Louis Frank, Th. Schook-Haver (vert.), Wilhelmina Drucker (vert.). - Amsterdam : Versluys, 1895

Catechismus der vrouw / Louis Frank, Th. Schook-Haver (vert.), Wilhelmina Drucker (vert.). Amsterdam : Versluys, 1895. -128 PBEL1D1895

4

htm

w

pi ! i.

;

-.

J

Ui

Ö^

ïöfcf

'V V?fo

O/ tf

&t

CATECHISMUS DER VROUW DOOR

L«UIS

FRANK,

Advokaat aan het Hof te Brussel, Doctor in de Rechtsgeleerdheid te Bologna, Laureaat van de Rechtsschool te Parijs, Buitengewoon leeraar in de Rechten aan de Brusselschc Universiteit. Stichter van de „Ligue Beige du Droit des Femmes", Vice-fresident van de .,Fcdéralion Feministe Cfniverse/le". Facta, non verba. VERTAALÜ

TH. SCHOOK—HAVER en W. l>r.l"CXKR.

.^4-4—

^<" AMSTERDAM

i8oj - - ffi fflBBSLUYS Intern. Archief I Vrouwenbeweging \ \ \ ^ Q ^ 2> Amsterdam I x M J

s< Ken omvangrijk boek hoog in prijs, is op een lijn te stellen met den driemaster welke slechts in groote havens kan lossen. — Kleine geschriften gelijken

ranke

bootjes, bestemd om tot in de

nauwste baaien door te dringen, teneinde de uithoeken van het land te proviandeeren.

4

1

*

•

»

I i

L

•

1

•

* •

, •

4

9

•

»

•

>

T

AAN

MISS

M.ARY A:.

GREEN

Advokate aan de Balie te Providcnce. (Rhode-Islaüd.)

ALS BEWIJS VAN HULDE EN SYMPATHIE.

II

'6

1

Februari 1894.

Van denzelfden schrijver is alreeds verschenen: L'exercice de la profession d'avocat en Italië. Examen des régies. Bruxelles, J. B Moens, 1887. Au pays d'Irnerius. Essai sur les études juridiques et Ie barreau en Italië, 1888. Les tribunaux de commerce, 1888. La Bienfaisance israélite a Bruxelles. Revue de Belgique Avril 1888. Le Patronage israélite a Bruxelles. Revue de Belgique, Octobre 1888. Les Recteurs flamands des universités de Bologne et 1'histoire du college flamand Jacobs. Revue de Belgique, Juin 1888. La Femrae-avocat, Bruxelles. Ferdinand Larcier. Bologne, N. Zanichelli, 1888. Traduction anglaise par M. A. Green, du barreau de Suffolk (Boston-Massachussets) editée par C. V. Waite en (Jic, Chicago. Le Japon judiciaire, fournal des Tribunaux, Mars 1889. La loi sur 1'enseignement supérieur et 1'admission des femmes dans les facultés belges. Revue de Belgique. Novembre 1889. La crémation des morts. Les objections médico-légales et les principes de la réglémentation. Bruxelles, Ferdinand Larcier, 1889. Mariages Froebel. Revue de Belgique, Juin 1890. Le vote cumulatif ou le suffrage universel proportionnel. Journal des Tribunaux, Février 1891. Essai sur la condition de la femme. Paris. Arthur Rousseau, 1892. (Ouvrage couronné par la Faculté de Droit de Paris. Concours 1891.) Vol. de 620 pages. Prix: 9 francs. L'épargne de la femme mariée. Proposition de loi. Bruxelles. A. Vromant et C'e, édit. 1892. La femme dans les emplois publics. Bruxelles, Rozes, 1893. (Ouvrage présenté A 1'Académie de Sciences morales et politiques de France.) Les femmes et 1'enseignement supérieur. Revue Universitaire, Février 1893. M. W. E. Gladstone et le feminisme. Gand. Hoste. 1893.

ERRATA

Op pag. 18 vraag 2 staat: een man en een vrouw, moet wezen : den man en de vrouw. „ ,, 31 regel 3 v. boven staat: 30/ioo, moet wezen : 3S/ioo„ „ 38 in de noot staat: Cone. Friet., moet wezen: Conc. Trid. „ ,, 40 reg. 4 v. boven moet achter Genève gelezen worden : de staat Idaho. „ „ 52 onder letter F. staat: 508.847, moet wezen: ,, „

„ „

„

,,

,,

„

„

„

„

,,

„

„

„

„

5°5-84753 is onder de eerste noot AUTEUR vergeten. 65 moet in regel 7 v. d. noot de komma staan achter toegelaten, niet achter bijzondere. 70 regel 4 v. onder staat: universiteit, moet wezen : universiteiten. 72 regel 7 v. onder is achter universiteit: te weggevallen. 89 regel 3 v. onder (in de noot) staat: 547, moet zijn : 546. 90 regel 4 v. boven staat: postmisters, moet zijn : postmasters. 94 moet in het staatje achter België in plaats van 20 staan: 30. 99 regel 17 van boven staat: staartbetrekkingen, moet zijn : staatsbetrekkingen. f

I

•

INHOUD. Inleiding. Eerste Les. — De vrouw Tweede „ — De verstandsontwikkeling der vrouw Derde . „ — De roeping der v r o u w . . . Vierde „ — De maritale macht . . . . Vijfde „ ' — Huwelijkstrouw Zesde „ — De vaderlijke macht. . . . Zevende ,, — Van gemeenschap of htiwelijksche voorwaarden. . . . Achtste „ — De verdienste der vrouw . . Negende „ -.~ De spaarpenningen der gehuwde vrouw Tiende ,, — Van de getuigenis der vrouw. Elfde „ — Het onderzoeknaar het vaderschap Twaalfde „ ' — De rechten van defn) langstlevende Dertiende „ — De vrouw-dokter Veertiende „ — De vrouw-advokaat .' . . . . Vijftiende „ — De vrouw-ambtenaar . . . Zestiende „ — De vrouw in de openbare betrekkingen Zeventiende „ — Het recht der vrouw op arbeid. Achttiende „ — De wettelijke regeling van vrouwenarbeid Negentiende „ — Het professioneel vrouwenkiesrecht Twintigste ,, — Het administratieve kiesrecht. Een en Twintigste „ — Vrouwenkiesrecht Slot

1

Blz 18 22 26 ' 31 36 40 46 51 55 59 6t 68 70 76 81 85 93 97 104 111 118 121

I N L E I D I N G .

De tijd, waarin men over de rechten der vrouw niet kon redeneeren zonder zich bespottelijk te maken, — die tijd is voorbij. De' vrouwenkwestie is een der zijden van het groote, ingewikkelde sociale vraagstuk, dat de gansche moderne wereld in beroering brengt. In den nieuwen maatschappelijken toestand, welke in wording is, zal de verbetering van de positie der vrouw beschouwd worden als een der meest dringende, meest noodzakelijke veranderingen. Iedere wijziging in de wetgeving, in de richting van gelijkheid der beide seksen zal op het geheele maatschappelijke organisme terugwerken en ten slotte de belangen der mannen zelf bevorderen. Geen • enkele sociale hervorming zal doeltreffend zijn zonder een volslagen omwerking van de wetten, betrekking hebbende op de positie der vrouw, i) / —f—I • . / • i) De socialisten van alle landen en alle richtingen werken met (ie taaiste volharding aan de erkenning der gelijkheid van beide seksen. De emancipatie der vrouw maakt een overwegend deel uit van hunne maatschappelijke en politieke eischen en komt voor op al hunne programma's. Zie hieromtrent het manifest der Internationalistische vrouwen te Romagna en Napels (6 Mei 1877); het manifest der Internatioralisten te la Pouille (Aug. 1878) het 16de nationale Italiaansche arl>eidersconI

De hedendaagsche maatschappij, welke langzamerhand zich ontwikkelt tot eene op gelijkheid steunende democratie, zal onvermijdelijk tot bazis moeten hebben een gezin waarin geen despotisme kan bestaan. Hoe zou het te rijmen zijn, dat, waar uit wetgeving en zeden alle vooroordeelen omtrent godsdienst, stand en ras verdwenen waren, slechts het seksenvooroordeel in de wet behouden bleef? In de meeste landen heeft tot hiertoe de man in zijn verwaande zelfgenoegzaamheid het in zijn belang geacht de minderheid der vrouw te bestendigen, evenals eertijds de ouden — ten onrechte — het in het belang der maatschappij achtten de slavernij als een natuurlijke zaak en den arbeid als een sla venbezigheid te doen voorkomen. Na als grondslag van het huwelijk de wet van onderdanigheid te hebben, in het leven geroepen, heeft de man eene scheiding gemaakt tusschen de werkkringen, geschikt — naar zijn beweren — voor iedere sekse. Bij die verdeeling heeft hij wel gezorgd het leeuwenaandeel voor zich te houden, wijl hij zich aanmatigde: de macht, het gezag, den vollen omvang der rechten, de betrekkingen, de gunsten, de onderscheidingen, de voorrechten, de sinecures. Voor de vrouw daarentegen: nederige onderdanigheid, slaafsche gehoorzaam-

gres (Juni 1886): het socialistische arbeiderscongres te Marseille (1879) ; het collectivistisch arbeiderscongres te Parijs (Juli 1S80): liet socialistisch arbeiderscongres te Havre (1880) ; het programma van de Belgische werkliedenpartij, art. /[ der statuten : het Internationaal socialistisch arbeiderscongres te Brussel (Aug. 1891) het congres van Erfurt (Oct 1891): het internationaal socialistisch studenteucongres te Brussel (Dec 1891): het Belgische arbeiderscongres te Namen (Mei 1892): het socialistisch congres te Weeneu (Juni 1892): het socialistisch congres te Tours (Sept. 1892): het socialistisch congres te Gent (April 1893): het internationaal congres te Zürich (Aug. 1S93): de beginselverklaring van de Belgische arbeiderspartij (Dec. 1893).

3

heid, altijd en immer de minderheid. Bovendien, de ironie parende aan de lafheid, heeft de man getracht zijn buitensporige tirannie, het misbruik zijner brutale macht, te verbergen achter het huichelachtige masker van een zoogenaamde „bescherming" van het „zwakke" geslacht. Ten slotte, is hij, in zelfvoldane ijdelheid, er toe gekomen al die door zijn willekeur en valschheid in het leven geroepene instellingen te doen beschouwen als overeenkomstig met natuur en rede. Hoe kan die vermetele pretentie van den man natuurlijk en redelijk zijn, wijl daardoor de menschheid verdeeld wordt in tweeën, wijl daardoor worden geschapen tweeerlei menschelijke naturen, tweeërlei menschelijke zielen, tweeërlei menschelijke hersenen ? Die de natuur kwetsende, de rechtvaardigheid in het aangezicht slaande, het verstand beleedigehde aanmatiging zal ons nageslacht even dwaas, even dom toeschijnen, als ons thans de vroeger door den paus geuite dwaasheid, dat de wereld den Spanjaarden en den 'Portugeezen behoorde. Daarenboven zou, indien het gezond verstand niet voldoende was om het onhoudbare van zulk een dwaze stelling te doorzien, een enkel feit het bewijs hiervoor leveren; die volgens beweren natuurlijke afscheidingslijn tusschen rechten, bezigheden en bevoegdheden der beide seksen is niet onveranderlijk, is niet constant, maar wordt onophoudelijk verplaatst. Onder den druk der omstandigheden is de man, ondanks zijn vooroordeelen en zijn weerzin, gedwongen geworden de vrouw van dag tot dag meer rechten toe te staan. Langzamerhand zijn de oude slagboomen gevallen, welke de vrije uitbreiding van der vrouwen werkzaamheden in den weg stonden en na den man een voor een zijn rechten te hebben ontnomen, is de vrouw thans op weg volkomen gelijkheid te erlangen. De slaafsche onderworpenheid van de vrouw is sterk verminderd; het ouderwetsche beschermengeltje-spelen over de,'zwakkere sekse is verdwenen en mocht al bij enkele achterlijke volken de

4 inferioriteit der gehuwde vrouw bij de wet gehandhaafd zijn, de Slavische en Angel-Saksische natiën, de krachtigste, machtigste rassen, voor wie de wereld-heerschappij in de toekomst ligt, hebben niet geschroomd de laatste overblijfselen der maritale macht uit hunne wetten te schrappen. De eischen der voorstanders van de vrouwenbeweging hebben een drieledig doel: De maritale macht afschaffen en het gezin baseeren op het beginsel van gelijkheid der beide echtgenooten ; den vrouwen het recht toestaan van haar vermogen een eerlijk gebruik te maken, alsmede alle vakken, betrekkingen, liberale beroepen, industrieele werkkringen, enz. — zonder onderscheid van sekse — voor allen te openen, en ten derde den vrouwen de macht toekennen haar invloed uit te oefenen op de regeling en het beheer der publieke zaken. De rechtvaardigheid, het algemeen welzijn, het verstand, gebieden den man deze wenschen recht te doen wedervaren. De maritale macht is geen natuurlijke of onder de mannenI afgesprokene instelling, met voorbedachten rade en na rijp beraad in het leven geroepen, ten einde iedere sekse in staat te stellen ten voordeele van allen een bijzondere, een eigen roeping te vervullen. Zij is het gevolg van een brutale reactie. Voortgesproten uit een stand van zaken, waarvan de herinnering zich zelfs tot in de verre oudheid verliest, is het gezag van den man in het huwelijk een barbaarsch iets, dat in een tijdperk van beschaving niet meer geduld mag worden. Die macht, overblijfsel uit een lang verdwenen verleden, is onherroepelijk gedoemd op haar beurt te verdwijnen. De studie van den oorsprong der beschaving stelt ons in staat ons te overtuigen, hoe het menschelijk geslacht in den aanvang leefde. In de alleroudste tijden heerschte de zonderlingste verwarring in de verhoudingen der seksen, bestond een onbeperkte promiscuïteit, waarbij alle mannen van dezelfde stam leefden met alle vrouwen uit die stam. Daarna hebben i

f

5 groepen zich afgescheiden. Toen, door nieuwe omstandigheden en nieuwe behoeften, de verdeeling der stammen ook ten gevolge had het ontstaan van kasten, brak de zucht naar persoonlijk eigendom zich baan om het oorspronkelijk algemeen bezit te vervangen. Zoo vormde zich het begin der beschaving; zoo ontstond het eerste begrip van een gezin. De eerste verwantschaps-betrekkingen werden geboren, steunende op de afstamming van moederszijde, d. w. z. op het zekere, tastbare, bewijsbare feit der geboorte, het moederschap dus. Op de oorspronkelijke algeheele dooreenmenging volgde het matriarchaat, het gezin, waar de moeder hoofd was, dat dus door de vrouw in stand bleef en dat slechts te beschouwen is als een oneindige band tusschen moeder en kind (cordon ombilical). Het kenmerkende bij deze familie is, dat er geen vader was. De man, of liever het mannelijk individu, vervulde er slechts de rol van kinderen-verwekker. Toch was de vrouw niet van alle mannelijken steun ontbloot, want zij vond in haar ooms en haar broeders natuurlijke beschermers, wier plicht het was haar te verdedigen. Die moederlijke bloedverwanten bekleedden tijdens het matriarchaat dezelfde plaats als de vader bij het patriarchaat. De ken teekenen van het matriarchaat vindt men terug bij alle volken die in het eerste stadium der ontwikkeling verkeeren, zoowel bij de Ariaansche stammen als bij de andere rassen. Het oude Egypte heeft tijdens de meest bloeiende periode ons stelsel van vaderschap niet gekend en, gedurende eeuwen was de verwantschap door de vrouw de eenige bazis, waarop de wet der bevolking van het Nijldal steunde. De bewoners van Kreta hebben nooit iets anders gekend dan het moederschap, en voor hen was het moeder\sa\A, wat wij gewoon zijn te noemen het vaderland. In de oudheid heeft het matriarchaat zeer duidelijke sporen nagelaten bij de Phoeniciërs, de Semieten, de Lyciers, de Etruriers, de Hellenen, de Spartanen, de Doriërs.

#

6 Op de afstamming van de vrouw baseert, zelfs in onzen tijd, voor zeer veel volken de wet der familie-organisatie. Het matriarchaat bestaat nog bij de Naïrs van Malabar, van af kaap Comorin tot aan Mangalore; op de Mariannen, de Carolinen, de Tonga- en Fidsji-eilanden in den Grooten Oceaan; bij de inboorlingen van Nieuw-Zeeland en het vasteland van Amerika; bij de Roodhuiden, de Singaleezen van Ceylon, de Maleiers van Sumatra, de Howa's van Madagascar en tallooze volksstammen in Indie. Men vindt het ook nog langs de geheele kust van Guinea, aan den Senegal en de Congo, in Loango, Soedan, het oude Nubie, aan de oevers van de Zambezi en bij de dappere Toearegs van het Atlas-gebergte, de laatste overblijfselen van het groote Berberische ras. De overgang van matriarchaat op patriarchaat heeft niet bij alle volksstammen op dezelfde wijze plaats gehad. Bij sommigen ontstonden vaak hevige strijd en moeielijke conflicten, zooals men dat trouwens nu nog kan waarnemen bij de Maories in Nieuw-Zeeland, waar het patriarchaat bezig is het matriarchaat te verdringen. Elders daarentegen, geschiedde dit zonder schokken, zonder moeielijkheid, langzaam maar vredig zich ontwikkelende; zoo was, bijv. in het oude Egypte een eenvoudig koninklijk besluit, het prostagma van Philopator, voldoende om, onder den invloed der Grieksche denkbeelden, dat familierecht geheel te vervormen. De strijd tusschen patriarchaat en matriarchaat kon eerst ontstaan, toen het verstand van den man een zoodanigen graad had bereikt, dat hij zich de fictie van het vaderschap kon scheppen. Toen de barbaarschheid der eerste tijden voorbij was en de man zich sterk genoeg gevoelde om weerstand te bieden aan de macht der mannelijke bloedverwanten van de vrouw, begon hij te beproeven een vrouw en hare kinderen te beschouwen als volstrekt, uitsluitend eigendom. Dien dag werd het patriarchaat geboren. Om zijn despotisch gezag over de vrouw te handhaven en zich aan de mede-

\

7 dinging der andere stamgenooten, alsook aan den invloed d.'r bloedverwanten van de zijde der vrouw te onttrekken, zag hij zich genoodzaakt de vrouw aan zich te onderwerpen, en — het woord van Cato, den oude, volgende: „die tyrannieke natuur en dat ongetemde dier te breidelen door het uitvinden van een stel wetten, bestemd om de vrijheid der vrouw aan banden te leggen, te besnoeien, ten einde haar voor zijn macht te kunnen doen buigen." Het gezag van den man in het huwelijk nam daarom steeds grooter omvang aan, wijl de vrouw, met haar geringere spierkracht, zich tegen het geweld des mans niet kon verdedigen en onmogelijk het machtsmisbruik tegengaan of tegen de tirannie zich verzetten. Wat in den aanvang een brutale daad was, werd later een wettig recht, dat beschermd en bestendigd werd door de maatschappelijke en godsdienstige invloeden, welke de man uitstekend te zijnen bate wist aan te wenden. De maritale macht kon nog verklaard worden als uitvloeisel van een reactie tegen het matriarchaat, kon zelfs gerechtvaardigd worden zoolang het huwelijk het gevolg was van roof of koop; in dat tijdperk kan men zich voorstellen, dat de man, ter nauwernood onder wetten levende, zich het recht aanmatigde over zijn vrouw heer, meester, eigenaar te spelen. Maar thans nu het huwelijk niet langer is een roof of koop, maar een vrij contrakt tusschen twee gelijke en onafhankelijke wezens, heeft het gezag van den een over de ander, dat een uitvloeisel van geweld en tirannie is, geen reden van bestaan, is het onverdedigbaar. Zoo de billijkheid eischt, dat de laatste overblijfselen verdwijnen van een toestand, die den mensch aan zijn dierlijke afkomst herinnert, zou er dan eenig nut in steken deze instelling te handhaven ? Zou het waar zijn wat men beweert — dat wanneer de vrouwen de vrijheid zullen verkrijgen, zij weigeren zullen moeder te worden en zich zullen onttrekken aan de zorgen en plichten welke het moederschap

I

8 haar oplegt? Dat alzoo de afschaffing van de maritale macht ten g evolge zou hebben : de desorganisatie van het gezin ? Men stelle zich gerust! De emancipatie der vrou
•

9 Niets billijkt de uitsluiting der vrouwen. Ieder menschelijk wezen moet het recht hebben zich een werkkring te kiezen overeenkomstig keus en roeping. Door dit beginsel te verkrachten, begaat de tirannie van den man eene hatelijke onbillijkheid jegens de vrouw. Aan den anderen kant treft • zij allen, die van der vrouwen bekwaamheden zouden willen of kunnen partij trekken, zoodat zij de keus van geschikte .krachten beperkt. Ten derde eischen de vrouwen aandeel in de regeling der publieke zaken. Niets is rechtvaardiger dan dat. De vrouwen toch moeten wetten nakomen, die zij zelve niet maken ; zij betalen belastingen, die zij zelve niet voteeren ; zij gehoorzamen aan een gerechtigheid, die zij zelve niet oefenen. De praktijk van het uitsluitend den mannen toegekend wettelijk monopolie heeft geen resultaten opgeleverd, schitterend genoeg om elk ander stelsel te weren. Voorzeker zijn wij echter niet geneigd — waar wij aan den eenen kant het politieke despotisme van den man afkeuren — iets in het leven te roepen, dat een tegenvoeter van het thans bestaande zou kunnen genoemd worden. De willekeurige regeering van den man te vervangen door de alleenheersching der vrouw zou een dwaling of een dwaasheid zijn, en wij zotoden het land beklagen welks lot berustte in handen der vrouwen alleen. De tijd van de vrouwenregeeringen-der Lyciers, der Cartórs, der Syrisch-Armeensche rassen is voorbij. En niet omdat nog heden bij sommige volksstammen — en wel liij de Roodhuiden, de Balonda's, de Angola's, de Ashanti's, de Toearegs, de inboorlingen van Australië, enz. — de vrouwen de wetten .uitvaardigen vragen wij van de beschaafde natiën, dat deze op hunne beurt de leden der zwakkere sekse een beperkt aandeel in de bestiering der algemeene belangen geven, , slechts uit rechtvaardigheidsgevoel. Nu wij hebben aangetoond, waarom wij het stelsel afkeu-

i

IO

ren, zullen wij dat, hetwelk wij gaarne zagen, te beter kunnen beschrijven. Het publiek recht van verscheidene hedendaagsche natiën berust op het beginsel van de volstrekte almacht des mans en de totale negeering der vrouw. In de politiek bestaat de vrouw niet; hare individualiteit is tot op nul herleid, hare belangen zijn verwaarloosd, hare rechten miskend. Omdat dit principe onrechtvaardig, gevaarlijk en noodlottig is, kan het niet anders of het moet verdwijnen. Het zal plaats maken voor een billijker, redelijker systeem, waarin d'e man, ofschoon zijn overwicht behoudende, zijn oppergezag zal zien verminderen door het heilzame tegenwicht van een beperkte tusschenkomst der vrouw. Zou de politieke verandering waarnaar wij streven, een ijdele herschenschim, een niet te verwezenlijken utopie, een vrome wensch zijn ? Beter dan schitterende betoogen kan de historische ervaring getuigen voor het goed recht van de eischen der vrouwenbeweging-voorstanders. Van de vroegste oudheid af hebben de vrouwen, bij tal van volken, een aanzienlijken invloed uitgeoefend op de regeling der publieke zaken. Indien wij een oud-Grieksche legende mogen gelooven, die door Varro wordt verhaald en door den heiligen Augustinus is overgezet, konden de vrouwen in het aloude Athene deelnemen aan de publieke beraadslagingen. Onder de regeering van Cekrops, tengevolge van een dubbel mirakel, werden zij veroordeeld tot verlies van haar stemrecht en gedwongen afstand te doen van den titel: burgeres. Bij de Spartanen, een trotsch en moedig volk, waren de, vrouwen niet van alle gezag verstoken en beslisten zij zelfs in heel wat zaken. Aristoteles, die dit mededeelt, voegt er bij dat het een neiging is, eigen aan de krachtige, krijgshaftige natiën, zich door de vrouwen te laten beheerschen. De Kelten

11

maakten, wat de sekse betreft, geen onderscheid in het commando, en bij hen behield de vrouw langen tijd een aanmerkelijken invloed. De Germanen, die toch nooit voor verwijfd zijn gehouden, meenden in de ziel der vrouw iets goddelijks, iets van de Voorzienigheid te bespeuren; ook gebruikten zij steeds de voorzorg hunne vrouwen te raadplegen en versmaadden geenszins hare meeningen en raadgevingen. De Galliërs handelden niet anders. Bij hen woonden de vrouwen de volksvergaderingen bij en ondanks deze (hare) bemoeiingen met de openbare zaak, waren zij — volgens zeggen van Strabo — bewonderenswaardig vruchtbaar en tegelijkertijd uitstekende voedsters. Zonder zelfs zoover in den tijd terug te gaan, bewijzen latere geschiedkundige documenten, dat de vrouwen ten allen tijde op politiek gebied directen invloed hebben gehad. In den riddertijd heeft de man de onrechtvaardigheid niet begaan zijne gezellin de volmaaktste gelijkstelling te weigeren. Onder het leenstelsel zien wij de vrouw oorlog voeren, recht spreken, belastingen heffen, wetten maken, kortom, zij is met heel de souvereiniteit bekleed. In dien tijd zetelden in Frankrijk zoowel als in Engeland vrouwen als pairs in den Raad des Konings. Evenzoo was van af den oorsprong van het vertegenwoordigingssysteem en gedurende verscheidene achtereenvolgende eeuwen de rol der vrouw, waar het politiek of administratie gold, verre van onbeduidend te noemen. Van de XlV'le eeuw af nam de vrouw onder dezelfde bepalingen als de man, deel — i n alle drie de standen •—aan de verkiezing van de afgevaardigden ter Staten-Generaal. Men zag zelfs vrouwen zitting nemen in die Staten zelven; o. a. Mme. de Sévigné in de Staten van Bretagne. Zoo ook heeft de vrouw in Engeland en de eerste koloniën van Noord-Amerika deel genomen aan de benoeming der Parlementsleden. Ook wat betreft de administratieve regeeringslichamen had eertijds de vrouw invloed, hetzij door mede te discussieeren

12

waar liet gold de belangen der gemeenten, hetzij bij de benoeming van burgemeesters, bijv. in verscheidene deelen van Frankrijk — Bearn, Bigorra, Bourgondie, de Elzas, Lotharingen, Verdun, Barris, Champagne — in sommige provinciën van België — het vorstendom Luik, Brabant i), het hertogdom Bouillon, eenige plaatsen van het oude hertogdom Luxemburg — in enkele deelen van Italië — Toskanë, het Lombardisch-Venetiaansch koninkrijk en Napek. De bemoeiing van de vrouw in zake politiek is dus inderdaad door heel de geschiedenis heen merkbaar, en enkele volken hebben in het heden haar die rechten hergeven. Reeds hebben, de vrouwen kiesrecht voor het Parlement in Wijoming, Ecuador, Oostenrijk, het eiland Man, Nieuw-Zeeland en Colorado. 2)

1) Coutume van Herenthals 8 : »Een(e) weduwe naer den overlijden heur.s mans blijft poorteresse ende ambachtsvrouwe maar en mach lüemandt vrijen (vrijmaken) ghelijck een man doet. Volgens eene coutume van Casterlé sur Veune hadden alle parochianen, zonder onderscheid van sekse, het recht kosters en diakenen te kiezen. In 1757 namen de vrouwen van Neer-Yelp deel aan de beraadslagingen en de stemming in eene vergadering, belegd om uit te maken of den heer van Op-Velp een proces zou worden aangedaan. Nog na de Revolutie van 1830 namen de vrouwen deel aan de verkiezingen in Henegouwen, want telkens werden de gemeente-verkiezingen nietig verklaard door het stedelijk bestuur, omdat vrouwen hadden meegedaan : in 1836 werd zelfs bij Kon. Besluit de gemeente-verkiezing van Merbes-St. Marie (Henegouwen) voor ongeldig verklaard, wijl Mevr. de Wed. Vanderpepen tot de stemming was toegelaten. (VERT)

2) In het Engelsch Parlement is, sedert 1867, ieder jaar een voorstel ingediend ten gunste van parlementair kiesrecht voor de vrouw. Hij de laatste stemming, in de zitting van 27 April 1892, is het met een kleine minderheid van 23 stemmen gevallen (152 voor, 175 tegen). In het Storthing (Noorwegen) behaalde een voorstel om het kiesrecht aan de vrouw te verleenen in de zitting van 28 Juni 1893, 56 stemmen;

13

Op dit oogenblik bezitten de vrouwen kiesrecht voor de administratieve lichamen in Engeland, Schotland, Kaap de Goede Hoop, de zeven Australische koloniën, de zeven provinciën van het Canadasche grondgebied, de drie Skandinavische landen, de vijftien provinciën van Cisleithanie, Hongarije, Croatie, Rusland, in de provinciesteden van Oost-Pruisen, Westfalen, Sleeswijk-Holstein, Brunswijk en Saksen ; in Wijoming, Kansas, en Michigan; ten slotte voor openbare liefdadigheids- en onderwijs-commissien in een oneindig groot aantal .landen. Zoo is dus thans die hersenschim geworden tot werkelijkheid ; die paradox tot waarheid. De veroveringen in het heden gemaakt geven het recht overwinningen in de toekomst te voorspellen. Was in het verleden slaafschheid de bij wet bepaalde positie der vrouw, bij rle beschaafde volken zal in de komende eeuw de gelijkheid der seksen de niet te vermijden, de noodzakelijke wet zijn ; en het zal de meest op den voorgrond tredende taak 58 waren er tegen, zoodat het met de geringe meerderheid van 2 stemmen werd verworpen. In Colorado en Kansas werd door de volksvertegenwoordiging den vrouwen reeds algeheele politieke gelijkheid toegekend. Een amendemeut op de grondwet dat deze gelijkheid beoogde, werd in November 1893 aan het referendum der Coloradosche kiezers onderworpen en de feministen behaalden een meerderheid van 6,347 stemmen. In November 1894 zullen de kiezers van Kansas hierover uitspraak hébben te doen. AUTEUR.

Ook in onze Tweede Kamer werd over Vrouwenkiesrecht gerept in .dé vergaderingen, gehouden in de maand Aug. 1893, bij de behandeling van het Kieswet-ontwerp Tak. Naar aanleiding van een adres door de Vrije Vrouwenvereeniging ingezonden, hetwelk echter nog geen punt ter bespreking uitmaakte, werd toch reeds door zes der gewoonlijk het woord voerende Kamerleden een gunstige meening geuit, n.1. door de heeren : Rutgers van Rozenburg, v. Houten. Kerdijk, Heldt, Gerritsen en Pyttersen.

