Luchtdichtheid en isolatie: Tertiaire gebouwen. Bruno Bailleul ISOPROC

Luchtdichtheid en isolatie: Tertiaire gebouwen Bruno Bailleul ISOPROC – 0477 98 27 39

Inhoud - Introductie ISOPROC 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Waarom luchtdicht bouwen Luchtdichtheidsmeting Tertiaire gebouwen meten Luchtlekken / praktijkvoorbeelden / oplossingen Conflictsituatie Beter voorkomen… Referenties

Intro ISOPROC  ISOPROC bestaat +10 jaar  Importeur  Houtvezelplaten (Celit),  luchtdichtheidsfolies en dampremmen (Pro- Clima)  DämmRaum

 Producent  papiervlokken – cellulose-isolatie 3

Intro ISOPROC  Verkoop controle apparatuur  Thermografische camera’s - FLIR  BlowerDoor meetapparatuur

 ISOPROC voert zelf metingen uit  Focus op grote projecten.

4

ISOPROC Consulting  ISOPROC Consulting:  Peter Eykens, bij ISOPROC sinds 2007 [email protected] Tel : 0473 11 16 23  Bruno Bailleul, bij ISOPROC sinds 2009 [email protected] Tel: 0477 98 27 39

5

Isolatie + luchtdichtheid

1 Waarom luchtdicht bouwen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Om bij koude warmteverliezen te beperken. Voor de verbetering van het comfort door het vermijden van een tochtgevoel. Om in de winter te droge binnenlucht te vermijden. Om het behoorlijk functioneren van het ventilatiesysteem mogelijk te maken. Om bij hitte het binnendringen van de warmte te beperken. Om het indringen van stof, schimmelsporen enz. te beperken. Voor een goede geluidsisolatie. Voor betere prestaties bij brand: minder snel binnendringen van rook en zuurstof, hogere brandweerstand. Om vochttoename in de constructie door convectie, eventueel gevolgd door schimmelontwikkeling en bouwschade, te vermijden.

1.1 Het principe van thermische isolatie  luchtbeweging = warmtetransport

 thermische isolatie = lucht vasthouden in kleine kamers / poriën  enkel lucht die verhinderd wordt te bewegen isoleert

bron:

pro clima - Moll

1.1 Convectie en warmteverliezen 1 m² geïsoleerde constructie met luchtscherm 14 cm dampopen isolatie 1 mm kier

1m

14 cm

randvoorwaarden: binnen +20° C, 50 % RV buiten -10° C, 80 % RV

1m

Theoretische U-waarde: Werkelijke U-waarde, rekening houdend met de 1 mm kier :

bron: pro clima – Moll; meting: Institut für Bauphysik, Stuttgart, DBZ 12/89

0,3 W/(m².K) 1,44 W/(m².K)

factor 4,8

9

1.2 Tochtgevoel vermijden

Bron : FLIR

1.3 Te droge binnenlucht in de winter Ongewenste luchtstromen ingevolge gebrekkige luchtdichtheid leiden in de winter tot te droge binnenlucht.

bron :

pro clima - Moll

1.4 Ventilatie • Betere luchtkwaliteit. • Om te kunnen ademen: afvoer van CO2 en toevoer van O2. • Om schadelijke stoffen af te voeren, afkomstig van bvb. uitwaseming (door vloerbekledingen, meubels, verven, …). • Om onaangename of ongewenste geurtjes af te voeren (toilet, keuken). • Om vochtproblemen te vermijden: afvoer van H2O (vochtige ruimtes). • Aangenamere temperatuur ‘s nachts koelen met frisse lucht.

1.4 Ventilatie • In functie van de opgelegde eisen: • basisventilatie: 1 l/(s.m² vloeroppervlakte) (=3,6 m³/h) • In functie van het grootste momentane probleem: • bij hoge bezetting: in functie van afvoer van CO2 , eventueel autom. gestuurd door CO2-sensor Bij een lichte activiteit produceert een volwassene ± 18 l CO2/uur. Om het aantal deeltjes CO2 te beperken tot 500 ppm is er een debiet van 10 l/s verse lucht vereist per persoon.

• bij hoge vochtproductie:

in functie van H2O, eventueel autom. gestuurd door hygrometer

• bij veel onaangename of ongewenste geurtjes eventueel manuele ingreep • bij te hoge temperatuur in zomer eventueel autom. gestuurd door klok

1.4 Ventilatie • Liefst op een gecontroleerde manier, en dus niet in functie van toevallige klimaatomstandigheden (wind, temperatuurverschillen). • Ideale of vereenvoudigde benadering: • ideaal: mechanische toevoer en afvoer in elk vertrek • vereenvoudigd: toevoer in droge ruimten doorvoeropeningen afvoer in natte ruimten • Er zijn vier basissystemen: • systeem A: natuurlijke afvoer natuurlijke aanvoer • systeem B: natuurlijke afvoer mechanische toevoer • systeem C: mechanische afvoer natuurlijke toevoer • systeem D: mechanische afvoer mechanische toevoer

1.4 Balansventilatie

Bij gebrekkige luchtdichtheid  haalt de balansventilatie door de lekstromen met de buitenlucht niet het verhoopte rendement  de weggezogen lucht is kouder dan verwacht waardoor de ingeblazen lucht onvoldoende opgewarmd wordt  de ingeblazen lucht gaat deels verloren

 is voldoende ventilatie doorheen alle vertrekken niet gegarandeerd.

