Lokaal Alle Lichten Op Groen: coalities onderweg naar energieneutrale huizen –een inkijkje In 2012 zetten alle zes de coalities in Amersfoort, Apeldoorn, Amsterdam, Hoorn, Den Bosch en Wageningen hun handtekening onder de overeenkomst met Energiesprong | Plat-‐ form 31 voor het project Lokaal Alle Lichten Op Groen. Minstens 20 woningeigenaren per coalitie gaan op weg naar energieneutrale huizen. Eind 2014 loopt het project af. Hoe brengt de coalitie het er vanaf? Samenwerken, hoe doen ze dat? Waar lopen ze tegenaan? Welke lichten gaan op groen? Wat gaat goed en wat is niet voor herhaling vatbaar? We namen een kijkje in de coalitiekeuken van Wageningen.“Het is prachtig hoe alle kennis samenkomt” De eerste woningeigenaar is al binnen in Wageningen die het gelukt is zijn huis energieneu-‐ traal te krijgen. Hij heeft het helemaal zelf voor elkaar geklust “De andere Wageningse eigenaren komen nu in de fase om de eerste grotere opdrachten geven”, vertelt projectlei-‐ der Sanne Meelker. Wie? “Heel plat ge-‐ Sanne Meelker, beleidsadviseur Klimaat en duurzaamheid bij de gemeente Wageningen, zegd”, zegt bewo-‐ initiatiefnemer en projectleider. ner Frans Sweers, Frans Sweers, bewoont met zijn gezin een destijds goed geïsoleerd huis uit 1995. Frans “kon ik niet gelo-‐ reageerde op een advertentie die op de gemeentepagina stond. ven dat je een Ben Hartman, van HartmanBouwVisie in Ede. Dit deelnemend bedrijf doet al geruime tijd label B-‐woning allerlei projecten in passiefbouw, zowel renovatie als nieuwbouw. rendabel kan re-‐ noveren tot een energieneutraal huis. Dat wilde ik wél zien! Daarom doe ik mee. Het is heel spannend. Helemaal door de eis die ik van thuis meekrijg: dat het wel rendabel moet zijn. Het gaat dus niet gebeuren dat we er voor tienduizend euro aan isolatiemateriaal inraggen, waarmee je per jaar maar 100 euro verdient. Het moet uitkunnen met inbegrip van alle ener-‐ gie die mijn dochters verkwisten met tv kijken en computerspelletjes. En die voor mijn per-‐ soonlijke drankkoelkast in de garage.” Frans Sweers denkt nu dat het gaat lukken. “Al is mijn warmwatervoorziening nog niet helemaal rendabel. Met enige financiële tegenzin heb ik een zonneboiler opgenomen in mijn plan. Nu heeft mijn spreadsheet rode cijfers. Daar moet ik nog iets aan doen. Lastig! Je moet alle onderlinge afhankelijkheden heel goed in de gaten houden. Niet voor niets krijgt de doorsnee energieadviseur hoofdpijn van zo’n woning uit ‘95.” Het is priegelwerk, zegt hij. “Mijn huis is bij de bouw al extra geïsoleerd en heeft stads-‐ verwarming. Voor die tijd helemaal oké. “ “Als bedrijf zijn we ervan overtuigd dat je duurzame projecten integraal en dus samen moet aanpakken, liefst met aannemers. Op de traditionele manier -‐ ieder voor zich -‐ gaat dat niet. Juist die samenwerking zoek ik. Alles is gericht op kennisdelen”, zegt Ben Hartman. Hij zit in een van de drie consortia die
bezig zijn met de concepten voor de stan-‐ daardwoningen. “Mensen die deskundig zijn op
Wat en hoe? Het idee om samen met bedrijven een concept te ontwik-
allemaal verschillende kennisgebieden zitten bij elkaar om samen tot een goed concept te ko
kelen had projectleider Sanne Meelker al een tijdje. “Maar
men. Dat creëert nieuwe mogelijkheden. Voor mij persoonlijk is het extra leuk om-‐ dat dit project voor woningeigenaren is. Dat is een héle uitdaging. Ik ken soortge-‐ lijke projecten bij huurwoningen, maar dan kan het bovenaf worden aange-‐ stuurd. Terwijl je hier elke bewoner moet overtuigen.”
