Food
Logistiek
Machines en systemen
Recreatie en toerisme
Zorg en farma
Een tussenstand
Inhoud
2
colofon
Voorwoord Bert Pauli, voorzitter 5-sterrenregio
3
De achtergronden van de 5-sterrenregio
4
TechEvent en JobView
5
5-sterrenregio in cijfers
6
Kennisnetwerk voor Obesitas
7
5-sterrenregio in cijfers
8
Real Food Kennisnet
9
5-sterrenregio in cijfers
10
Het FHF-programma
11
Projectenboek 2005-2009
12
Mountainbiken in het Groene Woud
13
Projectenboek 2005-2009
14
Personeelsdienstencentrum Boxtel
15
Projectenboek 2005-2009
16
Platform Logistiek
17
Projectenboek 2005-2009
18
Toekomst van de 5-sterrenregio
19
Projectenboek 2005-2009
20
Deze publicatie is een uitgave van de 5-sterrenregio Noordoost-Brabant. Redactie:
COMpact teksten - Jos de Blank
Vormgeving:
LOGO - Ron Rutten
Druk:
Drukkerij WIHABO
2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
Voorwoord
Op weg naar een toppositie! Een landelijke toppositie als innovatieregio op het terrein van Food, Health en Farma. Dat is de ambitie van 5-sterrenregio voor de komende jaren. De weg daar naartoe zijn we ruim twee jaar geleden ingeslagen, toen de 5-sterrenregio van start is gegaan. Onze missie: het regionale ‘ecosysteem’ voor economische vernieuwing van Noordoost Brabant verbeteren. We willen de ‘kleefkracht’ van de regio vergroten, door stimulering van innovatieprojecten, versterking van regionale samenwerking en het helder promoten van de regio aan bedrijfsleven en beslissers in overheid en onderwijs. Intussen wemelt het in onze regio van de economische vernieuwingen. Zo ontstaat in Boxmeer een Health Campus, waar nieuwe vormen van oncologie-behandelingen zullen worden ontwikkeld, mede in samenwerking met UMC St Radboud in Nijmegen. In ’s-Hertogenbosch groeit een Food & Health Campus, met een breed pakket van ontwikkelfaciliteiten, bijvoorbeeld het open innovatieproject Fhealinc en het Brabant Lifesciences Seed Fund. En vanuit Veghel ontwikkelt het Food & Feed Netwerk Noordoost-Brabant een roadmap voor de Agrofoodsystems-sector. Vernieuwingen waar de regio trots op mag zijn! Het afgelopen jaar is onder de vlag van de 5-sterrenregio intensief samengewerkt door bedrijven, kennisinstellingen en overheden in Noordoost-Brabant. Gedurende het jaar heeft de 5-sterrenregio zestien innovatiegerichte, regionale projecten ondersteund. Achter de schermen gebeurt echter veel meer: onze programmamanagers ondersteunen kansrijke projecten in de startfase, onze bestuurders leggen nieuwe contacten en – last but not least – bouwen we stap voor stap verder aan het regionale innovatieprogramma Food-Health-Farma. In 2010 verdiepen we onze focus op de speerpuntclusters Food, Health & Farma, starten we een nieuw stimuleringsprogramma op voor Onderwijs en Beroepenveld en professionaliseren we onze communicatiestrategie. Met de middelen en niet te vergeten het organiserend vermogen van de regio zijn we in staat Noordoost-Brabant echt op de kaart te zetten In deze ‘Tussenstand’ kijken we terug op wat er de afgelopen jaren binnen de 5-sterrenregio is gebeurd en vooral wat er tot stand is gebracht. Een aantal voorbeeldprojecten dat steun heeft gekregen, wordt speciaal in de schijnwerpers geplaatst. Wat houden de initiatieven in en waar staan ze nu? Verder vindt u de feiten en cijfers van de 5-sterrenregio, die de groei van het economische samenwerkingsverband aangeven. Veel leesplezier! Bert Pauli Voorzitter Taskforce 5-sterrenregio Wethouder van o.a. Economische zaken en Financiën, gemeente ‘s-Hertogenbosch
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
3
De achtergronden van de 5-sterrenregio
Innovatie door samenwerking A2
Nijmegen Maas
A59
Oss
A59
Heusden
Cuyk
‘s-Hertogenbosch Uden A50
A73
A77 Boxmeer
Veghel Tilburg
Boxtel
Schijndel
Venlo
Eindhoven
A2
4
Noordoost-Brabant heeft veel te bieden. Het is een bijzonder fraai stukje Nederland en een prachtige omgeving om in te leven en te ontspannen. Maar de regio biedt nog veel meer. Ook op economisch gebied heeft Noordoost-Brabant het nodige in huis. Om deze kwaliteiten maximaal te benutten, is de 5-sterrenregio in het leven geroepen. Ondernemers, onderwijsinstellingen en overheid werken samen om de innovatieve krachten van Noordoost-Brabant te bundelen.
De 5-sterrenregio komt voort uit het Regionale Econo-
Pijlers
mische Actie Plan, kortweg REAP, dat door de provincie
Om de inspanningen gericht te kunnen doen, heeft de
Noord-Brabant werd gestimuleerd. Ook voor Noord-
5-sterrenregio economische sectoren onderscheiden
oost-Brabant bestond vanuit dit beleid een overleg
die de pijlers onder de regionale economie vormen. Het
van de negen werkgelegenheidsgemeenten en de Ka-
gaat dan om Food, Health & Farma, Logistiek, Machine-
mer van Koophandel. Al snel kregen deze partijen ech-
bouw en Toerisme. Hierbij ligt een extra accent op de
ter het gevoel dat dit REAP-overleg een bredere basis
samenwerking binnen de sectoren Food, Health & Far-
moest krijgen. Ook de ondernemers en de onderwijsin-
ma, omdat op de raakvlakken van deze drie sectoren
stellingen hadden een belangrijk aandeel bij het stimu-
veel kansen liggen. Met een speciaal FHF-programma
leren van de regionale economie. Uiteindelijk heeft dit
krijgen sectoroverschrijdende initiatieven en activitei-
geleid tot de omvorming van REAP Noordoost-Brabant
ten extra aandacht, met een accent op onderlinge con-
naar de 5-sterrenregio.
tacten in de drie afzonderlijke sectoren.
Unieke samenwerking
Organisatie
De 5-sterrenregio is dus een samenwerkingsverband
Als samenwerkingsverband richt de 5-sterrenregio
van de 3 O’s: ondernemers, onderwijsinstellingen en
zich natuurlijk op een zo breed mogelijk draagvlak.
overheid. Gezamenlijk willen deze partners innova-
Op organisatorisch gebied is gekozen voor een slag-
tieve initiatieven in de regio opsporen, stimuleren en
vaardige projectorganisatie. Deze organisatie wordt
ondersteunen. Tegelijkertijd is het van belang om de
aangestuurd door een Taskforce, die bestaat uit twee
samenwerking en afstemming tussen bedrijven on-
vertegenwoordigers van de elk van de 3 O’s. Deze Task-
derling en van bedrijven met onderwijsinstellingen en
force stemt af met de bestuurlijke vertegenwoordigers
overheid te bevorderen. Naast het ondersteunen van
van de 9 werkgelegenheidsgemeenten in Noordoost-
afzonderlijke projecten wil de 5-sterrenregio dus na-
Brabant, belangenorganisaties van het bedrijfsleven
drukkelijk een netwerkfunctie binnen de economische
(zoals BOOST en Kamer van Koophandel) en het onder-
regio vervullen, waarbij dwarsverbanden en kruisbe-
wijs. Voor de dagelijkse uitvoering is een programma-
stuivingen ontstaan. Verder heeft de 5-sterrenregio als
bureau opgezet, dat wordt geleid door een program-
doel om de naam en kwaliteiten van bedrijvig Noord-
mamanager. Voor het FHF-programma is verder een
oost-Brabant tot ver buiten de regiogrenzen uit te stra-
speciale projectmanager actief. Deze kan terugvallen op een
len.
Regiegroep FHF waarin de sector vertegenwoordigd is.
