w
w
g
rd .o r
ku
iv a
rs
.a
w
ak ur d.
or
g
ENSTIT UY A KURDİ YA BRUKS ELE
Bultena semehi ya agahdariye
iv
N° 19- Heziran 1994
rs
Bi kurdi, fransi, hollandi ü ingilizi
Avec le soutien du Minisıere de la Communaute Française
.a
Service de I'Education Permanonte
Kiryariya salane 400 F.B.- N° banka 426-3144071-85
w
4 rue Bonneels-B 1040 BRUXELLES- tel. 02/230.89.30
w
w
Ed. resp. J. Verwimp- Vijverstraat 8- 1730 ASSE
ISSN 0777-4516
llitdll Memoıe
de runıon des de ı:ı Pıesse
Edıteuıs
Pcııodıouc
XEBATA ME YA SEMEHI
ı9- 24 NİSAN
Me pirtfıken kurdi li Fwara Navneteweyi ya Pirtfıkan (Foire lntemationale du Livre ), li Parc des Expositions, li Heysel, neziki
26ADAR Se muzisyenen me bemameke
Bruksele raxistin. 23-24 NİSAN Cardin koma me ya muzike bemameyek li Idergem peşkeş kir.
KURDISTANA TIRKIYE
w
AVAKIRINA PARTIYEKE NUH:HADEP Di ll Gulan ı994 de, partiyeke nuh a ''kurdi", bi nave HADEP (Halkın Demokrasi Partisi), hat ava kirin. Sedema we girtina nezik a DEP e. Bi vi awayi ewe HADEP ferzend bide pariementeren DEP ku kare xwe bajon (dewam bikin).
w
w
VEKIRINA BUROYEKE DEP LIBRUKSELE Di 26 Gulan ı 994 de, "Buroya Navneteweyi ya Piştgiriya DEP" li Bruksele hat vekirin. Di axaftina xwe ya vekirina we de, Yaşar KAYA, seroke rfımete ya DEPe, sedema vekirina ve buroye bi vi awayi got : "Em dixwazin ku ji vira denge xwe bidin bihistin, alikariya navneteweyi ji bo he-
KUŞTINA ROJNAMEVANEN WAN Rojnama kurdi, Özgur Gündem, fı kovara hefteyi, Azadi, li gora zagona Tirkiye hatin qedexe kirin. Özgur Gündem, pişti tehdiden rojnamevan fı karmenden we, fı heıweha kyosken ku ew difrot, fı pişti ragirtina hin ji karkeren we fı kuştina çend rojnamevanen we, hat qedexe kirin. Pişti girtina we di ı 4 Nisan ı 994 de, rojnameke din, Özgur Ülke, dest pe kir delva we derkeve. Kovara hefteyi Azadi ji, ji ı04 hejmaren we 66 ji aliye dewleta tirki hatin berhev kirin fı 66 dawa diji we hatin vekirin. Li dadgehe, berpirsiyaren we bi dayina 13.666 milyar lireyen tirki fı bi ragirtina 38,5 sal li girtigehe hatin hukm kirin ! Rojnamevan fı karmenden ve kovare ji hatin tehdid kirin fı
ku
valen ku li welet in bixwazin fı ku em bibin navendeke agahdariye". Wi bi ser de ji got ku li Tirkiye te muhaweleke kirin ku pirsa kurdi "bi riya demokratik" be çare kirin. Weka ku em dizanin, DEP pişti qedexekirina HEP hat ava kirin.
va
30.000 KURDEN TIRKIYE PENA BÜNE KURDISTANA IRAQE Di 26 Adar ı994 de, gunden neziki Şimexe hatin bombe kirin. 48 ji rfıniştevanen wan hatin kuştin fı bi sedan birindar kirin. Rfıniştevanen gunden dora Uludere reviyan Zaxo, li Kurdistana Iraqe. Ji destpeka ve sale de 30.000 Kurden Tirkiye pena bfın (iltica) Kurdistana Iraqe. Li gora Rexisıina Mafen Mirov li Tirkiye, dewleta tirki dixwaze ve nijadkujiye ji çaven cihane veşere, ji bo ku piraniya kesen kuşti zarok fı pir bfın. ü li gora ve rexistine, 871 gunden kurdi hatin tek dan (xera kirin), talan kirin fı şewitandin. Wezire tirk e hundiri, Nahit Menteşe, gava ku pariementere kurd Sedat Yurtdaş pirs je pirsi, ve yeke tekid kir. u li gora Yurtdaş, ne 871, le ji 1.000 gund betir hatin tek dan. Bi behana şerre PKKe, hukfımet fı leşkere tirki siyaseta nijadkujiya rast li hemberi gele kurd tetbiq dikin.
.a rs i
6 PARLEMENTEREN KURD LI GIRTİGEHE Me di bultena buhuri de li ser rakitina nedestdayine, girtin fı ragirtina (xistina girtigehe) 7 pariementeren kurd, li gora bend ı25 la zagona tirki. bi sfıce propaganda ''veqetinxwestine", nıvısL Sawci ji bo wan hukme idame xwesti bfı. Yek ji wan, Selim SADAK, hat berdan, le 6en mayin hin ji di girtigehe de ne fı dawa wan hin dest pe ne kiriye. Li gel kampanyeke navneteweyi ya gelek mezin fı tedexulen fermi yen berpirsiyaren siyasi yen rojavayi, Tirkiye xwe kerr kiriye !
rd .o rg
muzik fı stranen kurdi li Waregem peşkeş kir.
ıOADAR ı994
Bi vexwendina Magasins-Oxfam, me axaftinek li ser pirsa kurdi li Zaningeha Katolik a Louvain (a fransi) kir.
QEDEXEKIRINA ROJNAMEYEN KURDİ, RAGIRTIN Ü Enstituya Kurdi, bultena Reziran 94
kuştin.
Senüıka Navneteweyi ya Weşane, lG Medien, bi xurti qedexekirina van rojnameyan fı ragirtina berpirsiyaren wan protesto kirin. Yekitiya Niviskaren Swedi eyni tişti di kongreya xwe ya 7 Gulan 1994 de kir.
RAGIRTINA MEHDİ ZANA, SEROKE ŞAREDARIYA DIYARBEKIRE YE KEVN Di 12 Nisan 1994 de, seroke şaredariya Diyarbekire ye kevn, Mehdi ZANA. hat girtin fı ragirtin (xistin ginıgehe), dema ku ew ı
navneteweyi re rftmet nake u ku demokrasi li Tirkiye qels dibe. Amnesty International ji ji Tirkiye herdana Mehdi Zana xwest u "demokrasiya" vi welati gelek rexne kir.
1 GULAN Pişti
qedexekirina le Gulane bi çend salan, ev cejn isal ji nuh de hat piroz kirin. Li Sternbol fı Ankare bi hezaran kes beşdan we bftn. Li Ankare, polis erişi beşda ran kir fı li pariementere SHP, Salman KAYA, xist. Ve yeke gelek rexne, li Tirkiye u li derve, anin. Gelek kesen din ji li wan hat xistin fı hatin birindar kirin. Beşdar hatin belav kirin. Salman Kaya gitiye (şikayet) polis fı mudire ewlehiya (emniyet) Ankare kir.
rd .o rg
ŞERRE HUNDIRİ KRİZEKE MEZIN A ABORİ LI TIRKIYE ÇEKIR Tirkiye di sale de 7 milyar dolar ji bo masrafen şerre PKKe dide. Hukftmeta Sti Çiller li "çareke" ji ve krize re geriya u "paketa tewazune" arnade kir. Pişti ve "pakete", hertişt li Tirkiye 100% behatir bu. Meaş bi awaki muweqqet hatin cemidandin. "Devaluasyon" iro gihajtiye 167%. Di destpeka ve sale de, bingeha meaşe minimum 108 dolar bu. İro ew ketiye 37 dolar. Gelek şirketen dewlete
hatine firotin fı ev yek bfı sedema bundakirina karen gelek karkeran.
ku
çu bu seredana jina xwe, Leyla Zana, yek ji 6 pariementeren kurd ku li girtigehe ne ! Sedema ve yeke ew e ku wi di Çiri u Kanftn 1992 de, li ber encumenen (komisyon) siyasi u mafen mirov en Pariementa Ewropaye siyaseta Tirkiye rexne kiri bU (li daxuyaniya me ya çape ya ragihandi binere). Weka ku em dizanin, Mehdi Zana, pişti derbeya leşkeri ya 12 İlon 1980 li Tirkiye, 10 sal li girtigehe ma. İro ji bi 4 salan hatiye malıklİm kirin. Kongreya Ameriki u jimarke giring ji sazendeyen navneteweyi ev ragirtin protesto kir. Pariementeren Kongreya Ameriki ilan kir ku her ku diçe kesen ku çareke siyasi ji pirsa kurdi re dixwazin ten ragirtin. Ev yek ılışan dide ku Dewleta Tirkiye ji peymanen
KURDISTANA IRAQE
va
ŞERR DI NAVBERA DU PARTIYEN KURDİ DE Ji destpeka Gulana 1994 de, şerreki çekdan neziki Suleymaniye di navbera her du partiyen kurdi yen sereke, Parti Demokrati Kurdistana Iraqe u Yekiti Niştimani. de dibe. Li gel hangen her du seroken van partiyan, peşmergeyen wan, mixabin, şerre xwe dajon. İran te de ferzendeke
w
.a rs i
ERIŞEN LEŞKERE TIRKİ Di meha Adare de, di hefteya Newroze de, leşkere tirki erişi Kurdistana Iraqe kir, ji bo ku "te de li terrosistan bigere". Dewleta tirki biryar stend ku van erişan bi awaki muntazam, ji destpeka Nisane de, bajo. Leşkere tirki ji we tarixe li Kurdistana Iraqe ye u dixwaze ku heta dawiya payize te de bimine.
w w 2
dit ji bo ku Partiya Islami diji Y ekiti Niştimani bi kar bine. Tirkiye fı Suriye ji ve dubendiye xurt dikin. Rewşa abori ya trajik li ve beşa Kurilistane ku ji sedema du ambargoyan, e hundiri ye Saddam Huseyn fı ye derveyi ye dewleten hevalbend, ve tansyone bilind dike.
EWROPA Ü PIRSA KURDİ
BEUİKA ragirtina Mehdi Zana, du avukaten beljiki. endamen baroya Bruksele u Rexistina Avukaten Be Sinor, Pierre LEGROS u Georges Henri BEAUTHIER, di 28 u 29 Gulan 1994 de çfın Sternbol u Diyarbekire. Baroya Bruksele peymaneke "cewitiye" bi baroya Diyarbekire re imza kir. Amanca ve xebate ew e ku stema Pişti
baş
(zulm) li ser hemi civaka sivil a kurdi bide nasandin. Mirza Pierre LEGROS, Seroke avukaten baroya Bruksele, ilan kir ku dan u stendinen muntazam en agahdariye u yen avukatan, civin li Bruksele u semmerek li Diyarbekire, hevkari di dema dawayen li ber Mehkema Ewropi ya Mafen Mirov de di hername de ne. Mirza Legros dixwaze
Enstituya Kurdi, bultena Reziran 94
desthilaten (otorite) siyasi yen beljiki fı ewropi ji li ser qedere avukat fı gelheya kurdi agahdar bike. ALMANYA Di 8 Nisan 1994 de, hukftmeta alınani biryar stend ku nema çek ji Tirkiye re bifiroşe, ji bo ku ew wan diji Kurdan bi kar tine. Di nav van çekan de : 46 balefiren
KONSEYA EWROPA YE Rapora Mirza JURGENS u biıyara li ser pariemente ren kurd Mirza Jurgens, pariement ere holladi u endame grupa sosyalist a Konseya Ewropaye, di ı2 Nisan ı 994 de rapo re ke direj li ser
g
or
d.
REXISTINEN MAFEN MIROV Rexisıinen ewropi yen mafen mirov, ku di nav wan de Weqfa France-Libertes ya Sti Danielle MITTERAND heye, ji Konseya Ewropaye xwest ku Tirkiye ji endametiye derxine, ji bo ku ew mafen mirov dipelixine u hebfına gele kurd li ba xwe inkar dike.
AMERiKA Encumena Huquqi ya Navneteweyi ya Mafen Mirov li Amerikaye ji 1 heta 4 Gulan 1994 misyonek şand Tirkiye. Ve misyone Tirkiye bi nerfımetkirina mafen mirov gelek rexne kir u azadkirina 6 pariementeren kurd je xwest. We got ji ku eger ev parlementer ben mehkeme kirin, dive ku dawa wan vekiri u beali be.
w w
.a
rs i
PARLEM ENTA EWROPA YE Rapora Marc GALLE Pişti ku Pariement a Ewropaye pariementere sosyalist e beljiki "SP", Marc GALLE, bi misyoneke agahdariye, ji 8 heta 11 adar, şand Tirkiye, wi raporeke gelek balkeş peşkeşi encumena (komisyon) karen derve ya ve Pariemente kir. Ev rapor ji aliye hemi kesen ku
2 biıyar : Kurden Tirkiye u mafen mirov li İrane Di 21.4.94 de, Pariementa Ewropaye du biryar stendin. Yek ji wan li ser rewşa Kurden Tirkiye ye. Pariement te de hang dike agirbirineke geleruperi u ji Yekitiya Ewropaye dixwaze ku alikariya ditina çareke be şerr ji pirsa kurdi re bike. Biryara 2min ku cardin di 21.4.94 de hat stendin, li ser İrane ye. Ew pelixandina mafen mirov di hemi waren jiyana sivil a civate de u ya Kurdan u Fiileyan mahkfım dike. Di benda li ser Kurden İrane de, biryar naven 5 Kurden ku di 15 T'ırmeh 1992 de bati bfın girtin dibeje. Ev kes, pişti ku li girtigeha Kermanşahe, li Kurdistana irane, hatin ragirtin u eşkence kirin, hatin gulle kirin u laşCn wan ji malbaten wan re di Sibata 1994 de hatin dayin.
girtin u ragirtina pariementeran li Tirkiye, nemaze ya pariementeren kurden partiya DEP, peşkeş kir. Encumena pirsen huquqi u mafen mirov ev rapor pejirand. Pişti ve peşniyare, Parlementa Konseya Ewropaye biryareke muweqqet di 13 Nisan 94 de stend. Di ve biryare de Pariement ji desthilaten Tirkiye dixwaze ku çareke be şerr u siyasi ji pirsa kurdi re bibinin. Ewe xwendevan hemi van rapor u biryaren Pariement u Konseya Ewropaye di ve bultene de bibine.
ur
INGILTER E Barones Chalker, Wezira Arıkar a Karen Derve ya Ingiltere, bi nave hukfımeta xwe ilan kir ku Tirkiye şaşiti di siyaseta xwe ya diji Kurdan de kirin u ku ew dive ve pirse be şerr u bi awaki demokratik çare bike.
ew xwend gelek baş hat ditin. Ji bo ve yeke, em metne we weka xwe di ve bultene de diweşinin. Mirza Galle te de bi awaki beali u orijinal karkirin u cotbfına sistema siyasi ya Tirkiye tehlil dike.
va k
fantom, durbinen şeve, embaren çekan, perçeyen çeken diji balefiran, 100 tanken Leopard ... Li gora wezareta almanİ ya xweparastine, ji ı990 heta nuha, buhaye çeken ku Almanya ji Tirkiye re firotine digiheje ı,5 milyar mark. Di ve deme de, Almanya ji Tirkiye re çeken Almanya Rojhilate ya kevn ji firotine. Di 28 Nisan ı 994 de, pariementa almanİ ilan kir ku mafen çandi u otonomiya navçeyi diven ji Kurdan re ben dayin. Di ve biryare de, pariement dixwaze ku pariement u huklİmeta tirki dyalogeke bi rexİstinen kurdi re dest pe bikin u bi wan re li çareke be şerr ji pirsa kurdi re bigerin.
ASÜRİ
CIVİNEKE ÇAPE LI PARLEMENTA BEUİKAYE
w
Navenda Çandi ya Mezopotamye (Asuri) di ı Reziran 1994 de civineke çape li Parlementa Beljikaye, di bin serokatiya senatore partiya Volksunie, Mirza Willy KUIJPERS, de pek ani, ji bo teşhirkirina pelixandina Aslİri yan li Tirkiye, İran, Iraq u Suriye.
Asuri u niminendeyen beljiki agahdariyeke rexİstinen ceddi li ser rewşa Asuriyan li van her çar welatan u li Beljikaye da. Dosyeke baş belgekin bi nave "Heurs et malheurs de la minonte Assyrienne au Proche-Orient et en Belgique" ya rexistina
Çend
Enstituya Kurdi, bultena Heziran 94
"Droits de l'homme sans frontieres" bi ve bineete hat weşandin. Bi ser de ji ve rexistine daxuyaniyeke çape ku me ragihandiye ve bultene weşand.
3
ENSTITU Yt
ur
Bultena agahdari ye (bi kurdi, fransi, hollandi, ingilizi) Dossier Kurdista n (bi fransi) Dossier Koerdist an (bi hollandi) Kurdista n File (bi ingilizi) CEMIL PAŞA Ekrem, Muhtasa r hayatım SOREKL I Şahine Bekir, ]ana Heft Salan (helbest) BIRO Tahare, Meme u Eyşe (şano) SHAKELY Ferhad, Kurdish National ism in Mam u Zin of Khani (bi ingilizi) KURDIST AN (bi fransi, bi hevkariy a Solidarit e Socialist e) TORİ Nergiz, Kawa Efsanesi (bi tirki) KasHa hozan Birader : Evdale Zeyne Karten poste yen bireng
or
F.B.
DIN
rs i
BI KURDİ Pirttik
Alımad-i
va k
WEŞANtN
w
w w
.a
AHMED Feqir, Diwan Re ş I BAKSI Mahmut, Helin BEDIR XAN Kamuran , Ster BOYIK Eskere, Mem u Zin (şano) BURKAY Kemal, Azadi u Jiyan CEWERİ Firat, De Şerine CEWERİ Firat, Kevoka spi CIGERXWİN, Tarixa Kurdista n 1, 2 CIGERXWİN, Folklora kurdi DI]WAR Egid, Yekitiya çukan DÜZGÜN M., COMERD M., TORNEC ENGI H., Dersim de diwayi, qese pi-kalika n, erf u mecazi, çibenoki . weletnay eni (dumill) FERHO M. Derweş, Denge Roja Dil FERA T Selim, Biji Kurdista n "Eş" HEBEŞ Hussen, Li wir leven keviran çik didin KILIÇ Hazım, Evdireh1 m Rehmiye Hekari
4
100 200 200 200 200 250 200
d.
WEŞANtN
FIROTIN t
g
WEŞANtN
250 100 ıso
250 25
250 280 125 120 300 180
200 300 250 300 300 180
200 300 300
va
Ko var
1SO 200 300 1SO 12S 1SO 2SO 200 200 200 600 200 200 200 200 400
rd .o rg
ku
MELE Zahide Diyarbekri, HerdO.bat MERIW ANI Peşew, M am Rewi "s orani" PERWER Şivan, Çiroka Newroze PINTER Harold, Zimane çiya PUŞKIN A., Masivane kal O. masiye sor REŞID Tosine, Siyabend O. Xece SIRWA Aziz, Pelke Zerene (sorani) SOREKLI Şahine B., Em O. Pirsa Me SOREKLI Şahine B., WendabO.n Şemo Ereb, Dimdim UZUN Mehmet, Mirina Kaleki Rind WEŞAN:I:N RIY A AZADI, Destana Meme Alan WEŞANXANA T ARA, MO.siqa (sorani) WEŞANXANA ÇAND, Aladin O. Lampaya bi EfsO.n WEŞANXANA SARA, Şengul O. Mengul "şano dramatik" ZIN AR Zeynelabidin , X wençe
.a rs i
ENSTITUYA KURDİ YA PARIS:I:, Hevi NÜDEM
280 200
Selik, kaset, video O. karten poste
2SO 700 2SO 600
so 20
w
Selika hozan Brader Selika Gulistan: My believed mather Kaset Video Karten poste Karten poste
w
BI HOLLANDI
w
FERHO M. Derweş O. CAVENTS Gerd, Cigerxwin, Poezie uit Koerdistan FERHO Medeni, Lied der Aarde KOERDISCH CENTRUM, Arnhem, Het leven van de Koerden HOFF Ruud, De Koerden als regionale speelbal ? VANDEWUER Ina, Het Zilveren Ei
180 130 120 100 SO
s
BI INGILIZI
BI ALMANİ AMMAN Birgit, Traurige Reise
200
BI TIRKI
.a rs i
va
ku
AEGLETON William, Mehabat Kürt Cumhuriyeti 1946 BAŞKAYA Fikret, Paradigmanın iflası BEŞIKÇI !smail, Devletlerarası sömürge Kürdistan BOYIK Eskere, Dağ çiçekleri BULUT Faik, Dar üçgende üç isyan CIVAN Rojvane, Şeyh Said isyanı DIKILI A., Kürt sol sosyetesi DUZGUN M., COMERD M., TORN~CENGI H.; Dersim'de dualar, atasözleri, mecazlar, bilmeceler, şaşırtmacalar IBN'UL ERZAK, Mervani Kürtleri Tarihi INSTITUT KURDE DE PARIS, Studia Kurdica MAR Cemşit, Dersim destanı NIKITlN Bazil, Kürtler ROHAT, Kürdoloji biliminin 200 yıllık geçmişi TAŞ A., Türkiye Kürdistanİ, ekonomik ve sosyal yapı ZANA Mehdi, Bekle Diyarbakır
BI EREBİ
w
w
w
BEDRUDDİN Salah, El-Ekrad şe'ben we qadiyyeten CELİL Celile, Nahdatul Ekrad El-Seqafiyye Welqewmiyye
6
100
rd .o rg
PAX CHRISTI INTERNATIONAL, Elections in Iraqi Kurdistan
250 300 750 120 350 120 200
300 200 200 120 400 300 250 300
250 ıso
d. or g
Bultena semehi ya agahdariye N° 19 - Heziran 1994
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
Bi kurdi, fransi, hollandi O ingilizi
RAFPORT DE M. Marc GALLE Devant la commissic n des affaires
a la
eı:rangeres
du P .E.
suite de la missian d'infannar.ian qu'il a effectuee en Turquie
d. or g
du 8 au ll mars 1994
Les 2 et 3 mars 1994, la Grande Assemblee Natianale de Turquie levait l'immunite de huit de ses membres, done 6 appartenant au DEP et deux membres non-insc:-its, !'un ancien membre de ce meme parti,
du RP (Parti fondamentaliste). Cette decision et surtour.
ı' auı:re
I'imrr..ediate arrestation de ces el us par !es forces de
sec.ırite
provoquaient une profonde
ur
e...'1loton au Pariement europeen, dans de nombreux E::ats membres de !'Union europeenne, mais egalement en Turquie.
i:ı
des P:esidents, au cours d'une missian d'infarmatian sur ce
session du Pariement europeen rı~union
cres serieux inci dene. J' ai
Strasbourg des le lendemain
!es fonctions de
parleinencaire mixte CE/Turquie ec de la commission du
sec-eı:aire
reglemenı:,
de
de la
des pouvoirs et des imrnunites, done j'ai moi-me.rne ete le P:-esident. Celui-ci
rs
ver:.ficaı:ion
quiı:::e
c.ımule
iv
coınmission
la Conference
infor.nelle, m'a c!'large d'effec::ue:- en Tu.rquie une
macin accompagne de M. Philippe VE.'\iTUJOL, qui la
a Sc::-asbourg,
ak
Le 7 mars 1994, au debut de
m'a assiste avec toute la competence et l'efficacite que vous lui connaissez, puisqu'il a
.a
ete egalement, pendant de longues annees, secretaire de vot:e commission.
logtstiqu~
fourni par la representation de la Commission
w
Sur place, j'ai apprecie le soutien
en Turquie et plus particulierement M. Michael LAKE qui la dirige et qui a tenu
a eı:re
present lors de la plupart des nambreux entretiens que nous avans eu avec les plus hautes
w
personnalites politiques et judidaires curques, ainsi que les representants du Parti DEP. Je crois qu'il est important qu'avant d'entrer dans le vif du sujet, je mentionne toutes !es
w
pe_--sonnalites avec lesquelles j'ai pu m'entretenir, car je r.iens
a souligner
que, en r.ant
qu' e.rnissaire du Pariement europeen, to u tes !es portes m' ant ete ouvertes et que de I' av is general, il rr'a. jamais ete donne
a quiconque de
rencanerer au cours d'entretiens prives un
si grand nömbre de responsables, surtout dans un laps de temps aussi bref.
9
INSTITUT KURDE DE BRUXELL ES
:\LALOUF
\1aıc:o
ANCIAUX
Robc:rı
BASTENIER
INCARCERATION DE M. MEHDI ZANA. ANCIEN MAIRE DE DIYARBAKIR
Albc:rı
COPPIETERS CREUZ
COMMUNIOUE DE PRESSE
d'Honnc:ur :
ur
:l.lc:mbrc:~
d. or g
Bruxelles, le 20 mai 1994
\lauriı~
Sergı:
EISENDRATH Henri
en octobre et en decembre 1992.
ı..:ocı..:
\lan:
HOUT:\RT François HU\IBLET Jean-Emile
Cette condamnation
a ete
immediatement suivie de son incarceration.
iv
DE
Fı:licc:
ak
DELVAUX Andre
Le 12 mai 1994, M. .Mehdi ZANA a ete condamne par la Cour de SOrete de l'Etat d'Ankara a -~ ans de prison pour ses temoignages devant !es commissions politique et de droits de l'homme du Pariement europeen
DASSETTO
::\.-1. ZANA etait e lu maire de Diyarbakir en 1977. Des le coup d'etat
LEFIN Paul
militaire. le 12 septembre 1980, il a ete arrete et sauvagement torture.
\IARTENS
rs
JOSPA y,onnc
Albcrı
Il est reste de longues annees dans la sinistre prison de Diyarbakir et n'a pu en sortir que grace a une grande pressian internationale.
\IERTENS Pic:rrc ROOSE:-.IS Eugi:nc:
S0\1\'ILLE Roger THO\IAS Rene \larıın
Notre Institut appele tous les gouvemements occidentaux et toutes les institutions internationales a agir immediatement en faveur de :\1.
w
VAN BRUINESSEN
.a
Comme les six deputes du DEP, toujours en prison, l'incarceration de M. ZANA risque de s'etemiser.
SCHEINERT David
VAN PAE\1EL \lonika
ZANA.
w
w
ZANDERS Jean Pascal
4. rue Bonneels -
Pervine JAMIL Presidente
1040 Bruxelles
Tel. 02 1 230.89.30
N° Cornpte 426-3144071-85
i'ious avans ainsi rencaner e :
M. Süleyma n
D~\4IREL,
Presiden t de la Republiq ue,
M. Hüsamet tin CINDORUK, Presiden t de la Grande Assembl ee Nationa le de Turquie, que je re!nerc:e sincerem ent de naus avajr reçus parce qu'il et:ıit en convales cence l'oper:ıtion
qu'il a subie awc E::acs-Unis. S'il avait ete present, selan L'avis quasi
g
apres
MmeTan su CILLER_, Premier Ministre , M. Murat KARA YAL CIN, Vice-Pre mier Ministre , M. Hikmet CETIN, Minisere des Aifaires Etranger es,
d. or
unanime , rien de tout ceci ne se serait produit.
M. DINCERLE.~, ancien Ministre , membre de l'ANAP (Partie de la Mere Patrie),
M. le depute Mahmut KILINC, membre du DEP,
ur
M. le depute Remzi KART AL, Presiden c ad interim, DEP
ak
M. Yekta Güngör ÖZDE!'!, Presiden t de la Cour Constitu tionne!le de Turquie, M. Nusret D~\11IRAL, Proc.ıreur General de la Cour de Surete d'Ecac, M. BIRDAL, P:-esidenc de l'A.ssaciacion curque pour Les droics de l'homme , ~-
Francois DOPF r c.H., Ambassa deur de France,
si v
M. E:-ik KOBIA, Ambassa deur de Belgique.
Je regrette de n'avair pu m'encre tenir avec M. Erdal INÖNU qui se trouvait a IsmMi oü
.a r
nous n'avans pu nous rendre faute de ce.rnps.
1e dois dire qu'apres coutes ces renconc:-es et· toutes !es conversa cions que nous avans pu avoir en marge de celles-ci , je cornmen çais a desesper er de pauvair faire un rappart
w
coheren t a man recour. En effet, nous avans encendu beaucou p de paints de vue contradi ctoires, y compris sur des infonnac ions qui devraien t etre factuelle s. Mais par-dela
w
les paints de decail, a la fin de notre sejour et nacarnm ent apres l'entreti en avec M. CINDORUK, done le discours est celui d'un authenti que demacra te, une vue d'ensem ble du
w
problem e a pu commen cer a se degager. 1e retracer ai id les points de droit et les analyses qui me paraisse nt incontes tables en mention nant avec les plus grandes precauti ons les faits qui nous ont ete rapporte s de façon contradi ctoire.
ll
Je terminerai par une refle:don sur la situation politique en Turquie qui me parait e tre la de du probleme, ainsi qu'un commentair e sur 1'atticude qui devrait e tre la nötre, ainsi que des prises de posicion du Pariement europeen ec de cercains Ecacs membres en Turquie, non pas seulement aupres des aucorices policiques, mais surtouc par une grande partie de la
d. or
g
population et la jeunesse qui constitue 1'espoir de ce pays.
Une decision et un coup politigues
Deux dec!.sions ant en fait ece prises. Le 2 mars, la Grande Asseinblee Nationale de Turquie ıe.,aic l'immunice de ~vL\1. Hatip DICLE, Ahmet TÜRK, ~1me Leyla Z.-\NA, MM.
Hasan MEZARCI.
Selim SADAK
huiı::: par~e!T.e!'lt:aire.s reveı:::
ak
Il ne faic pas de douce que la levee de l'immunite de ces
carac:e:-e essenc:e!lem e!'lt polit!que. Les principau."( re.sponsable.s particulie.:-, Mme Ta!'l.S-.:
M~.
ur
Orhan DCGAN, Sirri SAKIK, Mahmut ALINAK. Le jour suivanr:, de
CIL.!...E~.
P:-e!T.ie:-
(P~i
c'est
figurer e."l ce ce de 1' ordre du jour de
s'e:1
de la Me:-e Pac::e), a pris
ı' assemblee
c::ıc!ıe!'lt
sarı p:ın:i,
si v
de la Jus;:e Voie) qui, avec !' ..;..~AP
~.En!s=-e, p:.;isı::;t:e
rıe
pas
eı:::
e~
ur: e:1
!e DYP (Parti
l'iniı:::!acive
de faire
Ies proposicions de la commission mix:e
.a r
conscicucion ec juscice en vue de la levee de l'immunice.
Cette modificacion de l'ordre du jour esc ince..-venue direc:emem e:1 ple:1iere ecanc donne que le Conseil consultacif qui joue
a
le rôle de nocre Conference des Preside!'lts
en faire la proposicion. Selon l'ensemble de nos
inr:er!oc-..ıceurs,
cette
w
s'ecaic refuse
a eec egard
decision a ete mocivee par l'intense ernetion provoquee dans l'opinion publique par des
w
provocations repecees de la part des depuces du DEP et en particulier !es dec!arations de M. Hatip DICLE, nouveau President de ce parti, qui peu de temps apres l'atte!'ltat du PKK
canere la gare de Tuzla oü sept jeunes appeles avaient crouve la mart, a dec!are que dans
w
, l'ecat de guerre prevalant en Turquie, il etaic normal de considerer !es
milit::ıires
comme
des cibles. je rapporcerai, mais avec prudence, qu'outre le refus de la part des membres
DEP de preter serment canformeme nt
12
a la
constitution et I'introductio n par !es deputes
CE.0 du
d.r:ıpeau
kurde dans le
P:ıriemenı:,
il esc reproche
a Mme
ZANA ec a M. DOGAN
d' :ıva ir eu des liens direc::s avec le PKK.
Le
mobile persannel de Mme Z.A..NA
ı:elephone
auraiı:
equipemenı:s
figure panni des
saisis
rd .o rg
dans une cache du PKK.
M. DOGAN auraiı: souscraiı: des terrorisı:es aux invesı:igaı:ions de la palice en !es abriı:anı:
chez lui. je me dois d'ajouter que !es insultes grossieres ec ancien me!nbre du Par.:: aussi
a envenimer
la
fondamenı:aliste,
a l'egard
d'Aı:taı:tırk n'onı:
siı::ıaı::an.
boycoı::e:-
!es e!ec:ions municipales qui se
pas peu
conı:ribue
elles
le DE? a pris la
deroule:-onı:
le 27 mars
ku
prac!"ıain.
de M. MEZARCI,
ı:ergiversaı:ions,
L'e..'Tloi est arrive ason comble lorsque, apres queiques decision fina! de
repeı:ees
A ceı: egard, il convienı: de :nenı:ionne!" que l' ac:uei Presidenı: de ce parti justifie cette
decision par la pe:.1r des me=-:1bres du DE? de se
faiı:
ı:ous
l'objec. Si
ensanglanı:e
d'aı:ten::aı::.s
les
;:ıar:is
la region (l'un
ac::fs dans !e Sud-Est
c!airemenı:
mouvemenı:s
puisque !es fameuses "forces
sanı:
inte;p-istes), le DE? en
obsc-.ıres" sanı:
impon:anı:
de
agissemenı::.s
aux forces
l'insoucenable recard sepı:embre
menı:ionne:
1993
ici que M.
t:e!"':"aristes du PKK m'a
violence" sans aucre precision.
w
''candamnaiı: ı:auı:e
deı::ient
aı:tribue
allees jusqu'a assassine!" en
K.A.RTAL lorsque je lui ai demande s'il candamnaic !es
anı:
vic:imes du double t:e!"':"orisme qui
revendique par le PKK, l'aucre
Mehmet SINC.-\R, depute de ce parti. J e cra is
repondu qu'il
aux elec:ior.s, etar.:: donne
de ce parti, ses :nembres et ses lcc:lux
car.didaı::.s
.a rs i
de securite et a des
cor.:: !es
va
t'inc:-oyable se!"ie
presenı:e!"
, C' es ı: lorsqu'on par le des elec:ions municipales que peut inte!""lenir la notian de co up
w
politique car a 15 jours des elec::ions, la sanc::ion des deputes du DE? ne renforcer dans l'opinion publique la position de ceux qui en
w
notian de coup
apparaiı: egalemenı:
pouvaiı:
prendraienı: l'iniı:iative.
que La
dans la procedure suivie puisque, hormis le passer oucre
a la decision du Conseil des Presidenı:s que je viens de mentionner, et qui esc parfaiı:emenı: Iegal, Mme CILLER a
personnellemenı:
de son propre groupe, ce qui est et qui, en soi, suffirait
evoque la
fonneilemenı:
a justifier une
quesı:ion
delalevee de l'immuniı:e au sein
interdit par l'article 83 de la coristitution
annulation du voce par la Cour Constitutionnell e,
13
done le President, souciewc de son independance et de la rigoureuse observation de la constitution m'a paru fournir f~cheuses
a
eec egard ecutes les garancies, en depic.
d'alleg:ıtions
que nous n' avans pu verifier concernant des dedsions de cer.te haute
juridic~tion
done la public:ıtion aur:ıit ete deliherement retenue. M. OZDEM s' esc de surc:-oit manere meı:.hodes
employees par la police.
La decision de la Cour devrait intervenir sous quinzaine et
rd .o rg
tres severe a l'egard des
pon:er:ı
au total sur 19 dos:;iers,
chacun des parlemenc.aires ecant poursuivi sous plusieurs chefs d'accusacion. Ce de!ai caincide avec celui de garde placer les prevenus en
a vue a l'issue duquel cependant le Procureur General pourra
decenı:ion,
sauf, bien entendu, decision
canstit~t!onnelle.
ı:ie~.s
a insister
de la Cour
i ci sur un po int : s' il est vrai que 1' inicia ci ve est ·;en u e du Parti du
P:-emie:- \1inis::re, la
modific:ıı:ion
ku
1e
conc:-:ıire
de l'ordre du jour en pleniere a ete vocee essenc.ie!lement
par ce parti et 1'."-.NAP, la dec!sion de lever l'irnmunite a e!!e-meme
va
majorite de la part des pr:::cipawc par::is, y cor.:pris de ieurs
r:ıer:1bres
reç-..ı
une large
kurdes, dam on
evalue le norr.bre de 100 a 154 au sein de la Grande ..:...Ssemblee :'-Jac!onaie de Turquie se!on
.a rs i
la generesite avec laque!le !es apparencements des
Cependant, le SHP,
Paı-....i
depuis le debut oppose ~.
ec des autres sonc reconnus.
social de."'lac:-ate, mernbre de la coalition
gouve.~ementale,
s'est
a cecte procedure, nocanunenc par la voie du vice-premier ~inisc-e.
K..o\R.o\ YALCIN, qui a ostensiblement quitte la salle lors des voces, ec de M. CETIN, le
~linistre
des Affaires Ec.rangeres. On ne
peuı::
en tane que te! dans eec te ope:-acion_. ] e
pris part au vote, tout en
w
done en aucun
ı::iens.
a signale:-
a commencer par ce!le de man
w
sont manifestees,
neanmoins vote, l'un
eı:.ant
preı::extant
w
po li ce.
c:ıs
implique:- le gouvernemenc
aussi que d ı auc:-es oppositions se
homologı.ıe, M.
Tunç BILGET, qui n'a pas
membre du DYP. Deux membres du SHP auraient
apres coup s'etre c.rompe de sujec. ll va sans dire que ces
opposicions one ete encore beaucoup pius radicales
14
UI".S
a I ı egard
de I' atticude des forces de
Le röle des forr.es r!e polir.e
Si l'on peut considerer que la levee de l'immunite en elle-meme, en depit d'une viciation de la constitucion, et d'une hate qui ne sembie justifiee que par la proximite des elec:ions, majcr~::e
incontestable de la part du Pariement turc, compeı:enı:e
sur la base de propositions de la commission ı:ous
sanı:
me."'le du ;:ıeneı:rer
Parie."'lenı:,
dans
pas
!'anı:
de l'immunite, mais eiles
a
aı:ı:enuante
conı:entee!:
le:..ır :ı
l'inte:-tenı:ion
d' ar:- eter !es
fait -conr:-airement
puisqu':l
l'enceinı:e
depuis
puisque faisant l'objet de dossiers parlementaires- l'on ne
saurait trouver auc!lne circonstance
Ce !I es-C: en effet ne se
eı:anı:
depuı:es
des forces de police.
le jour me.."ne de la !eve e
a ce qui a souvent ete diı::- a l'interieur
fallu, pour les attendre
au.~
por:es du batiment,
de la Grande A.s.se:nblee :--Jationale de Turquie. Ceci bien
enı:endu
ku
longtemps connues de
-!es charges
rd .o rg
a une
a fait l'objet d'une decision
n'a pu se faire qu'avec l'ac::ord de la Garde du Parlement, ce qui e.st die long sur !:1
De
done beneficie ::.os coileg"..:es
surc:-oiı:,
ces
esı:
officie!s, ce qui
ıaı::raper
puisque cet:e publication est
! Il y a mieu..~ :
fandamentaliste RP
s'esı:
vu, lui,
depiı:
des
:-.1. Hasan
arreı:e:-
a la
inı:ertenue
~1EZ.-\RCI,
a deux heures le
ancien membre du Par::
veille de la levee de san
immuniı:e.
Il a
ı:auı:
depuis.
w
relac!ıe
une cause de nullite, en
cette nouve!le bevue et qui, a mes yeux, ne font
.a rs i
pcur
siı:uation
maı:in
de meme ete
doc:.ıments faiı:s
efforts qui ant ete
lendemain
avant la publication de la decision du
arrestaı:ions sanı: inı:e:-tenues
. Parle."'lent dans les
qu' aggraver la
ı:-..:.:-cs.
va
sec~ite
Bien entendu, je n'ai pas manque de dire
a
w
eux partageaient ce paint de vue-
a t:.aus que!
mes inı:erlocuteurs -et beaucoup d'enı:re
painı:
il pauvait
eı:re
chaquant que des
pariementaires soient arretes d'une façon aussi expeditive, avec un tel mepris, des lois
w
avant meme l'expiratian des de!ais d'appe!, et en
ayanı:
recours ala force, car les
de~mtes
arretes ant ete obliges de manter dans des voitures -de surc:roit- banalisees.
C'esı:
tres
grave
l'ensemble de ces
evene."'lenı:s
qui ant
ı:ransforme
un coup politique en une
15
erreur et l'ernbarras des !es portes m'aient ete
auı:oriı:es ı:urques
ouverı:es
de
f:ıçon
etr:ınger
n'est peut-etre pas
au
f:ıic
que ecutes
aussi exceptionnelle.
