigen van de luchtlekken toegelaten voor een eis van n50 ≤ 1 vol/h
81
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: passieframen
Belangrijke opmerking: de term “passiefraam” is geen officieel merk en geeft geen enkele specifieke garantie!
82
40
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten
– deurdorpels
83
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten
– deurdorpels
84
41
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten
– Sloten – Rolluikkasten
85
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten – Invloed van het type raamkader
Klasse 2 (max debiet bij 50 Pa = 17.0 m³/h/m²) 3 (max debiet bij 50 Pa = 5.67 m³/h/m²) 4 (max debiet bij 50 Pa = 1.89 m³/h/m²) 5 (max debiet bij 50 Pa = 0.76 m³/h/m²) 6 (max debiet bij 50 Pa = 0.38 m³/h/m²)
Draai-kip en enkel opendraaiend
Dubbel opendraaiend
Schuifraam (alle types)
Samengestelde elementen
0.0%
1.5%
0.0%
0.0%
8.0%
7.6%
18.4%
6.8%
26.1%
40.9%
34.2%
49.2%
27.3%
24.2%
36.8%
27.1%
38.6%
25.8%
10.5%
16.9%
Databank van meer dan 300 labometingen.
86
42
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten
– Dubbel opendraaiend
87
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten
– Schuiframen
88
43
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze buitenschrijnwerk: aandachtspunten
– Glaslatten – Ophangpunten
89
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze buitenschrijnwerk: aandachtspunten
– Ventilatieroosters
Uittreksel uit de NBN 50-001 Ventilatie-elementen in woongebouwen:
91
44
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze buitenschrijnwerk: aandachtspunten
– Ventilatieroosters
92
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze buitenschrijnwerk: Voor de praktijk zijn volgende aandachtspunten belangrijk: • • • • • • • •
• • • •
De continuïteit van de voegprofielen De samendrukking van de voegprofielen De afregeling van het hang- en sluitwerk De afmetingen van de slagen De kwaliteit van de verbindingen (lijmen, solderingen, …) De kwaliteit van mastieken en silicones De stijfheid van de raamprofielen Het respecteren van de afmetingen (diagonalen, gepast spel tussen vast en opengaand kader, respect t.o.v. de afmetingen van de profielen, latten…) De dimensionele stabiliteit van de raamprofielen (hout, PVC, alu) Het aantal sluitingspunten De correcte dimensionering van het aantal ophangpunten …
93
45
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van gepaste materialen: verbindingen
•
Kleefbanden (eenzijdig / dubbelzijdig), mastiek, soepele profielen (EPDM, …), compriband, vloeibare luchtdichting, …
Bron: Castelein Sealants
94
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van gepaste materialen: verbindingen
•
Kleefbanden (eenzijdig / dubbelzijdig), mastiek, soepele profielen (EPDM, …), compriband, vloeibare luchtdichting, …
Bron: Castelein Sealants
Tip : Kies geschikte producten. In het geval van kleefbanden en lijmen, draag zorg voor de zuiverheid van de ondergrond.
95
46
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van gepaste materialen: verbindingen
•
Kleefbanden (eenzijdig / dubbelzijdig), mastiek, soepele profielen (EPDM, …), compriband, vloeibare luchtdichting, …
Source: Doerken – Delta Liquixx
Bron: A. Baivier - ISOPROC
96
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van gepaste materialen: verbindingen
•
Kleefbanden (eenzijdig / dubbelzijdig), mastiek, soepele profielen (EPDM, …), compriband, vloeibare luchtdichting, …
Bron: Doerken – Delta Liquixx
Tip : Volg zorgvuldig de plaatsingsvoorschriften van de fabrikant.