> 2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
TechEvent en JobView
Uitstraling tot ver buiten de regio Voor de toekomst van de maakindustrie is het belangrijk dat jongeren voor techniek kiezen. Dat kan alleen door het oubollige imago van deze beroepen op te poetsen. Jonge meiden en jongens moeten zien hoe uitdagend een toekomst in de techniek kan zijn. Volgens de stichting Techniek=Troef kan dit alleen door de jongeren in hun eigen taal en belevingswereld te prikkelen. Dat doet de stichting onder meer via het TechEvent en Jobview. Twee projecten die met hulp van de 5-sterrenregio tot stand zijn gekomen. Geen stoffige lezingen in een klaslokaal maar beleven
de naar voren. Dus hebben we een speciale website,
en doen. Dat is voor initiatiefnemers achter het Te-
www.jobview.tv, ontwikkeld. Hier krijgen jongeren een
chEvent en Jobview steeds het kernachtige uitgangs-
echte indruk van verschillende beroepen, gepresen-
punt. “Techniek moet je zien, voelen en er zelf mee
teerd op een manier die aanspreekt.”
aan de slag kunnen gaan”, vindt Henny Knechten van Techniek=Troef. “Bij kinderen die actief bezig zijn met
Voorbeeldfunctie
techniek zie je meteen de rode koontjes op de wangen
Het leeuwendeel van de projecten van Techniek= Troef
en de glinsteringen in de ogen. Dat vinden ze hartstikke
wordt gerealiseerd met heel veel vrijwillige inzet van
leuk. Als je vervolgens de link legt naar allerlei beroe-
ondernemers en andere betrokkenen. Knechten: “Toch
pen die ermee samenhangen, dan merk je de verbazing
houd je altijd kosten die betaald moeten worden. Van-
maar ook meteen het enthousiasme.”
daar dat we voor de start van beide projecten bij de 5-sterrenregio hebben aangeklopt. Die bijdragen heb-
Overbluffen met techniek
ben het mogelijk gemaakt om deze projecten inder-
Vanuit dit principe van overrompelen is het initiatief
daad van de grond te tillen en de inhoud te geven die
voor het eerste TechEvent ontstaan. “We wilden jon-
we wilden.” Intussen zijn zowel TechEvent en Jobview
geren – en in hun kielzog de ouders en andere betrok-
niet meer weg te denken. “De allereerste editie van
kenen - helemaal overbluffen met allerlei technische
het TechEvent is echt als een bom ingeslagen. Mensen
hoogstandjes. Geen doorsnee presentaties maar echt
waren helemaal onder de indruk. Dat heeft ertoe ge-
attracties waar ze alleen maar ‘wauw’ over konden
leid dat onze verwachtingen van de bezoekersaantal-
zeggen. En waar ze vervolgens ook zelf iets actiefs mee
len ver zijn overtroffen. En al helemaal tijdens de vol-
konden doen. Dat geheel kleed je vervolgens aan met
gende editie. Wat Jobview betreft, heeft ons idee ene
allerlei artiesten, muziek en vermaak om het allemaal
landelijke bekendheid gekregen. Heel veel regio’s heb-
nog aantrekkelijker te maken.”, gaat ze verder. Volgens
ben het overgenomen.” Beide initiatieven hebben een
het principe van imponeren is ook het project Jobview
aanzienlijke uitstraling ver buiten de regio. “Als regio
ontstaan. “Dit project richt zich op het keuzemoment
Noordoost-Brabant hebben we op dit gebied echt een
in het vmbo, waarop leerlingen kiezen voor hun toe-
voorbeeldfunctie.”
komstige richting. In het verleden deden ze dat vooral aan de hand van uitleg door vooral de docenten. Alleen kwamen technische vakken daarbij onvoldoen-
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
5
5-sterrenregio in cijfers
De 5 sterren Sinds 2008 is de 5-sterrenregio actief in Noord-
De geografisch meest gelijkmatig verdeelde sec-
oost-Brabant. Het gaat om een samenwerkings-
tor is de sector van Recreatie en Toerisme. Voor de
verband van ondernemers, kennisinstellingen en
overige ‘sterren’ zijn de regionale verschillen groot.
overheid, dat gericht is op innovatie en regionaal economische ontwikkeling.
6
De 5-sterrenregio is voort-
Food is sterk vertegenwoordigd in het Land van
gekomen uit het Regionaal Economisch Actie Pro-
Cuijk, een gebied met een sterk agrarisch karakter,
gramma (REAP) voor Noordoost-Brabant, dat al
en de Food-regio Veghel-Uden-Schijndel (ReVUS).
vanaf 2005 economische impulsen geeft aan de regio.
De sector Machines & systemen, ofwel High Tech Systems (HTS), is relatief het meest prominent aanwezig in
De 5-sterrenregio heeft vijf sectoren onderscheiden als
het Land van Cuijk, op de voet gevolgd door de regio’s
pijlers van de regionale economie. Hierna volgen cijfers
ReVUS (Veghel, Uden, Schijndel) en Den Bosch/Heus-
met betrekking tot deze 5 sterren.
den.
Aantal vestigingen per ster, per subregio (2009) NoordoostBrabant abs %
Den BoschHeusden abs %
Land van Cuijk abs %
ReVUS abs
%
Oss en omstreken abs %
Logistiek
920
2,0
300
1,6
110
2,0
250
2,1
260
2,7
Food
420
0,9
160
0,9
70
1,2
110
1,0
90
0,9
Machines & systemen
1.530
3,4
620
3,4
200
3,5
400
3,4
320
3,3
Health & farma
210
0,5
80
0,4
20
0,4
60
0,5
50
0,5
Recreatie & toerisme
2.770
6,1
1.110
6,0
390
6,7
680
5,9
590
6,1
Werkgelegenheid per ster, per subregio (2009) NoordoostBrabant abs % Logistiek
Den BoschHeusden abs %
Land van Cuijk abs %
ReVUS abs
%
Oss en omstreken abs %
14.890
4,5
5.170
3,7
1.340
3,4
4.640
5,2
3.740
5,9
Food 13.080
3,9
3.200
2,3
2.300
5,9
6.090
6,8
1.500
2,3
Machines & systemen 21.120
6,4
9.000
6,5
3.620
9,2
5.970
6,7
2.530
4,0
Health & farma
8.890
2,7
900
0,6
2.050
5,2
820
0,9
5.120
8,0
Recreatie & toerisme
17.110
5,2
6.560
4,7
2.260
5,8
4.310
4,8
3.980
6,3
> 2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
Kennisnetwerk voor Obesitas
‘Belangrijk om kennis te bundelen’ Er wordt steeds meer kennis opgebouwd rond het gezondheidsprobleem van obesitas of extreem overgewicht. Jammer genoeg is veel van deze kennis niet algemeen bekend en beschikbaar. Onderzoeken en activiteiten gebeuren te verspreid en kleinschalig, waardoor de uitkomsten en ervaringen ook tot kleinere kringen beperkt blijven. De opzet van een breed kennisnetwerk rond obesitas moet deze situatie doorbreken. Een netwerk dat, naast de deskundigen uit gezondheidszorg en wetenschap, ook voor bedrijven en kennisinstellingen waardevol is. Eigenlijk praat hij liever niet van een ziekte, maar van
Eerste bedrijven
een probleem in levensstijl. “Het is ook niet gezegd
De opzet van het Kennisnetwerk voor Obesitas is nu in
dat overgewicht direct leidt tot klachten. Maar er is
een fase beland waarin de eerste bedrijven daadwerke-
wel sprake van verhoogde risico’s en die wil je zeker
lijk kunnen gaan participeren. “In eerste instantie heb-
bij kinderen toch zoveel mogelijk beperken”, vertelt
ben we een pilot uitgevoerd met twaalf gezinnen, die
kinderarts en endocrinoloog Edgar van Mil van het Je-
door een speciale coach zijn begeleid. Zo is vooral de
roen Bosch Ziekenhuis. In de praktijk merkte hij dat de
situatie rond het gezin in kaart gebracht. Wat komen
kennis over het complexe gezondheidsvraagstuk niet
ze tegen en waar hebben ze behoefte aan?”, laat Van
altijd even eenduidig en gemakkelijk beschikbaar is.
Mil weten. “Vanuit die bevindingen zijn we het project
“Bovendien is het belangrijk dat we veel meer kennis op-
nu aan het opschalen. We hebben door de pilot bijvoor-
bouwen over wat de betrokkenen - de kinderen en hun
beeld een beter inzicht in hoe het netwerk er verder uit
gezinnen – precies nodig hebben. Met die ideeën voor
moet gaan zien. Daar gaan we de komende tijd mee aan
ogen ben ik met dit project gestart.”
het werk. Tegelijkertijd zullen er meer gezinscoaches aan de slag gaan om kinderen en gezinnen heel direct
Producten ontwikkelen
te ondersteunen. Gaandeweg bouwen we zo verder.”
Om de start mogelijk te maken, klopte de initiatiefnemer aan bij de 5-sterrenregio. “Het kennisnetwerk is zeker niet alleen bedoeld voor medisch specialisten en de zorgsector. Uiteindelijk zal er op basis van de verzamelde kennis een breed en op maat gesneden aanbod beschikbaar moeten komen voor de doelgroep. En daarin speelt het bedrijfsleven absoluut een rol. Zij kunnen deze specifieke markt bedienen met op maat gesneden producten, die het zorgaanbod compleet maken”, vervolgt hij. Via het kennisnetwerk hebben bedrijven een direct kanaal naar de noodzakelijke markinformatie. “Daarnaast is het mogelijk om via het netwerk innovaties in de praktijk te toetsen.”