Cet embarras, je 1' ai ressen ci a plusieurs reprises, et il me semble
l:ırgement
justifie par ı:oue
le fait que le gouvernemenc turc, meme s'il le souhaitait ardemmenc -j'ai indique c'eı:aiı:-le
cas d'une de ses
comp\Js:ını:es-
ne
pourr:ıiı:
obeenir la
liber:ıeion
de nos
rd .o rg
l'heure que
a
collegues. Cewc-ci sene en effet decenus par le tres redouce
Proc:.ıreur
General
DE~IR..A..L,
que nous avans pu rencontrer, puisque a titre tres excepeionne!, il a non seulernenc accepee
de nous recevoir, rnais nous a de plus arnenes dans le departement du Miniseere de la juseice
ou
sanı:
d'acc-.ısation
g:ırdes
a
vue e ı: incerroges !es 6 depuces du DEP, so us des che fs
dive:-s, done !es plus graves sene cewc qui re!evenc de l'artic!e 125 de la
constitution portant sur l'inte;;rite
e~
l'indivisibilite de l'E:ac turc et au
ku
sont passibles de la peine de man:.
Je n:e dois ici de vous faire part d'un moment de grande emocion lorsque reç-..ıs
canve..'"'Saı:ion-
avec une austee
ncus a concuic.s
ne serior.s pas autorises
sıır
civiliı:e
~-
duquel ils
OE.\IUR..A..L,
-toue en prenane soin d'enregistrer noc-e
va
, qui nous a
ı:ic-e
!es !ieux
a corr.muniquer
r:ı.emes,
en ncus ir:forman: cependan: que nous
avec les prisonniers. Que!le ne fut pas notre
.a rs i
surprise, lorsqu'apres avoir deambule dans de sinistres corridors entre une double rangee de gardes equipes de fusils d' ass au c, nous fO.mes introduics dans une sorte de salon assez conforcablement meuble oü nous avans pu voir, sur un que!ques minutes de
l'inı:e.-Togaı:aire
ı:eleviseur donı:
le son ecaie coupe,
de Mme Z.A..NA. Nouve! espair paur naus larsque M.
DEMIRA..L naus a annance que nous pourrions, au
bouı:
de que!ques ir.stancs, nous rendre sur
place. Nouvelle surprise car au lieu de nous rendre dans la salle oü Mme Z.A..NA
a non
w
confrontee
mains de trois procureurs, flanques d'un greffier qui se livrait
a ı:aper
w
e."<ercices de virtuosite sur la machine
la plus ancienne et la plus
puisse imaginer, nous avans dO. obser.rer la scene depuis un
reduiı:
bn.ıyanı:e
obscur et
e~ait
a des qu'on
a travers
une
w
fenetre equipee de verre fume au d'un miroir sans teint.
Nul ne peut dauter que si j'avais ete introduit dans la salle
j'aurais respecte la dernande qui m'etait
faiı:e
au
se trouvait Mme Z.A..NA,
de ne pas communiquer avec elle, inais ce
stratageme m' a paru particuliereınent choquant, non pas seulement parce que no us
16
pouvions voir Mme ZANA, sans qu'elle meme ne nous vic, mais parce qu'il me semblaic · qu'ainsi, on voulaic la priver du maigre reconfor t qu'aur:ıit pu lui apporı::er dans sa des vi.sages qui auraient pu lui cemoign er un peu d'humain e compass ion. E: que dire de ce!les installati ons, a quoi peuvenc -elles bien servir d'ordina ire. La juscice curque ? a-ı:.-e!le bescin de recourir au voyeuris me pour accompl ir sa mission
g
deı:encion
dit, je dois souligne r que M. DE?viiRAL s'est mantre extreme ment coopera tif et que, ainsi que Mme CILLER nous avaic precise qu'elle y avait personne llemenc veille, les deputes arreces sanı: detenus dans des condicio ns sacisfais ances, puisqu'il s dispose!1t d'une salle comrnur: e avec
ı:e!evision e~
presse
quoı:idie!1ne
oü ils
pe~vent
ı:out
a fait
se
renconı::-er,
acceptab le.
ur
ainsi que.de chambre s individue !les be!1efici ant d'un confor:.
or
eı:ant
d.
Ceci
L'essent ie! bie!1 sür n'est pas la. :vtais par-de!a les message s que :vi. OE:'v1IR.-\L a voulu nous , nous avans pu mieux ı::-ansmeı:ı::-e eı:. la comple."Cite de ceı:te personna lite hors du comrnun le role qu'il joue da.r.s
l'E:aı:,
ainsi que
touı:e
une cohor:e de
va k
ce:-:ıer
qui, souve."lt de.rneures, comme luL en
posı:e
depuis la
dic:::.ı::.:re,
hauı::.s
fonc::on naires
;ouissem -au-de!a
l'indepen dance que requier: la separatio n des pouvoirs - d'une vericable auı:onomie e~. se conside.'"ant comrne !es ultirnes gardiens du dogme ke.rnalist e aux confins de la republiq ue
a
l' applicati on dans
ı:ouı:es
ses
rs i
veillent avec une arnbitian morbide
disposiı:ions
constitu tion qui, pour er:e leur seule referenc e n'en conserve pas moins de
ı:res
d'une
nombreu x
.a
aspec:.s anti de.rnac:-atiques et de.:neure largemen c en-deça des recenı:s engagemenı:s que !es principe s c!u inteı·nationaux de la Turquie. J e ı:.iens a affirmer ma convicti an kemalism e serait mieux defendus par !es
a
w w Ceci m'amene
proceder
a
represenı:anı:s
e!us du peuple.
une analyse plus profonde de la
siı:.uaı:.ion poliı:.ique eı:
institutia nnelle en Turquie, sans quoi ce rapport aurait peu d'utilite. J e le fais en man ame et conscien ce, n'engage ant que moi-mem e, mais dans le but de mieux faire compren dre
a repondre a nos
at tentes et de 1' ai der
ay
parvenir .
w
les difficult es de ce pays
17
La situation oolitigue et institutionne lle en Turguie Les institutions turques reposene en effet sur un contraste
etonnanı::
entre, d'une part, fe
gouvememen t, le Pariement et l'administrat ion generale, d'autre part, les forces de securite et la magistratur e -qu'elle releve du siege au du parquet. Les institutions politiques se · presenı::enı:: comme celles de tout convenablemenı::
mederne et
defini et respecte;
g
, parfaitemen t democratiqu e, le röle de chacun semble
et:ıt
or
l'administrat ion centrale turque esr:: d'un niveau remarquable et l'on pourrait aisement en conclure que ce pays detient les meilleurs aı::outs pour etre un des modeles du genre, si ce
l'auı::orite
politique et la justice ainsi que les forces de securite. Ce cioisonne.'lle."lt
est tel que ces grands corps de l'Etat l'Etaı::
contröler rien moins que le
constitue aupres du fonctionne.rnenı::
beneficie pour ce!a d'un pouvoir son pouvoi!:"
s'eı::end
les seuls
d'enqueı::e
a pouvoir
echapper au contröle du
a
a
l'ense.rnble des
P:-esidenı::
de la Republique et: descine
de l'administrat ion et: son respect de la loi. Il
a !'initiative du
President de la Republique et
va k
Conseil Supeieur de
sanı:
ur
e::tre
d.
n'est que, les plus hautes instances politiques n'exercent qu'une partiedu pouvoir, en ve.r-ru d'une sorte de perve..-sion des principes de Montesquieu qui c:-ee un cloisonne.'lle nt total
-honnis l'e.xception notoire que j'ai ici soulignee-
acti·;ites de I' eı::at.
rs i
De meme, si le Preside.'lt de la Republique preside le Conseil National de Securite, que le Premier Miniso-e en est membre, ainsi que les ministres de la defense, des affaires etrangeres et de l'interieur, il n'y a pas de lien de dependance direct e.'ltre le
.a
gouvememen t et les forces armees. Miewc, c'est au sein du Conseil National de Securite, que sont elaborees les grandes lignes de la politique de securite qui sont soumises au
w w
gouvernemen t qui les examine par priorite.
Cette autonomie est d'ailleurs
a sens
unique puisque
tanı:
le Chef des forces armees que
le Procureur General ant pu se permettre, le premier par voie de presse, le second par des
lettres adressees
a M.
CINDORUK -qui en esr:: furiewc- d'exercer des pressions sur les
w
autorites politiques dans I'affaire qui fait l'objet de ce rapport.
18
La canjanetio n de cette autonomie absolue conferee de
ııetat
et
dıune
a ııensemble des
farces cohercitiv es
incontest:ıblement
constituti on qui contient des dispasitian s
anti-
demacrati ques sap e les bas es memes de 1ı e tat et empeche la Turquie d ı etre a la hauteur des ambitians dıun etat mederne et respectueu x des principes de la demacrati e parlement aire pluraliste. Elle maintient tes autorites palitiques
d:ıns
-
un etat de faiblesse
lıetat
et qui
nıest
rd .o rg
endemique que 1ı on ressen ı: tr es bi en dans le langage populaire, car on entend sauvent les turcs se plaindre de la faiblesse du gouvernem ent et de la force de ce qu'ils appellent en 'fait que la canjanetio n de l'ensemble des forces de securite et de
justice. C'est ce que je traduirais pour ma part dans le
constaı:
l'enı:.endons,
tenu mais nan pas gouveme, au sens oü nous . palitiques repasant sur le suffrage papulaire.
que la Turquie
esı:.
un PiYS
c'est-a-di re par des institution s
serait en Turquie un peu comrne une vague qui se serait brisee sans qu'il y eüt ensuite de ressac et done les eawc conı:.inuenı:. de stagnei" sur les rives. Ainsi, il n'esı:. plus prohemine nt, mais deme:..ıre diffus dans les rouages de l'~taı:. sous la forme d'une sor-ce de lui sert de
dictaı:ure
preı:e.xte.
dıinsister
pretorienn e rigoureuser:ıent protegee par la
sur le fait que de telles analyses ne
mettenı:
constituı:ion
qui
en aucun cas les
.a rs i
je n'ai pas bescin
ku
ı:.otalitaire
va
Le phenomen e
hommes en cause. Il
suffiı:
d'avoir penetre dans les bureawc de ces hauts fonctionna ires
bardes des symboles du kemalism e et de les entendre se referer a l'e.xercice de leur devoir pour comprend re que lıessentiel du probleme re!eve d'instituti ons qui c-eent un fonİıidable
w
hiatus, mais aussi de ceux qui ant la passibilite et le deva ir de les modifier et qui ne 1'ant . pas encore fait pour des raisons auxquelles la poliı:ique n'est pas etrangere_
1e me refererai a eec egard aux declaratio ns cr es
cl aires de M. KARA. YAL CIN, Vice-
w
Premier Ministre, pour qui la modificati on, non pas de toute la constitutio n, mais des quelques articles qui font obstacle au bon fonctionne ment de ııeı:aı:., est une priorite
w
absolue. A l'oppose de
lıechiquier poliı:ique,
M. DINCERLER a fait une propositio n
premier abord, pouvait paraitre un peu utopiste, mais qui
q~i,
au
a la refle.xion est probablem ent
la seule solution possible, car il souhaite, apres les prochaines elections, une coalition de l'ensemble des p~ politiques qui, se recomman dent de la demacrati e afin de refonner
19
les institutions et d' adepter un plan de developpeme nt economique pour le pays. Il faudra effectiveme nt une celle canjanetion devolontes pour aboutir a cette cres difficile reforme qui renconcrera bien encendu de farouches oppositions.
Cette analyse ne serait pas complete sans une evocation du röle de la presse. Celle-ci,
rd .o rg
qu'elle sait ecrite au radio-televis ee, jouit d'une cres grande liberte, davantage peuc-etre que dans nos pays, carelle ne peut etre couchee elle non plus pour ce qu'elle publie, ceci
impliquant peut-ecre cela, a de rares exceptions pres elle ne joue pas le röle de cona-epouvo ir qui lui revienc. Mais ici aussi il s'agit plus d'un proble1ne institutionne l, la
'qualite des hommes n'er.ant pas en cause car il existe en Turquie des journalistes de haute
ku
valeur morale et d'un a-es grand courage puisqu'ils constituent une des cibles privilegiees du te."Torisme.
II est te."llps que !es forces politiques curques assument leurs responsabili tes puisqu'e!les sam: les seules a pouvoir debloquer la sicuation eta e!oigner definitivemenı: la Turquie d'un caı
nu! ne doit pe.::-dre de vue qu'apres la
va
passe dangereux pour elle et pOi..:r ses al!ies,
disparition de l'URSS, la Turquie conse.'"Ve un röle capital dans la region et que nous devrions davanc.age nous preoccuper des menaces qui pesent: sur elle en raison de la
.a rs i
progression alannante de I'integrisme religiewc et de la guerilla toujours plus meurtriere qui embrase tout le Sud-Est du pays.
Le röle du Pariement europeen
C'est
a l'egard
de la Turguie
la qu'inte.'"Vienc- nocre propre responsabilic e, notamment comme membre du
w
Pariement europeen, car le dialogue entre les forces policiques democratiqu es en Turquie et au sein du Pariement europeen n'est pas suffisant. Nous sommes prompcs a condamner,
a nous
w
mais non pas
interesser,
a comprendre eta aider, comme en cemoigne la derisaire
presence des membres de tous les groupes politiques lors des dernieres reunions de la
w
commission parlementair e mixte CE/Turquie. Ce bescin est ressenti en Turquie oii tout
a
la fois Mme CILLER, Premier Ministre, et M. DEMIREL, President de la republique, m'ont charge de transmettre a tous les membres du Pariement europeen une invitation a se
20
rendre en Turquie afin de mieux connaitre la situation de ce payset de nouer des liens pius ecroits avec leurs collegues turcs.
je crois qu'il serait bon que nocre commission invite !es groupes politiques du Pariement
a prendre contact avec leurs homologues rurcs afin de les convaincre de l'urgente :ıecessite apporcant tout leur soutien.
rd .o rg
d'aboutir a une refonne ir...:titutionnelle et legislative en Turquie et a !es y aider en leur
Les autorites rurques ant cen:ainement bescin d'ameliorer leur image aupres de leurs partenaires europeens, mais il faut reconnaitre qu'elles souffrent d'un double handicat a
tres
eec egard, car elles se sam: coujours revelees
faibies dans ce qu'il esc convenu
d'appeler aujourd'hui la cammunication, alors que leurs adversaires sont particulierement bien organises. Je ne porte ici bien entendu aucun jugement de valeur, mais j'en vewc: paur
ku
preuve la tenue d'une canference de presse au sein du Pariement europeen grace a nos
propres se.""Vices lors de l'adoption d'une resolution par ce!ui-ci et alors meme que son
va
emissaire se t:rouvait encore en Turquie.
Quant a notre resalution, je n'aurais pas la
c:ııaute
d'en souligner tes erreurs materielles,
ayant deja dit ce qu'il convenait de savoir quant a la position du gouvernement -c'est un
.a rs i
acte de nocre parlement, je le respecte e.'l tane que tel. Cepe.'ldant, son adeption pendant ma mission a eu un effet desascrewc: sur i'ensembie de i'echiquier politique en Turquie, comme en attestent to u tes les declarations fa i tes a ce su jet. J e tiens cepe.'ldant a rassurer notre institution sur un point: les dispositions concernant l'application de la peine de mart en Turquie requierent toujours l'approbation formelle du Pariement et eelle-ci n'a jamais
w
ete appliquee depuis 1984.
]e demanderai en revanche que l'on aille beaucoup plus loin que l'article 6 de cette
a
la Turquie les me.rnes
w
resolution qui invite la Commission et le Conseil a appliquer
principes concernant le respect des droits de l'homme que cewc: observes dans le cadre des
w
accords de cooperation. Je ne voudrais pas en effet que l'on proposeala Turquie de suivre l'exemple de la Syrie qui, benefidaire d'un tel accord, vit depuis lo_ngtemps sous le joug d'une des dictatures les plus feroces du monde contemporain, pourtant richement dote a cet egard, et qui jouit avec quelques-uns de ses bons modeles, tel que l'Iran et l'Irak -paur ne ci ter que les proches voisins de 1a Turquie- d 'une incomprehensible sollicitude de no tre
21
part- sinan que,
a
absalument fennes
l'instar de ce qui s'est jadis passe au Cambadge, ces pays etant
a taute
presence etrangere, il est tres dangereux d'y recueillir des
informatians et que l'on finit ainsi par se desinteresser du sart de leurs papulatians.
Je tenninerai par une note d'espoir qui nous a ete donnee par M. CINDORUK que nous
rd .o rg
avans rencantre en dern!er lieu et qui a eu l'amabilite de nous recevoir en famille a son damicile d'Istanbul. Il existe en Turquie une nauvelle generatian naurrie des principes de la demacratie, d'un tres haut niveau d'educatian, grace notamment
a la generalisation de
l'ecole publique voulue par Mustapha KEMAL. Celle-ci prendra bientöt en mains les renes . du pays et fera table rase de tout ce qui separe encore la Turquie des
w
w
w
.a rs i
va
ku
l'L'nion europeenne.
22
Et:ıts
membres de
d)
83-0410, 0436, 0455 et 0465/94
R8solution sur la situation des Kurdes en 'rurquie
Le Parlement europien,
rd .o rg
vu ses resolutions anterieures sur cette question, en particulier celle du 10 mars 1994 sur l'arrestation de parlementaires kurdes en Turquie< 1>, vu la convention de Geneve relative aux refugies, la convention europEenoe relative aux droits de l'homme et la convention anti-torturedu Conseil de l 'Europe,
considerant que six des huit deputes kurdes arretes les 2 et 4 mars 1994 sont toujours detenus par la pelice turque,
B.
considerant que, dans les regions cu le s droi ts de l 'homme sont ıaenaces, la presence d' observateurs lors des elections contribue a garantir le processus democra tique,
c.
considerant que trois observateurs irlandais, trois britanniques et un neozelandais ont ete arretes le lundi 24 mars 1994 dans le sud-est de la Turquie alors qu'ils suivaient les preparatifs des elections municipales, et d8çu de ce que l 'Union europaanne n' ait pas mentionne la de tention de ces observateurs dans sa declaration du 31 mars 1994 sur les droits de l'hoame en Turquie,
D.
eu egard a differents rapports et documents des delegations europeennes qui se sont rendues, au mois de mars 1994, dans le sud-est de la Turquie pour suivre les festivites du Neworz parmi la population civile ainsi que les eleetiona municipales,
E.
choque par l'assassinat de M. Theophilos Georgiades, qui a ete depuis de longues annees President du Comite chypriote de solidarite avec le peuple kurde;
1.
se declare profandement choque par le fait que des observateurs neutres aient pu etre detenus arbitrairement, sans justification, et condamne le comportement des autorites cfficielles de Turquie qui, en mars 1994, ont entrave la liberte de circulation des delegations europeennes;
2.
demande c..u:.c au teri tes turques de justif i er leur actes et d • adresser des excuses aux observateurs qui ont subi la detention;
3.
est consterne par les nombreux arrestations, accusations, "disparitions" et meurtres de journalistes qui exerçaient leurs activites principalement dans le sud-est du pays;
w
w
.a rs i
va
ku
A.
reitere sa demanda de liberation des deputes kurdes, rle levee des poursuites et de retablissement de leurs droits de parlementaires;
w
4.
5.
est preoccupe par le fait que, öans le cadre des operations militaires menees par les forces armees turques dans le sud-est du pays en 1993, 519 villages ont ete detruits, plus de 120 autres l'ayant ete au debut de 1994;
(1)
PV de cette date, partie II, point 2 a). 23
a pris connaissance avec etonnemant d'informations faisant etat de l'utilisation, en mars 1994, dans le sud-est du pays, d'armes de l'OTAN ainsi que d 1 armes et equipements qui n' avaient ete mis a dispo si tion par le gouvernement allemand que sous certaines conditions;
7.
se felicite en cons&quence du fait que la RFA a arrete toute aide ailitaire ala Turquie et damande aux autres ttats membres de !'Union de prendre des decisions analogues;
8.
estime que l'exercice du droit politique pacifique de toute personne vivant leqalemant sur le territoire de l'Union doit etre garanti et ne peut pas donner lieu a des mesures de refoulement;
9.
damande aux gouvernements de 1 1 Union de garant ir ce droi t aux Kurdes et de 1 S abstenir de toute mesure arbitraire a cet egard;
rd .o rg
6.
10. appelle a cette fin a un cessez-le-feu general et demande a 1 'Union de favoriser una resolution pacifique de la question kurde; ı ı
. condamna les attentats terroristes d' Istamboul et d' autres lieux revendiques par le PKX, qui vont a
ı' encontre
1
d une resolution pacifique du probleme
ku
kurda;
w
w
w
.a rs i
va
12. charge son President de transmattre la presente resolution au Conseil ainsi qu'aux autorites turques, au Secretaire general et au President de l'Assemblee parlementaire du Conseil de l'Europe, au Haut-Commissaire aux minerites nationales de la CSCE et au Secretaire general des Nations unies.
24
Pariement Europeen, jeudi 21 avri l 1994
c)
B3-0413, 0431, 0432 et 0458/94
Resolution sur la situation des droits de 1 'bomıııe en Iran Le Pariement eyropeen. A.
considerant les cas frequents de non-respect des droits de l'holllll8 en Iran, signales par des organisations internationales de d8fense des droits de
rd .o rg
l'hoıııme,
rappelant le document amanant de son rapporteur sur 1 • Iran et le rapport etabli le 2 mars 1994 par le groupe parlementaire sur les droits de l 'homme de la Chambre des communes britannique, intitule: "The Tehran Murder Machine" (La machine a tuer de Teheran), traitant de 1' assassinat par des agents du gouvernement iranien de militants de l'opposition iranienne,
c.
prenant acte des recentes manifestations populaires, qui se sont deroulees dans 1 'est et le sud de 1' Iran ainsi qu' a T&heran et qui ont donne h.eu a de nombreux affrontements entre les gardes 'revolutionnaire s et des citoyens desabuses,
o.
horrifie par le meurtre de dizaines de simples civils et l'arrestation de centaines d'autres, par les forcas de securite, lors de ces canifestations,
E.
preoccupe par le vote intervenu au Pariement iranien d'une nouvelle loi autorisant officiellement la police a ouvrir le feu sur les manifestants et les protestataires,
va
deplerant le Mpris que continue d' af f icher le gouvernement iranian a 1 • egard des droi ts de 1 'holııme fondamentaux et qui s' exprime par de noabreux cas d'emprisonnemen t, d'execution sans jugement et de disparition, voire d'assasainat, d'opposants au regime installes hors d'Iran,
.a rs i
F.
ku
B.
consid8rant que le 21 fevrier 1994, Mme Homa Darabi, pediatre, ~ialiste en psychiatrie infantile, s • est immolee par le feu a un carrefour tru aniM du nord de Teheran en signe de protastation contre la violation systematique des droit• des femmes,
H.
.::or.siderant que Sobhani Hossein, Moh.amadi Rouf, Khosravi Bahılan et Moradi Ghaderi avaient ete arretes le 15 juillet 1992 pres de la ville de Djounrou, dans le Kurdistan iranien,
I.
considerant que Al:dolahi Adel a egalesent ete pri ve de liberte pe,ndant plusieurs anniteı:,
J.
consiuıkant
w
G.
w
w
que les cine; personnes precitees ont ete emprisonnees et tort'l:.rees dans la priscn de Jl.ermanshah (principale ville k\,U'de, situee dans le sud du Kurdistan ira.nien) et y ont ete fusillees, et que leurs corps ont ete remis aux familles dans le courant du mois de fevrier 1994,
K.
1•
preoccupe par la repression e2:ercee a l'encontre des chretiens, mettant en exergue l'assassinat de l'eveque Haik Hovsepian Mehr et de membres d'autres tel :ies que la co111111unaute baha' i e, auxquels s' ajoutent des ıııinori tes, ~usulmans du groupe aajoritaire non conformiste; ex;>rime SEıs condoleances aux familles des victimes et condamne ces nouveaux assassinats politiques commis par le regime iranien;
25
se d8clare salidaire de la lut te des forcas d&aocratiqu es iraniennas en vue de faire respecter les droits de l 'hoıııme fondamentaux par les autorites iraniennes;
3.
condamne la guerre menee par le reqime iranian cantre la liberte et la repression exercee cantre le peuple iranian sur le territoire national ainsi que le recours a l'intimidati on, ala force et au terrorisme a l'encontre de ressortissan ts iraniens et de membres de l 'opposition politique a l'etranger;
4.
s'insurge cantre l'incarcera tion de milliers de prisonniers politiques en Iran et demande leur libiıration aux autorites iraniennes ainsi que le respect des droits de l'homme dans ce pays;
5.
demanda au Conseil et a la Coııımission de faire tout ce qui est en leur pouvoir pour faire en sorte que les prisonniers politiques soient relaches par le regime iranien et que les droits de 1 'homme soient respectes en Iran;
6.
charge son President de transmattre la presente resolution au Conseil, Commission et au gouvernemen t iranien.
va
ku
rd .o rg
2.
w
w
w
.a rs i
Pariement Europeen, jeudi 21 avri 1 I 9S'li-
26
a la
COUNCIL OF EUROPE
*** * * * * * * * ** DE~EUROPE
CONSEJL
Parliamentary Assembly Assemblee parlementaire
HAPPORT
rd .o rg
Doc. 7067
12 avril 1994 FDOC7067
sur l'arrestatio n et la detention de six membres de la Grande Assemblee nationale turque les 2 et 3 mars 1994
ku
(R.apporteu r. M. JURGENS, Pays-Bas, Groupe socialiste)
va
I. Projet de resolution
L'arrestatian , les 2 et 3 mars 1994, de huit membres de la Grande Asscmblee natianale turque (deux d'entre eux ant ete relaches le 4 mars), a immediatem ent sauleve une prafande inquietude a divers niveaux politiques en Europe, d'autant plus que, compte ten u des griefs reten us cantre eux et canformement a I'article 125 du Code penal turc, les pariementair es detenus sont passibles de la peine de mart.
si
1.
w
.a r
Le Preside nt de l' Assemblee a exprime sa tres vive inquietude dans des lettres qu'il 2. a ad.ressees au President du Comite des Ministres, awc Presidents des delegations pariementair es nationales aupres du Conseil de l'Europe et awc dirigeants des groupes politiques de l'Assemblee. Sa proposition d'organiser un debat d'urgence au ccurs de la partie de sessian d'avril 1994 a ete retenue par la Commission des questions ju.ridiques et des d.roits de l'homme asa reunion du 21 mars 1994.
w
L'Assemblee, tient, une fois de plus, a condamner tout acte terroriste et tout 3. recours ala violence, quels qu'en soient les auteurs, et espere ardemment que le terrible et sanglant conflit qui fait rage en Turquie du Sud-Est, trouvera tres bientôt une issue paci.tique.
w
Toutefois, en faisant leurs declarations, les six pariementair es detenus - tous 4. d'origine kurde et membres du Parti Democratique (DEP)- n'ont pas outrepasse leur d.roit ala liberte d'expressian qui est garanti par l'article 10 de la Convention europeenne des Droits de l'Homme ainsi que par la Constitution turque. L'Assemblee ne peut .done telerer la levee de l'immunite parlementair e, les 5. poursuites, l'arrestatian et la detention de six membres de la Grande Assemblee na tionale turque pour des motifs fondes uniq_uement sur des declarations publiques ou des ecrits de ces m em bre s qui revendiquen t la reconnaissance d'une identit.e kurele et prônent cer..aines 27
Doc. 7067
formes d'autonomie (culturelle) dont la region oiı la population est en majori~ d'origine kurde. 6.
En conclusion, l'Assemblee:
demande a sa delegation parlementaire turque et aux autorites turques, de bien prendre conscience que l'arrestation,-la detention et la mise en accusation de membres de la Grande Assemblee nationale po ur leurs opinions politiques- jugees criminelles par ces autorites- canstituent une menace pour l'essence meme de la democratie parlementaire, et que de telles poursuites- si elles s'averent nıkessaires- doivent etre engagees dans le plus grand respect des droits pariementaires et des libertes civiles;
rd .o rg
i.
demande awı: au tarites turqnes de retirer les accusations qui ont ete portees devant la Cour de Sü.rete de l'Etat cantre Ies six membres du Pariement et qui sont fandees sur des dec!arations politiques presu.mees · constituer une trahison car on ne peut raisonnablement considerer comme une trahison le fait de prôner des refannes constitutionnelles par la voie parlementaire;
ii.
ıu.
va
ku
invite les autarites turques a retirer la demande qu'elles ont adresseeala Cour canstitutionnelle en vue d'une dissolution du DEP au motif que ses buts (a savoir le separatisme), constituent une trahison. demande qui ne s'appuie que sur un seul docu.ment et dewı: declarations qui prônent des changements dans la constitution turque et semblent done entrer dans le cadre de la liberte d'e::tpression, pour un parti parlementaire en tout cas;
si
iv. demande awı: autorites turques de recourir a la passibilite de preparer le requisitoire cantre les six deputes du DEP - si les autorites maintiennent ces poursuites sans les maintenir en detention~ ce qui les empeche de remplir leurs fonctions de representant du peuple;
.a r
v. invite les autorites turques a prendre des mesures en vue d'une solution politique pacifique a la •question kurde .. sur le territoire national, dont l'abrogation de toutes les lois qui font du discours politique normal et de la liberte d'expression sur certaines reformes de la Constitution (en l'espece ·l'indivisibilite de l'Etat-) un erime de trabison; engage notamment sa delegation parlementaire turque a creer un elimat politique de compramis au sein du Pariement turc afin d'instaurer un dialogue qui reconnaisse l'existence de la •question kurdeı- et permette la recherche d'une solution politique pacifique.
w
w
w
vi.
28
Arrestction de
su membres de la. TBMM
Doc. 7067
II. Expose des motifs par M. JURGENS
I.
Introduction
Asa reunion du 21 mars 1994 la Commission des questions juridiques et des droits de l 'homme a dıkide de proposer que la question de l'arrestation et la detention de six deputes du Parti democratique (DEP) sait examinee au cours de la partie de session d'avril de l'Assemblee. Ala meme reunion la Commission m'a charge de soumettre un rapport, le cas echeant, apres m'etre rendu a Ankara pour recueillir des infarınations aupres des autorites et des partis en cause, eta d'autres sources. Je sollicite l'indulgence pour toute erreur de fait que j'ai pu commettre, compte-tenu de la periade tr~s courte dont j'ai dispose pour rediger le rapport et des problemes .de traduction poses par les donnees communiquees en turc.
rd .o rg
1.
J'ai sejourne a Ankara du 5 au 8 avril 1994, des infarınations m'ont ete 2. communiquees oralement et par ecrit a l'occ::ı.sion d'entretiens avec les personnes ci-apr~s:
- :V1:VI Hasip Kaplan, Nuri Özmen et Isınail Arslan, trois des avocats qui defendent les six cieputes.
6 Avril
- :VtM. :Yiumtaz Soysal (SHP) et Coskun Kirca (DYP), membres de la Commission parlementaire mixte sur la Constitution et la Justice.
va
ku
5 Avril
- M. Ergün Özbudun, professeur de sciences politiques et de droit constitutionnel a l'Universite d'Ankara.
.a rs i
- ~ThL Akin Birdal, President, et Hüsnü Öndül, Secretaire General de l'association des droits de l'homme (j'avais eu precedemment, le 5 avril, un entretien avec M. Abdullah Koç, President de la branche de Diyarbakir de l'association). - M. Yavuz Önen, President, et M. Mahmut Tali Öngören, coordinateur pour les medias de la fonciation turque des droits de l'homme.
-M. Sedat Yurtdas, depute du DEP dont l'immunite n'a pas ete levee bien qu'une demande a cet effet ait ete presentee au Parlement.
w
7 Avril
w
w
-M. Nusret
Demiral~
procureur ala Cour de Surete de l'Etat.
-MM. Yekta Güngör Özden, President, et ilisan Peker, membre de la Cour constitutionnelle. - M. Erdal Inönü (SHP), ancien vice-premier ministre du present gouvernement, actuellement president de la commission des relations etrang~res du Parlement.
- M. Ünsal Öztürk, editeur (YURT) (a sa demande).
29
Arrestation ek sU: membru ek 14 TBMM
Doc. 7067
3. J'ai ete infanne par l'ambassade turque a la Haye que, sur la base de la loi sur la procedure penale et la de ten tion, je ne serais pas au tarise a parler aux deputes detenus. U ne demande infannelle presentee. en man nam au ministre de la Justice alors que j'etais a Ankara n'a pas abouti non plus .. II.
DEP et son predecesseur, le HEP
rd .o rg
4. Peu apr~s les elections du 20 octobre 1991, par lettre en date du 27 novembre 1991, une demande de levee d'immunite a ete int.roduite aupres du Parlement, a !'initiative du procureur de la Cour de Sürete de l'Etat, cantre 22 deputes, sur la base de l'article 125 · du Code penal (haute trahison, passible uniquement de la peine de mart; pour l'execution d'une condamnation a mart, l'autorisation du Pariement est necessaire et il n'y a pas eu d'execution, toutefois, depuis 1984).
ku
5. Les deputes vises etaient des membres du parti politique HEP, qui avait conclu une alliance electorale avec le parti social democrate du peuple CSHP), en 1991 et appartenait done au groupe parlementai're du SHP. En mars 1992, 18 de ces depules avaient quitte le SHP pour revenir au HEP. Le 12juillet 1993, un nouveau parti, le DEP, a ete fonde et ces deputes en sont devenus membres. Le DEP peut etre considere comme un parti successeur du HEP, qui a ete interdit (~dissous .. , selon le terme de l'article 69 de la Constitution) par la Cour constitutionnelle le 14 aoüt 1993. Les deputes en question viennent principalement des provinces du sud-est de la Turquie oiı l'Etat d'urgence a ete proclame et dont une grande partie des habitant.s sont d'origine kurde.
.a rs i
va
6. Aucune decision n'a ete prise sur la demande de levee d'immunite de novembre 1991 a aoüt 1993. Elle avait ete soumise ala Commission mixte du Parlement, parmi les 190 aiTaires dont ce dernier a ete saisi depuis 1991 au sujet de diverses pretendues infractions, telles que detournement de fonds, corruption,etc. Jusqu'au 2 mars 1994, aucune de ces aiTaires n'a abouti a la levee de l'immunite. Dans le cas des deputes du DEP, toutefois, douze ans apr~s que l'accusation ait ete communiquee au Parlement, la Commission mixte- ap res avoir entendu les deputes en question sur les sept accusations dont ils etaient l'objet, a conseille a l'assemblee planiere de lever, au scrutin majoritaire l'immunite de sept de ces deputes mentionnes dans la requete du 27 novembre 1991. La procedure est fondee sur les articles 108-111 du reglement du Parlement. (Les criteres de non-levee de l'immunite sont les suivant.s: interet public, manque de preuves, peu d'importance de l'accusation).
w
w
w
7. L'assemblee pleniere a decide les 2 et 3 mars - date habilement choisie, trois semaines avant les elections muni.cipales, auquel le DEP avait decide de ne pas participer - au scrutin majoritaire, de lever l'immunite de Ml'rt. Alinak, Dicle, Dogan, Sadak, Sakik, Türk et de M•• Zana deputes du DEP, pour haute trahison (article 125 du Code penal), ainsi que celle de M. Mezarci ancien membre du parti islamique (RP) pour ·insulte a Atatürk... Apres appel devant la Cour constitutionnelle, l'immunite de M. Sadalta ete retablie. Les six autres membres du DEP ant ete arretes - certains memes juste avant que le Partement ait leve leur immunite- et sont depuis detenus pour interrogatoire paı le procureur de la Cour de Surete de l'Etat. III.
Declarations equivalent
a des actes de trahison ?
8. . Dans la lettre du procureur en date du 27-11-1991 et qui enonce les accusation. de haute trahison portees cantre les deputes, on est frappe de constater qu'elles se fonden uniquement sur des declarations publiques (reprises par les journaux) et des publication 30
Arnstation de si%
rrıvnbns
de
ltı
TBMM
Doc. 7067
rd .o rg
de ces deputes, a une exception pres, celles de M. Dogan, accuse d'avoir donne asile dans son appartement de fonction d'Ankara a un membre de •l'organisation terroriste P:KKı.. Les declarations publiques incriminees ont un caract~re politique: elles demandent- sous des formes di verses -la reconnaissance de l'existence d'une identite kurde et preconisent des fonnes d'autonomie regionale au culturelle pour la region, dont la population est majoritairement d'arigine kurde. (On m'a indique qu'environ cinquante pour-cent de persannes d'arigine kurde vivent dans le reste de la Turquie; un grand nembre de pariementaires de cette origine souhaitent etre consideres en premier lieu comme turcs). Quand on lit les declarations du point de vue d' un observateur exterieur ayant une 9. certaine connaissance du drait constitutiannel et des libertes civiles, il est difficile de comprendre pourquoi ces opinions paliliques pourraient etre considerees comme des actes de trahison, a l'exception possible de l'une d'elles, que l'on pourrait interpreter camme excusant d'une maniere pravacante un acte de terrorisme. On m'a explique que l'article 125 du Code penal est cense punir severement to~t acte contrevenant aux principes generaux formules dans les articles 1 a 5 de la Constitution.
IV.
va
ku
Ainsi, la •prapagande .. qui pourrait etre interpretee comme portant atteinte a 10. l'indivisibilite de l'Etat (article 3) au tı. ·la base seculiere de l'Etat.- (article 2) est consideree comme un acte de trahison parce que l'unite de l'Etat serait compromise par le separatisme (kurde) et que sa base seculiere serait menacee, de meme, par le fondamentalisme islamique. Les chefs d'inculpation cantre les six d.eputes por+..ent sur le separatisme, defini a l'article 125 du Code penal comme •Une action pour separer certaines parties de la Turquie de l'Etat ... J'ai cru comprendre que l'Etat considerait les dernandes d'autonomie (regionale au culturelle) comme des incitations au separatisme. Autres elements de preuve
.a rs i
Le procureur de la Cour de Sürete de l'Etat a allegue au cours de notre entretien 1 ı. que les declarations n'etaient pas le seul element de preuve cantre les six deputes. Certains d'entre eux auraient eu des conversations telephoniques avec le dirigeant PKK Abdullah Öcalan. Il existerait des enregistrements de communications telephoniques du chef du PKK mises sur ecoute (l'ecaute des conversations des deputes eux-memes n'est possible qu'avec l'autorisation d'un juge).
Dissolution du DEP en tant que parti
w
V.
w
M. Demiral n'a pu m'expliquer pourquoi ces elements de preuve n'etaient pas 12. soumis au Parlement, alors qu'ils avaient pujouer un rôle dans les debats sur l'immunite, ces allegations ayant ete rendues publiques. La raison en est peut-etre que ces elements de preuve ant ete recueillis apres la demande de levee d'immunite qui etait presentee au Pariement (novembre 199 1).
w
Independamment de l'action de la Cour de Sürete de l'Etat, le procureur general 13. de la Republique a depose devant la Cour constitutionnelle, le 2.12.1993, une demande de •dissolution• du DEP en tant que parti, pour des motifs analogues (incitation au separatisme) a ceux qui avaient entraine la dissolution du HEP en aoüt 1993. Cette dissolutian se fonde sur les articles 68 et 69 de la Constitution, et sur la loi de 1983 relative aux part~ politiques. L'affaire est en instance devant la Cour constitutionnelle et on s'attend a ce qu'une 14. decision sait prise vers le 1er juin 1994. Si l'accusation cantre le Parti est prouvee, la 31
Doc.
Arrestaticn ek sU: membns ek la TBMM
7067
dissolution est obligatoire, canformement a l'article 69. La ·dissolutionıo a pour consequence que le parti cesse d'exister au sens juridique et que tous ses membres perdent, ipso iure leurs sieges de deputes - et done egalement leur immunite.
rd .o rg
15. Comme dans le cas des cfeputes, l'accusation cantre le DEP se fonde sur les declarations publiques, trois en l'occurrence: les ·Declarations du Parti de la Democratie: .la Paix maintenant.. lors de sa fonciation en aoüt 1993 est le principal de ces textes, les deux autres etant des exposes du President du parti, M.Yasar Kaya, a Bonn (Allemagne) le 29 mai 1993 et a Erbil (Iraq) le 15 aoüt 1993.
16. Dans ces declarations et exposes, toutes les mentions d'une question kurde, d'une resolution de cette question selon le processus de la CSCE et la Charte de Paris, d'une •nation.. des populations kurdes, du droit a l'autonomie culturelle pour la langue kurde. sont interpretees comme des actes de separatisme equivalente a une trahison. Il en est de meme pour l'evocation d'"une guerr,e dans le Kurdist::ın-Nord" et d'une demande de cessez-le-feu entre l'Etat et les ·bandits annes denommes PKK...
ku
17. Il importe de noter que la dissolution du HEP en aoüt 1993 s'est elle aussi fondee sur des dıklarations et exposes, dans ce cas ceux du secretaire-general du HEP M. Fehm: Işiklar, revendiquant une idenlite kurde en Turquie.