maken. Dat mag niet vanwege aanbestedingsregels. Nu
“HartmanBouwVisie is een voorbeeld van een bedrijf dat eerst niet bij de coalitie zat. We willen lokaal de vraag-‐ en aan-‐ bodmarkt stimuleren, dus richten we ons eerst op Wageningse bedrijven. Maar als we bepaalde expertise missen, dan mag die ook van buiten komen”, zegt Sanne Meelker. “Als ze de kennis maar delen en in de coalitie stappen. Ze tekenen de in-‐ tentieverklaring net als de andere bedrij-‐ ven.”
het is moeilijk om daar geld voor te vinden binnen de gemeentelijke organisatie. En bovendien kun je als gemeente niet zomaar een bedrijf vragen om een plan te de financiering buiten de gemeente ligt, hebben we de kans dingen te doen die anders heel lastig zouden zijn.“ Eerst is ze met allerlei bedrijven gaan praten. “Ik had namelijk meteen het idee dat eigenaren niet moeilijk te vinden zouden zijn.” Dat was ook zo. 32 eigenaren doen mee. De coalitie tekende het convenant in de zomer van 2012. In Wageningen willen ze, om straks goed te kunnen opschalen, meer kennis vergaren dan alleen via die 32 woningen. Dus ontwikkelen ze tegelijk ook concepten voor drie wijken met standaardwoningen, geïnspireerd door de fruitbuurt in Hoorn. Er zijn drie consortia van bedrijven gevormd die daarmee aan de slag zijn. Afgelopen maanden zijn gebruikt voor tekentafelsessies en keukentafelgesprekken bij de eigenaren thuis. Nu ze een jaar onderweg zijn, hebben de eigenaren ook de opdracht gekregen om elkaar te interviewen om de hobbels in kaart brengen die de gemeente bedoeld en onbedoeld heeft opgeworpen.
Alle deelnemende bewoners hebben hun woning op laten nemen door een energieadvi-‐ seur. “Op basis van de woonwensen van de bewoners rolde daar een advies uit hoe je het huis zou kunnen aanpakken. Dat plan moest daarna nog handen en voeten krijgen. Daar hebben we de keukentafelsessies voor verzonnen. Bewoners nodigen samen met hun adviseur vrijblij-‐ vend bedrijven bij hen thuis uit. Die buigen zich dan samen over het plan en maken het con-‐ creet, inclusief de kosten.” Het ontwikkel-‐ en speurwerk door de bedrijven krijgen zij betaald via de subsidie van Plat-‐ form31. Frans: “Want als je maar één eigenaar hebt waar je een concept voor ontwikkelt, betaalt die zich helemaal scheel of je bent als bedrijf gek dat je het doet. Met die ene koplo-‐ per heeft een bedrijf geen zicht op een markt. Dat maakt het belangrijk om tekorten in kennis en advieswerk nu wél te financieren.“
Hoe is gelukt voor te zorgen dat het werkt? “Heel open zijn naar elkaar. Eerlijkheid speelt een grote rol”, vindt Sanne Meelker. Frans Zweers: ”Zorg nou van begin af aan dat alle hobbels boven water komen die je tegenkomt. Dan weet je waarom de lokale markt niet van de grond komt. Door de subsidie heb je twee-‐ enhalve ton tot je beschikking om aan dat doel bij te dragen. De drie consortia met specialis-‐ ten die hier aan het werk zijn vertellen openhartig hun dilemma’s.” “Al heeft echt wel even geduurd voordat we zover waren,” zegt Sanne Meelker. “Vooral voor bedrijven betekende het een hele nieuwe manier van werken. Het lijkt nu wel of ze het al jaren doen, maar zo is het niet.” “Je moet je verdiepen in de problemen van de ander”, zegt Ben Hartman, “want WE gaan het oplossen. Niks architecten die gewoon hun ding willen doen. Nee, hier heb je rekening te houden met allerlei randvoorwaarden. De eisen van de installatieadviseur bijvoorbeeld. Je merkt dat mensen daar wel aan moeten wennen.” Kleine aannemers kunnen die switch makkelijker maken dan grote. Frans Sweers: “Zij hebben allang gemerkt dat het geven en nemen is. Hoe meer je deelt, hoe meer er in je portemonnee terechtkomt. Maar door de crisis komt zo langzamerhand ook de grotere aannemer tot het besef dat ie maar beter kan samenwerken en delen.” Sanne Meelker: “Ik had van te voren niet verwacht dat juist kleinere bedrijven de handschoen zou-‐ den oppakken