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
7
Werkgelegenheid De ontwikkeling van de werkgelegenheid over de afge-
Gespecificeerd naar subregio scoort het Land van Cuijk
lopen vijf jaar is over de gehele lijn positief. Tussen 2005
het hoogst qua werkgelegenheidsgroei (+7,2%). De be-
en 2009 is het aantal banen in Noordoost-Brabant met
langrijkste aanjagers van deze groei zijn de ICT-sector
15.980 ofwel 5,1% toegenomen. Noordoost-Brabant
(zie aantekening voetnoot), de horeca, groot- en detail-
lijkt zich hierbij enigszins te onttrekken aan de dalende
handel en industrie.
werkgelegenheidstrend in de industrie, die zowel provinciaal als landelijk zichtbaar is. Werkgelegenheid per ster, per subregio (2009) Noordoost-Brabant abs %
8
Den Bosch-Heusden abs %
Land van Cuijk abs %
ReVUS abs
%
Oss en omstreken abs %
Landbouw
-640
-4,3
-40
-1,2
-200
-5,9
-100
-2,0
-300
-8,0
Industrie
-50
-0,1
-400
-2,6
+830
+10,3
+660
+3,9
-1.140
-8,6
Bouw
+2.480
+10,1
+1.000
+10,8
+50
+2,2
+760
+12,3
+670
+9,5
Groot- & detailhandel
+5.390
+8,9
+1.820
+6,9
+620
+10,2
+1.760
+10,4
+1.200
+10,9
Transport
-1.150
-7,6
-990
-18,5
+30
+2,0
+30
+0,7
-210
-5,4
Horeca
+1.210
+9,4
+300
+6,2
+220
+14,7
+460
+12,5
+220
+7,9
ICT
+710
+10,3
+950
+22,3
+110
+26,0
-450
-27,7
+100
+16,2
Financiële diensten
-300
-3,4
-40
-0,8
-40
-5,2
-140
-8,9
-70
-7,1
Zakelijke diensten
+2.050
+5,7
+1.260
+6,8
+180
+6,3
+500
+5,8
+80
+1,4
Overheid
+1.290
+6,1
+160
+1,8
+180
+8,1 Totale+490 +12,0 projectkosten
+290
+8,9
Onderwijs
+1.120
+6,1
+160
+1,8
+180 1.400.000
+8,1
+490
+12,0
+290
+8,9
Zorg
+3.900
+10,4
+1.330
+7,7
1.200.000 +400
+7,9
+1.150
+12,7
+1.020
+16,4
+150
+11,6
+170
+6,2
-400
-20,6
600.000 +2.640
+7,2
+5.540
+6,5
+1.590
+2,6
Overige diensten
-20
-0,1
+70
+1,2
Totaal
+15.980
+5,1
+6.320
+4,8
1.600.000
1.000.000 800.000
400.000 200.000
Financiële steun aan innovatieve projecten
0 2005
2006
2007
2008
2009
Een belangrijke activiteit van de 5-sterrenregio is het
dersteunde projecten dragen bij aan de economische
ondersteunen van innovatieve projecten in de regio.
basis van de regio. Hieronder is grafisch weergegeven hoe
Het gaat dan om initiatieven waarin bedrijven onder-
de financiële steun door de 5-sterrenregio en haar voor-
ling en met kennisinstellingen samenwerken. De on-
ganger REAP Noordoost-Brabant precies is aangewend.
Totale projectkosten
1.600.000
Totale Projectkosten
1.600.000
1.400.000
1.400.000
1.200.000
1.200.000
1.000.000
1.000.000
800.000
800.000
600.000
600.000
400.000
400.000
200.000
200.000
0
Projectkosten en REAP-bijdragen
0 2005
2006
2007
2008
2009
2005
2006 Projectkosten
Totale Projectkosten
2007
2008
2009
REAP-bijdrage
> 2 0 1 0 1.600.000 - E e n t Projectkosten u s s e n s t a en n dREAP-bijdragen 1.400.000 1.200.000
18 16 14
5 - projecten sterrenregio Aantal toegekende
Real Food Kennisnet
‘Vraagbaak voor producenten’ De markt voor ‘real food’ - smaakvolle producten gemaakt voor mensen door mensen - groeit. Er is steeds meer vraag naar producten die op een natuurlijke manier en met natuurlijke hulpstoffen worden geproduceerd. En ook streekproducten kennen een stijgende populariteit. Alleen blijken de producenten van real food niet altijd te beschikken over de kennis en vaardigheden om de markt optimaal te bedienen. Een Real Food Kennisnet gaat ze hierbij helpen. Uit marktonderzoek komt duidelijk naar voren dat er
weggenomen. “Bovendien heb je, door de bundeling
een behoorlijk marktpotentieel is voor ‘real food’. “Voor
van bedrijven, een gunstigere uitgangspositie in het
individuele producenten is het alleen niet zo gemakke-
overleg met andere partijen.”
lijk om die kansen te grijpen. Er ontbreekt dan aan mogelijkheden en kennis”, vertelt Ed Hendriks van Agro
Landelijk
& Co. Samen met landbouworganisatie ZLTO, Has Den
Op dit moment zijn de ‘kwartiermakers’ met de van
Bosch, de gemeente ’s-Hertogenbosch en de provincies
het Real Food Kennisnet aan de slag gegaan. Voor dit
Noord-Brabant en Zeeland zijn activiteiten ontwikkeld
gedeelte van de start hebben de initiatiefnemers van-
om deze situatie te verbeteren. “Aan de ene kant is er
uit de 5-sterrenregio steun gekregen. “Deze beginfase
een commerciële partner nodig die de contacten met
zal ongeveer een jaar of twee in beslag nemen. Daar-
de retailers verzorgd. Maar aan de andere kant moe-
na verwacht ik dat het kennisnet op volle kracht zelf-
ten producenten zelf ook aan bepaalde eisen voldoen,
standig gaat draaien”, aldus Hendriks. Daarbij geeft hij
bijvoorbeeld met betrekking tot voedselveiligheid, ver-
aan dat het Kennisnet op termijn een landelijke functie
pakkingen en dergelijke. Op dat gebied hebben de on-
moet gaan krijgen. “Die schaalgrootte heb je nodig om
dernemers hulp nodig.”
het op langere termijn daadwerkelijk een succes te ma-
Koppelen aan deskundigen
een goede voedingsbodem aanwezig is.” Fysiek wordt
ken. Maar de start is in Zuid-Nederland, omdat daar al Om deze ondersteuning aan producenten te kunnen
het Kennisnet Real Food ondergebracht bij het ZLTO in
bieden, wordt het Real Food Kennisnet opgezet. “Het
’s-Hertogenbosch. Dat geeft de centrale rol van
gaat om een portaal op internet waar ondernemers te-
Noordoost-Brabant binnen het project duidelijk aan.
recht kunnen met hun vragen en problemen. Die wordt vervolgens gekoppeld aan de juiste deskundige die het bedrijf in kwestie kan helpen. In dat opzicht gaat het dus vooral om de juiste koppelingen leggen”, vervolgt hij. “Daarnaast bundelen we vragen en problemen. Als er binnen het kennisnet wordt opgemerkt dat een bepaalde kwestie vaker voorkomt, dan kan hiervoor een speciaal traject worden gestart. Bijvoorbeeld door het organiseren van een workshop rond dat bepaalde thema.” Zo kunnen gezamenlijke struikelblokken worden
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
9
2008 totale projectkosten 2009 Aantal projecten t.o.v.
2009 18
80.000
16
Aantal projecten per Ster
60.000
2008 2009
40.000 4 20.000
10
10 8
300.000
Generiek
2009
Logistiek Health&Farma Toerisme
Machines
2008
2
Generiek
2005
2006
600.000
2007
2008
50%
2009
30%
Aantal projecten t.o.v. totale projectkosten 2008
300.000 100.000
18
200.000 80.000
16
100.000 60.000 0 40.000
14
2009
20.000
Logistiek Health&Farma Toerisme Totale projectkosten
Machines
Generiek
REAP Subsidie
6 4
0
2 Food
20% 10% 400.000
12 10 Food 8
Logistiek Health&Farma Toerisme
0
2008
2005
2006
2007
2008
Machines 2009
Generiek
350.000 0% 300.000
100.000 500.000 50.000 400.000 0 300.000 200.000
2005
2009
14
Totale projectkosten per Ster
12 10
2008 2009
8 2005 6
150.000
0
2006
2005
2008
2009
2007
2008
€ 50.000 - € 100.000
2009 € 100.000 >
Aantal projecten per Ster
0 Food
Logistiek Health&Farma Toerisme
Machines
Generiek 2008
Gemiddeld2008 % REAP t.o.v. totale projectkosten 2009 2009
50%
30%
1
20%
0
10% Food
2009
2006
0 - € 50.000
40%
Logistiek Health&Farma Toerisme 2008
0% 2005
100.000
0% De 5-sterrenregio: Een breed draagvlak 0
2007
% REAP-bijdrage
50.000
Generiek
Generiek
REAP Subsidie
16
2
4
2009
Aantal projecten t.o.v. totale projectkosten
30%
2008
2008
18
2
10%
2007
Totale projectkosten
40%
Machines
2006
Aantal toegekende projecten Logistiek Health&Farma Toerisme Machines
Food
3
Logistiek Health&Farma Toerisme
2009 € 100.000 >
0
Gemiddeld % REAP t.o.v. totale projectkosten 50% Verhouding subsidie tot kosten per Ster
20% Food
2008
2
4
300.000
150.000 600.000
2007
€ 50.000 - € 100.000
100.000
350.000
700.000 200.000
2006
0 - €4 50.000
200.000
2008 2009
250.000
8 2005 6
250.000
per Ster 0 - Totale € 50.000 projectkosten € 50.000 - € 100.000 € 100.000 >
400.000
12
40%
REAP subsidie per Ster
120.000 400.000
14
Gemiddeld % REAP t.o.v. totale projectkosten 0
Aantal toegekende projecten
500.000
200.000 100.000
2009
Verhouding subsidie tot kosten per Ster
0
700.000
Machines
2008
6 Food 4
0
Aantal toegekende projecten
18
500.0002 0 400.000
Logistiek Health&Farma Toerisme
12
1
10
16 Verhouding subsidie tot kosten per Ster
16 Food 14
2
12 8 700.000 6 600.0004
Aantal toegekende projecten
18
3 0
10
14
Machines
Generiek
2009 2006
2007
2008
2009
% REAP-bijdrage
2005 2006 2007 2008 2009 Logistiek Health&Farma Toerisme Machines Generiek % REAP-bijdrage Stuurgroep REAP/5 -sterrenregio Totale projectkosten REAP Subsidie Food
120.000
Bart Eijkemans ( Voorzitter / gemeente Schijndel)
Luc Broos (programmamanager)
100.000 Arjen van Nuland (proj.man. FHF)
Berry Verwegen (secretaris) F. v Beers (gemeente Boxtel)
Susanne Verel (secr. en comm.)
