Luchtdichtheid van gebouwen

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be

Luchtdichtheid van gebouwen Ontwerp en meting

Filip Dobbels, Ir. Arch. WTCB Afdeling Energie & Gebouw

1


•

Inleiding : – – –

Wat is luchtdichtheid ? Belang van een luchtdicht gebouw Kwantificering en reglementaire context

•

Ontwerp: voornaamste stappen voor het bekomen van een optimale luchtdichtheid

•

Meting van de luchtdichtheid

•

Besluiten

2

1


Wat is luchtdichtheid ? • Ze definieert de mate waarin de schil van een gebouw luchtstromingen beperkt van buiten naar binnen en omgekeerd • Ze wordt niet berekend • Ze wordt gemeten : lekdebiet bij een drukverschil van 50Pa

3


Nieuw?

2


Luchtscherm ≠ Windscherm • Luchtscherm Het luchtscherm belet de buitenlucht om het gebouw binnen te dringen en verhindert de binnenlucht om uit het gebouw te ontsnappen. Het luchtscherm wordt geplaatst aan de warme kant van de isolatie. Een dampscherm is (in principe) ook luchtdicht. • Windscherm Het windscherm wordt geplaatst aan de buitenkant, dus de koude kant van de isolatie. Op deze manier wordt vermeden dat de wind luchtstromingen veroorzaakt doorheen of achter de isolatie. Het onderdak is een goed voorbeeld: deze doet dienst als regenscherm en als windscherm.

5


Concreet... • Soorten luchtschermen: – – – – –

De binnenbepleistering Het dampscherm Het schrijnwerk In-situ gegoten beton ...

• Mogelijke luchtlekken: • • • • • • • •

Brievenbussen, rolluiken, garagepoorten, ... Dampkappen, kachels, inbouwhaarden,... Deurdorpels, ventilatieroosters, ... Slechte aansluiting van het dampscherm, barsten in het plafond, ... Onzorgvuldig uitgevoerde leidingen, stekkerdozen, ... Schrijnwerk, ... Muurvoeten, ... ... 6

3


Concreet... • Opsporen van lekken met rookgeneratoren

8


Concreet... • Infrarood afbeelding

9

4


Concreet...

10


Het belang van een luchtdicht gebouw 1. Energieverbruik verminderen 2. Het risico op interne condensatie vermijden, i.h.b. bij lichte buitenwanden

3. Het niveau van het thermisch comfort sterk verbeteren 11

5


Waarom luchtdicht bouwen?

thermische isolatie van het gebouw (bonus in EPR, eis bij PH)  vermijden van vochtproblemen (inwendige condensatie)  het effectief functioneren van het ventilatiesysteem  luchtkwaliteit in het gebouw (radon, stof, geuren, …)  vermijden van tochtproblemen  (lucht)geluidisolatie  brandveiligheid


3 onlosmakelijke basisprincipes De luchtdichtheid van de bouwschil maakt deel uit van een globale strategie voor het realiseren van een kwalitatief, comfortabel en energiezuinig gebouw.

Thermische isolatie

Luchtdichtheid

Ventilatie

Luchtdicht maken en ventileren: contradictorisch?  Neen, complementair ! 13

6


Kwantificering van de luchtdichtheid

V50 : lekdebiet doorheen de bouwschil [m³/h] 14


Infiltratievoud n50

.

V50 bij 50 Pa

Vint

.

n50 = V50/Vint

[m³/h per m³] [vol per h]

n50 : Infiltratievoud [vol/h] (lekdebiet gedeeld door het binnenvolume van het gebouw)

Definitie NBN EN 13829

15

7


oppervlaktedoorlaatbaarheid v50 Atest

.

V50 bij 50 Pa

Aanpalende woning

AOR

v50 = V50/Atest [m³/h per m²] v50 : oppervlaktedoorlaatbaarheid [m³/(h.m²)] (lekdebiet in verhouding tot de oppervlakte van de bouwschil). Opmerking: definitie EPB – niet in de NBN EN 13829

16


Kwantificatie van de luchtdichtheid: v50 en n50 • De compactheid van het gebouw: Compactheid = volume van het gebouw / oppervlakte van de bouwschil Voor een gebouw met eenzelfde binnenvolume maar een kleinere verliesoppervlakte, dus voor een compacter gebouw, zal de n50 waarde aanzienlijk verminderen, zelfs al is de uitvoering van de luchtdichtheid op een identieke manier gebeurd. Voorbeeld: • Voor een compact gebouw (bijvoorbeeld, C = 3 m, een kantoorgebouw met een beschermd volume van 7200 m³): n50 van 3 h-1 ↔ v50 van 8 (m³/h)/m² . • Voor een niet compact gebouw (bijvoorbeeld, C = 1 m, een geisoleerde woning met een beschermd volume van 720 m³) : n50 van 3 h-1 ↔ v50 van 2,5 (m³/h)/m²). 17

8


EPB regelgeving en passieflabel “passieflabel”

EPB regelgeving

•

Reglementering

Vrijwillige actie: label aangevraagd door de bouwheer.

De luchtdichtheidswaarde wordt uitgedrukt in v50 met als eenheid m³/(h.m²)

De luchtdichtheidseis wordt uitgedrukt in n50 met als eenheid vol/h.

Geen uitdrukkelijke eisen, maar een meting met weergave van betere resultaten dan de standaardwaarde (12 m³/(h.m²)) maakt het mogelijk om het E-peil te verbeteren.

Een uitdrukkelijke eis: n50 ≤ 0,6 vol/h

Berekening aan de hand van EPB-software.

Berekening aan de hand van PHPP software

Meting volgens de norm NBN EN 13829 en de Bijkomende Specificaties.

Meting volgens de norm NBN EN 13829 en de Bijkomende Specificaties

Opmerking De berekening van het verbruik en de luchtdichtheid zijn verschillend in beide gevallen. Een vergelijking van de verbruiken heeft dus weinig zin.