97
47
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van gepaste materialen: verbindingen
Bron: ISOPROC
98
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van gepaste materialen: verbindingen
Tip : Vermijd elke mechanische belasting van de kleefbanden of folies Source: Isoprocte vermijden. om het risico op afscheuring of loskomen
99
48
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van gepaste materialen: verbindingen
Bron,: ISOPROC
100
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van gepaste materialen: verbindingen
Bron: ISOPROC 101
49
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voornaamste stappen om een goede luchtdichting te bekomen Vóór het voorontwerp • Bepaal het ambitieniveau Vanaf het voorontwerp • Bepaal het beschermd volume • Kies en positioneer de technische installaties • Bestudeer en behandel de eventuele zwakke punten in functie van het gewenste ambitieniveau Ontwerp • Kies gepaste materialen (inclusief het buitenschrijnwerk) • Bepaal de positie van de luchtdichte laag in elke buitenwand die het beschermd volume omhult • Teken de nodige details om de praktische realisatie van het luchtscherm toe te laten Tijdens de uitvoering • Communiceer en sensibiliseer • Voer een oriënterende meting uit (i.f.v. het ambitieniveau) 102
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Positionering van de luchtdichte laag in elke wand die het beschermd volume omhult Positioneer de luchtdichte laag en hou hierbij rekening met de continuïteit ervan door de kritieke punten te beperken
103
50
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Tekenen van details om toe te laten de continuïteit van het luchtscherm te realiseren
104
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Tekenen van details om toe te laten de continuïteit van het luchtscherm te realiseren Bouwknoop C2 : aansluiting hellend dak - topgevel - Aard van het luchtscherm: - Dampscherm - Pleisterwerk type aansluiting: droog – nat - Betrokken bouwberoepen: - Timmerman - Stukadoor - Aandachtspunten: - maak een plooi in het dampscherm om spanningen te vermijden die tot afscheuren of loskomen zouden kunnen leiden - zorg ervoor dat de strook van het dampscherm die de verbinding vormt met het pleisterwerk voldoende breed is om een luchtdichte aansluiting te kunnen realiseren met het pleisterwerk; hierbij moet rekening gehouden worden met de dikte van het latwerk waarop de beplating aan de binnenzijde van het dak bevestigd wordt - stem de lengte van de vijzen om de beplating te bevestigen en de diepte van de leidingspouw op elkaar af zodat een doorboring van het dampscherm vermeden wordt; de lengte van de vijzen moet minstens 5 mm kleiner zijn dan de som van de diktes van de beplating en de latten; doorgaans is een spouwdiepte van 50 mm voldoende om een doorboring door de vijzen te voorkomen - vermijd de plaatsing van inbouwspots; stem in voorkomend geval de diepte van de spouw af op de nodige ruimte voor de spots, zodat het luchtscherm t.p.v. spots niet beschadigd wordt - indien een oriënterende meting voorzien wordt, plaats dan de binnenbeplating na de test Pro memorie: de isolatie van de bovenzijde van de topgevel is noodzakelijk om een koudebrug te vermijden. De positie van de laatste keper moet afgestemd worden op het type isolatie. Bijvoorbeeld, in het geval isolatievlokken ingeblazen worden, moet die zone toegankelijk zijn op het moment van inblazen.