.a rs i
va
18. Je voudrais souligner qu'il pnr::ıit illogique du point de vue de la democratiE parlementaire - de dissoudre et d'interclire un pnrti parce qu'il a cherche a obtenir de~ changements de constitution par des moyens pariementaires le but etant en l'occurrenct la reconnaissance des kurdes turcsen tant que minorite regionale. On pourrait tenter dE justifıer l'interdiction d'un parti lorsqu'il est possible de demontrer qu'il poursuit le~ objectifs precites par des moyens illegaux. Les accusations de ce type ne relevent pas dE la Cour constitutionnelle (toutefois, selon des sources gouvernementales, par exemplf selon le chef d'Etat Major, M. Güres, le DEP serait ·le bras politique du PKK·). Ce~ allegations n'ont pas ete prouvees devant un tribunal. Le risque pour les depute! concernes est dernontre par une longue liste des harcelements et d'attaques cantre le~ parlementaires, cantre des membres du DEP (evoques, parmi bien d'autres), dans lE rapport de la Commission des droits de l'homme des pariementaires de l'IUP, mars 1994 CU154113a), le point culminant etant l'assassinat du depute :'vt. Mehmet Sincar en pleir jour dans sa circonscription par des assaillants inconnus, alors que son escorte de polict lui avait inexplicablement ete retiree).
w
w
w
19. Je ne suis pas seul a parvenir a cette conclusion. La Commission des droits dı l'homme des pariementaires de !'Union inter-parlementaire, apres avoir ete infonnee dı l'arrestation du depute du DEP, et avoir entendu la delegation turque a la 91•"' Conference inter-parlementaire (Paris, 21-26 mars 1994) s'est exprimee dans le memı sens, dans son rapport: elle y affirme notarnment, paragraphe 9, ne pas comprendr( comment les declarations des pariementaires en question peuvent etre consideres commı une atteinte a l'integrite de l'Etat, et demande des eclaircissements a ce sujet.
VI.
L'atmosphere publique en Turquie
20. On ne peut raisonnablement se faire une opinion objective des faits dont j'ai et. info:r:me, et apprecier les opinions qui m'ont ete communiquees, sans prendre en comptı l'atmosphere qui re~e en Turquie· s'agissant de ·la question kurde•.
32
Arrut4tion de si% membres de 14 TBMM
Doc. 7067
d. or g
La violence politique qui a commence par les actes de terrorisme dont le PKK 21. reconnait ou revendique la responsabilite depuis 1984, et qui n'a fait qu'augmente s avec les mesures de repression massive prises par l'armee et la continuation des actes de terrorisme, meme en dehors du Sud-Est de la Turquie (par exemple l'attentat de la gare ferroviaire de Tuzla en fevrier et celui du hazar d'Istanbul, recemment le 4 avril), empoisonne l'atmosphere a un point tel que tout clialogue politique a ce sujet ne parait guere possible, car le terrain d'entente politique necessaire n'existe plus. Çette polarisation a conduit a des poursuites cantre quiconque demande l'autonomie regionale par des moyens politiques, constitutionn ellement normaux, comme s'il s'agissait d'incitations au terrorisme, uniquement parce que les auteurs de tels actes poursuivent des buts analogues mais plus radicaux, bien qu'ils le fassent par des moyens de tout dissemblables caracterises par la violence et l'intimidation.
ur
Le terrorisme est evidemment inacceptable: l'intimidatio n politique systematique 22. par l'emploi, ou la menace d'emploi, de la violence s'opppse awc principes de base de notre civiEsation. L'histoire mantre en ou tre (IRA en Grande-Bret agne, FAR en Allemagne, ETA en Espagne, Brigades Rouges en Italie. ete.) que les actes de terrorisme perpetues dans Wl etat democratiqu e mettent a. rude epreuve le respect de la preeminence du droit et des libertes civiles.
ak
Les rapports. pour ne citer que des exemples, d'Amnesty Internationa l (fevrier 23. 1994), de la Fonciation turque des droits de l'homme ( 1993), de l'association turque des droits de l'homme, du gouverneme nt des Etats-Unis au Senat de ce pays (sur 1993), sont tous revelateurs d'une "guerre sale" entre l'Etat et le PKK dans le sud-est de la Turquie, et des milliers de victimes dont la plupart sont des citoyens innocents pris entre dewc fewc. Il est apparemmen t devenu impossible d'arreter cette escalade par des moyens politiques. Dans la mesure oiı je pus m'en rendre compte, parmi les plate-forme des grands partis politiques (DYP, A.ı.'iAP et SHP), seuls ceux du SHP - ceux qui font partie de la coalition gouverneme ntale avec le DYP - reconnaissen t expressemen t la question kurde et preconisent une solution par des moyens politiques plutôt que militaires, tout en approuvant evidemment les poursuites cantre les actes de terrorisme. La dedaration du DEP (annexe) donne l'impression d'exprimer les memes souhaits. Toutefois, la majorite des hommes politiques semble attendre une solution militaire du problemedu terrorisme, et ne veulent parler de solution politique qu'ensuite, et meme alors a canelition qu'elle ne mette pas en danger l'unite de l'Etat et ne reconnaisse pas d'autres minarites que les religions non musulmanes , acceptees dans le Traite de Lausanne de 1922. La loi sur les partis politiques interdit expressemen t de prıkoniser le regionalisme ou le racisme, et interclit meme de laisser entendre qu'il existe des minarites ethniques (articles 81-82) . .fai entendu les opinions passionnees a ce sujet, fonnulees parfois avec vehemence.
w
w
.a
rs
iv
24.
VII.
La valeur de la base juridique des griefs retenus contre le DEP
w
Dans ce rapport, tout en faisant preuve de la comprehension la plus large possible 25. pour les problemes de terrorisme auxquels la Turquie doit faire face, je tiens a mettre l'accent sur la valeur des lois et des procedures appliquees dans l'affaire du DEP et de ses six deputes detenus. n incombe au Conseil de l'Europe de comparer ces lois aux normes de la pratique constitutionn elle et des droits de l'homme reconnus dansnotre patrimeine democratiqu e coniınun.
33
Doc. i067 a)
Arre.station de
su nıembru ek la. TBMM
La levee de l'immunite
26. Il s'agit d'une dıkision du Parlement, et done politiquement motivee dans les regles qui regissent l'affaire.
d. or g
- On peut etre surpris, bien que l'article 83 de la Constitution garantisse aux deputes - outre la liberte d'expression que l'article 26 assure a tous les citoyens - une immunite speciale pour les declarations faites au sein du Pariement et leur repetition en dehors du Parlement, l'immunite a ete levce alors qu'a uiıe exception pres, les motifs d'inculpation sont fondes sur des declarations et done relevent de la liberte d'expression couverte par l'immunite.
-On peut etre surpris que dans aucune autre des 190 aiTaires intervenues depuis 1991 - la plupart ne portant pas sur la liberte d' expressian - l'immunite n'ait pas ete levee.
ur
- On peut etre surpris que des deputes, une fois l'immunite levee, aient ete poursuivis pour des delits qui ne faisaient pas partie des motifs d'inculpation portes devant le Pariement et ne sont pas vraiment lies au erime pour lequel l'immunite a ete levee, comme le precise le Code de procedure penale turc.
b)
ak
27. Toutefois dans la mesure oü les prccedures sont plus I)U moins respectees, la levee de l'immunite reste une decision politique. La base juridique de l'inculpation
rs
iv
28. La question est done la suivante: !es lois sur lesquelles repose l'inculpation sontelles acceptables ? C'est sur ce point que j'ai de serieux doutes, notamment cancemant les articles 4 et 14 de la Constitution. L'article 4 rend immuable les articles precedents relatifs au fondement meme de l'Etat et l'article 14 ouvre de larges possibilites pour restreindre par la loi les libertes fondamentales si quelqu'un y recourt pour essayer de modifier ces fondements.
w
.a
29. En l'espece, cette constatation nous amene ala conclusion que de pröner- par des moyens pariementaires et done en vertu du droit a la libre association et a la liberte d'expression - une reforme de la Constitution peut devenir un acte delictueux grave, meme si une interpretation plus liberaledu principe de l'indivisibilite de l'Etat devrait pas amener a considerer que certaines form es d'autonomie •culturelles• en faveur de minari tes ethniques regionales - comme de nombreux Etats membres du Conseille reconnaissent - sont destructrices de cette indivisibilite.
w
w
30. En Turquie, la question de la restriction des libertes civiles et notamment de la liberte d'expression va bien au-dela de l'affaire du DEP et de ses deputes. De nombreux editeurs, joumaux, journalistes et particuliers qui s'expriment sur la "question kurde"meme de la maniere la plus innocente, comme dans des publications scientifiques cancemant le nam kurde des plantes- sont poursuivis et condamnes ade leurdes peines. La fonciation turque des droits de l'homme, par exemple, et egalement son editeur, M. Özturk, ant donne undossier sur l'ecrivain !smail Besikci, qui pour ses publications, a ete condamne a treize ans de prison (1971 -1984). Huit autres proces cantre lui sont en instance. M. Öztürk attend lui aussi une decision finale des tribunaux a la suite de pouisuites engagees cantre lui au cours de ses activites d'editeur. Quelque 68 ecrivains et journalistes sont' actuellement en prison po ur des deli ts similaires.
34
Doc.
Arrestatio n de si% membru de la TBMM
7067
Ces poursuit es donnent l'impression d'une veritable parancıa de la part de l'Etat 31. quant aux declarati ons et publications publiques sur un probleme qui officiellement n'existe pas mais qui est pourtant en mesure, semble-t-il, d'impose r a la liberte d'express i on et a la liberte de la pres se des entraves qui minent la democra tie turque. Ce qui arrive au DEP et a ces deputes n'est qu'un element d'un plan plus vaste de suppress ion des libertes civiles.
rg
Il peut etre superflu. de dire que mes remarques ne s'appliqu ent pas aux 32. publications qui incitent manifest ement a la violence, au racisme, a d'autres actes criminels au qui approuv ent de telles actions.
d. o
Tout gouvern ement a evidemm entle devoir de defendre l'integrit e de l'Etat. Mais 33. quel Etat democra tique, en vertu de la primaut.e du droit, a besoin de se defendre luimeme en rendant pratique ment impossible tout debat politique normal sur une question constitu tionnelle ? N'est-ce pas a ceu::c qui ont le droit de vote de decider du resultat d'un tel debat en formulan t des propositions, au lieu que le Gouvern ement n'etoufTe le debat?
M. Marc Galle. membre du Parieme nt europeen qui a redige un rapport sur l'affaire des depules du DEP pour ce parieme nt ı:ıpres sa visile a Ankara, une semaine apres l'incarce ration des deputes, ec:-it au sujet des hauts fonctionnaires, en disant que le procureu r generı:ıl Demiral est une personna lite impressi onnante qui ··veille avec une arnbitian morbide a l'application d'une Constitu tion qui conserve des elements antidemocra tiques .. :·.
ak
ur
34.
w .a
rs
iv
Les autorites m'ont fait remarqu er que la legislation qui restreint les libertes 35. fondame ntales pour preserve r les principes de base de la Constitu tion est •necessa ires dans une societe democra tique .. comme le stipule l'article 10 de la Convention des d.roits de l'homme. Je ne vois pas bien commen t la suppress ion de tout debat politique sur un element de la Constitu tion, c.a.d l'indivisibilite et l'integrite de l'Etat face a l'autonomie regionale ou culturell e ou la reconnaissance d'une minorite ethnique peut etre raisonna blement consideree comme necessaire dans une societe democratique. Il est de la plus haute importan ce que l'Assemblee parlemen taire du Conseil de l"Europe trouve les moyens d'engage r un dialogue sur cette question avec ses collegues et amis turcs.
VIII. Conclus ions
w
w
Mes preceden tes remarqu es montren t daireme nt que l'affaire des six deputes du 36. DEP detenus doit etre consideree dans le cadre d'une absence de debat politique legaleme nt autorise sur la question kurde sur l'interpre tation trop large qui est faite de l'article 125 du Code penal, de l'article 81 de la loi sur les partis politiques et de la loi de 1991 cantre le terrorism e, consider ablemen t exacerbe depuis 1984 par la recrudescence des actes de terrorism e, de l'intensifıcation des mesures visant a y faire echec. Cette escalade a coüte des milliers de vie et jete dans la detresse des dizaines de milliers de personne s dans la region et dans le res te de la Turquie, en ayant aussi pour consequence, d'empois onner le elimat politique national. Dans quelques mo is, la Cour de Surete de l'Etat sera saisie des accusatio ns portees 37. cantre les six deputes. Si la Cour constitut ionnelle decide d'interdi re le DEP (decision attendue autour du rr juin 1994), les autres deputes du DEP perdront leur siege et pourraie nt aussi etre poursuiv is, ayant perdu alors leur immunit e. Il ne faut done pas perdre de temps avant d'interve nir dans cette affaire au nom de notre patrimei ne democra tique commun en vertu de la Primaut e du droit. 35
Doc. i067
Arnstation de si% membres de la TBMM
Que peut faire l'Assemb lee parlemen taire? 38.
Elle pourrait exprimer ses vives preoccupa tions, et plus specialem ent pourrait
rg
a) dernander a sa delegation parlement aire turque et awc autorites turques, de bien prendre conscience que l'arrestatio n, la detention et lamise en accusation de membres de la Grande Assemblee nationale pour leurs opinions politique s- jugees criminelle s par ces autorites - constituen t une menace pour l'essence meme de la democrati e parlement aire, et que de telles poursuite s- si elles s'averent necessair es- doivent etre engagees dans le plus grand respect des droits pariement aires et des libertes civiles;
d. o
b) dernander aux autorites turques de retirer les accusation s qui ant ete portees devant la Cour de Sürete de l'Etat cantre les six membres du Pariemen t et qui sont fondees sur des declaratio ns politiques presumees constituer une trahison car on ne peut raisonnab lement considerer comme une trahison le fait de pröner des reformes constitutio nnelles par la voie parlement aire;
ak
ur
c) inviter les autorites turques a retirer la demande qu'elles ant adressee a la Cour constitutio nnelle en vue d'une dissolution du DEP au motif que ses buts (a savoir le sepa.ratisme), constituen t une trahison, demande qui ne s'appuie que sur un seul document et deux declaratio ns qui prönent des changeme nts dans la constitutio n turque et sembient done entrer dans le c:J.dre de la liberte d'expressio n, pour un parti parlement aire en tout c:J.s;
iv
d) dernander aux autorites turq~es de recourir a la passibilite de preparer le requisitoir e cantre les six deputes du DEP- si les autorites maintienn ent ces poursuites · sans les maintenir en detention, ce qui les empeche de remplir leurs fonctions de representa nt du peuple;
rs
e) inviter les autorites turques a prendre des mesures en vue d'une solution politique pacifique a la ·question kurde .. sur le territoire national, dont l'abrogatio n de toutes les lois qui font du discours politique normal et de la liberte d'expressi on sur certaines reformes de la Constituti on (en l'espece l'indivisibi lite de l'Etat.) un erime de trahison; 4
w
w
w .a
engager notammen t sa delegation parlement aire turque aere er un elimat politique de compromi s au sein du Pariement turc afin d'instaure r un dialogue qui reconnaiss e l'existence de la .. question kurde .. et pernıette la recherche d'une solution politique pacifique.
f)
36
Arrestation de si% membra de la TBMM
Doc. 7067
ANNEXE
Declaration du Parti de la Dcmocratie: La Paix, Maintenant!
d. or g
Les problemes de la Turquie ne sauraient etre resolus par des mesures antidemocratiques. La.guerre que nous vivons aujourd'hui dans ·notre pays n'est ni declaree, ni nommee. Les peuples kurde et turc ant taus deux paye un lourd tribut a cette guerre adieuse, dans laquelle sant de toute evidence, violees les regles du d.roit international.
ur
Cette guerre fait chaque jour 30 victimes. Au cours de ce conflit, 17 700 personnes ant ainsi ete tuees, 400 villages et hameaux totalement ou partiellement brüles et vides de leurs habitants, des forets ravagees et des monuments historiques detruits. Des millions de personnes ont ete contraintes de quitter leur terre natale en un exode massif. Des sommes considerables. prises a notre peuple deja demuni. ant ete depensees dans cette guerre adieuse. Travailleurs. defcnseurs des <.lroit.s de l'homme et pncifistes.
ak
Les victimes des deux camps sant nas propres freres. et c'est notre peuple qui, malgre sa pauvrete, doit lui-meme financer cette guerre.
rs iv
Il nous faut reconnaitre que cette guerre odieuse, ce massacre de quantite d'etres humains ne peuvent n~soudre la question kurde. Cette politique militariste dure depuis 70 ans, mais quels result.ats ceux qui nous gouvernent ont-ils obtenu? Aucun. Si la question kurde pouvait etre resolue par une telle politique d'assassinats massifs, d'exils et de rejet de l'identite kurde, alors elle le serait depuis longtemps. Cette question n'a rien a voir avec ·l""arrieration economique et le terrorisme•. ll s'agit d'une question politique; il s'agit de la guestion kurde.
w
.a
C'est pourquoi nous dernandans que cessent ces meurtres, que cesse ce bain de sang. Le coüt de la guerre s'exprime en vies humaines, en destructions economiques et en perte de nos d.roits et de nos libertes democratiques. La pai::c, maintenant! L'heure est venue de discuter des moyens politiques qui pennettront de resoudre cette question.
w
w
La perte des d.roits et libertes dont vous etes victime est legitimee par les discours qui parlent de .. consensus national .. et de .. menaces cantre l'integrite de la nation•. Il ne vous revient pas de supporter un coüt aussi intolerable. Ensemble nous devrions d.ire .. Assez! ... L'hwnanite a le devoir de prendre parti pour la paix. Ala guerre tatale nous devrions apposer la paix totale. C'est notre droit le plus essentiel de vivre dans un monde de paix, de liberte et d\~galite. Nous devrions defendre nos d.roits et libertes. Nous ne pouvons tout simplement abandonner notre pain, nos libertes, notre esprit de fraternite et nos d.roits de l'homme aux partisans de la guerre. Ceux-ci ne sont pas si nombreux, et nous avans les moyens de les arreter. Nous pouvons parvenir a faire cesser ce bain de sang et ces souffrances qui sont les nôtres. C'est notre union qui fait notre force, une force suffisante pour nous permet~re de resoudre nos problemes.
37
Doc. 7067
Arrat.ation de siz membra de la. TBMM
Mais pour cela, il faut tout d'abord. faire taire les canons. Le PKK et l'Etat devraient en conclure un cessez-le-feu, et en abserver les conditions. Celui-ci devrait etre contrôle par des observateurs neutres qui en seraient les arbitres.
A.fin de parvenir a la paix et de la rendre viable:
d. or g
C'est dans un tel elimat pacifıque et democratique que pourra etre trouvee une solution definitive et viable. Le principe essentiel a respecter est celui de l'egalite entre les peuples. Dans un cadre democratique, au sein duquel serait respectee l'identite kurde, avec tout ce que cela entraine, au sein duquel il pourrait etre fait usage sans condition du droit a exprimer son opinion et a s'organiser, nous pourrons resoudre ensemble nos problemes.
L'E tat devrait etre pret a negocier avec les representants legitimes et elus du peuple kurde. 1.
ur
2. Respectant en cela la realite sociologique de la Turquie, l'identite kurele devrait etre reconnue avec tout ce qu'elle entraine, et etre garantie par la Constitution et un cadre juridique approprie.
ak
3. La Turquie devrait retirer les reserves dont elle a assorti son adhesion aux Traites et Conventions internationawc, et prendre les mesures nıkessaires a la solution de la question kurde, canformement aux principes de l'Acte final d1i:elsinki et de la Charte de Paris.
rs iv
4. Le peuple kurde devrait pouvoir s'exprimer de façon modeme, et pouvoir utiliser et developper sa langue, sa culture et ses arts nationaux. 5. Le droit a l'education dans la langue matemelle et le droit ala publication eta la radio-diffusion en langue kurde devraient etre reconnus. 6. Il est nıkessaire de creer immediatement les conditions democratiques dans lesquelles la question kurde et toute question similaire pourront e tre librement debattues. Il devrait etre mis fina l'etat d'urgence eta toutes les institutions et mesures qui l'accompagne. Les equipes de guerre speciales devraient etre retirees de la region.
w
8.
.a
7.
w
9. Les meurtres qui n'ont pas ete elucides devraient l'etre; les equipes anti-guerillas et autres escadron~ de la mart devraient etre demasques et supprimes. Les milices villageoises devraient etre dissoutes.
11.
La loi co n tre le terrorisme devrait etre ab ro gee.
w
10.
12. Une loi d'amnistie generale devrait etre votee, de façon a mettre fin aux consequences du coup d'etat du 12 septembre 1980. 13. · Un systeme eleetaral juste devrait etre institue, et les conditions d'une libre organisation des elections assurees.
38
Arresıation
de siz menıbra de la TBMM
Doc. 7061
Les villages et hameaux vides de leurs habitants au detruits devraient etre 14. restaures dans leur etat initial, et les villageois victimes de cette situation dedommages. Il conviendrait de prendre toutes les mesures necessaires a l'amelioration de la 15. si tuation economique de cette region. 16.
Les noms d'origine des villes, villages et hameaux devraient.etre retablis.
U nissez-vous fr::ı.ternite
- Anetez les
entre les peuples!
c::ı.nons,
- Pour une solution militaire!
democ:-::ı.tique
r::ı.ngs!
a la
question kurde et cantre la .. solution•
w
w
w
.a rs i
va
- Rejoignez nos
arretez le hain de sang,
ku
- Pour la
rd .o rg
Nous invitons les masses qui n'ont aucun interet ala guerre a soutenir notre appel pour la paix. La paix, et la paix maintenant! C'est pour nous une necessite vitale de parvenir a une paix viable et de garantir la democr::ı.tie. Nous devrions defendre ootre droit a vivre ensemble d'une façon humaine.
39
Doc.
7067
Arrestation di! sU: membres de la TBMM
Commission chargee du rapport: commission des questions juridiques et des droits de l'homme Implications budgetaires pour l'Assemblee: neant Renvoi en commission: Directive N° 478 (1992) et 485 (1993)
rd .o rg
Projet de resolution adapte par la commission le 12 avril 1994 avec 26 voix pour, 1 voix cantre et 6 abstentions
ku
Membres de la commission Lord Kirkhill (Presid.ent), MM. Schwimmer, Jansson, (Vicepresidents), Amaral, Andriukaitis (Remplaçant: Bobelis), Arnalds, Bentkowski, Berti, Bindig, Borg, Bucar, Candal, Columberg, Croze, Deasy, Espersen, Foga~ (Remplaçant: Fico), Franck, Frunda, Fry, Fuhrmann, Galanos, Guenou, Guzzetti, Hagd.rd, r..ea. Raller, M .... Holand, MM. Hunault, lnônü., M .... Jaani, ;\IlM . .Jaskiernia, Karas, Karcsay, Kempinaire, ~r· Lentz·Cornette (Remplaçanle: il,f"' Err), .YI'M. Loutfi (Remplaçanl: Gotzeu), van der :\Iaelen, Maginas, Polli, Rathbone, Robles Fraga (Rempla.çant: L<Jpez Henares), Rodota, Roko{yllos, von Schmude, Severin, M'"• Soutendijk-van Appeldoorn (Remplaçanl: Af..Jurgens), M:VL Soysal, Slo(felen, Tabajdi, Trojan, Vinçon, Vogel, M.... Wohlwend, M. Zapatero. N.B. Les noms des membres qui ont pris part au
ı.:ote
sont indi.ques en itali.que.
w
w
w
.a rs i
va
Seeretaires de la commission: M. Plate, :'.'1'""' Coin et Kleinsorge.
40
COUNCIL OFEUROPE
*** * * * *
CONSEIL DE L'EUROPE
rd .o rg
Parliamentary Assembly Assemblee parlementaire
FRES1030.WP 140313049412F
Edition provisoire
RESOLUTION 1030 (1994) 1
ku
relative a l'arrestation eta la detention de six membres de la Grande Assemblee nationale turque les 2 et 3 mars 1994
va
ı. L'arrestation, les 2 et 3 mars 1994, de huit membres de la Grande Assemblee nationale turque (deux d'entre eux ont ete relaches le 4 mars), a immediatement sauleve une profande inquietude a divers niveaux palitiques en Eurape, d'autant plus que, compte tenu des griefs retenus cantre eux et canformement aI'article 125 du code penal turc, les pariementaires detenus sant passibles de la peine de mart.
.a rs i
2. Le President de l'Assemblee a exprime satres vive inquietude dans des lettres qu'il a adressees au President du Camite des Ministres, aux presidents des delegations pariementaires nationales aupres du Canseil de l'Europe et aux dirigeants des groupes politiques de l'Assemblee. Sa proposition d'organiser un debat d'urgence au cours de la partie de sessian d'avril1994 a ete retenue par la commission des questions juridiques et des droits de l'homme asa reunion du 21 mars 1994.
w
3. L'Assemblee, tient, une fais de plus, a condamner tout acte terroriste et tout recours ala violence, quels qu'en soient les auteurs, et espere ardemment que le terrible et sanglant conflit, qui fait rage en Turquie du Sud-Est, trouvera tres bientôt une issue pacifique.
w
w
4. L'Assemblee est pleinement consciente de la necessite de preserver l'unite palitique et l'integrite territariale de la Republique de Turquie et reconnait le fait que la solution pacifique, democratique et non separatiste de ce probleme n'incombe qu'aux citayens de cette republique.
ı.
Discussian par l'Assemblee le 13 avril 1994 (13e seance). Yair Dac. 7067, rapport de la commissian des questiansjuridiques et des droits de l'homme (rapparteur: M. Jurgens). Texte adapte par l'Assemblee le 13 avril1994 (13e seance). 41
1Us.I030
Arrestation de si:c membres de la TBMM
5. Toutefois, en faisant leurs declarations, les six pariementair es detenus - tous d'origine kurde et membres du Parti democratiqu e (DEP)- n'ont pas outrepasse leur droit ala liberte d'expression qui est garanti par l'article 10 de la Convention europeenne des Droits de l'Homme ainsi que par la Constitution turque.
7.
rd .o rg
6. L'Assemblee ne peut done tolerer la levee de l'immunite parlementair e, les poursuites, l'arrestation et la detention de six membres de la Grande Assemblee nationale turque pour des motifs fondes uniquement sur des declarations publiques ou des ecrits de ces membres qui revendiquent la reconnaissan ce d'une identite kurde et prônent certaines formes d'autonomie (culturelle) dont la region oiı la population est en majorite d'origine kurde.
En conclusion, l'Assemblee:
ku
i. demande asa delegation parlementair e turque et aux autorites turques, de bien prendre conscience que l'arrestation, la detention et lamise en accusation de membres de la Grande Assemblee nationale pour leurs opinions politiques- jugees criminelles par ces autorites- constituent une menace pour l'essence meme de la democratie parlementair e, et que de telles poursuites- si elles s'averent necessaires - doivent etre engagees dans le plus grand respect des droits pariementair es et des libertes civiles; ii.
va
demande aux autorites turques de retirer les accusations qui ont ete portees devant la Cour de sü.rete de l'Etat cantre les six membres du pariement et qui sont fondees sur des declarations politiques presumees constituer une trahison car on ne peut raisonnablem ent considerer comme une trahison le fait de prôner des reformes constitutionn elles par la voie parlementair e;
.a rs i
w. invite les autorites turques a retirer la demande qu'elles ont adressee ala Cour constitutionn elle en vue d'une dissolution du DEP au motif que ses buts (a savoir le separatisme) , constituent une trahison, demande qui ne s'appuie que sur un seul document et deux declarations qui prônent des changements dans la constitution turque et semblent done entrer dans le cadre de la liberte d'expression, pour un parti parlementair e en tout cas;
w
iv. demande aux autorites turques de recourir a la passibilite de preparer le requisitoire cantre les six dep u tes du DEP- si les au tarites maintiennen t ces poursuites sans les maintenir en detention, ce qui les empeche de remplir leurs fonctions de representant s du peuple;
w
v. invite les autorites turques a prendre des mesures en vue d'une solution politique pacifique ala .. question kurde» sur le territoire national, dont l'abrogation de toutes les lois qui font du discours politique normal et de la liberte d'expression sur certaines reformes·de la Constitution (en l'espece .. l'indivisibilite de l'Etat») un erime de trahison;
w
vi. invite tous ses membres a saisir toutes les occasions qui s'offrent a eux de soulever avec les autorites turques le cas de leurs six colH~gues turcs;
vü. engage notamment sa delegation parlementair e turque a creer un elimat politique de compromis au sein du Pariement turc afın d'instaurer un dialogue qui reconnaisse l'existence de la .. question kurde» et permette la recherche d'une solution politique pacifique.
42
DROITS de llHOMME san s
fro nti ere s
95 ·Fax. 067133 63 45 B.P. 1. B· 7090 Bralne·I• ·Comte • Cpte. 001·2106 313·34 ·Tel. 067/33 39
Corn rnun ; q u e d e
presse
rg
LES ASSYRIENS, UNE MINORITE CHRETIENNE EN VOIE D' EXTINCTION
d. o
A l'heure ou l'Europ e ferme de plus en plus ses frontie res exterie ures aux refugi es, des membre s de la minari ta assyrie nne fuyant la persec ution ethniqu e et religie use au Moyen Orient rencon trent des diffic ultes croissa ntes a se faire ouvrir les portes de nos pay s et revend i quent 1e d ro it d' as i 1e.
ak
ur
Au fil des dernie res decenn ies, les pays de la Commu naute europe enne ant vu arrive r de Turqui e, surtou t, des Assyri ens en quete d' un e nouve 1 ı e ter re d' accuei ı. Tres souven t, i 1 s ont dü comba ttre 1 'incred ul i te, le sceptic isme, ı' inccmp rehensi on, voi re meme l'host ilite, pour eviter le refoule ment. Les Assyri ens du sud-es t de la Turqui e sont-i ls vraime nt persec utes, au point de ne pcuvoi r sauver leur vie qu'en se refugi ant a 1 'etrang er?
rs
iv
Undos sier diffus e lors de la canfare nce de presse , organi see par la ·Assyr ian Demec ratic Organi zation· et ·Droit s de 1 'Homme sans Fronti eres·, et placee sous la haute preside nce du senate ur Wi lly KUIJPERS contie nt des preuve s accabl antes de la persec ution ethnic o-relig ieuse dont sont victim es les Assyri ens- presqu e exclusi vemen t chreti ens- du Moyen Orient .
w
w
w .a
Des refugi es assyrie ns origin aires de Turqui e, d' Irak, de Syrie et d' I ran so nt venus temoi gner au Sanat be 1 ge de cette persec ution croiss ante. Avec la montee du fondam entalism e musulm an lors des dernie res electio ns munici pales turque s, leur securi te ne peut meme plus etre garant ie par l'anony mat des grande s villes . Paralle lement ala questio n du droit d' asi le, ·Droit s de 1 'Honvne sans Fronti eres· plaide pour que leur sait assure , en Turqui e, un minimum de securi te pour leur vie et pour leurs biens, pour que soient mis a leur dispos itian des moyens suffisa nts de develop pement econom ique sans lesque ls il ne sera pas possib le de les dissua der de se deraci ner de leurs terres ancest rales auxque lles ils sont viscera lement attach es. Ce discou rs est egalem ent tenu dans la diaspo ra. En outre, les commu nautes assyrie nnes du Moyen Orient ne revend iquent pas la creatio n d'un Etat propre et n' ont aucune vi see sapara t i s te. 43
·oroits de l'Homme sans Frontiere s· appelle les organisat ions human i ta i res, 1es responsab 1es po 1 it i ques des pay s de 1 a Communaut a eurcpaenn e, les deputes du Parlement europeen mais egalement toute personne soucieuse de la preservat ion de ce peuple, de sa culture, de son patrimein e religieux et de sa langue, a tout mettre en oeuvre afin que les droits individue ls des membres de cette minorite soient respectes : le droit ala 'lie eta la securite, le droit d'utilise r et de perpetuer sa propre langue, le droit ala liberte de religion ...
Ces requetes peuvent se resumer comme su it:
d. o
rg
"Droits de 1 'Hornme sans Frontieres '" appelle egalement la Belgique a rencontre r un certain nembre de dernandes legitimes avancees par la communaut a assyrienn e de seıgique dont les membres scnt pleinemen t integres a notre pays, sont bien connus dans les profession s liberales , ont adapte lanation alite belge et ont appris l'une cu l'autre de nos langues nationale s.
1985.
w .a
rs
iv
ak
ur
- reconnait re 1 'ethnie assyrienn e et, a cette fin, rempıacer sı.;r les cartes d'identite d'etrange r delivrees en Belg~que "Refugie ONU, originair e de Turquie" par "Refugie ONU, d'origine assyrienn e· comme ce ı a se prat i que dej a pour ı es ar:nen i en s o u 1es kurdes de Turquie; - permattre aux familles assyrienn es refugiees chez nous de c ho i s ir ı i brement 1es prencms de ı eurs enfants et ne pas 1 i mi ter leur choix a une 1 iste preetabl i e et re ı igieuseme nt censuree par les ambassade s turques; - autcriser la communaut e assyrienn e a enseigr:er sa langue dans des etablissem ents scolaires d'enseigne mer:t general en Be1giqı.;e et dans les autres pays de l'Union eurcpeenn e s'il ya une demande suffisante , comme cela se pratiqı.;e deja sur t.ıne eche11.: limitee dans certaines villes de Flandre, aux Pays-3as ou er. Suede; - organiser le cours de rel igion orthadexe dans 1es ecoles de la Ccmmunaut e française de 8e1gique, comme ceia se fa~t dans les ecoıes de la ccmmunaut e flamande, canformem ent au statut de reıigion reconnue et subsidiee accorde a ı 'Eslise orthadexe en
w
w
Ala veille des elections europeenn es, "Droits de l'Homme sans Frontiere s· en appelle a l'Union europeenn e eta ses Etats membres afin qu'ils reprennen t a leur compte ces modestes demandes.
Enfin, "Droits de l'Homme sans Frontiere s" demande aux CNG humanitai res et aux organisat ions chretienn es de prendre des initiative s afin de contribue r au deveıoppement economiqu e des communaut es assyrienn es au Moyen Orient et de souteni r financiere ment des projets de reconstru ction de leurs villages et de deve ı oppement ag ri co 1 e et ec o nem i que. 44
d
ku rd .o
rg
De tcrm Assyro-Chaldcen werd gebruikt door het frans mandaat in Syric om de milirairen aan te duiden die in de Spcciale Troepen van de Levant dienden. Op die manier konden ze de vcrschillen in de religicuze gemeenschappen negeren. Hetzelfde doet zich vandaag voor in de migratie: de religieuze vcrschillen die zo lang zcer belangrijk geweest zijn, en voor velen nog bclangrijk zijn, worden , voornamelijk door de jongeren, overspannen om de gehele gemeenschap aan tc duiden die bestaat uit Mesopotaamse christenen. De ehristenen van het antieke Mcsopotamie wcrden reeds tijdens de ccrste ccuw gcevangeliseerd, maar wcrden vanaf 400 na christus vcrdceld in cen heftige theologische strijd. Om niet te mocten verzinkcn in de prceicse vcrschillcn van dczc thcologic kunnen wc algemcen stellen dat cr in het Byzantijnse Rijk twee stromingcn warcn: de ene was proByzantijns en de andere was een oppositie die zich vcrtaaldc in rcligicuze tcrnıcn. ProByzantijns was de Grieks-orthodoxc richring en de oppositie verdeelde zich in een Coptisehc kcrk (voornamelijk in Egypte) , een Nestoriaansc en een Syrisch-orthodoxc kerk, gcbaseerd op de Syrisehe eultuur. Rceds vrij vlug zag men ecn opsplitsing in ecn oost-Syrischc kcrk en ecn west-Syrischc kcrk. De oost-Syrischc kerk volg.dc de lijn van de kcrkvadcr Nestorius en wcrden daarom de Ncstoriancn genoemd (of de Assyrİers door de Britten). De West-Syrischc kcrk werd genoemd n'aar Jacobus Baradai en werd daarom de Jacobictcn gcnocmd, of de Syrisch-orthodoxen. Ook de Gricks-orthodoxc kcrk was ecn afsplitisng van dczc West-Syrischc kerk.
si va
Van allc strckcn die ooit tot het Ottoma<ınsc Rijk behoorden, is het huidigc territorium van Turkij de plaats waar tat hct cindc van de 19e eeuw het meestc ehristenen voorkwanıcn. In Istanbul leefden de Arıneniers en de Gricks-orthodoxen in redelijkc wclstand. In Turks Kocrdistan leefden van de Tur .ABdin- het gebcrgte van de dicnaren Gods, tot aan hct Vanmecr, de Jacobicten, en de Assyrİers cen gcmeenschappclijk lcvcn mct de moslimbevolking. Gcdurende de gchclc gchclc gcschicdenis zijn cr op gczettc tijden vervolgingcn geweest tegen de christenen, maar in de 19c eeuw leefden zc vrij rustig. Vandaag lcvcn cr in Turkije echrer hct minsre ehristenen van het middcn-oosrcn, tat waar wc zclfs een vollcdigc \·crdwijning kunnen verwachten uit Turks Koerdistan.
.a r
De cerstc wercldoorlog hccft hicr hct bcgin gcmaakt:
w
w
w
In hct oosten van Turkijc bcgonncn de massamaerden op de Armeniers, waarbij ook de Syrisch-orthodoxen niet \'>'erden ontzien. Als gcvolg van het internationaal krachtenspcl (19 l..J.-1918), maar ook als een poging om de christelijke minderhedcn voorgoed h et zwijgen up te leggen, \\'erden cbristclijke stcdcn en dorpen aangevallen door soldatcn, Koerdcnstammen en benden van chctte's (vrijgelatcn misdadigers). Volgcns Amold Toynbec die in 1918 een Eritse ondcrzockscommissie naar de massamaerden op de Arnıeniers leidde, zoudcn in 1915-1916 mccr dan 600.000 Arıneniers vermeord zijn, tcrwijl ongeveer eenzelfdc aantal omkwam door hanger en ziekte. Toynbee vernıeldt in zijn onderzoek allcen de massamaord op hct Arnıcens volk, hij vergeet echtcr melding te maken van .;de moorden op de Syrisch-orthodoxen in diezelfde periode. De Jacobieten werden vermeord met duizenden. De Nestorianen van Hakkari gingen op zoek naar de Russische troepen. 40.000 Assyrİers werden door de Eritten in kampen gcplaatst waar ze bleven tat in 1933 hct Iraakse leger ze doodde en ze vcrjoeg.Het verval van het Ottomaanse Rijk zette de versebillen tussen ehristenen en moslims in een hel licht. Voor de overgrote ıneerderheid van de moslims moest een Arahische staat opgericht worden waar de rcligieuze minderheden cen plaats hadden die de islam hen gaf. Zelfs de meest verlichten die een seculiere staat nastrcefden, gaven de dominante godsdien~t een zeer 45
belangrijke plaats.
rg
De politickc gcbeurtenisscn in Turkije brachten de ehristenen die de massamaerde n overleefd hebben ertoc in twee grote vluchtgolven in 1922 en 1924 Turkijc te veriaten De meeste Syrisch-ortho doxen vluchten naar Syric en naar de V.S.
si va
ku rd .o
De cchte genadeslag van het Ottomaanse Rijk komt cr in 1918 nadat de Turkcn in de cerstc wcrcldoorlog de zijde van de Duitscrs hadden gekozcn, en op het cindc van de ecrste wercldoorlog was Turkijc een van de verliezcrs . Het ccns zo grote rijk stand voor een volledige politieke desintegratie. De vrede dwong om Syrie en Iraq als grondgebied op te zcggen, die rcspecticvclijk onder Franse en Eritse mandaten wcrden geplaatst. Sultan Mehmet VI, meteen de laatste sultan van he~ Ottomaanse Rijk, tekcnt in 1920 hct verdrag van Sevres, dat het verlies van de oude gebiedsdelen bevestigt. Tegenstanders van het sultanaat grijpen de problcmcn aan om de nadruk te lcggen op het feit dat de sultan gefaald hceft om de moslims te beschermen. Rccds voor het verdrag van Sevres had Mustapha Kemal (Atatürk) aanhangers vcrzameld om Turkije te redden van een totaal uiteenvallen. De Kcmalisten verklaarden zichzclf en de partij, Cumhuriyet Halk Partise (De Rcpublikcinsc Volkspartij) tot de warc Iciding van hct !and. Hun voomaamste ambitie was cen modern !and op tc bouwcn, waar cchter gccn plaats was \·oor minderhcdcn. Rcligic wcrd gctolcrccrd zolang cr gccn ctnischc en nationalc connotatic bij was.