18


Reglementering – Toekomstige evolutie ? Thermische Isolatie – K-peil

Energie prestatie – E-peil

?

19

9


Noodzakelijke technologische evolutie E100

E75

E45

E30

Thermische isolatie

K40 – Verbeterde dubbele beglazing



K15 – Drievoudige beglazing

Luchtdichtheid

Geen meting (v50 = 12 m³/h.m²)

Meting (v50 = 6 m³/h.m²)



Systeem C

Systeem C

Systeem D met warmterecuperatie – 75%

Systeem D met warmterecuperatie – 80%

Centrale verwarming gas – standaard ketel

Centrale verwarming gas condensatieketel 104%

Centrale verwarming gas condensatieketel 107% , met vloerverwarming

Centrale verwarming gas condensatieketel 107% , met vloerverwarming

Direct zonder opslag; gas




--

Buitenzonwering

Buitenzonwering

Buitenzonwering met hoog prestatieniveau

Ventilatie systeem Verwarmingssysteem

Warm water productie Zonneweringssystemen

20


Invloed van de luchtdichtheid op het E-peil

 V50 van 12 tot 8 m³/h.m²  V50 van 8 tot 2 m³/h.m²  n50 van 0,6 vol/h

  

Bron: sensibiliteitsstudie in het kader van CALE

Vermindering van E-peil met ongeveer 5 punten Vermindering van E-peil met 5 à 10 punten Vermindering van E-peil met 1 à 3 punten 21

10


Morgen, verstrenging van het E-peil… In de verschillende Gewesten: In het Vlaams Gewest : eis m.b.t. het maximale E-peil vanaf 2014 verstrengd naar E60 In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : alle nieuwe gebouwen passief vanaf 2015!

Recast EPBD Article 9: Nearly zero energy buildings 1. Members States shall ensure that: a) by 31 December 2020, all new buildings are nearly zero energy buildings as defined in Article 2(1a), and b) after 31 December 2018, public authorities that occupy and own a new building shall ensure that the building is a nearly zero energy building as defined in Article 2(1a). Art. 2(1a) "nearly zero energy building" means a building that has a very high energy performance, determined in accordance with Annex I. The nearly zero or very low amount of energy required should to a very significant extent be covered by energy from renewable sources, including renewable energy produced on-site or nearby;

22


Morgen, verstrenging van het E-peil… Regeringsverklaring van het Waals Gewest : « Voor wat betreft nieuwe gebouwen dient de norm « zeer laag energieverbruik » te worden gerespecteerd vanaf 2014. De « passief norm» of equivalent vanaf 2017. Vanaf 2019, dienen alle nieuwe constructies – naast de passiefnorm – minimum de norm « netto nulenergie » te respecteren en streven naar positief-energiegebouwen (productie van hernieuwbare energie groter of gelijk aan het verbruik van niet hernieuwbare primaire energie op jaarbasis ). Omvangrijke renovaties, in het bijzonder van woningen, dienen de norm « zeer laag energieverbruik » te respecteren vanaf 2015. Voor alle andere renovaties moet men streven naar « zeer laag energieverbruik ».

 Impliciete eis voor het realiseren van een performante luchtdichtheid en het meten van de luchtdichtheid in alle nieuwe gebouwen in het Waals Gewest binnen 5 jaar ! Ook voor niet-residentiële gebouwen!

23

11


•



•


•


•

Besluiten

24


Voornaamste stappen om een goede luchtdichting te bekomen Vóór het voorontwerp • Bepaal het ambitieniveau Vanaf het voorontwerp • Bepaal het beschermd volume • Kies en positioneer de technische installaties • Bestudeer en behandel de eventuele zwakke punten in functie van het gewenste ambitieniveau Ontwerp • Kies gepaste materialen (inclusief het buitenschrijnwerk) • Bepaal de positie van de luchtdichte laag in elke buitenwand die het beschermd volume omhult • Teken de nodige details om de praktische realisatie van het luchtscherm toe te laten Tijdens de uitvoering • Communiceer en sensibiliseer • Voer een oriënterende meting uit (i.f.v. het ambitieniveau) 25

12


Ambitieniveau / Vereist niveau • Ondanks het feit dat luchtdichtheid niet voorspelbaar is, is het belangrijk een project uit te werken rekening houdend met het vooropgestelde niveau van luchtdichtheid. – Een v50 waarde van 6 tot 12 (m³/h)/m² komt min of meer overeen met het gemiddelde niveau van luchtdichtheid van de actuele nieuwbouw. – Een waarde tussen 6 et 3 is mogelijk op voorwaarde dat er specifiek aandacht besteed wordt aan deze problematiek. – Een waarde minder dan 1 is ambitieus en vereist bijzondere expertise.

Gemiddelde CALE (20072009) 3,6

0

3

Gemiddelde SENVVIV (1999)

Defaultwaarde EPB

7,8

12

6

9

12

v50 [m³/h.m²]

26


Invloed van het bouwsysteem Metingen 2007-2009 Nieuwe woningen – project CALE 10.0 9.0 8.0 7.0 6.0 v50 [m³/h per m²]

5.0

Autres Andere Houtskeletbouw Ossature bois

4.0

Metselwerk Traditionnal

3.0 2.0 1.0 0.0 1

2

3

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

27

13


Bepalen van het beschermd volume • Beschermd volume = Volume van alle (continu of intermitterend) verwarmde (en/of gekoelde) ruimten van het gebouw,.  term met betrekking tot de thermische isolatie  Coherentie tussen de thermische isolatie en het luchtscherm Beschermd volume = luchtdicht te maken volume

28


Bepalen van het beschermd volume • Bepalen van het geheel van de buitenwanden die het beschermd volume omsluiten en bepalen  Continuïteit van de luchtdichtheid

29

14


Bepalen van het beschermd volume • Bepalen van het geheel van de buitenwanden die het beschermd volume omsluiten en bepalen  Continuïteit van de luchtdichtheid

Tip: Communiceer voldoende en efficiënt opdat iedere betrokkene weet waar het beschermd volume en de bouwschil zich situeert .