1.4 Gebreken bij ventilatie de kanalen op zich zijn al niet luchtdicht, laat staan de doorvoeren naar onverwarmde ruimtes en zelfs naar buiten

1.5 Bescherming tegen de warmte in de zomer De warmte stroomt doorheen de niet-luchtdichte opbouw.

De berekende faseverschuiving wordt niet gerealiseerd.

bron :

pro clima - Moll

1.5 Bescherming tegen de warmte in de zomer

Bij correcte uitvoering moet de warmte porie na porie veroveren.

De berekende faseverschuiving wordt daadwerkelijk gerealiseerd.

bron :

pro clima - Moll

1. Waarom luchtdicht bouwen 1.6. Om het indringen van stof, schimmelsporen enz. te beperken. 1.7. Voor een goede geluidsisolatie. 1.8. Voor betere prestaties bij brand: minder snel binnendringen van rook en zuurstof, hogere brandweerstand.

1. Waarom luchtdicht bouwen 1.9. Om vochttoename in de constructie door convectie, eventueel gevolgd door schimmelontwikkeling en bouwschade, te vermijden.

1.9 Winddicht –luchtdicht correcte opbouw buiten winddicht isolatie-beschermlaag

luchtscherm

binnen luchtdicht bron :

pro clima - Moll

21

1.9 Vocht ingevolge diffusie en convectie 1 mm geïsoleerde constructie met dampscherm µd = 30 m 14 cm dampopen isolatie 1 mm kier

1m

14 cm

randvoorwaarden: binnen +20° C, 50 % RV buiten -10° C, 80 % RV

1m

diffusie in winter: convectie doorheen kier:

0,5 g/[m2.dag] 800 g/dag

factor 1600 bron: pro clima – Moll; meting: Institut für Bauphysik, Stuttgart, DBZ 12/89

22

1.9 De optimale opbouw buiten zo dampopen mogelijk,

isolatiebeschermlaag

pro clima DB+ µd = 2,3m

binnen niet dampdichter dan noodzakelijk

bron :

pro clima - Moll

23

1.9 Diffusierichting winter

zomer

ca. 80 %

ca. 70 %

diffusierichting

diffusierichting

ca. 30 %

ca. 90 %

ca. 50 %

ca. 70 %

gemiddelde omgevingsvochtigheid van de damprem

40 % bron :

pro clima - Moll

gemiddelde omgevingsvochtigheid van de damprem

80 %

24

1.9 Optimale bescherming tegen vocht Laat de ton niet overlopen!

convectie

uitdrogingspotentieel naar binnen toe Bron:

diffusie

uitdrogingspotentieel naar buiten toe

pro clima - Moll 25

1.9 Bouwschade voorkomen

Bron : ISOPROC

1.9 Omgekeerde condensatie

Foto: Lernen aus Schäden im Holzbau IRB Verlag 2000

In het compacte platte dak is overmatig veel vocht aanwezig:

• vochtig constructiehout (onder meer door de regen tijdens de opbouw) • convectie van vochtige lucht doorheen de luchtlekken van het dampscherm.

Dit vocht kan niet ontsnappen door de toepassing van een dampscherm i.p.v een vochtgestuurde damprem. 27

Luchtdichtheidsmeting

is een HULPmiddel… Mits kwalitatieve controle voor kwantitatieve meting:  Zekerheid voor aannemer(s).  Zekerheid voor bouwheer.

28

2. Luchtdichtheidsmeting

2. Luchtlekken  Een luchtlek is een niet gecontoleerde luchtstroom doorheen/langs muren, deuren, vensters en/of daken.  Naargelang onderdruk of overdruk penetreert of verlaat de lucht het gebouw  Het opsporen en kwantificeren gebeurt aan de hand van een BlowerDoor toestel

2. Luchtdichtheidsmeting  Creëert een drukverschil tussen binnen en buiten, en verhoogt de luchtflows • 50Pa = 5kg/m² • vergelijkbaar met een wind van 9m/s • Elke cm² opening is een verlies van 2m³/h

 Genormaliseerd gebruik

2. Norm EN 13829

Maakt het mogelijk gebouwen te vergelijken / categoriseren Zowel residentiële als tertiaire gebouwen