2008
Aantal projecten per Ster2009
80.000
Aantal projecten per Ster Totale projectkosten per Ster
Mark Buijs (gemeente Heusden)
Jan400.000 v Burgsteden (gemeente Veghel)
2008 2009
4
350.000
Programmabureau 5-sterrenregio REAP subsidie per Ster
Martijn v Buuren (provincie Noord-Brabant)
300.000
2008 2009
Regiegroep FHF 4 60.000 2008 Frans v Kalmthout (Avans Hogeschool) Jan vd Hoeven (WTIC) 2009 40.000 3 Jan v Raaij (Intervet)
Willem den Ouden (BOM)
Bert Pauli (gemeente ‘s-Hertogenbosch)
20.000 Peer v Summeren (ROC De Leijgraaf) Wiel Broecks (Synthens) 2 Ton 0Kessels (Pantein) Adriaan Sanders ( vh. Diosynth) Food1 Logistiek Health&Farma Toerisme Machines Generiek
Karel v Soest (gemeente Boxmeer) 1
Wilco Jansen (Sligro)
Peer v Summeren (ROC de Leijgraaf)
Willy Spaan (JBZ)
3 Oss) Jan v Loon (gemeente 250.000
Erik van Oorschot (BOM)
200.000
2
Paul Bleijs ( Heineken)
150.000
0
100.000
50.000
0
John Timmers (gemeente Uden)
0
Food
Logistiek Health&Farma Toerisme Machines 2008 2008 2009 Willem Vetter (Kamer van Koophandel) Food Logistiek Health&Farma Toerisme Michiel v Veen (gemeente Cuijk)
Machines Generiek 2009
Generiek
600.000
120.000
REAP subsidie per Ster
2 0 1 0 - E 100.000 en tussenstand 80.000
500.000 400.000 2008 2009 300.000 200.000
Food
2009
Arjen v Nuland (5-sterrenregio)
Logistiek Health&Farma Toerisme
Machines
2008
Generiek
2009
Verhouding subsidie tot kosten per Ster
700.000
>
Gijs Bosch (Kamer van Koophandel)
2008
120.000
REAP subsidie per Ster 2008 2009
100.000 80.000 60.000 40.000
5-sterrenregio
Het FHF-programma
Raakvlakken Food, Health & Farma De 5-sterrenregio heeft een speciale focus op innovatie in de sectoren Food, Health & Farma (FHF). Hiermee wordt de regionale economie echt gestimuleerd en de realisatiekracht vergroot. Zowel binnen als tussen deze sectoren zijn er namelijk veel kansen. Aan de ene kant liggen deze kansen op de relatie tussen voeding en gezondheid - in de productontwikkeling en in de beleving van voeding. Aan de andere kant bestaan er kansen in het van elkaar leren en het samen ontwikkelen. Voedingsproducenten kunnen prima gebruikmaken
In deze regio zitten de bewerkers dicht bij de bron van
van kennis die in ziekenhuizen beschikbaar is. Of ze
primaire producenten. Verder kent de regio sterke spe-
profiteren van de faciliteiten die bij kennisinstellingen
lers uit de sectoren Health & Farma, met wereldbedrij-
aanwezig zijn. De regio heeft al heel goede FHF-spelers
ven en verschillende topziekenhuizen en kennisinstel-
op het veld staan, maar de beste combinaties worden
lingen. Synergie kan tot geweldige innovaties leiden.
nog niet uitgespeeld. De 5-sterrenregio speelt een belangrijke rol in het leggen van de verbindingen. Deze re-
Animal health en campusvorming
laties worden namelijk van nature minder snel gelegd.
Datzelfde geldt trouwens voor de tweede programmalijn binnen het FHF-programma: animal health. Er
Denktank
wordt een draagvlak gecreëerd voor het inbedden van
In de praktijk vinden machinebouwers en foodprodu-
gezonde dierhouderij in een dichtbevolkt gebied met
centen elkaar tamelijk gemakkelijk, maar dat geldt
Food en Farma-productie. Dit heeft dus betrekking op
veel minder voor mensen met ideeën uit de wereld
de dierhouderij en op de voedingsbedrijven.
van Food, Health & Farma. Om juist bij deze partijen
De derde ambitierichting heeft te maken met
de juiste thema’s op te pakken en de betrokkenen aan
‘facility sharing’ en campusvorming. Door het cluste-
elkaar te binden, is een regiegroep geformeerd. Deze
ren van kennis en bedrijvigheid wordt open innova-
bestaat uit twaalf vertegenwoordigers van bedrijven,
tie bevorderd. Daarom wordt dit binnen de hele re-
instellingen en intermediairs, die sterk verankerd zijn
gio gestimuleerd, bijvoorbeeld op Willemspoort in
in deze drie sectoren. Zij vormen samen een denktank
‘s-Hertogenbosch en de Health Campus in Boxmeer.
die projecten oppikt en versterkt.
Ook uitwisseling met clusters buiten de regio en aansluiting bij landelijke netwerken hoort hier bij. Alles is
Voeding op maat
gericht op het stimuleren van de innovatieve bedrijvig-
Het programma van Food, Health & Farma volgt drie
heid bij het MKB in onze regio.
ambitierichtingen. De eerste is doelgroepenvoeding. Deze richting haakt aan bij de tendens van verbijzondering naar ‘personalized food’, ofwel voeding op
Arjen van Nuland
maat. Vooral de preventieve kant - die van bewuste
Projectmanager FHF
voeding - biedt veel kansen voor Noordoost-Brabant.
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
11
Taskforce 5-sterrenregio Henk Rosman (Kamer van Koophandel Brabant), Jos Reijers (LiRe Holding, BOOST), Jan van Raaij (Intervet, BOOST), Bert Pauli (voorzitter/ wethouder gemeente ‘s-Hertogenbosch), Jan van Loon ( wethouder gemeente Oss), René Savelsberg (vervanger Marc Veldhoven: ROC De Leijgraaf) en Frans van Kalmthout (Avans Hogeschool).
Projectenboek 2005 - 2009
12
2005
projectkosten
inhoud
effecten
2005
projectkosten
inhoud
effecten
2005
projectkosten
inhoud
effecte
2005
projectkosten
inhoud
effecten
Sterkte-zwakte-analyse regio Waalboss € 113.140 waarvan € 25.000 REAPt
Heusden 22%
Het doel is tweeledig: Het opstellen van sterkte-zwakte-analyses en een beleidsagenda per gemeente én voor de regio (of eventueel subregio´s binnen de regio) Waalboss. Zowel alle afzonderlijke gemeentelijke SWOT-analyses als de overkoepelende Waalboss SWOT-anlyse dient als basis bij uitwerking verdere plannen.
Kennisimpuls Regio ’s-Hertogenbosch € 67.306 waarvan € 20.192 REAP
Regio 30%
Het geven van een extra impuls aan kansrijke industriële sectoren in ’s-Hertogenbosch en omgeving. Door het creëren van een sterke industriële sector kan de regio Noordoost-Brabant zich beter en eenduidig profileren. Het aantal gewenste bijeenkomsten is net niet behaald door de lange aanlooptijd. De bijeenkomsten die zijn gehouden zijn erg succesvol geweest.
Technocentrum en incubator € 77.000 waarvan € 11.550 REAP
Veghel 15%
Het stimuleren en ondersteunen van nieuw (startend) ondernemerschap in de regio NoordoostBrabant. Het betreft hier nieuwkomers en doorstarters, bij voorkeur op het gebied van innovatie, kennis en/of technologie. Ondernemerschap en een ondernemende attitude ontwikkelen bij deelnemers in het ROC zijn belangrijke peilers geworden. Dit heeft onder andere geleid tot invoering van Topklas Ondernemerschap, een ondernemerscertificaat en een starterscafé.
Personeel Diensten Centrum Boxtel € 100.450 waarvan € 25.000 REAP
Boxtel 25%
Hoofddoelstelling van het PDC zelf is dat het zodanige diensten kan leveren dat bedrijven in staat gesteld worden om met minder inspanning en tegen lagere kosten een hoger resultaat (hogere kwaliteit) te behalen op het gebied van personeelsmanagement. De zelfstandige stichting PDC is gelieerd aan het parkmanagement Boxtel. Door gezamenlijke inkoopkracht behalen de leden voordeel op gebieden als Arbo-artsen en flexwerkers. Daarnaast heeft men in samenwerking met het UWV een aantal langdurig (jeugd)werklozen aan een baan geholpen.