30


Keuze en inplanting van de technische installaties

– Vermijden van conflicten tussen verplichte ventilatie van bepaalde lokalen en luchtdichtheid: • • • •

Liften Stookruimte Plaatsen waar zich gasmeters bevinden Garages

– Beperken van doorboringen van het luchtscherm • Ventilatiegroep • Electriciteitskast • ...

31

15


Leidingkokers en liften •

Onder andere om brandveiligheidsredenen, bestaan er eisen aangaande verluchting, beschreven in Koninklijke Besluiten. – Leidingkokers : de sectie van vrije verluchting van de koker is minstens gelijk aan 10 % van de totale horizontale sectie van de koker met een minimum van 400 cm² – Liften: het geheel van de liftkoker en machinelokaal moeten worden voorzien van een natuurlijke ventilatie met aanvoer van buitenlucht.

Minimale sectie ventilatie-opening [cm²]

Leidingkoker Lift – geheel koker en machinekamer, geventileerd aan de top Lift – koker en machinekamer, afzonderlijk geventileerd

Oppervlakte koker [m²]

32


Leidingkokers en liften

Onder andere om brandveiligheidsredenen, bestaan er eisen aangaande verluchting, beschreven in Koninklijke Besluiten. – Leidingkokers : de sectie van vrije verluchting van de koker is minstens gelijk aan 10 % van de totale horizontale sectie van de koker met een minimum van 400 cm² – Liften: het geheel van de liftkoker en machinelokaal moeten worden voorzien van een natuurlijke ventilatie met aanvoer van buitenlucht. Leidingkoker

Minimale sectie ventilatie-opening[cm²]

•

Noteer: 1 cm² ≈ 2,5 m³/h bij 50 Pa Vb woning 500 m³, deurspleet 5 mm  lek +/- 0,2/h

Lift – geheel koker en machinekamer, geventileerd aan de top Lift – koker en machinekamer, afzonderlijk geventileerd

Ter illustratie: gebouw met 4 appartementen van 3000 m³:  minimum ventilatie van de koker =koker 0,3[m²] vol/h Oppervlakte 33

16


Liften: alternatieve oplossing Centrale unit

Co

rookdetector

Permanente opening Klep voor rookgasafvoer en ventilatie

Module op het dak van de cabine

Tip: • •

ofwel de liftkoker buiten het beschermd volume plaatsen ofwel een regelbare toevoeropening toepassen (open/gesloten)

34


Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof)

• NBN B 61-002 en NBN B 61-001 : – luchttoevoer voor de branders + evacuatie van rookgassen – ventilatie van de lokalen waar de verwarmingsketel van de centrale verwarming en/of de sanitaire warm water installatie zich bevindt. • een te hoge temperatuur in het lokaal vermijden • afvoeren van eventuele gassen, brandstofgeuren of lekken

Verwarmingsketel met open verbrandingscircuit (type B) Verwarmingsketel met gesloten verbrandingscircuit (type C)

35

17


Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof) Verwarmingsketel met open verbrandingscircuit (type B)

Een niet afsluitbare opening rechtstreeks naar buiten toe is vereist voor de luchttoevoer voor verbranding. De sectie is functie van het type en het vermogen van het apparaat.

Ter illustratie: Een woning met een oppervlakte van 180 m² met een gasketel van 20 kW en type B1 volgens de norm:  vereiste opening stemt overeen met een debiet van 0,2 vol/h 36


Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof) Verwarmingsketel met gesloten verbrandingscircuit (type C) waarvan het nominale vermogen lager is dan 70 kW. Niet nodig om een niet-afsluitbare opening te voorzien voor de luchttoevoer. De ventilatie in het lokaal kan d.m.v. het (verplichte) ventilatiesysteem van het gebouw. Verschillende posities zijn mogelijk voor inplanting in het gebouw.

37

18


Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof) Verwarmingsketel met gesloten verbrandingscircuit (type C) waarvan het nominale vermogen lager is dan 70 kW. Niet nodig om een niet-afsluitbare opening te voorzien voor de luchttoevoer. De ventilatie in het lokaal kan d.m.v. het (verplichte) ventilatiesysteem van het gebouw. Verschillende posities zijn mogelijk voor inplanting in het gebouw.

Tip : Kies voor gesloten verbrandingstoestellen. Plaats ze binnen het beschermd volume. 38


Decentrale verwarming (alle types brandstoffen) Kachels, inbouwkachels, open haarden, ... zijn decentrale verwarmingsapparaten met open verbranding Ze zijn moeilijk combineerbaar met een hoogwaardige luchtdichtheid.

Tip : Wanneer er strenge luchtdichtheidseisen gesteld worden, plaats geen decentrale, open verwarmingstoestellen. 39

19


Gasinstallatie type A Apparaten van type A werken met open verbranding en zijn niet aangesloten op een schoorsteen. Tip: Plaats apparaten van type A buiten het beschermd volume.

40


Gasinstallatie type A Apparaten van type A werken met open verbranding en zijn niet aangesloten op een schoorsteen. Tip: Plaats apparaten van type A buiten het beschermd volume.

Gasfornuizen zijn eveneens van type A. Advies: Indien zeer strenge luchtdichtheidseisen nagestreefd worden, is het nuttig om niet op gas te koken (maar te kiezen voor één van de beschikbare alternatieven).

41

20


Lokalen waar zich een gasmeter bevindt • NBN D 51-003 • NBN D 51-001 indien het nominale gasdebiet > 100 m³/h • Regels van goed vakmanschap van het KVBG

.

Ter illustratie: woning met een oppervlakte van 180 m² : minimale sectie voor ventilatie overeenkomstig een debiet van 2 vol/h !

42


Plaatsen waar zich een gasmeter bevindt • NBN D 51-003 • NBN D 51-001 indien het nominale gasdebiet > 100 m³/h • Goede praktische regels van het ARGB

.

Illustratie: Woning met een oppervlakte van 180 m² : De minimale sectie voor de ventilatie komt overeen met 2 vol/h !

