ENERGIE TEKST EN FOTO’S: Leen Peeters
ti va e
rgi ne e
nule reno
Isolatie en luchtdichtheid
Details maken het verschil In deze reeks volgen we een project van ontwerpfase tot effectieve oplevering. Alleen is het niet zomaar een project maar gaat het om een renovatie van een oude woning in een natuurgebied tot een woning voor de toekomst. In deze editie gaan we dieper in op de details voor isolatie en luchtdichtheid van de muren.
I
solatie en luchtdichtheid zijn vooral een aandachtspunt ter hoogte van hoeken, raam- en deuropeningen en daar waar verschillende materialen op elkaar aansluiten. Strikt volgens de definitie van een koudebrug is dat een plaats waar de isolatie onderbroken is. Daardoor is de binnenzijde op die plaats kouder, met verhoogd risico op condens en eventuele schimmelvorming. Een ander aandachtspunt is de luchtdichtheid: het verhinderen en/of beperken van luchtinfiltratie doorheen de bouwschil. Luchtinfiltratie brengt ongecontroleerde hoeveelheden buitenlucht in het gebouw. Die lucht heeft niet dezelfde temperatuur als de binnenlucht. Bijgevolg moet er energie worden gestoken in het conditioneren van de lucht. ➤ IkgaBouwen & Renoveren • oktober 2013
89
ENERGIE
Ook heeft die ongecontroleerde luchtstroom een impact op de performantie van het ventilatiesysteem. Naast een weerslag op de algemene balans tussen de mechanisch aangevoerde lucht en mechanisch afgevoerde lucht, kan er ook een invloed zijn op de luchtstromen tussen de woonruimtes onderling. Vandaar dat luchtinfiltratie in de Vlaamse EPBregelgeving zoveel aandacht krijgt. Koudebruggen vermijden en luchtdicht bouwen zijn een gezamenlijke taak van architect en aannemer: de architect moet zorgen dat alle moeilijke bouwdetails realistisch zijn uitgetekend, de aannemer moet de tekeningen in de praktijk omzetten en in dialoog gaan met de architect indien er iets niet duidelijk is of eenvoudiger kan. Die uitvoering moet gebeuren met de nodige zorg en controle. Het is belangrijk dat ook bouwvakkers het belang begrijpen van de verschillende uitvoeringsstappen. Een beetje uitleg aan hen is dus zeker niet verkeerd.
Lucht- en dampdicht FOTO 1 De termen lucht- en dampdicht worden wel vaker in de artikels van dit magazine gehanteerd. Voor alle duidelijkheid gaan we er even dieper op in. Het gaat telkens over het verhinderen van transport van vochtige lucht doorheen de bouwschil. Lucht is een samenstelling van verschillende gassen, waaronder waterdamp. Een luchtlek is dus ook een damplek. En toch is luchtdicht niet noodzakelijk ook dampdicht. Waterdamp kan zich namelijk op twee manieren doorheen een bouwdeel verplaatsen: via luchtlekken of door dampdiffusie Dat een luchtlek ook een damplek betekent, is evident: er is een directe luchtverplaatsing en waterdamp is een deel van
90
dat transport. Waterdampverplaatsing door diffusie is gebaseerd op een ander fenomeen. Het dampdrukverschil langs beide zijden van een wand of een materiaal lokt een beweging naar een evenwicht uit: de waterdamp zal zich doorheen de cellen van de wand of het materiaal in de richting van de hoge naar de lage dampconcentratie verplaatsen. De mate van damptransport door diffusie wordt bepaald door de dampdiffusieweerstand (μ-waarde) van het materiaal waardoor het damptransport gebeurt. Of anders gezegd, dat getal geeft aan hoeveel maal een materiaal weerstand biedt tegen diffusie dan een stilstaande lucht- 1 laag van gelijke dikte. Aan de hand van vochtig. De grootste temperatuurverschildeze μ-waarde wordt de μd-waardebelen zitten ter hoogte van isolatielaag, de paald, uitgedrukt in meter. De μd-waarde kans dat de condensvorming in die laag