.a r
Ze vcrwicrpen het verdrag van Sevres en drcven de vreemde mogendheden uit het !and. Ze wisten Anatolie te bevrijdcn van de bezetter en slaagdcn daar voomamelijk in door dit voor te stellen als een heilige strijd tegen de christelijke (voornamelijk Griekse) verraders. In maart 1921 komt een deportatic op gang van de Griekse bevolking die verdreven wordt uit de dorpen. Er vallen 350.000 slachtoffers. IN 1923 wordt cr ecn akkoord bercikt russen Griekenland en Turkije voor een uitwisseling van mensen: 500.000 Turkcn uit Europa gaan terug naar hun vaderland, 1.500.000 Grieken veriaten hun dorpen op weg naar Griekenland.
w
w
w
Het verdrag van Lausanne dat op 24 juli 1923 naast Turkije door het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, ltalie, Japan, Griekenland, Roemenie en de Serv·o- Kroatische Slovaakse st aat werd gctekend bevat negen artikels die over de bescherming van de niet moslimminderheden in Turkije gaan. Volgens het Vredesverdrag van Lausanne is de Turkse regering verplicht aile niet-Islamitis che minderbeden te beschermen; een bescherming die zich richt naar de groepen als naar de individuen. De Turkse regering heeft een eigen interpretatie ontwikkeld van sektie III van het Vredesverdrag waarbij zij de niet- Islamirische minderbeden specifieert als zijnde: de Armeense, de Griekse en de Joodse minderheden. De Syrisch-orthodoxen en andere christelijke minderbeden vallen niet onder de officieel erkende minderheden, waardoor zij in Turkije geen eigen scholen, liefdadigheidsinstellingen en welzijnsgenootschappen hebben. Sinds 1978 zijn de onderwijsprogramma's door het Turkse Ministede van Onderwijs illegaal verklaard. Dit was in strijd met Art.41, paragraaf 1 dat bepaalt dat de Turkse overheid ervoor borg staat dat de kinderen van niet islamitische minderbeden op de lagere
46
scholen onderwijs krijgcn in hun eigen taal. Een van de priesters die verantwoordelijk was voor het ondcrwijs in hct klooster Deyr-ez-Za'faran, is in staat van beschuldiging gesteld. 1
ku
rd .o rg
De laicisering van de Turkse staat (laiklik) 2 impliceert echter geen gelijkheid voor de christelijke minderheden: ze worden uit het openbaar leven geweerd en de belastingen worden in 1943 zodanig berekent dat er een zwaardere aanslagvoet is naargelang de religie en de nationaliteit.DaarenbO\:en zijn ze de beschcrming kwijt die ze zo lang als gcmeenschap gekrcgen hcbben. Na de dood van Moustapha Kemal (1938) verbeterde het lot van de ehristenen tijdelijk door een mecr progrcssieve dcmocratische stroming. Maar niettcgcnstaandc hct scculicre karakter van de grondwet nog eens in 198::?. herbevestigt wordt, kanıt men in de praktijk tegcmoet aan een doordringing van de staat door de islam: in 1949 wordt het koranonderwijs weer ingevoerd in de scholen, het arabisch wordt goedgekeurd voor de oproep tat het gebed in 1950, enz. De assimilatie die er bestaat bij de mensen russen 'Turk zijn' en 'moslim zijn' is bijna sluitend.
.a rs i
va
De Syrisch-orthodoxen werdcn 'vergeten' in hct verdrag van Lausanne waardoor ze daarenboven gecn enkclc lcgaal bestaan kenncn. Alhoewcl dit klaarblijkclijk niet de bedeeling was van hct vcrdrag wordt dit toch de interpretatie van Turkijc. Op elk ogenblik kunnen scholen, hospitalen en kerken gesiaten worden, wat ook gcbeurd is. ecn vierde van de kerken in de provincie Mardin werd gesiaten vanaf 1978. Terwijl men officicel de Syrisch-orthodoxe gemecnschap toeliet hun religie te pratikeren, werd er verbeden her Syrisch als taal aan te !eren en moet het religieus onderwijs in het turks plaatsvinden. Het wordt onmogelijk gemaakt ecn eigcn cultuur over te dragen aan de kincieren die al langs om meer 'verturkst' worden. De exodus was reeds begonncn in 1915, en ging verdcr russen de twee wereldoorlogen , voomamelijk naar de franse mandaten Syrie en Libanon.
w
w
w
Libanon was een geliefkoosd land voor ecn emigratie; aantrekkelijk door de economischc mogelijkhcden en gcbascerd van in het begin op een evenwicht russen de verschillende 3 religies. Het eerste groot conOict russen ehristenen eo mosljms barste los in .1.2.ia. President Chamoun (zelf een christen) had een pro-westerse politiek gevolgd en was oiet populair bij de moslimbevolking die eerder aanleunden bij Pan-Arahische gevoelcns. Er braken onlusten uit en Amerika besliste voor een militaire inten·entie in Libanon. Sinds deze gebeurtenissen is het van Syrisch-orthodoxcn bijna onmogelijk om nog de Libanese nationalitcit te verkrijgen. Maar deze moeilijkheden stopte de immigratie niet, tat de
1
verschenen in de Turkse kr:ınt Hürriyet van 28-9-1978
: De seculariscring in Turkije was niet in de eerstc pl:ıats hct gevolg van ecn massabeweging, maar wcrd opgelegd door overheidsbeslissingen. In 1928 en 1937 waren er grondwetsherzicningen waarbij hct kalitaat werd afgeschaft, en de islam gcschrapt werd als staatsgodsdicnst. 3
Björklund, o.c., pg 29
47
rd .o rg
burgeroorl og in Libanon. Door de burgeroorl og in Libanon (1973) kwamcn vee! Kocrdcn tcrug in hct Zuid-Oost cn van Turkije woncn. Deze terugkeren de Koerden warcn een belangrijkc factor in hct terugkeren de aggrcssie tegen de christenen. Een andere gcweldige impuls om het de ehristenen moeilijk tc maken ging u it van de Cyprusaffu irc (1963- 1974). Toen in 1974 de Turkse militairc intervcntic orde op zakcn stclde op het ciland kwam Turkije in cen jubclendc stcmming waarbij de ehristenen tcrug gcviscerd werden. Hicrna, na 1973 , zijn veel ehristenen uit dit gebied naar West-Euro pa uitgeweken , eerst als gastarbeid cr en na de immigratie stop als vluehtcling . Men sehat dat zo mcer dan 160.000 ehristenen in Europa tereeht zijn gekomen (\Vcrkgroe p Midden Oosten, 1983:8).
va
ku
De sıaa.t.sgrccp van 1980 \·erslccht de situaric in de dorpen. De Raad van Europa nccmt in zijn rapport van 1982 4 beschrijft cen hele rceks anıi-christclijke aanvallcn: plundering van hct Mar Melki-ldoosıcr in .\1idyat door ccn grocp gewapcnde moslims, moordcn en diefstal in hassana (Djcrizeh), ... In de groıe stcden zoudcn de ehristenen \·ciligcr gcwccst zijn. Maar vanaf de staatsgrecp begint in de dorpen .van het Z.O. van Turkije her problccm van de Koerdcn zich ook seherpcr tc stcllcn. De Koerdcn krijgcn zelfs gccn apartc beschermin g zoals de ehristenen in het vcrdrag van Lausanne. De jarcn na dir verdrag bcgint de rcgering van Ankara cen blocdigc terrcur in Koerdistan . Ecn politiek van systemaris che ıurkifieatie en van ccn negercn van de Koerdisehc identiteit wordt opgcstart . .\1aar de rcprcssicve maatregele n , zckcr vanaf de staatsgreep in 1980, be\·ordcrcn de inplanting van ccn zecr radicale guerilla, de Koerdische Arbeidcrs partij (P.K.K). Sindsdicn zijn de gcvcchten in Kocrdistan nog stccds nict opgehoude n, en ligt de druk op de ehrisrcndor pcn nog \·eel hoger. Maar de situatie verhererde nict na de ıcrugkcer van de demoeratie : in mei en juni \·an 1990 worden een tiental Syrisehe ehristenen vermeord in versehillen dc dorpen van de Tur Abdin (Baglarbas i, Yemisli) door Koerden.
w
w
.a rs i
De druk op de ehristenen was \·an tijd ıor rijd zccr groot. Hun aantal vcrmindcrd e steeds , door de verwoestin gen en doordar vclcn ondcr hen ondcr druk tot de islam ovcrgingen . Op hct cind van de 16c ceuw sprcckt men van 50.000 Syrisch-or thodoxc families 5 , op het eind van de 18c ceuw 30.000. De ehristenen worden van ccn kwantitaıic\·e mindcrheid tot ccn zecr kleine mindcrheid . Omstrecks 1880 was hun aanral 30% , nu 0,2% van de be\·olking. Nauwelijks 70 000 a 100 000 mensen resten nog van de eirca 4 miljoen ehristencn, die in het bcgin van dcze eeuw op Turks grondgebie d woonden. In Turkije leefdcn rond 1913 nog ongevcer 2,1 miljocn Arn1enicrs en 2 miljocn Gricken. In her Arn1eense decl van Turkije was onge\·cer 38,9% van de bevolking Anneens, 25,6% Kocrdisch en 25,4% Turks -(Werkgro ep Midden-O osten,1985 ).
w
Vele christclijke dorpcn zijn nu vcrlatcn, in andere wonen nog sleehts enkele families. Regelmatig worden de laatste jaren dorpen geevaeueer d door het Turkse leger om de dorpen daarna te bombarder en in hun strijd tcgen de P.K.K. De christelijke bevolking is dan wel verplicht om weg te trekken, eehter zoı1der geldelijke vergoeding van hetgeen men moest achter laten Hasana was het laatste christelijke dorp rond Mardin. In december
4
R:ıpport de l:ı commission juridiqucs de I'Assemblce parlementaire du Conseil de l'Europc, nr 90
s Björklund, o.c., p 19 citcci't hicr Kyri:ıkos (1902).
48
d. o
rg
1992 werden de mensen verplicht door de milirairen het dorp te verlatcn. De tegcmoetk oming van de westcrse wereld om hen te helpen is zccr vcrdecld: de Chaldeeuwse kathalieken worden in sommigc gcvallcn voorgescho ven. In hct dorp Hasana warcn cr echtcr discussies daarovcr: er was nog cen Syrisch-or thodoxe priester waar de mensen uit het dorp de mis bijwoonden. Na de evacuatie zeiden ze dat ze oorspronkelijk Chaldeeuw s waren, maar door de omstandig heden de Syrisch-or thodoxe missen volgdcn. De discussies hebben verschillende maanden aangesleept. De !cegloop van christclijkc dorpen uit Turks Koerdistan is niet meer tegen te houden. Pater Simonelli van Mersin heeft lang geprobeerd_ hier een halt te roepen, maar de migratiestroom naar de rest van de familic tae is onherroepelijk .. Op dit ogenblik !even in Istanbul de families uit de dorpcn Aksu en Gevernaci. De mcesten onder hen sparen het bedrag dar nodig is om terug tc vertrekkcn naar Belgic, Frankrijk, of Duitsland. ~·
;qqy
Jiu
Cf w ı' u_ t. .;tft-ıt-1 J,t . Mu de. ı-.){;bt k. l/. L;u.. ~(,,
~W-L-
~~-~~ ög1".61 ' ~· 9 2-
w
w
w .a
rs
iv
ak
ur
/la. Ub
49
• ALLEMAGNE. Tenta-
tives kurdes d'lmmolatlon.
r---------- -------EN BREF--- ----------- -~~RQUdiE.PCiaes et les Kurdes. Willy Claes est sorti rassure, mardi, de son entretien avee le , • .,sı ent u ariement turc, Hsamettin Ciı:doruk, lors de savisitea Istanbul. :;~ı~s quhe les six p~ırlementaires sont ir.culpes de,. separatisme ~et d'., atteinte al'integrite de "• es c arges quı !es rendent passible'> de la peine de mort. ~e~de diploma~.ie belge a refuse de dorner davantage de details sur Ies assurances reçues de • . ın onı dans l ınterlt merTU! des six parlem~ntaires "· (D'apres Belgal
k:
lk
H
La Li bre Bel gique, 30 mars 1994
a!'Jommentaire Par Marc OPSOMER
La Libre Belgique, 23 mars 1994
d. o
Turquie : p~ercee de l'islamisme
Turquie
w
Dans cette region, tııe!tre d'affrontements armes entre rebelles du Parti des travailleurs du Kurdistan (PKK) et forces de l'ordre turques qui ont fait plus de 11.000 mortsendix ans, la guerilla ala nce un appel au boycottage et menaoo de mort candidats et electeurs. Le Parti de I~ democratie (DEP), formation pro-kurde dont les pariementaires sont dans le collimateur de la justice sous l'accusation d'etre les porte-parole du PKK separatiste, s'est retire de la consultation pour protester co n tre la • repression » exercee contre la population du sud-est,'sa base electorale. Ce s elections au suffrage majoritaire a un tour sont destinees a elire pour cinq ans plus
w
tion.
Ceque, ci l'exterieur, chacun retiendra est cependant la spectaculaire percee des is· lmnilltes du Parti de la pros· perile (Refah), qui double pratiquement son score (18 % des voix) par rapporl aux municipales de 89. Cette percee doit etre n uan· ·cee · arH?c un scrutin uninomi,;al ci un seul tour, il n •a fal lu qu 'un qual't des ook au Refalı pour s'emparer de 'Dille• comme Istanbul ou Ankara; et le desistement, dtuu le aud·e8t analalien du Parti de la dernocratie, prolıurde a (avorise un impor· tani ~port de voix. Ceci d it, il n 'en reste pas moi~ que le parti de M. NectrUıttın Er~· kan, 58 ans. devieni 1~ ~· sieme formalian polıtıque turque en devançant la gauC , ;.ociale-clemocrale. . . , Le succes des ıslamıs/es s ıo~ plique. Alon que ıe. partı• tradilionnels se s_ont
iv
et provinciaux airıSi que )es chefs de quartier et de viiiage (« moukhtar,s "• sorte d'intermediaires entre les habitants et l'administr'ation locale), presentes par treize partis. , L'interet du scrutin depasse largement le cadre local car un mauvais score des deux partis de la coalition (moins de 40 pc a eux deux) pourrait sonner le glas de celle-ci. Il pourrait aussi coiiter sa place aMme Cil· ler ou la forcer a provoquer des legislatives anticipees comme le souhaite l'opposition.
rs
MENACES
de2.7_00maires,_d~smilliersde ·conseıllers mumcıpaux
w .a
municipales ayant valeur de double test : pour la coalition droite-gauche dirigee par Mme Tansu Ciller dont l'avenir politique est en jeu, et pour le. pays dont ori mesureram capa- · ci te il tenir un scrutin democratique dans le sud-est a majorite kurde.
ak
Un scrutin municipal important pour Mme Ciller et pour le siıd-est
Le principal resultat des municipales qui ont eu lieu dimanche en Turquie esi le succes relatifdu Parti de la jusle voie du Premier miniatre, M- Tansu Ciller, que les sondages donnaient au plus baB. Son parti resle le premier au niıoeau natio· nal, ce qui conforle la coali-
SIGNIFICATION
La campagne a ete emaillee d'actes de violence, y compris quelques assassinats de candidats, notamment dans le sudest. Mme Ciller a ap pele la population de cette region a voter sans « ceder aux pressions )) du PKK. Mais les observateurs se dernan de nt quelle sera la signification reelle du scrutin dans le sud-est oiı de nombreux villages ont ete partieliement vides de leurs habitants au gre des operations militaires et oiı faire campagne tenait de la gageure, vu l'insecurite. (D'apres
AFP)
La Li bre· Bel gique, 26 et 27 mars 1994
porlar.ce. Une etrange COU· tume ııeut que les aut01ites ne puissent expulser les personnes qui, emigrees de l'in· terieur, arrivent ci constrı.dre leur lıabitation • en un e nuit »(un lll! mb/ant de toit suffit). D'ou l'exten•ion ir.~e..ante de ces bi· donvill<.!S (600.000 • en une nuit » c'OlUI la seule IBian· bul, qui accueille chaque annee 350.000 nouveau.x ha· bitants} dont les municipa· lite• ne •e preoccupent guere. I.e Refah, lui, •'oc· cupe de f'eB centaines de mil· lier• d'exclus qu'il «en· cadre ,. et il organise, no· tamment, l'impôt islamique qu'il redi.tribue directe· ment en aliment• et en aide•. To•tt en prôncmt, evi· demment. l'observation des regles isL.zmiques mailf BOIIB verser darıs un integrisme cl l"iranienne (depuis un an, le Refah • 'ed ouvert aux clasııes n:t7;;-cr.ne• et m~me aux miliea.:c inlelleetuela, ce
ur
o·ouble test ce week-end lus de 32 millions de Turcs. P se rendront aux urnes ce dimanche pour des elections
rg
Trois Kurdes qui participaient il des ma:nifestations en Allemagne contre la politique du gouvernement tun: ont tente de s'immoler ınardi sur des autoroutes. Deux manifestants ont ete evacues par helicoptere apres avoir tente de s'lınmoler par le feu sur un tronçon d'autoroute pra de Langen, dans la r6gion de Francfort. Une troisiemepersonne a ete grievenient blessee en tentanı egalement de s'imınoler par le feu, lors d'une manifestation sur l'autoroute reliant Frandort il Giessen. (AFP)
jıuqu'apresentconte'!!e•ek
vaguelf promnses cl l egartl
Turc• les plU8 mallotia,
~efah, fotuU en juille.t 83
quı
a Pf'T7 :·ıs
perr:ee). Il est 'Dr•ıisemblable que. dana un premier temps, M. Erbakan et lll! B e!u• le'.'te· ront surtout de bıen ge~r le• milnidpalitea dont ıl• ont deiiOn"WiB la <'~far/le et ue In pr..loccupalıon• ~ ~uante• reste~ ~ ~ar· nere·plan. Mau • ., "f'icı le• U ·.ıafive;·; ek 16, ıls ~ .81 t '. prouver qu 'il• vıennen c.. • ek tre•
uvent
ei>'Y
aus••
le ine• du Parlı ek ' " • gestio,ıJWirell, les par· sur le• ru. r patiem· ti• cltusiqı..ea, donnes salul nauona~ a ment tisse sa toile sur le ter· Je eB er corrompUS, de(initioement rain, et en particulier ~~n.s te' s •·, une redoutable bidont'illes quı, ım· ro",.... con,. vii le s gros l anquab emen t , c ei nt• u· concurrenc ..?. m l ·ııesdequelqueım· rent esvı
sc r:S
La Libre Belgique, 31 mars 1994
po::
Atmosphere repressive pour les elections au Kurdistan
I
1 faut un boycott complet du tourisme en Turquie. Cette conclusion est celle d'un groupe de personnalites belgo-neerlandaises qui ont assiste, comme internationaux, observateurs aux elections municipales turques de dirnanche dernier. Ces cinq personnalites du monde politique et juridique - parmi lesquelles les senateurs EcoloAgalev Germain Dufour et Michiel Maertens - sont en effet revenues abasourdies, scandalisees par ce qu'elles ont vu dans le sud-est de la Turquie, autrement dit le Kurdistan.
femmes, d'une maniere brutale, ajoute Michiel Maertens, et la population kurde faisait l'objet de pressions au moment de voter- quand i/s n'en etaient pas empeches. On pouvait aussi s'interroger sur la validite des umes, rudimentaires, et sur le fait que de nombreuses personnes deplacees n'etaient pas inscrites sur /es listes electorales.
me Germain Dufour. En consequence, la delegation belgode neerlandaise, qui appelle nouvelles elections, demande aux Europeens de faire pressian sur la Turquie, allie politique et economique, pour qu'elle abandanne l'option militaire au profit de la negociation politique. La delegation souligne aussi la necessite, selon elle, de ne pas interdire le PKK - la guarilla separatiste - sans en meme temps decider un embargo sur destination de la les armes Turquie. A tout le moins, conclut Germain Dufour, celui qui, chez nous, aujourd'hui, renvoie un Kurdea du sang sur /es mains.
a
Tout s'est passe dans une atmosphere repressive, enchaine Germain Dufour. Tous ceux qui nous ont approches ont fait l'ol.r jet d'intimidations, y compris /es gosses. Les autorites ont meRien qu'en ce qui nous concer- me fait des ennuis lı un emp/oye ne, nous avons ete suivis dans de banque qui n'avait fait que nos moindres deplacements, changer notre argent, et encore La Federation internationale des droits de l'homme a elle aussi explique Germain Dufour. Deux par le biais d'un traducteur! interpelle les instances euromembres de notre delegation et peennes pour qu'elles interviennos guides kurdes ont ete arre- QUATRE VILLAGES BOM~DES nent aupres d'Ankara dans le tes. Notre liberte de voyage a aussi ete limitee : lı chaque fois Et dans /es villages, poursuit le sens de la democratisation que nôus vou/ions sortir de pretre liegeois, c'est carrement liberte de la presse, droit une Diyarbakir, on nous faisait atten- la guerre. Le 25 mars, quatre vraie defense lors des proces... dre au moins trois heures dans Joealites pres de Simak ont ete Message entendu? Toujours /es bureaux militaires, tout en bombardees, faisant p/usieurs est-il que I'Union europeenne, essayant de nous dissuader. dizaines de morts parmi /es ci- apres le Parlement, a exprime d'aller p/us loin. vi/s. Le • supergouvemeur • de hier sa preoccupation face lı Diyarbakir a par/e d'• erreurs Diyarbakir, la grande ville du mi/itaires •... Pas etonnant, l'aggravation de la situatiori en Sud-Est, est l'endroit ou l'equipe dans ces conditions, que le taux maliere de droits de /'homme en a assiste au scrutin. Malgre /es d'abstention ait ete eleve et que Turquie, notamment concernant promesses, nous n'avons pas ceux qui ont ete obliges de se l'arrestation de six deputes kurpu observer librement ces e/ec- rendre aux urnes aient souvent des au debut du mois, et rappetions, poursuit Germain Dufour. eu recours au vote nul, selon les le Ankara les obligations dedicoulant de son adhesion Mais dans /es 34 bureaux de deux senateurs. vers instruments internationaux vote oil nous sommes passes, nous avons vu /es militaires Nous ne pouvons pas caution- en la matiere. AGNEs GORISSEN fouiller /es gens, hommes et ner ce que nous avons vu, esti-
i l'ERNK. (AFP)
La
Libre Belgique, 2 av ri 1 1994
rg
Turquie : des observateurs seandalİses
• GRECE. Un .bureau du PKK AAthEmes? Le Front de JiMratian Nationaledu Kurdistan, ERNK, branche politique du parti kurC.e separatiste PKK, a officiellement inaugure un bureau a Athlmes, en presence de deputes de tous les partis grecs, selon les milieux proches de
a
TURQUIE
d. o
Le PPSD porte plainte
le chef du Parti Populiste Social Democrate (PPSD, second parti de la coalition gouvernementale), a annonce que son parti porterait plainte pour fraude la suite des elections municipales de dirnanche dernier. Le PPSD conteste les resultats dans six villes s..- 76 : Ankara, Istanbul, lzmir, Kayseri, Kahramanmaras et Hakkari. Des e/ecteurs se demandent si leur vote a ete dtJpouiiJe ou jete lı la poubelle, at-il ajoute -- allusion des bulletins de vote non comptes et des urnes scellees decouverts dans des poubelles et des decharges publiques. (AFP.)
a
ak
ur
a
·
a
KURDISTAN
TURQUIE··~.
Touristes vises
Une journaliste allemande, correspondante de I'AFP au Kurdistan irakien, a ete tuee par balles dimanche. Lissy Schmidt, 35 ans, etait la seule journaliste etrangere vivre en permanence dans le Kurdistan irakien, autonome de fait depuis le soulevement kurde contre le regime de Bagdad qui avait suivi la guerre du Golfe en 1991. Plusieurs attaques contre des etrangers, travaillant notamment pour des organismes d'aide internationaux, ont eu lieu depuis la guerre du Golfe dans le Kurdistan irakien. (AFPl
Un nouvel attentat la bombe a ete commis samedi au Grand Bazar d'lstanbul, faisant deux morts et plusieurs blesses parmi les visiteurs etrangers et reposant la question de .la securit~ du tourisme en Turquıe, au seuıl de la belle saison. L'engin, cache dans une boite de cireur de chaussures, a tue une touriste tunisienne et un Espagnol et blesse quatorze personnes : six Turcs, trois Espagnols, deux Français, deux Libanais e~ un Tunisien. Cet attentat, attrıbue par les autorites au PKK - parti des travailleurs du Kurdistan, separatiste - , est le tr~isieme en dix jours contre un site touristique d'lstanbul. (AFP .)
w
Journaliste tuee
w
a
LE
80!1 e SAM. 2
AVRIL 1994
e VENDREDI 1" AVRIL 1994
w .a
LE SOIR
rs
iv
a
a
a
IRAK
ALLEMAGNE
Membres de I'ONU blesses
Plus d'armes pour la Turquie
Des convois de I'ONU ont ete attaques mardi par des inconnus armes dans le nord de l'lrak, selon un porte-parole des Kurdes irakiens qui a affirrne que deux membres des Nations unies avaient ete blesses. L'ONU a confirme ces attaques et a precise que l'un des gardes, un Danois, avait ete grievement blesse et evacue. Ces incidents font suite a une sene
le temps d'une enquete, l'AIIemagne a suspendu ses livraisons d'armes la Turquie la suite
a
a
LE SOIR
e SAM. 9 ET
DlM. 10 AVRIL 1994
51
LE SOIR
e MARDI 5 AVRIL 1994
LE SOIR
e JEUDI 7 AVRIL 1994
Mme Ciller reste ala tete de la coalitio-n gauche-droite
Vers« six moisd'enfer »en Turquie. mois, d'une augrnentation des impôts et d'une import ante hausse des prix de certains produits issus du secteur pubfıc comme l'essence, Je tabac, l'alcool, le sucre... • Etat de siege econom ique • et • Six Mois d'enfer •, titrait lundi la presse turque.
'
rg
champion de l'uftraliberalisme) qui est vise par cette • voix de sirene •. Fort de 100 sieges_~: rAssemblee nationale, rAnap fait pratiquement du surplace au recent scrutin local: 20,9 %. cantre 21, 9% en 1989, alors·· que le DYP a subit un recul,;,: certes leger mais significatif :--; Pour renverser la vapeur de la 21,9% cantre 25,6 %. Mais si: locom otive econo mique , une coalition de droite fiberale·J M- Ciller s'est donne deux ans entre le DYP et rf4W'.P est theo. j et demi, c'est..a.dire jusqu'~ oc- riquement la meilleure formureı tobre 1996, date des elections dans retat actueı des choSeS~~j legislatives. D'ores et deja, les l'attelage Ciller-Ydmaz OU.'.;;.İili~ observateurs, croient que le maz-Ciller n'est pas fait,. ~--~~ DYP risquerait d'y laisser beau- ment le s analystes, pour tentr:lai ::~.coup de plumes en avertissant route sans histoires. que ces mesures economiques Reste done ıe SHP, le -grand pourraient apporter de l'eau au perdan t: 13,5% cantre 28,3% moulin des islamistes. ll n'est en 1989. N'en croyant pas ses pas certa'in, en tout cas, que la yeux, il a conteste, tout de stii-. coalition de M- Ciller puisse te, ıes resultats dans six villes, survivre jusqu'a cette date fatidi- sur 76, dontAn kara et Istanbul queen s'appuyant sur une faible qui ont ete, a affirme son presimajom e: 233 sieges, dont 180 dent le vice-Premier ministre pour le DYP, sur le s 450 de Murat Karayalcin, entaches de · I'Assemblee nationale. M- Ciller fraudes. Et d'estimer qu'un reetait la premiere redouter ces noweli ement des ,municipales eventu alites. lmmed iateme nt dans l'ensemble du pays doit apres l'annonce des resultats t!tre serieus ement envisage; defınitifs des municipales de comme le reclamaient d'ailleurs mars, elle a lance un appel les islamistes du RP. ll n'a laisse l'unite de la droite sous la hou- ainsi M- Ciller d'autre choix. lette du DYP. Notre porte, a-t- que la poursuite du partenanat elle dit, est ouverte tous ceux gauche-droite. La coalition bis ' qui veulent entrer. aurait obtenu la benediction de C'est le Parti de la mere patrie ~ :l'arrnee q~i. ne veut pas d't.in~ (ANAP), egalement droite libera- c~ıse politi,Qu~. sur fes, braş.. le de l'ancien Premier mirüstre D autant qu ede a, pour 1heure, Mesut Yilmaz (fils spirituel de d'autres chats fouetter ... feu le president Turgut Ozal, ABED ATTAR
iv
ak
ur
d. o
'a'
rs
· les Turcs sont resignes ~ endurer une Ciller bis : la coalition Mm- Tansu Ciller, une alliance cantre nature entre le Parti de la juste voie (DYP), droite liberale, et le Parti populiste sociaJ.democrate (SHP), va se maintenir au pouvoir ~ Ankara malgre le leger effritement enregistre par le DYP et la defaite cuisante du SHP aux elections municipales du 2 7 mars. Elections qui ont surtout propulse le Parti de la prosperite (RP), islamiste, sur le devant de la scene politique tout en s'emparant de la mairie rfAnkara et d'lstanbul. Se faisant tout petit, le SHP va aider le Premier minisfre ~ avoir fes coudees franches pour prendre des mesures radicales d'austerite et de privatisation, qu'il avait freinees jusqu'~ present, afin de sauver une economie en detresse.
w .a
lors d'une centerence de presse, M- Ciller a annonce mardi que la dette publique, qui, a-telle explique, represente plus de la tatalite des recettes budgetaires annuelles de I'Etat, sera reduite, ~ la fın de l'annee, de ı ,5 milliar d de dollar s 300 millions de dollars. Pour rembo urser cette dette, elle com.pt~ _,sur une partie de la recette - de· :privat isation s en 1994. la fermeture de societes , d'E:tat ·deficitaires serait inscrite en tt!te du programme d'austeri~ te. ll serait en outre question • d'un gel des salaires pour six
w
w
a
a
a
a
LE SOIR 1 MERCREDI 6 AYRlL 1994 52
a
a
Ciller serre les ceintures
Faut-il chasser certains Kurdes ?
Mme
Elle se donne deıu ans et demi pour redresser l'economie de son pays
Ces mesures comportent eux volets, a explique M- C~ ır. Le premier vol et, .. de s tahı sation ... , consiste en _un gel es salaires de la foneti on. pulique, en des ~ugmentations ıassives des pnx, notamment our les six mois A venir, et en ıne hausse de certains taux l'imposition. Le second volet, de restructura.tion '"• ~~vre 'accel~ration des pnvatıaa iona d'entreorises d'Etat, la :
~
1
~-~
~--;:
Plusieurs augmentationa de prix doivent entrer vigueur d~s ce mercredi. LeA prix du tabac et de l'alcool ont ~~ annonda en hauase de 77 ~ 100 'lı et ceux du ıru.cre de 50 ı\ 60 %. Le prix du transport aerien va augmenter de quelque 50 %. Les produits p~troliers ont ~~ augmen~a d~ mardi de 46 ı\ 90%. M"'• CilJer a'est abstenue d'avancer un chifTre pour l'inOation en 94 (estinuSe l100%). La monnaie nationale a perdu plus de 100 % de aa valeur sur le dollar depuia le d~but de l'ann~. (D'apres AFP) Jt
:~,_·,
w .a TURQUIE
La presence en Allemagne de 400.000 Kurdes pose des problemes de plus en plus graves. Certes, la plupart d'entre eux so nt de braves et h annetes gen s mais la guerre menee contre leur peuple par l'armee turque a provoque la creation, hors de~ Turquie, de troupes de choc; travaillant pour le compte dui PKK (Parti des travailleurs du Kurdistan, d'obedience marxiste). Tout recemment, certains groupements ont envahi et occupe plusieurs tronçons autoroutiers d'Allemagne, bloquant le trafıc et menaçant les forces de police envoyees sur place pour retablir l'ordre. Utilisant une tactique destinee a empeeber la police d'intervenir, ils ont dans certains cas ·envoye des femmes et des enfants en , ;:- vrıl ı·.
KURDISTAN
Hecatombe kurde
w
w
L'armee a tue 72 cambattants e ministre allemand des Aftailrakiens arretes separatistes kurdes en une seıs etrangeres envisage d'arremaine d'accrochages dans le ır les livraisons d'armes alleDeux Kurdes irakiens arretes sud-est de la Turquie, annan· ıandes a la Turquie, alors que lundi a Suleiymaniah ont avoue caient samedi les autorites proes temoignages font etat de le meurtre de la journaliste aile· vinciales. Dimanche, l'agence !Ur utilisation cantre les separamande Lissy Schmidt, corresc Anatolie rapportait la mart de stes kurdes. Mais Klaus Kinkel pondante de 1'AFP, qui a ete ttend des " preuves concreı 8 autres rebelles du Parti des tuee le 3 avril dernier avec son travailleurs du Kurdistan (PKK). ıs ,. pour reagir, a-t-il decla~e garde-du-corps kurde dans le ans une interview a la radıo Selan les chiffres afficiels, au nard de l'lrak, a annonce mardi ublique WDR. Mardi, le responmains ı 1.6ı4 personnes, milile representant a Ankara du Par· able de politique etrangere du taires, civils et rebelles, ant ete ti democratique du Kurdistan. arti social-democrate (SPD, qui tues depuis le debut du conflit Selon lui, les deux hammes spere remporter les legislati(1984) entre le PKK et le pau- un troisieme est en fuite es d'octobre prochain) a affirvair central d'Ankara. (AFP.) ont affirme avoir ete recrutes ıe avoir reçu " des indications par les services secrets irakiens laires " sur l'usage des armes pour cet attentat. lls auraient llemandes par les Turcs cantre reçu une avance de 1.000 dal1994 AVRIL ll LUNDI SOIR desLE Parti du armes ıs groupes lars. Les suspects ont egale-availleurs du Kurdistan (PKK). ment recannu etre les auteurs e SPD a deja annonce qu'il d'une attaque cantre un convoi ppliquerait un emb~rgo sur l~s de I'ONU dans lequel deux Cas· vraisons d'armes a la Turquıe ques bleus ont ete blesses le 'il arrivait au pouvoir. (AFP.) mois dernier. (AP.) MERCREDI 6 AVRIL 1994 SOIR MERCREDI 13 A VRIL 1994 LE SOIR
e
e
rg
d. o
EN GUERRE
PRIX
ALLEMAGNE Fin des livraisons d'armes a la Turquie ?
ver aux extremistes kurdes prevenus d'actions violentes, voire meme criminelles. Fautilles traduire devant la justice allemande, comme l'exigent la plupart, ou les expulser sans autre forme de proces vers la Turquie, au risque qu'ils soient la-has condamnes a des peines plus lourdes que celles · qu'ils· encourent en droit allemand ?
« premiere ligne "· Des fanatiques, s'immolant par le feu, se sont precipites les vetements enflammes sur les paliciers pour tenter de leur faire partager leur sort. Les Kurdes sont en guerre et entendent le faire savoir aux Europeens et surtout a l'Allemagne qui compte la plus grande colonie kurde de notre continent. Pour justifier leurs violences et leurs setivites re-. volutionnaires, ils affirment que l'armee turque utilise des armes ailemandes dans sa guerre de tepression. A leurs yeux done, la violence premiere serait le fait de l'Allemagne et non du :PKK.
SCEPTICISME
Qt.ıoi qu'il en soit, les autoriMs bavaroises sont deja decidees a expulser quelques Kurdes impliques dans les dernieres actions violentes. Elles sont evidemment assurees de !'accord de la Turquie dont l'ambassadeur a Bonn estime qu'il s'agit d'une <<juste mesure: de fermete" car, ajoute-t-il," le; Pariement turc n'a plus ratifı€ une seule peine de mort depuis dix ans "··· Dans le camp de la. majorite,. Sabine Leutheusser, ministre federal de la Justice, refuse toute expulsion aussi longtemps que subsiste pour les Kurdes le moindre risque d'etre tortures ou condamnes a mort. Elle a d'autant plus de raison d'etre critique a ce pro, pos que Bonn avait, dans un "premier temps, envisage de passer avec Ankara un accord garantisaant que les Kurdes expulses seraient traites en Turquie comme ils l'auraient ete en Allemagne. L'Allemagne entretient Jonc une bonne dose de scepticisme. a l'egard de la serenite de la justice turque et, comme elle dispose des lois necessaires ala pouı:suite des actes criminels de ce genre, elle pourrait en traduire les auteurs presumes devant sa propre justice, comme elle l'a fait recemment pour des extremistes du PKK qui avaient assassine certains de leurs compatriotes sur le territoire allemand. Klaus Kinkel, ministre liberal des AITaires etrangeres, qui n'ignore pas que la violence kurde s'alimente de la repres-, sion militaire des Turcs, arappele que les armes allemandes· achetees par ces demiers ne peuvent etre utilisees que dans le seul cadre de la strategie de.
ur
euxvou:rs
a justice, la classe politique L et l'opinion ailemandes sont divisee sur le sort a reser-
ak
'impôta.
De notre correspondant
a Bonn
iv
mardi ~ ses com paiotes de lui donner jusqu'a la n de 96 -date des prochaines ections I~gi.slatives- pour reress~:ır l'~conomie du paya mt la faiblesse est dtle, selon le, .. a l'irıaupportabk endetlfU!nt du see~ ur public •. Lors d'une conf~rence de resse destin~ ı\ expliquer un rısemble de mesures d'austeM et de restructuration koomiquea, M- Ciller ap~ 11•avec cea mesures, le ~ficit :ıdgetaire passera de 46.000 ~lliards de livrea turques (en:ron 62 milliards de dollars) l 000 milliarda (10,3 milliards ~ FB) l la fin de 94. Le Prelier ministre n'a pas devoile s chitTres contenus dans son rogramme, notamment en ıatiere de hausses de prix et and~
vente ou la location de biens immobiliers d'Etat, et la fermeture ou la ~rganisation d'entreprises d'Etat. M- Ciller a precis~ qu'elle atıandait une recette de 3,5 milliards de dol]ara des privat~ti:ma en 94, aoit plus de dix foia le montant de ce qui a ~~ privatiae au cours des dix demi~res ann~a. Elle a anno~ la privatisation de la compagnie drienne Turkish Airlines en 94, et celle de l'~lectrici~
et des PM' en 95. Les aci~ries de Karabuk et lee mines de charbon de Zonguldak, sur la mer Noire serant ~galement privatis~: ou ferm~s si elles ne trouvent pas preneur.
rs
e Premier ministTe turc,
• Mm• Tansu C iller, a de-
Baviere veut expulser les radicaux mais cela suscite des protestations
Lt~
e
l'Ot.ı:ın
rg
rd .o
Des hommes politiques kurdes tures, membres du DEP, de passage aBruxelles
Les droits des Kurdes de Turquie : deux temoignages
l moigrıent.
w
w
w .a r
Pour ce dernier, l'actuel presidant turc, Suleyman Demirel, exprime bien l'etat d'esprit a Ankara quand il declare : " Nous avons deja ecrase 28 revoltes, nous ecraserons la 29• comme les autres ,. : Notre principale revendication est d'obtenir /es m~mes droits que /es Turcs, d'~tre traites sur un pied d'egalite. Sur le plan politique, notre peup/e devraif powoir repondre par referendum ala question de
negociations. Si eel/es-ci reussissaient, il est m~me pr~t a sieger au Pariement turc! Mais le regime turc ne veut pas negocier. Ankara pretend d'ailleurs que la guerilla est sur le point de s'effondrer. Ce que mes informations me permettent en tout cas ge dire, c'est que la guerilla n'a jamais ete aussi importante en nombre : elle disposerait d'environ 30.000 elements.
ku
a
savoir s 'il veut encore vivre avec n'avons pas de liens dirc~cts. /es Turcs. Nous demandons Disons que nous sommes de la aussi que la Turquie app/ique /es m~me tamil/e. lls ont choisi la treize conventions internationa- lutte armee, alors que nous e~ les qu'elle a signees. tendons defendre nos droit:s par L~ statut de la langue kurde est des voies pacifiques. emblemı;ıtique. certainement Notre langue a ete officiel/e- ANKARA REFUSE DE NEGOCII~~ mentlega/isee en 1991, raconte M. Felemez, mais seulement De son côte, le depute kurde pour ce qui concerne /es co~ n'excuse pas les methodei!S du versations privees. Que ce soit PKK, souvent extr~memenıt: viol'education sco/aire, /es re- lentes, mais il les explique! : Le unions pub/iques ou /es medias DEP, notre parti, est contre touen tous genres, elle reste inter- tes /es sortes de violenc6,s, ll dite. On peut ~tre arr~te pour s'agit d'une guerre entre l'Etat avoir ecoute une cassette de turc et /es guerilleros kurdes. Si musique kurde ! Les six deputes le PKK s'attaque aux protecdu DEP qui viennent d'~tre p/a- teurs de villages kurdes, c'est ces en etat d'arrestation paient parce qu'ils ont choisi le camp notamment le fait d'avoir utilise gouvernemental et qu'ils sont en public /es mots " Kurdistan ,. armes en tant que milice auxiliaiet " kurde •. Cinquante-six jour- re de l'armee. ll faut savoi.r que nalistes sont actuellement dete- /'armee turque detruit des villanus pour le m~me motif. ges, s'attaque aux sieges des Question classique, attendue et organisations politiques. On ne qui les terait presque sourire, la peut qu'appeler cela de lcl ternature des liens entre le DEP et reur. Le dirigeant du PKK, Abdulle PKK (mouvement de rebellion lah Oçalan, a fait a plusieurs armee, .marxiste-leniniste) ne reprises des propositions de pouvait ~tre evitae : Nous cessez-/e-feu, demandant des
va
es assassinats de journalistes et de politiciens kurdes, des pariementaires et des avocats kurdes arr~tes, l'usage de la torture banalise, le (seul) journal kurde suspendu, une guerre civile dans le SucJ-Est turc dont les 'l>times se comptent par milliers, dont une bonne partie de civils : le probleme kurde a pris ces dernieres annees des proportions de catastrophe humaine considerable. De passage Bruxelles, un depute et un 'me:'lbre du comite central du parti turc kurde DEP, Nizarnettin Toguc et Felemez Basboga, te-
si
D
LE SOIR 1 MARDI 19 AVRIL 1994
Les recents attentats contre les touristes occidentaux ne risquent-ils pas d'aliener la sympathie de l'opinion publique occidentale a l'egard de la caus~ kurde ? Nous ne sommes pas /es porte-parole de ceux qui ont perpetre ces actes. Et d'ailleurs nous ne sommes pas partisans de la lutte armee. Mais dans cette guerre qui a lieu dans la region, la guerilla, qui voit des villages enliers brO/er, emploie des methodes sem)Jiables et cherche a couper I'Etat turc de ses ressources financieres, dont le tourisme est un volet important. Une particularite des Kurdes en
general, c'est le peu de soutien dont ils disposent dans les pays ou ils vivent. Depuis l'origine de ce pays, notre droit a /'existe~ ce est nie, estime M. Nizamettin. Actuel/ement, abso/ument toutes /es formations politiques turques partagent la pensee k8maliste chauvine et raciste a l'egard des Kurdes. Au contraire de l'exemple français pendant la guerre d'Aigerie, il n'y a quasiment pas d'intellectuels turcs soutenant notre cause. Ceux qui s'engagent pour nous se comptent sur /es doigts d'une main et i/s sont emprisonnes. ll n'y a pas un seu/ jpurnal turc, a rexception d'... Ozgür Gündem ,. - pl!riodiquement interdit, comme pour le moment, et dont plusieurs journalistes ont ete assassines par des "inconnus •, NDLR - qui se soucie jamais de notre opinion. La presse turque est un organe militaire. Cette interview sera reprise par /es journaux turcs pour servir de piece d'accusation. Propos recueiiUs par BAUDOUIN LOOS
Turquie
IRAK Opposant assassine
Le chef du PKK se dit pacifique
1· t>PPP!!arW:~irakten: detenteur 1:10 passepdttjofdc!inien, a ete ;sa~sin@ mardi sôir a aeyrouth
taef:Dt'!dfı •imeurtriers pre-
ımes ont ete arr~tes, selon la ılice libanaise. Taleb Souha"ıl,
condamnes
~ux jeunes Turcs d'origine kurı ont ete condamnes mercredi ır le tribunal de Strasbourg a
3 mois de prison terme et 18 ois avec sursis apres avoir ete connus coupables d'avoir lan! un cocktail Molotov cantre la mque du Bosphore a Strasıurg en novembre. Cette attaıe cantre l'agence de la banıe turque s'inscrivait dans le ıdre d'une operation internaınale attribuee au PKK. (AFP .)