Tip : Plaats gastellers en drukreduceerposten buiten het beschermd volume.

43

21


Garages NBN D 50-001

44


Garages NBN D 50-001 Ter illustratie: woning met een oppervlakte van 180 m² : minimale sectie voor ventilatie komt overeen met een debiet van 1 vol/h !

Tip : • ofwel de garage buiten het beschermd volume houden • ofwel aansluiten op de mechanische ventilatie van het gebouw. 45

22


Ventilatiesysteem

46


Ventilatiesysteem

Tip : Plaats ventilatietoestellen binnen het beschermd volume.

47

23


Electriciteitskast en stekkerdozen 2 types lekken mogelijk: • Onderbreking van het luchtscherm

• Lekken via de geribde buizen vanuit de elektriciteitskast

48

.


Electriciteitskast en stekkerdozen 2 types lekken mogelijk: • Onderbreking van het luchtscherm Tip : • ofwel pleisteren achter de stekkerdozen • ofwel luchtdichte stekkerdozen gebruiken

• Lekken via de geribde buizen vanuit de elektriciteitskast Advies : • plaats de electriciteitskast binnen het beschermd volume • of gebruik speciaal voor deze toepassing ontwikkelde stoppen .

49

24


Electriciteitskast en stekkerdozen 2 types lekken mogelijk: • Onderbreking van het luchtscherm Tip : • ofwel pleisteren achter de stekkerdozen • ofwel luchtdichte stekkerdozen gebruiken

• Lekken via de geribde buizen vanuit de elektriciteitskast Advies : • plaats de electriciteitskast binnen het beschermd volume plaatsen • of gebruik speciaal voor deze toepassing ontwikkelde stoppen .

50


Inplanting van de technische installaties: 2 stappen • Inplanting van de installaties t.o.v. het beschermd volume • Inplanting van de leidingen.

Beschermd volume Ruimten buiten het beschermd volume

51

25


Inplanting van de technische installaties: 2 stappen • Inplanting van de installaties t.o.v. het beschermd volume • Inplanting van de leidingen.

Beschermd volume Ruimten buiten het beschermd volume

52


Voorbeeld van een ventilatiegroep • Inplanting binnen het beschermd volume Te dichten doorboringen Te isoleren leidingen <<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<

<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<

53

26


Voorbeeld van een ventilatiegroep • Inplanting buiten het beschermd volume

<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<

<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<

Te isoleren leidingen Te dichten openingen

54


Aanpak van doorboringen in het luchtscherm • Installatie van zonnepanelen: • Thermische zonne-collectoren: 2 leidingen + een temperatuursonde • Fotovoltaïsche zonnepanelen: min. 2 elektrische leidingen

55

27


Aanpak van doorboringen in het luchtscherm

56


Aanpak van doorboringen in het luchtscherm: prefab hulpstukken

57

28


Aanpak van doorboringen in het luchtscherm: prefab hulpstukken

Tip : Bepaal de ligging en de afmetingen van leidingdoorvoeren zo vroeg mogelijk in het ontwerpproces.

58


Houtskeletbouw: leidingspouw

Foto: G DeBruyn, C Delmotte, A. Versele 59

29


Integratie van de technische installaties: samenvatting Technische installaties

Aanbevolen positie met betrekking tot het beschermd volume

Centrale of individuele verwarming met gesloten verbrandingstoestel

Binnen het beschermd volume voor zover het vermogen onder 70 kW blijft

Centrale of individuele verwarming met open verbrandingstoestel

Buiten het beschermd volume

Productie en opslag van warm water

Binnen het beschermd volume

Gasmeter en drukreduceerpost voor aardgas

Buiten het beschermd volume

Mechanisch ventilatiesysteem

Bij voorkeur binnen het beschermd volume. om praktische redenen wordt het toestel en/of buizen soms in niet verwarmde zones geïnstalleerd. Het is ook dan aangewezen om het aantal doorboringen tot het minimum te beperken. Binnen of buiten het beschermd volume (bemerk: de inplanting heeft geen impact op het aantal doorboringen van het luchtscherm)

Elektriciteitsteller

Electriciteitskast en domotica installatie

Binnen het beschermd volume

Leidingen

Binnen het beschermd volume. Doorboringen van het luchtscherm zoveel mogelijk vermijden. 60



30


Ontwerp • Aangepaste materialen kiezen (inclusief het schrijnwerk) • Het luchtscherm positioneren in elke wand die het beschermd volume omsluit en bepaalt. • Details uittekenen die de praktische realisatie van de continuïteit van het luchtscherm mogelijk maken.

62


Aangepaste materialen kiezen: gemetste muren • Gemetste muren zijn niet luchtdicht: – – – –

Porositeit van de blokken Niet volledig gevulde voegen Aansluitingen …

 Pleisterwerk en/of verf

63

31


Keuze van aangepaste materialen: muren in metselwerk • Gemetste muren zijn niet luchtdicht: – – – –

Porositeit van de blokken Niet volledig gevulde voegen Aansluitingen …

 Pleisterwerk en/of verf

Tip : Sensibiliseer de stucadoors over de invloed van hun werk op de energieprestatie van het gebouw

64


Keuze van aangepaste materialen: muren in metselwerk

65

32


Keuze van aangepaste materialen: muren in metselwerk

66


Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden

67

33



68



Is een dampscherm een luchtscherm? Ja, want de eerste drager van damptransport is lucht  de eerste functie van een dampscherm is een barrière tegen luchtstromen doorheen de bouwschil.

Dampscherm of damprem? Dampscherm is een commerciële benaming. Vanuit het standpunt van luchtdichtheid is er geen verschil.