VERT. 1

*

'4

van de democratie der toekomst wezen, voortgaande op den weg der billijkheid, de laatste overblijfselen van de seksenaristocratie weg te vagen. Voor het oogenblik streven de vrouwen uit ons land naar een positie gelijk aan die waarin hare in Rusland en de Angel-Saksische landen wonende zusteren verkeeren. Indien de mannen alhier dezen eisch overdreven mochten vinden en onze vrouwen nog niet rijp achten die rechten en vrijheden te verkrijgen, zouden zij grootelijks ongelijk hebben Zulk een oordeel zou noch de helderheid van hun blik, noch hun karakter eer aandoen. Zij zouden uit het oog verliezen dat de waarde en moreele krachten der seksen elkander gelijk en betrekkelijk zijn en dat zij, door de vrouwen te minachten, zich zei ven lager stellen. Thans kunnen onze tegenstanders niet meer volstaan met het loochenen der gemaakte vorderingen; zij kunnen zich niet langer wapenen met luchtige, gemakkelijke aardigheden, om daarachter hun klein verstand en het gebrek aan argumenten te verbergen. De tegenwoordige wetgever moet zijne houding regelen naar en leering putten uit de ondervinding der moderne naties en niet meer in de tot een doode letter geworden wetten der tot asch vergane volken. Heel het streven der krachtige rassen kenmerkt zich door het afschudden van verjaarde vooroordeelen, al waren deze zelfs eeuwenoud, door het doen verdwijnen van' alle nuttelooze instellingen, die blijken een last, een kluister, een sta-in-den-weg te zijn. Laat ons menschen van onzen tijd wezen; laat ons leven met de levenden en niet teren op de herinneringen aan de dooden. Dat zij ruste in vrede, in vergetelheid, die oude, afgeleefde Romeinsche wet, welke men telkens tracht wat op te lappen om haar — maar te vergeefs — te stellen tegenover de rechtmatige eischen van de feministen! Het recht der vrouw is een vraagstuk, dat men moet bestudeeren in de feiten, bediscussieeren met argumenten, op-,

'5 lossen op wetenschappelijke wijze. en niet door middel van flauwe praatjes en non-sens op zijde schuiven. De vrouwen die werken, zwoegen en slooven, die het genot of de verveling van het ledige, verweekelijkte leven in de schitterende salons niet kennen ; die geen tijd hebben om de met baatzuchtig doel gebrachte hulde in ontvangst te nemen, die vrouwen hebben niets op met onze banale, ongerijmde complimentjes. Zij vragen wat anders dan ijdele loftuitingen en niets zeggende vleierijen ; zij hebben rechten noodig en kunnen onze huichelachtige bescherming ontberen. Te recht vragen zij minder gunsten en eischen meer rechtvaardigheid. Vijf-en-twintig jaar zijn ter nauwernood voorbij sedert John Stuart Mill zijn welsprekend en wraak roepend woord deed hooren. Die kwart eeuw is voldoende geweest om overal de emancipatie der vrouw waarschijnlijk, ja zeker te doen worden en zelfs om in verscheidene streken het denkbeeld tot yerwezenlijking te brengen. Een zoo snel toenemend succes kan geen verbazing wekken, als men overtuigd is dat geen zaak eerlijker en rechtvaardiger kan genoemd worden dan het recht der vrouw. In hoofdzaak komt het er op aan, de helft der menschelijke individuen de rechten en vrijheden te hergeven welke haar door het egoïsme van den man wederrechtelijk zijn ontnomen; in de plaats van de vernederende heerschappij der kracht te stellen: de verheffende macht van het recht; onze tegenwoordige geharnaste wetgeving te doen vervangen door wetten die beter voldoen aan de eigenaardige behoeften van onzen tijd, die meer in overeenstemming zijn met den democratischen en naar gelijkheid strevenden geest, welke heden ten dage de instellingen van alle volken vervormt. Voor iederen man, waardig dien naam te dragen, is het plicht mede te werken om een einde te maken aan de slavernij der vrouw. Door welke zedelijke dwaling kunnen brave en rechtvaardige mannen, zonder te blozen, toezien dat de

: i6 vrouw verlaagd wordt tot de rol van slavin, odalisk of dienstbare ? Ja, met weemoed vraagt men zich af, hoe het mogelijk is, dat eerlijke menschen, zonder verontwaardiging en protest, nog langer kunnen dulden dat de vrouw, dus : de moeder, zuster, echtgenoote, in naam der wet, wordt gelijk gesteld met onmondigen, eerloozen, krankzinnigen ? Wat zeg ik ? De vrouw is minder dan de schurk, minder dan het kind, • minder dan de krankzinnige; want de schurk wordt weer burger als hij zijne straf heeft ondergaan; de minderjarige , » krijgt zijne rechten als hij meerderjarig wordt; de krankzinnige wordt weer meegeteld, als hij zijn verstand terugkrijgt; maar de vrouw, hoe verstandig, hoe ontwikkeld, hoe verdienstelijk, hoe deugdzaam zij ook is, gaat haar leven lang gebukt onder een onteerend vonnis; zij is door haar geboorte gestempeld met een onuitwischbaar brandmerk, altijd blijft zij de veroordeelde, de vogelvrij verklaarde, zij is de eeuwig minderjarige, de voor goed gevallene. Bijna is het een banale waarheid te zeggen dat de verbe-tering van het lot der vrouw een dringende noodzakelijkheid is. Die verbetering is de rechtvaardigste, de nuttigste, de dringendste van alle naar welke men in deze eeuw van reuzenvordering getracht heeft. Beschouw den tegenwoordigen toestand van Europa en van heel de wereld. Bestudeer de volkeren, die voorwaarts schrijden en die welke achteruit gaan. Bij de eersten, waar voorspoed waar te nemen is, bekleeden de vrouwen een hooge plaats bij de wet; bij de anderen, welke zoetjes aan verdwijnen en invloed 'zoowel als rang verliezen, wordt de vrouw beschouwd als de mindere; zoodat het niet al te gewaagd is, daaruit af te leiden, dat de plaats van ieder volk in de rij der natiën afhangt van de positie der vrouw. Voor de volken, die willen leven en vooruitgaan in plaats van tot verval te geraken, is de erkenning van de rechten der vrouw de.meest noodzakelijke der hervormingen.. Door

17

aan de vrouw een voornamer plaats toe te kennen aan den huiselijker) haard en in het openbare leven, zal de man ook zijn belang bevorderen, het gezin een nieuwe kracht en de Staat een vruchtbare bron van voorspoed erlangen. Aan de denkers en staatslieden dringt zich thans de vraag op, een vraag welke de opinie in beslag neemt, of het waar is, wat Seneka eens beweerde, dat de positie der vrouw voor een Staat de oorzaak van zijn welvaart of van zijn ondergang is : Muiier reipublicm damman est aut salus.

EERSTE

LES.

DE VROUW. VRAAG.

Wat

is een vrouw ?

ANTWOORD. Een vrouw is, volgens de „feministen", i) een vrij, zich zelfbewust wezen evenals de man. VR. Maar er beslaat toch verschil tusschenfixn man en vrouw, niet waar ? A. Zeker, tusschen hen bestaat een fundamenteel verschil; de man verwekt, de vrouw baart. VR. Indien man en vrouw verschillende wezens zijn, gaal het dan aan hun gelijke rechten loc te kennen ? A. Zonder eenigen twijfel; het tusschen hen bestaande seksueële verschil toch staaft in geen enkel opzicht de minderheid der vrouw en kan in geen geval de mannelijke autocratie rechtvaardigen. V R . Kunt gij dit bewijzen ? A. Niets gemakkelijker dan dat, aangezien de anatomische en physiologische onderzoekingen den mannelijken hoogmoed tamelijk fnuiken. V R . Hoe meent gij dat ? A. De voorttelings- en voedingsfunctien zijn, het valt niet te ontkennen, oneindig meer ontwikkeld bij de vrouw dan bij den man. Wat de voortplanting in haar bazis aangaat, is de vrouw i) Voorstanders der vrouwen-emancipatie (vert.)

'9 de gelijke van den man. Het vrouwelijke zaad heeft in waardigheid en belangrijkheid het mannelijke niets te benijden : dit is eene door de moderne wetenschap in het licht gestelde waarheid. Dadelijk na de bevruchting, ontwikkelt het embryo zich in het moederlijk organisme ten koste van hetwelk het, gelijk aan de parasiet, leeft gedurende heel de zwangerschap, en zelfs nog gedurende tien a twintig maanden na de geboorte. Over het geheel genomen dus is de voorttelingsfunctie sterker ontwikkeld bij de vrouw dan bij den man. Evenzoo is het met de voedingsorganen. Dit laat zich nog al begrijpen, als men nagaat dat de vrouw bestemd is om het kind te voeden; zij moet ademhalen, eten en verteren yoor zich en voor de vrucht, en, later moet zij deze zoogen. De superioriteit der voedingsfunctien bij de vrouw is een corollarium van haar teel-superioriteit. i) y s VR. Volgens u sou dus de man de zwakkere sekse daarsiellen ? A. Volstrekt niet. Het is integendeel uit den aard harer hoedanigheid, dat bij het menschenras de vrouwelijke sekse de zwakkere wordt genoemd. VR. En waarom dan wordt de vrouwelijke sekse de zwakkere genoemd? A. Wijl de krachts- en bewegingsorganen, quantitatief genomen, bij de vrouw minder ontwikkeld zijn clan bij den man. VR, Welnu, als de man sterker is, heeft hij- dan ook niet ten volle het recht te commandecren 1 A. O dwaling! Om zijn socialen voorrang te kunnen rechtvaardigen, zou de man de meerderheid zijner verstandsfunctien en- organen moeten bewijzen; want door deze ori) Dit punt is helder uiteengezet door Mr. Manouvrier, den geleerde professor van de Anthropologische school te Parijs, in zijn werk »Indications anatomiques et physiologiques relalives aux attributions naturelles de la femme," Paris, 1889.

20

ganen is het dat het menschenras zien verheft boven alle diersoorten. En, van het standpunt van intelligentie bekeken is de vrouw zeker niet inferieur aan den man. V R . Hoe doel gij met de physiologtsche wetten, waaraan de vrouw onderworpen is ? A. Ik respecteer die wetten. Alleen zeg ik, dat de vrouw geen zieke is, als zijnde een constante ziektetoestand geen physiologische toestand. V R . Drent men echter geen rekening te honden met het door de natuur daargcstelde verschil dat beslaat lusseken man en vrouw ? , A. Zeker dient men daar rekening mede te houden. Zoo de vrouw de zwakkere is, moet men haar beschermen en, niet opofferen of exploiteeren. De taak van den man moet zijn, de ongelijkheden der natuur zooveel doenlijk op te heffen, niet ze te verergeren ten eigen voordeel. V R . Bepaalt het seksueel verschil niet dal men mannen en vrouwen differente funclié'n aan moet wijzen ? A. Geenszins. In de natuur zien wij de teeijes evengoed de kudden bewaken als de reuen, ter jacht gaan als dezen, alles gezamenlijk uitvoeren, en volstrekt zich niet in haar hok opsluiten, als maakte de noodzakelijkheid om jongen te werpen en te voeden haar ongeschikt voor eenige andere bezigheid. VR. Maar moet het dan ook zoo zijn in hel rijk der mensehen ? » A. Niets vaster. Wij voor ons zeggen, dat de vrouw er niet uitsluitend is om kinderen te baren en op te voeden, even min als dat de man uitsluitend en alleen geschapen is om te pochen op zijn spieren en te werken met zijn handen. V R . UW inlcntic is dus het seksueele 7>erschil te supprimeereti ? A. In geenen deele. Wij staven alleen het feit, dat zoo de •> man en de vrouw, als resultaat van het organische onderscheid der seksen, twee ongelijkvormigheden presenteeren, beiden een

*

21

en dezelfde alles overheerschende qualiteit bezitten, n. 1. menschelijke wezens te zijn, elkander volkomen gelijk uit physiek, intellectueel, moreel en sociaal gezichtspunt. VR. Gelijken uit physiek gezichtspunt) zegt gij ? A. Zeker. De physieke gelijkheid der seksen is een noodwendig gevolg van de eenheid van het menschengeslacht. * Er bestaat slechts één eenig soort „mensch". V R . Gelijken ook uil intellectueel en moreel gezichtspunt 1 * A. J a ; de vrouw ook immers heeft evenals de man een hart, hersens, intelligentie, zij ook is begaafd met de den Ineiiscl^ eigene geesteshoedanigheden ; zij is in het bezit van rede, geheugen, verstand, gevoel, geweten, wil; zij heeft de gave zich te volmaken. V R . Gelijken ook uit sociaal gezichtspunt ? A. Ja ; immers ook de vrouw maakt een integreerend deel uit van cle menschheid. De natuur verklaart haar mensch (homo) en heeft haar alle de daaraan verbondene kenteekenen geschonken. V R . DUS, UW idee is van de vromu een man te maken ? Ai Volstrekt niet. Dat zou monsterachtig, onmogelijk wezen, strijdig tegen natuur en gezond verstand. Wij beweren eenvoudig weg, dat het recht' „mensch te zijn" evengoed der vrouw toekomt als den man. V R . Zult gij, aldus willende, niet een eenzelvigheid fusschen de seksen daarstellen, waartegen de natuur in opstand bomt f A. Van seksueel standpunt bekeken valt het niet te ontkennen, dat, èn cle man, èn de vrouw, elk voor zich, een eigenaardige roeping hebben te vervullen, een verschillende rol te «spelen. Maar ook in de .maatschappij bekleeden niet alle burgers: kleedermakers, schoenmakers, slagers, advocaten, ' docterS, dezelfde functie. Toch zijn deze burgers elkander volkomen gelijk. Evenzoo aarzelen wij geen oogenblik de algeheele gelijkheid tusschen man en vrouw te vestigen.

22

VR. Maar hoc nu kunnen twee ongelijkvormige wezens elkanders gelijken zijn ? A. Volgens ons, zijn man en vrouw gelijken, voor zooverre zij beiden zijn, menschen. Wij voegen hier aan toe, dat de twee seksen „gelijkwaardig", wij zeggen niet „éénwaardig" zijn. Voor de „feministen" is de man de vrouw, de vrouw den man waard. De een completeert de(n) ander, de een is de(n) ander onontbeerlijk. V R . Maar in wal bestaat dan de gelijkheid der seksen ï A. De gelijkheid der seksen bestaat niet in de eenzelvigheid der natuurlijke en sociale verrichtingen van man en vrouw, maar in de gelijkwaardigheid dier verrichtingen.

TWEEDE

LES.

DE VERSTANDSONTWIKKELING DER VROUW.

VR. IS de man wat hei verstand aangaat, niet de meerdere van de vrouw ï A. In geenen deele. VR. Valt bij de meeste vakken intusschen niet waar te nemen, dat de vrouwen bij de mannen ten achteren blijven ? A. Dat komt, wijl tot heden slechts een zeer klein getal vrouwen zich hebben gewijd aan wetenschap, .kunst, litteratuur of vrije vakken. Heel weinig vrouwen hebben den tijd om zich daarop ernstig toe te leggen. De ondervinding daaromtrent tot hiertoe opgedaan is van tè jongen datum en te beperkt om er gevolgtrekkingen uit af te kunnen leiden. V R . Maar zou het u wel gelukken in heel de geschiedenis der menschhcid één vrouw aan te wijzen in machti" schcppend genie te vergelijken met een Plato, een Dcscartcs, een Newton 1 .

23

A. Vertel mij eens op uw beurt, hoeveel Plato's, Descartes, Newton's ontmoet men wel onder de mannen ? De genieën vormen in deze wereld een zoo klein, klein, heel klein groepje, dat men hen gerust over het hoofd mas zien. Bovendien verheffen de genieën zich even hoog boven het gemiddelde der mannen als boven het gemiddelde der vrouwen. VR. Bes/ f laten wc de genieën buiten spel. Uitgemaakt is echter dal de hersens van den man zwaarder zijn dan die van de vrouw. Valt daaruit niet de conclusie te trekken, dat de man verstandiger is dan de vrouw ? A. Ik geef u hierop ten antwoord: het is eveneens een uitgemaakte zaak, dat de hersens van den olifant zwaarder zijn dan die des mans. Concludeert gij daaruit, dat de olifant verstandiger is dan de man ? VR. Wat beleekcTit dan dat gewichtsverschil der hersenen bij man en vrouw ? A. Dat verschil beteekent al heel weinig. VR. HOC legt gij dat uit ? A. Aangenomen eens, dat de hersenkas des mans grooter is dan die der vrouw; dat de hersenen des mans gemiddeld I -35° gram en die der vrouw gemiddeld 1.250 gram wegen. Daarnaast staat evenwel, dat de variatien welke de hersenen opleveren, oneindig belangrijker zijn tusschen de individuen onderling dan tusschen de seksen. Vele vrouwen hebben een hersenmassa die verre het in zwaarte wint van die van vele mannen. En, in werkelijkheid, een zeer'groot aantal vrouwen is vrij wat verstandiger dan een heele hoop mannen. Wat alleen de aandacht waardig is, is de proportie van het hersengewicht in overeenstemming met het gewicht en de grootte van het lichaam. De vrouw is bij den man wat mannen van kleinen lichaamsbouw zijn in vergelijking van krachtig gebouwde mannen. Bij gelijk verstand, zou een gelijke zwaarte van de hersenen der seksen onuitlegbaar zijn,

24

V R . Zijn werkelijk de hcrscnc?ivariatim welke zich somtijds bij de mannen onderling voordoen, zoo aanmerkelijk ? A. Ik zal slechts twee voorbeelden aanhalen. De hersenen van Byron wogen 1.807 gram, die van Dante 1.320 gram; een verschil dus van 487 gram. De hersenen van Cromwell wogen 2.210 g r a m ; die van Gambetta 1.241 gram; een verschil dus van 969 gram. Maakt gij uit dit verschil op, dat Dante en Gambetta dommeriken waren ? Ik denk van neen. Gij erkent dus dat Gambetta een man was boven velen, niettegenstaande zijn hersenen slechts 1.241 gram wogen. Welnu, met welk recht vertelt gij dan dat de vrouwen, wier hersenen' gemiddeld 1.250 gram wegen, beneden den man staan? VR. Maar hoc verklaart gij de niet te weder spreken verstandelijkc Minderheid onzer vrouwen, welke zich speciaal openbaart bij de vrouwen uit de middenklasse en bij haar die men gewoonlijk rekent te bchooren tot de „haute socic'tc." A. In de hoogere klassen, vooral in die klassen welke de vrije vakken beoefenen, bestaat een opvallend intellectueel en psychologisch verschil tusschen de seksen. Daar ontmoet men ontwikkelde mannen, die twintig jaar van hun leven op school en in universiteit hebben doorgebracht; geestesgaven die door opvoeding zijn gedresseerd, gedisciplineerd en vruchtbaar gemaakt; terwijl terzelfder tijd de vrouwelijke geestesgaven niet ontwikkeld, niet gecultiveerd worden, slecht geleid zijn, de vrouwen óf onwetend blijven öf volgepropt worden met beuzelingen en bagatellen. In deze klasse der maatschappij, is het intellectueel verschil een resultaat der opvoeding, geei} natuur-quaestie. VR. FS het ook niet aldus in de andere klassen der maatschappij ? A. Neen. Bij de massa, bij boeren en arbeiders, vindt men geen noemenswaardig verstandsverschil tusschen den man en de vrouw.

25 VR. Gij houd/ dus vol da f de vrouw niet inférieur is aan den man ? A. Juist. Wij houden vol, dat bij de vrouwen het verstand, gemiddeld genomen, niet inferieur is aan het verstand der mannen, gemiddeld genomen. VR. IS dat een hypothese! A. Pardon ; feiten, machtiger dan alle theorien en hypothesan, staven onze bewering. V R . Wees zoo goed eenene dezer feiten te noemen 1 A. I n 1872 heeft men in Frankrijk voor het Lager Onderwijs het getuigschriften-stelsel ingevoerd. Het leerjaar afgeloopen zijnde, dingen jongens en meisjes naar den prijs; het programma en de examens zijn volmaakt gelijk. Van af 1875 zvyi het steeds de meisjes die de meerderheid verwerven. V R . Dat is een feit. Zijn er ook nog andere van dat genrei A. Ja. Kij de admissie-examens voor Staatsbetrekkingen in de Ver. Staten zijn het steeds de vrouwen die de overhand hebben. Op de 100 mannelijke candidaten slagen er 60; 40 zakken. Op de 100 vrouwelijke candidaten slagen er 8 1 ; 19 zakken. 1) VR. Dat zijn twee feiten. Weet gij er nog meer ? A. De jonge meisjes die de lessen der Universiteiten volgen, behalen in alle landen succes. En dan, dagelijks ziet men dat duizenden en duizenden vrouwen aan het hoofd van groote handelshuizen staan, deze heter besturende dan mannen ditdoen. VR. Wat bewijst dit alles ? A. Dit alles bewijst dat, wat verstand aangaat, de vrouw niet de mindere is van den man. i ) Een algeheel overzicht der admissie-examens voor de Staatsbetrekkingen der Ver. Stalen is te vinden in ons \verj<: La /emmc dans Jes emplois /inblies, Bruxelles, Rozez 1893, pag. 120.

26

DERDE DE ROEPING

LES.

DER

VROUW.

VR. Wal is de roeping der vrouw ? A. Als PRINCIPALE roeping heeft de vrouw : te huwen, de levensgezellin van den man te zijn en kinderen op te voeden tot nuttige burgers. VR. Waarom zegt gij dat dit de p r i n c i p a Ie roeping der vrouw is ? A. Het is met opzet dat ik zeg : de opvoeding der kinderen is de PRINCIPALE roeping der vrouw, volstrekt niet haar UITSLUITENDE ; in het dagelijksch leven immers houdt een onnoembaar getal vrouwen zich bezig met andere werkzaamheden dan het huishouden. VR. Maar loopen de vrouwen die zich mei andere dan huishoudelijke werkzaamheden bemoeien niet de risico, dat haar gezinnen zullen verwaarloozen ? A. Neen ; de zorg voor het huishouden mag niet heel de activiteit der gehuwde vrouw opslorpen. Maar bovendien, hebben ook niet de mannen, naast hun' functien, ambten of ambachten, over het algemeen nog deze of gene bijzaak ? VR. Is de plaats der vrouw evenwel niet aan den huisclijkcn haard? A. Dat de voorname vrouwen hierop het antwoord geven! Een degelijke arbeid zou voorzeker de vrouw minder van haar huiselijke plichten terughouden, dan de beuzelingen, waartoe ledigheid en slechte opvoeding haar veroordeelen. VR. Wanneer zal de vrouw het best haar roeping kunnen vervullen ? A. Den dag waarop zij, in zake kennis, goed onderlegd genoemd zal mogen worden. VR. Eu dat waarom ? A. Omdat dan, maar dan ook eerst, zij de ware gezellin

27

van haar man zal zijn ; dan, maar dan ook eerst, er gemeenschap van ideen zal zijn tusschen de echtelingen ; dan zal de vrouw haar man begrijpen en hem bijstaan in het familiebeheer. V R . IS het om kinderen goed op te voeden der vrome bepaald noodig onderwezen te zijn ? A. Een onwetende vrouw, niet aan arbeid gewoon, kan haar zonen geen smaak voor arbeid, geen liefde voor studie inprenten. (En de dochters ? Vert.) Een inferieure vrouw kan van haar zonen geen superieure menschen maken. Het is absoluut onmogelijk dat de vrouw, blijvende wat zij nu is : een weeldevoorwerp, nuttige burgers kan groot brengen. VR. Zijn er geen andere motieven, die pleiten ten gunste van het onderwijs voor de vrouw ? A. Zeker, de vrouw mag niet anders hebben dan een opvoeding gelijk aan die des mans. Indien de dood de vrouw van den bijstand haars mans berooft, zal zij, weduwe geworden, verplicht zijn al zijn lasten en zorgen over te nemen. Alleen, geheel alleen, zal zij het bestuur van het gezin op zich moeten nemen. Verplicht is men dus, te maken dat de vrouw in staat is den man te vervangen, genoeg onderlegd is om de belangen der familie te kunnen behartigen en over de opvoeding der kinderen te waken. VR. Bestaan er landen die tol hel inzicht zijn gekomen, dat het noodzakelijk was hel onderwijs voor de vrouw uil te breiden ? A. Gewis; ik heb slechts te noemen de Ver. Staten, de Scandinavische landen, Rusland, Frankrijk en Italië. Binnen een tijdsverloop van twaalf jaren hebben de Franschen 120 Colleges en Gymnasia voor meisjes opgericht; in het nu afgeloopen jaar zijn dezen bezocht geworden door 11.645 jongedochters en aan het Rijk kosten ze jaarlijks fr. 1.783.250 (fl. 855.960). In de Ver. Staten zijn niet minder dan 167 Universiteiten

'

28

voor vrouwen, waaraan verbonden 2.235 vrouwelijke professoren, wier lessen gevolgd worden door 25.024 leerlingen. Gedurende het jaar 1892/93 hebben in Italië 13.999 meisjes Middelbaar en Hooger Onderwijs ontvangen, hetzij op de Nonnaalschool (met voorbereidende cursus), hetzij op de Gymnasia of Lycaea, hetzij aan de Universiteit. .1) 1) Italië heeft twee scholen van voortgezet onderwijs voor vrouwen (di magisiero femminile); een te Rome en een te Florence: in 1892/93 telden deze beiden twee honderd en twaalf (212) leerlingen. N'ormaalscholen met voorbereidende cursus, uitsluitend voor'meisjes, zijn er 56. In 1892/93 werden de voorbereidende cursussen gevolgd door 8346 leerlingen ; de normaal cursussen door 4446 ; in het geheel dus door 12.792 meisjes. Wat aangaat de jonge dames die denken te studeeren, zij kunnen de lessen volgen van de Gymnasia en Lycaea voor jongens; op de Gymnasia waren er 796; 99 van haar bezochten de Lycaea. Eindelijk waren in 1892/93 nog 100 meisjes ingeschreven aan de Italiaansche Universiteiten. (AUTEUR) Het Hooger Onderwijs in Nederland is zoowel toegankelijk voor meisjes als voor jongens. Aan de Universiteit te Amsterdam studeerden in het jaar 1893/94 IS dames, te Groningen 13. Voor het jaar 1894/95 zijn ingeschreven: te Utrecht 16, te Amsterdam 21, te Leiden 11 dames. Bij het Middelbaar Onderwijs heerscht echter een opvallend verschil. Aan de 20 Rijks Hoogere Burgerscholen wordt ieder toegelaten die het vereischte admissie-examen heeft afgelegd, meisjes evengoed als jongens. Niét aldus de Gemeentelijke H. B. Scholen. Van de 39 dusdanige inrichtingen zetten slechts 19 haar deuren voor meisjes open. Voor Amsterdam en Haarlem geldt dit slechts wat aangaat de H. B. S. met vijfjarige cursus; die met driejarige cursus, om haar minder school* geld bijna onontbeerlijk voor ouders die hun dochters tot eenig vak willen en moeten opleiden, is voor haar gesloten. Over het geheel genomen is het Middelbaar Onderwijs dat de meisjes iu Nederland ontvangen, miniem. Ter verifieering van dit beweren laten wij hier de cijfers volgen door Rijk, Gemeenten en ouders — voor zooverre hun dochters op Rijks- en Gemeentescholen gaan — aan heel het Middelbaar ()nderwijs besteed : Kijk, Gemeente en ouders gezamenlijk // 1.173.128.6911; waarvan het

2g

Duitschland op zijn beurt gaat den weg van vooruitgang ; kortelings zijn aldaar vier Gymnasia voor meisjes geopend : te Karlsruhe, Berlijn, Leipzig en Munchen. VR. En wal heeft België tot op heden in deze gedaan ? A. Niets, of bijna niets. VR. En dat waarom niet? A. Omdat de Belgische wetgevers zich niet ophouden met sociale quaesties. VR. Keeren wij terug tot de roeping der vrouw. Trouwen alle vrouwen ? A. Neen, niet alle vrouwen trouwen. V R . Kunt gij mij soms daarvan de reden zeggen ? A. Om te beginnen, wijl er in Europa meer vrouwen dan mannen zijn: 170.818.561 mannen en 174.914.119 vrouwen; het Rijk ft 225.135.43, de Gemeenten // 747.749.798, de ouders // 200.243.47. Van die som gaat voor meisjesscholen af: van het Rijk // 11.500: blijft dus voor de gemengde en jongensscholen // 213.635 : van de Gemeenten ft 185097.13, blijft voor gemengde en jongensscholen // 562.652.665. De gemengde M. scholen en die voor jongens alleen worden bezocht door 5914 jongens, waarvan 5600 volledig onderwijs verkrijgen en 314 enkele lessen bijwonen, en door 326 meisjes, waarvan 314 volledig onderwijs hebben en 86 enkele lesse 1. Globaal berekend wordt dus voor elke leerling per jaar door Rijk en Gemeenten uitgegeven // 156.50: ergo, en voor jongens en voor meisjes aldus. Meisjes. Jongens. 326 a /! 156.50 — // 51 019.— 5914 a // 156.50 — // 9,66.722.40 Komt bij Gem. H. B. S. voor meisjes * 185.097.13 » 247.616.13 Subsidi» Rijk . . . » 11.500.— ~ Z ' J ' /( 719.106.27 '( 247.61Ü.13 meer voor jongens door Rijk en Gemeenten. (VERT )

1

3° aantal vrouwen overtreft dus met ruim vier millioen (4.095.558) dat der mannen. Dan is de man meer dan de vrouw onderhevig aan physieke en moreelé"ziekten: misdaad, krankzinnigheid, en de dood — öf natuurlijk öf door ongeluk— bereikt hem eerder dan de vrouw. Voorts maakt de strijd om het bestaan het verscheidenen mannen ondoenlijk een huisgezin op te richten en te onderhouden. En ten leste, een menigte vrouwen, evenals een menigte mannen, gevoelen geen roeping voor het huwelijk. V R . Hoe groot is in België het aantal gehuwde vrouwen ? A. In België zijn op de 100 inwoners, 21 huwbare vrouwen, 9 van dezen zijn getrouwd, 12 niet. V R . Geef 7oal juister cijfers aan ? A. Nemen wij ten voorbeeld de groep Belgische vrouwen van boven de vijfentwintig jaar. Onder haar vindt men 876.561 gehuwden en 543.056 ongehuwden. Deze 543.056 vrouwen zijn verdeeld in 339.215 jongedochters en 203.841 weduwen. V R . IS het evenzoo in andere gedeelten van Europa? A. Overal is het hetzelfde. Op de 100 bewoners van Europa heeft men 22 vrouwen van huwbaren leeftijd, ro daarvan zijn gehuwd, 12 ongehuwd. In Frankrijk alleen leven buiten echt een millioen achtmaal honderd duizend vrouwen van tusschen de vijfentwintig tot zestig jaar. VR. IS het waar, dat het aantal huwelijken hoe langer hoe minder wordt? A. Dat is volkomen waar. V R . Zoudt gij mij hiervan het bewijs kunnen leveren ? A. Ziehier twee bewijzen : In 1872 zijn in Frankrijk op de 1000 huwbaren. 80 getrouwd; in 1877 is dat cijfer gedaald tot op 64 per 1000. Een ander bewijs. In 1872, een bij uitstek voordeelig jaar voor den handel werden in het Keizerrijk Duitschland 423.900 huwelijken gesloten; in 1879, een jaar van crisis,

31 slechts 335-133- Men kan dus aannemen een vermindering van 25/ioo en zelfs, de vermeerdering der bevolking in aanmerking nemende, eene van */ioo. ' V R . Wat moeten deze willioene?i vrouwen, welke niet huwen, doen 2 A. Deze millioenen vrouwen, geen man hebbende en voor het meerendeel nooit zullende huwen, moeten eten en leven als gij en ik. Om haar brood te verdienen moeten zij werken. Derhalve eischt de billijkheid dat men deze vrouwen de vakken laat bestudeeren, waarvoor zij zich geschikt meenen, de bedrijven beoefenen die haar aanstaan, de ambten bekleeden die haar aanlokken ; tenzij dat de man, tyranniek en laf, vergetende dat hij heeft een moeder, een echtgenoote, dochters, zusters, in liederlijkheid en prostitutie der vrouwen bestemming ziet. VIERDE

LES.