> 2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
Mountainbiken in het Groene Woud
‘Er wordt nog steeds volop gebruik van gemaakt’ Het Groene Woud is een prachtig gebied om te recreëren en verblijven. Alleen zijn de mogelijkheden nog onvoldoende bekend. Bedrijven, gemeenten en organisaties uit het gebied doen allerlei inspanningen om de bekendheid van het Groene Woud te vergroten, zowel bij het grote publiek als bij interessante doelgroepen. Het project MTB Groene Woud is een actie voor de laatste categorie. Met steun van de 5-sterrenregio werden uiteindelijk zes fietsroutes uitgestippeld, speciaal voor mountainbikers. Het idee voor de routes ontstond bij de MTB-verenigin-
Populair
gen uit het gebied. “De leden van de verenigingen had-
De officiële ingebruikname van de fietsroutes gaf al
den natuurlijk al heel veel ervaring met mountainbiken
een goede indicatie van het toekomstige succes. “Daar-
in het Groene Woud. Ze wisten hoe mooi het er was
bij hebben we twee bekende terreinfietsers uitgeno-
en dat het gebied tegelijkertijd ook echte uitdagingen
digd. En we hadden geluk hadden dat er vlak erna be-
biedt voor deze sport”, vertelt Janneke van Summeren
langrijke wedstrijden op het programma stonden. Dit
van de Regio-VVV Meierij en Noordoost-Brabant. Van-
heeft flink wat landelijke publiciteit opgeleverd”, ver-
uit de regio-VVV werd vervolgens de verdere realisatie
telt ze. Buiten de media-aandacht hebben de MTB-rou-
van het netwerk met MTB-routes opgepakt.
tes in het Groene Woud meteen populariteit gekregen
Steun
de kaarten te merken, leeft het nog steeds volop. Dat
in de kringen van mountainbikers. “Aan de herdruk van Hoe de routes precies moesten lopen, was op voorhand
zul je ook zien als je zelf in het gebied gaat kijken.” Als
al meer dan bekend. “Daar hadden de MTB-verenigin-
vervolgstap ziet de regio-VVV een koppeling van de
gen een heel goed idee van”, vervolgt ze. “Vervolgens
routes in het Groene Woud aan die van natuurgebied
moet je dan proberen om toestemming te krijgen van
De Maashorst. “Zo krijg je uiteindelijk een uitgestrekt
de verschillende grondeigenaren. Niet iedereen staat
netwerk aan MTB-routes in Noordoost-Brabant, dat on-
te trappelen om allerlei mountainbikers over hun ter-
gekende mogelijkheden biedt.”
rein te laten gaan. In het begin leek het er dan ook op dat verschillende routes niet haalbaar zouden zijn.” Uiteindelijk is er echter maar een route uit de plannen geschrapt. “Bij de zes andere hebben we alle betrokken eigenaren weten te overtuigen. Waarbij vooral het argument werkte, dat je op deze manier het MTB’en in het Groene Woud toch controleert en stroomlijnt.” Ze geeft aan dat de steun van de 5-sterrenregio vooral in deze voorbereidende fase belangrijk was. “Verder hebben we natuurlijk bewegwijzering aangebracht en fietskaarten gemaakt”, geeft Van Summeren aan.
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
13
2005
projectkosten
inhoud
effecten
2005
projectkosten
inhoud
Bovenregionale bewerking van de toeristische markt
Cuijk/Boxmeer
(deelgebied: Noordoost-Brabant/Land van Cuijk) € 150.000 waarvan € 15.000 REAP
10%
Het afgeven van een impuls aan de regionale en lokale economie (economisch versterkende gevolgen). Dit door project 1: informatiepaneel Niederrhein en door project 2: fietspendelboot Land van Cuijk/Noord-Limburg Het informatiepaneel is gerealiseerd en vervult een duidelijke functie. Op het informatiepaneel van vliegveld Weeze is de regio Noordoost-Brabant duidelijk weergegeven. De pendelboot is uiteindelijk uit de vaart genomen omdat een rendabele exploitatie onmogelijk was.
Congresbureau Regio ‘s-Hertogenbosch € 100.000 waarvan € 25.000 REAP
Den Bosch 25%
effecten
Het CRH zet zich in om, als ´intermediair´ tussen vraag en aanbod, de regio´s Meierij en NoordoostBrabant te promoten als locatie voor congressen en andere zakelijke bijeenkomsten, met een minimale groepsgrootte van 10 personen teneinde te komen tot een omzetgroei op deze markt en de bestedingen in de regio te stimuleren. De bedrijven in stad en regio werden voor de zakelijke markt geprofileerd, middels een aantal marketinginspanningen. Inmiddels zijn de ontwikkelingen in Den Bosch zo ver dat in 2010 een toename van de vergadercapaciteit zal plaatsvinden, in de vorm van de vernieuwde Brabanthallen. Daarna zal een focus komen om meer grote congressen en andere MICE-activiteiten te trekken.
2005
T=T JobView
projectkosten
inhoud
14 effecten
2005
projectkosten
inhoud
projectkosten
2005
projectkosten
inhoud
effecten
Regio
€ 100.000 waarvan € 25.000 REAP
25%
Het produceren van nieuw interactief voorlichtingsmateriaal om de instroom in de techniek in de regio te bevorderen. De nog te produceren interactieve DVD producties, genaamd JobView, zijn bedoeld om iedere branche op een professionele manier onder de aandacht te brengen in het onderwijs zodat keuzes voor technische vakken en richtingen worden bevorderd. Het project is erg succesvol verlopen. Niet alleen in Noordoost Brabant, maar in heel Nederland maken duizenden scholieren per jaar gebruik van het voorlichtingsmateriaal.
NetWORKservices Oss
Oss 26%
€ 95.710 waarvan € 25.000
Het ondersteunen en voorlichten van organisaties op het brede terrein van de sociale zekerheid, Arbowetgeving, subsidiemogelijkheden en specifiek op die van de Wet verbetering poortwachter. De themabijeenkomsten zijn erg succesvol verlopen. Het is echter in een breder context geplaats (heel Oss) aangezien de bedrijven te verschillend waren. Momenteel wordt gekeken naar verdere uitbreiding.
Zonnetrein Overloon € 95.000 waarvan € 25.000 REAP
Boxmeer 26%
Professionele samenwerking opzetten tussen ondernemers, gepaard gaande met een kwaliteitsimpuls voor het toeristisch product, waardoor er samenhangende en aanvullende dagverblijfsaccomodaties ontstaan. Het project heeft niet het gewenste effect opgeleverd. Vanuit het lokale bedrijfsleven werd geen draagvlak gevonden. Hierdoor kwam er geen continuiteit vanuit het project.
Totaal 2005: € 1.033.476 waarvan € 275.000 REAP
> 2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
Personeelsdienstencentrum Boxtel
‘Bestaansrecht meer dan bewezen’ In enkele jaren tijd heeft het Personeelsdienstencentrum in Boxtel een stevige basis opgebouwd. Bijna zestig lokale bedrijven maken in meer of mindere mate gebruik van het aanbod. Daarmee profiteren ze op de eerste plaats van de schaalvoordelen die de krachtenbundeling oplevert. Daarnaast krijgen ze de beschikking over gerichte expertise op het gebied van personeelszaken. Oorspronkelijk is het idee voor samenwerking voort-
ganisaties. “Dat betekent dat deze bedrijven profiteren
gekomen vanuit het overleg van personeelsfuncti-
van heel gunstige condities. Bovendien hoeven ze maar
onarissen op het Boxtelse bedrijventerrein Ladonk.
op één plek hun vragen neer te leggen. De flexorganisa-
“Regelmatig kwamen we bij elkaar om te praten over
ties stemmen vervolgens onderling af.”
onze ervaringen”, vertelt Els van Esch uit eigen ervaring. Als personeelsfunctionaris was ze nauw be-
Uitgebreid dienstenpakket
trokken bij de totstandkoming van het PDC , dat ze
Op dezelfde leest zijn nog meer diensten vormge-
op dit moment als manager aanstuurt. “Binnen dat
geven. Zo biedt het PDC pakketten aan met betrek-
informele overleg hadden we al snel het gevoel dat
king tot opleidingen en ziekteverzuimbegeleiding..
bepaalde dingen slimmer konden. Zo stuurden ver-
Van Esch: “Er zijn heel gunstige afspraken gemaakt met
schillende
bijvoor-
opleidingsinstituten, met Arbodiensten, bedrijfsartsen,
beeld voor dezelfde cursus naar totaal verschillen-
een ziektekostenverzekeraar en ga zo maar door. Be-
bedrijven
hun
medewerkers
de delen van het land. Als we dit als bedrijven samen
drijven die lid zijn van de stichting kunnen daar volle-
zouden doen, zou dat veel kosten en tijd kunnen bespa-
dig gebruik van maken, voor zover ze dat willen.” Het
ren.”
dienstenscala van het PDC bevat ten slotte ook nog P&O-ondersteuning. “Bij vragen of problemen op perso-
Profijt
neelsgebied kunnen bedrijven bij ons aankloppen voor
Hoewel het initiatief werd opgepikt en uitgewerkt door
hulp. Zo nodig schakelen we hier dan specialisten voor
de betrokken managers en hun bedrijven, waren er
in. Maar het kan ook best zijn dat er vanuit het eigen
toch middelen noodzakelijk voor de werkelijke realisa-
netwerk ondersteuning komt.” Deze P&O-ondersteu-
tie. “Er zijn altijd uitgaven die je niet zomaar bij een wil-
ning zal vooral voor kleinere bedrijven interessant zijn,
lekeurige ondernemer neer kunt leggen. En die je toch
denkt ze. “Omdat die niet eigen specialisten in dienst
moet maken. Voor die kosten hebben we dus aange-
kunnen hebben. Maar ook de grotere bedrijven hebben
klopt bij de 5-sterrenregio. Daarmee is de daadwerke-
zeker baat bij de gedeelde kennis.” Al met al heeft het
lijke opzet mogelijk geworden”, vervolgt ze. Het eerste
PDC Boxtel in korte tijd zijn bestaansrecht meer dan
wapenfeit was het afsluiten van een gezamenlijk con-
bewezen. Ze besluit: “De inzet van de initiatiefnemers
tract met uitzendorganisatie. “Dat betekent in elk ge-
en de steun vanuit onder andere de 5-sterrenregio
val dat je moet gaan inventariseren wat de behoeften
heeft tot een mooi resultaat geleid. Een resultaat dat
en wensen zijn bij de deelnemende bedrijven.” Intus-
we trouwens nog steeds uit proberen te bouwen. Want
sen heeft het PDC voor de aangesloten bedrijven een
het voordeel is meer dan duidelijk.”
raamcontract gesloten met twee verschillende flexor-
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
15
2006
projectkosten
inhoud
effecten
16
2006
projectkosten
inhoud
EFFECTEN
2006
projectkosten
inhoud
Administratieve lastenvermindering € 102.300 waarvan € 25.000 REAP
Regio 24%
Komen tot een concrete vermindering van de regelgeving, een verkorting van de doorlooptijden en een verlaging van de kosten op gemeentelijk niveau. Hierdoor wordt het economisch klimaat positief beïnvloed. Van alle onderzochte producten / vergunningen kon na inventarisatie eenderde worden afgeschaft. De wachttijd op vergunningen kon worden gehalveerd.