69

34


Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden Panelen in OSB:

70



VIDEO

Tip : Vermijd de toepassing van OSB panelen als luchtscherm in het geval een hoge graad van luchtdichtheid behaald moet worden, tenzij de fabrikant van de panelen de luchtdichtheid kan garanderen. 71

35



Bron: KU Leuven – Jelle Langmans

72


Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden Materialen afgeraden als luchtscherm: – Aluminium film van soepele isolatiematerialen – Gipskartonplaten – Stijve isolatieplaten

73

36


Evolutie van buitenschrijnwerk en beglazing

74


Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen De graad van luchtdichtheid wordt bepaald in labo volgens de norm NBN EN 1026, in het bijzonder in het kader van CE-markering. Classificatie van 0 tot 4 volgens de NBN EN 12207 PERMEABILITE AIR Debit m³/hm²

Debit m³/hm 100

80

20.0

40

10.0

Classe 1 Classe 1 20

5.0 Classe 2 2 Classe

8

2.5 2.0

Classe 3 3 Classe

4

1

0.5

2 1.6 1.2 0.8

Classe 4 4 Classe

0.1

0.4 10

50

100 150 200

600

Pression Pa

75

37


Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen

Symbool CE N° Notified body(-ies) Coördinaten fabrikant Jaartal van markering Nummer norm Beschrijving van het product Prestaties van het product

76


Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen De analyse van 300 recente proeven in het WTCB toont aan dat 87% van de geteste raamkaders behoren tot klasse 4  verfijning van de classificatie (klasse 5 et 6) voorgesteld aan de Europese normcommissie Flow Air permeability (m3/h/m²)

Flow (m3/h/m)

100.0

25,0

Class 1 Class 2 17,0

Class 3 2,50

10.0 5.67

Class 4 Class 5

1.89 0,25

1.0 0.76

Class 6 0.38

0,02

0.1 10

100

50

1000 Overpressure (Pa)

78

38


Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen De analyse van 300 recente proeven in het WTCB toont aan dat 87% van de geteste raamkaders behoren tot klasse 4  verfijning van de classificatie (klasse 5 et 6) voorgesteld aan de Europese normcommissie Flow Air permeability (m3/h/m²)

Flow (m3/h/m)

100.0

25,0

Class 1 Class 2 17,0

Class 3 2,50

10.0 5.67

Class 4 Class 5

1.89 0,25

1.0 0.76

Class 6 0.38

Tip : Voor hoge ambitieniveaus, kies klasse 4 EN vraag de proefrapporten op om de prestatie meer in detail te evalueren. 0.1 10

100

50

0,02

1000 Overpressure (Pa)

79


Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen Voorgeschreven prestaties volgens NBN B 25-002

luchtdoorlatendheid

stad

bosgebied

platteland

kust

0-10 m

3

3

3

3

10-18 m

3

3

3

3

18-25 m

3

3

3

3

25-50 m

3

3

3

4

50-100 m

3

4

4

4

hoger dan 100 m

beschreven in het bijzonder bestek

80

39


Bijdrage vensters aan luchtlekken • Woning 4 gevels – 10 m x 10 m – gelijkvloers + verdieping • Inwendig volume 528 m³ • Oppervlakte van ramen en deuren: 29.3 m²

n50 [1/h] 6 3 1 0.5

Classe 3 Klasse

Klasse Classe 4

Classe 5 Klasse

Klasse Classe 6

5.3% 10.5% 31.6% 63.2%

1.8% 3.5% 10.5% 21.1%

0.7% 1.4% 4.2% 8.4%

0.4% 0.7% 2.1% 4.2%

 Raamkaders van klasse 4 kunnen 10.5% vertegenwoordigen van de luchtlekken toegelaten voor een eis van n50 ≤ 1 vol/h

81


Keuze van het buitenschrijnwerk: passieframen

Belangrijke opmerking: de term “passiefraam” is geen officieel merk en geeft geen enkele specifieke garantie!

82

40


Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten

– deurdorpels

83



– deurdorpels

84

41



– Sloten – Rolluikkasten

85


Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten – Invloed van het type raamkader

Klasse 2 (max debiet bij 50 Pa = 17.0 m³/h/m²) 3 (max debiet bij 50 Pa = 5.67 m³/h/m²) 4 (max debiet bij 50 Pa = 1.89 m³/h/m²) 5 (max debiet bij 50 Pa = 0.76 m³/h/m²) 6 (max debiet bij 50 Pa = 0.38 m³/h/m²)

Draai-kip en enkel opendraaiend

Dubbel opendraaiend

Schuifraam (alle types)

Samengestelde elementen

0.0%

1.5%

0.0%

0.0%

8.0%

7.6%

18.4%

6.8%

26.1%

40.9%

34.2%

49.2%

27.3%

24.2%

36.8%

27.1%

38.6%

25.8%

10.5%

16.9%

Databank van meer dan 300 labometingen.

86

42



– Dubbel opendraaiend

87



– Schuiframen

88

43


Keuze buitenschrijnwerk: aandachtspunten

– Glaslatten – Ophangpunten

89



– Ventilatieroosters

Uittreksel uit de NBN 50-001 Ventilatie-elementen in woongebouwen:

91

44



– Ventilatieroosters

92


Keuze buitenschrijnwerk: Voor de praktijk zijn volgende aandachtspunten belangrijk: • • • • • • • •

• • • •

De continuïteit van de voegprofielen De samendrukking van de voegprofielen De afregeling van het hang- en sluitwerk De afmetingen van de slagen De kwaliteit van de verbindingen (lijmen, solderingen, …) De kwaliteit van mastieken en silicones De stijfheid van de raamprofielen Het respecteren van de afmetingen (diagonalen, gepast spel tussen vast en opengaand kader, respect t.o.v. de afmetingen van de profielen, latten…) De dimensionele stabiliteit van de raamprofielen (hout, PVC, alu) Het aantal sluitingspunten De correcte dimensionering van het aantal ophangpunten …

93

45


Keuze van gepaste materialen: verbindingen

•

Kleefbanden (eenzijdig / dubbelzijdig), mastiek, soepele profielen (EPDM, …), compriband, vloeibare luchtdichting, …

Bron: Castelein Sealants

94



•


Bron: Castelein Sealants

Tip : Kies geschikte producten. In het geval van kleefbanden en lijmen, draag zorg voor de zuiverheid van de ondergrond.