wordt bekomen door de μ-waarde te vergebeurt, is dus groot. Natte isolatie geeft menigvuldigen met de dikte van de maniet de gewenste werking en kan mogelijk teriaallaag (in meter). Hoe hoger dat schade tot gevolg hebben. Het vocht, in getal, hoe minder makkelijk dampdiffusie de vorm van waterdamp, moet dus tegenkan plaatsvinden en dus hoe hoger de gehouden worden aan de warme zijde dampdichtheid van dat bouwonderdeel van de bouwschil. is. Baksteen met een dikte van 10 cm Er bestaan ook folies waarvan de heeft een μd-waarde van 1,5 meter. In μd-waarde varieert met de omgevingsvergelijking met EPDM van 1 mm dik, die vochtigheid. Tijdens de winter, wanneer een μd-waarde van 40 meter heeft, is baker damptransport plaatsvindt van de steen dus heel damp-open. binnenomgeving naar de buitenschil, De plaats van de dampdichte laag in de werkt de folie in beperkte mate als dampbouwschil is belangrijk. Condensatie ontremmend. In de zomer wordt de folie staat wanneer warme vochtige lucht neerdamp-opener waardoor eventueel in de slaat op een koud oppervlak – denk maar constructie aanwezig vocht naar binnen aan hete adem op een koude spiegel. In toe uitdroogt. De dampremmendheid tijde winter verplaatst de waterdamp vanuit dens de winter en damp-openheid in de de warme, vochtige leefruimtes naar buizomer zorgen voor een verminderde ten toe. Doorheen de wand komen die kans op schade aan de bouwschil. dampdeeltjes eerst warme materialen Waarom pakken we dan niet altijd het tegen om vervolgens in de koudere, buihele gebouw in met een dampdichte tenste delen van de wand terecht te laag langs de binnenzijde en een luchtkomen. Het risico bestaat dan dat de wadichte laag langs de binnen- of buitenzijterdeeltjes in de koudere wanddelen gaat de? De reden is omdat het effect van een condenseren. De bouwschil wordt dan
IkgaBouwen & Renoveren • oktober 2013
langs de binnenzijde van de isolatie (de warme kant). Dat betekent echter dat het damptransport van binnen naar buiten door diffusie of luchtlekken wordt verhinderd. De reden hiervoor is het voorkomen van interne condensatie. Maar... isolatie die op die manier ondergronds is geplaatst, kan vochtig worden door grondwater. Het risico op vochtigheid door grondwater is trouwens groter dan het risico op interne condensatie. Om aan dat euvel te verhelpen, bestaan er twee mogelijke oplossingen: hetzij twee lagen waterdichting plaatsen, hetzij een isolatiemateriaal met gesloten cellenstructuur gebruiken voor minstens de luchtlek op het damptransport veel groter is dan het fenomeen van dampdiffusie. Volgens onderzoek zou 98 % van het damptransport doorheen bouwconstructies het gevolg zijn van luchtlekken en slechts 2 % zou te wijten zijn aan dampdiffusie. De luchtdichting die door een correct geplaatst pleisterwerk (met extra aandacht voor overgangen, raamen deuropeningen en leidingdoorvoeren) wordt gecreëerd, zal dus al een belangrijke bijdrage leveren. Daar waar de pleisterlaag onderbroken is of aansluit op een ander materiaal, moet nog de nodige folie worden aangebracht om een continu luchtdicht geheel te vormen.
ondergrondse delen. In deze verbouwing werd de laatste methode toegepast FOTO 1 + SCHETS In de funderingsaanzet werd Foamglas Ready Board gebruikt. De dichte structuur voorkomt interne condensatie of damptransport door diffusie (de μd-waarde is oneindig). De platen kunnen de nodige drukkrachten opvangen zonder scheuren of breken. Door de funderingskolommen juist te plaatsen en breed genoeg te maken, zorgen ze voor de ondersteuning van de oude structuur en de nieuwe randbalk. Daardoor is er geen nood aan wapening die oud en nieuw verbindt.