105
51
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voornaamste stappen om een goede luchtdichting te bekomen Vóór het voorontwerp • Bepaal het ambitieniveau Vanaf het voorontwerp • Bepaal het beschermd volume • Kies en positioneer de technische installaties • Bestudeer en behandel de eventuele zwakke punten in functie van het gewenste ambitieniveau Ontwerp • Kies gepaste materialen (inclusief het buitenschrijnwerk) • Bepaal de positie van de luchtdichte laag in elke buitenwand die het beschermd volume omhult • Teken de nodige details om de praktische realisatie van het luchtscherm toe te laten Tijdens de uitvoering • Communiceer en sensibiliseer • Voer een oriënterende meting uit (i.f.v. het ambitieniveau) 106
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
•
Inleiding : – – –
Wat is luchtdichtheid ? Belang van een luchtdicht gebouw Kwantificering en reglementaire context
•
Ontwerp: voornaamste stappen voor het bekomen van een optimale luchtdichtheid
•
Meting van de luchtdichtheid
•
Besluiten
107
52
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voornaamste stappen voor de realisatie van een pressuriatietest
Voorbereiding van de test Vóór zich ter plaatse te begeven
• Bepaling van het doel van de test • Bepaling van de te meten zone • Materieel Pressurisatietest • • • •
Voorbereiding van het gebouw (zoeken van de lekken) Uitvoering van de meting Controle van de resultaten
Ter plaatse
Gebruik van de resultaten Na de test
• Proefrapport
108
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepalen van het doel van de test
Doel van de meting Meting bruikbaar voor EPBverslaggeving Meting ter verkrijging van het « passieflabel »
Referentiedocument
Norm NBN EN 13829 + aanvullende specificaties
Ogenblik van de meting
Bepaald in de aanvullende specificaties
Zoeken van lekken
Geen
Vrij – idealiter op het moment waarop het luchtscherm nog toegankelijk is
Oriënterende meting
Geen
Vrij
Voorbereiding van Uitdrukking van de het gebouw resultaten
Bepaald in de aanvullende specificaties
Proefresultaat: debiet bij 50 PaV-50 EPB : v50= V50/Atest (m³/hm²) Proefresultaat : debiet bij 50 PaV-50 PHPP : n50 (h-1) = V50 / Vint
Vrij
Vrij
Vrij
Vrij
109
53
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voor een meting in EPB-context • Norm NBN EN 13829
Beschikbaar op www.wtcb.be
• Aanvullende specificaties Beschikbaar op www.epbd.be
110
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepaling van de te meten zone • Te bepalen – Door de aanvrager, vóór de test! – In overeenstemming met de indeling van het gebouw uitgevoerd in het kader van EPB
• Algemene regel – Minimum: EPW- of EPU-volume – Maximum: beschermd volume
EPW? EPU? BV?
EPW of EPU ≤ te meten zone ≤ BV
111
54
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepaling van de te meten zone: voorbeeld van een woning
– Eenvoudige woning: EPW = BV = te meten zone
AOR
BV = EPW = meetzone
AOR
112
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepaling van de te meten zone: voorbeeld van appartementen
– Mogelijkheid 1: meetzone = totaal BV
EPW1 EPW2
EPU BV= meetzone
113
55
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepaling van de te meten zone: voorbeeld van appartementen
– Mogelijkheid 2: zone 1 = EPW 1, zone 2 = EPW 2, enz.
EPW 1 = Zone 1 EPW 2 = Zone 2 EPU = Zone 3
5
6
3
4
1
2
114
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Bepaling van de te meten zone: voorbeeld van appartementen • Het is niet toegelaten om de aanpalende appartementen te pressuriseren tijdens de test EPW 1 = Zone 1 EPW 2 = Zone 2 EPU = Zone 3 • NBN D50-001:
115
56
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Materiaal
Deur met ventilator waarmee het gebouw in overdruk of onderdruk geplaatst kan worden
116
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Materieel voor grote gebouwen
117
57
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voornaamste stappen voor de realisatie van een pressuriatietest
Voorbereiding van de test • Bepaling van het doel van de test • Bepalling van de te meten zone • Materiële aspecten
Vóór zich ter plaatse te begeven
Pressurisatietest • • • •
Voorbereiding van het gebouw (zoeken van de lekken) Uitvoering van de meting Controle van de resultaten
Ter plaatse
Gebruik van de resultaten • Proefrapport
Na de test
118
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Installatie van de ventilator-deur
119
58
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Ogenblik van de meting
• Officiële meting in het kader van EPB: – Wanneer het gebouw volledig water- en winddicht is – Alle vensters en buitendeuren geplaatst
• Zoeken van lekken: – – – –
Op om het even welk moment Na plaatsing en afkleven van het dampscherm bv. Niet nodig te meten Voldoende onderdruk of overdruk voldoende
120
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Voorbereiding van het gebouw
121
59
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Proefrapport Vereiste inhoud: Gegevens van de meetfirma Coördinaten van de aanvrager Gegevens van het gebouw en de meetzone
122
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Proefrapport Vereiste inhoud Meetgegevens
Meetapparatuur
123
60
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Proefrapport onderdruk overdruk
Vereiste inhoud: Grafiek resultaten
Venv Cenv p
luchtdebiet [m³/h]
n
Drukverschil [Pa] 124
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Betrouwbaarheid van de resultaten • ISO 9972:2006 • correlatiecoëfficënt ≥ 0.98 • n-waarde tussen 0.5 en 1
Nota: dit is geen WTCB-meting
Ongeldige meting
125
61
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Keuze van de uitvoerder van de meting
Belangrijke opmerking: actueel bestaat er geen enkele certificatie of label specifiek voor uitvoerders van luchtdichtheidsproeven.