SOIR
e JEUDI 14 AVRIL 1994 TURQUIE
Nombreux morts
lus qu'un fremissement sans doute. Le chef de la Commission speciale de I'ONU pour le desarmement de l'lrak (UNSCOM) Rolf t:keus a en effet acheve mardı ses entretiens avec les responsables irakiens a Bagdad par la publication. d' un communique commun faısant etat de • progres considerables ,. dans les discussions depuis mars. Le communique lu par M. Ekeus devant la presse a Bagdad, qualifie aussi de .. constructives ,. les discussions avec l'lrak. Le communique emet le souhait de voir "!'UNSCOM et I'AIEA (Agence ·inter~ationale _Pour l'energie atomıque) atteındre l'etape ou elles pourraient affirmer au Conseil de securite de I'ONU, que l'lrak a mis en appl!cation toutes les demarehes exı gees par la ciause 22 de la resolution 687 .,.. Le paragraphe 22 de la resolution 687 prevoit une levee de l'embargo petrolier en cas de respeet par l'lrak des dauses portant sur le contrôle long terme de son desarmement. Le comr.ıunique se felicite de" ı:en gagement irakien a poursuıvre la cooperation avec !'UNSCOM et I'Agence lnternationale de I'Energie Atomique ,. (AIEA). La mission de I'ONU a exprime ALLEMAGNE sa c satisfaction des repon~es positives et de la coo~er~tıon irakiennes avec les equıpes Un responsable d'inspecteurs ,. mandatees par du PKK blesse I'ONU selon le communique. Le TURQUIE texte souligne « le desir de deux Un ancien haut responsable du parties de progresser jusqu'a Parti interdit des travailleurs du PKK-armee · ce que leurs objectifs soient atKurdestan a ete grievement teints •. 23 morts blesse par balles lundi aKrefeld, M. Ekeus, qui etait accompagn~ sans doute victime d'un reglee notamment du directeur genement de comptes par un groupe Lors d'operations de l'arf!i e ral-adjoint de I'AIEA, Maurizio Zifterroriste interne, selon le par- turque dans l'est du pays, vıngt ferero et de l'expert russe en quet de Karlsruhe. (AFP.) rebelles du Parti des travailleurs armes' balistiques Nikita Smidodu Kurdistan et trois membres witch, a retuse de donne~ d'audes forces de l'ordre ~nt ete tres details sur ses entretıens a TURQUIE tues mardi et merc~e~ı. a-~-on d' · f ı Bagdad " av ant en ın ormer e apprl·s de source offıcıelle. hıer. Conseil de securite ... lslamistes arretes Depuis le debut de l'annee, au Avant son arrivee en Ira~. moins 1.373 personnes, dont M. Ekeus avait estime qu'il etaıt 1.189 rebelles du PKK, ont ete Vingt et un n:ıilitan~s presumes tuees dans des incidents de ce premature . d'evo~uer la. levee d'un groupe ıslamıste clandes(AFP ) des sanctıons ınt~rnatıon.ales tin, inconnu jusqu'ici, ont ete genre. . frappant !'Irak .. depuıs ~on ınvaarr~tes a Istanbul. Des. ar~es LE SOffi VENDREDI 6 MAl 1994 sion du Kow~ıt en aou~ 1990. ont ete saisies lors d:op~ratıon~ Bagdad consı~ere . av.oır souscontre cette organısatıon quı erit " ala quası-totalıte des resoetait en voie de se structurer, lutions ,. de I'ONU et reclame la selon une source policiere. La levee de l'embargo, du moins police a precise que ce groupe celui sur ses exportations de se faisait appeler " Jeunesse petrole. La verification du conmusulmane ,. dans les universitrôle a long terme du desarmetes d'lstanbul ou il est actif. ll menf irakien devrait encore etait deja present dans 18 villes prendre de longs mois, estime-tdu pays, a-t-on ajoute. (AFP.) on generalement (D'apres AFP.)
rg
P
a
w
rente-cinq rebelles du Parti des ·availleurs du Kurdistan (PKK, eparatiste) et six militaires Jrcs ont ete tues ces derniers ıurs lors de combats dans le ;ud-Est anatolien, ont annonce ıercredi des sources officielıs. Par ailleurs, le nambre de ıilitants armes du PKK tues lors "operations aero-terr~s~es .de armee turque en terrıtoıre ırC! ien commencees le 12 avrıl 'eleverait a 68. Ces operations e poursuivront jusqu'a ce que i region soit " nettoyee des erroristes ,., a-t-on declare de ources militaires. (AFP.) SOIR JEUDI 21 AVRIL 1994
pas. " Ce ne sont pas les fruits 'de n os methodes de Zutte "• a-t-il affirme. Le PKK avait annonce en juin 93 qu'il allait porter la lutte armee dans les villes, l'argent des touristes servant a alimenter la inachine ~e guerre turque. Selon M. Ocalan, les gouvernements d'Europe occidentale pourraient jouer un rôle d'intermediaire pour une solution democratique du probleme kurde en Turquie mais il affirme que Bonn et Paris " se trompent enormement)) en so~ tenant le gouvernement de Mme Ciller, qu'il a qualifiee de INTEGRITE "fantoche des generaux de la Le leader du PKK a affirme guerre speciale "· ) que le probleme kurde ne pou. vaitetre resolu par I es armes et qu'il voulait« discuterd'uneso- AMNISTIE lution dans l'integrite de la Par ailleurs;'une commission Turquie avec la reconnaissance du Pariement turc a preconise constitutionnelle de l'identite vendredi une amnistie genepolitique, historique, econo- rale apres la fin " du terrorisme mique et culturelle des du PKK, pour" retablir la paix Kurdes». interieure "· Cette commission M. Ocalan a precise que les ·a demande la levee progressive attentats dans les grandes de l'etat d'urgence, en vigueur villes turques etaient orga- depuis 87 dans treize departenİses par des sympathisants ments du sud-est anatolien. mais qu'il ne_ les .approuvait (D'ap:res AFP) '' ' ~ ı r· ·
ku rd .o
~urdes
M
onsieur Abdullah Ocalan, . le secretaire general du Parti des travailleurs du Kurdistan (PKK, en rebellion armee contre Ankara depuis 84), affirme etre "pret amettre {ın a la lutte armee si une atmosphere favorable a u ne solution pacifique etait creee "· Dans une interview accordee dans le nord du Liban au quotidien pro-kurde « Ozgur Gundem », publie a Istanbul, Ocalan estime possible ,, uiıe solution democratique fondee sur la eteatian d'une federation turcokurde». ·
si va
FRANCE
Abdullah Ocalan preconise la paix et la creation d'une federation
.a r
l ans, a ete assassine par bals a son domicile. ll vivait au ban depuis plusieurs annees. ıcune indication n'a encore ete urnie par la palice sur les motiıtions du meurtre. Mais deux plomates irakiens ont ete arr~ s peu apres alors qu'ils arriıient a leur ambassade, en ıssession d'armes. (AFP.)
Irak-ONU: des progres « considerables »
w
e
• TURQUIE. L'armee abat 43 rebelles kurdes. Qua-
w
rante-trois rebelles du Parti des travailleurs du Kurdistan (PKK, separatiste) ont ete tues et six blesses lors d'operations de l'armee turque dans la region du mont Ararat (est de la Turquie), indique l'agence turque «Anatolie "· Par ailleurs, le nombre de militants armes du PKK tues lors d'operations aero-terrestres de l'armee turque en territoire irakien s'est eleve aune centaine, a-ton appris aupres des autorites provinciales de Diyarbakir. (AFP)
e
LE SOIR
e JEUDI 5 MAl 1994
LE SOIR
e MERCREDI 27 AVRIL 1994
KURDISTAN IRAKIEN TURQUIE
a
e
• IRAK. Raid
TURQUIE Offensives contre le PKK et attentats ~
a
e LUNDI 16 MAl
1994
w
LE SOIR
• IRAK. Maintien des sanc-
tion s internationales. Le Conseil de securite de l'Onu a maintenu en l'etat, mardi soir, l'embargo impose en aout 1990 contre l'Irak a la suite de l'invasion du Kowei't. Le reexamen des sarctions internationales cantre l'Irak a lieu tous le s·. 60 jours. Comme pour le precedent, le vice-Premier ministre irakien Tarek Aziz -etait venu specialement a New York pour tenter de convaincre les membres du Conseil de changer. Mais celui-ci est divise. Les Etats-Unis et la GrandeBretagne estiment que Bagdad est lo in de s'etre confonne aux multiples resolutions de l'Onu, tandis que la Chil}e, la France et la Russie pensent i}ue le moment est venu de reconnaitre que l'lrak a accompli certains progres, en particulier dans le domain e· du desarmement. (Belga)
.a r
Les forces de securite turques ont tue 186 rebelles ce mois-ci au cours de leurs operations contre le Parti des travailleurs du Kurdistan (PKK), a annonce le ministere de l'lnterieur. L'armee a aussi capture 314 combattants du PKK et 48 rebelles se sont rendus, precise un communique. D'autre part, une bom· be a explose dirnanche devant un hôtel de luxe a Adana, dans le sud de la Turquie, blessant trois passants turcs, tandis qu'une grenade jetee devant un cinema dans la province d'Eiazig (est) fait douze blesses, dont six soldats. Aucun des deux , attentats n' a ete revendi· que dans l'immediat. (AFP et AP.)
a~rlen turc. L'aviation militaire turque a effectue un raid mercredi en Irak du nord, sur le camp de Zaleh qui sert de base arriere aux rebelles kurdes de Turquie, a annonce l'etat-major turc. Dix-neuf avions ont participe a ce raid, dont huit ont bombarde le camp des rebelles du Parti des Travailleurs du Kurdistan (PKK). Tous les avions sont rentres. a leur base, a ajoute l'etat-major. Çette operation aerienne des forces turques est la deuxieme depuis le debut de l'annee, contre ce camp, situe a 110 km de la frontiere turcoirakienne. (AFP)
TURQUIE
w
Demande de levee d'immunite
w
Le pçırquet de la Cour de sOrete de I'Etat d'Ankara a demande la levee d'immunite parlementaire du chef du Parti islamiste pour la prosperite (RP) Necmettin Erbakan, afin qu'il puisse comparaitre pour ses propos : Le Refah (NDLR : prosperite) arrivera sans aucun doute au pouvoir. La qtJestion est de savoir si ce/a aura lieu avec ou sans effusion de sang. M. Erbakan pourrait ~tre defere devant le tribunal pour incitatian imp/icite au erime. (AFP.) LE SOIR 1 MARDI 17 MAl 1994
M
_pas. "Ce ne sont pas les fruits. de n os metlıodes de lutte "• a-t-il affirme. Le PKK avait annonce en juin 93 qu'il allait porter la lutte armee dans les.villes,.l'ar~. gent de,ı:ı: touz:istes .s~ı:vant a .alimenter ı~ rriachine de guerre turque.· · · · . · Selon M. Ocalan, les gouvernements d'Europe occidentale pourraient jouer un rôle d'interınediaire pour une solution democratique du. probleme kurde en Turquie mais il affirıne que Bonn et Paris " se trompent erıormement "en soutenant le gouvernement de ıvıme Ciller, qu'il a qualifiee de INTEGRITE "fantoche des generaux de la Le Jeader du PKK a affirme guerre speciale "· que le probleme kurde ne pouvaitetre resolu par les armes et qu'il voulait« discuter d'une so- AMNISTIE lutioiı dans l'integrite de la Par ailleurs, un e commission Turquie auec la reconnaissance du Pariement turc a preconise constitutionnelle de l'identite vendredi une amnistie genepolitique, historique, econo- rale ap res la fin" du terrorisme mique et cuZturelle des du PKK »pour" retablirlapaix interieun! "· Cette commission Kurdes "· M. Ocalan a precise que les a demande la levee progressive attentats dans !es grandes de l'etat d'urgence, en vigueur villes turques etaient orga- depuis 87 dans treize departenİses. par des sympathisants ments du sud-est anatolien. mais qu'~l ne !es approuvait (D'apres AFP)
onsieur Abdullah Ocalan, le secretaiı·e general du Parti des travailleurs du Kurdistan (PKK, en rebellion armee contre Ankara depuis 84), affirme etı:e (( pret a, rrıettr:e fin a la lutte armee si une ''atmospliere' fauof-able ô. üne solu~ion pacifique etait creee "· Dans une interview accordee dans le nord du Liban au quotidien pro-kurde "Ozgur Gundem "• publie a Istanbul, Ocalan estime possible" u ne solution democratique fondee sur la ereatian d'une federation turcokurde "·
si va
e MARDI 10 MAl 1994
Abdullah Ocalan preconise la paix et la creation d'une federation. .
ku rd .o
Selon l'agence officielle iranienne, citant lundi un "' haut responUn nouveau parti pro-kurde, le sable ,. du Parti democratique Parti de la Democratie du Peudu Kurdistan (PDK), au moins ple (Hadep) a depose mercredi 2.800 personnes auraient ete ses statuts au ministere turc de tuees lors des combats qui se l'lnterieur, en une periode ou le sont deroules au Kurdistan iraparti de la Democratie (DEP, kien entre groupes kurdes ripro-kurde egalement) risque vaux au cours des demiers d'~tre dissous par la Cour sujours. Le responsable, qu'IRNA pr~me pour cause de separatisn'a pas identifie, a indique que me. Six de ses deputes sont t~s tortıbats continuaient lundi d'ailleurs detenu,;; pour atteinte deflS certaines zones en depit l'integrite de I'Etat. (AFP.) d'un accord entre fes bureaux po/itiques des deux principaux belligerants, I'Union patriotique LE SOIR VENDREDI 13 MAl 1994 du Kurdistan (UPK de Jalal Talabani) et le PDK de Massoud Barzani. Aucune source n'a cependant confirme cette information. (AFP.) LE SOIR
Le chef du PKK se dit pacifique
Nouveau parti pro-kurde
rg
Com b ats fratricides ?
La Libre Belgique, 16 avril 1994
• TURQUIE. Bllan de la
Jutta contre tes Kurdes. Les forces de securite turques ont TURQUIE tue 186 rebelles ce mois-ci au cours de leurs operations Condamnation contre le Parti des travailpour separatisme leurs du Kurdistan (PKK), annonce le ministere de l'Interieur. L'armee a aussi capL'ancien maire de Diyarbakir, chef-lieu du sud-est anatalien a ture 314 combattants du majorite kurde, Mehdi Zana, a PKK et 48 rebelles se sont ete condamne a quatre ans de rendus, precise un commuprison pour « separatism~ » par nique. Durant le mois ecoule, la Cour de sOrete de I'Etat. ll l'infanterie et l'aviation avait publie un communique et turques ont attaque pluprononce un discours devant la sieurs bases du PKK dans le commission des droits de l'homcadre d'une offensive dont me sur les Kurdes de Turquie au 1'obj ectif est de liquider, d'ici a pariement europeen en 1992. septembre, la rebellion kurde (AFP.) engagee il ya dix ana, Plus de 11.630 personnes ont ete tuees en Turquie depuis le debut du soullıvement du LE SOIR MERCREDI 18 MAl 199 PKK dans le sud-est du pays en 1984. (Reuter)
e
La Libre Belgique, 19 mai 1994
La Libre Belgique, 16 mai 1994
Turquie
« Le vrai separatisme Le parti pro-kurde Dep est menace de dissolution. Explications d'un depute
ku
- On dit parfois que le Dep sert de couverture au PKK, le Parti des travailleurs du Kurdistan, en lutte armee
contre Ankara... -Il y a beaucoup de choses que le PKK fait et que nous faisons aussi, mais pas ensemble. Le PKK agit pour manifester la volonte de la population qui vit dans cette region et ·c'est ce que nous faisons aussi. 11 y a des ressemblances en tre nous mais le Dep n'est pas une couverture ou une seetion du PKK. Noıis luttons sur le plan Iegal et democratique. Malheureusement, on nous en empeche. La lutte armee constitue une methode. Nous, en tant que Parti de la democratie, nous ne pouvons pas dire que nous sommes pour ou contre la lutte armee.
w
w
.a rs i
C
parle souvent d'impôt revolutionnaire••• - Nous avons ete soutenus par le peuple, sans aucun au tre soutien. Nous n'avons force personne. En Turquie, il y a aussi des Kurdes riches mais meme ceux qui ne le sont pas donnent leur soutien aux partis qui luttent pour la liberation. -Le Dep est poursuivi pour separatisme••• -Le vrai separatisme, c'est l'Etat turc qui le pratique. La Turquie est dirig~e par les militaires. C'esf:pour cela qu'elle ne reconnait aucune autre minorite, aucun autre peuple, aucune autre langue, aucune autre culture. Notre parti veut la democratie, la fratemite et le respect des droits de l'homme. - Fraternite, est-ce synonyme de federation, de canfederation ? - L'important, quand nous parlons de fraternite, c'est que tout le monde puisse s'exprimer librement. La fraternite, c'est l'egalite. Sitout le monde pouvait s'exprimer librement, on pourrait parler de federation, de confederation, d'un autre systenie dans lequel les peuples puissent vivre fraternellement, en toute egalite.
-La question pourrait-elle etre : Voulez-vous etre independant? - L'independanct" n'est pas notre objectif, en tant que parti. C'est aux peuples de choisir, pas a nous.
va
inq deputes du Dep (Parti de la democratie), une formation turque prokurde qui connait des avatars en serie (1), ont ete destitues et arretes pour (( separatisme "· lls sont passibles de la Courde surete de l'Etat, qui peut prononcer des peines de mort. Le depute Nizarnettin Toguç et M. Felemez Basboga, metnbre du Comite central du Dep, etaient recemment. de passage a Bruxelles. Leurs explications: - Si la Cour de sftrete de l'Etat decide d'interdire le Dep, les (dix-sept, NdiR) deputes du parti seront destitues et arretes ainsi que la plupart des dirigeants. Plusieurs dossiers sont deja ouverts a propos de leurs discours sur le Kurdistan et la democratie. Les biens du parti seront saisis. La Constitution precise enfin que, quand un parti est interdit, ses deputes ne peuvent plus faire de, politique pendant dix ans. Cette Constitution a ete redigee en 1980 apres le coup d'Etat militaire. Elle est toujours en vigueur.
COUVERTURE
rd .o rg
vient de I'Etat turc»
L'ARGENT
w
- C'est la quatrieme fois que vous reconstituez un parti. Cela doit couter cher. D'oiı vient l'argent? On
S'il y avait moyen de lutter sur le plan Iegal et democratique,je crois que meme le PKK ne menerait pas de lutte armee: Mais, comme vous le. voyez, nous ne pouvons pas mener de lutte democratique. Beaucoup de Kurdes prennent les armes et il ne faut pas s'en etonner.
CHANGER DE LOGIQUE
- Une solution ?
-Le gouvemement turc doit arreter sa guerre contre des gens qui revendiquent leurs droits. Il faut une solution politique et democratique. Au lieu de depenser autant pour la guerre, il faut consacrer cet argent dans des investissements au Kurdistan. Mais le gouvernement turc est dirige par les tetes militaires et c'est pourquoi il insiste pour faire la guerre au Kurdistan. Si le gouvernemant turc ne change pas de politique et peraiste dans cette logique militaire, la Republique turque va dispa· raitre. Si la guerre continue, ce ne sera pas la separation mais la destruction de l'Etat turc, Le' budget turc pour 1993 etait de· 394 trillions de livres turques mais l'argent depense pour. la guerre s'est eleve a 400 trillions. Si cela continue, economiquement, la Turquie sera dans une impasse totale.
Plusieurs d~puMs pro-kurdes oqt cr~~ s~ccessivement le Hep, l'Özep et l'Ozdep, trois partis qui ont ~M interdits, avant de lancer le Dep, qi.ıi risque de l'etre bientôt. Un nouveau parti, le Hadep (Parti de la . democratie du peuple), vient d'etre cr~~ en pr~vision de cette dissolution. Son chef, Murat Bozlak, un. ancien du Dep, precise que !'Hadep se " sera pas la suite du Dep » mais que les dewı: formations ont" apeu pres les memes opinions »,
(1)
La Libre Belgique, 17 mai 1994
57
Une « sale guerre » peu evoquee Aide huıtıanitaire aux Kurdes d'lrak : questions
Maintien de l'embargo contre l'lrak
Kurdistan turc : toujours des bilans contradictoires
C
L
omme tous les deux mois, le Conseil de securite de I'ONU a maintenu en l'etat, mardi dans la nuit, l'embargo multiforme impose en aoOt 1990 contre l'lrak a la suite de l'invasion du Kowe"it. Le vice-Premier ministre irakien Tare k Aziz eta it une fois de plus venu specialement a New York pour tenter de convaincre les membres du Conseil de changer d'attitude. Depuis le precedent examen des sanctions, le Conseil de securite apparaitdivise. Parmi les çinq membres permanents, les Etats-Unis et la Grande-Bretagne estiment · que Bagdad est loin de s'etre conforme aux resolutions de I'ONU, tandis que la Chine, la France et la Russie pensent que le moment est venu de reconnaitre que l'lrak a accompli certains progres. Une formule au ton neutre avait ete trouvee il y a deux mois pour signaler qu'en l'absence d'un consensus, l'embargo des Nations unies devait rester en l'etat. Elle a ete reprisemardi. Le representant russe a declare mardi soir que le Conseil devrait au moins prendre note des aspects • positifs ... ll a cependant insiste sur la reconnaissance explicite par Bagdad de l'independance, de la souverainete et des frontieres du Kowe·it. La Commission de I'ONU chargee du desarmement irakien estime qu'une periode probatoire d'au moins six mois est necessaire pour verifier que l'lrak se confcıırme bien aux resolutions. Elle doit achever en juillet des travaux lies a la mise en place d'un systeme de surveillance de certaines installations. La periade probatoire ne pourra done commencer avant ce la. (D'apres AFP.)
a rebellion armee kurde (me- que confirmer l'avantage militainee par le PKK) en Turquie re qui parait se dessiner : les est-elle « entree dans un proces- sources informees citees par n parle, a l'origine, d'une sus de dissolution ,., comme le I'AFP dans · ' capitale turque querelle privee. On en est soutiennent les autorites tur- donnent le chiffre de 217.500 aujourd'hui a 100 mort~ au ques ou, au contraire, affiche-t- hommes (armee, miliciens, palimoins dans le Kurdistan irakien elle un brillant bilan de sante ciers et force speciale). desorou les deux principales forma~ tres inquietant pour Ankara, ain- mais mobilises contre un nomtions kurdes - le Parti demo- si que l'affirmait hier encore a bre d'activistes kurdes que les cratique du Kurdistan (PDK de 1 Bruxelles un porte-parole de autorites estiment a environ N~assoud Barzani) et I'Union pa- I'ERNK (mouvance politique qui 7 .000, dont un peu moins de la .triotique du Kurdistan (UPK de englobe le PKK) ? ll reste malai- moitie en Irak, Iran et Syrie. Ce Jalal Talabani)- se sont affron- se d'etablir un diagnostic quand qui a permis a Unal Erkan, « sutees ces demiers temps; d~ux I"T!achines de prop,agande per-prefet,. de Diyarbakir, de Un accord conclu sous l'egide ~ıen huılees f~nt etat ~ ınfı:>rma lancer un eri de victoire il y. a du Congres national irakien tıons tout a faıt contradıctoıres. quelques jours : Nous ne pou(CNI) - qui rassemble les di- ll ne se passe guere de jours, en vons pas parler d'un aneantissevers mouvements d'opposition effet, sans que les sources d'in- ment total du PKK, mais celui-ci au regime de Saddam Hussein formatian officielles turques ne pourrait ~tre reduit une organi- semble avoir mis provisoire- publient des chiffres de victoire sation ordinaire (sic) d'ici la fin rnent un terme aux hostilites. sur le « terrorisme ,. kurde. Rien de l'annee si nous ne faisons Mais le Kurdistan irakien serait que hier par exemple, la sous- pas une erreur fata/e. toujours divise en deux zones prefecture d'etat d'urgence de A Ankara, l'idee d'une solution hostiles, le nord-ouest, notam- Diyarbakir annonçait que 58 ma- politique a la question kurde ne . tnent la province de Dohouk, quisards du PKK avaient ete fait pas recette. D'autant que le etant aux mains du PDK, tandis tues lors d'operations des for- Premier ministre, Mm• Ciller, ne que I'UPK s'impose dans le sud- ces de l'ordre dans le Sud-Est semble guere pouvoir sortir du est de la region, dans la provin- anatalien en deux jours. De me- carcan etrique dans lequell'etatce de Souleimaniya; entre les me, l'etat-major turc faisait-il sa- major militaire la maintient, sedeux, la province d'Erbil, parta- voir que l'aviation turque avait lon toute apparence. Les appels gee par les deux formations et effectue un raid sur le camp de repetes du PKK a la negociation ou est present le CNI. Zaleh, en Irak du Nord, visant ne reçoivent des lors qu'une Au-clela des risques directs que une base arriere du PKK. L'ora- seule interpretation, celle d'un ces affro·ntements ont consti- teur kurde bruxellois, Kani Yil- aveu de faiblesse sinon d'echec. tues pour la population kurde, maz, niait, lui, la veracite de ce On s'en doute, les rebelles kurce~e situation pourrait aussi genre de bilans pour en presen- des opposent une autre logique. avoır des consequences a plus ter un autre, en defaveur de la Et, tout en reiterant leur offre long tern;ı~· Comme de com~ro-1 Turquie, qui aurait perdu plus de d'ouverture de negociations, ils !""ettre .1 aıde et la protecti~n. 2.200 soldats lors des 1.183 continuent a menacer. Nous alıntematıonales assurees depuıs actions menees par le PKK en lons maintenir notre pression le soulevement kurde apres la 1994. sur l'appareil economique turc guerre du Golfe. Les directions dont le tourisme, a dit Kani YilM. Yilmaz accusa aussi I'Etat des parties imp/iquees (dans /es maz, hier. Nous ne nous attacombats) devraient realiser que turc de perpetrer actuellement querons pas aux touristes en un « massacre de civils pire que la communaute internationale, tant que te/s, mais i/s ne doivent en choisissant de demeurer au celui qui s'est deroule en Bos- pas se rendre dans un pays qui nie ,., avant d'evoquer les Kurdistan irakien pour /es prote-. massacre notre peuple. ger contre un danger exterieur, « 30.000 Kurdes obliges de fuir en Irak ,. ces demiers BAUDOUIN LOOS jours n'a pas pris cette decision pour que (ces parties) s'engagent apres les exactions des forces iE SOIR JEUDI 19 MAl 1994 dans des conflits armes entre turques de repression. Ces perel/es, a ainsi resume Stafford sonnes deplacees, de fait, exisClarry, coordinateur de I'ONU tent meme si leur nombre parait pour la securite dans le Kurdis- moins etoffe, et elles ont largetan irakien, ajoutant que l'attitu- mant temoigne devant les agende des chefs kurdes aura certai- cas de presse de la brutalite nement un impact negatif sur la des methodes turques - villages bombardes, habitants em)ttM generosite intemationale. · UIJe Berie de ,.,..f'.~O--,.B En tout cas, certaines organisa- brigade~ de force dans des mil!t::t • • "MI:i tions non gouvernementales ont ces antı-PKK, ete. Des temoıdO interrompre leurs activites gnages qui susciterent une replipour quelques jours, sans toute- que officielle immediata d'Anka- Le Premier miniatre turc, cratiques "· Parmi Jes reformes annor Mtne Tansu Ciller. a anfois remettre en cause leurs ra, pour qui ces deplacements de population ont ete on:;hes- none4§ un « programme de cU- C~Aes figurent le droit de vote programmes. (D'apres AFP.) tres ~ar le PKK pour servır de mocratisation .. de la societe 18 ans (21 ans actueHement} 1 matenel de propagande. turque qui devrait donner un le droit d'~ligi.bili~ 8 25 ans (a L~s moyens ~is en ceuvre d~ certain repit asa coalition gou- lieu de 30}. le droit syndicf LE SOIR cote turc devraıent en toute logı- vernementale. Estimant -. pour les fonctionnaires et le MERCREDI 18 MAl 1994
w
w
w
.a rs i
1
va
ku
a
rd .o rg
0
e
e
oemocrcitisation
Le Premier ministre, annonce
re-
trograde., l'actuelle Constitu-
tion, promulguee en 1982 sous le r~gime militaire, e1le a d~ clart\ que la Republique turque devait "'entrer dans le XX/e siecle comme une nation mo-
58
derne (... ) en conform.ite totale avec les principes des droits de
l'homme et des libertes demo-
La Libre Belgique,
Ciller,
etudiants, le droit po ur ]es pa ı tis de c~r dea sections fi§mi nines et de jeunesse, la cnhı tion de tribuna ux pour enfant et des modifications du codı penal. Le gouvernement a p~ pare u ne vingtaine de textea dı
Joi.
rAFP> 23 mai
1994
• TURQUIE. Arrestation de l'ancien maire de Diyarbakir. L'Institut kurde de Bruxelles signale l'arrestation et la condamnation a 4 ans de prison par la Cour de surete de l'Etat de M. Mehdi Zana pour " ses temoignages devant les commissions politique et des droits de l'homme du Pariement europeen en octobre et en decembre 1992 "· M. Zana est un ancien maire de Diyarbakİr, siege de la super-prefecture qui centralise les operations contre les nationalistes kurdes, oiı il a ete emprisonne pendant plusieurs annees. Il est l'epoux de Mm• Leyla Zana, depute du Dep (Parti de la democratie, pro-kurde), egalement emprisonnee. La Libre Belgique Mer.credi 25 mai 1994
~ntrer dans le xx; siecle com?Je une nation moderne {. .. ) en ::onformite tatale avec fes prin::ipes des droits de l'homme et des fibertes dernocratiques.
Parmi les reformes annoncees figurent le droit de vote a 18 ans, contre 21 ans actuellement, et le droit cfeligibilite a 25 ans au lieu de 30 ans, le droit syndical pour les fonctionnaires et les etudiants, le droit pour les partis politiques de creer des sections feminines et de jeunesse, la creation de tribunaux pour enfants et certaines modifications du code penal. Ce programme de democratisatio~ etait attendu depuis 1991 car ıl figurait dans le protocole de la coalition droite-gauche au pouvoir depuis cette date. Mais il avait cause d'importantes dissensions entre les conservateurs de Mme Ciller et son partenaire, le Parti populiste social: democrate (SHP), les conservateurs l'estimant trop liberal.
bakir, siege de la super-prefecture qui contrôle les 13 provinces du sud-est anatolien, a majorita kurde. Simple echange de bons procedes? Non, il ya bien davantage dans cet accord conclu par le batonni er de l'Ordre français des avocats du barreau de Bruxelles, M• Pierre Legros, et M• Georges-Henri Beauthier. Il s'agit de lutter contre la conspiration du silence qui regne en 1'urquie et vise a empeeher les Kurdes de faire enTURQUIE tendre leur voix. C'est toute la societe civile kurde que les auAttentat torites tentent de baillonner Istanbul mais la situation des avocats est particuliereme nt dramaDeux personnes ont ete bles- tique. Arrestations arbitraires, sees dans la nuit de mardi a tortures, simulacres de proces, mercredi par l'explosion de qua- longues periodes d'emprisontre bombes dans une gare rounement et ... assassinats : rien tiere de Harem, a Istanbul, a ne leur est epargne. indique mercredi la police turPlusieurs missions menees que. L'attentat n'a pas ete re- en 93 et en 94 a Diyarbakir par vendique, mais est attribue au des avocats europeens ont PKK separatiste. (AFP.) convaincu ces demiers que les droits de la defense etaient bafoues .en Turquie oiı, releve Reneontre avec .amertume Pierre Legros, " la maUrise du tableau de CRI D'ALARME de chefs kurdes ? l'Ordre est confiee... aux tribu- . Des echanges systematiques La Turquie examine la passibilinaux militaires qui decident, d'informations et d'avocats, te d'organiser une rencontr_e en- sans passibilite d'appel, de des reunions a Bruxelles et un tre les dirigeants kurdes rıvaux l'inscription ou de la radiation seminaire a Diyarbakir, une d'lrak, Massoud Barzani et Jalal des avocats "· collaborllti.on lors des proceTalabani, respectivement chefs dures devant la Cour eurodu Parti democratique du Kur- MEHDI ZANA, LE MAIRE peenı:ıe des droits de 1'h omme destan et de I'Union patriotique ADiyarbakir, le barreau(qui sont au p-rogramme. Mais du Kurdestan, a indique une compte 250 membres) mene un Me LegrQ8 eompte egalement source proche du ministere des inegal saisir les autorites politiques Affaires etrangeres. Une ren- combat courageux et de belges et europeennes du sort droits des respect le pour destiserait eventuelle cantre Un reserve aux avocats et a la pol'avocat. ajoute l'homme, nee a obtenir un cessez-le-feu. Car la Turquie ne veut pas ·d'~n combat plus que contrarie par pulation kurdes. conflit arme kurde a ses frontıe- des autorites politiques bien Jean-Claude MATGEN. decidees a nier l'existence d'un --. . res, {AFP .)
si va
a
..
w
w
.a r
Son annonce repond a un double objectif de politique exterieure et interieure. D'une part, la Turquie est consciente de la necessite de reformes democratiques alors qu'elle frappe a la porte de I'Union europeenne. A court terme, l'aspect de politique interieure paralt le plus important. Bien que revu a la baisse, ce " paquet democratique ,. est une concession au SHP, en echange de son soutien a des mesures d'austerite annoncees le 5 avril. ll devrait apporter un certain repit a la coalition et a Mme Ciller, qui subit un feu roulant de critiques. Reste que les mesures annoncees sont jugees timorees par les milieux liberaux et les defenseurs des droits de l'homme. Ainsi il n'est fait aucune mention des droits culturels des quelque 12 millions de Kurdes (sur 60 millions d'habitants). Mme Ciller n'a pas devie de sa ligne habituelle, a savoir qu'il n'est pas question de faire de distinctions entre les
probleme kurde: M• Beauthier ci te a ce sujet l'exemple d'un ancien maire de Diyarbakir, Mehdi Zana, el u au suffrage un i versel en 77, arrE!te et condamne le 12 mai de cette annee a quatre ans de pri.son pour avoir porte temoignage de la situation des Kurdes de Tur~ quie devant deux commissions du Pariement europeen, en octobre 92.11 a ete arrE!te le lendemain alors qu'il rendait· visite, a Ankara, asa femme, deputee kurde,jetee en prison en mars pour (( separatisme » et passible de la peine de mort. Plusieurs organisations de defense des droits de l'homme, d'Avocats sans frontieres a la Ligue des droits de l'homme en passant. par Amnesty Intemational, ont pu mesurer la gravi te de la situation, denoncee de façon quasi pathetique par le batannier de la ville turque, M. Fethi Gümüs. Lors de la signature de la convention de jumelage, M• Legros s'est en. gage a ce que soit repercutee en Europe toute atteinte portae aux avocats de Diyarbakİr, qui seront places sur le meme pied que leurs collegues bruxellois.
e barreau de Bruxelles vient L de signer une convention de jumelage avec 'celui de Diyar-
rg
e Premier ministre turc, MmeTansu Ciller, a declare 1Ue la republique turque devait
L
Le barreau de Bruxelles decide Cı leur servir de porte-voix
ku rd .o
La Turquie veut « modemiser » sa democratie
Les avocats kurdes ne sont pas seuls
w
differents elements culture/s et geographiquesdu pays. (AFP.)
LE SOIR e SAM. 21, DlM. 22 ET LUN. 23 MAl 1994
LE SOIR
e JEUDI 26 MAl 1994
La Libre Belgique, 28 et 29 mai 1994
IRAK
TURQUIE
IRAK
Saddam Hussein Premier ministre
Aide americain e reduite
4.000 morts au Kurdistan
Le president irakien Saddam Hussein a limoge dirnanche le gouvernement de M. Ahmad Hussein AI-Khodair et a forme une nouvelle equipe ministerielle qu'il dirigera personnellement, a rapporte l'agence irakienne INA. Un decret presidentiel a ete publie a ce sujet a l'issue d'une reunion de la directian du Commandement de la revolution irakienne, la plus haute instance politique.
La Turquie pourrait rejeter l'aide americaine reduite, mercredi, de 25 % pour des raisons liees aux droits de l'homme et au probleme de Chypre, a declare, samedi, le Premier ministre turc Mme Tansu Ciller en visite a Boston. Elle a dit a Bill Clinton que la reduction de l'aide etait incom-
Les affrontements entre I'Union patriotique du Kurdistan de Jalal Talabani et le Parti democratique du Kurdistan de Massoud Barzani, qui se poursuivent dans le Kurdistan irakien, auraient fait quelque 4. 000 morts et des centaines de blesses, a affirme mardi l'agence iranienne lrnaun bilan tres superieur aux estimations venant du Kurdistan irakien. (AFP.)
T1' c;:() TR
prt§hensible pour le peup/e turc.
(AFP.)