1. Pleisterwerk 2. Bestaande muur 3. Isolatie 4. Spouw 5. Nieuw parement 6. Dichtingsmembraam 7. Betonnen balk
8. Gestabiliseerd zand 9. Chape 10. Betonplaat 11. Nieuwe fundering 12. Aarde 13. Kortste weg tussen binnen en buiten
1 2
3
4 5
9
3
6
6
Aandachtspunt: de isolatie ondergronds Een belangrijk aandachtpunt is de detaillering bij de isolatie van de ondergrondse delen van de constructie. Hier wordt vaak roofing gebrand tegen de constructie. Roofing heeft een zeer hoge dampweerstand (of hoge μd-waarde). Bij sommige details wordt die roofing echter voorzien
13 10
11
7
12
8
IkgaBouwen & Renoveren • oktober 2013
91
➤
ENERGIE
2
3 4
Isolatie buitengevels Het verder isoleren van de buitengevels gebeurt op drie verschillende manieren: ➜ een gedeelte volledig met cellenglas; ➜ een gedeelte volledig koudebrugvrij, waar de spouwankers vast gemaakt worden in een houtvezelcementplaat tussen twee lagen cellenglas; ➜een gedeelte in vacuümisolatie, opgebouwd uit twee lagen. Bij iedere plaatsing van isolatie is het verhinderen van een luchtstroom tussen en achter de isolatieplaten belangrijk om de effectieve kwaliteit van de isolatie te garanderen. Een luchtlek zorgt immers voor een ander en minder gunstig temperatuurverloop dan verwacht. Om dat te vermijden kunt u de naden tussen de platen dicht tapen of kunt u werken met compartimentering. Die laatste optie werd toegepast voor de wanden die met cellenglas worden geïsoleerd FOTO 2&3. Wat betekent dat precies? De cellenglasplaten worden aan hun achterzijde en boven-, onder- en zijkanten ingesmeerd met een laag bitumineuze koudlijm. Op die manier wordt bij hun plaatsing tegen de muur een continu dichte afsluiting gewaarborgd tussen de isolatieplaten en het dragend metselwerk. Daardoor kan de lucht enkel per compartiment, dat is per plaat, bewegen. Isoleren vanbuiten zorgt voor een volle-
92
dig gesloten thermische schil. Bij de plaatsing van een gevelafwerking, zoals een geventileerde voorhanggevel (bijvoorbeeld een gevelbekleding uit hout of vezelcementplaten) of metselwerk, wordt die schil echter doorbroken door het gebruik van spouwankers. Die afwerkingslaag moet namelijk op een correcte afstand worden gehouden en moet weerstaan aan windbelasting. In het geval van onze voorbeeldwoning werd als gevelafwerking gekozen voor de 7 cm brede gevelsteen. De spouwbreedte tussen de gevelsteen en de isolatie varieert echter omdat het oude gebouw geen rechte muren heeft. Als spouwankers werden op maat gemaakte oplossingen gebruikt die bestaan uit een plug, een anker en een dekplaatje uit piepschuim FOTO 4. In theorie vormt elke spouwanker een directe verbinding tussen de binnen- en de buitenomgeving in een goed warmtegeleidend materiaal. De metalen ankers die hier gebruikt werden, hebben een doorsnede van 4 mm. Dus plaatselijk geeft dat een puntkoudebrug. Om het effect en de haalbaarheid van een volledig koude-
IkgaBouwen & Renoveren • oktober 2013
brugvrije mantel te onderzoeken, werd een deel van de voorgevel op een andere wijze uitgevoerd. Aan de buitenzijde van de eerste laag cellenglas werd plaatselijk telkens een strook van 15 cm houtvezelcementplaat geplaatst FOTO 5. Die stroken worden vastgemaakt in de snelbouwsteen door middel van lange schroeven. Daarop kwam dan een tweede laag cellenglasisolatie. De spouwankers werden vastgezet in de houtvezelcementplaten. Daardoor is er geen directe verbinding meer tussen de buitenomgeving en de binnenomgeving. Dergelijke aanpak vraagt uiteraard zeer nauwkeurig werk en het effect ervan zal pas aangetoond kunnen worden via thermografie tijdens een koudere periode. Op andere delen van het gebouw werd een heel andere gevelopbouw toegepast. Daar werd gebruik gemaakt van nieuwe materialen om met een kleinere dikte dezelfde isolatiewaarden te bekomen. In de uitgespaarde ruimte kon dan de zonwering worden ingewerkt. Om die nodige 20 cm te kunnen vrijmaken, werd dus gewerkt met vacuümisolatie met
5
6
cuümisolatie te beschermen tegen externe weersinvloeden FOTO 7. Op die structuur komt een lattenwerk waarop de panelen als basis voor de verlijmde steenstrips worden vastgehangen. De totale dikte van de op die manier opgebouwde
buitenmuur bedraagt vanaf de pleisterlaag binnen tot de buitenkant minder dan 28cm. ■
Volgende maand richten we onze aandacht op de raam- en deuropeningen.
MSQ.be
daarop steenstrips van dezelfde steen. Met 7 cm vacuümisolatie werd op die manier een muuropbouw gecreëerd met een U-waarde van 0,1 W/m2K FOTO 6. De afdekking langs de buitenzijde gebeurde met een onderdakfolie, om de va-
7
Bouw met BIK en u krijgt
een GRATIS iPad *
met de ‘BIK, Your Personal Home Planner’-app. * Aanbod onder voorwaarden. Actiereglement op aanvraag.
Alle info op: www.bikhomeplanner.be
Even naar de werf
BIK, ook uw partner in renovatie
BIK, You r Personal Home Planner
www.bik.be - t. 02 334 05 33
Bergensesteenweg 704a | 1600 Sint-Pieters-Leeuw | BTW BE 0424.720.537
IkgaBouwen & Renoveren • oktober 2013
93