DE MARITALE MACHT.

VR. IS de vrouw slavin ? A. Volgens den code Napoleon is de meerderjarige vrouw vrij, wanneer zij ongehuwd of weduwe is. In gehuwden staat vervalt zij tot slavernij. VR. Waarin beslaat die slavernij der gehuwde vrouw? A. Zij is geplaatst onder de wettelijke heerschappij van haar echtgenoot, die haar heer en meester is. Evenals de slaaf, mist zij haar vrijheid; zij moet haar man gehoorzaamheid zweren voor heel het leven. Evenals de slaaf, heeft zij geen geslachtsnaam, maar draagt dien van haar chef. Evenals de slaaf, heeft zij geen eigen nationaliteit. Evenals de slaaf kan zij nóch getuigen, noch deel uitmaken van een familieraad 1). 1) De Code Napoleon ontzegt den vrouwen, uitgezonderd de moeder en de vr. bloedverwanten in opklimmende lijn, het recht voogdes te

32 Evenals de slaaf mag zij niet werken, noch geld besprfren. Evenals de slaaf heeft zij geen recht op de opbrengst van haar werk. Evenals de- slaaf mag de vrouw niets koopen, verkoopen, weggeven of ontvangen zonder permissie van ha'ar heer. Niets behoort haar. Evenals de slaaf kan zij geen acten passeeren, noch procedeeren zonderde toestemming van haar echtgenoot. Evenals de slaaf heeft zij geen recht op hare kinderen. V R . DUS is de gehuwde vrouw inderdaad slavin"! A. De gehuwde vrouw is minder dan een slaaf, want in het oude Rome kon de meester zijn slaaf de vrijheid geven; terwijl,. bij ons, in de 19de eeuw; krachtens art. 1388 van

zijn of lid van eenigen familieraad (art. 442)* Het Italiaausch Burg. WetI). heeft dit beginsel van onbevoegdheid neergelegd in zijn art. 268. ofschoon de vr. bloedverwanten in opklimmende linie en de eigen zusters tot deze funcries machtigende. De Hongaarsche wetgever heeft zich vrijzinniger betoond : de Hong. wet op de voogdij en de citrateele (van 4 Juli 1877) heeft in art. 157 de vrouwen geschikt verklaard om in een familieraad zitting te nemen. Nuttig zou het zijn, indien overal dit principe werd erkend j thans wordt dagelijks de wet geschonden. Men laat het bijeenroepen van een familieraad na, om de mannen die het druk hebben met hunne zaken niet lastig te vallen ; het gevolg daarvan is dat de belangen der minderjarigen worden geschaad in plaats van behartigd. Het is bewezen dat overal, en vooral in Italië, het aantal familieraden veel geringer is dan het aantal minderjarigen. Toch strjgt het aantal der eersten van jaar tot jaar. In 1885 telde Italië er 21,305 tegen 23,653 in den loop van 1891. (AüT.) Ook het Nederl. Burgerl. Wetb. sluit de vrouw, behalve de moeder, van de voogdij en den familieraad uit. (Artt. 388 3e al. en 436 30) Wel is reeds in 1880 een Staatscommissie benoemd ter herziening van het B. \V. en heeft deze een ontwerp voor het Kerste Boek daarvan samengesteld, maar dit ligt sedert 1886 onder het stof der archieven begraven en zal daar hoogstwaarschijnlijk wel blijven liggen tot het * geheel verouderd is. Gedeeltelijk verouderd is het reeds nu, want ook daarin is de bijna totale uitsluiting der vrouw gehandhaafd. (VERT )

33 het code Napoleon, het den man verboden is afstand te doen van een enkel zijner rechten op de persoon zijner vrouw, i ) VR. Wat eischen de feministen ? A. Dat de gehuwde vrouw verklaard worde tot een vrij, zelfbewust en verantwoordelijk wezen; dat zij de gelijke worde van haar man. VR. IS het niet noodig dat in het echtverbond een der beide echlgenooten aan den ander onderworpen zij? A. Neen, dat is noch noodig, noch nuttig. De natuur zelve van het huwelijk laat geen maritale macht toe. VR. Hoe dat zoo ? A. Omdat het huwelijk is eene verbintenis tusschen twee vrije, zelfbewuste menschen. Bij alle vrijwillige verbintenissen nu tusschen twee personen behoeft niet uitsluitend een de baas te zijn. Wat meer zegt, de wet heeft niet het recht van te voren te bepalen, dit een en dezelfde der geassocieerden altijd en in alle opzichten meester zal zijn. V R . Zegt de wel dan zoo iets ? A. Welzeker. Volgens het Wetboek is de man in het huwelijk alles; de vrouw telt voor niets. Al was de man de grootste domkop, de ergste dronkaard, de schandelijkste lichtmis, altijd heeft hij gelijk, zelfs al heeft hij ongelijk; terwijl de vrouw, ook al is zij de verstandigste, de ordelijkste, de zuinigste, de deugdzaamste echtgenoote, volgens de wet altijd ongelijk heeft, zelfs als zij gelijk heeft. VR. Maar heeft meu in hei gezin geen hoofd noodig ? A. Neen ; in het gezin hetwelk op rationeelen bazis steunt, heeft men twee hoofden: den m a n , belast met de zaken buitenshuis; de vrouw, bekleed met de souvereine macht in huis. V R . Hoe zal men dan bepalingen maken omtrent familicaangelegenheden ? i) Artt 163, 1053, 1365 Nederl. Burger!. Wetb.

(V] UT.)

Intern. Archief Vrouwenbeweging Amsterdam

34

A. Man en vrouw kunnen naar eigen goedvinden in hun huvvelijkscontract bepalingen maken. De beslissing omtrent iedere zaak kan afhankelijk zijn van specialen aanleg, van meer gevorderden leeftijd, van fortuin of verstandelijke meerderheid der beide echtgenooten. Maar de wet heeft niet het recht van te voren te bepalen, dat altijd en in alles de wil van den man de overheerschende zal zijn. VR. Wal gebeurt bij het ontstaan van een conflict? A. Bij een conflict moet de rechter uitspraak doen, volgens reeds beschreven principe, thans neergelegd in art. 219 van het Burg. Wetb. 1) VR. IS een tweehoofdig stelsel mogelijk in het gezin ? A. Ongetwijfeld. Gedurende eeuwen werd te Rome de oppermacht uitgeoefend door twee consuls en nooit veroorzaakte dit dualisme het geringste gevaar voor den Staat. Wat eertijds mogelijk was bij de regeering van een land, moet thans mogelijk zijn voor het bestuur van het huishouden. V R . Zon de gelijkheid der echtgenooten niet de dcsor^anisatie van het gezin na zich sleepen ? A. Integendeel; de erkenning van de rechten der moeder zal het gezin op vaster bazis doen steunen. Juist de huidige slavernij der gehuwde vrouw vernedert de echtgenoote, verlaagt de moeder, verzwakt het gezin. V R . Zijn er landen waar de stelling der feministen aangenomen en het despotisch gezag van [den man afgeschaft is? A. J a ; Engeland, Rusland, de VereenigdeStaten, Canada, Australië. V R . En elders? A. In Italië, de Scandinavische landen en Oostenrijk is de macht van den man zeer sterk verminderd. 2) 1) Nederl. Burg. Wetb.: artt. 99, 100, 167, 169. 2) Volgens het Italiaansch:: Wetboek kan de man bij publieke akte zijne vrouw algeheele volmacht geven om onroerende goederen weg

35 VR. En in Frankrijk? A. In Frankrijk vernietigde het eerste ontwerp voor een Burg. Wetb., 9 Aug. 1793 door Cambacérès bij de Nationale Conventie ingediend, de maritale macht en grondde het familierecht op de gelijkheid der echtgenooten. Dat ontwerp is gevallen door toedoen van den ijzervreter Napoleon, die de slavernij der vrouw wilde behouden. VR. Wat zijn de gevolgen geweest van de afschaffing der maritale macht in Engeland, en Rusland? A. Geen enkele crisis of verwarring is daardoor ontstaan. Bovendien verkeert het gezin in de gunstigste omstandigheden te schenken, te vervreemden of met hypotheek te bezware-n, leeningen aan te gaan, borg te wezen of te procedeeren (art. 134): terwijl volgens de Fransche en Belgische wetboeken de machtigiug moet worden verleend voor iedere afzonderlijke daad der vrouw. (Evenzoo in Xederland, art. 163 Burg. Wetb.) Bovendien is, volgens het Ital. Wetb. de volmacht van den man niet noodig: Ie. Als hij is minderjarig, in de kerkelijke ban. afwezig of — veroordeeld tot langer dan een jaar gevangenisstraf — tijdens zijn verblijf in de gevangenis. 2«. Zoo de vrouw wettelijk gescheiden is tengevolge van schuld aan de zijde des mans. 3e. Zoo de vrouw handel drijft (art. 135). Eene andere bepaling van het Ital. Burgerl. Wetb. geeft de vrouw hare zedelijke onafhankelijkheid terug. Volgens art. 213 van den Code Napoleon, is de vrouw haren man gehoorzaamheid verschuldigd: (Xederl. Burg. Wetb. art. 161) zoodat deze zijne gezellin aan de meest dwaze grillen kan onderwerpen. De commissie, die in 1866 in Frankrijk belast was met de herziening van het Burg. Wetb., behandelde in hare zitting van 25 Juni de kwestie van de maritale macht en verklaarde zich eenstemmig vóór de afschaffing van de verplichte gehoorzaamheid aan de vrouw opgelegd. Terwijl de Fransche commissie zich bepaalde tot het uitspreken van de wenschelijkheid — een wenschelijkheid, die thans nog geen werkelijkheid is geworden — aarzelde de Italiaansche wetgever niet de verplichte gehoorzaamheid, aan de gehuwde vrouwen opgelegd, uit het nieuwe Wetboek weg te laten.

3^> daar waar de vrouw geëmancipeerd i s ; daar worden d e huwelijken het vroegst gesloten, zijn zij het talrijkst, het vruchtbaarst en — kan men er zelfs bijvoegen •— het gelukkigst.

V I J F D E LES. H U W E LTJKS T R O U W .

VR. Wat zcgl de Code Napoleon omtrent de huwelijkstrouw? A. Art. 212 i) zegt, dat de echtelingen elkander „wederzijdsche trouw" verschuldigd zijn. V R . En is het ook werkelijk aldus? A. Neen; dat artikel is een en al huichelarij en logen. V R . Zeg' mij dat eens wat nader uit? A. De vrouw die zich aan echtbreuk schuldig maakt wordt gestraft met een gevangenisstraf van minstens DRIE MAANDEN tot hoogstens TWEE JAAR. VR. En de man f A. In België kan de man in een dergelijk geval veroordeeld worden tot een in hechtenis zijn van EEN MAAND tot EEN JAAR, alleen dan echter wanneer hij zijn minnares onderhoudt IN DE ECHTELIJKE WONING.

De Fransche wet is nog

onrechtvaardiger. Volgens de Code pénal (Wetb. van Strafr.) van 1810 bestaat de straf, den echtbreker opgelegd, uit een boete van honderd tot twee duizend franken, welke het den man vrijstaat te betalen met de bruidschat van zijn vrouw. 2)

1) Xederl. Burgerl. Wetboek, art. 158. 2) Een andere onrechtvaardige, ergerlijke bepaling van den Kranschtn Code pénal is art. 324. Volgens dit artikel toch »is de doodslag, begaan door den man op zijn vrouw, of op haar medeplichtige, indien hij haar he*ft bet.'apt »en flagrant délit" in de echtelijke woning, verschoonbaar",

;

37 V R . Dat wil zeggen ? A. Dat de echtbreuk den man geoorloofd i s ; dat zij voor
terwijl de vrouw, die onder absoluut gelijke omstandigheden haar man zou dooden, niet hetzelfde excuus te baat zou kunnen nemen. Gelukkig kunnen wij hier aan toevoegen dat deze bepaling van den Franschen Code péoal in geen enkel ander beschaafd land voorkomt.

3* de wetgever, met zijn gewone loyaliteit tegenover de vrouw, noemt „wederzijdsche trouw", i) VR. TS hel altijd soo geweest ? A. Neen. Onder de oude wetgeving was overspel voor beide echtgenooten een punt om te kunnen scheiden. VR. En hoe is hel wel bij andere volden ? A. Bijna alle beschaafde natiën hebben het systeem der „feministen" aangenomen en den stempel gedrukt op het algeheele gelijkheidsstelsel. De meesten maken volstrekt geen verschil tusschen echtbreuk ter eenre of ter andere zijde, zoowel wat aangaat geheele scheiding als scheiding tusschen tafel en bed. V R . Noem deze natiën ? A. Duitschland 2), Australië, (van af 1893), Oostenrijk, de Scandinavische landen, Nederland, de Argentijnsche Republiek, 41 Staten van Amerika 3), Zwitserland, Rumenie, Rusland, Japan 4). VR. En Frankrijk ? A. Bij wet van 27 Juli 1884 heeft Frankrijk de ongelijk-

1) Het nieuw Italiaansch Burgerl. Wetb., zonder he: gelijk recht voor beide echtelingen aan te nemen, heeft toch in principe gevolgd het cai.oniek recht (Con^^rid. sess 24, can. 8, de sacram. matr.). Volgens artikel 150 van het Italiaansch Wetboek, wordt de echtscheiding ter zake van overspel des mans alleen dan toegestaan, wanneer hij zijn concubine onderhoudt in de echtelijke woning, of op eenige ander bepaaldelijk aan te wijzen, algemeen bekende plaats, of indien er een zoodanige samenloop van omstandigheden bestaat dat een ernstige, der vrouw aangedane beleediging valt te constateeren. 2) Geheel Duitschland, behoudens het Groot-Hertogdom Baden. 3) Een en veertig staten op de vier en veertig De drie daarop een uitzondering makende staten zijn: Xoord-Carolina, Kentucky en Texas. 4) Het nieuwe Japansch Burgerl. Wetb.. gepromulgeerd in 1890, moest den rsten Januari 1893 inwerkingtreden. Bij wet van 23 November 1S92 is de toepassing ervan verdaagd tot den 3isten December 1896.

39 heid der strafbepalingen voor beide echtgenooten, gehuldigd bij art. 230 Code Napoleon, voor goed opgeheven. VR. En België? A. De Heeren van het Belgisch Parlement hebben wel wat anders te doen dan zich bezig te houden met de verbetering van den rechtstoestand. V R . Zijn er landen welke dezelfde straf stellen op het 07'erspel van den man als op dat van de vrouw ? A. Ja. De meeste landen hebben, te dezen opzichte, de „feministen" in het gelijk gesteld en de echtbreuk des mans op gelijke leest geschoeid met de echtbreuk der vrouw. V R . IV elke zijn die landen ? A. De meeste Staten der Amerikaansche Republiek, Duitschland, Oostenrijk, Nederland, Zwitserland, Hongarije, Rusland 1).

1) De wetgevende stelsels, heden ten dage bij de beschaafde volken ter beteugeling van de echtbreuk in zwang, zijn in drie groepen te verdeelen, daarstellende zes systemen. I.

REGIME VAN ONGELIJKHEID :

A. Ongelijkheid in de wettelijke redenen en in de vaststelling der straf. Frankrijk staat in het huldigen van deze ongelijkheid bovenaan; daarna komen Spanje, België, Tessino. B. Ongelijkheid in de wettelijke redenen, ri^nj: gelijkheid in den duur der straf: dat is het systeem voor het eerst in toepa-sing gebracht bij de Italiaansche wet van 1890. II.

REGIME VAN GELIJKHEID :

A. Amerikaansch systeem : De Ver. Staten van Amerika straffen niet de echtbreuk als zoodanig, maai wel de samenwoning, de ontuchtige, wellustige verbintenis (lewdly anii lasriviously association). B. Austro-Kussisch Systeem : Alle echtbreuk, begaan door den man of door de vrouw, wordt gelijkelijk gestraft. Dit gelijkheidssysteem is ook aangenomen bij de meerderheid der Zwitsersche kantons (Appenzell, Bern, Freiburg. Glariz, Orauwbunderland, Lucern, Obwalden, St. Oall, Thurgau, Wallis, Vaux, Zug). Ook heeft het zich geëerd gezien in het Nederi stmfwetb van 1881, art. 241.

I

4° VR. Zijn er ook landen die echtbreuk niet als een strafbaar feit beschouwen ? A. Ja, enkele, staten ^Engeland, de Staat New-York, het Kanton Geiiwe, werspel beschouwende als inbreuk op de rechten en de burgerlijke wetten, rekenen het niet onder de strafbare feiten. V R . Wal verlangen in deze de feministen"'? A. De „feministen" laten aan den wetgever de keus tusschen deze twee stelsels : Of, evenals Genève, de Staat New-York en Engeland, evenals onder de Revolutionaire Wetgeving, evenals in het tegenwoordige de Commissie ter herziening van het Russisch Wetboek van Strafrecht het voorstelt: de echtbreuk niet strafbaar stellen. Of wel: dezelfde straf aannemen voor de echtbreuk des mans als voor die der vrouw, evenals de meeste landen dit doen.

Z ESDE DE

LES.

VADERLIJKE

MACHT.

VR. Geeft de Code Napoleon de moeder recht op hare kinderen ? A. Neen. Wel is waar kent het Burgerlijk Wetboek de moeder een schijn van gezag toe, maar inderdaad berust in C. Germaansch-IIongaarsch systeem: De echtbreuk van man of vrouw gestraft, edoch alleen voor zooverre zij oorzaak is van de algeheele scheiding of scheiding tusschen tafel en bed. Dit systeem is ook dat der strafwetboeken van tëazel. Neuchatel, Solothurn, Ztirich. III.

AFWEZIGHEID VAN BETEUGELINGSWETTEN :

Systeem, eertijds aangenomen door de Fransche codificatie van 1791 en in het heden gehuldigd door Engeland, het kanton Genève, Idaho (Ver. Staten) en de staat New-York.

41

het huwelijk de ouderlijke macht geheel alleen bij den vader. VR. IS de wet te dien opzichte duidelijk? A. J a ; de wet is zeer duidelijk. In werkelijkheid heeft de vader alleen het recht zijn kinderen verlof te geven het ouderlijk huis te verlaten ; hij kan ze opvoeden zooals het hem alleen goeddunkt; hij alleen kan ze doen opsluiten in een verbeterhuis, toestemmen in hun huwelijk, zonder dat hij ooit voor een enkel dier zaken de meening der moeder behoeft te vragen. Evenzoo heeft alleen de vader, gedurende het huwelijk het vruchtgebruik van de goederen der minderjarige kinderen. VR. Dns, bezit de vader alle rechten op de kinderen? A. Juist, alle rechten zijn hem gegeven. VR. En de moeder, bezit zij geen rechten ? A. Volgens ons Wetboek niet. VR. Wat is de oorsprong dezer wetgeving? A. Zij is afkomstig van Rome, waar de vader alle rechten had op vrouw en kinderen, zelfs het recht om over leven en dood te beschikken. De vaderlijke macht was gebaseerd op het eigendomsrecht, dat de Romeinen toekenden aan den vader op ieder der leden van het gezin. V R . Heeft de Romeinsehc opvatting van het vaderlijk gezag zin ? A. Geenszins; want de vader is niet eigenaar zijner kinderen. Hij heeft slechts tegenover hen plichten. Door het feit zelf van het huwelijk, gaat hij, evengoed als de moeder, de verplichting aan de wezens welke hij in het leven roept groot te brengen, te onderhouden, op te voeden. De vader is niet eigenaar, hij is slechts de natuurlijke voogd over zijn kinderen. V R . Hoe willen de feministen de vaderlijke macht dan geregeld hebben ? A. Dezen willen dat in de plaats van het vaderl ijk gezag,

4?

d. w. z. uitsluitend de macht van den vader, gesteld worde het ouderlijk gezag, dus de macht der beide ouders gezamenlijk. VR. Wal zal men door die ouderlijke macht verstaan ? A. De ouderlijke macht zal niet zijn een eigendomsrecht, doch een verzorgingsplicht; een voogdij uitsluitend met het oog op de belangen van het kind in het leven geroepen. In die ouderlijke voogdij zal de moeder dezelfde rechten hebben als de vader, evenals bij iedere voogdij een toeziende voogd belast is met het controleeren van de handelingen des voogds. VR. Hoe zal die ouderlijke macht geregeld zijn ? A. Voor alle kwesties betrefiende opvoeding, verzorging, bestraffing, huisvesting, toestemming bij het huwelijk of beheer van de bezittingen des kinds, zal niet langer de wil des vaders den doorslag geven bij familiebesluiten, maar de gezamenlijke begeerte der beide echtgenooten. VR. IS een dergelijke verandering mogelijk ? A. Ongetwijfeld. Nu reeds leidt de moeder de opvoeding van het kind gedurende de eerste levensjaren in de gezinnen waar harmonie bestaat tusschen de echtgenooten; vervolgens als het kind grooter wordt en den leeftijd bereikt dat het naar school gaat, handelen de ouders na gemeenschappelijk overleg en rijp beraad. Niets verhindert bij wet te erkennen datgene wat in werkelijkheid bestaat. V R . Zijn er lauden waar de ouderlijke macht berust op het gelijk recht van vader en moeder ? A. J a ; ik zal slechts noemen: Oostenrijk, de Oostzeelanden, Engeland, Italië en van de Vereenigde Staten: Iowa, Kansas, Nebraska, New-York, Oregon, Washington. In Frankrijk werd in het eerste ontwerp van een Burgerlijk Wetboek, den 9 e n Aug. 1793 bij de Conventie ingediend, aan den vader en de moeder een gelijk recht toegekend op hunne kinderen. V R . Waarom is die wet verworj>c?i ? A. Dat was te wijten aan dienzelfden man, dat ongeluk van een Napoleon, die de rechten der moeders met voeten trarl.

43

VR. Had Napoleon er zijn reden voor zich aldus /e verzetten tegen de erkenning van de rechten der vrouw ? A. Ontegenzeggelijk Ja. Hij wist dat de invloed deimoeders zijne krijgszuchtige plannen zou dwarsboomen. Daarom ook was hij slim genoeg den vrouwen in huis noch Staat eenig gezag toe te kennen. Indien destijds de vrouwen eed woordje hadden mogen meepraten, zouden zij wel verhinderd hebben, dat hun kinderen onnoodig werden geofferd en spoedig zouden zij een einde hebben gemaakt aan de krijgstochten en de veroveringsoorlogen van dien Napoleon, welke Frankrijk heeft uitgeput door het land zijn krachtigste zonen te ontnemen. VR. Maar indien men beiden ouders een gelijk recht op hunne kinderen geeft, wie zal dan bij verschil van meening den knoop doorhakken ? A. In dat geval zou de justitie of een familieraad het conflict kunnen doen beëindigen. VR. Zijn er geen bezwaren aan verbonden dal de justitie of een scheidsgerecht tusschen beide trede in huiselijke geschillen ? A. Ten allen tijde heeft men die tusschenkomst gedoogd. VR. Zoitdl gijeenigc voorbeelden daarvan kunnen opnoemen? A Welzeker. Rechtvaardiger dan het Romeinsche Recht en het Fransche Burgerlijk Wetboek, kent de Oud-Testamentische wet de Joodsche moeder hetzelfde recht toe als den vader, als het geldt den weerspannigen zoon te straffen. (Deuter. 21 : 18—21). Zij (die wet) ontneemt den vader de onbeperkte macht over zijn zoon en onderwerpt dezen laatste, waar het betreft de uitoefening van strafrecht aan de uitspraak der oudsten in de stad, terwijl bij dergelijke gevallen de vader en moeder gelijkelijk worden genoemd. Ondanks de lofzangen op de Revolutie van 1789, heeft de Fransche wetgever noch de eerlijkheid noch den moed gehad aan het oude heilige huisje der Romeinsche familie den genadeslag

44

toe te brengen. Veinzende het beginsel van billijkheid en gelijkheid te huldigen, heeft het Fransche Wetboek op de meest hatelijke wijze de rechten der moeder geschonden. Mahomed, die de vrouwen lang niet genegen was, bepaalde het eerst, dat bij Biet-overeenstemming van man en vrouw een scheidsgerecht uitspraak zou doen. In het oude Belgische recht, moesten en de vader en de moeder toestemming geven voor het huwelijk hunner kinderen. Indien de goedkeuring van een der beiden ontbrak, had de rechter een beslissing te nemen. Talrijke hedendaagsche wetgevingen hebben ook zorg gedragen bepalingen te maken, die het gezag van den vader beperken, maar de rechten van het kind waarborgen. Zoo is het de moeder geoorloofd hare stem te doen hooren in den familieraad volgens het Oostenrijksch Wetboek, het Pruisische Landrecht, den Saksischen Code, het Italiaansche Burgerl. Wetboek (art. 233) en dat van de Oostzee-provinciën. Om slechts een enkel voorbeeld te noemen, halen wij uit het Burgerl. Wetb. der Oostzee-provincien de volgende verstandige bepaling aan: „Indien de moeder overtuigd, is, dat de wil des vaders de kinderen nadeel berokkent, kan zij zich wenden tot de rechterlijke macht, die, in dat geval, de opvoeding aan haar (de vrouw) kan opdragen." Kvenzoo in Italië, Oostenrijk en Hongarije ; als daar de vader misbruik maakt van zijn macht, een of andere zijner plichten verzuimt of de rechten van het kind schendt, komt op aanvrage van een bloedverwant of van het openbaar ministerie de rechtbank in het midden en verklaart den vader geschorst in of ontheven van zijn gezag. V R . IS het vaderlijk gezag, als een natuurlijk recht, niet ecne noodzakelijke en onbeperkte macht? A. Die macht kan niet onbeperkt zijn. Zij moet worden uitgeoefend in het belang van het kind. Dat heeft ook de Fransche wetgever begrepen. De wet van 24 Juli 1889, den

45 Code Napoleon wijzigende, geeft de rechtbank het recht r onwaardige ou Iers van het ouderlijk gezag vervallen te ver-. klaren. VR. Hel beginsel van rechterlijke tusschenkoinsl is dus niet nieuw? A. Dit beginsel is gansch niet nieuw, en is zelfs neergeIegd in artikel 218 van het Burg. Wetb. zelf. 1) VR. Wal staat er in dit artikel 21% van hel Burg. Wclb.?A. Dat artikel zegt, dat zoo de man weigert zijn vrouw te machtigen om te rechten of een acte te passeeren, de rechter haar die machtiging kan verleenen. Welnu de feministen verlangen, dat het beginsel van rechterlijke tusschenkomst zonder protest sedert een eeuw aangenomen en toegepast, waar het betreft de geldelijke belangen der vrouw, ook zal erkend en toegepast worden wanneer de ouders het t§n opzichte der moreele belangen van het kind niet eens zijn. VR. Op welke manier zal de tusschcnkoinst van den rechter plaats hebben als er lusschen de echtgenooten een conflict ontstaat ? A. De ouders zullen worden geroepen, voor en verhoord door het Kantongerecht. Het openbaar ministerie zal, in zijn kwaliteit als beschermer der minderjarigen en onbevoegden, de verdediging van de belangen des kinds op zich nemen. 1

1

I) Reeds thans heeft de beperking van het vaderlijk gezag in verschillende landen goede uitwerking en de controle van de rechterlijke macht geeft tot geen enkel misbruik aanleiding. Zoo komt bijv. de president van de rechtbank in Italië' — ten gevolge van bepalingen in artt. 221 en 222 van het Wetboek van 1865 — msschenbeide, niet alleen om de zonen weer naar het ouderlijk huis terug te voeren, maar ook om ze daaruit te verwijderen, even goed als om ze te straffen. In het jaar 1892 alleen hebben de kantonrechters in Italië 2253 mail uitspraak moeten doen in een dergelijk geval.

46

De tusschenkomst van procureurs, advokaten of andere verdedigers zal niet worden toegestaan, en de rechtbank, in deze moeielijke taak gesteund door de wijsheid harer ervaring, hare gemachtigden, hare onafhankelijkheid, haar eerbiedwaardig gè : zag, zal een besluit nemen, waarvan men niet in appèl mag komen.

ZEVENDE

LES.

VAN GEMEENSCHAP OF HUWF.LIJKSCHE VOORWAARDEN.

V R . Trouwt men over lic/ algemeen met hüwelijksvoorwaarden ? A. Neen, men trouwt voor het meerendeel, vooral onder de arbeidersklasse, zonder huwelijksvoorwaarden. V R . En dat waarom ? A. Omdat het maken van huwelijksvoorwaarden noodwendig kosten na zich sleept. Onder de volksklasse laten de aanstaande echtgenooten, die bij het sluiten van het huwelijk geen ander middel van bestaan hebben dan hun handen, het maken van een contract uit zuinigheid achterwege. VR. Zondt gij een bewijs kunnen leveren voor hetgeen gij beweert ? A. Een onwederlegbaar. In 1890 zijn te Parijs 22.223 huwelijken aangegaan. Alles en alles medegerekend zijn 3.693 van deze 22.223 huwelijken onder voorwaarden gesloten. In de voorname wijken (6 de , 7 d e , iste en 8ste arrondissement) s het aantal gemaakte huwelijkscontracten respectievelijk 251, 274, 331 1) op de 1000 voltrokken huwelijken, terwijl daarentegen in de volks- en arbeiderswijken deze niet stijgen boven 47 op de 1000. VR. Indien geen voorwaarden zijn gemaakt, aan welk stelsel hebben de echtgenooten dan ie gehoorzamen ? A. De echtgenooten hebben zich alsdan te voegen naar 1) Vermoedelijk een getal vergeten door den schrijven

(VERT.)