126
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Meting van luchtdichtheid: wie doet wat? Stappen Doel van de test bepalen
De te meten zone
Bepalen wanneer de test moet worden uitgevoerd Het gebouw op de meting voorbereiden
De totale lekkage bepalen bij 50Pa - (m³/h) De oppervlakte van de test bepalen - Atest (m²) of het intern volume Vint (m³) Andere afgeleide grootheden berekenen
Verantwoordelijke De aanvrager. Dit doel bepaalt de van kracht zijnde voorschriften (zie tabel 1). Het wordt meegedeeld aan diegene die de metingen uitvoert en die deze dienovereenkomstig aanpast. De aanvrager. Deze informatie wordt aan diegene die de metingen uitvoert meegedeeld. Hij zal deze informatie in zijn rapport beschrijven. Indien de persoon die de metingen uitvoert een gebrek aan samenhang vaststelt tussen de aangegeven te meten zone en de eisen die van kracht zijn voor deze test, dient hij hem hiervan te informeren. De aanvrager. In functie van het doel van de test, dient diegene die de metingen uitvoert, de aanvrager te adviseren zodat de uit te voeren test voldoet aan de geldende eisen. Te bepalen. In het algemeen diegene die de metingen uitvoert. In sommige gevallen (meestal in grote gebouwen), wordt deze voorbereiding verdeeld of overgedragen naar een derde. De controle van deze voorbereiding dient om er voor te zorgen dat ze overeenstemt met het doel van de meting. Diegene die de metingen uitvoert. De aanvrager – Deze waarde mag eventueel meegedeeld worden aan diegene die de metingen uitvoert, die ze op zijn beurt in het rapport kan verwerken. Te bepalen tussen de partijen.
Opmerking: In voorkomend geval, kan de aanvrager de werfleider, de EPB- verslaggever, architect of aannemer zijn. 127
62
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Het verwachte resultaat werd niet bereikt: verantwoordelijkheid? • EPB-context: – Impact van de luchtdichtheid op het E peil – Indien de naleving van de EPB-regelgeving een betere luchtdichtheid vereist dan de default-waarde
Vlaams decreet: De architect deelt de voor de met het oog op de naleving van de EPBregelgeving beoogde energieprestaties mee aan de rapporteur. Deze voegt ze toe in de startverklaring. De gegevens dienen als basis voor de materiaalkeuze en metingen om aan de EPB-eisen te voldoen. Ze worden ter beschikking gesteld van het Vlaams Energieagentschap en de partijen die bij het werk en de activiteiten betrokken zijn. De architect zal deze gegevens bij een eerste verzoek ter beschikking stellen.