95

46



•


Source: Doerken – Delta Liquixx

Bron: A. Baivier - ISOPROC

96



•


Bron: Doerken – Delta Liquixx

Tip : Volg zorgvuldig de plaatsingsvoorschriften van de fabrikant.

97

47



Bron: ISOPROC

98



Tip : Vermijd elke mechanische belasting van de kleefbanden of folies Source: Isoprocte vermijden. om het risico op afscheuring of loskomen

99

48



Bron,: ISOPROC

100



Bron: ISOPROC 101

49




Positionering van de luchtdichte laag in elke wand die het beschermd volume omhult Positioneer de luchtdichte laag en hou hierbij rekening met de continuïteit ervan door de kritieke punten te beperken

103

50


Tekenen van details om toe te laten de continuïteit van het luchtscherm te realiseren

104


Tekenen van details om toe te laten de continuïteit van het luchtscherm te realiseren Bouwknoop C2 : aansluiting hellend dak - topgevel - Aard van het luchtscherm: - Dampscherm - Pleisterwerk  type aansluiting: droog – nat - Betrokken bouwberoepen: - Timmerman - Stukadoor - Aandachtspunten: - maak een plooi in het dampscherm om spanningen te vermijden die tot afscheuren of loskomen zouden kunnen leiden - zorg ervoor dat de strook van het dampscherm die de verbinding vormt met het pleisterwerk voldoende breed is om een luchtdichte aansluiting te kunnen realiseren met het pleisterwerk; hierbij moet rekening gehouden worden met de dikte van het latwerk waarop de beplating aan de binnenzijde van het dak bevestigd wordt - stem de lengte van de vijzen om de beplating te bevestigen en de diepte van de leidingspouw op elkaar af zodat een doorboring van het dampscherm vermeden wordt; de lengte van de vijzen moet minstens 5 mm kleiner zijn dan de som van de diktes van de beplating en de latten; doorgaans is een spouwdiepte van 50 mm voldoende om een doorboring door de vijzen te voorkomen - vermijd de plaatsing van inbouwspots; stem in voorkomend geval de diepte van de spouw af op de nodige ruimte voor de spots, zodat het luchtscherm t.p.v. spots niet beschadigd wordt - indien een oriënterende meting voorzien wordt, plaats dan de binnenbeplating na de test Pro memorie: de isolatie van de bovenzijde van de topgevel is noodzakelijk om een koudebrug te vermijden. De positie van de laatste keper moet afgestemd worden op het type isolatie. Bijvoorbeeld, in het geval isolatievlokken ingeblazen worden, moet die zone toegankelijk zijn op het moment van inblazen.

105

51




•



•


•


•

Besluiten

107

52


Voornaamste stappen voor de realisatie van een pressuriatietest

Voorbereiding van de test Vóór zich ter plaatse te begeven

• Bepaling van het doel van de test • Bepaling van de te meten zone • Materieel Pressurisatietest • • • •

Voorbereiding van het gebouw (zoeken van de lekken) Uitvoering van de meting Controle van de resultaten

Ter plaatse

Gebruik van de resultaten Na de test

• Proefrapport

108


Bepalen van het doel van de test

Doel van de meting Meting bruikbaar voor EPBverslaggeving Meting ter verkrijging van het « passieflabel »

Referentiedocument

Norm NBN EN 13829 + aanvullende specificaties

Ogenblik van de meting

Bepaald in de aanvullende specificaties

Zoeken van lekken

Geen

Vrij – idealiter op het moment waarop het luchtscherm nog toegankelijk is

Oriënterende meting

Geen

Vrij

Voorbereiding van Uitdrukking van de het gebouw resultaten

Bepaald in de aanvullende specificaties

Proefresultaat: debiet bij 50 PaV-50 EPB : v50= V50/Atest (m³/hm²) Proefresultaat : debiet bij 50 PaV-50 PHPP : n50 (h-1) = V50 / Vint

Vrij

Vrij

Vrij

Vrij

109

53


Voor een meting in EPB-context • Norm NBN EN 13829

Beschikbaar op www.wtcb.be

• Aanvullende specificaties Beschikbaar op www.epbd.be

110


Bepaling van de te meten zone • Te bepalen – Door de aanvrager, vóór de test! – In overeenstemming met de indeling van het gebouw uitgevoerd in het kader van EPB

• Algemene regel – Minimum: EPW- of EPU-volume – Maximum: beschermd volume

 EPW? EPU? BV?

EPW of EPU ≤ te meten zone ≤ BV

111

54


Bepaling van de te meten zone: voorbeeld van een woning

– Eenvoudige woning: EPW = BV = te meten zone

AOR

BV = EPW = meetzone

AOR

112


Bepaling van de te meten zone: voorbeeld van appartementen

– Mogelijkheid 1: meetzone = totaal BV

EPW1 EPW2

EPU BV= meetzone

113

55


Bepaling van de te meten zone: voorbeeld van appartementen

– Mogelijkheid 2: zone 1 = EPW 1, zone 2 = EPW 2, enz.