47

het stelsel bij de gewone wet aangenomen : de gemeenschap van goederen. VR. Ter oorzake van wat heeft de wetgever dit stelsel genóemd „gemeenschap van goederen". A. Ter oorzake van huichelarij en logen. VR. Wil dit nader uitleggen ? A. Bij het stelsel van „gemeenschap van goederen" is in waarheid de man alleen absoluut meester van al wat het gezin bezit; hij heeft het recht zich toe te eigenen: loon, salaris, winsten, spaarpenningen, al wat de vrouw verdiend of bezuinigd heeft. Onverschillig of hij is dronkaard of lichtmis, ten volle heeft hij het recht te verkoopen het meubilair, het bed waar zijn vrouw op slaapt, de wieg van het kind. Zoo de vrouw door haar arbeid wat bijeen heeft gegaard, heeft hij, de man, hoofd der gemeenschap, alleen recht daarover te beschikken. Hij, de man, alleen beheert de goederen der gemeenschap, roerende en onroerende ; hij kan dezelve verkoopen, vervreemden, verpanden zonder dat zijn vrouw er iets mede te maken heeft (art. 1421 Burg. Wetb.). 1) VR. Maar dan is deze goederengemeenschap kwakzalverij? A. Dat is zij ook. Want al wat der vrouw behoort wordt eigendom van den man, zonder dat wat den man heeft ook haar behoort. VR. En, met wat naam bestempelt gij dit stelsel ? A. Hoe ik dit stelsel noem, ik noem h e t : de vrouw plunderen. ,. V R . lieeft dit soort gemeenschap van goederen" zooals de Code Napoleon hei geeft, altijd bcstaa?i ? A. Neen. Volgens de coutumes van Brugge b.v. waren de rechten der echtgenooten op de gemeenschap identiek en kon de een niet handelen zonder den andere.

1) Xederl. Burgerl. Wetb., art. 170.

48

V R . En vóór den hedendaagse hen „Code civiF'? A. Het den 9
Zeer velen.

I 1) In zijn ruw ontworpen schets der herziening van den Belgischen Code civil volgt de heer Fr. Laurent het ontwerp Cambaciircs. Dit stelsel van algeheele gelijkheid, hetwelk den beiden echtgenooten dezelfde rechten en dezelfde voorrechten verleent, is alreeds in verscheidene Amerikaansche Staten in toepassing gebracht. Ook in het Californische Burgerl. Wetb. vindt men hetzelve terug. Het Portugeesche Wetboek is op ditzelfde systeem gebaseerd. In verschillende landen van Duitschland eveneens is het van kracht. Bij wet van 20 April 1891 heeft de wetgever van Bazel-land het in praktijk gebracht. Volgens § 4 van deze wet is de formeele toestemming der vrouw noodig om te vervreemden, te verhypothekee ren, of met eenigen last te bezwaren de goederen der gemeenschap, onverschillig of dezen van de vrouw zijn al dan niet. Deze toestemming moet op de akte zelve voorkomen. Zoo de vrouw haar toestemming weigert, is de man verplicht zich tot de rechtbank te wenden ter verkrijging van autorisatie. Zoo de vrouw, ter oorzake van ziekte of afwezigheid, verhinderd wordt haar toestemming te geven, wijst de gemeenteraad een zijner leden aan als lasthebber om de plaats der vrouw te vervullen en haar belangen te vertegenwoordigen.

49 V R . Noem er een paar ? A. Om te beginnen, is het in hooge mate onzedelijk, dat een der ech telingen zich door de bloote daad van het huwelijk verrijkt ten koste van de andere, dat den man alle administratieve macht is toegezegd en de vrouw niets heeft in te brengen, dat de man zich kan meester maken van de winsten, inkomsten, bezuinigingen der vrouw. VR. I''er der ? A. Als „scheiding van goederen" wet wordt, zal de vrouw gedwongen zijn zich met het beheer harer zaken bezig te houden. Men zal genoodzaakt wezen haar opvoeding degelijk in te richten, ten einde zij de verantwoordelijkheid van een vermogen te besturen op zich kunne nemen. Zij zal ophouden te zijn : een voorwerp van genot en weelde oin te worden een nuttig mensch in de maatschappij. VR. Zullen de voorname, rijke vrouwen bij de invoering van dit stelsel winnen ? A. J a ; want de vrouw die niet meer met de handen in den schoot, werkeloos, on-actief kan ter nederzitten, zal in deugdzaamheid winnen. Verwin der vrouwen-ledigheid en gij zult hebben verdelgd de ondeugd, verzedelijkt den huiselijken haard. VR. Heeft de „sejiciding van goederen" geen andere voordeelen ? A. O zeker. „De scheiding van goederen" zal een einde maken aan een massa bedriegerijen, die in het heden dagelijks voorkomen. Bij voorbeeld: echtgenooten zijn getrouwd in „gemeenschap van goederen" ; de man doet zaken; ten einde van zijn schulden af te komen en de tegenover zijn schuldeischers aangegane verbintenissen te niet te doen, dwingt hij zijn vrouw scheiding van goederen aan te vragen, vooraf echter wel zorgende heel zijn vermogen op naam van zijn vrouw te laten zetten; bedrogen zijn alsdan de beklagenswaardige crediteuren. 4

5° V R . Biedt de „scheiding van goederen" ook nog eenig ander voordcel aan ? A. Ja, en wel een groot. De „scheiding van goederen" zal voor de vrouw een oefenschool zijn. VR. Hoe meent gij dat ? A. Voor het geval dat zij haar man mocht komen te verliezen zal de vrouw, ingewijd in de zaken, weduwe geworden zijnde, in staat zijn de belangen der familie te behartigen. VR. fs dat alles} A. Neen; de „scheiding van goederen" presenteert ook nog verschillende andere voordeden. Voor wat de geldzaken aangaat, kan de huwelijksgemeenschap vergeleken worden bij een handelsgemeenschap. Elke handelsvereeniging nu moet hebben een reservekas. Het vermogen van de vrouw zal de reservekas der familie uitmaken. De in de vrouw zetelende geest van orde, de gewoonte van zuinig te zijn, haar neiging voor bewaren, alle deze meermalen bij haar opgemerkte eigenaardigheden zullen deze reservekas beschermen tegen de speculatie-manie en de spilzucht van den man. VR. Zijn er landen die de „scheiding van goederen" bij huwelijk ten wet hebben gesteld} A. Ja, en zeer velen ook. VR. Noem ze} A. Oostenrijk (Burgerl. Wetb. 1811), Waadland (1819), zeven en dertig staten der Amerikaansche Republiek, Rusland (Svod russe), Tessino (1837), Servië (Burgerl. Wetb. Karageorgewitz, 1844), Italië (Burgerl. Wetb. 1865), Canada (Wet van 1875), Turkije (Wet van 1876), Engeland (Wet van 18 Aug. 1882), Australië (Wet van 1884). V R . En wat voor resultaten heeft men door deze hervorming verkregen} A. Overal waar „scheiding van goederen" als wettigen regel is aangenomen, is de rechtsgeleerde faculteit, en vooral

51

die in Engeland, het er over eens dat dezen uitstekend zijn te noemen.

ACHTSTE

LES.

D? ' VERDIENSTE DER VROUW.

VR. Zijn er veel vrouwen die iverken ? •A. Ja, er zijn veel vrouwen die werken. In Duitschland zes millioen ; in Italië vijf millioen, waarvan 873.900 spinsters; in Engeland zijn ruim vier millioen vrouwen (4.016.230) werkzaam in 331 verschillende vakken, betrekkingen en ambten. 1) VR. En in Frankrijk! A. Op de 10.352.000 werkers zijn aldaar 4.415.000 vrouwen, wier jaarlijksche salarissen, verdiensten en bezoldigingen de som van 2.460.000.000 franc vertegenwoordigen. (Twee milliard vier honderd en zestig millioen franc). VR. En in België! A. Op elk gebied van maatschappelijken arbeid nemen de vrouwen aldaar aan het werk deel en zij dragen in zeer groote mate bij tot de verhooging van het inkomen en de vermeerdering van den algemeenen rijkdom. VR. Geef eens een juister voorstelling hiervan ? A. Naar de aanwijzingen van de laatste tienjarige volkstelling, moesten bijna een millioen Belgische vrouwen haar

1) Alleen in Engeland en Wallis, zonder Schotland en Ierland mee te tellen.

52

brood verdienen door het uitoefenen van verschillende beroepen. Hier volgen eenige gedetailleerde cijfers: I.

INDUSTRIEELE VAKKEN.

A. Industrieele vakkeD, betrekking hebbende op het voor den dag halen en de bewerking dtr delfstoffen B. Industrieele vakken, betrekking hebbende op de bewerking, de verwerking of het couserveeren der plantaardige stoffen en de daaruit bereide producten C. Industrieele vakken, betrekking hebbende op de inzameling, de be- en verwerking der dierlijke voortbrengselen en al wat daaruit bereid wordt. D. Gemengde vakken, betrekking hebbende op dierlijke*, plautaardige- en delfstoffen . . II.

Mannen.

Vrouwen.

277.997

15.266

226.818

35442

38.806

I34I5

282.SM

190.878

215-559 50^847

111.532 153 440

NIET INDUSTRIEELE VAKKEN, BETREKKINGEN EN AMBTEN.

E. Handelsbetrekkingen F. Ambten en intellectueele of liberale beroepen. G. Verschillende beroepen of posities
63.588 10.942 434.660 71 '2057.109

45-632 1O.102 299.102 1 4 1 0 I) 883.219

Die 882.219 Belgische vrouwen, gedwongen buitenshuis een middel van bestaan te zoeken, bekleeden betrekkingen in industrie en handel en wel in 272 verschillende groepen van vakken, beroepen, bezigheden of posities. Hieronder zijn 1) Hier krijgen wij een feit onder de oogen, sterker sprekend dan duizend geschriften en eindelooze betoogen, volkomen wedergevende het resultaat van het de vrouw zooveel doenlijk uit den arbeid dringen of dezen voor haar beperken. Als wij met de cijfers voor ons aanschouwen, hoe in industrieele en niet industrieele vakken de vrouw de verpletterende minderheid uitmaakt en daarnaast stellen, dat zij bij het bedrijf, alleen beoefend en kunnende beoefend worden door de uitgeworpenen, de verpletterende meerderheid heeft, roepen wij uit: o zeden wat hebt gij van de vrouw gemaakt. (VERT.)

53 natuurlijk niet begrepen de huishoudelijke werkzaamheden, welke verricht worden door meer dan een millioen vrouwen in België. Slechts acht verschillende vakken of betrekkingen zijn in België ontoegankelijk voor de vrouw, i) V R . Kunnen de zes millioen vrouwen, die in Frankrijk e?i België arbeiden, over haar salaris beschikken ? A. Neen. In België en Frankrijk arbeiden de gehuwde vrouwen voor haar echtgenooten. De man, en hij alleen, kan naar goedvinden over het loon zijner vrouw beschikken. VR. IS dat billijk? A. Neen; dat is zeer onbillijk; erger, het is hoogst onzedelijk. VR. Waarom is dal onbillijk en onzedelijk ? A. Het is onbillijk, omdat degene die werkt, en die alleen, moet kunnen beschikken over de opbrengst van dat werk; het is onzedelijk, want het is schande, dat de man 'het door zijn vrouw verdiende geld zich kan toeeigenen. Het is hatelijk, dat met medeplichtigheid der wet, een man de macht heeft de zuur verdiende penningen zijner vrouw bij overspel of in de kroeg te verteren. V R . Hoe komt het dat een zoo oneerlijk en onzedelijk principe in het wetboek heeft kunnen postvatten ? A. Omdat bij het ontstaan van het Burg. Wetb. in 1804, de groot-industrie nog niet bestond. Weinig vrouwen werkten toen. 2) Men behoefde destijds niet op de speciale belangen 1) Die acht betrekkingen zijn :J"predikauten hij door den Staat erkende kerken ; militaire veldprediker; : officieren in eiken graad ; gemeentelijke politieagenten; veeartsen: civiel- en fabrieks-ingeuieurs; landmeters; bezoldigde consulaire betrekkingen. 2) Het lijkt ons dat de schrijver hier in volmaakte tegenspraak is met het later door hem op pag. 93 geschreven en ook door hem te boek gestelde in zijn »Bttay sur la condUion poMique de la femme.'" (VERT ) Mr. J. C. Overvoorde schrijft daaromtrent in zijn »Ontwikkeling tanden Rechtstoestand der Vrouw", pag. 130: Te veel toch wordt aangenomen

54 der vrouw te letten. Thans is het daarmee echter gansch anders gesteld. VR. DUS heeft de vrouw geen recht op haar loon ? A. Niet het minste. Te dien opzichte staat zij onder den Romeinschen slaaf. VR. En waarom dat f A. Omdat te Rome de slaaf een spaarpot mocht en kon hebben, terwijl in de 19de eeuw, de arbeidster in Frankrijk en België er zoo iets niet op na mag houden. VR. Hebben alle landen die afschuwelijke bepalingen van den Code Napoleon gehandhaafd? A. Gelukkig niet. De meeste hebben sedert jaren de noodzakelijkheid erkend hunne verouderde wetgeving te wijzigen, en bijna alle hebben de gehuwde vrouw het recht toegekend over haar eigen verdiend geld te beschikken. VR. Welke zijn die staten ? A. Polen (1825), Rhode-Island (1844), New-Hampshire (1846), New-York (1848), Maine (1856), Italië f1865), Kansas (1868), Minnesota (1869), Jowa f1870), Engeland (wet van 9 Aug. 1870), Noord-Carolina f1871), Delaware en Nevada (1873), Illinois, Massachusets, Virginia (1874), Zweden (wet van n Dec. 1874), Arkansas, Canada, Colorado, Missouri, Nebraska (1875), Wyoming (1876), Connecticut (1877), Oregon, Wisconsin (1878), Mississippi (1880J, Denemarken (wet van 7 Mei 1880), Indiana (1881), Schotland (wet van 18 Juli 1881), Nieuw Zuid-Wallis (1884), Alabama, Penssylvanie, Ohio (1887), Noorwegen (wet van 29 Juni 1888), Duitschland dat het optreden der vrouw in handel en nijverheid eene eigenaardigheid is van de laatste tijden. Naarmate wij tot de oudere bronnen afdalen, zien wij daarentegen juist zooveel meer de vrouw optreden. Zelfs werden in enkele gilden vrouwen als leden aangetroffen, echter slechts in de oudere tijden. Kerst latar werd de vrouw teruggedrongen en werd haar het toetreden bemoeielijkt of verboden.

55 (ontwerp voor het Burgerl. Wetboek 1888, art. 1289), Noord, en Zuid-Dakota (1889), Finland (wet van 15 April 1889). VR. Heeft men in Frankrijk niets gedaan in die richting? A. 22 Juli 1890 is door den heer Jourdan met den heer Dupuy, vroeger president van de Kamer der afgevaardigden, tegenwoordig chef van het Fransche Kabinet, een wetsvoorstel ingediend bij de Kamer der afgevaardigden, hetwelk l o t strekking had de arbeidster tegen het misbruik maken van de niaritale macht te beschermen. VR. En in België? A. In België zijn de volksvertegenwoordigers veel te groote heeren om over de belangen van de vrouwen uit het volk te waken. NEGENDE

LES.

DF. SPAARPENNINGEN DER GEHUWDE VROUW.

VR. Heeft de gehuwde vrouw recht op het door haar bc spaarde ? A. Neen. In België' kan de gehuwde vrouw noch sparen, noch met het door haar bespaarde handelen naar verkiezing. VR. Maar dal is nu al te dwaas! Zijl gij daar wel zeker van ? A. Of ik er zeker van ben! Het is der gehuwde vrouw verboden zich een spaarbankboekje te doen uitreiken zonder toestemming van haar man ; zonder zijn medeweten kan zij niets, ook niet het geringste, uit de spaarkas opvragen. VR. Maar, een op die leest geschoeide wettelijke regeling biedt voorzeker groote voordeden aan ? A. Het tegendeel is waar ; de inconvenienten die zij schept zijn legio en zelfs sticht zij enorme onheilen. VR. Onheilen ? A. Om te beginnen houdt het stelsel waarop de heerschende wet gebouwd is het sparen meer tegen dan dat het

56 dit bevordert. Onzedelijk is het verder in hooge mate den dronkaard en uitgaander te veroorloven zich van de spaarpenningen zijner vrouw meester te maken en ze hem te laten verbrassen in onmatigheid en wellust. Uitstekend begrijpen de vrouwen dan ook den ellendigen toestand, waarin zij door dezen maatregel geplaatst zijn. Op alle mogelijke en onmogelijke wijze trachten /ij de wet te ontduiken en te schenden; velen ook laten het sparen heel en al achterwege. V R . I'S het een beivcscn iets, dat de Belgische vrouwen het sparen achterwege laten ? A. Het is bewezen. Ik zal slechts één feit aanhalen : de Belgische vrouwen, bij het sparen aan de maritale macht onderworpen, sparen dertien maal (13 maal) minder dan de Francaises, die daaraan niet onderworpen zijn. V R . Licht dal wal nader toe ? A. De Fransche wet van 9 April 1S81, die het recht der vrouwen om te sparen en te beschikken over haar spaarpenningen heeft erkend, kan op de schoonste resultaten bogen, wat aangaat den vooruitgang van het sparen zelf. Terwijl toch in 1882 het sparen bij de beide seksen in Frankrijk een verschil van 13.52 % ten nadeele van de vrouw aanwees, heeft deze differentie zich langzamerhand, van jaar tot jaar, meer opgelost, om in 1889 te komen op 1.56 % ; wat België aanbelangt, in datzelfde jaar 1889 vinden wij daar ten nadeele van de vrouw een verschil, geklommen tot het enorme cijfer van 20.74 %>• V R . Bestaat er evenwel niet veel kans dat de vrouw, wanneer zij ongestoord zal kunnen sparen, haar man op verschillende manieren zal bcnadeclen ? A. Geenszins. VR. Bewijs dit alweder eens} A. In een tijdsverloop van elf jaren, van 1882 tot 1893, heeft de Fransche nationale spaarbank 517.513 boekingen op naam van gehuwde vrouwen gedaan : 65,595 met medeweten van

57 den man, 451.918 buiten medeweten van den echtgenoot, wat wil zeggen, dat de proportie der directe boekingen is geweest 87.32 %• O]) dit fameuze cijfer van 451.918 directe hoekingen zijn in 1892, alles en alles medegerekend, 32 verweringen den directeur van den nationalen spaarbank beteekend; in 1891 slechts 23. Daarbij valt nog op te merken, dat in de meeste gevallen waarbij inhouding van gelden aangevraagd werd, de echtgenooten wettig gescheiden waren; de oppositie van deze mannen was dus slechts een gemeenespeculatie, een misbruik maken van de rechten welke de wet, ter bescherming van de vrouw en de kinderen, hun heeft verleend. Op de 517.513 boekingen op naam van gehuwde vrouwen valt dan ook voor het jaar 1892 slechts op tien, zegge 10, ingebrachte ernstige bedenkingen te wijzen. 1) Wat figuur slaan daarbij de mannen van 1882, Mijnheer Carnot, Minister van Justitie, M. Cochery, Minister van Post en Telegraphie, M. Ie Royer, President van den Senaat, welke met al de kracht die in hen was ijverden tegen het ontwerp, voorspellende „dat deze hervorming de desorganisatie der familie zou na zich sleepen !! I" I) Deze cijlers zijn noch exceptionneel noch uitsluitend Fransch. In een kortelings uitgegevene studie over »het sparen der gehuwde vrouw", maakten wij melding van de daaromtrent ontvangene gunstige bemerkingen der Italiaansche en Nederlandsche administraties. De Italiaansche administratie, die er geen speciale statistiek op nahoudt voor aan gehuwde vrouwen uitgereikte spaarbankboekjes, kon ons geen juist cijfer opgeven. Niettemin schreef de Minister der Post en Telegraphie van het Koninkrijk Italië ons, dat de geschillen, ontstaan uit het aan gehuwde vrouwen uitreiken van spaarbankboekjes volgens wet van 27 Mei 1875, u ' e t noemenswaardig waren. (Brief van den Italiaanschen Minister van Post en Telegraphie, 25 Aug. 1892). Evenzoo is het in Nederland; ook daar is het aantal in verzet gekomen mannen hoogst onbeduidend. (Brief der directie van de Nederlandsche Postspaarbank, 27 Sept. 1892.)

58 Die wetgeleerden! die wetgeleerden! overal is hun bekrompen inzicht hetzelfde . . . . VR. Zijn er veel landen, die het recht hebben erkend der vrouw om te sparen en naar welbehagen over haar spaar penningen te beschikken ? A. Alle landen hebben dit gedaan, uitgezonderd België. VR. Noemt die „alle landen" eens ? A. Die „alle landen" zijn: Engeland (wet van 5 Juni 1828 en van 28 Juli 1863), Zweden (wet van 11 December 1874), Italië (wet Van 27 Mei 1875), Pruisen, Rumenie (wet van 5 Januari 1880J, Denemarken (wet van 7 Mei 1880), Nederland (wet van 25 Mei 1880), Frankrijk (wet van 9 April 1881), Portugal (wet van 26 Mei 1881), Oostenrijk (wet van 19 November 1887), het Groot-Hertogdom Luxemburg (wet van 14 December 1887), Noorwegen (wet van 29 Juni i888j, Finland (wet van 1889), als ook veertig staten van de Amerikaansche Republiek. 1) Overal is der gehuwde vrouw ten volle de beschikking over haar spaarpenningen toegestaan. VR. En België ? A Een wetsontwerp in dezen geest is den 18 Februari 1891 bij de Belgische Kamer ingediend. Vijf minuten zouden er noodig geweest zijn om heel deze zoo eenvoudige wet te bediscussieeren en te stemmen ; ondertusschen slaapt zij reeds

1) De veertig Amerikaansche Staten welke niet slechts de vrouw het recht op het door haar bespaarde toekennen, maar haar ook dit recht verleenen op het door haar verdiende (earnings) zijn : Alabama, Arizona, Arkansas, Colorado, Conneclicnt, Delaware, Florida, Illinois, Indiana, Jowa, Kansas, Kentucky, Maine, Maryland, Massachussetts, Minnesota, Mississipi, Missoiiri, Montana, Nebraska, Nevada, New-IIampshire, New-Yersey, New-Mexico, New-York, North-Carolina, North-Dakota, Ohio, Oregon, Penssylvauié', Rhode-Island, South-Carolina, South-Dakota, Utah, Vermont, Virginia, Washington, West-Virginta, Wisconsin, Wyoming.

59 drie jaar lang den rustigen slaap der tevredene in de met stof bedekte portefeuilles ter griffie. Wat te zeggen; daar de vrouwen nu eenmaal geen kiesrecht hebben, kunnen de Volksvertegenwoordigers van haar ook geen zetel verwachten en lachen dezen dus brutaalweg met alle vrouwenbelangen. Ja> zoo het nog over kroegbazen handelde . . . .

TIENDE

LES.

VAN DE GETUIGENIS DER VROUW.

VR. Mag- de vrouw getuigen ? A. Ja en neen. VR. Antwoordt mij s. v. p. ernstig; mag de vrouw getuigen ? A. Neen; zij mag noch van de geboorte van een kind, noch van een huwelijk, noch van het overlijden van eenig persoon getuigenis afleggen; maar zij kan wel door hare verklaring iemand ter dood doen veroordeelen. VR. Wat is dat voor abracadabra ? A. Dat is de Fransche wet, een wet welke Napoleon de Veroveraar ook aan België heeft geschonken. VR. Hoe! Kan een vrouw iemand ter dood doen veroordeelen ? A. Welzeker. Wanneer het strafzaken geldt, heeft de vrouw volkomen vrijheid om te getuigen. VR. En kan zij geen getuige zijn bij eenc publieke of particuliere zaak ? A. Zoo wil het het wetboek. De getuigenis der vrouw heeft geen waarde als het geldt: geboorten, huwelijken, overlijden of testamenten. V R . En waarom dan toch ? A. Er is geen reden voor. Het is een gril van den wet-

6o gever of liever het gevolg van een vergissing in 1803 begaan in den Raad van State van Frankrijk door zekeren heerThibaudeau. Indien de vrouwen zitting hadden in het Parlement en zulke wetten tegen de mannen uitvaardigden, zou men zeggen, dat de Kamers waren saamgesteld uit krankzinnigen of aan hysterie lijdenden. Maar nu mannen zulke wetten maken, vindt men ze prachtig. V R . Heeft die wetgeving altijd bestaan ? A. Neen ; in Luik b.v. bezaten de vrouwen vier eeuwen geleden, onder de regeering der bisschoppen, het recht in alle zaken als getuigen op te treden. VR. Staan de a?idere naties nog onder den invloed van den Franschen Code? A. Alle ernstige volken hebben hun wetgeving in dit opzicht gewijzigd. V R . Noem die landen eens oJ>? A. Daartoe behooren : Duitschland, Engeland, al de Vereenigde Staten van Amerika, Italië, Hongarije, Rusland, de Skandinavische landen: Denemarken, Zweden, Noorwegen, Finland. Allen erkennen tegenwoordig de billijkheid om in iedere zaak de vrouw te doen getuigen. In Frankrijk werd den 17 Febr. 1887, door wijlen den heer C Lefèbre, vice-president der Kamer bij het parlement, een voorstel ingediend dat ten doel had de vrouwen het recht om te getuigen te hergeven. VR. En in België? A. Nooit heeft de Belgische Kamer ook maar het minste wetsontwerp in behandeling genomen, dat strekte om het lot der vrouw te verbeteren. Erger nog, de Commissie voor herziening van het Burgerl. Wetboek, in België in het leven geroepen, niet op de hoogte zijnde van de reeds aangebrachte veranderingen in het buitenland, was van meening, dat er geen reden bestond om de artikelen 37 en 980 van het Burg. Wetb. te wijzigen en heeft dus de onbevoegdheid der vrouw gehandhaafd.

6i

VR. DUS mei betrekking op het getuigenis afleggen der vrouw komt België eerst in het achterste gelid f A. J a ; zonder eenigen twijfel, i) Ook hierin komt België achter de andere naties aansukkelen. Men schijnt het in die achterhoede zoo uitstekend te vinden, dat men die niet denkt te verlaten.

ELFDE

LES.

HET ONDERZOEK NAAR HET VADERSCHAP.

VR. Besehermen de Fransche en Belgische wetten de maagd en hel kind f A. Neen. Integendeel valt te zeggen, dat de rijkaard en zijn zonen bij wet gemachtigd zijn de dochter van den arme te verleiden. 2) VR. Wat gij daar debiteert is te monstrueus om waar te kunnen zijn. Zooiets verdient nadere verklaring! A. Wat ik daar vertel, is de waarheid. Na de veertien jaar wordt het jonge meisje, het kind, op geenerlei wijze meer beschermd tegen verleiding. Na haar veertiende jaar 3) is de maagd, de naieve, de onwetende, totaal aansprakelijk voor haar d a d e n ; dat is de leeftijd waarop

1) Nederland kan België hierin de hand reiken. (VERT) 2) Het komt ons voor, dat de wet ook den arme en zijn zonen deze autorisatie verleend en de praktijk bewijst, zij daarvan wel deugdelijk evengoed als de rijken gebruik maken. (VERT.) 3) Volgens Nederl. Strafwetb. art. 244 wordt hij die vleeschelijke gemeenschap heeft met een meisje beneden de 14 jaar gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren en hij die vleeschelijke gemeenschap heeft met een meisje boven de 14 en beneden de 16 jaar met een gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren. (VERT.)

62

men haar volkomen gewapend beschouwt tegen alle overreding en, zonder ook maar de minste wettelijke bescherming, ziet de jeugdige zich overgegeven aan de strafwaardige vervolgingen van naar dierlijke wellust hakende losbollen en grijsaards. V R . En zoo het verleide meisje moeder wordt, wat dan ? A. Dan heelt de ongelukkige met den hongerdood haars kinds voor oogen te zwijgen en te lijden. V R . Dat zijn plirasen / Waarom zou een meisje dat verleid is verplicht zijn te zwijgen ? A. Zij moet zwijgen, want, volgens de heerschende vooroordeelen is zij onteerd. Geslagen wordt de beklagenswaardige door ouders of broeders, verjaagd uit den familiekring of uit den dienst waarin zij zich bevindt. Zij moet zwijgen, omdat volgens onze wet het onderzoek naar het vaderschap is verboden, i) terwijl daarentegen het onderzoek naar het moederschap is toegestaan. V R . Waarom is het onderzoek naar het vaderschap verboden ? A. Omdat de wetten zijn gemaakt door egoïstische, genotzuchtige, lafhartige mannen. V R . IS hel niet veeleer, wijl het vaderschap zoo moeielijk is uit te maken ? A. O, maar volstrekt niet! De moeielijkheid om eenig recht uit te wijzen heeft nooit er toe geleid, kan nooit er toe leiden dat recht zelf te niet te doen. Bovendien vereischt het uitvinden van den vader van dit of dat kind toch zeker niet meer bezwaren dan het opsporen van een dief of moordenaar. VR. Maar is het verbod van dat onderzoek niet soms rechtvaardig!

I) Nederl. Burgerl. Wetb. art'. 342 en 343.

(VERT.)

63 A. H e t is onverdedigbaar in elk opzicht; onrechtvaardig tegenover de moeder, barbaarsch tegenover het kind. VR. Onrechtvaardig tegenover de moeder, hoe bedoelt gij dat? A Omdat het, bij een door twee wezens ten uitvoer gelegde daad, al de verantwoordelijkheid legt op de zwakste, de maar al te vaak minst schuldige, op de moeder. V R . En waarom barbaarsch tegenover het kind? A. Omdat elk kind recht heeft op het leven en het de middelen om te leven moet hebben van zijn vader en moeder. Wie het kind voortbrengt, moet het voeden. Hij, die dezen plicht verzaakt, is een boosdoener en behoort op een lijn gesteld te worden met dieven en moordenaars, i) V R . Sedert wanneer is het onderzoek naar het vaderschap verboden ? A. Sedert den tijd dat Napoleon, die slechts eigen genot kende, het roer in handen had. V R . En voor dien tijd? A. Vóór Napoleon, was in Italië, in Frankrijk zoowel als in België en Nederland het onderzoek naar het vaderschap toegestaan. 2)

1) Woorden van Alex. Dumas lils. lid van de académie frangaise. 2) Op het oogenb'ik zijn in Frankrijk, België en Italië, de drie landen waar vooral het veibod van het onderzoek naar het vaderschap in eere is, wetsontwerpen aanhangig, ten strekking hebbende, de intrekking van het verbod. In België is het de groote rechtsgeleerde, Mijnheer Fr. Laurent, die zich in zijn herzieningsontwerp van het Belgisch burgerlijk wetboek, met voorbehoud van eenige conditiën, ten gunste van het onderzoek heeft uitgesproken. Evenzoo heeft de commissie, belast met de herziening van het Belgisch burgerlijk wetboek, haar adhaesie gehecht aan de conclusie des Heeren Van Berchem, raadsheer aan het Belgisch hof van cassatie, die zich heeft verklaard voor de aanneming van het principe van onderzoek.