A T IJNJ)J ':!0 M AT 1 OOA
LE SOIR
e MERCREDI
1" JUIN 1994
A BOUT PORTANT
Bitonnla r et avocat au Barreau de Bruxelles,' membres d'Avocats sans frontiere s
/es responsab/es du Barreau, qui compte 250 membres. En nous accueillant, i/s voyaient arriver ceux qui pouvaient briser le mur de silence. Et nous avons appris des choses absolument ahurissantes. Deux exemples : quand un avocat kurde est condamne par un tribunal militaire a un an minimum, c'est ce meme tribunal militaire qui decide de la radiation de l'avocat au tab/eau de I'Ordre! D'autre part, le Barreau de Diyarbakir ne peut etre membre d'une organisation internationale aussi respectable que !'Union internationale des avocats, fondee en Belgique en 1930, qui regroupe tous /es grands barreaux du monde. Nos confreres kurdes sont done museles par un pays qui frappe la porte de !'Union eurr:r peenne, qui fait partie du Conseil de I'Eurr:r pe, qui a un juge a Strasbourg et qui se permet de nous donner des /eçons en matiere de droits de l'homme ! La situation depasse de loin ce que je pouvais imaginer. • M• Beauthier, vous qui en eti ez a votre quatrieme deplacement en moins de deux ans, comment voyez-vous l'evolution ? ı:ı G.-H. B. Je dois dire que chaque fois c'est un peu plus dramatique. Depuis le debut de l'annee, il y a trois avocats de la vi/le qui ont ete tues par bal/es, par la contre-guerilla, une dizaine de confnJres sont actuel/ement en fuite car leur securite n'est p/us assuree, sans compter ceux qui ont dO quitter Diyarbakir pour al/er travailler
si va a
.a r
w
w
w
a
LE SOIR
60
ailleurs ou /es vingt et un toujours en prr:r ces, conscients des annees de prison et de la radiation professionnelle qui /es· attendent. En fait, c'est toute la societe civile qui est touchee, /es medecins ou /es syndica/istes, par exemp/e, connaissant de semblflbles problemes. La Cour de sOrete de /'Efat a Diyarbakir distribue chaque jour des annees de prison dans des proces en chaine qui motivent meme l'annulation des vacances judiciaires. C'est dire si nos confreres peuvent difficilement accomplir leur mission de defense devant cet engrenage. P. L. ll ya d'ail/eurs une attente, une esperance de nos confreres que nous ne vou/ons pas decevoir. En signant la convention de jumelage, je leur ai dit que, pour moi, cela signifiait que dorenavant toute atteinte portee a un avocat de Diyarbakir sera une atteinte portee a un avocat du Barreau de Bruxelles, et que nous re/ayerons fes informations. Ces gens impressionnent par leur dignite extraordinaire : i/s ne demandent pas l'aumône; i/s veu/ent etre entendus, avoir un porte-parole a l'exterieur. • Concretement, avez-vous d'autres projets en chantier dans ce dossier ? ı:ı G.-H. B. Nous ne voulons pas nous cantenter d'aller fes voir et leur donner une petite tape dans le dos. Nous avons ·etabii un programme en sept points concrets. A commencer par l'echange d'informations, cari/s veu/ent connaitre la jurisprudence et la doctrine re/atives /'app/ication de la Convention europeenne des droits de l'homme, par exemp/e. Nous voulons aussi faire venir le Mtonnie r de Diyarbakir a Bruxelles, ce dontil est pour le moment empecM, et nous entendons organiser un seminaire de formatian sur p/ace. P. L. Nous vou/ons ega/ement proceder l'echange d'avocats, dans un seul sens au debut, ce qui nous permettrait de former des jeunes dela-ba sa Bruxelles. Tout a fait le genre de mission bien concrete auquel nous pensions en ereant « Avocats sans frontieres "' il y a deux ans. Des missions, aussi, qui demanderont un certain soutien financier dont nous avons besoin.
rg
• Quel etait l'objet de votre visite, ce weekend a Istanbul eta Diyarbakir, en Turquie? ı:ı G.-H. B. Au debut de l'annee demiere deja, j'etais al/e a Istanbul a la demande d'« Avocats sans frontieres,. pour assister au proces d'avocats accuses de complicites avec des terroristes. C'est la que nous avons appris le deces dans le SudEst d'un avocat, dont le corps et celui d'un medecin qui l'accompagnait avaient ete retrouves portant des traces de tortures. Depuis, nous sommes retournes p/usieurs fois a Diyarbakir, oi.J le Mtonnie r nous expliqua /es conditions dans lesquelles son barreau devait fonctionner : avocats poursuivis, inquietes, certains en fuite. En fevrier debuta le proces de 21 confreres. Defait, le Mtonnier nous fit comprendre que la situation devenait intenable. L 'idee s'est a/ors mise en place d'organiser un jumelage entre nos deux barreaux, ce qui M fait ce week-end Au passage, nous avons lente, en vain, de rencontrer a Istanbul Medhi Zana, maire de Diyarbakir, qui avait ete arrete le 13 mai, au fendernain d'une condamnation a quatre ans de priSOIJ par,de faut- pour « atteinte a /a sOrete de I'Etat,. -, un proces dont il n'avait pas reçu notification. On /ui reprr:r chait un temoignage au Pariement eurr:r peen a Strasbourg, en 1992. ll a ete arrete alors qu'il arrivait a la prison pour rendre visite a sa femme, elle-meme depute et emprisonnee ! Cela situe l'ensemble du debat qui nous attendait a Diyarbakir. • Ou vous vous rendiez, M• Legros, pour la premiere fois ... ı:ı P. L. Oui. Dans le cadre d'« Avocats sans frontieres », qui me tient a cceur, j'ai voulu al/er me rendre compte sur p/ace. A Istanbul, des journalistes kurdes nous mirent au partum : des qu'ils evoquent le mot "kurde "',i/s sont perquisitionnes, arretes: fes Kurdes, ça n'existe pas! A notre arrivee Diyarbakir, nous avons ete reçus d'une maniere particulierement chaleureuse par
Pierre Legros et Georges-Henri Beauthier
ku rd .o
' A propos des resnitats alarmants de leur recente mission en Turquie.
e SAM.
28 ET DIM. 29 MAI 1994
a
a
Propos recueillis par BAUDOUIN LOOS
TURQUIE
TURQUIE
TURQUIE
Demissions auSHP
Responsable du DEP assassine
Explosion sur un bateau
Deux personnes, dont le president local du Parti pro-kurde de la democratie (DEP), Muhsin Melik ont ete tuees jeudi dans un attentat a Sanliurfa, ville du sudest de la Turquie proche de la frontiere avec la Syrie, selon l'agence turque Anatolie. Le DEP est poursuivi par la Cour constitutionnelle P.OUr separatisme accuse par l'armee et les milieux conservateurs d'etr~ le porte-J}arofer''8U >•par/ement ~u Parti des travailleurs du Kurdıs tan (PKK, separatiste), en rebellion armee depuis 1984 contre Ankara dans le Sud-Est anatolien. (AFP .)
Six personnes ont ete blessees, dont une grievement, samedi dans l'explosion d'une bombe fragmentation sur un bateau de passagers assurant la liaison entre les rives europeenne et asiatique d'lstanbul. Elle a explose alors que les passagers montaient sur le bateau Eminonu, rive europeenne. L'attentat n'a pas ete revendique. (AFP.)
LE SOIR
e JEUDI 2 JUIN 1994
LE SOIR'
a
rg
a
ku rd .o
Aydin Guven Gurkan, le chef du groupe parlementaire du Parti populiste social-democrate (SHP, centre-gauche, par:tenaire de la coalition gouvernementale) et une dizaine d'autres pariementaires du meme parti ont demissionne de leurs fonctions au sein de leur formation. Une partie des membres du SHP s'opposent a la poursuite de la coalition avec le Parti de la Juste Voie du Premier ministre Tansu Ciller, estimant que le SHP ne parvient pas a inflechir dans un sens plus social la politique du gouvernement. Ces demissions pourraient entralner l'eclatement du parti, conduisant ensuite a la dislocation de la coalition gouvernementale. (AFP.)
e VENDREDI 3 JUIN 1994
LE SOIR
e LUNDI 13 JUIN 1994
si va
Les peshmergas se sont dechires pendant cinq semaines
Retour au calme au Kurdistan irakien ciere entre proprietaires des clans rivaux. Mais la rapidite avec laquelle les combats se sont etendus dans le Kurdistan irakien, et la ferocite de ceux-ci en disent long sur l'ampleur des indestructibles ressentiments ancestraux d'ordre tribal, surtout quand ceux-ci nourriss.ent d'inavowables reves de damına tion politique. Les pays occidentaux, les Nations unies et les organisations ~on gouvernemental~s !'!e cathent pas leur stupefactıon et leur exasperation devant ces developpements de la part de Kurdes irakiens entres dans un d'autodestruction processus d'autant plus inattendu que ces Kurdes avaient tout fait pour sortir de l'emprise de Saddam Hussein. Tout, y compris, en automne 92, s'allier avec les Turcs contre leurs treres kurdes turcs du PKK pourchasses dans les montagnes irakiennes. Un responsable de I'ONU sur place avait prevenu les parties des le ı 7 mai Salaheddine de L'origine des heurts serait une la passibilite de voir l'aide int~r banale querelle de nature fon- nationale s'interrompre tandıs
A
w
w
w
.a r
pres un bon mois de combats fratricides entre factions kurdes irakiennes, un enieme cessez-le-feu semble a present respecte, depuis que les chefs des deux camps en presence se sont rencontres dimanche a Erbil, " capitale ,. du Kurdistan. Massoud Barzani, du PDK, etJalal Talabani, de I'UPK, se sont done enfin parle - au cours d'une reunion decrite par l'envoye du britannique " Independent ,. comme tendue a souhait - , alors qu'au moins quelque quatre cents Peshmergas (combattants kurdes) auraient deja ete tues dans des combats qui ont divise en deux cette partie de l'lrak echappant ~u contrôle de Saddam Husseın dep uis ı 99ı et l'instauration d'une zone de protection aerienne assuree par les avions allies stationnes en Turquie. En outre, les protagonistes s'accusent mutuellement d'avoir procede a des executions sommaires de prisonniers.
LE SOIR
a
e MARDI 7 JUIN 1994
que sa mise en reuvre etait deja severement affectee par les combats. A Bagdad, oi.ı la proclamation d'une autorite kurde autonome en 9ı n'ı;ı evi~emment j~mais ete recônnlıe, Oil":doit se rejouir de la tournure,prise par les even~merns. Maiş;;Of!·:Y. atır~ sans dôute note av~c ii'iefial'ice le regain de prestige du Conwe~ national irakien (CNI), le prıncı pal mouvement d'opposition a Saddam Hussein, qui regroupe, outre les factions kurdes, des groupes chiites et sunnite~ irakiens. Car le chef effectıf du CNI, Ahmed Chalabani, est celui qui a reussi a reunir Barzani et Talabani ce dirnanche a Erbil. Une rencantre dont beaucoup de chancelleries etudieront les fruits avec soin. Hier, en tout cas, le chef du PDK a reconnu l'echec de !'experience kurde de partage du pouvoir entre les deux factions. Desabuse, Barzani a prône l'etablissement d'un " protectorat demilitarise de I'ONU "· B. L.
61
rg
Steeds meer geruchten over nakende staatsgreep in Turkije Socialiste die in Ankara in de nachı van woensdag op donderdag een onımoeıing had meı de vervolgde DEP-parlementsle den. Royal had vanuiı heı belegerde Turkse pariement ıelefonisch kontakı meı Miıterrand.
Bij heı minisıeric van Buiıenland se Zaken in Brussel was men nieı op de hoogıe van een aanvraag ıoı poliıiek asiel. Volgens de vervolgde DEP-afgevaardigd e Leyla Zana hadden zij en haar vier kolIega •s in ce n verklaring om Franse. Briıse. Duiıse. Nederlandse en Belgische bescherming gevraagd. Gisıeren in de !oop van de voormiddag gaven de vijf DEPparlementsleden zich dan over aan de poliıie. Ze werden, net zoals hun ıwee kollega's Hatip Dicle lde voorziııer van de DEP) en Orhan Dogan eergisıeren naar de gevangenis afgevoerd.
iv a
Na de opheffing van hun parlemenıaire onschendbaarheid eergisteren, hadden vijf Koerdische parlementsleden zich in het Turkse pariement verschanst. Gisteren gaven Selim Sadak, Sirri Sakik, Leyla Zana en Ahmet Türk, vier parlemenısle den van de Koerdische Demokratische Partij (DEP) zich samen met Mahmut Alinak, een voormalig DEP-parlemen tarier, die thans als onafhankelijke zetelt, over aan de politie in Ankara.
Doodstraf ıegen de zijn bijzonder zwaar. Ze worden aangeklaagd wegens "separaıistische akıiviteiıen". In Turkije sıaaı daar de doodstraf op. Deze beschuldigingen zijn gebaseerd op een reeks ıoespraken. die de DEPparlemenısleden in binnen- en buiıenland hebben gehouden over de repressie van heı Turkse leger ıegen de Koerden in Turkije en hel "rechı op zelfbeschikking van her Koerdische volk". Voor de Turkse overheid is daı "separaıis ıische propaganda" en is de DEP nieı meer dan een poliıiek uithangbord van de verboden guerrilla-organizaıie PKK (Koerdi-
De
beschuldigingen
.a
De Fransa PS-volksvertege nwoordigster Segolene Royal (Jinks) en DEP-pariements Ud Leyla lana eergisterenavon d in hel belegerde Turkse parlement. Royal kon de arresta!ie van haar Koerdische kollega's niet verhinderen. (Foto Reutu)
sche Arbeid
w
de vijf Koerdi· sche parlemenısleden politiek asiel hadden gevraagd in Frank· rijk. Belgie. Nederland. Grooı Brittannie en Duıısland. Daı werd eerder in Parijs in kringen van de Franse presidenı Mitterrand ver· nomen. Heı berichı was afkomsıig van Segolene Royal. de Franse volksverıegenwoordigsıer van de Pani
w
D
EP·parlemenıslid Leyla Zana onıkende daı
rs
DEP-parlemenıariers
.'Si;.>JlA'BRl"SStl EIGEN BERICHTGEVING
ku rd .o
Koerdische parlementsleden geven zich over aan politie
werd het hoofdkwanier van de DEP door een zware bomaanslag nagenoeg ge he el vernield. B ij deze aanslag viel een dode.
Hardliners De harde aanpak van een legale panij als de DEP ıoonı nog eens aan daı de hardlintrs van het
regir.ıe - in de eersıe de legerleiding - blijven zweren bij een militaire oplossing van de Koerdische kwestie. De oorlog in Koerdistan kost Turkije handen vol geld - 7 miljard dollar vorig jaar - en de Turkse ekonomie maakt een emstige krisis door. In januari werd heı Turk-
Turkse
plaaıs
Zaterdag 5 maart 1994
se pond meı I 2 procenı gedrvalueerd en gisıeren werd het jongsıe inflaıiecijfer in Turkije gepubliceerd: 73 proc.nı.
Naarmate de e:emeenteraadsverkiezingen van '27 maart naderen. nemen ook de geruchten over een mogelijke nieuwe sıaaısgreep van de gencraals ıoe. Pre;ident Demi-
re!, die in heı verieden al ıoı ıwee maa! ıoe heı slachıoffer is eeweest van een militaire puıs~h. waarschuwde \"Orige week donderdag onomwonden vocr een in· eensıoning van heı Turkse ,,olitieke sysıeem. "Als Turkije vandaag een aanıal problemen heefı. is daı precies het gevolg van vroegere sıaaısgrepen", zei Demirel. "Laat de Turkse demokraıische insıellingen meı rusı en !aat de soldaten en de burgers h un werk doen." De arresıaıie van de DEP-parlemenıariers ıoonı echıer aan daı de Turkse demokraıische insıellin gen niet "meı rusı worden gelaten·· en daı de voorsıanders van de harde liJn tegen de Koerden (ongeachı of ze legaal of illegaa! akıie voeren) heı voor heı zeggen hebben. Het debaı over de opheffıng van de parlemenıaıre onschendbaarheid ''an de DEP-par· lemenısleden werd ırouwen ... ingeıeı door niemand anders dan generaal Dogan Giıres. de sıaf chef van het Turkse leger. Twee weken geleden, na een zware bomaanslac van de PKK in Tuzla. waarbij vij.f Turkse ;olda ten om· kwamen. had DEP-voorzitter Dicle ,-erklaard daı zulke aanslacer. heı ge\C>Ig waren van de genadeloze repressie van heı Turkse le· ger ıegen de Koerdische bevolking. Güres noemde de zevenıien DEP-parlementsle den hiernp ··verraders en desperado ·s in he i Turkse parlement". Enkele dagen later nam premier Tansu Ciller de ıerm ··yerraders" over en eiste ze de opheffing van d-' parlemenıaıre onschendbaarheid van de DEPparlemenıarier>. (WDNJ
Daad van verzet levert oppositionele vVelzijnspartij winst op
Koerden sternmen islaınitisch Koerdisch gebied
DIYARBAKlR
De Turkse verkiezingen voor 2710 burgemeesten en districtsburge meesten zijn in de merendeels Koertlische stad Diyarbakir op een aanslag na zonder inci· denten veıiopen. In Istanbul raakıen drie ıoeristen, onder wie een ~edeıiander, bij een bomaanslag gewond. De verkiezingen lijken in het Koertlische zuidoosten een overwinning te wortlen voor de ls· lamilische Welzijnspartij . ~cmeenter:ıden,
·:an de DYP. de S HP, iı.:ek zich evcneens !ande!ijk :ı: handhaven o i ie ıs tc ·•eri:c!ı:rcn 1n Oiyarbakir zou de SHP. :ıls de !rcno zıch voortzet. zakken :ıaar ıJnge•:ecr 5 procent. De opposıııone!e :'>lueder· landpartıj van wıiicn ;ıresıdcnt Ozal stand gısteravond ın Diyarbakİr op ecn vooriopige :6.ô5 ;ırocent t:n !andelijk op :o ;ırocent. In Oiyarbakir was gistcravond na teliing van 6 procent van de stern· men ~ 1.13 procent op de lslamitische Welzıjnspartij uiıgebracht. Landelijk was daı om tien uur 's avonds 32.5* procenı. Terwijl in Oiyartıakir de regerende Partij van het )uiste Pad 16.9 procenı behaal· de. kvlam ze landelijk op 29.7 t:n bleef de grootste paruj. Volgens versehiBende politieke woordvoerder s in Divarbakir moet h et aantal onge!dige b la neo sternmen worden toe-ıeschreven aan de DEP. ook al heeft die de kiezers ni et tat een boycot opgeroepen. De PKK. volgens de Turkse regering de gewapende arm van de DEP. had gedreigd met aansiagen op stemlo· kalen. In een klimaat van staatsgeweld en separatistisch tegengeweld - in de tien zuidooste!ijke provincies geldt al jaren de noodtoestand - zijn vrije en eerlijke verkiezingen slecht mogelijk. De cont.ra-guerril la van Cıaliıiegenooı
w
of
in de noodtocstands provinicies :~. de bcvolkin~ in de zogeheıen Gı!cı: lwnciıı 's (lettcrlijk: in een nacht ~c bouwd) ;;igantisch toegenomcn. Precieze cijfers lijn niet te krijgcn. maar schattingcn draaien allemaal rond lıet geıai van Leshondcrdduı Lend in ongcvccr drie jaar. .-\lom wordt bcrwıjield ol al dcle rıieuwkomers van hct platteland cr iopcn kippen rond en vrouwc:ı b;ıkken brood in !emen ovens- wd al~ ki ezer zijn geregistreerd. Ecn. stcmgcrechtig de kan een oproep· kaart knjgen na de rcgistratie. dıc · uoor ambıenaren rwee maandc:ı vour de verkiczingcn huıs aan huı~ moc~t wordcn vemchı. In aile vroegıe. de stembureaı.s ı;aan om zeven u ur open. staan er :ı i :ıentailcn :nenscn tc wachten. 13: i mo~kccen en in scholen. ·...-aar vaJK ·:crsc!ııilcnce >te~burcaus :ijn ·..:c.,csıı~d. >t<ıat _,;ewacencc poiit:c. Hun ...-erk. ıet '::eve!ii~en van ~
kan.
noodtocsıam:sprovır.c:ı.:~. Erbı:schuldigdc de ;ııurnaiisten
gi~ter.ıvond ııp de !eievisıe ruiende activıtcitcn·.
var. ·op-
Ook in het onwezenlijk stillc Oiy· arbakir waren zondag de gevoigen van de oorlog op het ;;'iattc!and merkbaar. Vrijda~avond vond nog cen aanslag plaaıs tegenover een campagnebur cau van de \loı:der· landpartii. Op de begraienıs van :"Jetullah Yilmaz. een van de :wee slachtoifers. vertclt een broer de toedracht. Voll!ens hem hebbcn de iascisten van de :--la tionale \ · ··ii<spartij (:"iHP) de :ıanslag ge;::iccgd. Hij benadrukt dat het een ·gc•.voon theehuis' was. geen verzameip;aat s voor aanhangers van cen bepaaide poiitieke richting. In de sloppenwijken van Dıyar bakir. buiten de bcroemde hi~tori· sche stadsmuren. en tussen de nieuwbouwfla ts. blijkt direct ..... etke gevolgen de contra-guerril lapoiitiek van het leger heeiı. Ooor de vemie· tiging van ongeveer du ize nd dorpen
:,:t:zcrs
\.!':1
..:.c
)tcmcussc:ı.
De Volkskra nt,
·.1;on.:t
·:crecnvoudigc i ,ımoaı life :ııt:!ekı. • zcn ~ebouwen 'ımmuurc zıin en ccn ingang hcbben. :\lle manneıijke ;.;ıc• zers ·.vorcien ~eiouıilecrd. Op sorr.· mige plaatsı:n doen aı;entes hetze:ı: de bij vrouwen. De kiezers moeıen - op nie!' sternmen suat een boete van ~ın tig guiden- in de stecen dne (ais er ooi< een disırictsburgemeester gl.. kozen moet wordenı en in de dcr· pen ıweemaai hun stern uitbrengc:--.. De stembiljetten moeten in drie veschiilende gekleurrie enveloppcn wordcn gestopt en ten slotte zet e::n kiczer achter zijn naam ap een libt een hancitekening en een vingeraı' druk met onuitwisbare inkt. :o-.;a het :ıesiuit van de DEP ce ·.-crkıczıngen :e ooycotten werd -:e campagne gedomineerd door de op· vatung .,.an de nationale Turkse partijen over de Koerdische kvlestie. Ciller's partij liet in een dagbladadvertentie weten: ·Een stern oc de DYP is een kogel voor de PKK:·
w
w
tıc:ı
si va
socıaal-dcmocrat:sche
.a r
l n Diyarbakır raaktcn zondagmiddag twee agcnten gcwond ıoen ·:r •:en ~ranaaı werd gegooid op het ;ıie:n bıj een school die ais sıcmbu ~ı:au fungcerde. Oc bomaanslag :n i~ıanbul. ın het :\ya Sophıa-mu ot:urn. is opgeeist door de Koerdi'c:ıe Arbeidcrspart ij PKK. Ecn Duıtsc ;ocrist raakıc zwaar ge·.~~ond. cen :--lcdcrlandcr en ı:en Spaanse vrouw konden het ı:ieken huis weer snel vcrlaten. H et tellcn van de sternmen kvlarn gistcr:ıvond Iangzaam op gang. Een voiledige uitslag wordt pas vandaag oi morgen verwachL Terwijl de Welzijnspartij in het zuidoosten :·ors aan aanhang lijkt te winnen. zal de Partij van hcl Juiste Pad (DYP) ·•an premier Ciller zich in de rest van Turkije waanchijnlijk kunnen handhaven. Oeze trend wordt in vertıand gebracht met de verkiezingsboycoı door de pro-Koerdisch e Democratische Partij (DEP). Daı vee! Koerdischc kiezers sternden op de Welziin· spartij wordt geınıcrpreteerd als cen protest tegen de gewelddadige politiek die de seculiere Turkse partijcn sinds tien jaar in Koerdistan voeren. ~1aar ook tegen hun onwil om. onder druk van het leger. tot een politieke oplossing van de oorlog in dit gcbied te komen.
het leger. aanslagen en arre~taties gcwoon door. Bczocken in dorpen bii Oiyarbakir door joumalistcn en Europcse waarnemcrs werden de algclopcn week :;c.,.•eigcrd of ıcgcngewerkt. In enkcle gcvallcn werdcn camcra s af;;epakt. films in beslag ;;cnomı.:n en ını.:nscn bı.:drcu;d. Een Bntsc :.:rocp werd ııp ı.:cn politıcbureau •:;:~tgc houden. Sommige plaatscn. :.oal~ Cizre. blı.:kcn fl:itclijk gcslııtı.:n De aarıwı.:J.iı;lıeıd van ı.:en a;ınıal Westeuropcse pnlitıcı was geeıı ;;arantie dat de waamemers de iıun 1.e!f 'lpgc!e~dc taak - ~nnırnlcrcn van de ·:crkwzıngen ı:n hct spr'..!ken van de bcvolkinı;- •ını;cstonrc ;.onden uııvoeren. ~iet lcldcn w.:~dcn Koerden na canıacı mct buıtenlan ders ,ıpgcpakt. oi ·.o.·ercen .:::auifcurs ;;ı:arrcstcerd. Ondcr :.le :ıuidi gc om~tandi~hcdcn ~aı; ·.vnn!cn aangenomcn daı lii l.!jn m:~~;ln· de.!d. De super;ouvem cur ·:;:n de
gin~en
rg
versıaggever
Joris Cammelbeec k
ku rd .o
Van onze
28.03.94
63
U
R
K
J
E
.•
ku rd .o
BETEREEN GOEDEBUUR
rg
T
Het einde van de Koude Oorlog heeft van Turkije een regionale grootmacht gemaakt Ankara wil die positie graag erkend zien.
EEN BERICHT UIT ANif.ARA
si va
doodstraf riskercn. Alles is volgens de geldende spelregels verlopen. aldus de autoriteiıen in de hoofd~ıad Ankara hoewel SP-Europarlemenıslid Marc Calle. die daarover een ondcrzoek verrichtte. tot andere konklusies kwaın. DRUGSSMOKKEL De Kocrdcn zijn een volk daı versprcid lecft over Iran. Irak en Turkijc (waar ze goed zijn voor een 12 procent van de bevolking) en over een sterk nationaal bewustzijn beschikt, wat etnische spanningen oproept. Dat is een problcem dat Ankara in wezen blijft negeren en via de PKK terugbrengt tot een probleem van terrorisme. annex drugs- en wapen~mokkel. ..Er bestaat een Kocrdisch probleem en cen probleem van terrorisme." aldus cen regcringswoordvoerder. ..de twee hebben niets mct elkaar te makcn en moeten dus apart worden aangepakt." \har ondertussen wordt Turks Koerdistan offıcieel nog allijd enkel als .. het Zuidoosten" aangeduid en tot voor kort konden de Koerden geeneens hun eigen naam hebben : ze werden .. Bergturken ·• genoemd. Pas met de Golf-oorlog en de nıassalc. draınatische vlucht van de Koerden uit Noord-Irak in 1991 is daar eni!!s7.ins verandcring in gckomen. Voor de rest ziet de regering van premier Tansu Çiller niet in wat die Kocrden daar te kl:wen zouden hebben. !!eieı op. bijvoorbeeld, de onwangrijke i;vesıeringen in infrastruktuurwerken die in de sırcek zijn gepland. Daarmee gaat ze van lieverlee voorbij aan de voorgeschiedenis van negatie en repressie. die een spiraal van geweld op gang heeft ge· bracht. Officiele bronnen in Ankara (die wijselijk anoniem willen blijven) aarzelen zelfs niet om het als een proces van terreur en tegenterreur te omschrijven. Met de burgers als eerste slachtoffer.
w
w
w
.a r
IN Turkije doct sinds kort een nieuw. grimmig gezelschapsspelletje de ronde. De vraag is of men gelooft of de buiten de wet gestelde Koerdische Arbeiderspartij, de PKK. een terroristi~chc organizatic is of nict. ls hct antwoord positief. dan is men cen goede Turk : is het antwoord ncgalicf. dan nict du s. Toch hebben velcn. zelfs welmenenden. zo hun twijfels over deze conı·en tional wisdom omırent de PKK. Misschien zijn die twijfels minder ingegeven door de precieze aard van de PKK, dan door de manier waarop de Turkse regering dcze organizatic aanpakt. En de manicr waarop de Koerdische autonomisten worden aangcpakt. is hard. daar bestaat geen twijfel over. De aanloop naar de gemeenteraadsverkiezin!!cn van vori!!c zonda!! hceft daı andc-rmaal bcwczen. En achter-die aanpak schuilt het leger : niemand is zeker of de strijd tegen de PKK voor de militairen nict cen helboom voor een nieuwe staatsgreep wordt. Hct gezclschapsspclletje wordt namclijk gespeeld in de kontekst van ecn nationale-veilighcidsteorie. wat vroegcr en elders altijd zowel de voorbode als het instrument van een auıoritair. bij voörkeur in uniform gestoken regiem is gcweest. Met het alibi van de veili!!heid van de staat. heeft die tcorie weiniğ oog voor demokratie of mensenrcchıen, want de vciligheid gaat vôôr. wat voor ..slcchte" landgenoten weinig goeds voorspelt. Geen goede Turken zijn alvast zes Koerdische parlementsleden (vijf van de legale Koerdische Demokratische Partij DEP en een onatbankelijke) die wegens zogeheten staatsondermijnende aktiviteiten (vermeende kontakten met de PKK. bijvoorbeeld) hun parlementaire onschendbaarheid verloren en die nu de
64
De belangrijkste konklusie daarvan is dat de burgerlijke overheid in Ankara alvast in de strijd tegen de PKK feitelijk de kontrole over het leger kwijtgespeeld is. Het eni!!e waar die overheid nog op kan rekenen - en dat zeggen diezelfde officiele bronnen met zoveel woorden - is daı de ,haviken'' zich zullen heperken tot een Cnoodzakelijkerwijs !!ewelddadi!!e) onderdrukkin!! vin het Koerdische .:ıerrorisme". opdat de ..dui\'en'' achteraf no!! de gele!!cnheid zouden krijgcn Örn poliıieke hcn·ormingen door te voeren. Als cr intem !!evaar \·oor Turkije dreigt. komt het officieel van die kanı ; de opmars van het islamitische fundamcntalisme. die de sekulierc sıaat van Kemal Atafllrk zou kunnen ondermijnen. wordt haast als onbelangrijk weggewuifd. De islamitische Welvaartspartij (Refah. RPl haalt geen twinıig procenı van de sternmen en houdt zich aan de demokratische spelregels. zo heet het. In elektorale termen klopt dat ook. wat niet wegneemı daı buitenlandse diplomaten in Anlara met veel meer zorg aankijken tegen het grociende fundamentalistische aktivisme aan de basis. Zij aarzelen niet om erop te wijzen hoe de fundamentalisten het ondenvijs ,infiltreren" en populariteit opbouwen door gra-
:\a\ı;·hııtıı.l!!etıoiL'tı ııı dL' .:er,te rlaah. nieı doelld.: lıank liııı te~eıı d.: PKK aaıılıııudı. Bı:staaı .:r ınıııı.:r~. hij,·ıııırhedıJ iıı !ıcı kader van de ahpr:ıkl'ıı
~e
Sit1lls hct ophrcken van de Sovjetunie werpt Turkije zich op als devoorpost van lıct Wcsten ıcgcnovcr de Centraalaziatische republicken. OEKRAINE
ROEMENIE
hiıınen ıJe Kıııılcrcrıtic vıııır 'v\·ıli!..!lıeid en s~ıl1ll'llWL'rkin~ iıı Europa 1 KVSEı. niı.:t .:en \\<.:ıJcu.ijıJ,..: hij,ıaıııJ~pliı.:lıt iıı
ıJe 'ırıjd tc~ı.:ıı lıeı iııtcrnatioııaal tcıTo ri,ıııL· 'Eıı ''de KııerıJi-,dıc. ıııilitair ıııı JeNı.:unJe alscheiıJin!!sdran!! !!<.:en he-
.-------::_ !
ZwarteZeei
1 1
,)stanboe!..----· ---\ :.,-~-.
mct
.:ı.: n t.uı.:hı. Lı.:
TURKIJE
~(C'
!.!<.:\en he ı
t.al Jı: an.:waan !C!..!<.:nm er hcı Turksc rcgicııı ni cı mi lıJc re~ı. llı:ı Eunıpes.: parl~ıııcnı kcurıJc al .:en re~ıılutiı.: !!ııeıJ om ıJc kwı.:stic aan tc kla~ı.:ıı. nıaar.' to kla~cıı Jc Turkı.:ıı Jan
--\.__-
---·-
! 'ı.:lıikt ıııoıııı:nt ı.:n Jı.: t.:.ıak
-
CYPRUS
/'- -c:·-'--UBANON.
AZERBEIDZJAN
IRAN
SYRIE
IRAK
ur
MicJcJellancJse Zee
z..
"t-9. ~~
• Ankara
hı.:~rip op te hreıı~ı.:ıı \lııır dı.: 'knıpulc' ,·;ın WL·,ı-Eurııp:ı: .. ına~ır ,tı.:uıı lıeıı Jan ıeıııııııı~te nieı." tıı
.\nkara " hereid
daar-~raag tııe: Je kwe~ıiı.: ıııı.:t J.: parkıııenhleıJen kw am np .:en ''d tıı.:d on~.:-
~'
GEORGIE
.._.r
fıl'lli \\ıırdı hı.:sdıouwd ·ı
lı ı.: ı
,
_,.~-f~
BULGARIJE
drci~in~ vıııır Turkije~ ıı.:rrit~ıriak inte!!rıteıı. wat dıııır dı.: Navo ab ı.:ı.:ıı ca.111.1
\Taa!.!t
___
RUSSISCHE FEDERATIE
rg
!!r:ınhtııri!! tııe lıııe lıL·t We,ıen. 'ııınıni·
Tur_kije is ~p~ieuw een centrum
d. o
ti' \ ııed,elhet!elin~en en andere vıırnıen 'aıı ,n.: iaa! Jien~ıhetoıın. AFSPRAAK. Oııdertu~.,en ki ıkı :\nkara
w
w .a
rs
iv
ak
Oorlog moı::tcn inrı.ıilen nıor hct !!cvocl \·crlat~n tc zijn door ıJc vrocgcre w~~ter'ı:: he..,ı.:hcrnıhı::ren. Ankara ·doı:2 dı:: schrik ı ını !ıcı hart ıoı::n op cı::n Jag -in !9l)() Jc reı.:htı::rhaııd \an Irak s SudJam Hoessein helct k\\·am \r:ıgcn. wcigcrdc zijn rc\·o]\·cr in de vc~ıiaire :ıf tc !!C\ en. en meeıJcı:lıJc : .. wc zullen de zak en nu o nder ons moeten reııelen." Daar heeft de Golf-oorlog een stokje voor !!estoken. Bm·endien hebben de instabilltcit \·an de \oormaligc So\·jct-rcpublickcn en Jı: ,n elle \ ı::raııderingen in het \!\Cil nahıi ~elc~en :"--.lidden-OÖsten Turkijı:: \an ~en fr~nılijnstaaı ıoı ı::ı::n regionale grootnıa.:hı :,;eproınu\ ccnl. '-' aar· dıııır het !and Jı:: 1oıırhijc jarcn niı::t \\\!ini!! aan ;ı,,ı.:rti\ itı:iı won. ).nkara \\1] Jı:zı:: pmitie \Crzıhı::rı::n door ı:ı::n proıııincııtc rol ıc gaan 'rı::iı:n in de ııiı::uwı::. uıt hcl uiıı::ı::n\·a!lcn \an Jı:: So' iı:ıuni.: ııııt..ı:ınc. kultureel nı.:ı Tur· kijc. \ erwante. Ccnıraalaziatische rı.:pu hlicken. Het i' Jaar cı::n heu,ı:: ,trijd ıını de iıı\]ocd ıı:gen Rusland ı::n lıct alouJı:: .. ı.:ı::ııtruııı" in \lııskou he!!ıınnen . ..\'.:r· ge.:ı nıet." ~ı!Ju-. cı:n Turk.. Jiploınaaı. .. daı Ru,laııd .:c n c norm \ crmo~ı:n wt tı~sti:; :Un hcziı." zna!s gehlckcn [, in Jc ı::tnı-;.:h-ııaıiona!istischı:: konilikten in de Kauka,u-.. En wlkc koııtliktı::n bcdrci!!en \\'ı::st-Europa wel nicı direkt. ınaar ~het !!e\·aar van ı::cn Sf'il/m·cr is nooiı Jı::nk
w
wcı.:r. als wij Jan ı.:cıı ın,panniııg ıJoeıı om ceıı en andcr ,·oor Jc !!cmen!!de Europees-Turkse parlemcnıairc korumissic te kıııııcıı uitlcggcn. konıı \·an de vijftig Europarlı:nıcııtslcdcn van de kommissic wclgetcld ~~n op Jc afspraak ııpdagen. Hoc ern,ti!..! is ıJie hezor!!dheid Jan ·ı De gevo-cligheid van Turkijc \oor hel cigen imago in Europa is rccht e\·enredig ıncl Turkijes wcns om volwaardig in Je Europı:sc Unie tc worden opgcnoıncn. Hct !and gaat er prat op de El;-staııdaar ıJcn behoorlijk diı.:ht te benaıJcren. in aile geval meer dan die Ccnlraalcuropcse lan-
De regering van premier Çiller : geen probleem met de Koerden.
den \·oor wic de dcur al op zijn nıinst np ecn kicr is gczct. Turkijı: sıeundc zijn orı onıkooınbaarhı.!id lange lijd op ;ijıı geostrategisı.:he posiıie. aa n Je wiJtlank \an de :\anı. le!!cn de !!rens van de \ oormali ge Sll\jetu~nic aan': hı:t wa' ecıı frorıı lijnstaaı. ı::ı:n vı::rlı:ngstuk \·an Jc Anıeri kaansc helan!!cn in ıJı: rc!!io ı:n ecıı ,·ooruit!!cschovcn-basis in dı:: \·crdcdi!!itı!! \·an hetVrijc Westcn. Dal konıfort h~eftTur kijı: nıet het \erdwijncn \·an de Koude
tıeddi!!.
Daarmcc \\il Turkiiı:: anderınaal zijn nuttighcid \oor hct \\'ı::stcn bcwijen tcgdijk zijıı nicuwc ınachts zeıı positie bcvcstigcıı. namclijk als dcıno krali,ı.:lı en sckuliı:r modı:l voor dı: nicu\\e laıııJen die nog volop hun wcg aan lıct zockcn zijn. Turkijc was het eı:rste !and ıJat de ona!hankelijkheid van de nieuwc repuhlickı::n hı.!dt erkcnd. hct
INVASIE.
65
tr.ıdilionele
ur
d. o
\TlCndcn \';ın d~ S~rvicrs '! En de Fr.ınsen of J:ıp:ınncrs. rcspt!ktic,·cJijk de: oude koloniaroren c:n militairc ~ıeue~. bij de Vj\;.,trijdm:ı~ht in Cam bodj:ı ?.. Hic:r werden. ,·ol~c:n~ Ankar.ı. twc:e m:ııen en gc:wichtcn t~gen d~ Turkcn ı!eh:ımecrd Ondenusscn ·acht Ankara hel tijd~e~ wricht gunstig om hcl oude culll(lllti;ıu mcl :wts\·ij:ınd Griekenland weer op te r:ıkelcn. hct dispuut o\·er h~ s~tuuı \·an de Griekse eil:ınden in de: E!!e'ischc: Zee \'OOr de Turk.~ kusı in de: '".erste pla:ııs. w:ı:ır Athene. zeg.t Ankara. alwccr c:cn ptllitick \';ın hc:t voldont!cn fciı aan hcl vocren is. En \'C:I'\'olgens is er uitcraard nog allijd de Gricks- Turl~ twisı:ıppd Cyprus. het eiland daı nu :ıl twinrig j:ıar in tweeen gedeeld is sinds hct noordelijke deel een Turkse militaire in\'asie kende (hoewel cbt in Ankara die naam niet m:ıg hebben ). ..Als Grickenhınd de gelijkheid van Grieks- en Turks-Cyprioıen crkent." :ıldus de Turkse diplomatie. •.stıat niets nog een globale regeling voor Cyprus in de weg. Deze kwestie ıot cen voorwaarde maken voor EU-Iidmaaı schap "! Daı is toch nert!ens eoed voor ır· En de tijd dringt. want ..ondenussen vreet een ekonomische krisis steeds dieper in Turkije in. Daarvoor zal het J:ınd Europa hard nodi!! hebben. l\la rc Reynebeau
ak
upcnde cr onmiddcllijk anıha~~:ıdc~ en 'ranı c nmvangrijkc hulpprngr;unımı· '· waarvoor hct Turk.r /m(·rnatimwal Scı· mt~mt·(lrkillg.,·ag~lltsdwp in die l;ınllı.:n. al· mcer dan. omgcrckcnd. :!U milj:ard fr.ınk hcsrceddc. M:aar daı k;ın Turkije in t.'n ı.:cntjc nicl volhtmden : vnur ı.:cn cku nnmischc en politicke stahilizering \'an die nicuwe landen hecfl hcl de ~reun van hı.:t rijkı.: Wc~rcn nudig. Ankara t.;ıl de \\cg wet wijzcn. ~taar hcl cnc plc1..icr ınucı hcl •ınd crc w~ıard zijn : Turkijes nicuw \'Crwnrvc n intcmatinnalc pmmincntic \'Crdieru nok crkcnning. Hct ı.:ıt de Turkcn al ccn rijd dwars dal hen. hij\'norh\:cld. ccn aktiC\'C rol in de Bosnischc uurlug hlccf unl/.Cg.d. Turkse trn.!~n warcn •rnr vnrigc wcck.
w .a
rs
iv
t~n 4\ekrct:ıris-t!cncrnal Bom r"" Bou trw;-G/ıali van de Vcrcnit!dc ~atic" \'an gcdachı \'Cr:ınderdc J ni ct ..wclkom in de V~-\·rcdc\macht L'ııpro/i1r. omwillc \'an de nudc: Onoma:ın~ aanwc1.ighcid up de Balkan. 1..oda1 de Turkcn \'an ccn nciuint! lot panijdighcid ren g.unsıc \·an de BÖ\ni: ~he moslims \\crden \'Crd:ı~hr. ·-~tsor wij gccn Heeft de \'olwaardigc c:n \·cranrwoordclijkc: regering V~-lid~laaı
I.UU ·
het leg er nog onder kontrole?
w
w
dcn zijn.·• zegt cc n Turks diplom:ı:ıt. ..En de Russische V~-uoepen rond Sar.ıje\·o dan. d~
KNA CK,
66
rg
TLRKIJE
..