EPW 1 = Zone 1 EPW 2 = Zone 2 EPU = Zone 3

5

6

3

4

1

2

114


Bepaling van de te meten zone: voorbeeld van appartementen • Het is niet toegelaten om de aanpalende appartementen te pressuriseren tijdens de test EPW 1 = Zone 1 EPW 2 = Zone 2 EPU = Zone 3 • NBN D50-001:

115

56


Materiaal

Deur met ventilator waarmee het gebouw in overdruk of onderdruk geplaatst kan worden

116


Materieel voor grote gebouwen

117

57


Voornaamste stappen voor de realisatie van een pressuriatietest

Voorbereiding van de test • Bepaling van het doel van de test • Bepalling van de te meten zone • Materiële aspecten

Vóór zich ter plaatse te begeven

Pressurisatietest • • • •

Voorbereiding van het gebouw (zoeken van de lekken) Uitvoering van de meting Controle van de resultaten

Ter plaatse

Gebruik van de resultaten • Proefrapport

Na de test

118


Installatie van de ventilator-deur

119

58


Ogenblik van de meting

• Officiële meting in het kader van EPB: – Wanneer het gebouw volledig water- en winddicht is – Alle vensters en buitendeuren geplaatst

• Zoeken van lekken: – – – –

Op om het even welk moment Na plaatsing en afkleven van het dampscherm bv. Niet nodig te meten Voldoende onderdruk of overdruk voldoende

120


Voorbereiding van het gebouw

121

59


Proefrapport Vereiste inhoud: Gegevens van de meetfirma Coördinaten van de aanvrager Gegevens van het gebouw en de meetzone

122


Proefrapport Vereiste inhoud Meetgegevens

Meetapparatuur

123

60


Proefrapport onderdruk overdruk

Vereiste inhoud: Grafiek resultaten

Venv  Cenv  p 

luchtdebiet [m³/h]

n

Drukverschil [Pa] 124


Betrouwbaarheid van de resultaten • ISO 9972:2006 • correlatiecoëfficënt ≥ 0.98 • n-waarde tussen 0.5 en 1

Nota: dit is geen WTCB-meting

Ongeldige meting

125

61


Keuze van de uitvoerder van de meting

Belangrijke opmerking: actueel bestaat er geen enkele certificatie of label specifiek voor uitvoerders van luchtdichtheidsproeven.

126


Meting van luchtdichtheid: wie doet wat? Stappen Doel van de test bepalen

De te meten zone

Bepalen wanneer de test moet worden uitgevoerd Het gebouw op de meting voorbereiden

De totale lekkage bepalen bij 50Pa - (m³/h) De oppervlakte van de test bepalen - Atest (m²) of het intern volume Vint (m³) Andere afgeleide grootheden berekenen

Verantwoordelijke De aanvrager. Dit doel bepaalt de van kracht zijnde voorschriften (zie tabel 1). Het wordt meegedeeld aan diegene die de metingen uitvoert en die deze dienovereenkomstig aanpast. De aanvrager. Deze informatie wordt aan diegene die de metingen uitvoert meegedeeld. Hij zal deze informatie in zijn rapport beschrijven. Indien de persoon die de metingen uitvoert een gebrek aan samenhang vaststelt tussen de aangegeven te meten zone en de eisen die van kracht zijn voor deze test, dient hij hem hiervan te informeren. De aanvrager. In functie van het doel van de test, dient diegene die de metingen uitvoert, de aanvrager te adviseren zodat de uit te voeren test voldoet aan de geldende eisen. Te bepalen. In het algemeen diegene die de metingen uitvoert. In sommige gevallen (meestal in grote gebouwen), wordt deze voorbereiding verdeeld of overgedragen naar een derde. De controle van deze voorbereiding dient om er voor te zorgen dat ze overeenstemt met het doel van de meting. Diegene die de metingen uitvoert. De aanvrager – Deze waarde mag eventueel meegedeeld worden aan diegene die de metingen uitvoert, die ze op zijn beurt in het rapport kan verwerken. Te bepalen tussen de partijen.

Opmerking: In voorkomend geval, kan de aanvrager de werfleider, de EPB- verslaggever, architect of aannemer zijn. 127

62


Het verwachte resultaat werd niet bereikt: verantwoordelijkheid? • EPB-context: – Impact van de luchtdichtheid op het E peil – Indien de naleving van de EPB-regelgeving een betere luchtdichtheid vereist dan de default-waarde

Vlaams decreet: De architect deelt de voor de met het oog op de naleving van de EPBregelgeving beoogde energieprestaties mee aan de rapporteur. Deze voegt ze toe in de startverklaring. De gegevens dienen als basis voor de materiaalkeuze en metingen om aan de EPB-eisen te voldoen. Ze worden ter beschikking gesteld van het Vlaams Energieagentschap en de partijen die bij het werk en de activiteiten betrokken zijn. De architect zal deze gegevens bij een eerste verzoek ter beschikking stellen.

128


Het verwachte resultaat werd niet bereikt: verantwoordelijkheid? • In het geval van EPB reglementering : – Impact op het E peil – Indien de naleving van de EPB-regelgeving een beter luchtdichtheid vereist dan de default-waarde

 Sleutelrol van de EPB verantwoordelijke/adviseur: Waals decreet van 19 april 2007: « Le responsable P.E.B. est chargé de la conception et de la description des mesures à mettre en œuvre pour atteindre les exigences P.E.B. ainsi que du contrôle de l’exécution des travaux relatifs à la P.E.B. » Brussels Hoofdstedelijk gewest: Verordening van 7 juni 2007 : «De EPB raadgever evalueert en beoordeelt de stappen die ondernomen werden om aan de EPB eisen te voldoen. Indien de adviseur vaststelt dat er tijdens het project afgeweken wordt van de eisen die in de EPB van toepassing zijn, stelt hij de aanvrager en in voorkomend geval de architect verantwoordelijk voor het toezicht op de prestaties van het werk.»

129

63


Het verwachte resultaat werd niet bereikt: verantwoordelijkheid? • In het geval van EPB reglementering : – Verbetering van E peil – Indien met de EPB regelgeving naleeft, bekomt men een beter resultaat dan de luchtdichtheid die standaard voorzien is.