64 VK. Heeft dal onder het oude régime gehuldigde onderzoek qeen aanleiding fot afpersing gegeven ? A. Neen, nooit. Noch in Frankrijk, noch in België heeft het onderzoek naar het vaderschap onder het oude régime ook maar tot eenig bedrog aanleiding gegeven. Zij, die spreken van „bedrog en afpersing onder het oude régime" zijn of lieden welke de zaken niet kennen öf onbedachtelijk onwaarheden ten beste geven.

Bij het Fransche Parlement is van af 26 Mei 1883 het door den Heer Gaston Rivet ingediende wetsontwerp aanhangig, welk ontwerp van de zijde der Fransche pers het gunstigst onthaal ten deel viel. In Italië heeft onlangs het juridisch congres, gehouden te Florence, bij algemeene vergadering van 8 Sept. 1891, aangenomen de conclusies van het belangrijk rapport des Ileeren Regnoli, den geleerden professor van de Bologneesche Universiteit, die, hij ook, de aanneming van het principe als een eisch des tijds beschouwt. Voegen wij hier nog aan toe dat de Belgische Minister van Justitie, de Heer Jules Ie Jeune, in naam des Konings, bij zitting van 26 Juli 1893, de Kamer der Volksver:egenwoordiging een wetsontwerp heeft aangeboden, waarbij het onderzoek naar het vaderschap in verscheidene gevallen, minutieus gespeculeerd en onder de meest strenge bepalingen wordt toegestaan. (AUTEUR.) »Op het den 26sten Augustus 1886 te Groningen gehouden Ned. Juristencongres werd op praeadvies van Mr. D. P. D. Fabius gestemd over de volgende vijf vragen : A Moet het onderzoek naar het vaderschap van natuurlijke kinderen onbeperkt worden toegelaten ? 30 leden vöür, 28 tegen. B. Zoo neen: moet dit dan toch worden toegelaten in meer gevallen dan waarin het nu ingevolge het 12de lid van het art. 342 B. W. (gelijk dit gelezen wordt krachtens art. 3 der wet 26 April 1884 St.bl. 93) vrij staat ? Zonder stemming aangenomen. C. Moet niet in elk geval het onderzoek zijn uitgesloten als: a. de moeder een ontuchtig leven leidde ? t. gemeenschap met een ander bewezen wordt ?

» 65 VR.

Befoijs

dit'?

A. Geen der groote rechtsgeleerden onder de oude wet, noch Papon, noch Poulain-Duparc, noch Fournel, noch Bacquet, noch Pothier, noch Domat, noch Lebrun, hebben ooit het onderzoek-systeem gecritiseerd. Zoo ook zijn noch Voltaire, noch Montesquieu, noch Rousseau, noch Diderot ooit tegen het onderzoek naar het vaderschap te velde getrokken. Zoo het onderzoek oorzaak ware geweest van kwade praktijken, deze allen zouden zeker niet in gebreke zijn gebleven ze aan te wijzen. VR. IS er echter in der tijd niet een procureur-generaal geweest die zich sterk tegen de toepassing van het oude recht heeft verzeil

3 leden beantwoorden die vraag ontkennend. D. Moet de verruiming van art. 342 B. W. zich tot alle buiten huwelijk verwekte of geboren kinderen uitstrekken of alleen ten goede komen aan kinderen die kunnen worden erkend ? 40 stemmen vöör »alle kinderen", 18 tegen. E. Moeten bij het onderzoek naar het vaderschap, hetzij dan minder of meer beperkt toegelaten bijzondere, voorschriften omtrent het bewijs gelden ? 32 stemmen »neen", 17 »ja". Ook door de Ned. Juristen is dus art. 342 veroordeeld. Van uit het Nederl. publiek zijn in het laatst van 1890 in deze zaak verschillende stemmen opgegaan die, bij monde van de Nederl. Ver. tegen de Prostitutie en de Vrije-Vrouwenver., per adres zich tot de Volksvertegenwoordiging wendden en of wijziging óf algeheele afschaffing van art. 342 Burgerl. Wetb. vroegen. Alhoewel de toenmalige Minister van Justitie, de Heer Ruijs van Beerenbroek, wel iets voor de zaak voelde» achtte hij zich toch niet geroepen een wetsontwerp in dien geest voor te stellen en tot op den huidigen dag is noch door Regeering, noch door Volksvertegenwoordiging verder over het onderwerp gesproken. Ook ten onzent hebben de Staatsmannen geen tijd zich met de 5000 jaarlijks buiten echt geborenen bezig te houden. (VERT.)

5

66 A. Geen sprake van. In de tweede helft der XVII1> eeuw heeft Servan, procureur-generaal van Grenoble, een tamelijk beroemd geworden pleidooi over het onderwerp gehouden : daarin heeft hij echter volstrekt geen critiek geoefend over het principe als zoodanig. Alleen heeft hij er zich toe bepaald zekere bewijzen, welke de jurisprudentie van enkele landen eischte, totaal onvolledig te noemen. V R . Welke reden heeft Bonaparte te baat genomen om hel onderzoek naar het vaderschap te verbieden ? A. Bonaparte heeft voorgegeven, dat de zeden door de uitwerking welke dit verbod moest hebben sterk zouden verbeteren. VR. En is dit resultaat verkregen ? A. Het mocht wat; het verbod heeft ten gevolge gehad dat abortus oneindig meer voorkomt dan vroeger, kindermoorden en kinderverlatingen zich verdubbeld hebben. VR. Maar zijn de vrouwen „kuiseher en terughoudender" geworden, zooals de verziendheid van Bonaparte beweerde dat zij zouden worden ? A. Bonaparte wist maar al te goed, dat zij dit niet zouden worden. Hij was veel te verstandig om er ook maar één oogenblik aan te denken, dat een immoreele wet de moeder zou kunnen zijn van de eerbaarheid. Eén gevolg heeft het verbod dan ook slechts gehad: de mannen zijn sluwer, brutaler en lager geworden. V R . loon s. v. j>. wat nader aan, dal art. 340 Code Napoleon de zeden niet heeft verbeterd! A. Nemen wij één stad ten voorbeeld: Parijs. Binnen een tijdsverloop van elf jaren, van 1880 tot 1891 hebben te Parijs 671.480 geboorten plaats gehad, waarvan 487.501 wettige en 183.979 onwettige. Op 1000 geboorten dus, gemiddeld berekend, 280 onwettige. Meer dan een vierde van de kinderen zonder vader, zonder steun, zonder bescherming, dat is de vrucht van het schurkachtig bedrijf eens barbaarschen wet-

67 gevers. Op heel de oppervlakte van den aardbol is dan ook geen plekje waar het getal der onwettige geboorten zoo enorm is opgevoerd als te Parijs. Londen, om maar iets te noemen, telt negen maal (9 maal) minder bastaards dan Parijs. VR. Bestaan er landen waar het onderzoek naar het vaderschap wordt toegelaten} A. Gelukkig ja! In de meeste landen is men zoover. VR. Wees zoo vriendelijk eenige dezer landen aan te geven ? A. De landen die het onderzoek naar het vaderschap toestaan zijn : Duitschland i), Engeland, Australië, Oostenrijk, Brazilië, Canada, Chili, Columbia, Denemarken, Schotland, Spanje, de vier-en-veertig Staten van het vereenigde Amerika, Finland, Guatemala, Honduras, Hongarije, Ierland, Mexico, Noorwegen, Peru, Portugal, de Oostzee-provincien, de Argentijnsche Republiek, Rusland 2), Sainte Lucie, Salvador, Zweden, Zwitserland 3), Turkije. VR. Waarom verandert men die ivet ook niet in België} A. De afgevaardigden hebben daarvoor geen tijd. 4) 1) Heel Duitschland, uitgezonderd Rijn-Pruisen en het f!root-Hertogdom Hessen, welke landen nog onderworpen zijn aan de bepalingen van den Code Napoléon. 2) De plaatselijke coutumes van Rusland, toepasselijk op negen tiende der Russische bevolking, laten het onderzoek toe. De Svod, alleen van toepassing op de geprivilegieerde klassen, verbiedt het daarentegen. Inmiddels is echter in enkele gevallen, ook voor deze klassen, het onderzoek toegestaan. Daarenboven is bij art. 994 van het Russisch Strofwetb. de concubinage als strafbaar feit verklaard : de vrijgezel, hetzij burger of edelman, kan veroordeeld worden te voorzien ia het onderhoud van zijn concubine en' in dat der kinderen uit hun wederzijdsche betrekking ontsproten. 3) Het onderzoek is toegestaan in geheel Zwitserland, uitgezonderd in de Kantons van Fransch-Zwitserland (Frijburg, Genève, Neufchatel, Waadland) en in het Italiaansche Kanton Tessino. (AUTEUR.) 4) De Nederlandsche afgevaardigden evenmin. (VF.RI.)

68 TWAALFDE

LES.

DE RECHTEN VAN DEN LANGSTLEVENDE.

VR. Als'de man sterft ab inlestat (d.w.z. zonder testament na te laten) heeft zijne vrouw dan reeht op zijne nalatcnschaf ? A. Ook in dit opzicht is de vrouw slachtoffer. Zij kan slechts erven, als er geen bloedverwanten zijn tot in den twaalfden graad, of geen erkende natuurlijke kinderen, i) V R . En waarom is dat. zool A. 't Is louter een gril van den wetgever. VR. IS er eenige grond om een dergelijk iets in het leven te roepen ? A. Volstrekt niet. Tengevolge van een vergissing, begaan door zekeren heer Treilhard in den Franschen Raad van State, is art. 767 van het Burgerl. Wetb. aldus geredigeerd. VR. Hoe ? Is er een dwaling in de wet geslopen ! ? A. Maar onze wetten wemelen van dwalingen. VR. Sedert hoelang bestaat die fout van mijnheer Treilhard} A. Van af den 2oen April 1803. VR. Hoe is het mogelijk, dat een zoo grove onbillijkheid ruim negentig jaren in de wet is gehandhaafd gebleven ? A. Omdat onze rechtsgeleerden en wetgevers de lichtzinnigheid hebben gehad dit te beschouwen als een onwrikbaar beginsel van recht. VR. Wat eischen de „feministen" ? A. Dat de overlevende der echtgenooten, naast de kinderen, in de eerste plaats in aanmerking kome en niet in de laatste plaats na de neven van den twaalfden graad en na de natuurI) Ook in ons land, zoowel op den man als op de vrouw toepasselijk ; zie artt. 879 en 908 Burg. Wetb. (VERT.) J

lijke kinderen. (Hier is de schrijver — dunkt ons — in tegenspraak met zijn opinie omtrent liet onderzoek naar het vaderschap. VERT.)

VR. Wat is het doel van deze hervorming! A. Het doel dezer hervorming is drieledig: ten eerste wordt dan een afschuwelijke onrechtvaardigheid opgeheven; ten tweede, het huwelijk hoog gehouden; ten slotte de bazis van het gezin hechter gemaakt. V R . Ondermijnt dan onze tegenwoordige wet de familie ? A. Welzeker; door een eerlijke echtgenoote te plaatsen achter natuurlijke kinderen en neven tot in den zoo- en zooveelsten graad ondermijnt de wet zelf huwelijk en gezin. VR. Was het altijd zoo ? A. Vroeger kwam de langstlevende der echtgenooten het eerst in aanmerking en niet het laatst. VR. En heeft de wet in andere landen de rechten van de(n) langstlevende verzekerd? A. Slechts België heeft die bespottelijkheid uit den Code Napoleon bewaard. VR. Toon dit aan ? A. Duitschland, Engeland, Oostenrijk, Canada, Chili, Denemarken, Schotland, Spanje, de 44 Staten van Amerika, Finland, Italië, Noorwegen, Polen, Portugal, de Argentijnsche Republiek, Rumenie, Rusland, Servië, Zweden, de meeste cantons van Zwitserland hebben hun wetgeving allen gewijzigd. De' stelling der „feministen" recht latende wedervaren, doen zij de(n) 'langstlevende der echtgenooten het eerst in aanmerking komen voor de nalatenschap. 1)

il In Puitschland geven ile verschillende wetgevingen aan
7o

VR. En Frankrijk ? A. Ook Frankrijk heeft de verkeerdheid in zijn wet bemerkt, en de artikelen 767 en 205 van het Burg. Wetb. bij wet van 9 Maart 1891 gewijzigd. V R . Welke landen hebben de vergissing van Mijnheer Treilhard in hunne wetten tot op heden behouden ? A. De republiek St. Domingo en België, (alsook Nederland.) VR. DUS België' staal in dit opzicht gelijk met de Dominikaansche republiek ? A. Juist. Alleen is er voor St. Domingo een excuus te vinden. Dat eiland, aan de uiterste grens van den Atlantischen Oceaan gelegen, is slechts bewoond door 250.000 half beschaafden, mulatten en half-kleurlingen, terwijl België een plaats wil bekleeden onder de beschaafde natiën. Bovendien hebben de regeeringspersonen van St. Domingo niet de pretentie welke de onzen hebben, n.1. die van te zijn mannen van initiatief, verstand en vooruitgang.

DERTIENDE

LES.

DE VROUW-DOKTER.

V R . Heeft een vrouw de noodige geschiktheid om doktcres te worden ? A. Zonder twijfel. De meesten der moderne natiën hebben de deuren harer universiteit^oor de vrouwen geopend en overal onderscheiden de jonge meisjes die er binnentreden zich door ijver en nauwgezetheid; smaak en aanleg voor de vakken waarop zij zich toeleggen doen haar daaraan zich worden, door de(n) overblijvende der echtgenooten als natuurlijke erfgenaam te beschouwen behoudens gelijkstelling met de kinderen, zoo deze er zijn.

7i

geheel wijden en zij behalen dan ook bij de examens het meest schitterend succes. VR. Bezit de vrouw genoeg physiek weerstandsvermogen om de praktijk uit te oefenen ? A. Afgaande op de verklaringen van daartoe bevoegde mannen kunnen wij deze vraag bevestigend beantwoorden. In het dagelijksch leven geeft de vrouw bewijs van een weerstandsvermogen, zeker niet minder dan dat van den man en de eerste de beste kan constateeren, dat het der vrouw toegewezen deel in de vermoeienissen en het aardsche lijden, hetzij haar dan opgelegd door de natuur of door de maatschappij, niet gering te noemen is. Van hun kant hebben de dokters opgemerkt dat de in de hospitalen dienstdoende zusters en ziekenoppassters beter tegen de in de ziekenzalen heerschende lucht bestand zijn dan de ziekenoppassers. VR. IS er even groote waarborg voor een goede behandeling bij liet nemen van een dokleres als bij het nemen van een dokier} A. Voorzeker een uitgemaakte zaak. In de gasthuizen volbrengen de vrouwen haar taak tot groote tevredenheid van chefs en zieken. Zij zijn 's morgens vroeger bij de hand en beter bij de pinken dan vele studenten. Eenparig zijn de chefs het er over eens, dat de jonge meisjes de hoogst mogelijke orde en regelmaat bij de uitoefening van haar dienst toonen en de gedane voorschriften stipt nakomen. Bij vaardigheid en handigheid bezitten zij een zekere dosis koelbloedigheid, en zij leggen verbanden en zwachtels met die gemakkelijkheid welke het Speciale eigendom harer sekse is. i) VR. Kent gij vrouwen die ziek eertijds naam hebben gemaakt in de medicijtien ? A.

Zonder noch te gewagen van Olympia van Theba of

1) Zie over (Ut p int de zeer interessante studie van den Heer Dr. Valere Cocq, assistent geneesheer aan het hospitaal te Uiussel.

72

van Marcella die het eerste hospitaal ter wereld stichtte, wijzen wij op Abella en de gezusters Trottola die professors in de geneeskunde te Salerus waren. Talrijke vrouwen, zooals Adelmota Maltraversa, Guarna Rebecca, Cassandra Marchesa, Costanza Calenda, Margarita Napoletana, Alessandra Gigliani, Dorotea Bucca, Isabella . Cortesi, Regina Dal Cin, gaven in de XV en XVI eeuw les in verschillende takken der artsenijkunst. In de XVIII eeuw werd Madeleine Petracini professor in de anatomie te Ferrara, en Anna Morandi Manzolini onderwees deze branche te Bologna. Deze laatste maakte zich beroemd door het voor het eerst in was doen vervaardigen der voor de anatomie noodige deelen van het lichaam. V R . Tegenwoordig is er echter geen vrouw die doceert inde medicijnen, wel! A. Pardon! Aan de medische faculteit te Bologna zijn mevr. Josephine Catani de lessen in de embryologie en in de histologie opgedragen. VR. Zijn er veel meisjes die in de medicijnen studeer en ? A. Haar aantal stijgt van jaar tot jaar. In Engeland zijn op het oogenblik 259 vrouwelijke studenten in de medicijnen; In Engelsch Indie 261 ; In Zwitserland iór ; In Frankrijk 155 ; In Nederland 18. VR. Van wa?mccr dateert bij de hedendaagsche volke?i de toelatifig der vrouw tot de geneeskunde ? A. De eerste dokteres in de Ver. Staten was Mrs. Elisabeth Blackwell; in 1858 promoveerde zij aan de universiteit.^ Geneva. In 1858 verkreeg in Engeland Miss Garrett, tegenwoordig Mrs. Anderson, haar diploma; in later tijd stichtte zij te Londen de medicinale school voor vrouwen. In Rusland werd het uitoefenen der geneeskunde aan de vrouw het eerst geoorloofd in 1867; in Frankrijk in 1868; in Zweden in i 8 7 r ; in Denemarken in 1875; in Italië en in België

73 in 1876; in Finland in 1879; in Nederland in 1879: 1) in Noorwegen in 1884 ; in IJsland in 1886. 2) VR. Hoeveel dokteressen zijn er wel} A. Londen alleen telt er 45 ; in de Engelsche graafschappen klimt haar aantal tot 144. Deze dames vormen onderling de vereeniging van Engelsche gediplomeerde dokteressen. Volgens de laatste tienjarige opgave zijn er in de Vereenigde Staten 2.438 dokteressen en chirurgijns, waarvan ongeveer 600 allopathen, 3) 150 homoeopathen, 4) 480 zich uitsluitend met ziekten van het kraambed bezighouden, 170 zich occupeeren met de gynaecologie, 5) 70 alleen krankzinnigen behandelen, 70 zijn orthopedisten, 6) 45 specialiteiten voor oogen en ooren, 32 genezen door middel van electriciteit. 7) 1) Dr. Aletta Henriette Jacobs deed in 1878 haar arts-examen : 10 maanden later behaalde zij den doctorsgraad, verdedigende haar stel» lingen »Over localisatie van Physiologische en Pathologische Verschijnselen in de Groote Hersenen". (VERT.) 2) Alhoewel de Duitsche Universiteiten niet toegankelijk zijn voor vrouwen, hebben toch enkelen dokteressen machtiging verkregen de g eneeskunst in Duitschlai.d
3) Allopathie, geneeswijze om door het verwekken van een andere ziekte de reeds bestaande te doen verdwijnen. 4) Ilomoeopathie, geneesmiddelen geven waardoor bij een gezond mensch de kwaal welke men bestrijdt iuist zou ontstaan. 5) Gynaecologie, al wat vrouwenziekte aangaat. 6) Orthopedisten, geneesheeren van lichaamsverkrommingen. (VERT.) 7) In de Ver. Staten zijn zoowat ongeveer een twee honderd en veertig (240) scholen waar enkel en alleen de geneeskunst beoefend wordt; vele daarvan zijn gemengde en laten dus ook vrouwen toe. Bovendien zijn er nog acht (8) van die inrichtingen voor meisjes gereserveerd. Het zijn die van Philadelphia (gesticht in 1850): New-York (1865): Chicago (1870); Baltimore (1882): Cincinnati (1887)'; Atlanta (1889); Minneapolis en St. Louis. Het uitgebreidste der geneeskundige

1

74

Meer dan 700 vrouwen praktiseere.il in Rusland en hebben als dokteressen uitstekende diensten gedaan bij den jongsten Oosterschen krijg en bij de laatste cholera-epidemie. Zelfs zijn er doktoressen benoemd tot het officieele ambt van „arrondissements-dokters". 1, VR. DUS zou, volgens u, de dokter es werkelijk noodig en nuttig zijn. ? colleges voor vtouwen is dat te Philadelphia, bezocht door 2to leerlingen : dan volgt Cliicago, met 130 leerlingen, daarna New-York, met 80. Te Canada bestaan van af 1883 ter beoefening der geneeskunde twee Hoogescholen voor meisjes : te Toronto en te Kingston. Een der meest vertrouwbare 1'ransche schrijvers, M. O. BonetiMaury, constateerde onlangs in een artikel over de geneeskunde in de Ver. Staten, dat de dokteressen die in N.-Amerika praktizeeren er een oneindig betere reputatie hebben wat bekwaamheid betreft dan haar collega's van het sterker geslacht. Over het geheel genomen komen de meisjes beter onderlegd aan de hoogeschool dan de jongens ; voorts verblijven zij langer in de hospitalen aleer zij treden in de burger-praktijk. I) Mme Nadiejda Prokoficoua Souslowe werd, na haar studiën aan de Züricher Universiteit beëindigd te hebben, den 2den December 1867 toegestaan in Rusland de geneeskunst uit te oefenen. Onmiddellijk na deze gebeurtenis openbaarde zich een algemeene beweging ten gunste van de intellectueele emancipatie der Russische vrouwen. De Universiteiten te Dorpat, Moscou, Charkoff, Warschau en Kiew spraken zich eenparig uit vóór toelating der vrouw bij de medicijnen. In 1872 werden de lessen in de geneeskunst aan de hoogeschool te St. Petersburg voor vrouwen toegankelijk gesteld ; om speciale redenen werden zij echter in 1S81 weder voor haar opgeheven. Van 1872 tot 1881 meldden zich 1209 meisjes voor het toelatingsexamen; aan 959 werd het volgen der lessen toegestaan. Tijdens den Russisch-Turkschen oorlog werden vijf en twintig dokteressen in actieven dienst bij het leger geplaatst en, volgens rapport van den inspecteur en chef van den geneeskundigen diëtist, vervulden zij haar ambt met een ijver en toewijding die alle lof verdienen. Tal van vrouwen bekleedeu heden ten dage in Rusland de functie van geneesheer aan openbare instellingen. Te St. Petersburg b.v. zijn van de vier en twintig (24) stadsdokters vijftien (15) vrouwen; veertien (14) harer zijn reeds van af 1882 in functie.

A. De dokteres is noodig en nuttig; want, uit een niet te overwinnen schaamtegevoel zullen de vrouwen het een geluk vinden in kritieke oogenblikken zich te kunnen wenden tot een geneesheer van haar eigen sekse. Dit gevoelen geeft zoo juist de werkelijkheid weder, dat het zelfs nog dit jaar is bevestigd geworden door een met meer dan vijftig duizend handteekeningen van Duitsche vrouwen voorzien adres, waarbij den Rijksdag werd verzocht de lessen in de medicijnen ook toegankelijk te stellen voor vrouwen, i) V R . IS het voor cfikele landen bepaald een vereischte er doktercsscn op na te houden ? A. Ja, voor alle Oostersche gewesten. VR. En dat waarom ? A. Omdat in het Oosten, vooral in het groote Indische Keizerrijk dat meer dan honderd vijftig millioen vrouwen telt, de vrouwen noch in relatie komen, noch in contact staan met eenig man niet behoorende tot haar familie. De voorschriften van den Hindoeschen godsdienst en de vooroordeelen van het ras beletten de vrouwen eenige medicinale hulp te zoeken bij mannen. Tot voor kort zagen de ongelukkige Hindoeschen zich dan ook zonder heeling overgeleverd aan ziekte en pijn. VR. En is dat nog zoo ? A. Gelukkig, neen. Den i8den Augustus 1885 werd dooreen Engelsche vrouw een vereeniging gesticht, ten doel hebbende den Indischen vrouwen medicinale hulp te doen toekomen door vrouwen. Millioenen zijn in acht jaar tijds door deze vereeniging verkregen ; op het heden kan zij beschikken over een rente van bijna negen honderd duizend franken ffl 432.000); zeven en vijftig hospitalen en apotheken voor vrouwen zijn door haar gesticht; elf scholen, waar uitsluitend aan meisjes I) Deze petitie, die een boekdeel van 2458 pagina's daarstelt, is den 23slen Februari 1893 '" ( ' e " Rijksdag bediscussieerd.

76 » onderricht ia de geneeskunde wordt gegeven, door haar in het leven geroepen ; honderden studenten hebben haar heur onderwijs te danken : duizenden zieken zijn door haar verpleegd en genezen. Het nut en het succes dezer machtige onderneming zijn te beoordeelen naar het steeds wassende aantal vrouwen dat in haar hospitalen geneeskundige hulp komt zoeken. a

Door de vereeniging zijn verpleegd in 1889, 280.694 vrouwen. „ 1890,411.691 „ 1891,466.178 „ ïSoa, 5I5-53 6 » VR. Wie ter wereld is de bewonderenswaardige vrouw die èn door haar geest en door de goedheid kaars harten dit gigantische werk tot stand heeft gebracht ? A. Deze vrouw, deze heldin der barmhartigheid, is de markiezin Dufferin, de vrouw van den gewezen onderkoning van Indie, tegenwoordig Engelsen ambassadeur te Parijs.

VEERTIENDE

LES.

DE VROUW-ADVOKAAT.

VR. IS het waar, dat de feministen alle vrouwen tot advokaal wenschen opgeleid te zien ? A. In geenen deele. Zij eischen slechts, dat de balie toegankelijk zij voor ieder, die voldoende waarborg voor bekwaamheid en zedelijkheid kan geven. Indien een vrouw roeping gevoelt voor de rechtswetenschap, indien zij hare juridische studiën voltooid heeft en met eere haar diploma heeft behaald, eischen de feministen dat zij met dezelfde rechten en onder dezelfde voorwaarden als de man van dat diploma kan gebruik maken en voor de balie pleiten.

VR. Hcbbe?i er vroeger wel eens vrouwen gepleit ? A. Welzeker. Reeds te Athene bepleitte Aspasia, van wie Pericles leerde welsprekend te zijn, haar zaak voor de volksvergadering en . . . . zij werd vrijgesproken. V E . Is in Rome de vrouw niet van het Forum verjaagd! A. De geschiedenis heeft de herinnering bewaard aan twee moedige vrouwen, die in het Forum te Rome zich naam maakten. Amésia Sentia en Hortensia, dochter van Q. Hortensius, deri meest vermaarde der redenaars, die Cicero naar de kroon staken. Later heeft, wel is waar, zekere Caïa Afrania, de vrouw van den senator Licinius Buccio, zich door haar • snapzucht en onbeschaamdheid zoo onverdraaglijk voor de rechtbank aangesteld, dat haar werd verboden voortaan in het publiek te spreken. V R . Heeft ook /talie' t^ecn beroemde vrouwelijke reehtsgcleerdcn gehad? A. O zeker; van het tijdperk der Renaissance af onder.scheiddcn vele vrouwen zich door hare neiging voor juridische studiën. Zoo was bijv. in de 12de eeuw Dotta, dochter van Accursius, een der meest beroemde wettenverklaarders, professor in de rechtsgeleerdheid te Bologna. Bekend zijn ook geworden in de 14de eeuw Bettina en Novella d'Andrea, beide dochters van Jean d'André, vermaard advokaat in de middeleeuwen. In dienzelfden tijd vinden wij vermeld Jeanne Bianchetti en Madeleine Buonsignori. In de achttiende eeuw waren te Bologna twee vrouwelijke professoren: Bettina Carderini van Florence, die het burgerl. recht doceerde en de Bologneesche Bettisia Gozzadini, welke de kanonnieke rechten behandelde. Tegelijkertijd bezat de hoogeschool van Padua een vrouwelijke professor in Novella van Bologna. Ten slotte kan Italië in deze eeuw nog andere bekwame vrouwen aanwijzen, n.1. Maria Pizzelli uit Rome, Maria Delfini Dosi, Maria Pelegrmi Amoretti en Madeleine Noé Canedi uit Bologna.

78 VR. Heef f men in Frankrijk den 7'roiiwcn toegestaan om te pleiten 1 A. Welzeker. In de XVIIe eeuw uitte M. deCorberon, procureur-generaal aan de rechtbank van Metz, de meening, dat vrouwen bekwaam genoeg waren om tot pleiten gemachtigd te worden. De markiezin van Crequi, een zeer verstandige vrouw, verkreeg machtiging om haar eigen zaak te verdedigen. En in 1807 hield Mlle. Legracieux de Lacoste een pleitrede voor het Hof van cassatie in Frankrijk. VR. IS thans in Europa de balie toegankelijk voor de vrouw ? A. Neen. De Russische, Italiaansche, Zwitsersche, Deensche, Belgische en Rumeensche hooge rechterlijke colleges hebben achtereenvolgens den eisch der vrouwen om tot de balie te worden toegelaten verworpen 1). VR. Zijn er geldige redenen om de vrouwen van de balie verwijderd te houden ? A. Neen volstrekt niet. Geen enkel Hof is er in geslaagd gronden te bedenken om het vonnis kracht bij te zetten; niets dan voorwendsels. Zoo sprak het Hof van Turin over de mode en het Romeinsch recht; het Hof van Brussel over het huwelijk VR. Scherts toch niet, s. v. p. Wij spreken ernstig, naar ik hoop? A. Ziehier woordelijk een passage uit het vonnis van het Hof van Turijn : „Vermits het, na al het tot dusver gezegde, niet noodig is

1) Rusland, ukase van 7 Jan. 1876. — Italië, hof van Turijn, 14N0V. 18S3 ; Cassatie Turijn, 8 Mei 1884. — Zwitserland, rechtbank van het 2e arrondissement van Zürich, 24 Nov. 1886; Zwitsersche bondsrechtbank, 29 Jan. 1887. — Denemarken, Hooge raad, 9 Oct. 1888. — België, hof van Brussel, 12 Dec. 1888; Cassatie 11 Nov. 1889.