Nieuw ondernemerschap Maashorst € 109.548 waarvan € 25.000 REAP
Oss 23%
Bevorderen van het ontstaan van nieuwe economische activiteit en dragers in De Maashorst – Herperduin in relatie tot de omliggende stedelijke gebieden. Dit wordt gerealiseerd door middel van ontwikkeling van nieuwe netwerken, nieuwe samenwerkingsverbanden en nieuwe ideeën door en tussen ondernemers. De samenwerking in de gemeente is versterkt. Vanuit de samenwerking zijn nieuwe producten ontstaan. Regionale producten gaat men afzetten in de lokale horecagelegenheden.
Pieken in Noordoost-Brabant € 40.000 waarvan € 25.000 REAP
Regio 63%
effecten
Bedrijfsleven en instellingen in de regio stimuleren tot het opzetten van innovatieve samenwerkingsverbanden om innovatie te vergroten en te binden aan de vestigingsplaats. Daarnaast het voorsorteren op de vernieuwde REAP-financieringsstructuur. Dit is bepalend voor de invulling van het 5-sterrenbeleid vanaf 2008 en volgende.
2006
ROC Startersmarktplaats
projectkosten
inhoud
effecten
€ 80.000 waarvan € 16.640 REAP
2006
RPC Digitaal Handboek
projectkosten
€ 80.000 waarvan € 24.000 REAP
inhoud
2006
projectkosten
inhoud
EFFECTEN
21%
Het ontwikkelen en realiseren van een innovatieve formule voor een starterdiensten-centrum, waardoor het succesratio van starters stijgt en het gat tussen de bedrijven en kennisinstellingen kleiner wordt. Het haalbaarheidsonderzoek heeft opgeleverd dat dit initiatief als vernieuwend concept kansrijk is. De gemeente Uden heeft inmiddels geschikte locatie gevonden.
effecten
Veghel
Regio 30%
Ontwikkelen van een digitaal handboek ´Kansrijk ondernemen en veiligheid´ annex gids met CD-rom met informatie voor ondernemersverenigingen en stichtingen over beveiliging en de wijze waarop en de voorwaarden waaronder kan worden aangesloten op het beveiligings-concept van de Regionale Toezicht Ruimte (RTR) Oost-Brabant. Het digitaal handboek is ontwikkeld en geplaatst op de website criminee.nl. Er wordt zeer veelvuldig gebruik van gemaakt. Steeds meer bedrijventerreinen, winkelgebieden en verzorgingsplaatsen hebben zich aangesloten bij de Regionale Toezicht Ruimte (RTR) van Criminee.
SWOT Land van Cuijk € 97.063 waarvan € 25.000 REAP
Cuijk/Boxmeer 26%
In beeld brengen van sterke en zwakke punten en kansen en bedreigingen van de regio Land van Cuijk. Hierdoor moet een beter beeld ontstaan van de (ruimtelijk-)economische situatie in de gemeenten. Het project is afgerond en heeft als spiegel gediend voor ondernemers en overheid in het gebied.
Totaal 2006: € 508.911 waarvan € 140.640 REAP
> 2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
Platform Logistiek
‘Een aansprekend beeld van het logistieke vak’ Vrachtwagens en heftrucks. Dat zijn de twee beelden die bij jongeren opkomen als er gesproken wordt over logistiek. Het vak kent echter veel meer verrassende en vooral aansprekende dimensies, weten de betrokkenen uit de sector. Aspecten die ervoor kunnen zorgen dat jonge mensen kiezen voor een loopbaan in de logistiek. Het Platform Logistiek wil deze kanten van het logistieke vak daarom op de voorgrond brengen. De logistieke sector is van oudsher een van de econo-
Servicepunt op internet
mische pijlers van Noordoost-Brabant. Binnen de regio
Een speciale website – www.logistiekemleuk.nl - gaat
zijn veel grote en kleinere bedrijven actief, die zich op
een centrale rol spelen in dit proces. “Deze site is ervoor
dit vakgebied bewegen. “Maar de sector wordt sinds
bedoeld om de afstand tussen scholen en bedrijfsleven
lange tijd al geconfronteerd met een tekort aan nieuwe
te verkleinen”, vertelt Pirke van den Elsen, programma-
vakmensen”, vertelt Ruud Eekhof. Als directeur Onder-
manager voor het Platform Logistiek. “Het gaat bijvoor-
wijs van het Veghelse Fioretti College raakte hij betrok-
beeld om een aanbod van excursies, stageplaatsen of
ken bij de opzet van een Logistiek Platform binnen de
logistieke bijbaantjes. Maar de website bevat ook ach-
regio. “Leerlingen kiezen niet voor een baan in de logis-
tergronden over het logistieke vak en een kennisdata-
tiek, omdat ze er een verkeerd of zelfs helemaal geen
bank. Docenten vinden er allerlei middelen die gebruikt
beeld van hebben. En ze kennen zeker niet het boeien-
kunnen worden bij het onderwijs. En leerlingen krijgen
de, dynamische en innovatieve van het vakgebied.”
een goede indruk van het vak.” Van den Elsen geeft aan dat het servicepunt op internet zich niet alleen richt
Levensbelang
op instromers, maar zeker ook op doorstromers. “De
Er is actie nodig om de instroom van voldoende jonge
carrièremogelijkheden binnen de logistiek willen we
mensen op gang te brengen. Eekhof vervolgt: “Voor
aan werkend Nederland tonen. Ondernemers die actief
de toekomst gaat het om een levensbelang. Als logis-
zijn in de logistiek kunnen verder op de site terecht voor
tieke bedrijven op hoog niveau willen blijven functio-
praktische producten en innovatieve oplossingen.”
neren, zullen ze de beschikking moeten hebben over geschoolde krachten.” Deze dringende noodzaak heeft
In breder verband zal het Platform Logistiek zeker een
ertoe geleid dat een aantal vooraanstaande logistiek
rol spelen bij het optimaliseren van het netwerk bin-
ondernemers, onderwijsinstellingen en gemeenten het
nen logistiek Noordoost-Brabant. “En met de ambitie
initiatief heeft genomen om een Platform Logistiek op
om buiten de grenzen van de regio te gaan. Want dit
te zetten. Vanuit dit platform moeten gerichte activi-
is van belang voor heel het land”, stelt Eekhof. “Dat is
teiten worden geïnitieerd en uitgevoerd om het imago
ook de reden dat we het oorspronkelijke plan van een
van logistieke beroepen op te bouwen en te verbeteren.
fysiek servicepunt hebben bijgesteld naar een service-
Met een bijdrage vanuit de 5-sterrenregio wordt dit re-
punt op internet. Dat maakt het allemaal nog gemakke-
gionale platform nu opgebouwd.
lijker bereikbaar. En dat laatste is essentieel.”
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
17
2007
projectkosten
inhoud
effecten
2007
projectkosten
inhoud
effecten
2007
projectkosten
inhoud
effecten
18
2007
projectkosten
inhoud
MTB Netwerk Meijerij / Groene Woud € 104.693 waarvan € 25.000 REAP
Regio 24%
Voorzien in de groeiende vraag naar MTB-routes en het promoten van de regio waar diverse MTBmogelijkheden zijn. Daarnaast het verhogen van het aantal dag- en verblijfsrecreanten en de daarmee gepaard gaande toeristische bestedingen in de regio. Het netwerk is aangelegd en er is een promotiecampagne uitgevoerd. Zonering is in overleg met de terreinbeheerders aangepast; kwetsbare natuurgebieden zijn buiten beschouwing gelaten.
Ondernemerslift Noordoost-Brabant € 85.000 waarvan € 25.000 REAP
Regio 29%
Professionele en uitgebreide signalering en ondersteuningsaanpak voor startende en groeiende innovatieve ondernemers in de regio Noordoost-Brabant. Is het startpunt geweest voor de opbouw van een netwerk. De goed bezochte bijeenkomsten hebben gezorgd voor regionaal draagvlak. Het netwerk staat nog steeds.