128
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Het verwachte resultaat werd niet bereikt: verantwoordelijkheid? • In het geval van EPB reglementering : – Impact op het E peil – Indien de naleving van de EPB-regelgeving een beter luchtdichtheid vereist dan de default-waarde
Sleutelrol van de EPB verantwoordelijke/adviseur: Waals decreet van 19 april 2007: « Le responsable P.E.B. est chargé de la conception et de la description des mesures à mettre en œuvre pour atteindre les exigences P.E.B. ainsi que du contrôle de l’exécution des travaux relatifs à la P.E.B. » Brussels Hoofdstedelijk gewest: Verordening van 7 juni 2007 : «De EPB raadgever evalueert en beoordeelt de stappen die ondernomen werden om aan de EPB eisen te voldoen. Indien de adviseur vaststelt dat er tijdens het project afgeweken wordt van de eisen die in de EPB van toepassing zijn, stelt hij de aanvrager en in voorkomend geval de architect verantwoordelijk voor het toezicht op de prestaties van het werk.»
129
63
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Het verwachte resultaat werd niet bereikt: verantwoordelijkheid? • In het geval van EPB reglementering : – Verbetering van E peil – Indien met de EPB regelgeving naleeft, bekomt men een beter resultaat dan de luchtdichtheid die standaard voorzien is.
Sleutelrol van de EPB verantwoordelijke/raadgever: Waals decreet van 19 april 2007: « De EPB verantwoordelijke is belast met het ontwerp en de omschrijving van de maatregelen die uitgevoerd moeten worden om aan de EPB eisen te voldoen alsook met de controle van de uitvoering van de werken betreffende de EPB. » Brussels Hoofdstedelijk gewest: Verordening van 7 juni 2007 : Tip: «De EPB raadgever evalueert en beoordeelt de stappen die ondernomen Vermijd in tussentijdse berekeningen van het werden om aan de EPB eisen te voldoen. Indien deE-peil adviseur vaststelt dat een luchtdichtheidswaarde die lager ligt dan de standaardwaarde er tijdens het project afgeweken wordt van de eisen die in de EPB van om te voldoen hetvoorkomend Epeil betreftgeval de architect toepassing zijn, aan steltde hij voorschriften de aanvragerwat en in (m.a.w. reken met de default-waarde en beschouw de het eventuele verantwoordelijk voor het toezicht op de prestaties van werk.» betere prestatie op het gebied van luchtdichtheid als een mogeljke bonus, maar reken er niet op om het E-peil te behalen)
130
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Het verwachte resultaat werd niet bereikt: verantwoordelijkheid? • In het geval de eis in het lastenboek opgenomen is Tip: De aannemer dient zich een idee te vormen van de strengheidvan de eis; daarvoor is enige ervaring noodzakelijk
Hij kan ook kritisch zijn wat betreft het ontwerp
Een aannemer die verantwoordelijk is voor slechts een deel van de werken, kan zich contractueel niet engageren tot het behalen van een globale graad van luchtdichtheid voor het gebouw als geheel Een contractueel resultaat kan slechts verbonden worden aan een kwantitatieve meting (dus geen meting met enkel rookstaafjes of een IR-camera)
131
64
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
•
Inleiding : – – –
Wat is luchtdichtheid ? Belang van een luchtdicht gebouw Kwantificering en reglementaire context
•
Ontwerp: voornaamste stappen voor het bekomen van een optimale luchtdichtheid
•
Meting van de luchtdichtheid
•
Besluiten
132
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Nuttige link: www.wtcb.be Diensten Bouwproducten (Techcom-databank)
trefwoorden o.a.: PRESSURISATIETEST LUCHTDICHT
133
65
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Nuttige link: www.wtcb.be publicaties Normen
134
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Een groot gamma producten www.ampack.de www.caplast.de www.casteleinsealant.be www.doerken.de www.dupont.com www.eisedicht.de www.hanno.com www.henkel.de www.tremco-illbruck.be www.icopal.be www.isocell.de www.isoproc.be www.isover.de www.kaiser-elektro.de www.lessco-airtight.com www.mage-herzberg.de www.otto-chemie.de www.pavatex.de www.proclima.de www.siga.ch www.soudal.com www.trelleborg.com