79 te wijzen op het gevaar dat de ernst der processen loopt, indien men — om niets anders te noemen — soms aanschouwde welke vreemde en zonderlinge, door de mode den vrouwen voorgeschreven kleeding door de toga bedekt, of op welk buitensporig kapsel de baret zou geplaatst worden." Deze nonsens is te verschoonen in de voorrede van eenig dramatisch werk, maar is niet waard voor te komen in een justitieele uitspraak. VR. Zcidet gij niet, dat het Hof van Brussel legen de vrouw-advokaat zich had beroepen op het huwelijk ? A. Juist. Volgens het Hof van Brussel, „plaatsen de eischen en gebondenheden van het moederschap, de opvoe. ding welke de vrouw haren kinderen moet geven, de besturing van het aan haar toevertrouwde huishouden haar in een positie, slecht overeen te brengen met de plichten aan het beroep van advokaat verbonden." V R . Deze opmerking schijnt mij zeer juist loe. Ik vraag mij af, wal gij daartegen kunt inbrengen ? A. Ik heb hieromtrent het volgende te zeggen : Volgens het Hof van Brussel moet de vrouw trouwen. Indien het Hof gemeend heeft een hoog zedelijkheidsbeginsel uit te spreken erkennen wij dat het in principe goed, nuttig, gelukkig zelfs zou zijn als iedere vrouw zich een eigen haard kon scheppen en de heilige plichten harer speciale roeping kon nakomen. Maar in werkelijkheid — en hiermede alleen had het Hof van Brussel zich moeten bezighouden •— trouwen niet alle vrouwen. In België zijn i.418.617 vrouwen boven de vijf en twintig jaar, waarvan 875.561 gehuwd en 543.056 ongehuwd zijn. VR. Waar wilt gij op komen ? A. Hierop. Het Hof van Brussel heeft geredeneerd alsof onze wetgeving het Chineesche principe van het verplichte huwelijk huldigde. Volgens dat Hof behoeven die 543.056 vrouwen slechts te huwen. Heel goed: Maar bitter ironisch

8o was deze kluchtige argumentatie, als men weet dat de procureur-generaal die het vonnis requireerde, de advokaat die hem bijstond en de raadsheer-rapporteur alle drie verstokte celibatairs waren. VR. Zijn er landen waar de vrouw toegang heeft tot de balie 2 A. Ja. In Chili, het koninkrijk Hawaï en de Ver. Staten oefent de vrouw het beroep van advokaat uit. i) VR. In Chili ? « A. Ja. De dames Leodice Lebrun en Mathilde Thrup zijn advokaten en pleiten te Santiago. VR. En in het koninkrijk Hawaï, zegt gij ? A. Zeker. Miss Almeda Hitchcock, gepromoveerd aan de universiteit van Michigan, pleit sedert 1889 te Hilo. Het koninkrijk Hawaï is dus vooruitstrevender dan ons land. VR. En in de Verccnigde Staten ? A. Tot op heden hebben vier en twintig Staten, alsook het district Columbia aan de vrouwen machtiging verleend om pleidooien te houden. VR. Welke zijn die Stalen ? A. Californie, Noord-Carolina, Connecticut/.Illinois, Indiana,

1) Tegenwoordig oefent Mevr. Kempin-Spyri, een vrouw van talent en niet te evenaren energie, met medewerking van haar man het advokaatschap uit te Zürich. Nadat de Zvvitsersche rechtbanken haar het recht hadden ontzegd om te pleiten, had zij den moed haar vaderland te verlaten. Zij bracht verscheidene jaren in New-York door, bestudeerde daar het Amerikaansch recht en hield een cursus in de rechtsgeleerdheid, welke later door de New-Yorksche Universiteit erkend werd. Daarna kwam Mevr. Kempin in Zwitserland terug. Te Zürich zich gevestigd hebbende, verkreeg zij aldaai weldra een uitgebreide praktijk ; sedert 1891/1S92 geeft zij aan de Rechtsfaculteit in Zürich colleges ia het Romeinsche, het Engelsche en het Amerikaansche recht. Ook is zij de oprichtster en redactrice van »Frauenrecht", het eerste orgaan voor de vrouwenkwestie in Zwitserland.

8i Iowa, Kansas, Maine, Massachusetts, Michigan, Minnesota, Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New-Hampshire, NewYork, Ohio, Oregon, Pennsylvaniö, Utah, Washington, Wisconsin, Wyoming. VR. Kunnen de vrouwen pleiten voor de hoogste rechtbank der Ver. Staten ? A. Dat kunnen zij. De wet van 15 Febr. 1879, goedgekeurd door het Bondscongres der Ver. Staten, verklaart dat zal kunnen worden toegelaten om voor den Hoogen Raad der Ver. Staten te pleiten iedere vrouw, die gedurende drie jaren gepleit heeft voor de hooge rechtbank in een Staat, een grondgebied of het district Columbia, en die door bekwaamheid of karakter de achting van het Hof heeft verdiend. VR. Zijn er 7>eel vrouwen-advokaten in de Ver. Staten ? A. Tot op heden zijn er acht vrouwen ingeschreven voor de balie van den Hoogen Raad der Ver. Staten, en honderd twintig vrouwen op de lijst van advokaten, die voor de Amerikaansche rechtbanken pleiten. VR. Wat hadden de Hoven van Europa moeten doen ? A. Zij hadden den eisch der vrouwen-advokaten moeten inwilligen. In plaats van zich te houden aan de strenge regelen van het Romeinsche recht en de traditie van verjaarde vormen, hadden zij zich op de hoogte moeten stellen van het Amerikaansche recht en den onophoudelijken vooruitgang van denkwijzen en zeden moeten volgen. 1)

VIJFTIENDE

LES.

DE VROUW-AMBTENAAR.

VR. Kan de vrouw openbaar ambtenaar worden ? A. Over het algemeen genomen, neen. De in de Staatsregei ) Ons werk, la Femmc-Aeocat (Bruxelles, Larcier, 1888), bevat een komplete historische en critische behandeling der kwestie.

6

•

82

png gelegde geest heeft naar het schijnt tot principe genomen: bij alle openbare betrekkingen de vrouwen uit te sluiten. V R . Berust dit uifsluiten op gronden ? A. Neen; het zou moeielijk zijn iets te vinden dat ruinder grond heeft. VR. Zoudt gij deze uw meening kunnen verdedigen ? A. Niets gemakkelijker. Om de uitsluiting der vrouwen van openbare ambten te rechtvaardigen zou men eerstens met bewijzen moeten staven, dat geen enkele vrouw ter wereld voor die ambten geschikt is, en vervolgens, dat de eminentste vrouwen in verstandsontwikkeling lager staan dan de middelmatigste onder de mannen, in die betrekkingen werkzaam. VR. Komt dat de vrouwen niet toelaten bij openbare ambten overeen met het algemeen belang? A. Volstrekt niet. Dat de vrouwen niet veroorloven in het bekleeden van ambten te wedijveren met den man is een tyrannie tegenover haar, en een schadepost voor de maatschappij. VR. Lijdt de maatschappij daardoor werkelijk schade 1 A. Zeker; want zij toch heeft te harer dispositie niet een zoo groote massa mannen, geschikt voor de betrekkingen die zij te bezetten heeft, dat zij de diensten van daarvoor competente vrouwen maar zoo te grabbelen mag gooien. Zij is niet zoo rijk aan verstand en talent, dat zij het kan stellen buiten de eene helft der menschheid. VR. IS het de vrouwen verre van alle openbare ambten houden rechtvaardig ? A. Voorzeker niet. De vrouw, evenals elk menschelijk wezen, heeft het volle recht, naar preferentie en roeping, zich die bezigheden te kiezen welke haar het best lijken. Bovendien is het meer dan onbillijk systematisch heel een sekse het haar toekomende aandeel in ambten, eerbewijzen en onderscheidingen te onthouden. VR. IS dit uitsluitings-systeem in alle landen absoluut volgehouden ?

«3 A. Neen. De wetgevers van onderscheidene landen hebben den tijdgeest gevolgd en erkend het recht der vrouw om enkele openbare betrekkingen te bezetten. VR. Noevi eens op eenige van die openbare betrekkingen welke de vrouwen mogen waarnemen f A. In Alabama, Noord-Dakota, Ohio, Rhode-Island, Tennessee en Wisconsin kunnen de vrouwen notaris wezen. In Californie, Illinois en Wyoming mag niemand, het soldatenvak er buiten gelaten, ter wille der sekse uitgesloten worden van eenige bezigheid, beroep of bedrijf. In Maine geeft de wet den gouverneur van den Staat de macht vrouwelijke Staatsambtenaren te benoemen. Bij wet van 15 Februari 1887 zijn in Kansas de vrouwen verkiesbaar voor alle stedelijke functien; een twaalftal vrouwen zijn daar tot de waardigheid van burgemeester beroepen. Een serie speciale wetten hebben m Massachussets talrijke openbare betrekkingen voor de vrouwen toegankelijk gesteld. De vrouwen kunnen er onder meer worden : regentessen der gevangenissen, administratrices van verbeterhuizen, armhuizen, toevluchtsoorden, krankzinnigengestichten, liefdadigheidsinstellingen. V R . Bestaat er in de Ver. Staten ook niet een gemengde jury ? A. J a ; volgens wet van 7 en 10 December 1869, fungeeren in Wyoming als jury zoowel vrouwen als mannen. Naar getuigenis van John Kingman, rechter en raadsheer aan het Hooge Hof der Ver. Staten, geeft dit deelhebben der vrouw aan het de wetten uitleggen en in toepassing brengen de uitmuntendste resultaten. VR. Wat verstaat gij door „police matrons" ? A. „Police matrons" zijn vrouwen die een specialen tak van dienst bij de politie daarstellen; zij genieten hetzelfde traktement als de agenten en staan onder dezelfde bevelen. In vijf staten der Ver. Republiek zijn „police matrons" : Kansas, Massachussets, New-Hampshire, New-York en Rhode-Island.

84 V R . Zijn er in Frankrijk ook enkele belrekkingen voor vrouwen gereserveerd 2 A. Ja, en derzelver aantal wordt van dag tot dag grooter. Vrouwen zijn onderwijzeressen aan de lagere scholen voor meisjes ; enkelen zijn aangesteld als directrices aan asyls, andere weder als leeraressen aan de Gymnasia voor meisjes en aan het Conservatoire, als inspectrices van lager onderwijs, enz. V R . En hoe staat hei elders daarmede ? A. In Zweden, waar. de Luthersche godsdienst de Staatsgodsdienst is, zijn de vrouwen gerechtigd het ambt van koster en organist waar te nemen. Aan de Zweedsche, Noorsche en Deensche Parlementen evenals aan de ministerieele departementen der Ver. Staten zijn vrouwelijke stenographen verbonden. Ook aan de Finlandsche rijksbanken zijn zij geplaatst en de adjunct-kassier van de Finlandsche Staatsbank is eene vrouw. VR IS er geen beroep dat zich bijzonder voor de vrouw cigctitl A. Ja, dat van het elementair onderwijs. De zachtheid der vrouwen, haaf fijn gevoelsleven, haar welwillende manieren, ontdaan van alle hardheid en ruwheid, haar geduldig karakter, alle deze haar eigenaardige kenmerken wijzen onze levensgezellinnen aan als de geschikte persoonlijkheden om de jeugd op te voeden, het kind de eerste lessen in te prenten, den nog weeken geest te fatsoeneeren, hart en karakter te vormen. VR. Kent gij landen waar alreeds een hervorming in dien zin heeft plaats gehad ? A. J a ; het lager onderwijs voor alle kinderen, jongens en meisjes, is in Engeland en in de Ver. Staten bijna uitsluitend in handen van vrouwen. V R . En is het overal zoo ? A. Neen. De onderstaande tabel zal u in staat stellen naar juistheid te oordeelen over het aandeel dat bij de voornaamste volken èn de man èn de vrouw bij het lager onderwijs heeft.

85 FROI'ORTIONEEI.E STATISTIEK VAN ONDERWIJZERS

LANDEN.

Engeland. . . Ver.Staten. . Zweden . . . Italië Frankrijk. . . België . . . . Zwitserland. . Spanje . . . . Holland i ) . . Oostenrijk. . Duitschland .

EV ONDERWTJZESSEN,

J'rtrortie op de honderd.

Onderwijzerspersoneel.

Onderwijzers.

195,021

50,628

144,393

26

121,551 5,060 32,908

252,880

35

74 65

7,684 46,887

40

60

41

85,586 6,627 6,196 24,646

67,°I5 5,168

56 56

374.431 12,744

79.795 152,601

".795 9,920

39,'36

Onder»'ijzeressen.'

Onder-| Onderwijwijzers zeiesscn.

3,724

62

14,490

62

59 44 44 38 38

16,401

11,907

4,494

55,929 133,782

4I,I20

14,809

73 74

27 26

120,032

13,75°

90

10

VR. Hoeveel jaren is het al wel dat de vrouwen bij het onderwijs zijn ? A. Veertig jaar op zijn hoogst. De eerste normaalschool voor meisjes werd in 1853 te Boston (Ver. Staten) gesticht. ZESTIENDE

LES.

DE VROUW IN DE OPENBARE BETREKKINGEN.

VR. IS hel billijk dat de vrouwen trekkingen kunnen bcklecdenl

ook bureaucratische bc-

0 Volgens het ofiicieele rapport van 1893/94 waren die getallen voor Nederland: 16590, waarvan 12019 mannenl. en 4571 vr. onderw.

86 A. Zeer zeker; het zou hoogst onrechtvaardig, hoogst oneerlijk zelfs zijn als de man, die alleen de wetten maakt, het egoisme en de tyrannie zoo ver dreef, dat hij het monopolie van betrekkingen en ambten voor zich hield. V R . IS de roeping der vrouw aan den kuisclijkeu haard niet anvereenigbaar met de eisehen aan een openbare belrckking verbonden ? A. Ik herhaal: niet alle vrouwen huwen. Zij welke niet door een echtgenoot beschermd worden, moeten leven, zich voeden, dus haar brood kunnen verdienen. Als men den vrouwen belet sommige fatsoenlijke betrekkingen te bekleeden, dan worden ze niet alleen den bloedverwanten overgelaten, maar er blijft haar geen enkele uitweg over dan de prostitutie. V R . Wat zal er van de mannen, worden als alle betrekkingen voor de vrouwen openstaan ? A. Het is ons niet te doen alle betrekkingen voor de vrouwen open te stellen, noch de mannelijke sekse te berooven ten behoeve der andere. Wij bepalen ons slechts er toe te vragen, dat de Staat de gelegenheid tot arbeiden verschaffe aan de ongehuwde vrouwen en de weduwen, die, verstoken van den bijstand des mans, zelf in hare behoeften moeten voorzien. VR. Welke ambtsbezigheden zal men bij voorkeur aan het vrouwelijk personeel moeten toevertromocn 1 A. Alle werkzaamheden, waarbij orde, nauwlettende zorgen en zeer groote nauwkeurigheid worden vereischt. Zulk werk is bijzonder geschikt voor de geaardheid der vrouw. V R . Zal de toelating der vrouwen in openbare ambten het mannelijk personeel niet schaden 1 A. Volstrekt niet; want de zeer groote meerderheid der vrouwen, zal slechts inferieure betrekkingen wenschen te bekleeden, waarbij noch initiatief, noch verantwoordelijkheid wordt gevraagd. Daardoor zal de concurrentie voor hoogere

»7 betrekkingen minder groot worden, en de ambtenaren zullen des te meer kans hebben promotie te maken. VR. Zullen de administraties zelf belang hebben bij het aanstellen van vrouwen t A. Zij zullen daardoor veel besparen. In Rusland en Frankrijk zijn zij er in geslaagd dertig a veertig percent te bezuinigen op de salarissen. Dit verschil zou kunnen strekken om het salaris der gehuwde mannen, vaders van gezinnen, te verhoog en. VR. Hebben vele volken de vrouwen reeds opgenomen in verschillende takken van openbaren dienst ? A. De meeste. VR. Beschrijf dit eens wat nader ? A. In Frankrijk werd de vrouw reeds gemachtigd een betrekking te bekleeden bij de post, den 17 Vendémiaire van het jaar XIII, ten gevolge van een beraadslaging van den Raad der Posterijen. Dit voorbeeld werd door Engeland gevolgd in 1837 ; door Noorwegen in 1857 ; door Zweden in 1860; door de Vereenigde Staten in 1862; door Finland in 1864; door Zwitserland in 1870; door Oostenrijk en Hongarije in 1871; door Italië in 1873; door België in 1877 ; door Holland in 1878; door Spanje in 1884; door Denemarken in 1889; door Brazilië in 1890. VR. Is in al die landen het aantal vrouwelijke beambten nog al groot ? A. J a ; zelfs zeer aanzienlijk in sommige. In Frankrijk bijv. zijn bij de posterijen en de telegraphie 8.128 vrouwen, die haar ambt zoo goed vervullen, dat de Raad der Posterijèn besloten heeft de vrouw in het grootst mogelijk aantal betrekkingen naast den man aan te stellen. Op den isten Jan. 1893 hadden de zes groote spoorwegmaatschappijen en de Fransche Staat gezamenlijk 24.080 vrouwen in dienst. VR. IS het evenzoo in Engeland ?

88 A. Ongetwijfeld. Ziehier slechts een bewijs. Als men de 22.902 bestellers niet mederekent, vindt men dat op een corps van 102.860 ambtenaren, klerken en assistenten, de „PostOffice" van het Vereenigde Britsche rijk 76.940 mannen en 25.920 vrouwen in dienst heeft, dus meer dan een vierde (25.21 pCt.) der betrekkingen wordt door vrouwen bekleed. 1) V R . En in de Vereenigde Staten ? A. Het Bondsbesluit van 12 Juli 1870 heeft alle onderscheid van sekse met betrekking tot bekleeding en salarieering van publieke ambten opgeheven. De vrouwen hebben in alle ministerieele departementen den voet gezet. Zoo bestaat te Washington, de hoofdstad van Percentage

I)

E

Aantal D

g e 1 a 11 d. 0)

a B

£ 1^0 11 d e n. 1872. Telegrafisten ' e kl. Minderen in rang

a

s

V i s 0 E,

5 rt S

342 Telegrafisten ie kl 69S Minderen in rang. 1,428

105 342

13,9 2,->,2

I

Verschil van salaris

a a

£

11

mannen.

S69 57-v

8 » 2,Ól6 » 1,572 > 1.044 26 0 1,620 » I.ooS » 552 66 » 912 » 684 » 22S

"

"

a

*

»

» »

>

»

»

»

» » »

» v » » » » » » 3>

»

2,468 1,316 1872 1S3 Telegrafisten Ie kl. 222 Minderen in r a n g . 3.10B

1894.

Salaris

66 12,7 6,4 ƒ 2 , 0 7 6 / I , l 8 8 f 888 meer dan de vr. «7 » » » i ' 5 132 16,7 12,7 . 1.380 » 864 -. 516 » 0 » » 486 840 70,6 30,9 • 032 •> 516 » 210 » 688 1,038

1894.

Provinciën.

over het geheel

4,2 6,4 88,4

»1,748 » 1,248

.

636

3,5"7

535 43 12.5 2,8 » 2,280 • i , 3 S o » 9OO Telegrafisten lekl •,°37 353 24,2 23,6 » 1,464 » 972 » 492 Minderen in rai.g. 2.708 1,101 63,3 73,6 • 816 , óoo| 0 2 l 6 4,280 «,497

8o den Bond, de gelieele administratie uit 23.144 ambtenaren, waarvan 17.039 mannen en 6.105 vrouwen. 1) Buiten Washington heeft de Bondsregeering der Vereenigde Staten een corps van 47.928 personen in haar dienst. (Hieronder zijn 34.662 douanebeambten en officiers te land en 1) Ziehier eea tabel, die gedetailleerde inlichtingen geeft vour d e betrekkiugen, door vrouwen in dienst van den Boud der Ver. Staten: A M B T E N A R E N VAN D •: B O N D S R E G E E R I N G TE

.Ministerieele departementen.

I.

( Congres j

K a m e r en ^ ^

II. III.

Presidentskabinet der R e p u b l i e k . . Department of State (liuitenl. zaken)

IV. V.

Ministerie van Financiën Ministerie van Oorlog

VI. VIT. VIII. IX. X. XI.

. . . .

Beheer der Zeezaken Centrale administratie van d e n dienst d e r Posterijen Departement van Binnenl. zaken. Ministerie van Justitie Ministerie van Landbouw Ministerie van den Arbeid.

.

.

Mau-

Vrou-

nen.

wen.

Totaal.

933

3

936

22

1

23

75

11

86

2730

"359

2134 1452

161

4089 2*95 1507

55

648

'59

807

.

45°3

2303 26

6806

153

.

366 49 59 108

— —

529

XII. XIII. XIV. XV.

Commissie v. toezicht op de visscherij Commissie voor den buitenl. h a n d e l . Civil service Commission Boudsdrukkerij

XVI. XVII. XVIII.

Administratie v. h. district Columbia. Verschillende betrekkingen. . . . Rechterlijk college

Totaal

WASHINGTON.

22

9 11

I66S

958

1081

807

54^

88

117

1

17039

6105

555 5i9 58 70 108 22 2623 18S8 6

34 118

23144

9° ter zee.) Bij de overige 13.266 bevinden zich 2104 vrouwen. Eindelijk telt de Dienst der Posterije:. in de Ver. Staten (General Postal ServiceJ 63.865 postmeesters, waarbij 6.285 vrouwen (women-postm(siers.) Alles te zamen berekend heeft de Bonds-administratie der Ver. Staten 14.494 vrouwen in haren dienst. Bovendien is het aantal onderwijzeressen op de lagere scholen 252.880 en hebben de eigen administraties der vier en veertig Staten ook nog een groot aantal vrouwen geplaatst. VR. Kent gij in Europa eenige landen waar het algemeen is, dat de vrouw Staalsbetrekkingen bekleedt} A. Ja. Ik noem slechts Zweden, Hongarije, Rusland en Nederland. De Zweedsche administratie van sporen, posterijen en telegraphie bezit een vrouwelijk personeel van 851 agenten. Bij de telegraphie zijn in Zweden 459 vrouwen en slechts 252 mannen. VR. Zegt gij niet dat Hongarije veel vrouwen in dienst heeft ? A. De Hongaarsche administratie bezigt reeds zeer veel vrouwen. Aan het postwezen aldaar zijn verbonden 7.713 mannen (de bestellers er onder begrepen) en 2.267 vrouwen ; dus bedraagt het aantal vr. beambten 22.71 pCt. VR. En in Rusland! A. In het Moscovitische rijk heeft op 20 Nov. 1864 de Ministerraad den vrouwen den toegang tot post- en telegraafwezen geopend; verschillende ukasen hebben omtrent haar positie bepalingen gemaakt. De vr. telegraphisten, thans ten getale van 874, dragen de dienstkleeding. Bij ukase van 17 Nov. 1889 werden de vrouwen toegelaten ; bij de spoorwegdiensten werd bepaald dat het vijfde deel der betrekkingen voor de vrouwelijke agenten moet bewaard blijven. VR. En in Nederland ? A. In Nederland heeft het Kon. Besluit van 24 December 1878, N°. 1, de betrekkingen aan de post en telegraphie voor

91 de vrouwen toegankelijk gemaakt. De vrouwelijke candidaten kunnen echter slechts deelnemen aan het examen voor 8 verschillende betrekkingen ; n.1 : surnumerair bij de posterijen en telegraphie, distributrice aan een tfiulpkantoor; assistent bij de posterijen, klerk bij de posterijen en telegraphie, telegraphist, distributrice aan een bureau 8ste klasse en aan een kantoor 7'Ie klasse, commies bij de posterijen en telegraphie. De Nederlandsche administratie heeft op het oogenblik 130 vrouwen bij het postwezen en 56 bij den telegraafdienst. Volgens de verklaringen der Nederlandsche chefs heeft de wijze, waarop de vrouwen den dienst waarnemen, nooit tot eenige bijzondere kritiek aanleiding gegeven. V R . Zijn de bevoegde beoordeelaars gunstig gezind ten opzichte van de aanstelling der vrouwen bij de takken van openbaren dienst ? A. Ontegenzeggelijk ja. Zoo werd op het internationaal congres van het spoorwezen, in September 1887 te Milaan gehouden, de kwestie „vrouwen in dienst" besproken. Aan dit congres namen deel de afgevaardigden van twintig regeejingen, van dertien Staatsadministraties, en vertegenwoordigers van vijf en zeventig spoorweg-maatschappijen, wier gebied zich uitstrekt over honderd vijftig duizend kilometer. Welnu na een lange discussie en na opsomming van alle mogelijke informaties, nam het Congres met nagenoeg algemeene stenv men, in de vergadering van 23 September 1887, de volgende motie a a n : „De ervaring van talrijke spoorweg-maatschappijen bewijst dat de vrouwen zeer voordeelig de meeste betrekkingen kunnen bekleeden, voornamelijk als wachteres bij overwegen, voor het hanteeren van sommige signalen, in dienst van de statistiek, de administratie en zelfs voor het beheer van kleine stations". V R . Wordt deze gunstige meen ing gedeeld door de ministers en de chefs van dienst?

ga A. In een onlangs gehouden enquête omtrent de geschiktheid der vrouw hebben de ministers en chefs van dienst van alle beschaafde volken eenparig verklaard, dat het „werk der vrouwen bij hunne administraties steeds op de meest bevredigende wijze werd verricht en nooit aanleiding had gegeven tot bijzondere opmerkingen", i) VR IS er geen enkel land ter wereld, wiens regeermg zich vijandig betoont tegen de aanstelling van vrouwen ? A. Ja, zulk een land bestaat. VR. Noem het eens! A. Het spijt mij te moeten zeggen dat het België is. V R . IS het waar dat de ondervinding in België ongunstige resultaten heeft opgeleverd! A. Dat is geheel leugenachtig. De Belgische minister kan niet van ongunstige ervaring spreken, want van het oogenblik af dat hij het gezag in handen kreeg, in Juni 1884, heeft hij stelselmatig elke aanstelling van vrouwen in zijn departement tegengewerkt. Van 1884 tot op heden, dus gedurende tien jaar zijner reactionnaire regeering, heeft geene enkele vrouw een emplooi gekregen bij de Belgische administratie. Dit reeds bewijst ten duidelijkste het parti pris van den minister. Bovendien, nooit zal een verstandig man toestemmen dat een hervorming, in het buitenland nauwgezet en onpartijdig ondernomen, overal uitstekende resultaten oplevert, maar dat zij in slechts één land jammerlijk échec heeft geleden. Nooit zal men den menschen kunnen wijsmaken, dat alle administraties, die zich verheugen over het in dienst nemen der vrouwen, ongelijk hebben, dat zij allen zich vergissen, maar dat er op heel den aardbol slechts één talentvol en verstandig administrateur is, die gelijk heelt, en

1) De resultaten dier enquête zijn neergelegd in ons werk: La Femme •lans let Emplois pubtias Bruxelles. Rozez, 1893.

93 dat dat eenige, niet te evenaren talent juist is gische minister Vandenpeereboom.

de Bel-

Z E V E N T I E N D E L E S. HET RECHT DER

VROUW

OP ARBEID.

VR. Hebben de vrouwen recht op arbeid ? A. Natuurlijk. Logica en menschelijkheid gebieden den arbeid der vrouwen te respecteeren. Hetzelfde recht dat de man heeft op het winnen van zijn dagelijksch brood, heeft ook de vrouw. VR, Van wanneer dateert de protectie en het begunstigen van vrouwenarbeid! A. Van de veertiende eeuw. Eduard III, Koning van Engeland, vaardigde een decreet uit, waarbij hij beval spinnewiel en garenklos te laten aan de vrouwen. Na hem be• proefde Lodewijk XIV, Koning van Frankrijk, onder den invloed van Colbert, het kleedermakers-gilde het recht te ontnemen van dames-kleederen te vervaardigen. Later, onder Lodewijk XVI, handhaafde Turgot het ware economische priucipe: het recht van elk mensch op arbeid. In het heden proclameeren verscheidene Staten der groote Amerikaansche Republiek: Californie, Illinois, Washington, (staat) en Wyoming, in hun Constitutie of wetten waar het den arbeid betreft, gelijkheid der seksen (sex no disqualification from pursuing labor or from employement). V R . IS het aantal in den arbeid zijnde vrouwen nog al aanmerkelijk ? A. Het aantal wast dag aan dag. De arbeidsstatistieken leeren ons, dat het deel door de vrouw in het economische leven genomen overal neiging vertoont tot uitzetten, niet tot inkrimpen.

I

94

V R . Hoe groot is over het hei arbeidsconlingcnt dal de mischc lei>en ? A. Volgens den overslag dat ieder der beide seksen in

algemeen in de beschaafde landen vrouw aanbrengt iti het econoder productie is het aandeel deze heeft aldus:

Op 100 arbeiders. LANDEN.

Italië Russisch-Polen. . Engeland . . . België Frankrijk. . . . Rusland.... Duitschland. . . Vereenigde Staten.

vlannen.

Vrouwen

59 63

41

70 70 . 70

73 '75 82

37

3° ,t&0

3° 27 25 18

In de Ver. Staten dus, daar waar de vrouw het best beschermd is, daar waar zij de meeste rechten bezit, wordt zij het minst geëxploiteerd. Geen Europeesche natie waar proportioneel zooveel vrouwen te vinden zijn, welke zich uitsluitend aan de verzorging van haar gezin en de belangen harer familie kunnen wijden. V R . ZOU het niet zeer wenschelijk zijn dat de vrouw bleef de trouwe wachtsier aan den huiselijkcn haard, de opvoedster der kinderen ? A. Treurig genoeg, is een massa vrouwen wel verplicht te werken. Velen hebben te haren laste ouden van dagen, ziekelijke bloedverwanten, of wel „natuurlijke" kinderen, wier op de wet steunende vaders hen aan het lot hebben overge-

95 laten. Anderen weder werken, wijl hun man drinkt, lui, ziek of gebrekkig is, of te wel, omdat hetgeen hij verdient niet toereikende is om de kosten van een huishouden te bestrijden. Geloof maar, dat het niet voor haar pleizier is, dat al deze zoo moedige vrouwen arbeiden, zich vermoeien, den grooten strijd des levens strijden. V R . Wat zouden, indien men de vrouwen den arbeid verbood, daarvan wel de resultaten zijn ? A. Het gevolg van dit snood verbod zou zijn, begunstiging van de ontucht. De statistiek legt daaromtrent een sterk sprekende getuigenis af. O p de drie duizend te Parijs als publieke vrouw ingeschrevene ongelukkigen, waren veertien h'nderd dien weg opgegaan uit honger i) V R . DUS moet uien den vrouwenarbeid toelaten ? A. , J a ; want de arbeidsbron is het eigendom van heel de menschIHd.' En daarenboven, hoe ruimer de sfeer van fatsoenlijke bestaansmiddelen waarin de vrouw zich kan bewegen wordt uitgezet, hoe enger het veld der ondeugd noodwendig moet worden. VR. Kanten, bij enkele vakken, de werklieden zich niet sterk tegen de toelating der vrouwen ? A. J a ; er zijn vrij wat arbeiders die de vrouwelijke concurrentie schromen. Zij zijn bang, dat de vrouwen den loon-

i) Een groot aantal Christen-Socialen meenen het vraagstuk van den vrouwenarbeid te kunnen oplossen, door tegen de vrouw absoluut arbeidsverbod aan te vragen. Monseigneur de Ketteler, aartsbisschop van Maints, leider van het Catholieke Socialisme, uitte in 1869 voor het eerst deze stelling, welke Paus Leo XIII, in zijn encycliek llcrum Rovarum gemeend heeft niet te moeten aannemen. Niettemin hebben de l{oomsi:hCatholieke Volksbond in Holland en de Liijuc dèmocralique calhplique beige, op hun congressen den wensch uitgesproken, dat vrouwenarbeid wettelijk moge worden tegengegaan; voorzeker wel de wensch van een hoogstgevaarlijke utopie.