2.1. n50

 n50 - ventilatieveelvoud Hernieuwing van het beschermd binnenvolume onder een drukverschil van 50Pa n50 = V50 / BVint. - V50 : verliesdebiet lucht aan 50Pa (m³/h) - BVint : Netto beschermd binnenvolume van het gebouw (m³)

Voorbeeld van beschermd volume Netto BV is de stippellijn

http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epc/doc/stappenplanbeschermdvolume_edesk.doc

Bron VEA

Enkele n50 waarden Passief Huis n50 < 0.6 /h verplicht Ventillatie systeem D n50 < 1 /h voor het goed funtioneren van het ventilatiesysteem Laag energiewoningen n50 < 1.5 /h Vrij luchtdichte woningen n50 < 3 /h aanbevolen

2.2. v50 - EPB Luchtlekkage per m² v50 = V50 / verliesoppervlakte (m³/h per m²) - V50 : verliesdebiet lucht aan 50Pa (m³/h) - Verliesoppervlakte (m²)

2.2. Luchtdichting en EPB Karakteristieken van luchtdichting

Luchtdichtingswaarde v50

 Standaard een waarde van 12 in EPB verslaggeving,  Gemakkelijk om punten +/-10 te winnen Bron : ODE

Premies, typisch Belgisch *

2.3. Hoe luchtdichting evalueren - lokaliseren van luchtlekken : - met de hand (voelen) - rookgas - thermische camera - visueel (papier,…) - kwantificeren van het verlies:  Luchtdichtheidsmeting (BlowerDoor test)

2.4 Apparatuur

2.4 Groter model

BSRIA (UK)

Bron : BSRIA

2.4 Minneapolis BlowerDoor

Bron : BlowerDoor

3. Tertiaire gebouwen

Het meten van tertiaire gebouwen  Het meten van een tertiair gebouw houdt vaak in dat je meerdere ventilatoren gaat aansluiten om zo grotere volumestromen te realiseren.  Het te voorzien debiet wordt enerzijds bepaald door de grote van het gebouw en anderzijds door de eis op vlak van luchtdichtheid

Grote gebouwen „Kleine“ gebouwen

„Grote“ gebouwen

Bv. eengezinswoning

Scholen, kantoren, etc.

V = 45.000 m³

?

Grote gebouwen Voorbeeld BV = 190.000 m³

BV = 42.500 m³

Zeer luchtdichte gebouwenschil

Schil met aanzienlijke lekkages

V50 ≈ 2.600 m³/h n50 = 0,014 h-1

V50 ≈ 74.000 m³/h n50 = 1,7 h-1

Meting van het complete gebouw

Meting op het volledige volume: Alles wat verwarmd of mechanisch geventileerd is. Openingen sluiten en dichten volgens Specificatiedocument

Aparte ruimtes / segmenteren

Vb.: •

Tussentijdse testen

•

RF zones

RISICO: Interne lekkage

3.1 Maximaal verliesdebiet

Maximaal verliesdebiet - n50 – v50 Te voorzien verliesdebiet in functie het bescherm volume

n50 • BV = V50 verliesdebiet Te voorzien verliesdebiet in functie de verliesoppervlakte

v50 • AE = V50 verliesdebiet We volgen de NEN 13829 en “Specificatiedocument EPB”

Maximaal verliesdebiet - n50 – v50 Voorbeeld 1 • BV = 10.000m³ • n50 eis = 0,6/h

Voorbeeld 3 • Verliesopp = 4.000m² • v50 eis = 3m³/m²h

Voorbeeld 2 • BV = 7.000m³ • n50 eis = 1,5/h

Voorbeeld 4 • Verliesopp = 6.000m² • v50 eis = 4m³/m²h

V50 verliesdebiet ???

Aantal ventilatoren  Aantal ventilatoren bepalen Ventilatordebiet Minneapolis Volumestroom V50

ca. 7500 m³/h bij 50 Pa

Aantal ventilatoren

3.2 Meting tertiair gebouw

3.2 Meting tertiaire gebouwen

Is het gebouw testklaar, luchtdichtheid afgewerkt?

Correcte plaatsing ventilatoren

Openingen sluiten / dichten

MultipleFan metingen Gebouw tesklaar? Zijn er nog te vermijden luchtlekken aanwezig? Voorafgaandelijk werfbezoek!

BlowerDoortests op grote gebouwen

Is het gebouw testklaar? Voor een officiële test moeten alle werken aan de luchtdichtheidsschil uitgevoerd zijn. Dit wil o.a. zeggen dat alle buitendeuren en ramen moeten geplaatst zijn alsook alle glaswerk.