30 maa rt 1994
ÜEEN WApENS Koerdische Arbeiderspartij (PKK). door de Turkse
or
propagandamelen afgeschilderd als adepten van Pot Pot, zich zeer gematigd. Ziı eisen nıet de absolute onafhankelijkheid, maar nemen genoegen met autonomie en polıtıeke rechten voor de Koerden. De boodschap was eenvoudıg: als het aan de PKK ligt. kan er morgen al een staakt-het-vuren worden afgesproken Het antwoord van de Turkse generaals op het herhaalde vredesaanbod van de Koerden is ondertussen ook gekend. Koerdısche pariementairen dıe voor de rechten van hun volk opkomen. worden gevangen gezet en van hoogverraad beschuldıgd. De oorlog wordt opgevoerd en eıst tıentallen slachtoffers per dag. Vorıge week zond Ankara nog een bijkomende troepenmacht van 150.000 soldaten en 20.000 rijkswachters naar Koerdıstan. Steeds duideliıker wordt dat ae Tu rken de oorlog nog willen doen eskaleren en ıeder autonomiestreven in het bloed wıllen smoren. Koerd!sta1" word: omgebouwd tot een reusachtıg gevangenenkamp waar handerden dorpen met de grond werden gelijkgemaakt en honderdduızenden orı de vlucht ziın ın hun eıgen !and De taestand ın de steden wordt daardoor steeos scnrıınender. De Turkse regerıng duldt geen pottenkijkers bi ı deze oorlog. dıe stilaan de atmetingen van een volkerenmoord aanneemt. Joernalısten. televı sıeploegen. buıtenlandse parlementaıre delegatıes en mensenrechtenorganizaties worden met de dood bedreıgd en het land uitgezet. Ondertussen kiıkt Europa de andere kanı uıt -
d.
Tot op heden ıs de Belgische regering niet gezwıcht voor de Turkse druk om repressief op te treden tegen de Koerdische beweging in ons la nd. Men kan zelfs zeggen dat de door Turkse agenten aangestoken rellen in de eerste dagen van ıanuarı, gevolgd door het charme-offensief van de Turkse premıer Tansu Ciller tijdens haar bezcek aan ons land. precies het omgekeerde resultaat lıebben teweeggebracht. Belgıe denkt er nıet aan Duıtsland en Frankriık te volgen en Koerdısche organızatıes te verbıeden Dıe houdıng lıık: vanzelfsprekend. zeke~ voor een centrum-lınkse regerıng dıe het oegnp solı darıteıt hoog ın haar vaandel voert. Maa~ ne: ıs de Turkse geheıme dıensten er bli)kbaa• veel aan geiegen de Koerdısche vrııheıdsstrııd ın een slecht daglıcht te stelıen en te beroven van de steun dıe zıı ın de Koerdısche dıasoora en de progressıeve krıngen ın Europa genıe: Voor hun desınformatıekampagne kunnen de Turken blııkbaar rekenen op de steun van hun Zo kon oe lnt€"nat!O'Ia!e r~avo-kollega's Konferentıe over Tur ks Koerd!Stan o o 12 e~ 13 maart eı zo r.a nıe: doorgaan ın on:; land Blııkbaar konden de Turkse geheıme dıensten de Belgısche veılıgheıdsdıensten overtuıgen van het gevaar dat Koerdısche "terrorısten" voor de openbare veilıgneıd zouden apieveren.
g
vooR TuRkijE!
rs i
va k
ur
De oorlog van de Turkse generaals tegen de Koerden krijgt stilaan de omvang van een volkerenmo ord. Van de Europese regeringen moet het Koerdische volk weinig steun verwachten . Ook niet van de Belgische. Die overweegt nu zelfs wapens te verkopen aan de Koerdendod ers. Zo komt Claes nooit aan de Nobelprijs voor de Vrede, als je het ons vraagt.
.a
VOLKERENMOORD
w
w w
Belgie moet de PKK erkennen.
Qp de Koerdıstankonferentıe, dıe m exrremis kon doorgaan ın het Sheratonhoteı van Zaventem, toonden de afgevaardıgden van de
-
' ~
........... .. '
:~~·
.
g
het word: een gevvoonte Ter. 'JPZ•cnte ·;an de oorlog in Bosn:e
d. ur va k
ce demokratısche rechten van de gevangen DEP-parlementsleden te eerbıedigen. Dit ıs echıer het mmimum mmimorum. Waarom zegt onze regerıng nıet duidelijk dat de Koerdische strıjd een rechıvaardıge strıjd ıs? Waarom verleent ons iand nıet een semı-officıeel diplomatiek statuut aan een vertegenwoordıgıng van de Koerdische verzetsbeweging' We denken daarbıı aan het hıstorısche voorbeeld van de diplomatıeke erkennıng van een PLO-bureau in Brussel. Onze regerıng telt een paar !eden die prat gaan op hun diplomatiek talent en de "kommunautaıre soıtstechnologıe" waarmee zıı het samen!even tussen Vlamıngen en Walen ın dıt !and mogelıık maken. ls het teveel gevraagd dat Brussel zijn steentıe zou biıdragen ın het tot stand brengen van een dıaloog tussen de oorlogvoerende partijen ın Turks Koerdistan? Wiı dromen van een Willy Claes die. naar het voorbeeld van wijlen ziın Noorse koliega die de PLO en lsrael aan de onderhandelingstafel kreeg. vertegenwoordigers van de PKK en van de Turkse staat tat wederzıjdse erkenning zou brengen. Of, zoals Paul Pataer het lyrısch verwoordde op de slotdag van de Koerdistan-konferentıe : "Beeld u in dat mijn minister van Buitenlandse Zaken, de heer Claes. er zo in zou slagen de Nobelpnjs voor de Vrede te krijgen, samen met premier Ciller en de heer öcalan ... Wat een mooi vooruitzicht!" S.D.
w
w w
.a
rs i
Dıe medeplıchtıgheıd zou vvei eens een meer letteriiJke ·;orm kunnen .ıaıınemen De ınkrımpıng van het Beigısch leger heelt. wals bekend. geieıd tot een berg ovenollıge vvapens Dıe worden oo de ınternatıonale markt aangeboden. Er ıs ai een rel ontstaan rond de eventueıe •;erkooo •;an Mırages aan het leger van Pmochet. En onlangs raakte bekend dat Turkııe beiangstellıng heeft laten blqken voor S batteriJen Hawk-raketten. met toebehoren en desgewenste ooleıdıng voor het personeel daı de ınstailatıes moet bedıenen. ~Jreuw L:nks-er en senatar Paul Pataer bracht deze zaak aan het lıcht op de Koerdıstankonfe ~entıe. Ondertussen stelde hiJ aan Leo Deiuotx een pariementaire vraag over de kwestıe. De mı nrster antwoordde daı TurK:ıe ais Navopartr;er bezwaarlıık op dezelfde lıın kan geplaatst worden als een of ander derde wereldland. Maar hıı voegde er wel aan toe daı de regerıng zıch bewust is van de gevoelıgheıd van de kwestıe en dat een beslıssıng over de eventueıe verkoop van dıe wapens daarom door heel de regerıng zou worden genomen. Wie de ernst van de zaak zou wegwuıven door te wıızen op het feıt dat de Hawks bezwaarlıık tegen de Koerden kunnen worden rngezet - het gaat om luchtafweer - ıs bıı Pataer aan het verkeerde adres : "De oorlog m Koerdistan kast de Turkse regermg miljarden dollars. Als ztj kan sparen op luchtafweer, dan is het zeker dat zij daardoor meer financiele ruimte krijgt om artillerie en munitie te kopen die wel tegen de Koerdische bevolking worden ingezet." Terloops vraagt de Nıeuw Lınks-senator zich af of het wel zo nodig is dat al dıe overbodig geworden wapens worden verkocht: "Men kan ze toch gewoon vernietigen? Dat doen de Amerikanen en de Russen toch ook? Daar worden raketten en tanks tat schroot verwerkt. zij het in het kader van. internationale ontwapeningsakkoorden. ik wijs er overigens op dat de oorlog in Koerdistan de Navo. die een defensieal!iantie van demokratische landen beweert te zijn, enorm verzwakt. "
or
BELGISCHE WAPENS
EEN PKK-BUREAU IN BRUSSEL Het is erg dat onze diplomatıe terugdeınst voor klare uitspraken over de Koerdische kwestie. Akkoord, de Belgische regering heeft verklaard te zullen aandringen bij de Turkse regerıng om
Zie ook het interview met Haydar Agbaba in NL van 2 7 januari '94.
Nieuw Links,
apri 1 1994
Paul Pataer : geen wapens voor Turkije.
g or d. ur .a rs iv ak Bom in bazar
w
w
w
Experts van de Turkse politie zoeken aanwıj"zingen voor de bomaanslag in de hazar van Istanboel waarbij twee doden vielen, een Spaanse man en een Tunesische vrouw. Bıj" de aanslag vielen ook 15 gewonden. De explosie is duidelıj"k gericht tegen het toerisme naar Turki,je, zodat de politie de hand van de Koerdische PKK in de aanslag vermoedt. De PKK wil het toerisme ontmoedigen om de Turkse staat van inkomsten te beroven. (foto ap)
De Standaard
Dinsdag 5 april1994
67 Koerden omgebracht oosten van Turkije zijn Koerdische opstandelingen, gedood, zo meldde het Turkse persbureau woensdag. Volgens die bron werden op de flanken van de Araratberg alleen al 59 ~oerdische guerrillero's door Turkse troepen omgebracht. BıJ een aanval van de Koerdische opstandelingen op e~n trein k~amen acht guerrillero' s en twee soldaten om. .ısTANBOEL (reuter) - In het mınstens 69 mensen, onder wie 67
De Standaard
Donderdag 7 april1994
69
,Duitse politici ruzien over reaktie op Koerdisch geweld Beieren bijt spits af met uitwijzing
g
or
Minister van Binncnlandse Zakcn Manfred zong hctzclfde dcuntje. Allcen is heı nict zo gcmakkdijk de daad bij hct woord tc ~ocgcn. Zoals cik bcschaafd !and mag ook de Bondsrcpublick vreemdelingen die in hun !and van herkomst bcdreigd zijn door martelingen of doodstraf. niet zomaar uitwijzcn. En dat uitgewczen Kocrdcn in Turkije kans lopen op een onheuse bchandeling, is gccn ongcgronde vrccs. Hct rapport dat de rcgcring voor cind dcze maand aankondigdc, m'oct uitsluitsel gcvcn over de vraag hoe dit bczwaar tc omzeilen valt. Minister Kanıher stclt ccn akkoord voor mct Turkijc om hct Duitse gewcıcn tc sussen .:n toch van lastigc Koerdcn af tc gcrakcn. De regcring in Ankara moet in zo'n verdrag waarborgen uitgcwczen herricschoppers niet te martelen of tcrecht tc stcllcn. Tijdclijk was er zelfs sprake van hen in Turkije op te sluiten in specialc gc..-vangenissen die altijd open staan voor intemationale menscnrechtcn-organizat ics. Maar dat idce was van de baan zodra hct in de pers uitlekte._ De kwestic is een twistappel tussen kristendcmokratische liefhcbbcrs van kordate maatregelen en mct name liberalen en sociaal-demokratcn die ccn uitwijzingsakkoord met humanitairc waarborgcn ecn gek idee vinden. Zijn cr nict al gcnoeg vcrdragen waarin Turkije zich vcrplichttc de menscnrcchten tc eerbiedigcn?l De eni ge cc h tc waarborg is, volgen s de critici, de kcetschoppcrs in Duitsland te berechten. Voor die oplossing koos de sociaal-dcmokratischc rcgcring van Noordrijn-Wcstfalcn waar IIO Koerdcn wcrdcn opgcpakt. Uitwijzingcn vallen in Duitsland onder de bevocgdheid van de dcclstaten, wat het versebil verklaart mct de aanpak in Bciercn. Daar, zo zeggen critici, spclen de autoriteitcn met hun onmecdogcndc houding de ,Turkse beulen" in de kaart. Winfried DOLDERER ,
d.
Kanıher
.a rs iv ak
In andere Duitse declstatcn en in Bonn is de diskussic over de aa n pak van Koerdische gewcldenaars nog volop aan de gang. Eind dezc maand wil de rcgcring op de proppen komcn met ecn vcrslag ter zakc. De kwcstic staat in de kijker sinds de Bondsrcpubliek twee weken geleden onverhocds ovcrspoeld raakte door ecn wecrgaloze golf van Kocrdisch gcweld.
Maar cr zijn aanwijzingen tc over dar dit toch gcbeurt. Hct was kansclier Helmut Kohl die na de uitspattingcn de toon zctte voor het debat over de gcpastc rcakties. Kuhl ciste de uitwijzing van de hcrricschoppcrs die bij de rellcn werden opgcpakt. Als de bestacınde vrcemdclingcnwct daan·oor niet voldoendc houvast biedt. moet zc wordcn gewijzi~d. zei hij.
ur
Van on:e korrespondent
BONN - Beieren slaat het cerst terug. Drie Koerdischc bctogers die twee weken geleden in de Zuidduitsc declstaat bij rcllcn tegcn de lamp licpcn, krcgen vorig weckcinde de mededeling dat zc hct !and uit moeten. Ten minste tien andere Koerdcn die in de gevangenis in Augsburg vastzittcn, hangt hetzelfde lot bovcn hct hoofd. Ecn bcslissing waarmee de konscrvatieve regcring in München haar faam kracht bijzet dat ze met kectschoppcrs kerte mcttcn maakt.
w
w
w
In Wiesbadcn gingcn toen hunderden betogers op de vuist met de politie, in Hamburg zetten ze een kruispunı af. Op ta! van autosnelwegen raakte het verkeer gesıremd door Koerden die op hct wegdek autobanden in brand stakcn, agenıen met brandbommen bekogelden of met bcnzine overgoten. Vijf bctogers stakcn zichzelf aan, ondcr wie twee jonge vrouwen in Mannheim die aan hun brandwonden bezweken. Alleen al op dinsdag van die week, rekcnde de politie ruim vijfhondcrd Koerden in en raakte een honderdtal agcnten zwaar gewond. Ondcr de zowat 450.000 Koerden in de Bondsrepubliek zijn naar schatting van de Duitsc autoriteiten 40.000 aanhangers van de gewapcnde .. Koerdische Arbcidcrspartij" PKK. Sinds eind noveınber vorig jaar zijn de PKK en 35 groeperingen die de overhcid als manıclorgani zalics van de verzetsbeweging beschouwt. in de Bondsrepubliek vcrbodcn. Ecn maatregel die volgens deskundigen niet vrecmd is aan de jongstc uitbarstingen van geweld, naast de wrcvcl van Kocrdische nationalisten over de Duitse steun aan Turkijc. Dit !and krccg wapens bij de vleet cadcau uit arsenalen van de voormaligc DDR. Weliswaar op voorwaarde dat het Turkse leger de Duitsc wapcns nict tegen de Kocrdcn mag inzcttcn.
De Standaard 1 70
Woensdag 6 april1994 i
g or d.
va k
ur
Talloze slachtoffers van landmijnen
Gemıdde.ld meer dan tien mijnslachıoiiers per week telde het ıieken huis in Di anan vorig jaar. S om' "erden be ne n ge:ımpuıeerd m et pl:ıat\elijke verdoving. bij gebrek :ı:ın voldoende n:ırcoıic:ı. "Hoewel de medicijnentoevoer vee! beter i' 1l:ın ın 1991 en 1992. hebben w c maar een heel kleine vorırraad lachga,. en d:ıt i' heı basi,be,ı:ınddeel van de mee,te narcotic:ı". zegt dolo.:cr HJ\Jn van het Riz!!ariziekenhuis in de Koc:rdi,che hoof(hl:ıd :\rbil. ~ Hel Riıgariziekenhui' heette heı S.ıJd;ımzıekenhui' ,oor de Koerdi'che op,t;ınd. Rizgari betekent bcH:jdıng - bc:vrıJding van twintil! Jaar dıktaıuur. maar ten ko,te ';ın J:: ~'":ntic:c:!,t.: !!Oederen. "D~ toc:,oer van mcdicijnen wcrd ın de t:jd \Jn hct B:ıathrcgirn.: recht· 'trc:c:k\ vanuiı Bagdad gckid. Ell-. ;::r.-. ın.:ıd:•c:,ı:ıur haJ e~.:n !!ClOndh.::id,dien't die aile nodıge m.:dıı:qr.en en ın,trumenten lo.r~e!!. De men,en werden grali\ verpleegd. ~l..ı:r aile' h ing ;ı i ' an Ba!!dad: en ze , \tuurden on\ nooit grole hoeveelhc:l.!c:r.... : Ook vand:ıag nog worden de medıcıınen ın de Koerdi,che provincie' : door de gezondheid,dien,ten verdeelc! om.kr ziekenhuızen en medi,che hulppo,ten. waarbij d'! Verenigde -.;;;tıc:' ~n int.:rn;ıtıonale huınanitaire organizatie' de rol van de centr;ık r=gerıng hcbben rıverı:enomen. "~l;ı;ır dat belekent ook daı we nıeı uıi on' ~ıgen ı;ezondh~id,beleid kunnen bepalen". zegt Fat ima. ce n Jonge apotekere' die op de: gc:wndheid,Jıen'ı in Hewler "er~t. ·ı-eı;en-...oorı.Jıg krijgen wc bij· \Oorbeeld 'eel meer medicijnen d:ın :n 199:!. :oen ·.,c: ;:een ,erum te!!en ,Jan gebeten hadden waardoor he el .,, ;;t mc:n,cn ,tıc:;, en. ~laar v-;,or elke grole campagne. zoah de :ın;,.rn;ılariacarnpagne die we nu \oorbereiden. mrıeten •.ı.·e w;ıchten np een be,li"in!! van de Verenicde -.;;ıtıe,... ' Bcvoorrading i' nieı hel enige pro~kem van de ~:ewndheid,zorc in Koerdi,tan. Fatima verdic:nt al\ "er~neıner ';ın d~- ,t;ı;ıt onııeveer -1110 tlın;ır per maand. Daı" min of mee: e'envec:l ;ıl' .,,at ze v~rdiend~ in 1991. Het enige ver,çhil i\ daı ec:n ;;;~ rıJ't (\·;ın 50 k!!ı ıoen 10 tot 20 Jınar ko,tte en nu 1.000 dinar km ı. De KoerJi,chc re~~riııc behield hc:t oude lraak\C admini,tratıc'y'ıcc:ın .-..,._ ın de ı:cwnJhcid~'ektor. [);ıı betekenl d;ıı veel werknemcr' Jıe lk lr;ıa~'c r~ı:crını: wel kon belalen nu door de Koenli,che regerıng n·iet mec:r kunn~n w~rden betaald. En du\ moeı hel medi,çh pc:r,oncel ;elf c:en nplo"ing tneken vnor hel probleem. V oor veel dnkter' duurt een !!ewon~ 1\CrkJ:ıl! ını ıwee uur ·, rnidd;ıg\. Gedurende die lijd rnoc:ıen te -d~ patil!nten ı:r~t" behandclen. Feridun. de direkleur van ccn ziekenhui' in ccn kkın-grcn"tadje. weet heel goed waı "zijn" dnktcr' ·, rnidı.J;ıı:' dcıcn: ·-ze ;eı:l!en ıecen hun patienıen daı te·, ıniddag' ınocten ıer~g~oıncn. Dan lı~l~;ındcl~n ze ze ook e~:ht. maardan !aten 1c de p;ıııenı~n lıcıalen. En wie t:ıl het hen kw;ılijk nemen. w<ınt andcr' kunnen 1c nıet ııvcrlc:vcn." Fcrıdun legt ncık uit waaroın de rq:~rınt.: daı prolılceın niet tr;ıı:ht np tc lo"en dcıcır de p;ılienıen ocık ııftiı:icel Cl' ll ~Ic ın hcdr:ıl! ıc latcn hetalcn: "Wij wıırı.Jcn inıcrmıtiona;ıl nict ;ıl, K"crd"..:hc ,ı;ı:ıi crkcnd. Daarom nı<>t.:tcn we hcl lraak'c 'Y'tccın aanhııudı:ıı al' \\C hulp willen t..rijgcn. ,\nder' 1ullcn cr gcnu;htcn de rıımk hn:iııncıı dııcn mcr KoerJi,chc ıın;ılh;ınkclijkheid ı:n d;ın zııuı.Jcn "'ıııı:ııil· "rı;;ın!lafıc' de hulp J..ıınncn 'tııp1etten... ·
et .ıandelijke gedeelte van de Koerdische rcgio in ;-loord-lr:ık w as bıJna volledıg verwoe~t d0or het regıme van Saddam Hoes,ein t0en de Koerdi~chc: op~t:ınd ın ma arı l 991 pla;ıı~vond. na he ı e inde van de Golfoorlog. Sedendien. du s ongeveer al d ri e ja:ır lan!!. ,ı aa n dr ie v:ın de vier Koerdische provincies in :\oord-lrak onde~r Koerdi~ch zelfbe~tuur. ~fet de hulp van intem:ıtion:ıle or!!:ıniz:ııies werd hard gewerkt :ı:ın de heropbouw van de dorpen. en o;k de l:ındbouw is fe! verbeterd. Grote groene rijstvelden strekken zich uit over de vroeeere ruines. de mensen hier mogen ırots zijn. ~.f:ıar de rijstvelden. die tenminste een gedeeltelijke oplo;~ing vormen voor het voedselprobleem in Koerdi~t:ın. hebben een :ınder problcern gesch:ıpen dat mınsıens even erg is. Een n:ıuwkeuri!!e screeninıı van L'nicef heeit uitgewezen d:ıt ıussen 1991 en nu het aa;t:ıl gev:ılle; van m:ıl:ıri:ı :ı:ınzienlijk ıoegenomen is. Als een van de oorz":ıken wijzen dokters op het vee! grotere :ı:ınt:ıl mu2een door heı water van de rijstvelden. Voorlopig zijn de medicijne~~v0or een doeltreifende antim:ılariacampagne niet 'oorhanden ın Irak. :·Kijk rond in de ziekenhuizen en JC: kr:jgt een beeld van :ılle probleme;ı ın de .Koerdische regi.~"· zegt een Duiıse dok:er die als vrijwilliger in e en zıekenhuıs vl:ıkbıJ de Jraan~e grens ''erk ı. "H eel va :ık ku n je e en probleem oplossen door een :ınder probieem te creeren. w:ıar je dan ".eer een :ınder door creert. enzoverder tı:ıt de mensen uiteindelijk toch zıek worden. De regıo st:ıat onder Koerdi,;.:h zelt1-ıestuur ınaar heeft terzelider tijd erg te lijden onder ti\C:e emb:ırgo·s. Er wordt van de mensen verwacht daı ze de problemen oplos~en zonder de min~te middelen. L'iteindelijk worden ze dan ziek. en dan heb je zelfs geen mıddelen om ıe te genezen... Als JC: in een ziekenhuis rondlnopt ~pringı meıcen cen ıweede voorbeeld van die "problemenkeıen" ın het oog: een hele afdeline i~ voorbehouden voor de slachtoifers van mijnontploifingen. Het lraa-kse leger had meer d:ın 20 miljoen mijnen op Koerdisch 2rondeebied geplaatsı. :-lu is het le ger weg. maar dc: mıjnen zijn er 1111!_! ~lec:ds.~en J:ıt op plaatsen waar de mensen h un 1 e e !aten grazen of houl gaan 'Prokkelen. Als. de ekonomi,che \ituatie echt nnhoudbaar wordt ga:ın ze 'om~ ook mıJnen 'prokkekn. halen het 11nl\ıeking,ınc:kani,nıe eraf en verkopen het metaal. ~
w
w w
.a
rs i
H
71
Zaterdag 16 april 199-!
';ın rıJ
hc:ı
de
"''erdi..;..:lıe
tıııu" leegıtaan ıer henlerıking
7el!1ıc:sıuur.
he ı ge- ec:n nıı,ııunıenı ':ın de rc:preo;o;ie
ııp..;ıarıtlerı.
':ın ıle B:ı:ıth-p:ırıij
r ege n\\ ııorJig
tık d'
\\one n ınc:c:r dan in he ı 'rnegı:re 'eiligheiıi
•'nJı:r
lr:ı~k'
lk 1\ir~uki ·.ı plaah gn en k" esıie. ··wc:
K1ıt:rdeıı 'lııdıııeıı ın
aan' ıııen
daı diı:
Kirkuk
\\C: Kirkuk
ııpgı:
H>l is
t•eıı K1'c:rdi,dıe sı:ıd
ı•ig~nlijk
lınnrı
napalııı
K<~c:rdisıaıı
Zn.ılo; :ılle aııdı·ren 'ludıııen
allt• ilırt-rıı t>lıtlıt't'mdt• moıJI'II in de: 'treek. "\\'e willen nic:ı zı,ıııaar ı:rgc:ıı-; gc:pla:ıısı word.: n··. herhaalı Cc:lil. "~!:ı:ır we hc:bben \\el sıc:un ııııdig. llier in Suleyınaııia kunnc:n \\e ıı:nıniıı~ıe wat gel d 'c:rdienen door sigareııen ıe verJ..opeıı ı>p 'ıraaı. ııı:ı:ır in de: klciııı·ıc: sıedeıı gaan de: ınc:ıısen ge:" P<>n dııı•d 'an de hıırıgı:r." ,\1, b\et-bare groep zijıı de Kirlı:ll/..i '_; ııpgt'ıhHUen in e en V!'t:dsc:·l-
ıııelıe
b,•dc:liııgsprııgraınına \\'ıırld
lıc:ı
Fı>ı'd
UNIICR
Turkijr. ıııaar in de aııd~reıı kıııı ııa:ır huis ıerııgkı:rı·n
tegeıı,ıelliıı~ ıı'ı
ıı.ı ık ill\Pt'ııııg \:111 lıc·ı Knı:rdı
,ch<' tı·lllı.:,ııııır T.:n' qlık m.:ıı· 'c: n u ı! dt' ,ıı:dı:n n;ı:ır lııııı 'rnı:gı· rı• lıııitı·ıı ınııgi-.~ndı·ıı. ı: n ık ıııı·n,t'n 'an hı· ı plaıtd;ınd iıııer ıı.ııı.ııı:ık hulp 1-.rı:gı·n '""r dı: lıenıptıou'' ':ın hun d.•rpen. kıııı deıı de }\,~u(;·, ııngı·ııı ht:c:ıı
':ın
Programme.
lıet
nı :ı :ır
«hcı llııı1g Konınıis
de Vluı:hıeliııgen van de Vert•nigde Naıiesı hecfı verklaanl ılaı ıle imem t>lltlıumclcn gc:c:n dcel uiıııı:ıken ,·an hun nıis 'ic:. Daı berekent daı de Kirkuki 's geeıı 'ıeun ,·oor lıcwpbouw krijgcn. "\\'e verwaclııen een oplcıs'ari:ıaı 'ı'or
...
··Aıı:~ıııı·~n cc:nıııııeıı zijn "e lı e ı daa; ını:ı: ı:eı;~ ... 7C:j!! T;;hsi Cc:lil. ılı: wıı,,r,h cıc:rdı:r 'an de Rtjitgl'c.ı ( '1ıio11 P( Kurdi.1tı111. Die cırgani z:ııie is in de "inıer \an 199~ ı•pgeriı:lıı en bdıarıigı de: za:ık ':ın
:ıllerı \:lll S:ıJdaın lloc:s~ein.
zı: ııiı:ı
kıııını:ıı
\Cil. \\'ıj hoııden nııg 'ıeeıl'\
ıı;ıar lr:ın c:ıı
Jen
\lt'
lı~n ııiıw c: rken oıııd:ıı daı 7ı>u
'''"r
bı:ıc:kı·n~ıı daı
,,,nJı:r ıeh ını:ı 1iı:lı mı:e ıe rıı:
ze
Lılahaııi. "~laar
~<'<'n ''l'""'iııg ı•p !:ıng<' ınınıjıı
de 1-.'irkll·
1'191 't'<'r de:
n•'!!
ı•c:n
'eıı". ıq.•ı dı· 1\.ncrılisclıe lı:ider
Cc:lal
Sarııen ıııeı anderh:ılf ıııiljPc:ıı :ın
b'ı
we
'ıeı:ıh V0<'rt. vaqc: \\ ıuın is ec: n l'''li!it•ke lıelpen hen m c:rle-
m;ıanıkıı ıhırı:ıı
tıc:heer 'ıaaıı.
dere
ılaı:hıen daı
s ing n n de Koerdische regering". 1.egt Tahsin Celili. "Zij is ver:ını woordclijk voor de hele regio, en dus cıcık voor ons. Zij zoudeıı ıııoeıen ııadenken over nıanieren om werkgelcgenheid te creeren." Vc:rschillende denıonsır:ııies voor hct Koerdi5clıe pariement inArbil hcbtıen ıoı nu ıoc ııog nieıs cıpge le,erd. S:ııııia is eeıı \'WUW van 35 en heefı vijf kinderen. Ze breiı sokken en probeert die dan ıe verkopen cıp de markı van Suleyınania. lh:ır man is gedood ıijdens de cıpsıanden in 199 l. "De mensen in Europa zijn de Golfoorlog en Saddam Hoessein :ıl lang weer 'ergeıen". zegı ze. ":\l:ı:ır voor oııs duurı de oorlog voorı. ıot we n:ıar Kirkuk kunnen ıerugkeren."
ur d. o
ıeel
wc
lıiı·r "c-1 eeıı pa:ır ıııa:ımleıı Die: pa:ır uiılııııııkıı." knı11kıı
ht'!
iv ak
v:ın Suleyrııaıııa kıjk!. krıJg!
de iııdruk daı he ı lr'<'ll hier 'redig en rusıig 1ijn prıgeıje gaaı: 'rııu '' en bakkeıı b ro, ıd t'P een Ppen \Ullr. kimieren 't'eleıı np heı gr<'!e plc:iıı. rııarırıc:rı ":ırıdekıı rtl'•tig ıneı dkaar 1-.c:u,c:kııJ ''P en rıt't'r. Ec:ıı rnınaııtilıerJ. Toı 19QI, !•'en de opq:ınderı in heı Kcıerdische gebied in :"t'Prc-lr:ık uiıbrakeıı. ":ıs he ı ıw,ıfJk" :ırıier 'an de lr:ı:ıkse geheinıe diensı in Jiı groıe gebou'' ııııdergebr:ıchı. Sonı migen 'an de Kcıerdische ın:ınııeıı en HOU\\t:n die hierheen \\C:rden gebr:ıdıı. rıı:ı:ıkıerı hun l:ıaısıe rc:is: zc: bc:z\\c:keıı cıııder de folıe rırıg~~---,.\-;;J;:·~~··n~- '""ral \1\>u''c:ıı. orı!rı:ııııc·ıı tı..:lıtc:lf he:! k\t'll n:ııl.ıı tc: "eı·r ":ı rı• n 'IIJ~ı·l.ıtı•ıı. /C: 1-.lllhlı:ll niı•( '""rlk\t'n ıııc:ı tk hnıııııc:rın~ :ı:ırı de: "rı•ı•dlıc:dc:rı die hen hi er ".ırc:rı a.ırıgc:J:ı.ın TıJdC:nı tk 'Pll-...;npıtarıden dı e 'ıılgtkn •'P de!" et' ık Ciıılf"•'rl''f. in ıııa:ırı llJIJI. bı·,ımıııdt'n tk ıneıı-eıı ':ın Su k~ ııı:ıni:ı hc:ı ·,eiligheiıJ,ceııırurn·. drııııgeıı heı geı-..ıu'' biııııeıı en 'errıieltkn de !ı>ltı·ıtui~en. In de tıeginperı.,de
je afde lr;ıaks-Kııc~r dı.;clıe <ı:ıd Kirl-.uk. ~laar de: laaı '!t' tlrie jaar lıedı dı: ıerrn 1-.'ir/..u/.;i ,,,,k een aııdı·re beıekı·ııis gekrc:gerı in hı·ı Kı>c:rdislhe gebied in 1-.'irkuki'J zijıı ıl~ :-;,ınrıl-lrak. ıııe~r .:oıı. (lll() iliif/'li o1ıtlıumı/,· l'ltıllı·•ı die in dı· Knc:rdi,dıc: rq~i" "''ıı~ıı. le: k<>ıııc:n ni~! alkeıı ıııı Kırkuk. ııı;ı:ır nPk uiı :\an~qııın ~n St': \Jn. !Wt'C: ~ıetleıı die ııınıııeıı k,,ın,ıig tıenı uiı
rs
W
'~ııln <~ıııdaı
ıwrııı:ıal aaııgedı ıla!
d:ıı
W:ı:ır tı: m.ı:ır 1-.\\aıııt·ıı. prntıı:c:r
dt•ıı lt' t'ı:n tıjd.:lıjl-.e \c'rblıjfpl.ıa!ı
te rıchtı:ıı: in Dıan:ı bnU\Hkn kk i nı: hui,jı•..; ':ın ııı:ırgarirıe ' '''''!.i~' en rij,tl:ıkkc:n ''1' pkinı·ıı ı:ıı :ınderı: <~pc:ıı pl:ı.ıı,en: ın gr••tc:re -;ıedt:n ,,,;ıl-; .-\rt•il t'll Suk:ııı:ı ııia ıı.ııııeıı zı: lıuıı ıııtrı•l-. in kı:g ın
lt:
•la:ındı:
.a
e ın er de nı uur ro nd he ı in heı centrum
ıırnıe ı:el"-,ıu\1
rg
Vluchtelingen leven in voormalige Iraakse folterkamers
~ı:tınu\\t'n.
w w
....ı
N
t<~:ıl'
hı:ı
ig~ . \~il i glıt• idıı:C: ll !ı ll lll. · 11-. lı :ıd ncı,ıiı getiadil daı "e lı ier drie j.ı:ır wutkn lılij,~n. ·· :"el· meddin i.; eerı nndı:r" ij1er uiı Kirkuk. Op tlit ngenblik dc:len hij ı•ıı 1ijn l!t'lin een kamer in hı:ı 'ı:ili~lıei;J,..:enıruın rııeı lıeı getiıı ':ııı zijn ned. "\\'e d:ıdııen d:ıı 1\.irkıık al ıı:ı de: eı:rıte ''in ter 'rij 7nıı ge\\t:t:ıı 7iJn. \\'ı: giııgeıı niı:ı \ •'•'Illi :ıl
Weduwen ult Klrkuk leven vandaag In de ex-folterkamen van de lraakse veiligheldsdlenst In (Foro Barr Kraa/) Suleymanla. Hun echtgenoten zljn al vljf jaar spoorloos verdwenen.
~ ~
Zaterdag lG aprillüü-1
'Regeringsstukken Irak bewijs volkerenmoord'
ıies,
Verenıgde
Na·
die moet toezien op de nale·
ving van de
woıpenstilsrand
1991 door de lraakse
van
regerıng,
opnieuw in Bagdad gaan praten O\'Ct de ekonomische sancues, die nog steeds van kracht zijn tegen Irak. De lraakse pers geloofde bij de aankomsı van Ekeus in Bagdad alvast niet in specuıculaire vooruııgang bij de besprekingen. Babtl, de kranı die wordı uiıgege· gevn door Uday Hoessein, de oudste zoon van de lraakse president. riep zijn lezers op niet te veel te verwachten van de gesprekken ıussen Rolf Ekeus en vice-premier Tareq Aziz. AI·Thawra, heı dagbl3d van de regerende Ba'athpanij, \\Cet de
A.\I!ITERDA.\t. DE VOLKSKRANT
vochten voor een ei gen staat. w as
de Anfal-operarie er volgens Hil·
terman niet alleen op gerichı om et is de eerste keer dat we het Koerdische verzet te breken. zoveel materiaat hebben dat zoaJs altijd is aangenomen. "Zonop volkerenmoord wijst, der ıwijfel was heı regime gelegitimeerd het Koerdische verzet te zegı de !'lederlander Joosı van Middlt East onderdrukken". schrijfı :'vliddle Hilıerman Warch. "We hebben heı geluk East Watch in het rappon Ginocigehad daı we in 1991 heı door d< in Iraq. "~aar zij ging d33rbij Koerden besıuurde gebied inkon· veel verder dan noodzakelijk was den. anders was deze volkeren· om haar autoriteit ıe hersıellen." moord nooit op deze manier naar Hilterman : "De operatic was ge· richt ıegen aile mensen die in het buiten gekomen ... voortzetting van het embargo aan Hij leidı heı onderzoek n•ar de noorden woonden. Ook in gebie· de sıugge houding van Washing- schendingen van mensenrechten den waar het verzet niet :ıktief ton. maar voorspelde tegelijk dat in Irak en bekeek met zijn mede~ was. werden mensen op grote de Amerikaanse regering onder werkers de afgelopen jaren ruim 2 schaal gearresteerd. gevangen gesterke druk zal korneo te suıan van miljoen Jraakse regeringsdoku- zet en vermoord. Vooral vrouwen het Amerıkaanse zakenleven. menıen die de Kverden in Irak en kinderen. soms hele dorpsgemeenschappen. En niet alleen ıijdens hun opsıand in 199 l bu it· "daı sıilaan beginı ıe voelen daı de maakten. Na het einde van de Koerden, ook Assyriers. Chalsancıies nieı alleen Irak pijn doen, Golfoorlog sloeg de lraakse leider deeen. Yezidi"s en Turkmenen maar ook hun ei gen business'". De Amerikaanse ambassadeur in Saddam Hoessein deze opsıand i bloedige wijze neer. De VN op verKoeweiı, Edward Gnehm, klaarde daı de Verenigde Sıaıen, sıelden daarop in Neord-Jrak een i no-fly·z.on~ in en de Koerden na· ı Koeweiı en hun bondgenoıen nieı gewonnen zijn voor de opheffing men er het bestuur over. Middle van heı embargo. De VS en Koe· East Waıch moeı nog zo'n 2 milweit houden voet bij stuk en eisen joen papieren doorspiııen. Hilıer· man is echter nu al ovenuigd dat daı Bagdad onvoorwaardelijk de soevereiniteit van de kleine Koe· heı Jraakse regime ıussen ı 987 en weitse mon:ırchie erkenl. Zoals 1989 genocide beging. bekend vindı Irak nog sıeeds daı Beschuldigingen hierover cireude oprichıing van heı koninkrijk leerden al jaren. maar onder het Ba'ath·bewind was het voor menKoeweiı in 196 ı heı werk is gesenrechtenorganizaties onmoge· weesı van heı Wesıen, daı Irakop deze manier van een uitweg naar lijk ıoegang ıoı heı gebied te de Perzische Golf beroofde. In de krijgen. ogen van de lraki's is Koeweiı Operade Anfal gewoon de negentiende provincie Heı onderzoek spiısı zich ıoe op van Irak. dokumenten van de militaire ope· ratie Anfal die tussen februari en ~aandag had de Amerikaanse mi· nister van Buitenlandse Zaken. sepıember ı 988 in he ı noorden Warren Chrisıopher. ıijdens een van Irak werd uiıgevoerd. Anfal blijkı de elimax ıe zijn geweesı onımoeıing meı de Jordaanse ko· ning H~ssein in Groot·Brinan· van jarenlange regeringscampag· nie, aangekondigd daı zijn rege- nes om de bevolking in het noorring voorsıander is van de den kostc wat ko~t aan hel regime opheffing v3n de blokkade ıegen te onderwerpen. de Jordaanse havC"nı,tad Aqaba. In Chemische wapens werden daarhet veriC'den was Aqaba ı:en cen· bij ingezeı, duizenden dorpen trale schakel in dC' bevoorrariing stelselmatig vernieıigd. de bewo· van Irak. Dat was ook de reden. ners gedeponeerd en uiıeindelijk waarom in het kader van het em- geexecuıeerd. Opdrachtgever was bargo ıegen B:ıgdad de haven van Je huidige mini~ter van Defensie. Aqab• werd geblokk.erd. Nieı Ali Haı,~an ai·Majid, in die tijd alleen voor Irak. maar ook vonr ver:mıwoordclijk voor de noorde· · de Jordaansc ekonomıc was deu lijke regio. Hoeweı de Koerden in heı gebied maatregel een zware klap.
~praJk
een precc:dent scheppen voor andere regıınes die op grote
~cha:ıl
mensenrechıenschendin·
gen plegen."