Projectbureau 5-sterrenregio € 97.000 waarvan € 25.000 REAP
Regio 26%
Het omvormen van de huidige REAP organisatie in een nieuwe organisatiestructuur ´5-sterrenregio´. Dit betekent o.a. een eigen projectbureau. Het kwartiermaken is succesvol afgerond. Het is de aanjager voor projecten en stimuleert de economische ontwikkeling in de regio.
Promotieplan 5-sterrenregio € 85.000 waarvan € 25.000 REAP
Regio 29%
effecten
Met behulp van een promotieplan zal de aanpak van de 5-sterrenregio breed onder de aandacht komen van beleidsmakers en beslissers. Het project heeft als basis gediend voor allerlei acties die in 2008 en 2009 hebben plaatsgevonden. Het heeft de regio en het regio initiatief (5* regio) in beeld gebracht. Eind 2009 is een follow-up gemaakt dat als basis dient voor activiteiten in 2010 en 2011.
2007
Regiomanifestatie 5-sterrenregio
projectkosten
inhoud
effecten
2007
projectkosten
inhoud
effecten
€ 74.504 waarvan € 25.000 REAP
Regio 34%
Een enthousiasmerende en informatieve bijeenkomst waarin diverse belanghebbenden in Noordoost-Brabant op de hoogte worden gebracht van de nieuwe ambities van REAP NO-Brabant. Succesvol plaatsgevonden. Met grote opkomst van vertegenwoordigers 3 O’s. Het project heeft bijgedragen aan regio vormgeving.
Samenwerken in Rooi fase 2 € 94.370 waarvan € 25.000 REAP
Sint-Oedenrode 26%
Ondernemers en gemeente hebben een intentieverklaring ondertekend om gezamenlijk te werken aan verbetering van de kwaliteit van bedrijventerreinen in Sint-Oedenrode. Doelstelling van het project is om op constructieve wijze een aantal onderwerpen verder uit te werken en een aantal kansen die in de eerste fase geformuleerd zijn, te realiseren. De samenwerking heeft verder gestalte gekregen in gemengde werkgroepen, die de onderwerpen van de (sub)doelstellingen hebben uitgewerkt tot concrete plannen.
> 2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
Toekomst van de 5-sterrenregio
De basis verder uitbreiden De afgelopen jaren heeft de 5-sterrenregio een stevig fundament gelegd onder de economische samenwerking in Noordoost-Brabant. Vooral de structurele samenwerking tussen de 3 O’s – ondernemers, onderwijsinstellingen en overheid - is hierbij de onderscheidende component. De krachtenbundeling tussen de belangrijke spelers op het regionaal economische speelveld maakt de 5-sterrenregio uniek. Het is dan goed om te zien dat de drie samenwerkende
De komende tijd zal de 5-sterrenregio onverminderd
partijen, zowel in woord als daad, het belang van het
doorgaan op de ingeslagen weg, met het opsporen en
samenwerkingsverband nadrukkelijk onderstrepen.
steunen van innovatieve projecten uit de regio. Tegelij-
Dit heeft in het recente verleden al verschillende suc-
kertijd vindt er wel een uitbreiding in de missie plaats.
cesverhalen opgeleverd, zoals deze publicatie heeft la-
De afstemming en het samenspel tussen onderwijs en
ten zien. Maar zeker ook voor de toekomst trekken de 3
bedrijfsleven neemt een steeds belangrijkere positie in
O’s in Noordoost-Brabant een lijn om de regionale eco-
de toekomstvisies. Dit zal tot uiting gaan komen in de
nomie innovatieve impulsen te blijven geven. Met als
aanpak en activiteiten van de 5-sterrenregio.
motto: innovatie door samenwerking. Als regionaal samenwerkingsverband willen we de banHet belang van samenwerking is trouwens op diverse
den met mogelijke partners vergroten. Andere spelers
niveaus binnen Noordoost-Brabant doorgedrongen.
op het economische veld - zoals de BOM, Syntens, BIM
Elk van de 3 O’s kent afzonderlijk ontwikkelingen om
- maar ook aangrenzende samenwerkingsverbanden -
de onderlinge samenhang te versterken. BOOST is het
zoals Brainport, De Ideale Connectie, Health Valley en
sprekende voorbeeld als het gaat om krachtenbunde-
Food Valley – kunnen een waardevolle rol spelen bin-
ling tussen ondernemersverenigingen in de regio. De
nen de innovatieve ontwikkeling van Noordoost-Bra-
Noordoost-Brabantse gemeenten hebben zich via het
bant . Het is van belang dat we deze banden versterken.
zogenoemde ‘Pact van De Ruwenberg’ vastgelegd om op het gebied van Ruimte Ordening en andere planvor-
De koers die de afgelopen tijd binnen de 5-sterrenregio
ming gezamenlijk op te trekken. Tegelijkertijd zien de
is ingezet, krijgt dus een sterk vervolg. De 5-sterrenre-
betrokken partijen de meerwaarde van brede structu-
gio zal zich nog meer profileren, zowel binnen als bui-
rele samenwerking op economisch gebied. Naast eigen
ten de regio. Waarbij de krachtsbasis voor de economi-
verbanden en onderlinge afstemming binnen de eigen
sche samenwerking zoveel mogelijk versterkt wordt.
gelederen voegt de 5-sterrenregio nog duidelijk iets
Zodat Noordoost-Brabant inderdaad optimaal kan pro-
toe.
fiteren van al zijn economische sterkten. Luc Broos Programmamanager 5-sterrenregio
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
19
2007
projectkosten
inhoud
effecten
TechEvent
Uden
€ 101.100 waarvan € 25.000 REAP
25%
TechEvent is een tweedaags evenement (op de markt in Uden) waarin techniek centraal staat. TechEvent brengt de huidige stand van zaken in beeld, geeft inzicht in nieuwe ontwikkelingen en promoot een breed scala aan activiteiten en initiatieven rondom techniek in de regio. TechEvent biedt een platform aan opleidingen en werkgevers in de sector. Het evenement heeft de verwachtingen meer dan waargemaakt. Ruim 40.000 mensen bezochten het evenement en is dan ook vanwege het succes gekopieerd naar onder andere Limburg. De 2e editie TechEvent in september 2009 had een bijzonder hoge wauw factor. Daarnaast zijn door het event nieuwe samenwerkingsverbanden gecreëerd. Nu ligt de focus op het gebied van Farma.
Totaal 2007: € 269.974 waarvan € 75.000 REAP
20
2008
projectkosten ster
inhoud
effecten
2008
projectkosten ster
inhoud
effecten
2008
projectkosten ster
inhoud
Kennisnetwerk voor Obesitas € 157.400 waarvan € 78.700 REAP Zorg&Farma
Den Bosch 50%
Het project wil de eerste aanzet en de mogelijkheden zoeken voor verdere financiële steun door overheid en bedrijfsleven om een experience centre op te zetten op het gebied van Obesitas. Het project is eind 2008 gestart en heeft alle activiteiten uitgevoerd voor verdere uitbouw. Inmiddels zijn er vanuit verschillende partijen al middelen toegezegd om het project verder uit te bouwen.
Food & Feed € 186.000 waarvan € 82.500 REAP Food
Veghel 44%
Vermarkten van de Food- en Feedsector om het groeiend tekort aan medewerkers in de voedingsmiddelenindustrie het hoofd te bieden. Het netwerk is gestart en het bedrijfsleven neemt hier actief in deel. (samenwerkings)projecten zijn inmiddels ingezet.
Kennisplaza € 70.000 waarvan € 35.000 REAP Generiek
Regio 50%
effecten
Versterken van kennisinfrastructuur in de regio Noordoost-Brabant, waardoor de kloof tussen MKB en kennisinstellingen wordt verkleind en het innovatief vermogen vergroot. Aanvraag is inmiddels ingediend maar de besluitvorming is nog niet afgerond. Project heeft geleid tot meer interactie tussen de onderwijsinstellingen en een bredere visie op het gebied van kennistransfer.
2008
Promotie Groene Woud
projectkosten ster
inhoud
effecten
€ 43.881 waarvan € 7.500 REAP Toerisme
Boxtel 17%
Inwoners van regio Midden- en Oost Brabant bekend maken met het Groene Woud en culturele organisaties en instellingen uit Brabant in contact brengen met organisaties die zich inzetten voor het Nationaal Landschap Het Groene Woud en zo uitwisseling en samenwerking tussen stad en Groene Woud bevorderen. Tijdens de netwerkbijeenkomst en in de promotie daarvoor is ruim aandacht besteed aan het Groene Woud. Dit heeft het gebied weer beter op de kaart gezet als regio waarin culturele activiteiten gekoppeld worden aan de natuurlijke waarden van het gebied. Theaterfestival Circo Circolo is hier een goed voorbeeld van. De bekendheid van het Groene Woud is zeker toegenomen.
> 2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
2008
projectkosten ster
inhoud
effecten
2008
projectkosten ster
inhoud
effecten
Concours Hippique
Uden
€ 66.800 waarvan € 7.500 REAP Toerisme
11%
Paardensportevenement dat sport, entertainment, cultuur, overheid, ondernemerschap en onderwijs samenbrengt in NO-Brabant. Het evenement is succesvol geweest en men wil het in 2010 een vervolg geven. Doel is een vaste plek te krijgen op de toeristische kaart in Noordoost-Brabant. De tijd zal dit leren.