en een voorbeeld zouden zijn voor grotere bedrijven.” Volgens Ben Hartman is kennisdelen en samenwerken gewoon noodzaak geworden. “Een van de handicaps waardoor Nederland zo achterloopt op bouwgebied is dat bouwers op hun kennis zitten.” Frans merkte dat als hij in het Nederlands zoekt naar het naadje van de kous over passiefwonen of energie neutraal hij altijd op Belgische sites terechtkomt. “De hele branche is in Nederland dichtgetimmerd.” Staan alle neuzen zelfde kant uit? Wat wijkt het meeste af? Het hele spannende is: behoud je de schil van het huis of doe je dat niet. De één wil isoleren met wat er allemaal al staat, de ander wil de ‘jas’ uitdoen en een nieuwe aan. Sanne: “Het kan allebei. Het gaat om kwaliteit en het eindresultaat.” Wat is moeilijk? Ben Hartman: “Dat iedereen -‐ van hypotheekverstrekker tot Autoriteit Financiële Markten (AFM) -‐ uitgaat van de startwaarde van je investering, in plaats van te rekenen met de totale woonlasten. Dat is een flinke bottleneck. Niemand kijkt naar wat je kosten zijn voor stoken en voor onderhoud.” Er wordt dus niet gekeken wat je bespaart aan totale woonlasten als je minder energie verbruikt en er minder onderhoud nodig is. Ben Hartman: “Er zou alleen al zoveel meer creativiteit ontstaan bij het realiseren van dit soort duurzame projecten, als daar wel rekening mee gehouden zou worden. Dat alleen al.” Volgens Frans Sweers zit er zelfs een sluipmoordenaar in alles in-‐ en rondom huizen. “Alles moet in Nederland gespecificeerd zijn en afgestempeld voordat je iets wel of niet mag. Een bank moet zich aan strikte regels hou-‐ den, en heeft fiat nodig van zowel het CPB, als Nibud, SER en AFM, voordat hij met een nieu-‐
we insteek op de markt mag komen. Ook een energieadviseur zit dichtgetimmerd in een stramien. Als niet bekend is met welke kwaliteit een verbouwing is uitgevoerd, moet je uit-‐ gaan van het slechtst mogelijke jaar. En zo gaat het maar door.” Hoe houd je de energie erin met deze club? “Door ook leuke activiteiten te organiseren”, zegt Frans Sweers. Zo is Ben Hartman laatst naar een middag over palletkachels geweest. Sanne Meelker merkt dat mensen ook enthou-‐ siast blijven omdat er in dit project voor elk wat wils zit en dat de bedrijven elkaar niet bijten. Hoe delen jullie je kennis? PR is heel belangrijk, geeft Sanne Meelker aan. “We besteden op veel plekken aandacht aan dit project. We bouwen onze site steeds verder uit. Nu hebben we interviews met eigenaren. We maken jaarlijks een krant gedurende het project. We organiseerden een openhuizenroute en excursies. We staan op de Wageningse bedrijvenmarkt voor duurzaam wonen.” Wat zouden jullie anderen gunnen? Sanne Meelker: “Het enthousiasme dat hier vrijkomt. En de kennis die van alle kanten tot je komt. Het is prachtig hoe dat nu samenkomt.“
Do's • Deel je dilemma's • Vier je successen! • Gewoon beginnen.
Dont's • Trek niet aan een dood paard. Ga met mensen in zee die willen. • Geef geen subsidie voor dingen die al rendabel en geaccepteerd zijn. Wel voor speurwerk.
De voorgeschiedenis en nieuws Lees er meer over op: energiesprong.nl/lokaal-‐alle-‐lichten-‐op-‐ groen/deelnemers/Wageningen/ www.wageningen.nl [zoekterm: energieneutraal]
Kansen & belemmeringen Kans: aansluiting agenda. “Voor de buitenwereld is heel duidelijk waarom dit project in Wageningen is, vanwege de ambities van de stad”, zegt Frans Sweers. “Het is niet zo als ze horen dat ze meteen over windmolens beginnen als mensen horen dat ik uit Wageningen kom, maar wel snel. Belemmering: overeenkomende belangen. Sanne Meelker: “Dat was in het begin een belemmering, maar gaat nu prima.” Belemmering: de landelijke wet-‐ en regelgeving. “Daar lopen we ontzettend tegen-‐ aan”, zegt Sanne Meelker. Ze noemt als voorbeeld het probleem met de saldering. “Als je je eigen zonnepanelen op een ander dak neerlegt, mag je dat niet met je eigen verbruik verrekenen.”