 Sleutelrol van de EPB verantwoordelijke/raadgever: Waals decreet van 19 april 2007: « De EPB verantwoordelijke is belast met het ontwerp en de omschrijving van de maatregelen die uitgevoerd moeten worden om aan de EPB eisen te voldoen alsook met de controle van de uitvoering van de werken betreffende de EPB. » Brussels Hoofdstedelijk gewest: Verordening van 7 juni 2007 : Tip: «De EPB raadgever evalueert en beoordeelt de stappen die ondernomen  Vermijd in tussentijdse berekeningen van het werden om aan de EPB eisen te voldoen. Indien deE-peil adviseur vaststelt dat een luchtdichtheidswaarde die lager ligt dan de standaardwaarde er tijdens het project afgeweken wordt van de eisen die in de EPB van om te voldoen hetvoorkomend Epeil betreftgeval de architect toepassing zijn, aan steltde hij voorschriften de aanvragerwat en in (m.a.w. reken met de default-waarde en beschouw de het eventuele verantwoordelijk voor het toezicht op de prestaties van werk.» betere prestatie op het gebied van luchtdichtheid als een mogeljke bonus, maar reken er niet op om het E-peil te behalen)

130


Het verwachte resultaat werd niet bereikt: verantwoordelijkheid? • In het geval de eis in het lastenboek opgenomen is Tip:  De aannemer dient zich een idee te vormen van de strengheidvan de eis; daarvoor is enige ervaring noodzakelijk 

Hij kan ook kritisch zijn wat betreft het ontwerp

 Een aannemer die verantwoordelijk is voor slechts een deel van de werken, kan zich contractueel niet engageren tot het behalen van een globale graad van luchtdichtheid voor het gebouw als geheel  Een contractueel resultaat kan slechts verbonden worden aan een kwantitatieve meting (dus geen meting met enkel rookstaafjes of een IR-camera)

131

64


•



•


•


•

Besluiten

132


Nuttige link: www.wtcb.be  Diensten  Bouwproducten (Techcom-databank)

trefwoorden o.a.: PRESSURISATIETEST LUCHTDICHT

133

65


Nuttige link: www.wtcb.be  publicaties  Normen

134


Een groot gamma producten www.ampack.de www.caplast.de www.casteleinsealant.be www.doerken.de www.dupont.com www.eisedicht.de www.hanno.com www.henkel.de www.tremco-illbruck.be www.icopal.be www.isocell.de www.isoproc.be www.isover.de www.kaiser-elektro.de www.lessco-airtight.com www.mage-herzberg.de www.otto-chemie.de www.pavatex.de www.proclima.de www.siga.ch www.soudal.com www.trelleborg.com

Ampack Bautechnik GmbH Caplast Castelein Sealants Dörken GmbH & Co. KG Dupont de Nemours Eisedicht Luftdichtungsmanschetten Hanno Werk GmbH & Co. KG Henkel Bautechnik GmbH Illbruck GmbH Icopal N.V. Isocell VmbH Isoproc Isover N.V. Kaiser GmbH & C° Lessco® Low Energy Systems Supply Comp. Inc. Mage-Herzberg GmbH Hermann Otto GmbH Pavatex Moll bauökologische Produkte GmbH SIGA AG Soudal N.V. Trelleborg Building Systems

66


136


Een concreet bouwproject als case • Voorbeeldproject Vingerhoute (Gent, 2011)

Bron: De Noordboom 137

67


muurvoet


muurvoet

68


Randen vensters en deuren


Randen vensters en deuren

69


Nok


Nok

70

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be Randen dakvlakvensters

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be Randen dakvlakvensters

71


Een concreet bouwproject als case

• Voorbeeldproject Vingerhoute: – resultaten luchtdichtheid: n50 = 0.27 à 0.35 • impact bouwvolume (relatief groot) • voornaamste lekken? – Dakramen: vleugel-kader – Muren tussen wooneenheden – LVL balk op buitenmuur

Luchtdichtheid van lichte constructies

146


Checklist ontwerp

• bouwvolume eenvoudig en compact • positie luchtscherm bepaald • aandacht voor positie technische ruimtes, leidingkokers, liftschachten, garages... • robuuste detaillering • positie afvoerleidingen in de vloerplaat • …

72


Checklist aanbesteding

• alle betrokkenen bewust van hun rol • tijdig overleg; bouwteamformule ideaal • voldoende communicatie vóór de start van de werf > goede afspraken tussen alle betrokkenen (taken, prestatie-eisen & verantwoordelijkheden) • correcte, transparante prijszetting • …


Checklist uitvoering

• • • • •

Ondergrond kleefverbinding: stofvrij en droog inzicht en engagement van de uitvoerders noodzakelijk werkvoorbereiding en werfleiding belangrijk controleer de luchtdichtheid vóór afwerkingsfase …

73


Tips & Tricks

• • • • • • •

geleidelijk leerproces (trial & error) voorzichtig zijn met beloftes goede scholing wees als aannemer aanwezig op de luchtdichtheidstest test luchtdichtheid plaatmateriaal communicatie en planning cruciaal; laat stelling rond gevel staan tot na pressurisatietest (met rookgasgenerator)


Tot slot: enkele reflecties uit de praktijk...

• het is moeilijk om een welbepaalde graad van luchtdichtheid na te streven • een hoge graad van prefabricatie is nuttig • de rol van de aannemer is essentieel • luchtdicht bouwen start met luchtdicht ontwerpen; detaillering zeer belangrijk

74


Kostprijs luchtdicht bouwen

• Afhankelijk van bouwwijze – Gepleisterd   zichtbaar metselwerk – Massiefbouw   licht bouwwijze

• Globaal – n50 1 tot 3 : 2 tot 5 €/m² schil • 1000 – 2000 €/woning – n50 < 0.6: 5 – 10 €/m² schil – Pressurisatietest: 250 – 1000 €

• Niet steeds duurder – Plat dak – Gipsbezetting

• Soms zelfs goedkoper – Compact bouwen – Niet meer openslaande ramen dan nodig voor spuiventilatie – ‘Terrasdeur’ in plaats van drempelloze deur (voordeur)

152


Besluiten  Luchtdicht bouwen wordt « incontournable »; dit leidt tot grondige wijzigingen in de manier van werken voor alle aannemers en de andere bouwprofessionelen  De 3 basisprincipes Thermische isolatie – Luchtdichtheid – Ventilatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden  Luchtdicht bouwen, start met luchtdicht ontwerpen en wordt gerealiseerd door goed vakmanschap

Bron: Isoproc

153

75

Luchtdichtheid van gebouwen

Recommend Documents