Maasmeanders / meander langs de maas € 130.000 waarvan € 65.000 REAP Toerisme
Oss 50%
Professionalisering van de stichting Maasmeanders en zorgen voor continuiteit van de stichting. Zoeken naar verbreding van samenwerking met andere regio´s. In beeld brengen van kansrijke projecten + uitvoering van 1 project. Project heeft er aan bijgedragen dat de stichting een professioneler karakter heeft en op eigen benen kan staan. De continuiteit van de stichting wordt hiermee gewaarborgd.
Totaal 2008: € 196.800 waarvan € 72.500 REAP
21
2009
projectkosten ster
inhoud
Voeding & Oncologie € 64.000 waarvan € 32.000 REAP Food
Regio 50%
effecten
Stimuleren van samenwerking tussen organisaties om producten en diensten te ontwikkelen rondom de thematische aanpak van Voeding & Oncologie. Kwartiermakersfunctie. Project is nog niet afgerond maar er is zeker belangstelling voor deelname, ook van de kant van het bedrijfsleven. Het project moet een verdere aanzet geven voor een netwerk in de regio rond de ontwikkeling van het bredere thema functional food.
2009
Metal Valley Leerweg
projectkosten ster
inhoud
€ 75.000 waarvan € 37.500 REAP Machines
Heusden 50%
effecten
Innovatie en R & D op het gebied van hoogwaardige non-ferro producten stimuleren + ontwikkelen tot kenniscentrum non-ferro. Samenwerking met onderwijsinstellingen in de regio. De samenwerking tussen de kennisinstellingen en bedrijven loopt voorspoedig. De metaalsector wordt gepromoot onder studenten. Interne opleidingen bij bedrijven komen door huidige marktomstandigheden moeilijk tot stand.
Kennisnet Real Food
2009
projectkosten ster
inhoud
effecten
€ 48.205 waarvan € 23.800 REAP Food
Den Bosch 49%
Kwartiermaker voor de vestiging van een kenniscentrum rond Streekproducten/real food in ’s-Hertogenbosch Een kenniscoordinator is aangetrokken die het Real Food Kennisnet meer gestalte moet gaan geven. Het kennisnet gaat vanuit het ZLTO in Den Bosch opereren. Een virtuele omgeving (website) wordt gemaakt waar vraag en aanbod bij elkaar komen.
> 5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
2009
projectkosten ster
inhoud
effecten
2009
projectkosten ster
inhoud
effecten
2009
projectkosten ster
inhoud
effecten
22
2009
projectkosten ster
inhoud
Nationaal Hippisch Kenniscentrum € 49.576 waarvan € 24.576 REAP Toerisme
Den Bosch 50%
Kwartiermaker voor de vestiging van een kenniscentrum annex documentatiecentrum voor de paardensector in ‘s-Hertogenbosch De stichting Nationaal Hippisch Kenniscentrum is opgericht. De stichting wordt gevestigd bij de ZLTO in ’s-Hertogenbosch. Daarnaast is een website opgericht en huisstijl ontwikkeld.
Kennisnetwerk/ masterclass projectmanagement € 116.000 waarvan € 12.500 REAP Generiek
Regio
11%
Ontwikkelen van een leergang op mastersniveau voor projectmanagement en de bouw van een netwerk tussen deelnemers. Project is na een lange periode van voorbereiding gestopt omdat er te weinig draagvlak bij de bedrijven was (te weinig aanmeldingen).
Platform Logistiek € 195.000 waarvan € 60.000 REAP Logistiek
Regio 31%
Opzetten van een platform voor bedrijven en instellingen in de logistiek in Noordoost Brabant en uitvoeren van samenwerking en innovatieprojecten voor deze sector in de komende jaren. De opgerichte stichting Logistiek Platform NO-Brabant heeft veel draagvlak gecreëerd doordat veel vertegenwoordigers van de 3 O’s zich hebben aangesloten bij de stichting.
Ontwikkeling Health Campus Boxmeer € 130.355 waarvan € 28.000 REAP Zorg&farma
Boxmeer 21%
effecten
Voorbereiden van een aanvraag in het kader van Pieken in de Delta voor de HCB. Uitwerken van het ontwikkeltraject voor deze campus. Ontwikkeltraject is volledig uitgewerkt en vormt de basis van de vervolgactiviteiten. De PiD aanvraag zelf is ingediend maar vooralsnog afgewezen. Via samenwerking met ‘s-Hertogenbosch wordt nu ingezet op de ontwikkeling van een ´campus´ op de schaal Noordoost Brabant.
2009
Hoofdstad van de Smaak
projectkosten ster
inhoud
effecten
2009
projectkosten ster
inhoud
effecten
2009
projectkosten ster
inhoud
effecten
€ 25.000 waarvan € 12.500 REAP Food
Den Bosch 50%
Ontwikkelen van acties en activiteiten voor de regio om optimaal in te spelen op de aanwijzing van ’s-Hertogenbosch als Hoofdstad van de Smaak. Succesvol plaatsgevonden. Met grote opkomst van vertegenwoordigers 3 O’s. Het project heeft bijgedragen aan regio vormgeving.
Bidbook Farma € 48.540 waarvan € 24.200 REAP Zorg&farma
Oss 50%
Onderzoek naar de netwerken van MKB-bedrijven in de Farma sector in de regio gevolgd door een congres om nieuwe bedrijven aan te trekken en het netwerk te versterken. Het onderzoek is afgerond en heeft niet alleen meer inzicht in de netwerken gegeven maar ook nieuwe kansen laten zien. In het voorjaar zal het congres plaatsvinden.
Pre-IPC Noordoost-Brabant € 94.021 waarvan € 45.610 REAP Generiek
Generiek 49%
Actie gericht op het bij elkaar brengen van MKB bedrijven in de regio met het accent op FHF, gezamenlijk aan innovatie te doen en hiervoor een IPC aanvraag in te dienen . 35 MKB-bedrijven hebben gezamenlijk een IPC aanvraag ingediend. Een besluit over de toekenning wordt binnenkort verwacht. De bedrijven geven aan door te willen gaan en zullen begeleid worden.
> 2010 - Een tussenstand
5-sterrenregio
2009
projectkosten ster
inhoud
effecten
2009
projectkosten ster
inhoud
Feaslibility study Geriatrisch Cluster € 75.000 waarvan € 37.500 REAP Zorg&Farma
Boxmeer 50%
Opbouwen van een onderzoeksgroep van geriatrische patiënten en uitvoeren van pilots gericht op voeding en geriatrie. Project bevindt zich nog altijd in de voorbereidingsfase. Draagvlak vanuit de gezondheidssector en het bedrijfsleven is aanwezig.
Projectmanagement FHF € 105.000 waarvan € 50.000 REAP Logistiek
Regio 48%
effecten
Inzet van een projectmanager gedurende een periode van vooralsnog een jaar om het programma FHF verder vorm te geven en uit te voeren. Projectmanager is aan de slag en bouwt aan nieuwe netwerken in de regio rond FHF, het begeleiden van bestaande projecten en het initiëren van nieuwe. Goed draagvlak bij de drie O’s met eveneens goede perspectieven.
Innovatietafel FHF
2009
projectkosten ster
inhoud
effecten
2009
projectkosten ster
inhoud
Regio
€ 38.100 waarvan € 14.900 REAP Toerisme
39%
Organiseren van bijeenkomsten voor toeristische ondernemers in de regio om de kansen van met name de Food en Health sector voor het toerisme in beeld te brengen. Tot op dit moment alleen gewerkt aan de voorbereiding van de Innovatietafel. Bijeenkomsten zijn in het eerste kwartaal van 2010 gepland.
Ondernemers Maashorst € 30.265 waarvan € 5.000 REAP Toerisme
Oss 17%
effecten
Via een aantal gerichte activiteiten en acties een netwerk van (toeristische) ondernemers in de Maashorst tot stand brengen. Vanuit dit netwerk moeten nieuwe gezamenlijke activiteiten tot stand komen. Project is onlangs gestart. Eerste resultaten afwachten.
2009
Boekingcentrale Groene Woud
projectkosten ster
inhoud
effecten
2009
€ 250.000 waarvan € 30.000 REAP Toerisme
Boxtel 12%
In drie fasen ontwikkelen van een centraal boekingssysteem voor ondernemers en andere instellingen in het Groene Woud met daaraan gekoppeld nieuwe activiteiten en productontwikkeling. De voorbereiding is dit jaar gestart. Eerste fase is vooral inventariserend en uitwerken van programma van eisen. Resultaten nog afwachten.
Voeding en Allergie
Den Bosch 29%
projectekosten ster
€ 139.600 waarvan € 40.500 REAP Food
Gebruik makend van de kennis bij oa JBZ op het gebied van voeding en allergie ontwikkelen van nieuwe producten en diensten op dit terrein in samenwerking met het bedrijfsleven. Opzetten van een expertisecentrum op dit terrein. De voorbereiding van dit project loopt reeds via de werkgroep van Fhealinc. Start mag binnenkort verwacht worden.
inhoud
effecten
Totaal 2009: € 2.635.513 waarvan € 777.596 REAP
5-sterrenregio
2010 - Een tussenstand
23
5-sterrenregio Pettelaarpark 10 Postbus 70 5201 AB ’s Hertogenbosch T +31 (0) 73-6132996 F +31 (0) 73-6131054 E
[email protected]
24
A2
Nijmegen Maas
A59
Oss
Heusden
A59
Cuyk
‘s-Hertogenbosch Uden A50
A73
A77 Boxmeer
Veghel Tilburg
Boxtel
Schijndel
Venlo
Eindhoven
A2
2010 - Een tussenstand
www.5-sterrenregio.nl
5-sterrenregio