Ampack Bautechnik GmbH Caplast Castelein Sealants Dörken GmbH & Co. KG Dupont de Nemours Eisedicht Luftdichtungsmanschetten Hanno Werk GmbH & Co. KG Henkel Bautechnik GmbH Illbruck GmbH Icopal N.V. Isocell VmbH Isoproc Isover N.V. Kaiser GmbH & C° Lessco® Low Energy Systems Supply Comp. Inc. Mage-Herzberg GmbH Hermann Otto GmbH Pavatex Moll bauökologische Produkte GmbH SIGA AG Soudal N.V. Trelleborg Building Systems
66
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
136
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Een concreet bouwproject als case • Voorbeeldproject Vingerhoute (Gent, 2011)
Bron: De Noordboom 137
67
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
muurvoet
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
muurvoet
68
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Randen vensters en deuren
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Randen vensters en deuren
69
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Nok
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Nok
70
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be Randen dakvlakvensters
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be Randen dakvlakvensters
71
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Een concreet bouwproject als case
• Voorbeeldproject Vingerhoute: – resultaten luchtdichtheid: n50 = 0.27 à 0.35 • impact bouwvolume (relatief groot) • voornaamste lekken? – Dakramen: vleugel-kader – Muren tussen wooneenheden – LVL balk op buitenmuur
Luchtdichtheid van lichte constructies
146
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Checklist ontwerp
• bouwvolume eenvoudig en compact • positie luchtscherm bepaald • aandacht voor positie technische ruimtes, leidingkokers, liftschachten, garages... • robuuste detaillering • positie afvoerleidingen in de vloerplaat • …
72
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Checklist aanbesteding
• alle betrokkenen bewust van hun rol • tijdig overleg; bouwteamformule ideaal • voldoende communicatie vóór de start van de werf > goede afspraken tussen alle betrokkenen (taken, prestatie-eisen & verantwoordelijkheden) • correcte, transparante prijszetting • …
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Checklist uitvoering
• • • • •
Ondergrond kleefverbinding: stofvrij en droog inzicht en engagement van de uitvoerders noodzakelijk werkvoorbereiding en werfleiding belangrijk controleer de luchtdichtheid vóór afwerkingsfase …
73
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Tips & Tricks
• • • • • • •
geleidelijk leerproces (trial & error) voorzichtig zijn met beloftes goede scholing wees als aannemer aanwezig op de luchtdichtheidstest test luchtdichtheid plaatmateriaal communicatie en planning cruciaal; laat stelling rond gevel staan tot na pressurisatietest (met rookgasgenerator)
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Tot slot: enkele reflecties uit de praktijk...
• het is moeilijk om een welbepaalde graad van luchtdichtheid na te streven • een hoge graad van prefabricatie is nuttig • de rol van de aannemer is essentieel • luchtdicht bouwen start met luchtdicht ontwerpen; detaillering zeer belangrijk
74
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Kostprijs luchtdicht bouwen
• Afhankelijk van bouwwijze – Gepleisterd zichtbaar metselwerk – Massiefbouw licht bouwwijze
• Globaal – n50 1 tot 3 : 2 tot 5 €/m² schil • 1000 – 2000 €/woning – n50 < 0.6: 5 – 10 €/m² schil – Pressurisatietest: 250 – 1000 €
• Niet steeds duurder – Plat dak – Gipsbezetting
• Soms zelfs goedkoper – Compact bouwen – Niet meer openslaande ramen dan nodig voor spuiventilatie – ‘Terrasdeur’ in plaats van drempelloze deur (voordeur)
152
Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be
Besluiten Luchtdicht bouwen wordt « incontournable »; dit leidt tot grondige wijzigingen in de manier van werken voor alle aannemers en de andere bouwprofessionelen De 3 basisprincipes Thermische isolatie – Luchtdichtheid – Ventilatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden Luchtdicht bouwen, start met luchtdicht ontwerpen en wordt gerealiseerd door goed vakmanschap
Bron: Isoproc
153
75