BlowerDoortests op grote gebouwen

Tijdstip van uitvoering? Metingen vinden vaak plaats in de weekends of na de kantooruren. Dit door tijdsdruk of het reeds in gebruik zijn van het gebouw Rekening houden met weersomstandigheden.

Noodzakelijk voor een officiële test Het gebouw moet testklaar zijn 6 meetpunten waarvan 1 boven de 50Pa zowel onderdruk als overdruk meten het natuurlijk drukverschil mag niet meer zijn dan 5Pa  Correlatiecoëfficiënt moet meer zijn dan 0,98 (liniair)  Gelijkmatige drukverdeling in het gebouw

   

3.3. Inbouwen van de ventilatoren

Inbouwen van de ventilatoren

Inbouwen van de ventilatoren Ventilatoren centraal plaatsen 3 2 1 GV

Gelijkmatige drukverdeling ! • Tussendeuren, binnendeuren openen

Inbouwen van de ventilatoren 50 Pa +/- 10% over het volledige gebouw? 50 Pa +/- 10%?

Staircase

50 Pa +/- 10%?

50 Pa !

3.4. Openingen

Openingen De ventilatieopeningen moeten afgedicht worden. Verder mag niks afgedicht worden

Aan- en afvoer afdichten

Ventilatiemonden afdichten

Ventilatiemonden afdichten

4. Luchtlekken

4.1 Lekkages opsporen

4.1. Lekkages opsporen

4.2. De grootte van lekken inschatten. Vuistregel tijdens inschatten lekken. Bij een drukverschil van 50Pa zal doorheen een lek het volgende debiet te meten zijn:

+2 m3/h/cm2

72

4.2. Lekkages inschatten V50 (m³/h) ~ ALeckage(cm²) * 2

V50 (m³/h) ~ 60cm * 20cm * 2 V50 (m³/h) ~ 2400m³/h

4.3 Grootste lekkages      

Liftschachten (BlueKit) Technische kokers Verplichte ventilatie Schrijnwerk Muur-vloer aansluitingen Gemeenschappelijke muren

Lekkages

Luchtlek aan het schrijnwerk

Bron : isoproC

Oplossingen * Aansluiting schrijnwerk na / voor plaatsing

Kies voor duurzame oplossingen

bron:

pro clima - Moll

Aansluiting schrijnwerk-vloer *

Luchtlekken via koker

Luchtlekken via het sanitair

Bron : isoproC

Afdichten van koker

Vloeraansluiting met lekkage *

Aansluiting wand-betonplaat *

Aansluiting folie op de betonplaat met speciale lijmkit.

bron:

pro clima - Moll

Luchtlekken via dakkoepel

Niet gesloten dakvenster

Niet gesloten dakvenster

Luchtlekken via draaideur

Luchtlekken via nooduitgangen

Luchtlekken via garage / parking

Verlies op schrijnwerk

4.4. Veel voorkomende problemen • Niet bezette wanden. • Niet luchtdichte OSB-platen. • Beschadigingen aan de luchtdichtheidslaag.

Betonblokken

bron

91

Luchtlekkage via OSB vloer

Beschadiging

Luchtlek via doorvoeringen

Doorboringen

Onvermijdelijke doorboringen van de luchtdichting (deurbel, ventilatiebuizen, buitenverlichting, zonneboiler,…) kunnen luchtdicht doorgevoerd worden met speciale pro clima manchetten van de aangepaste diameter. bron :

pro clima - Moll

Slechte oplossing *

Krantenpapier in combinatie met schuim

Bron BlowerDoor

Luchtlekken Vb. : Cellulaire beton

Bron : BlowerDoor

Niet bepleisterde muur

Niet bepleisterde muur

Luchtlek via schacht

Communicerende lekken vermijden

Bij luchtdichtheid is belangrijk:  planning / concept  vakmanschap  Opvolging

5. Conflictsituaties Is lastenboek haalbaar?

In de praktijk zien we het volgende :

Ventilatie van liftschacht

Conflict  Liftkokers met een verplichte ventilatie (4% van de doorsnede van de liftkoker). Dus voor een liftkoker van 2 op 2 meter geeft dit 1600 cm² of minimaal 3200 m³ lekverlies per uur bij 50 pascal

Oplossing?? *

Gasteller – Technische ruimtes

Oplossing - gasteller

0plossing Ruimtes die verplicht geventileerd moeten worden uit het beschermd volume halen.

6. Beter voorkomen… • Tussentijdse test: • 1 appartement • 1 verdiep • Detailmeting (schrijnwerk) • consulting

Detailmeting op schrijnwerk

Detailmeting op schrijnwerk

Meting op een enkel verdiep

Meting op een enkel verdiep

Meting op een enkel verdiep

7. Voorbeelden van enkele testen

PPS - Lierse

Loksumstraat - Brussel

Fusio

Antwerpen Kendall *

Dank U voor Uw aandacht !

Vragen?