96

standaard zullen doen dalen. Zoo eischten b.v. in 1862 de Parijsche typografen. dat de vrouwen ten eeuwige dage van hun werkplaatsen zouden worden verbannen; deze hunne pretentie was gebaseerd — neen, maar zou men het kunnen veronderstellen — op de „Salische wet". VR. IS deze vrees der arbeiders gegrond! A. Dikwerf ja. V R . Hoe meent gij dat ? A. Enkele industriëelen, er slechts op uit groote winsten te behalen, misbruiken de vrouwenkracht en maken deze tot een geducht concurrentiewapen, hetwelk zij opheffen tegen de mannelijke arbeiders. Een groot aantal arbeidsters ontvangt een salaris, totaal onvoldoende om te voorzier in de eerste levensbehoeften, een vaak onbeteekenend, dikwerf zelfs ' belachelijk loon. De goedkoope arbeid die aldus, t a n k zij het lijden en de ontberingen der slachtoffers, verkregen wordt is een schandelijke handeldrijverij, die niet streng genoeg kan afgekeurd worden. V R . Kent gij een afdoend middel om de exploitatie van de arbeidster' tegen te gaan ? A. Ja, dat middel .bestaat. Om te beginnen moet men den stelregel huldigen dat de door de vrouw bewezene diensten naar hun waarde moeten worden beloond. Voor gelijke krachtsinspanning, gelijke moeite, gelijke arbeid, moet de vrouw, gelijke belooning erlangen als de man. VR. Gelooft gij dat een dusdanig denkbeeld voor vcrwezcnlijking vatbaar is ? A. Waarom zou het dat niet ? Aan den Staat hier het voorbeeld te geven en de rol te vervullen van „model patroon". Bij de administratie, de regie, het onderwijs moet men de vrouwelijke ambtenaar juist salarieeren als den mannelijken dito. Deze stelling is, voor zooverre het traktement der onderwijzeressen aanbelangt, in de Staatsregeling van Wyoming opgenomen.

97 VR. Wat moeten de arbeidsters doen om zoover te komen? A. Zij moeten het voorbeeld harer Amerikaansche en Engelsche zusters volgen. De vrouwen der Ver. Staten verbonden aan den groep „de ridders van den arbeid", eischen voor haar arbeid gelijk loon als de man. i) In Engeland zijn eveneens 88.000 arbeidsters bij de „Trades Unions" als, lid ingeschreven en ontvangen alreeds hetzelfde salaris als de arbeiders in haar vak werkzaam. 2) Zoodoende, als voor g e lijk werk gelijk loon wordt uitbetaald, kunnen de vrouwen haar kameraden op geenerlei wijze schaden.

ACHTTIENDE

LES.

DE WETTELIJKE REGELING VAN VROUWENARBEID.

VR. Heeft de Staat het recht den vrouwenarbeid te regelen ? A. Zeker heeft de Staat het recht daartoe. Het is zelfs zijn plicht, want hij moet de zwakken beschermen tegen de uitbuiting door de sterken. De wet beschermt wel den arbeid

1) Zou het misschien niet daardoor komea, dat zoo weinig Amerikaansche vrouwen in den arbeid zijn? Immers waar in het heden man en Vrouw hetzelfde loon vorderen, kan men er zeker van zijn, dat de vrouw niet zal worden aangenomen. Voor het tegenwoordige wil dit dan ook —• geestelijken arbeid er buiten gelaten — zeggen : de vrouw uit den arbeid. (VERT.)

2) De »Trades Unions" van vrouwen, in 1874 door Mrs. Paterson in het leven geroepen, hebben op dit oogenblik vij f- en veertig afdeelingen, te zamen tellende 5,116 leden. De gemengde „Trades Unions", samengesteld uit mannen en vrouwen, hebben 82,362 vrouwen-leden. De »Womens Trades Unions League" bezit ter verdediging van de belangen der werksters een uitstekend tijdschrift, geredigeerd door Miss Gertrude Tuckwell. 7

98

der honden. Waarom zou zij haar weldadigen invloed niet aanwenden om den arbeid der vrouwen en der kinderen te beschermen ? . . . . VR. Wal 'moet de aard zijn van ren wet op vrouwenarbeid ? A. Wijl het haar doel moet wezen de voorwaarden waaronder de vrouw arbeidt te verbeteren, moet zij beschermend, niet bezwarend zijn. VR. TS een wet op vrouwenarbeid niet belemmerend voor de vrijheid der vrouw 1 A. De werkelijke vrijheid der vrouwen heeft hiermede niets te maken. Het gekit hier alleen te voorkomen dat een sekse verdrukt worde, dat hare belangen, hare gezondheid, hare zedelijkheid schade lijde; het betreft hier de verzorging van het nageslacht. In zulk een geval, gaat het maatschappelijk belang boven het indivueel recht der vrouw. V R . Hebben de wettelijke '•bepalingen op vrouwenarbeid geen invloed gehad op de condities waaronder de man werkt ? A. Ontegenzeggelijk ja. Niet alleen hebben de wetten op vrouwenarbeid een gunstige uitwerking gehad uit hygiënisch, economisch en zedelijk oogpunt voor de vrouw zelve, maar zij werkten terug op den arbeid der mannen, verkortten den duur van den werkdag en verhoogden het loon. V R . IS de werkdag van sommige arbeidsters niet onmenschelijk lang? A. Ja. De in Engeland en Frankrijk gehouden encpaêtes hebben aan den dag gebracht, dat sommige vrouwen een dag van 22 uur maakten; voor dagen van 16 uur ontvingen enkelen als loon minder dan een franc. VR. Beperken eenigc wetgevingen den duur van den arbeidsdag der vrouwen ? A. J a ; de wetgevingen van Duitschland, Oostenrijk, Frankrijk, Engelsch-Indië, Nederland, Zwitserland, Georgia (Ver. St.) hebben gedecreteerd, dat de arbeidsdag van meisjes en

99 vrouwen niet langer mag zijn dan elf (11) op de vier en twintig uren. Vijftien van de Vereenigde Staten, n 1. Connecticut, NoordDakota, Zuid-Dakota, Florida, Louisiana, Maine, Maryland, Massachusetts, Michigan, Minnesota, Nel)raska, New-Hampshire Pennsylvanie, Rhode-Island en Virginié' hebben verboden de vrouwen langer clan tien (10) uur te laten werken. In Texas mag de wettelijke arbeidsdag slechts negeu (9) uur duren. VR. Wat willen de „feministen" ? A. Dat de arbeidster in de fabriek of op het atelier slechts acht (8) uur daags werke. Reeds in hét heden hebben dertien der Ver. Staten en wel: Alabama, Californie, Connecticut, Idaho, Illinois, Indiana Missouri, New-Mexico, New-York, Ohio, Pennsylvanie, Wisconsin en Wyoming den duur• van den arbeidsdag op acht (8) uur bepaald; ook het gouvernement der Ver. Staten deed zulks ten opzichte der staastbetrekkingen evenals de Australische koloniën. De Engelsche post-administratie (de Post Office) die 25.928 vrouwen in haar dienst heeft, gaf een schoon voorbeeld. Hare reglementen houden de bepalingen in, dat in het Vereenigde Koninkrijk voor vrouwelijke beambten bij post en telegraphie de werkelijke dienst niet langer dan zeven (7) uren daags mag bedragen. V R . Moet de wet niet zekere rusttijden voorschrijven in het belang der arbeidster zelve ? A. Welzeker. Wat dit aangaat moet men zich spiegelen aan de ervaring, in het buitenland opgedaan. Zoo schrijft in Engeland de wet voor, dat de arbeidster twee uren rust moet hebben, waarvan voor den middagmaaltijd minstens een uur. De Engelsche wet verbiedt ook een vrouw gedurende vier en een half uur aan een stuk te laten werken, zonder haar ten minste een half uur rust toe te staan. Volgens de Duitsche en Fransche wetten moeten de werktijden der arbeidsters door op zijn minst een half uur rust worden onder-

IOO

broken. Bijna gelijkluidende bepalingen (over den meal-time) vindt men in de wetgevingen van Massachusetts, New-Hampshire en Pennsylvanie. Eindelijk, volgens Duitsche en Zwitsersche wetten moet den gehuwden arbeidsters of haar die voor een huishouden hebben te zorgen, worden toegestaan de fabriek of het atelier een half uur voor den middagrnaaltijd te verlaten. VR. Kent gij landen waar den vrouwen nachtarbeid verboden is 1 A. J a ; Duitschland, Oostenrijk, Frankrijk, Nederland, Groot-Brittannie en Ierland, Rusland, Zwitserland i) VR. Mag men vrouwenarbeid laten verrichten in de mijnen en steengroeven 1 A. In België mag dit geschieden niet meerderjarige vrouwen. V R . IS het elders evenzoo 1 A. Neen. De buitenlandsche wetgevers hebben zich menschelijker betoond dan de Belgische. Zij hebben niet veroorloofd dat de vrouw haar leven in de waagschaal zou stellen, door vijf honderd voet onder den beganen grond in de mijnen te arbeiden. Eenparig verbieden de Duitsche, Engeb sche, Oostenrijksche, Fransche, Luxemburgsche, Zweedsche wetten vrouwen IN de mijnen te laten werken. 2) V R . Moet men den vrouwen veroorloven in ongezonde of gevaarlijke werkplaatsen te arbeiden ? A. Neen. In navolging van de Oostenrijksche, Fransche en Nederlandsche wetten moet men de vrouwen beletten in

1) De Duitsche, Fransche en Russische wetten geven gelegenheid in bepaalde gevallen en onder verschillende voorwaarden dat verbod op te heffen. Die opheffingsbepalingen verzwakken aanmerkelijk het humanitaire beginsel van de verbodswet op den nachtarbeid 2) In de Ver. Staten is het verbod om vrouwen bij den ondergrondschen mijnarbeid te bezigen slechts opgenomen in de weiten van:

IOI

dergelijke inrichtingen te werken. De wet moest bovendien allen arbeid aan de vrouwen verbieden, die gevaar oplevert, de vrouwelijke kracht te boven gaat of de zedelijkheid schaadt. Daarom ook is het in de Deensche, Nederlandsche, New-Yorksche, Noorsche en Zwitsersche wetten verboden, de vrouw te bezigen voor het schoonmaken, smeren of hanteeren van in beweging zijnde machines of motoren, voor het schoonmaken van stoomkranen of locomobielen, voor het aanbrengen en bevestigen van drijfriemen. VR. IS hel billijk dal de arbeidster een dag rust per 7veek heeft? A. Zondereenigen twijfel is het billijk, dat de vrouw door een wekelijksche rust hare krachten kan herstellen en eenige uren rustig aan den huiselijken haard doorbrengen. VR, Schrijven sommige wetgevingen die rust voor 1 A. In Frankrijk verbiedt de wet, dat de vrouwen langer dan zes dagen in de week werken. Elders, in Duitschland, Oostenrijk, Hongarije, Engelsch-Indie, Nederland, Portugal, het Vereenigd Koninkrijk en Zwitserland, is het bij wet verboden, dat vrouwen 's Zondags werken. VR. IS het in de Vercenigde Staten ook zoo ? A. Zeer zeker. Negen en dertig Staten van den Amerikaanschen bond hebben in hunne wetten de verplichte Zondagsrust opgenomen. VR. Heeft de Slaat het recht den vrouwen gedurende verscheidene weken voor en na hare bevalling het werk Ie verbieden 1 A. De Staat heeft het recht hiertoe; want hij moet aan het Colorado, Missouri, Pennsylvanié', West-Virginié' en Wyoming. Maar in werkelijkheid is nooit eenige vrouw bij dien tak van industrie geplaatst, iets wat de mannen der Amerikaansche Republiek eer aan doet. Terwijl in België onder de 119,405 mijnarbeiders zich bevinden 8,534 vrouwen, 'ellen al die mijnen uit de Vereenigde Staten slechts 79 vrouwen naast 234,149 mamien. En dan nog, werken die 79 vrouwen slechts aan de oppervlakte.

102

toekomstig geslacht denken. Het is zijn plicht te voorkomen dat eenig misbruik de instandhouding van het menschenras benadeele of de gezondheid van vrouwen en kinderen schade. VR. Hebben de meeste Staten in dat opzicht /urn plicht begrepen ? A. Zij hebben gemeend dien te begrijpen. Duitschland, Oostenrijk, België, Groot-Brittannie, Hongarije, Noorwegen, Nederland, Portugal, Zwitserland hebben voor zwangere vrouwen, in de industrie werkzaam, een rusttijd voorgeschreven, varieerende van vier tot acht weken. V R . IS dit een voldoende maatregel ? A. Geenszins. Die gedwongen rusttijd gedurende verscheidene weken met verlies van salaris is voor tal van vrouwen noodlottig. De meesten trachten dan ook de wet te ontduiken, door terstond na hare bevalling werk te zoeken in fabrieken waar zij niet bekend zijn. VR. hoe kan men deze wetsovertreding voorkomen ? A. Het eenige middel is de pas bevallen vrouwen te beschouwen als zieken, en haar uit de ziekenkas te ondersteunen gedurende de eerste maanden na hare bevalling. VR. Heeft een dergelijke bepaling reeds plaats gevonden in de wetgeving van eenig volk 1 A. Ja. De Duitsche, Oostenrijksche en Hongaarsche wetten op bijstand in ziektegevallen bij de arbeiders bepalen, dat kraamvrouwen beschouwd moeten worden als zieken en recht hebben op geneeskundige hulp en geldelijken onderstand gedurende de zes weken die op de bevalling volgen, i) i) Bij eerste beraadslaging heeft de Fransche Kamer goedgekeurd liet door de heeren Brousse eu Droa ingediende wetsvoorstel, strekkende om de kraamvrouwen den fabrieksarbeid gedurende eenigen tijd te ontzeggen e» haar voor dien gedwongen rusttijd schadeloos te stellen. Volg'ns mijne berekeningen zou deze aan de arbeidsters te verschaffen schadeloosstelling het Fransche budget met een jaarlijksch bedrag vaa elf millioen franks ongeveer verhoogen.

io3 VR. Moest de wet op den fabrieksarbeid der vrouwen zich ook niet uitstrekken tot handelsinrichtingen en ateliers ? A. Ja; in navolging van de Nederlandsche en Portugeesche wetten moet de wet op den arbeid hare bescherming uitstrekken over allen vrouwenarbeid. Handelsinrichtingen, mode- en naaisters-ateliers, magazijnen en winkels, moeten evenals in Holland en Portugal onder Staatstoezicht staan en aan de arbeidswet onderworpen zijn. VR. IS het waar dat de meeste arbeidsters in de fabrieken en geemployeerdcn in de magazijnen staande kaar arbeid moeten verrichten ? A. Dat is waar, niets nu is vermoeiender of schadelijker voor de gezondheid der vrouw. VR. Wat kan er in dat opzicht gedaan worden ? A. De wetgever moet bepalen dat de eigenaars van fabrieken ' of de chefs van handelshuizen, die vrouwen in hun dienst hebben, verplicht zijn hun get'mployeerden behoorlijke zitplaatsen te verschaffen, opdat zij daarvan gebruik kunnen maken, als hare bezigheden haar dit veroorloven. VR. Zou zulk een wettelijke bepaling nuttig zijn't A. Zeer nuttig zelfs. De klachten der arbeidsters en der winkeldames zijn te Parijs, zoowel als te Brussel of elders in dat opzicht dezelfde. VR. Zijn sommige welgéi'ingen aan dezen rechtmatigcn wcnsch der vrouwen tegemoet gekomen '! A. O ja. Zeventien staten van den Amerikaanschen Bond leggen de patroons, die vrouwen in hun dienst hebben, de verplichting op haar goede zitplaatsen te verschaffen. VR. Welke zijn die zeventien Staten ? A. Alabama, Californie, Colorado, Delaware, Georgia, Louisiana, Maryland; Massachusetts, Michigan, Minnesota, Missouri, Nebraska, New-Jersey, New-York, Ohio, Pennsylvanie, Washington.

104

VR. Aan wie moet de wet het toezicht over vrou/weh-werkplaatsen opdragen. A. Toezicht op vrouwen-arbeid moet door de wet worden opgedragen aan vrouwelijke ambtenaren. V R . Hoe zal men dat formuleeren ? A. De wet zal zeggen : In industrieën of vakken, waarbij uitsluitend vrouwen, of in dezulke waarbij meer vrouwen dan mannen worden gebezigd, moet het toezicht worden gesteld in handen van inspectrices. V R . Was hei vroeger zool A. Ja. Onder het oude stelsel werden de arbeidsters-werkplaatsen door vrouwen gesurveilleerd. V R . En thans? A. Thans is in Engeland, de Ver. Staten, Frankrijk en Rusland aan inspectrices de zorg opgedragen de fabrieken en ateliers te bezoeken en er voor te waken dat de wet op vrouwenarbeid worde nageleefd. VR. En in België 1 A. Niemand lache . . . .

NEGENTIENDE

LES.

HET PROFESSIONNEEL VROUWENKIESRECHT.

VR. Professionnccl kiesrecht, wat wil dat zeggen ? A. Een beperkt kiesrecht voor bepaald aangegeven zaken. Het is het aan een zekere categorie van burgers toegestane recht om deel te nemen aan het verkiezen der leden van buitengewone rechtslichamen. VR. Wat rekent gij onder buitengewone rechtslichamen? A. In Frankrijk, bij voorbeeld, de Departementale Schoolraden voor Lager Onderwijs; in Frankrijk en België, de Kamers van Koophandel; in Duitschland, België, Frankrijk

i°5 en Italië, de arbeidsraden; elders weder scheids- en bemiddelingsgerichten en Kamers van Arbeid. VR. Wat voor bevoegdheid hebben de Departementale Schoolraden voor lager onderwijs! A. De Departementale Schoolraden voor Lager Onderwijs in Frankrijk, bestaande van af 1886, zijn samengesteld uit de volgende personen: den prefect, den inspecteur der akademie, vier leden van den Provincialen raad, den directeur en directrice der normaalscholen voor onderwijzers en onderwijzeressen, twee, daartoe verkozen onderwijzers en twee, eveneens daartoe verkozen onderwijzeressen. De bevoegdheid dezer raden is vèr strekkend en van velerlei aard; zij zijn competent voor wat aangaat de organisatie der scholen, het aangeven der leermethodes, het opmaken der programmen, het geven van prijzen, de verhoogingen, etc. Zij constitueeren uit hun midden administratieve, raadgevende, paedagogische, ja, zelfs rechtsprekende lichamen; bij conflicten toch kunnen zij veroordeelen en den delinquent ernstige straffen opleggen. VR. //ebben de vrouwen het recht deel te nemen aan de benoeming der leden van deze raden ? A. Ja. Bij wet van 30 Oct. 1886 is het recht der Fransche onderwijzeressen erkend om mede die leden der Departementale Schoolraden voor Lager Onderwijs te kiezen, welke bij stemming in die lichamen plaats nemen en is haar toegestaan er eveneens in zitting te hebben. V R . En hoe slaat liet met den Hoogen Raad van hel Opcnbare Onderwijs 1 A. Volgens wet van 27 Februari 1880 nemen vrouwelijke hoofden van scholen en onderwijzeressen deel aan de verkiezingen der te kiezen leden voor den Hoogen Raad van het Openbaar Onderwijs onder denzelfden titel als mannelijke hoofden en onderwijzers dit doen; wat meer zegt, zij zijn ook verkiesbaar gesteld. Mme Pauline Kergomard heeft gedurende verscheidene jaren zitting gehad als lid van den Hoogen Raad.

io6

VR. Hebben in België' en Frankrijk de in den handel zijnde vrouwen autorisatie om te stemmen voor de handelsreeliters ? A. Neen. Zij mogen daarbij geen stem uitbrengen. VR. Is deze uitsluiting billijk te noemen? A. In geen enkel opzicht. VR. En dal waarom niet? A. Omdat de vrouwen die de drukte en de aansprakelijkheid van den handel aanvaarden dit niet doen uit aardigheid, uit een soort van pretje, maar gedreven door noodzakelijkheid en haar uitsluiting dus wordt een tot den hoogsten trap opgevoerde onrechtvaardigheid. Zij, die vrouwen, zijn gedwongen in eigen onderhoud en dat harer familie te voorzien. Zij hebben, naar de wet, speciale lasten en verplichtingen, verbonden aan de uitoefening van haar beroep. VR. Zijn de koopvrouwcn aan dezelfde wetten gehouden als de kooplieden ? A. Zeker. Het zou onmogelijk zijn één enkele verplichting op te noemen welke drukt op den een, die ook niet in gelijke mate nederkomt op de ander. VR. Verklaar mij dat wat nader ? A. De koopvrouw, even als de koopman, betaalt een bijzondere belasting : het patent, en is, als hij, onderworpen aan de strenge handelswetten op koop, verkoop, levering, betaling, enz Zij kan failliet verklaard en vervolgd worden wegens frauduleuse handelingen. Haar handteekening en transacties hebben dezelfde waarde en dezelfde gevolgen als die van den koopman. Zonder eenige uitzondering zijn de eigenaardige verplichtingen en bezwaren, aan het handelsvak verbonden, totaal dezelfden voor vrouwen als voor mannen. VR. Welke conclusie trekt gij daaruit ? A. Deze: de koopvrouwen, hebbende evenals de mannen te gehoorzamen aan speciale handelsplichten, moeten ook kunnen genieten van de speciale rechten welke de wet den

io7

handel verstrekt. Onder deze rechten behoort die van het verkiezen van handelsraden ook te worden verleend aan koop vrouwen. VR. Zijn de in den handel zijnde vrouwen even solide als de daarin zich bevindende mannen ? A. Daarover valt niet eens te twisten. De vrouwen die het bestuur of de aansprakelijkheid eener handelszaak, hetzij dan klein of groot, op zich nemen, kenmerken zich over het algemeen door orde, zuinigheid en eerlijkheid. Zoo is in Frankrijk, te Parijs en in de provinciesteden proportioneel, het aantal faillieten der handelaars oneindig grooter dan dat der handelaarsters. V R . Heeft het Fransche Parlement niet ten lange leste de billijkheid uitgesproken van den eisch der handelaarsters ? A. Ja, bij zitting van 5 Juli 1889 heeft de Kamer der Volksvertegenwoordiging, naar aanleiding van het rapport des Heeren Hubbard, zonder discussie het voorstel aangenomen om het kiesrecht voor de Handelsraden ook tot de koopvrouwen uit te strekken. V R . Heeft de Fransche Senaat deze stemming bekrachtigd ? A. Ja. Tot tweemaal toe heeft de Senaat, naar rapport van den Heer Jean Macé, het besluit der Kamer bevestigd. Met 128 tegen 83 stemmen heeft de Senaat den io
io8

dus, zal eindelijk de wet worden afgekondigd waarbij gelijk recht wordt gehandhaafd èn voor handelaarsters èn voor handelaars. V R . TS het billijk vrouwen, chefs en werksters, hel kiesrecht te weigeren voor seheids- en bemiddelingsgerïchten, Kamers van Arbeid? A. Die weigering is noch billijk, noch gegrond. VR. Hoe bedoelt gij dat? A. De in de industrie werkzame vrouwen zijn, evengoed als de mannen, onderworpen aan het scheidsgericht. Zij beantwoorden, ter winning van haar brood, aan dezelfde verplichtingen als de man. Het recht, het algemeene nut eisenen dat den vrouwen, patronessen en arbeidsters, dezelfde rechten, prerogatieven en voordeden worden verleend als den mannen, haar collega's en kameraden. Bovendien, is het een rechtsprincipe, dat waar man en vrouw hun belangen voor de rechtbank moeten verdedigen, zij dit kunnen doen op voet van gelijkheid. V R . Geschiedt het dan niet aldus? A. Neen, volstrekt niet. De vrouwen, chefs of arbeidsters, die voor het scheidsgericht verschijnen of er haar zaak bepleiten, staan daar, dit is ieder duidelijk, in een min gunstige positie dan de mannen die het recht hebben de scheidsrechters te benoemen. De rechters over allen moeten, zoodra zij hun mandaat erlangen bij verkiezing, ook door allen gekozen worden. V R . IS het aantal vrouwen, dal valt onder de ter memjan het scheidsgericht, groot te noemen? A. In België zijn op het oogenblik omstreeks 554.000 vrouwen onderworpen aan dusdanig lichaam. Zelfs zijn er industrien welke niets als vrouwen gebruiken. In de spinnerijen b.v. vormen de vrouwen meer dan twee derde der arbeiders en bij enkele branches dezer industrie zijn geen andere mannelijke werkers te vinden dan opzichters, stokers en machinisten. Zoo zijn er zekere bedrijven, om maar iets te noemen, het

iog

kantvak, waarin men slechts vrouwen aantreft. Dientengevolge, is het recht dat de arbeidsters, onder dezelfde voorwaarden als de arbeiders, denzelfden zedelijken invloed als dezen uitoefenen op het scheidstribunaal, aan hetwelk de wetgever haar onderwerpt. VR. Hebben de vrouwen, patronessen en arbeidsters, werkclijk belang er bij mede de leden der scheidsgerichten te kiezen ? A. Zeker; en dat wel het grootst mogelijke. VR. Leg mij eens uit waarin dat belang bestaat ? A. Nemen wij een voorbeeld: de Raad der Wevers te Parijs. Alleen in het jaar 1891 heeft het totaal der zaken, door dezen Raad behandeld, het cijfer van 3.853 bereikt, waarvan 1674 uitsluitend vrouwenquaestien betroffen (ergo 43 °'o). De opgave over het jaar 1892 toont aan dat het aantal zaken, in den loop van dat jaar door den Raad beslist, was geklommen tot 4090, waarbij 1892 aanklachten van vrouwen; dus 46 pCt. der geschillen, rakende vrouwenarbeid. Gedurende het jaar 1893 heeft het scheidsgericht te Parijs 4315 zaken te berechten gehad; 1841 daarvan waren door werksters op de rol gebracht. Ingedeeld in vakgroepen, loopen deze 1841 door vrouwen ingestelde quaestiën over de navolgende arbeidsters: 98 borduursters; 41 corsettenmaaksters; 873 naaisters; 82 linnennaaisters ; 102 bloemenmaaksters : 188 modisten ; 61 tailleuses; 143 mantelmaaksters; 335 in verschillende andere vakken. Daar nu, gelijk men ziet, bij enkele vakken der industrie veertig a vijftig percent der geschillen uitsluitend vrouwen raken, is het meer dan onbillijk haar, hetzij werkster, hetzij patrones, het recht te weigeren mede te kiezen den raad van prud'hommes, dat wil zeggen, de scheidsrechters. VR. Hadden de vrouwen onder het oude régime wel hel recht dat men haar heden ten dage zoozeer betwist ? A. J a ; eertijds, onder het oude regeerstelsel, waren de

110

gebruiken de vrouw gunstiger gestemd dan onder de hedendaagsche wetgeving. De „preude-femmes" waren daar om de quaestiün, den vrouwenarbeid rakende, te beslechten. VK. Zijn er landen welke de vrouwen dit haar toekomend reeht weder hebben gerestitueerd ? A. Zekere steden van Duitschland, zooals Neurenberg, hebben arbitraire rechtbanken, wier taak is de tusschen patroon en werkman voorkomende geschillen te regelen. Het kiesrecht der vrouwen is bij dezen erkend, i) VR. FM in Frankrijk? A. Bij zitting van 10 Maart 1892 heeft de Fransche Kamer met 283 tegen 231 stemmen, dus met een meerderheid van 52, het principe van het vrouwenkiesrecht voor de scheidsgerichten aangenomen. Bij tweede stemming is met 345 tegen 132 stemmen het principe van der vrouwen verkiesbaarheid bij voornoemde scheidsgerichten gevallen. V R . IS dit prineipe nergens aangenomen ? A. Italië komt op dit domein de eer toe zich aan het hoofd der Kuropeesche natiën te hebben gesteld. Den i5
1) Ten onzent is aanhangig een wetsontwerp op Kamers van Arbeid van den heer 1'yttersen, ten vervolge op het in 1892/93 ingediende wetsontwerp van de heeren Schimmelpenninck vanderOye en Pyttersen. Hij het laatst ingezondene wordt het kiesrecht der vrouw voor dusdanige lichamen gehuldigd: bij het eerste was alleen één der voorstellers voor een dergelijken maatregel. VERT. 2) Volgens artikel 13 van de Italiaansche wet van 15 Juni 1893, is het scheidsgericht verplicht raad te geven in die quaestien, welke de regeering vermeent aan zijn oordeel te moeteD onderwerpen. AUT.

III

staande ileze ver strekkende bevoegdheid der scheidsgerichten heeft de Italiaansche wetgever niet alleen het vrouwenkiesrecht erkend, maar ook der vrouwen verkiesbaarheid gehuldigd. Voortaan zijn daar de vrouwen volkomen gemachtigd zitting te nemen als, te vervullen het ambt van rechter bij arbeidsgeschillen. De^ wet van 15 Juni 1893, het recht der vrouw erkennende, is een van de vooruitstrevendste, welke in den loop van deze eeuw werden afgekondigd. VR. België heeft toch voorzeker dadelijk hctselfde voetspoor betreden ? . . . A. Geen denken aan. Het reaction naire België kan hier slechts een exceptie zijn. V R . Bewijs' dat, als gij kunt ? A. Het voorstel om den vrouwen het kiesrecht voor de arbeidsraden te verleenen, werd bij zitting van 29 Januari 1889 door de Belgische Volksvertegenwoordiging verworpen met 54 stemmen (rechterzijde) tegen 16 (linkerzijde). VR. DUS is Belgic ook hier de achteraan-hinkcr te noemen ? A. Onbetwistbaar is voorzeker zijn aanspraak op den prijs van laatstaankomende.

TWINTIGSTE

LES.

HET ADMINISTRATIEVE KIESRECHT.

VR. Wat verstaat gij door administratief kiesrecht! A. Daardoor versta ik het recht om deel te nemen aan de benoeming der afgevaardigden, belast met de behartiging der belangen van gemeenten en provinciën (departementen graafschappen, districten.)

112

VR. Hebben de vrouwen vroeger dal recht gehad ? A. Ja. Onder het oude régime mochten de vrouwen even goed als de mannen deelnemen aan de beraadslagingen in en de verkiezingen voor de gemeenteraden. VR. In welke streken hebben de vrouwen dat recht gehad? A. In de Pyreneen, Béarn en Bigorra; in Bourgondië, Lotharingen, Elzas Barrois, Verdun, Champagne; in het hertogdom Bouillon, in Luxemburg; in het oude hertogdom Brabant en het vorstendom Luik; in Toskane, het Lombardisch-Venetiaansch koninkrijk en de Napelsche provinciën, i) V R . En zijn er landen, waar de vrouwen thans nog dat recht bezitten ? A. Ja; in Engeland, Schotland en Wales stemmen de vrouwen voor onderwij s- en weldadigheidslichamen, alsmede voor gemeenteraden en gewestelijke besturen. VR. Aan welke categorie van vrouwen kennen de hngclsche wetten het recht toe om voor gemeenteraden en provinciale besturen te kiezen 1 A. Volgens de Engelsche wet van 2 Aug. 1869 en die van 13 Aug. 1888 was tot op heden het kiesrecht voor gemeente- of provinciebesturen slechts toegekend aan ongehuwde vrouwen of weduwen. 2) V R . Waren er, krachtens die wetten, veel vrouwen ingesch reven op de kiezerslijsten ?

1) Volgens zeer onlangs verstrekte gegevens, ook in ons land, en wel: in Friesland 2) De wetten van 1869 en 1888 hadden niet formeel uitgedrukt, dat slechts aan ongehuwde vrouwen dat kiesrecht werd toegekend. De kwestie werd door de En^elsclie rechtbank uitgemaakt. Een besluit van het Hof der Koningin {Couii of Oneens Bench), van 22 Jan. 1872 bepaalde, dat op de kiezerslijsten slechts mochten worden ingeschreven ongehuwde vrouwen, hoofden van gezinnen, zoodat dus gehuwde

"3 i A. Tot voor eenigen tijd kwamen er, in Engeland alleen, 685,202 vrouwen op die lijsten voor. 1) VR. IS het in het heden nog zoo ? A. Neen \ want de Engelsche wetgever heeft thans een vrij wat radikaler weg ingeslagen. Onlangs heeft hij alle politiek verschil tusschen gehuwde en ongehuwde vrouwen opgeheven. Tijdens de bediscussieering van de bill, aangaande de Parochiale Raden in Engeland, heeft de Kamer in hare zitting van 16 November 1893, met 147 tegen T26 stemmen, het amendement Mac Laren aangenomen, waarbij den gehuwden, belasting betalenden vrouwen het kiesrecht werd toegekend. Dit principe is thans neergelegd in de nieuwe Engelsche wet op de samenstelling der Parochiale Raden (wet van 5 Maart 1894.) VA. Wat zijn de voornaamste bepalingen uit de wet van 5 Maart 1894? A. De wet op het Plaatselijk Bestuur (Local Government Act) van 5 Maart 1894 kent allen vrouwen, gehuwde, ongehuwde of weduwen, het recht toe op verkiesbaarheid tot de functies van leden der Parochiale Raden of der weldadigheids-

vrouwen ongeschikt werden geoordeeld voor het uitoefenen van het kiesrecht. AUT. De eerste verkiezing onder deze wet heeft plaats gehad 15 en 17 December 1894.

VERT.

1) Ziehier een klein overzicht van alle kiezeressen voor de graafschapsraden in Engeland : \ Engeland 412,340 Graafschappen . . . W4 ' Wales 29,4 Totaal . . . . 44i>754

« Algemeen totaal . . . . 685,202

8

114

lichamen, van regeeringswege in het leven geroepen (guardians). Bovendien bepaalt art. 43 dat de gehuwde vrouwen ook op de kiezerslijsten zullen worden ingeschreven, vermits zij belasting opbrengen voor eenig eigendom, afgescheiden van de bezittingen haars echtgenoots (. . . . A looman' shall noi be disqualijied by marriage for being an clector of any local aulhorify, provided Ihat a hitsband and ivifc shall not boih be tjualificd in respect of the samc property.) V R . Hebben de vrouwen in de Engelschc bezittingen ook dezelfde rechten ? A. Ja; de vrouwen mogen kiezen te Jersey, Guernsey (volgens wet van 23 Maart 1892); in de zeven provinciën van het Canadasche grondgebied; te Québec en te Montréal krachtens speciale besluiten; in Ontario (1884); in Nieuw-Schotland (1884); in Manitoba en Nieuw-Brunswijk (i886j;Prins-Eduardeiland (1888); in Britsch Columbia sedert 1889. Evenzoo in de zeven Australische kolomen: Nieuw-ZuidWales (municipal act 1867J, Victoria (1874), Queensland, West-Australie (1876), Zuid-Australië (1880), Tasmanie (1884), Nieuw-Zeeland (1886). Ten slotte ook in de Kaap-Kolonie volgens de algemeene „Municipal act" van 1882. VR. En stemmen de vrouwen niet in de groote A merikaansche Republiek ? A. Ja, in de meeste der Vereenigde-Staten nemen de vrouwen deel aan de verkiezingen voor onderwijs-commissies en weldadigheids-tichamen en zijn zelfs verkiesbaar in dié beide colleges. VR. Nemen de vrouwen deel aan de gemeenteraadsverkiezifiifen ? A. Volgens wet van 10 Dec. 1869 nemen zij aan deze verkiezingen deel in Wyoming en ten gevolge der wet van 15 Febr. 1887 ook in Kansas. In beide Staten zijn zij verkiesbaar tot alle stedelijke betrekkingen, onder dezelfde voor-

waarden als de mannen. Ook hebben zij kiesrecht in Michigan (wet van 27 Mei 1893). V R . Hoe groot is het aantal kiezer essen ? A. In Kansas zijn bij de laatste verkiezing 92,624 stemmen uitgebracht, waarvan 66,435 door mannen en 26,189 door vrouwen. VR. Zijn er landen waar de vrouwen kiesrecht hebben voor de schoolcommissies ? A. O zeker. De landen, welke der vrouwen tusschenkomst in de regeling van schoolzaken hebben toegestaan, zijn: Engeland, Schotland, Zweden, Noorwegen, Finland, IJsland; in Canada: de provinciën Manitoba, Nieuw-Schotland, Britsen Columbia, Ontario; in Australië: de koloniën Victoria, Nieuw-Zuid-Wales, Nieuw-Zeeland, West-Australie, Zuid-Australië, Tasmanie; even als een en twintig der Vereenigde Staten. V R . Heeft de vrouw ook recht haar invloed te doen gevoelen bij de openbare liefdadigheid? A. Tegenwoordig kan de vrouw in twintig verschillende Staten deel uitmaken van commissien voor de gasthuizen, de armeninrichtingen, de wees- en oude-mannen en vrouwenhuizen, evengoed als van de administratie der openbare liefdadigheidsbureaux. Die twintig Staten zijn: Engeland 1), Schotland, Zweden, (besluit van 22 Maart 1889), Finland (wet van 6 April 1889), IJsland, Italië (wet op de vrome werken van 17 Juli 1890, artt. 12 en 14), België (ministerieel besluit van den minister van Justitie, 27 April 1893); in Australië de koloniën: Victoria,

1) In Engeland werd voor het eerst in 1875 a a n e " n vrouw, Miss Merington, de functie van Poor-law-yuardian of administratrice bij de publieke weldadigheid opgedragen in het district (union) Kensington. Thans bekleeden honderd acht en zeventig vrouwen eene dergelijke betrekking ; veertig te Londen, honderd dertig in de Engelsche graafschappen en 8 te Edinburg.

n6 Nieuw-Zeeland, Zuid-Australië ; in de Vereenigde Staten : Connecticut, Indiana, Iowa, Maine, Massuchusetts, Michigan, Nebraska, New-York, Pennsylvania, Rhode-Island. V R . Is hef waar, dat in sommige Staten de vrouwen stem hebben in sake het beheer der kerkelijke goederen ? A. Ja. De Finlandsche wet van 27 November 1868, het Zweedsche koninklijk besluit van 21 Maart 1862, de Zweedsche wet van 26 Oct. 1883, de IJslandsche wet van 8 Jan. 1886 hebben den vrouwen invloed toegestaan op de Parochie-Raden: zij mogen deelnemen aan de discussies en de stemmingen over kwesties betreffende het beheer der kerkelijke goederen, evenals aan de benoeming der Luthersche predikanten. V R . Zijn er ook op het vaste land van Europa Staten waar de vrouwen administratief kiesrecht hebben i A. Welzeker. In de vijftien provinciën van Oostenrijk, evenals in Hongarije (wet XXII van 1886); ook in Creatie (wet van 28 Jan. 1881) mogen de vrouwen stemmen. V R . En elders ? A. De vrouwen mogen voorts nog stemmen in de provinciesteden van de oostelijke gewesten van Pruisen, (wet van 14 April 1856, bevestigd door de wet van 3 Juli 1891), in Saksen (Saksische wet van 24 April 1873) en in Brunswijk (wet van 17 Maart 1850,). V R . En nergens meer 1 A. In Rusland doen de vrouwen mee aan de gemeenteraads- en districtsverkiezingen; voor de eerste krachtens de wet van 16 — 28 Juni 1870 en voor de laatste krachtens de wet van 12 Juni 1890. V R . IS dat alles ? « A. Neen. De vrouwen oefenen in drie der Scandinavische landen het gemeqnteraads-kiesrecht uit. V R . Dat zijn . . . . ? A. Zweden, waar de wet van 21 Maart 1862 den vrouwen dat recht schonk, Finland, waar het dateert van de wet van

ii7 6Febr. 1865, bekrachtigd 8 Dec. 1873 en hernieuwd 15 Aug. 1883, en IJsland. VR.

Hoe! Stemmen

de vrouwen

in

IJsland}

A. Daarover verwondert gij u? . . . . Ja, in IJsland mag de vrouw steramen volgens wet van 12 Mei 1882. VR.

DUS, een IJslandsche

vrouw heeft meer rechten

dan

eene Belgische ? A. VR. A.

Juist zoo. Maar,

welk een schande voor België f . . . .

Zooals gij zegt;

't is schande voor België.

(En voor

Nederland. VERT.) VR. A.

Waarom verandert

men de Belgische wet dan

niet}

Omdat wij te egoïstisch zijn om ons met iets anders

dan onze eigene zaken bezig te houden ; te dom om de wetten van andere volken te kennen;

te lui om na te gaan welke

hervormingen bij onze buren plaats vinden. 1)

1) In Italië zijn bij het Parlement reeds zeven keer en wel in de zittingen der jaren 1861, 1863, 1871, 1S76, 1880, 1883 en 18S8 voor. * stellen ingekomen, strekkende om de vrouwen de uitoefening van het administratieve kiesrecht toe te kennen. In 1861 en 1863 stelden de heeren Minghetti en Peruzzi, in 1871 de heer Lanza in hun ontwerp van gemeente- en provinciewet voor, de leden van Gemeenteraden en Provinciale Besturen mede te doen verkiezen door vrouwen welke goederen bezaten of beheerden, waarvan stads- of provinciebelasting moest worden opgebracht. In 1876 bracht de heer Nicotera, minister van Binnenlandsche Zaken, een wetsontwerp in de Kamer waarbij aan de leden der vrouwelijke sekse het kiezen voor administratieve lichamen werd toegestaan, en dat haar machtigde zich bij de stemming te doen vertegenwoordigen. Na lange discussies nam de Commissie uit het Parlement, gepresideerd door den heer Cairoli, na rapport van den heer Marazio, het voorstel van den minister aan, maar de Kamer weigerde den Raad der Commissie te volgen. In 188S kwam de kwestie op nieuw aan de orde en gaf aanleiding tot een

f

n8

EEN-EN-TWiNTIGSTE

LES.

VROUWENKIESRECHT.

VR. Wie heeft de tuet gemaakt 1 A. De wet is gemaakt door mannen : volksvertegenwoordigers en senators. VR. Wie stelt de Volksvertegenwoordigers en Senators aanl A. De kiezers, dat wil zeggen : mannen. V R . Hoeveel mannen, of beter uitgedrukt, individuen van het mannelijk geslacht zijn er in België en Frankrijk ? A. België telt drie millioen, Frankrijk negentien millioen individuen van het mannelijk geslacht. V R . Hoeveel hunner zijn kiezer ? A. In België is een millioen eenvoudige en meervoudige kiezers; Frankrijk heett er tien millioen vijfmaal honderdduizend. V R . Wie zijn geen kiezers 1 A. Geen kiezers zijn : kinderen, gekken, gauwdieven, vagebonden, bordeelhouders, tuchthuisboeven. VR. Hoeveel vrouwen, of liever, individuen van het vrouwclijk geslacht, zijn er in België en Frankrijk ? A. In België zijn drie millioen individuen van het vrouwelijk geslacht; in Frankrijk negentien millioen. interessante discussie tusschen de Volksvertegenwoordigers (13 Juli 1888.) Met welsprekendheid werd het kiesrecht der vrouw voor administratieve regeeringslichamen verdedigd door de heeren Peruzzi, Pantano, Ferrari Ettore, Ercole, Luchini Odoardo en Coscanelli, terwijl de toenmalige president van den Ministerraad, de heer Crispi, het voorstel bestreed. ! Ofschoon de Parlementaire Commissie zich met algemeene stemmen , had verklaard voor vrouwenkiesrecht, deed de inmenging van den heer i Crispi de Kamer geheel omslaan. Op voorstel van den heer Di San Donato ging de Kamer kort en goed over tot de orde van den dag en maakte daardoor alle amendementen onmogelijk, die hadden kunnen strekken om de vrouw het administratieve kiesrecht te verleenen.

i i

9

VR. Hocvelen har er zijn kiezers 1 A. Onder de vrouwen zoowel in Frankrijk als in België telt men niet een kiezer. VR. Dus wordt in Frankrijk en België de vrouw beschouwd als nul} A. Juist, de vrouw is nul. In de oogen van den wetgever staat zij gelijk met kinderen, gekken, gauwdieven. vagebonden, veroordeelden, bordeelhouders. VR. IS de vrouw onderworpen aan de welf A. Ja, zij is onderworpen aan de wet. VR. Stelt hel strafwetboek de vrouw aansprakelijk voor haar daden ? A.Ja,het strafwetboek stelt haar aansprakelijk voor haar daden. VR. Betaalt de vrouw belasting! A. Ja, de vrouw betaalt belasting; en, om deze te betalen moet zij harder werken dan de man, want haar arbeid wordt immers maar half zoo goed betaald als de zijne. VR Zou geen enkele vrouw in België, Frankrijk of Nederland mede mogen kiezen ? A. Geen enkele. Noch Koningin Victoria, noch Koningin Emma, noch Koningin Maria Christina, geen van dat drietal hetwelk in het heden met zooveel wijsheid respectievelijk Engeland, Holland en Spanje bestuurt, zou in Frankrijk, België of Nederland een stembillet mogen invullen, terwijl terzelfder tijd de laagste dronkaard aldaar van dit burgerrecht wel gebruik mag maken. VR. fs de vrouw niet van het kiesrecht buiten gesloten, wijl zij niet voldoet aan de militaire plichten ? A. Gij hebt gelijk, de vrouw is geen soldaat. Maar daar tegenover staat, dat zij het is die de soldaten voortbrengt. De bloedbelasting betaalt de vrouw even goed als de man, al is het dan ook op een andere wijze. Jaar in jaar uit sterven er driemaal honderd duizend vrouwen (300.000) ten gevolge van het baren. In België alleen sterven jaarlijks gemiddeld

120 twaalf honderd vrouwen (1200) aan de gevolgen van het kraambed. De militaire dienst maakt niet zooveel slachtoffers. V R . Ontneemt men hen die niet aan hun militaire verplichtingen voldoen het kiesrecht'? A. Waar denkt gij aan ! De niet-soldaten worden volstrekt niet van het kiesrecht buiten gesloten. Van dienst vrijgestelden en afgekeurden brengen stem uit. Bochels, krombeenen, zoons-kostwinners, physiek-zwakken, onder den maat zijnden, onderwijzers, priesters, die allen, alhoewel geen soldaten, zijn toch kiezers. Evenzoo worden onze senators, waarvan de grootste meerderheid geen geweer vast kan houden, wel degelijk tot de stembus toegelaten. V R . Hebben de vrouwen nooit of nimmer het kiesrecht b.czetcn ? A. Van af het jaar 1302, onder het oude Staatsstelsel, stemden de vrouwen, evengoed als de mannen, voor de verkiezing van de „Etats Généraux". VR. Zijn er ook in het heden landen waar de vrouwen kiesrecht hebben ? A. Zeker zijn er; zelfs verscheidene. V R . Noem ze ? A. De Republiek Ecuador (wet 1861); Wyoming (wet 10 Dec. 1869); Oostenrijk (wet 2 April 1873); het eiland Man (wet 5 Jan. 1881); Nieuw-Zeeland (wet 19 Sepr. 1893); Colorado (Ver. Staten) (wet 2 Dec. 1893). 1)

1) Den 7
121

,

V R . Zijn u staatslieden en geleerden bekend, die de vrouwen het kiesrecht weder hergeven willen ? A. Zoowel in Engeland, Frankrijk als Italië zijn de meest beteekenisvolle mannen dit denkbeeld toegedaan. V R . Weest zoo vriendelijker eenigen bij'naam aan te gevent A. Voor Frankrijk kan ik wijzen op Condercet, Jules Favre, Victor Hugo, Alexander Dumas fils; voor Engeland, op den beroemden wijsgeer, John Stuart-Mill, de Staatslieden : Beaconsfield, Gladstone, Salisbury, Balfour, William Woodall; voor Italië, op Minghetti, Mancini, Depretis; (voor Nederland, op Multatuli, mr. S. van Houten, mr. Rutgers van Rozenburg, mr. Ph. de Kanter, mr. A. Kerdijk, ds. H. Pierson, C. V. Gerritsen, B. H . Heldt en H . Pyttersen). VR. IS de uitsluiting der vrouwen van het kiesrecht op eenigerlei wijze te verklaren ? A. Neen, op geen enkele; die uitsluiting is willekeurig en onrechtvaardig. V R . Maar waarom stemmen de vrouwen dan eigenlijk niet? A. Zij stemmen niet ter oorzake van het eg oïsme en de dwaze vooroordeelen der mannen. V R . Zal er een dag aanbreken, dat de vrouwen in Frankrijk, België (en' Nederland) mede stem zullen hebben in het kapittel? A. Ja, die dag zal aanbreken; hij zal dagen wanneer'de vrouwen het zullen willen ; dat wil zeggen, wanneer zij eindelijk het onrechtvaardige harer tegenwoordige positie zullen hebben ingezien.

SLOT. VR. In het kort, wal willen eigenlijk de feministen"? A. De „feministen" willen, dat de vrouw kunne werken naar smaak en neiging; dat de vrouw gemachtigd zij alle vakken en bedrijven uit te oefenen; dat voor denzelfden

J22

arbeid haar hetzelfde loon worde uitbetaald als aan den man ; dat de vrouw de gelijke zij van haar echtgenoot; dat de moeder recht hebbe op haar kinderen; dat de vrouw haar aandeel hebbe in het besturen der algemeene zaken. VR. Maar zijn er niet heel wat vrouwen die niet eens al die rechten verlangen ? A. Wat doet er dat toe? Toen in 1807 de wet Stein in Pruisen de lijfeigenschap afschafte, petitionneerden de boeren ook tegen hun vrijmaking en hoorde men hen, al lamenteerende en huilende over de verkregen vrijheid, vragen, wie nu wel voor hen zou zorgen, als zij ziek mochten worden of oud zouden zijn. Uit gebrek aan energie, 'zijn een groot aantal vrouwen er toe gekomen haar dienstbaarheid te beschouwen als een normalen en natuurlijken toestand, en voorzeker zullen ook zij, evenals eertijds de Pruisische boeren, petitionneeren tegen haar vrijwording. V R . Maar, dient men geen rekening tc^Jwuden met dez^ aan zeker gedeelte vrouwen eigene denkbeelden ? A. Neen, volstrekt niet. Dit toch mag geen reden wezexH om onze niet beter wetende levensgezellinnen in een s t a a " van slaafsche onderworpenheid te houden, die haar geest verstompt, haar zedelijkheid schaadt, haar karakter verlaagt en haar werkkracht dooft. Bovendien, andere vrouwen, bij wie sterker het gevoel van waardigheid spreekt en die meer doordrongen zijn van haar ware belangen, eischen dat een soort van smet, die op haar sekse drukt, worde opgeheven; dat aan haar opinie en haar willen aandacht worde geschonken; dat de wet haar eindelijk niet meer rangschikke onder de kinderen, gekken, idioten en gauwdieven. 1)

i) Geen waarheid schuilt er ia het zoo vaak tegengeworpeue, dat de vrouwen zich niet interesseeren voor het haar sekse opgelegde lot en koud blijven bij den zoo edelen strijd, aangevangen ter verbetering harer positie door enkele helderdenkenden. Zoo hebben b.v. op heden de

123 V R . Zullen triumfecren ?

de rechtmatige

cischen der vrouwen

eenmaal

A. Hoe daaraan te twijfelen ! haar eischen toch zijn rechtvaardig en allen ten nutte. VR. Welke voordeden zullen, volgens u, uit der vrouwenvrijmaking ontkiemen ? A. Om te beginnen; het groote voordeel van de verst strekkende, meest voorkomende van alle sociale verhoudingen te regelen door recht in stede van door onrecht; vervolgens, het niet te versmaden profijt van de hersenen van

vrouwen van het Ver. Koninkrijk het Parlement te Westminster een adres aangeboden, ter verkrijging van vrouwenkiesrecht, welk adres 248,674 vrouwelijke handteekeningen draagt. Eén eenige, zoo belangrijke petitie bewijst alreeds op zich zelf de nietigheid van het der vrouwen gedaan verwijt van onverschilligheid. Ook vertelt men, dat de vrouwen het kiesrecht niet verlangen en dat daar waar zij liet hebben, zij er toch geen gebruik van maken. Voorzeker, van de zijde onzer tegenstanders een nog al vermetele beschuU diging. Integendeel toch, kunnen wij bijbrengen, dat overal waar de vrouw het Kiesrecht heeft, zij zoowat in dezelfde mate van dit recht gebruik maakt als de man. Er is noch grooter animo, noch grooter onverschilligheid bij haar te constateeren. Het aandeel dat zij aan de verkiezing neemt, hangt, zooals ook bij den man, af van den aard der verkiezing, van de meerdere of mindere belangrijkheid, van de nan de orde zijnd" quaestiën, van de brandende vraagstukken welke moeten worden opgelost. Nemen wij ten voorbeeld Nieuw-Zeeland: de wet van 19 September 1893 heeft daar den vrouwen het Kiesrecht verleend. De eerste verkiezing onder deze nieuwe wet heeft plaats gehad den 28sten November 1893. Het resultaat dezer stemming geeft de volgende cijfers: Mannen. Vrouwen. Ingeschreven op de verkiezingslijsten 177.701 109.461 Uitgebrachte stemmen 124.439 90.290 Ergo, bij de mannen 70 pCt. uitgebrachte stemmen en 30 pCt. niet opgekomenen; terwijl de vrouwen proportioneel genomen voor 82 pCt. gebruik hebben gemaakt van haar stembillet en slechts 18 pCt. van haar zich aan dezen plicht hebben onttrokken.

124

de andere helft der menschheid tot hun recht te doen komen ; dus, het verstandelijk kapitaal van het menschelijk geslacht zich verdubbelende VR'. En verder? A. Het ontzaggelijk nut van de vrouw te doen deelen in den vooruitgang van den mensch; haar een direct en aansprakelijk deel te geven in de samenstelling van de publieke opinie ; en eindelijk, den invloed dien zij op het gezin uitoefent te leiden in edeler banen. VR. Wat houdt, in weinig woorden saamgevat, de e?itancipatie der vrouw in zich besloten 1 A. De rechtsgelijkheid der vrouw zal zijn een werk des rechts, de oorzaak eener meer verhevene moraliteit; zij zal bij de vrouw, een hooger, fijner gevoel van eigenwaarde doen geboren worden en heel de menschelijke familie sneller tot volmaking brengen. V R . Vertel mij eens, heeft de Code Ci7iil (Burgert. Wetb.) van 1803 niet alreeds de gelijkheid der seksen geproclameerd! A. O j a ; bij artikel 8 verkondigt de Code civil, dat Franschen en Belgen, mannen en vrouwen, genieten dezelfde Staatsburgerlijke Rechten. VR. Maar mijn , beste, bezit de vrouw dan niet alreeds dezelfde rechten als de man ? A. De vrouw moest ze beziten. De artikelen 37, 148, 213, 214, 215, 217, 373, 442, 980, 1388, 1421, 1449, 1538 zijn echter daar om haar al datgene te ontnemen wat haar bij artikel 8 is toegewezen. Dit noemt men met de rechterhand nemen wat men met de linkefhand geeft. VR. heeft de Belgische Constitutie (Grondwet) van 7 Februari 1831 de o?irechlvaardighcid van den Code Civil bestendigd ? A. Volstrekt niet. De Belgische Constitutie proclameert integendeel, bij artikel 6, de gelijkheid bij de wet van alle Belgen.

"5 VR. Wal zegt de ' Constitutie ten opzichte van de Code Civil ? A. In artikel 139, § I I , verklaart de Constitutie, dat de Code Civil moet worden herzien „mv.i bekwamen sjioed." VR. Ten wal tijde heeft de Constitutie dit gezegd ? A. Den 7 den Februari 1831. . V R . En wij zijn nu . . . . ? A. In 1895. VR. En is de wetgever reeds begonnen aan de herziening van den Code Civil ? A. O neen! Van 1831 zitten wij te wachten op deze herziening,die moest worden aangevangen «niet bckwamm spoort." Vier-en-zestig jaar (64) zijn heengevaren over dat »met bekwinnen spoed" . . . . en, wij wachten nog maar altijd . . . . V R . wat gij daar vertelt is mij nieuw. Schande is hel echter, dal zoo iets kan plaats hebben ! A. Ja, schande is het; een schande voor het beschaafde België. De geschiedenis, gewagende van de tusschen 1831 en 1895 aan het bewind geweest zijnde Census-Regeering, zal haar noemen „de doenieten-regeering." VR. Hoeveel zittingen heeft van af 1831 tol op nu de Kamer der Volksvertegenwoordigers wel gehouden ? A. Van af 1831 zijn de Volksvertegenwoordigers 5950 maal bijeen geweest. V R . En hoevele dezer zittingen waren gewijd aan de bclangcn der mannen en hoevclc aan die der vrouwen ? A. 5949 van deze 5950 zittingen zijn gewijd geweest aan de belangen der mannen; ternauwernood één zitting is geofferd, aan de belangen der vrouwen, en dat dan nog meer om dezen te schaden dan te beschermen. VR. Dus, met a?idere woorden, de Belgische wetgever betnoeil zich niet met de belangen der vrouw. Is het niet dat wat gij wilt zeggen ? A. Juist. In België trekt de wetgever zich heel, heel

I

I2Ö

weinig de belangen der vrouw aan. Zij heeft geen kiesrecht. Onze vertegenwoordigers behoeven haar dus niet naar de oogen te zien. V R . In 't kort, onder welke conditie leeft de vrouw bij enkele volken van Westelijk Europa ? A. Veracht bij hen om haar vrouw-zijn, wordt haar arbeid geëxploiteerd, worden haar rechten met voeten getreden. V R . En wal nu willen de feministen" ? A. Zij willen, dat de moeder, de echtgenoote, de dochter, de zuster geëerbiedigd en geprotegeerd worden. Zij willen, dat de vrouw, meerderjarig waar het er op aankomt haar te straffen, niet langer blijve de eeuwig minderjarige waar sprake is van haar recht te laten wedervaren. V R . Wal moeten de vrouwen doen, opdat hei zoo ver kornet A. De arbeidsters moeten zich vereenigen, onderling beraadslagen, vakvereenigingen stichten, teneinde haar lot te verbeteren en betere voorwaarden te kunnen bedingen voor het werk van haar hoofd en handen. V R . En de „bourgeoises" ? A. De goeden onder haar, zij, die noch poppen noch egoisten zijn, zij, die een hart hebben dat klopt, hersenen die denken, oogen die zien, ooren die hooren, moeten zich wijden aan haar minder rijk met aardsche goederen gezegende zusters, die werken en lijden. Voor eigen hoogheid, eigen belang, is het noodig, dat de vrouwen van alle rangen en klassen als één vrouw opstaan om de vernietiging te eischen van onbillijke wetten, die heel haar sekse tot inferioriteit doemen. V R . Op welke wijze moeten de vrouwen dal aanvangen ? A. De vrouwen moeten hun vaders, broeders, echtgenooten, zonen belang leeren stellen in de vrouwenquaestie. Daar de mannen over het algemeen beter zijn dan de wetten waarvoor zij zich buigen, kan het niet anders of de vrouwen zullen ter verkrijging harer rechten den steun verwerven van haar bloedverwanten.

127

VR. Hoe hebben zij verder te handelen ? A. Zij hebben een vurige, ernstige, door niets te onderbreken propaganda op touw te zetten ; een propaganda welke zich uit iederen dag, ieder uur. Daarenboven zullen zij al haar invloed dienen aan te wenden om door wettige middelen het programma der „feministen" tot verwezenlijking te brengen. VR. En zullen de vrouwen eenmaal den dag haren vrijwordlng zien aanbreken ? A. Voorzeker ! Den dag waarop zij dat ernstig zullen willen. VR. Hoe meent gij dat ? A. „Ce que femme veut, Dieu Ie veut." (Vrouwenwil Godswil.)

N A W O O R D .

Met genoegen hebben wij dit jongste werk van den heer ' Louis FRANK vertaald, dat inderdaad door de wijze waarop liet is ingekleed, eerder vele havens zal bereiken

— gelijk

aan de kleine schepen door den heer F. in zijn devies genoemd* — dan wanneer de omvang kolossaler, de wijze van behandeling wetenschappelijker ware geweest. Toch, al stellen wij dezen arbeid des heeren FRANK hoog, zijn wij het niet in alle opzichten volkomen met hem e e n s / zooals enkele malen dan ook is aangegeven in den tekst zelf. Wetende, dat het den schrijver meer te doen is om zijn denkbeelden onder alle natiën te verspreiden dan om woor- ' delijke overzettingen, hebben wij ons niet altijd stug en stijf aan den tekst gehouden, maar af en toe 'ons vrijheden veroorloofd.

.

Een woord van dank richten wij tot hen, die ons bereidwillig de gegevens hebben verstrekt, benoódigd om het boek 4

voor de Hollandsche lezers in waarde te doen stijgen.

*

t

DE

VERTAALSTERS.

heer aarop gelijk )emd< :han-

ïoog, ïens/ : zelf. zijn oorsti'jf ver-

eid>oek

T

1

*s

*

, •

*£* :

'

•

• •*-

» .

1

> " >

, '

'

• & &

. . v •

-*

-3h -

•

'

Jt

1