Sancties
··uireindelijk willen we in de eerste plaats daı Irak venelt wat er is eebeurd met de men::.en die verdwenen zıjn. Ook zou het Hof Irak kunnen opdragen de nabe· staanden van de slachtoifers sc ha· ı.Jevergoeding te bet:ılen. He ı regı me dat deze volkerenmoord beging. is nog sıeeds aan de m3chı. Heı Hof zou ook de beschermioız \'an de Koerden definitıef veiliğ moeten stellen. Nu zijn de Koerden ıe veel afhankelijk van de ıoe~ıemming van de Turk.· se regerıng ·woor de V~-opcratıe Pro,·id~ Comjort, die hen vanuit de luchı beschermı." Hilrerman hoopt de ıoezeggıngen nog voor de zomer binnen te hebben. "\Ve moeten vrij snel handelen··. meent hij ... De politie· k.e wıl om deze z:ıak aan te spanneo. ıs er O\ er een jaar mısschien nıet meer. Een a:ıntal landen •. \\ aaronder Fr:ınkrıjk. Rusland en t Ch ina pleiıen er nu al voor om de ")anctıe~ van de VS-Veilieheidsraad ten :ıanzıen van Irak op te heffen."
w
w w
.a
rs
iv
ak
H
a:ın ıe kl:ıe:en.
g
kommt))ie van de
Alleen sı:ııen die de ter Konventı(!' lnıern:ıtıo'"o:ıie Voorkoming en BeMra(fıng van de ~isdaad van Genocide uH 1951 r:ırıficeerden. zijn d:ıartoe bevoe2d. Ook Irak heefı heı verdrag o';ıdertekend en de juri\dikıie "an hc:t Internaıionaal Gerechts· hof erkend. Op d it moment zijn er zcs landen benaderd. \Velke daı zijn. wil Hilterm:ın nog niet kwijt. "De regeringen die we hebben aangesproken. vonden het bewıjsmate rıaal O\'ertuigend genoeg. ~taar ze stelden zich ook de na:ıe wat voor belang ze e:bij hebb;n e-n wat de c:vemuele k.on~c:kwentiı:s \an zo'n aktie zijn. Dar ligt wat moeilijker. Daarom hebben w e ook een groep regerıngen ın pl:ıats van cen land benaderd. mocht de Iraakse re gering akties w ı Ilen ondernemen.·· Het Internatıonaal Gerechtshof heeft g~en middelen haar uitspraken :ı.f te dwingC'n. De rechtsza:ık heefı volgens Hilterm:ın deson· danks niet :ılleen een wmbolische Gerechtshof funktıe. "Het Hof heer:t nog nooıı :-lu !>liddle Eası Waıch de bewij- een uiıspra:ık gedaan o\'er genocı zen van genocide heefc. onder- de. Dat i~ uniek. Daarom dC'nk ık handelt zij :ıchıer de ~chermen (:>m daı ı.Je internationale g(!'meendiverse landen aan te sporen de schap een uırspraak hierci"\er niet Iraakse overheid bij heı Inıema zomaar naası zich zal neerleggen. tionaal Gerechtshof in Den H:ıag Bovendien kan een posıtie\'C un-
werden ızedood." Volgens" Hi lterman blijkı uiı de mını,ıe dokumenten daı ten 100.000 men>en >ınds de Anfal zıjn verdwcnen. Hij i~ ervan ovcrtuigd daı de meesten zijn begra· vcn in de woeMıjn in het wesıen van Irak. Toı dat deel van het !and, daı onder kontrole v:ı.n de regering sı:ı.at. heeit ~1iddle E:ıst Waıch geen toegang. ··:-ı.ar", vertelt Hilterman, "we hebben mensen gcsproken ·die door het lr:ı.akse leger na:ır de woesıijn werden afgevoerd en er in zijn geslaagd ıerug te keren na:ır Koerdisch gebied. Ze raakıen bij executies gewond. maar overleefden op mirakuleuze wijze. ·• ~tiddle East W::ıtch interviev.de circa 350 ooggeıuigen. Forensisch onderzoek van mass:ıgraven en verwoeste dorpen bevesııgden, samen met de dokumenıen. het gebruik van chemische wapens (mosterd· en zenuwgas) door de Irakezen en hC't op grote sch:ı:ıl likwiderc-n van burgers.
.o r
Begin deze week is Rolf Ekeus. de voorziner v<ın de bijzondere
De Amerikaanse mensenrechtenorganizatie Middle East Waich begon in 1992 een onderzoek naar door Irak gepleegde schendingen van mensenrechten in Noord-Irak. Na twee jaar is zij ervan overtuigd daı het regime van Saddam Hoessein schuldig is aan volkerenmoord. Zij wil nu dat Bagdad voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag wordt gebracht.
ur d
Verenigde Naties praten opnieuw met Bagdad over embargo
Woensdag 27 april1994
.\larjolein
\ı'ijnand
'De lek en sta at van Ke ma l At atü rk is verar Dogan özg üde n: twintig jaa r Turks verzet in B russel
een waı rart: _!!e,chıedc heboen .. ıeun ge,raag d \oor kur'u"e n :-.;ederland,. Een J:ıar !:ıng i~ d at toege~ıaan · 19lW. het jaar van de nıeuwe ,ıaahgreep ın Turkije. :'\adıen heboen ze een 'ocırwend\el ge,onde n ıını de \Uh,ıdıe ai te 'ni_ıdcn. We moe'ıen in de direl:ıı:: van onze ınsıellıng een g<."horcn :'\ ederi:ınJ,ı;ılıg<." rıpnenıen. Wı.ı
Waaronı" lıı Bru,~eı.
cen \tad die \'oor procent Fran"pr ekend ı\. Zn kr-:~cn \\ i.ı oııgcwild nng ıe nıaken nıeı nıllıc· ı;ıabırııJ DI.' \'l;ıaııı~ı.· ~ub,ıdiı.· \\l.'fJ Loııdcr ııırt:r afgc,nl.'dcn. Leı op. ttıı.·n hadden \\C ook no~ ecıı publikatıt: ın hcı :\ederla nJ,. daar wa., ik zeı.•r ıroı op. Het i' _jamıner daı wc dıe hebtıen nıot•ıcn ,ıopıcııen. :\u zijn \\'t: helemaa l np de francotoııt: kanı \'an Belgıe ttıege 'Pıht. \\ a;ıronı 1.ouden wc ııog ırac-hten t;ı~hııg
rs iv
·u
Uı>gan: "D;ıi ı'
nı'.
w
w w
.a
1-.ı•ntakıcn tı.· ondı.·riıı1udcn nıcı \'laaın'c ;ıuwrııı.·ııcn '! Pııur ııjdvalie~. lk oedocl
heı
niet
ııııııgen
deıııgrerend. wanı
.o r
T
ur d
Ze hebben nu ze,en mensen in dıensı, \eelal werklozc: JOngeren. Sub.,idi es komen \an de Europe~e linie. van de Framc Gemecm.::hap en van dı: Bru~scl w Regerıng. En \\ ;,ıt d ne n de Bru\\eh e \" larnıngen .'
ak
oen ıe naar Brussel verhuisd en, dachten ze hier dadelijk aanspra ak en ~olidariteit te vinden. net als bij onze noorder buren. Daı viel een beeıje ıegen. Dogan: "Admin istratiev e plagerij en. Drie jaar Iang heeft men uns · eı::n verblijf~- en werkver gunning geweigerd . Dat Ieidde soms tot absunJe ıoe~ıandı:n. De Belgisı:he Vreemd elingenpolit ie zeı: moet het Iand uit, en dat doet u als volgt. U reist tot aan de Nederla ndse grens. daar vraagt u om een sternpel in u w paspoon . U komt dan uit Nederla nd en zo mag u weer een tijdje hier blijven. ' Wij dus naar de grens toe. Alleen, daar viel niemand te bespeur en die ons het vereiste sternpel kon geven. Op dus naar Den Haag. Daar schrijf ik een brief naar de man van de Vreemd elingenp olitie in Brussel . 'Noteen u dat ik Belgie veriaten heb en nu weer in Nederla nd ben?' Dat kat-enmuisspelleıje heeft geduurd tot ı 976. Toen hadden de twee grote vakbond en iemand nodig om een publikat ie in elkaar ıe zetten voor de Turkse arbeiders in Belgie. Pas toen hebben we een leg:ıle verblijfs vergunn ing gekrege n." !'lu zijn ze statenlo os, met een VNpaspoon . Werken binnen de Turkse gemeen~chap in Belgie is geen sinecu. ~e. al w as het maar vanweg e de groıe kulturel e \'ersche idenheid . "Turkije is een groot !and. weet je. Ikzelf kom uit de sıreek \'an Ankara. maar mijn familie w as ge'immi greerd u it Mucedo nie. ik weet niet eens precies vunwaa r. Grie-· kenland . Joe!?oslavie. Bulgari je"' Wij zijn een men~elmoe~. Bulkane zen onder elkaar. lk heb du., de inıegraıie in de prakıijk geleerd. lnıegratie is een wederzi,id' p'roce~. Zowel de allochıoon ah de autochıoon nıoeıen zich aanpa'~en. \'ooroor delen en ~ıereotiepen be,ı:ı:ın aan beıde ZiJden. l'it dit bc!>cf ZiJn de · Atelıers du Soleil' geboren . in 19!\ 1. Turken. Koerden . Arıneniers en A,,vrier~ waren de groııdlegger~. Daı dra~ıı nu behoorlıik. onk meı andere n.ıııonalıtcııcn danTur k'e volkerı::n. In 19~6 neoben \\C dıı oude Bru,.,eb e p:ınd ın ı.k Eburonen~traaı gekochı en onı!!evormd ıoı een centrum \'OOr perman-.:nto::: \'Orm:nı:.
Vandaa r die mars. Een tweede belangrijk gegeven is dat Turkije aanstuu rt op een verbod van de PKK. het Koerdis ch verzeı. in heel Europa. Duitslan d en Frankrij k zijn daar al op ingegaa n. Belgie nog niet. Voor Turkije kwam het er dus op aan een voorwen dsel te ereeren om de Koerden ook hier te doen verbied en." "Wat ligter dan meer voor de hand dan herrie uit te Iokken ? De Koerdis che ınarcheerders. die uit Nederla nd kwamen. werden voor het eerst geprovo ı:eerd in Hasselt. Daar is het niet gelukt. In Brussel wel. Het provoce ren van een groep Turkse jongere n. die geen werk en geen vooruitz ichten heeft, is niet eens zo moeilijk . Een Turkse vlag die in brand wordt ge~token. is voldoen de. Wie zit daarach ter? lk beschik over gegeven s om te kunnen zeggen daı Iieden van de Turkse arnbassa de hier hebben sameng ewerkt meı extreem rechtse organiz aties als de Grijze Wolven. Ik maak daı onder meer op uit foto's die zowel in Turkse als in Belgi>che kranten. zijn versche nen. en waar men dezelfde persone n aktief bezig tiet: een le ider van de lslamiti sche Federaıie van Turken in Belgie, en de konsul- generaa l van Turkije in Antweroen. "ls hier sprake van een komploı? In en. ı.:eval van een ı.trateı;ie. lk geloof ni et in hel toe\'al. Turk ije \\il ko~ te wat he: kost bij de Europes e Unie. Daarom j, Brus,el zo belangri jk. Sedert de sıaaı;, greep van ı 91\0 heefı de Turkse amba~ ~ade in Bru,~eı aangepa pt met zoveel nwgelij k recht~e Nganızaıie;. die over hccl Europa verspreıd ZiJn. Daarop enten zidı nu dr ıntc_!!rı,ırn. Dt• leidcr' \;ın dczı: verenıgingcn - dı e onderlin g H'rdecld ziJn nıaar allemaa l antı- of
g
Het moet 1973 zijn ge~eest toen ik ze voor het eerst ontmo ette: Dogan en zijn vrouw Inci, journa listen bij een linkse Turkse krant, gevJucht ,·oor de repressie van de generaaıs die in 1971 de macht hadde n overgenomen. In NederJand kreeg het echtpa ar onmiddellijk politiek asiel maar zij wilden zich per se vestigen in Brussel, de hoofdstad van Europa. Hier begon Dogan özgüden zijn steengoede bulletin 'InfoTürk'. Dat is intussen twintig jaar geleden en het wordt volgende week uitvoerig gevierd. Later kwamen daar de 'AteJiers du Soleil' bij, waar Turkse en andere migran ten elkaar vinden. JEFCOEC K
ik
hctı
Via·
onder mi.ııı bc,ıc nicııdı.·ıı. kruipen n1or dıe ~ı:lıanıelc ,uh,ı· dıe' d oc: ik n ıcı. .. n na rıieuwjaar waren er in Brusel rellen ıu~'en Turken en Kı-,er en. Voor hel eerst werd Belgie irekt gekonfr ontcerd met een gewapend e strijd die in Turkije zelf almaar harder word!. :"-laar schattin g verblijven er tienduil end Koerden in ons !and. Schattin g. want in hun eigen !and moeten ze zich verstopp en. en daı doen ze vaak ook hier. Een Koerdis che inıer national e vredesmar~. die ıoı dan ıoe vlckkelo os was verlopen . liep uiı de hand in Schaarb eek - ı~f ııll plııas. Doean : "Een bereken de samenio op van om;tand igheden . ~evrouw Ciller. de Turkse premier . voert een groot diplomatiek offensie f. Het spreekt vanzelf daı de Navo. met hoofdzeıel in Brussel, een belangri jk onderde el vormt van haar aandach tssfeer. Daı kon iedereen op zijn vingers natellen , ook de Koerden .
'Ook al draagt Ciller geen hoofddoek, ze likt de hielen \'an de integristen,
~l.ı;ır
nııdcnıokraıi,..:h ~cnncnıd kunnen worden - zijıı nıct vee! lofıuıııngen ontvangen door nıevrou" Ciller in haar Bru~'ebe Hilıoıı-~uitc. \'la k \ ııor haar \ert re k br;ıdıt /.ı.'. ıınverw;ıdıt \'oor de Bdgi,ch c: vc:ilighc:id~dicn,ıeıı. ıl(lg een be7nck ;ı;ın el.'n Sc-haaroı:ek,ı.· nıo>kee Jıc hı.·kt·ııd ,ı;ı;ıı ·onı ha;ır rcdıı'e tenden'. k f:ı;ıı nıı.· todı nıeı \t:rıl'ilcıı daı daı ;ılleıııaal 'P()Ilta;ın gc:oı:ıırde '.' De preınıer v;ııı eeıı lckeıı,ıaaı - rcmcm/ıı•r At:ııi.ırk - ı.:eefı 1iclı :ıf nıeı exın: ıııı,ıi,;:hı.· nıı"li;ıı~. Du: ı, ıo,·h cınıol· l;ı;ııoa;ır '.' De Tıırhe per' iıc:efı d;,ıı Ull_!!enınlkeıı: ·K ijk ·' hoe ıııoedıı; n rıze: ecr,ıı.·-ıııini~ıl.'r. lle nınoı,l<· \;ın E.unıp;ı tımcııılic:ıı. 7ıdı hı.·dı fellr;ıgı:rı. · Eerı gnı.·d opgczcıtl' ,Jıo\1 . Ll at wa, heı."
In
nıaarı w;ı,
gcpl;ınJ
in
cr l•l'll Kondı,dı J..oııgre, lıı:ı Siıc:raıoıı-hnıı:l 1·;ııı Sını-
i,I;ımiti,che unıver~ııeıten. i-.lamııische vakbond en, islamııısche kranıen en elektroni~che
w
w
w
- De droom
nın
Kemal Atatürk.
ı·;ın
media."
- In uw /and heeft het leger al za vaak ingegrepen. Kan het nu niet eens aak een dam apwerpen tegen her integrisme? een togısche vraag. ınaar het antwoord is nce. Uitgerek end het leger hceft, toeıı het aan de macht was. het fundaınentali~nıe gestimul eerd. Bij gcbrek aan steun van de bevolkin g. Dan hebben ze maar verplicht e godsdien stlessen ingevoer d. In aile scholcn, ook de kri~telijkc. Dat zie je ook nu weer. Bij de onderdru kking van uc Koerden ınaakt de overhcıd gebruik van pamtletten waarın d it volksdee l van · aıeisme · wordt be~chuldigu. Daarom is zogenaaınd de Heilige Oorlog nodig. ''lk moet hicr icb k"'ijt ıwer het leger. Daı is niet rnl!er hel volk~lc:ger van zeventig jaar geleden. De ideoloeis che ba'i~ van heı huıdige Turkse le~er i~ nieıs meer of nicıs mı nder dan de i';.(am. :":iet langer volksbev rijding. wel kolonia(i,me. Er wordt veel gespekul eerd over een nieuwe militaire staaısgreep in Turkije. Ab die er komt zal hij volgens mij het fundaınentali~me nieı >topperı ınaar zich volledig in die n st >te Ilen ·.an de ekonomi schc en financid e machten. Hel IMF regeert. De inrlaıie bedraagt honderd procent. De werkloos heid blijft
"Daı ıs
.a r
'E
- Hoe ı·erklaart u dan het sukses ı·an Ciller bij de jongste verkiezingen ? ls dat e.tclusief aan haar Jeuke snoetje te wijten :> meı·rauw
rg
.. Daı denk ik niet. Algerije heeft al vele pren een autoritair regıme. met een eenheid~panij die weııelijk over zowat aile macht beschikt. TurkiJe daarentegen heeft een ucınnkrati,::hc: tr;ıditie. die we(i,waa r geregı:lu ondcrbro l.en i' Jnnr militaire \laaı,grepen Toch bl"· ,ıaaı het ~temrt"cht er al ongevecr een ecuw. ~eem de Hijheid van nıening,ui tıng. Die is in Turkije zeker niet ideaal. en vaak onderdrukı. maar nıeııenıin vee I groıer dan in Algerije. "Waar ik wel bang voor hen is de unıver~alizering van heı moslıın-exıre nıi,nıe. Heı zijn niet zozeer de Turk'e ınn,linıparıij en haar kiezcr' dıc een gn·aar betekene n. ah wel de inıcrnatio nak· kontakten . De ı;roobtc financicr \an deze parıi.ı is Saocdi-.- \rabic. De Grote \loskee ,·;ın Bru~,cı. in hct Juhl·l· park. enkelc: pa,,en hiervaııda;ııı. 'peclt Jaar o0k ec n rol in. In Tur!-; iJC zclf hcb jc de machtıgc per,grol" p !HLAS. gefı nam:ıerd donr Arabirre n en lr;ınii:r~. Ah het al ıoı cen grote da~h zou koınen tu"en de \\ e'ter~e en de i~lanıiti\Chl' wereld - w;ıt ik nict hoop - vrces ik daı Turki_ıc in dcze omstaııdighcden de 1ijde v;ın de ıntegristen kic't. lndcrdaad. dr: kkcn~taat van Kemal Atatürk i' veraf. De bednding i' ecn crooı ı,(;ııniti,che beweging te vorm~n. in hcı:l Europa. mct i,(amiti,c hc 'cholcn.
tocnenıen. En de kost van ue oorlog met de Koerden bedraagt ınininıaal tien miljard dollar per jaar. Bedenk ook dat de inbreng van Turkse gastarbei ders in het buitenlan d aanzienli jk is teruggelo pen . De m~esten hebben zich er blijvend gevestıgd, ze hebben hun familie !aten overkom en. Ze sturen geen geld meer naar het moederla nd. Dit alles samen is voor Turkije niets minder dan een kata'trofe."
"Haar ~ukses i' een grote leueen. De<;iniormatie. en de wester;c m;dia zijn er grandioo s in geıuind. •ii:giiden plukt een swpel swtistiek en ı·an ::.ijn hrıreau.) In vergelijk ing met ue vorige verkiezin gen heeft de partij van mevrouw Ciller 5,54 procent verlôren. \har wat is er _gebeurd ? Bij het begin van ue sternmenteliin g heeft het ministeri e van Binnenlands e Zaken, samen met de televisie. een grote winst :ıangekondi!!d. Daı is in heel Europa klakkeloo s ov~rgeno men: Maar mevrouw Ciller w as de grote verliezer . ook volgens de offıciele Turkse bronnen, e;kele daeen later. Alleen. toen was de weste~e belangstelling voor deze verkiezin gen al over. lk denk echter niet daı nıevrouw Ciller haar rit lot in 1996 uitzit. Er komen. denk ik. vervroeg de verkiezin een. Met de integriste n op de wip. Dat is heel bedenkel ijk. Ciller Iikt de hielen van de integriste n. ook als ze - met het oog op de westerse media - eeen hoofd~ doek omdoet. •·
ku rd .o
n tocn kwam de aanslag tegen de paus. Europc'e leiders van de Turk~e neoia~cisten waren in dıe zaak betrokke n. Ali Agça. de dader, i-. een neofa .. ci,ı. Erlopen juridi'che akıie' tegen hem in ltalii! en ın Duitsland . Toen zc wwel in Turkije ah in Europa vervolgu werden, moe,ı~n ze zich wcl koe't houden. --ın dt> Turksl" geschicd enis heb Je twec soonen extrl·em -recht': de nationalı- ten ·en de inıegri,ten. Aanvank elijk baseerden de Grijze Wolven zich uit,luitend op 'de superiori teit van het Turk ..e ras ·. nationalı,me du,. Maar ~eden heel wat jaren hebben zc zich nu ook op de god~dıc:nst ge:.tort. op hel integri~me. Ze houı.len zich \'t>ıırlopig ru~ıig. toı ze voldocnd e ~teun hebben gekreı;en van Noordafrikaaıı-ı: en Arabi~cht" ıntcgrı'· ten. Op de sıeun ,·;ın de Turk~e anıba,. sade, ın Europ;ı 1-;unneıı ze al\·a,t ııp· niell\\ rekeneıı. ;o\ eel i~ zcker D;ıt wordı nu sıilgehouden. maar er i' duı delijk een groot ntlcnsief op tıl." "Een kcerpunt wa, IQ!<9. Bij de wcıge vende verkie7in gen heeft de neota,ci\lı· schc partij ınen cen aanıal zett'"l' ın het pariemen t gcwonnl"n. In feite zi.ııı ze de belangri jbtc bond~cnoot van ı.Jc huid•· ge rc~ering ge\\orJen . Al die reprr:"ıl'· ve weııen wnrden doorgedr ukt d;ınl-; ni de sıeun van Turl-;n · partij ...
Turkije een moderne lekenstaat maken, lijkt dus ~·erder af dan ooit. Als er niet sreı·ig wardt apgelet. dreigt het /and dan niet in Algerijnse roestanden re ı·en·aJ Jen?
si va
Joost. Daar i~ een ~iet>r rond ge:.chape n van mogelijk ıerrorısme, veili!,lheidsrı 'ıcCl· '· pwvocaıie. Burgemeesıer Cudeli zwichııe. Wat hij nieı wist - of neı;eerde - i:. daı eni ge tijd voordien in heızelfde hotel van zijn eigenste genıeenıe een bijeenko mst plaat~had nıet Turke,, leider van de neofasci sti,che Gri_ıze Wolven. Op uie bijeenkonı't wa, nol. de Turk'e :ımba~'adeur in Rru,,cı aall\\elı~. Je zou voor minder gaan denken daı er meı ıwee maıen wordt ı;erneıen. \linisıer van Binnenla nd'e Zaken Lnui' Tobback reageerd e op een \\ ijze dıı: özgüden heel posiıief waardeen. Wıt: ziın feitelijk dıe beruchıe Griıze Woheıı ·• Dogan: ''De gewapen de arnı \·an de ııeofascisti~chl· panij. Ze warl·n al l;ın~t· IIJO voor ı.Jr: ınilitaırt'" \laaı,. grcer \<ın 197 1 aa n dı: !>la c. Feitdi il. kuıı it: /cggen daı ze uie doelbew~ .. , hdıbr:n uıtgelokt Tegr:lijk hebben zr: hun nrganı7;ıtie goed uıtgebouwd in Europa. Hun honfdzet el i' in Frankfur t. wanı Duibland heeft het ı;rootste a:ını;ıl Tu rken buiten Turkije. Ook in Be lg ii! n_ınze heel bedrijvıg. In de _ıaren zeventıg hebhen n· ıneermaal' aanslage n gı: pk::ı;d ın Bru,,eı. :\1aar toen de junta aan de ma..: ht kwanı . .,., ilue die zic.hzdf ecn neutr;ıal f:ııo;oen,Jabel opkleven . Ze vt"n olgdr: du' nı et enkel lin he organizaties maar ook de neof.ascisıen. Turkes, van de Natıonale Aktiepan iJ. werd gearreste erd. Andere leiders ook.
- De mensenrechten. In uıı· bullctin lee.~ ik dat jaumalisıen nog steeds warden apgeslaten. gemane/ d en zelfs gedood. ..Juist. Enkel de redenen ~oor de repressie zijn een beetje verander d. Vrocger had je de nabijheid van de Sovjetun ie. de link~e bewegıııı;. d.: verdenk ını; \an kommun isme. Daı " m·er. :\u " het ek~kuus voor de reprc'"c nit>t langer link~. maar sympatıe vcıor uc: Koerdische beweı;ing. De grondweı..arıikcl' 141 en 142. die vroeger de 'linhen · wilden treffen, zijn wt'"g. Er is nu een algemen e anti-terre urwet. Tcgen het separatiı.me. tegen het terrorism e. W ;ıt heeı ! Daı zijn zulke absırakle begrippen. Zelfs in Belgie bestaarı separatis ti· ~che groepen. maar daarom vlieg je hicr toch ni et de bak in'' In Turkije wel."
- Wat is dan dc apiassing ı'oor hct Koerdische probleenı ? Want wc zijn het er toch oı·ereen.~ daı het een prableem is :• .. Dialııog. De Turk'c staat nıoet dt" Kcıcrden ab ge,prcksparıner aanvaarden. Ander.. wordt heı nooit wat. Er i' geen andere oplo .... ing. Vergelijk het nıeı de PLO van Arafaı. Die is ook jarenlang overal huitcııgehouden. Het i' pa~ nu zijn organiza tic ab ge,prcks partncr wordı erkcnJ. daı t•r \t'hot komt in de zaak.
75
vasıhcid vaıı politiı:i."
Vervolg van vorige
pagiııa
- In 1996 is Europalia gen·ijd aan Turkije. Reaktie? "Daı was ceıı grote ontgoochcling voor nıij. Niet daı Turkije gceıı kultuur te bieden hceft. Inıegen deel. het is rijk aan ıliverse kulturen en hcl bczit tal van ~dıaıtcn. 1\laar hcl rcgiıne bctrekt uiı daı Europalia-gcdoe heel wat presıige en daı i~ oıııoelaatbaar zolaııg de rcprcssie doorgaaı. lk gdııof cr ı)ok nicı in daı dit problccııı over ıwce jaar zal zijn opgelost. De gılcde kanı is dan wccr daı wij, bijvoıırbccld in sanıenwcrking ıııctııgıı's, Europalia kunnen aaıı griJpcn oııı ıle warc ıoc~ıand hloot tc lcggcn. Wc zijn volop bczig ınci de voorhcrcidingcn. "lk denk niı:ı dal Tıırkiıe voorlıı pig ccn vıılwaanli)! lid van de Eli ı;ıl \\orden. Er is nicı allccn de K11crıli~che k wc~ıic, cr is ook ıle ıııas~alı: werklooshcid. De islam ·• Die vorıııt naar ik lınop gceıı oh~takı:l. lk hch er nog verırnu weıı in daı Turkijı: cen ılı:ınnkra ıisdı i~laıııiıisch land zal wımlcn. In w'n lanı! wil ik ıııijn lı:vı:ns avonıl slijıen. lk hen nu 5X en lı:d ıneer dan twinıig jaar in hall ing-
ııeeın Noorıi-Ierland. Daar is enige beweging ıe bespeuren oındaı de Briıse regering ıneı heı IRA wil praıeıı. Onderwijs. rechı spraak, adnıinisır.ııie in eigen ıa.ıl, daı zijn ıoch heel legiıieıne eisen? "De PKK is bereid ıoı een sıaakı heı-vıırcn, gevolgd Joor een inıernaıionale konferenıie over de problenıen van de Koerden. Heı is Tıırkije daı de dialoog afwijsı en doorgaaı meı de repressie. Daı heefı vecl ıe ınaken ıneı de arrng.ınıie van de nıiliıairen. Zij slikkc:n hcl nıaar ınoeizaanı dat ze kcer op kecr worden gctergd door wat zij 'eeıı bende handieten' noemen. "Zolang de Koerdische kwestie niet opgelosı is, zal Turkije ook niet kunneıı ıoeıreden tot dı: Europc sc llnie. En daı wil hcl nu net zn graag. Ecn diplomaıieke oplos~ing is dringend ııondzakelijk. Hct is ecıı verdien~ıı: van de Bclgischc diploıııaıie en zelfs van preıııicr Dchaene daı zij daı openlijk ıcggen. Wciııig landen heb- ~dıap. Stl!cıls nıl!cr nıeıı,ı:ıı vaıı nıijıı gencratic verdwijııcıı. :\lk bcıı het hen nagedaaıı. "Als de situatie in Koerdi~ıan nog hlf voor ıle Belgische ga~ı Hijhe id verslechtert, zal Bclgie eclıtcr wel nwar ik wilterııg naar ıııijıı roDh. gedwongen zijn de weg van 1kı is echıc:r zcer nnwaar>chijıı· Duitsland en Frankrijk te volgen, lijk daı ılit ııog ıktı: cı:uw 1al kuııııeıı. Daarover hen ik geıııa naıııclijk de PKK buiten de weı tigd pe"inıhtisch."
Of
rg Dogan ?zgüd~n: 'Al~ het tot een clash zou komen tussen het westen 'en de islam. vrees ik dat T k'' d ''d van de ıntegrısten kıest.' ur ıJe. e zıı r Fr>to Sterıh.ın \ antJeru1
w
w
w
.a r
si va
ıııı
Dogan özgüden: twintig jaar Turks verzet in Brussel
ku rd .o
sıellen. Daı zoıı heel erg zijn, ook al oındat Belgie zelf een voorbeeldfunktie heeft inzake het vredclievend oplossen van etnische problemen. Daı is een aspekt van de zaak. Belangrijker echter zijn de Belgische investeringen in Turki.ie. Minister Urbain, en ook koning Alherı ıocıı hij nog prins was, hebbcn hij herhaling clwnoınische nıissies naar Turkije ondcrnııınen. Ec n Belgisch discours voor de nıcnsenrechıen wordt dus sırcng beperkt door de Belgi~chc elwnonıische belaııgen. Ik heb weinig verırouwen in de beginsel-
Zaterdag 14 mei 1994 76
g .o r
rs iv
ak
ur d
Gedurende vijf jaar - van 1987 tot '92 - was Latlf Yahia de dubbelganger van Odai Saddam Hussein, de gevreesde zoon van de lraakse dlctator. Dictators en hun tamilleleden maken vaak gebruik van dubbelgangers, uit angst voor een aanslag wanneer ze zich In het openbaar vertonen. Maar die dubbelgangers klappen zelden of nooit uit de biecht. Yahia wel. Hij stond In nauw contact met de tamille Hussein en maalde het absurde systeem van moordpartljen, falteringen en corruptie van nabij mee. Ondanks het risico op een wraakactle van Saddams agenten pakt hij nu uit met zijn verhaal. Vanaf deze week ook In HUMO.
.a
ego u
word gebracht. ik ben bang, want vlak achter ons rijdt nog een tweede zwarte limousine. Aan iıet front ben ik nooit bang geweest. maar nu breekt het zweet me piotseling uit. Er verdwijnen voortdurend mensen in Irak. Ze worden gearresteerd, gefolterd, voor de rest van hun leven opgesloten of meteen geexecuteerd. Naar de reden kunnen we vaak alleen maar gissen. Een ding weten we heel goed: het is al genaeg een keer een verkeerde opmerking of een grap over de presidentiele familie te maken om in de gevangenis te belanden. Maar ik ben er voor de vol le honderd procent zeker van dat ik me altijd correct heb gedragen en dat ik ook steeds
w
w w
Latif Yahia komt uit ,_.,_.n wl.'lgl.'stl.'ld gl.'zin. Hij ging in Bagdad naar l.'l.'n diteschool en zat in di.'ZI.'Ifdl.' klas als Odai, dt.' zoon van Saddam. Tol.'n hij in 1987 ondl.'r de wapl.'ns werd geroepen om te vechten tl.'gen het leger van Ayato/lah Khoml.'iny in de oorlog tussen Iran en Irak. maakte hij pijlsnl.'l carrierl.'- hij bracht het tat eerste-luitl.'nant- tat lıij plotseling 'voor ondervraging' wl.'rd weggeleid en in een au to gestopt.
Nog steeds tweelingen ik zit in een zwarte Mercedes met geblindeerde ruiten. Mijn chauffeur zwijgt als het graf. ik heb er geen flauw idee van waar ik heen
trouw aan di.' regering ben geweest. Heeft ıemand soms leugens over me verspreid 7 We rijden de wijk binnen waarvan het Paleis van de Republiek in Bagdad het middelpunt is. Een gebied zo groot als het centrum van een Europese grote stad. Ministeriegebouwen. huizen van ministers, sportcomplexen. theaters, bioscopen, ziekenhuizen, een vliegveld. Daartussen schitterende parken, speelse fonteinen, in marmer gevatte turkooizen zwembaden. Een stad in de stad. Saddams indrukwekkende geheime zenuwcentrum. De Mercedes stopt voor het ambtsgebouw van Odai Saddam Hussein, Saddams beruchte zoon.
001 tk herken het gebouw. hoewel ik hier nooit eerder ben geweest: ik heb het taliaze keren op de televisie gezien en in de krant. Dit is wel dege!ijk iıet paleis van Odai. Wat wil Odai van mij7 De chauffeur stapt uit en doet mijn portier open. Hij zegt nog steeds niets, ontwijkt mijn blik en vertrekt geen spier van zijn gezicht. Twee geüniformeerde mannen leiden mij naar binnen. Vijf, zes minuten moet ik wachten, staand, in een soort hal. Plotseling gaat er een deur open en hij staat voor me, grijnzend, met een dikke havanna tussen wijs- en middelvinger: Odai Saddam Hussein. Het eerste wat door mijn hoofd gaat, is dat hij nauwelijks is veranderd:
77
w w
w
De lijfeigene
Nu sta ik dus weer voor hem en hij maakt bijna ı,lezelfde indruk ap me als vroeger: zijn grote bruine oçıPn, zijn geprononceerde wenkbrauwen, zijn rechte neus en zijn baard van twee dagen. Alleen zijn haar is nu korter. Lachend gebaart hij dat ik
78
Rien ne va plus
ur d
Saddam Hussein heeft twee fidais. Dat weet iedereen in Irak, en vermoedelijk weten de Westerse geheime diensten dat ook. Het is ook nıet iets sensationeets, want de gewoonte dat dictators er dubbelgangers ap nahouden, is al oeroud. Overal waar de dreiging van een aanslag bestaat laat Saddam zijn dubbelgangers optreden. Maar tat nu tae werden dubbelgangers rechtstreeks uit de familie van de president gerekruteerd, vanwege de meer voor de hand tiggende fysieke gelijkenis. De tweede, jangere zoon van Sadam, Kusei, gebruikt een achterneef als dubbelganger. Blijkbaar hebben ze alleen voor Odai geen passende fidai gevonden. Daarom is de keus ap een vroegere klasgenoot, ap mij gevallen. Op latif Yahia, de oudste zoon van een vooraanstaande familie in Bagdad. !k ben de uitverkarene. Voor Odai betekent dit aanbod een onderscheiding, een eer, die hij me te beurt laat vallen. ledereen in Irak wil graag lid worden van de lssaba, de bende, de kliek die de president omgeeft. Maar ik voel me slachtoffer, want ik weet dat ik geen enkele kans maak, dat ap deze dag mijn lot wordt bezegeld. lk voel me een dier dat in een hoek wordt gedreven en Odai is de beul. 'Je verwacht dus dat ik mijn naam. mijn persoonlijkheid laat verdwijnen om Odai Saddam Hussein te zijn?', vraag ik. Het antwoord klinkt als het rien ne va plus van een croupier. 'Precies!', zegt hij. lk zeg hem dat ik het niet kan aannemen, dat ik allang in militaire dienst ben en nu zakenman wil worden. Terwijl ik nog aan het praten ben, stormt Odai naar de
rs iv
deur. Hij blijft dan staan, draait zich naar me om en kijkt me grimmıg aan. 'Dat is helemaal geen probleem', sist hij. 'We blijven hoe dan ook vrıenden.' Hij slaat de deur met een dreun achter zich dicht en na enkele ogenblikken komen er twee lijfwachten de kamer binnen. lander aarzelen lopen ze op me toe, pakken me bij mijn armen en rukken de epauletten met de twee sterren van mijn unıform, ze blinddoeken me, brengen me de kamer uit en duwen me in een auto. We rijden weg en na ongeveer een half uur remt mijn chauffeur abrupt. Mijn twee begeleiders geven me bevel uıt te stappen, pakken me bij mijn armen en leiden me eerst een paar treden op en daarna via verschillende deuren enkele ruimten door. Dan gaan we weer een paar treden omlaag en weer door twee deuren.
.o r
kan zich maar met moeite beheersen en schreeuwt: 'Wat, jij wilt de zoon van Saddam Husseiıı niet zijn?'
ak
plaats moet nemen ap een met groene stof beklede bank. Zelf gaat hij zitten in een wit leren fauteuil zo groot als een troon. Odai vraagt minzaam hoe het met me gaat, en langzamerhand verdwijnt mijn nervositeit, ook al is het me nog steeds helemaal niet duidetijk waarom ik hier ben. Plots zegt hij me, met een superioriteit die geen twijfet !aat bestaan aan de rolverdeling tijdens het gesprek: 'Probeer ni et de- dingen mooier voor te stellen dan ze zijn, probeer niets te verheimelijken. lk weet toch al alles over ıe. Dat heb je goed gehoord: iılles.' Na een trekje aan zijn sigaar vervolgt hij: 'lk houd ervan recht op mijn doel af te gaan. !k wil dat je met mıj gaat samenwerken.' 'Samenwerken?', reageer ik. Het woord brengt me in de war, maar uiterlijk beheers ik me. 'Ja', zegt hij afgemeten. 'Wil jij met mıj samenwerken?' 'In welk verband?' 'tk wil dat je mijn fidai wordtl' 'Fıdai?' Het woord treft me als een mokerslag. Een fidai is meer dan alleen een dubbelganger. het is een volgel ing, een strijder en een partisaan. Een lijfeigene. die altijd en overal bereid is offers te brengen voor zijn meester, ook als dat de dood mocht betekenen. Odai richt zich op, ademt diep door zijn neus, legt zijn havanna in de asbak en strekt zijn armen theatraal uit: 'We hebben je al lange tijd laten observeren, we weten alles. lk weet hoe je loopt, met wie je spreekt. wat je ouders doen. lk ken de banksaldo's van je vader, van je moeder en van jou. Alles, snap je, alles. lk wil jou hebben, omdat je de juiste bent.' 'lk zou je kunnen beschermen. lk ben .. .', zeg ik, maar hij valt me in de rede. 'Je hoeft me niet te beschermen. lk wil dat je mijn plaats inneemt Overal en altijd.' Weer aarzet ik en het gezicht van Odai verandert opeens. Hij
.a
we lijken nog steeds tweelingen. tk ken Odaivan vroeger ap school, toen zijn vader nog vicepresident was. Odai is vier dagen janger dan ik. Hij is ap 18 juni 1964 geboren en ik ap 14 juni. Gek genaeg leken wij sprekend ap elkaar. In 1979, halverwege het schooljaar, kondigde onze klasseleraar aan dat we een nieuwe klasgenaat zouden krijgen. Zijn eerste optreden ap school was net een scene uit een slechte film: de deur vloog open en Oda i, net als wij vijftien jaar oud, stapte met opgeheven hoofd binnen zonder te groeten. Twee enorme lijfwachten stelden zich aan weerszijden van de deur ap, twee posteerden zich achterin de klas en een vijfde ging naast Odai zitten om aantekeningen voor hem te maken. Natuurlijk kon niemand van ons zich nog fatsoenlijk concentreren en ook de lerares had er de grootste moeite mee. Het toneelstukje werd iedere dag weer herhaald. Eerst kwamen de lijfwachten en daarna verscheen hij. Odai droeg zijn haar langer dan wij. Hij had een ragebolkapsel zoals Jim i Hendrix. Na een paar weken waren wij gewend aan de theatrale manier waarop Odai verscheen. Er was niets vriendelijks aan hem, niets normaals, hij zocht met niemand contact en eigenlijk had ik al vanaf de eerste dag een hekel aan hem, ook al zei iedereen dat hij mijn evenbeeld leek. Het enige fysieke verschil tussen ons was dat hij vooruitspringende boventanden had en als gevolg daarvan lichtjes sliste.
g
Als dubbelganger in dienst van Saddam Hussein
Bloedrood Als ze de blinddoek losmaken, zie ik dat ik in een klein vertrek ben, nauwelijks groter dan een douchecabine: ~n bij anderhalve meter. Geen raam, geen bed, geen toilet. zetfs geen w.c.-emmer. Altes in dit vertrek is road: rode muren, een felle lamp met verblindend rood licht. een rode betonvloer en daarop een dieprode deken. Het plafond is hoog, zeer hoog. Zwijgend sluiten mijn twee bewakers de rode. ijzeren deur. tk zit gevangen. Een uur, twee uren. tk heb de. indruk dat ze me kleurenblind wilten maken. lk doe mijn ogen dicht Het doet pijn. lk trek de deken over mijn hoofd, maar ik realiseer me dat de deken rood is, evenals de vloer. Alles is hier rood. !k druk mijn handpalmen tegen mijn gesloten ogen. lk zie sterrenbeelden, lichtflitsen, fijne rasters van licht. Ats ik mijn handen weer weghaal, zie ik eerst alles zwart en daarna alles weer verschrikketijk )ırood.
w
w
w
bloemen. lk word in deze kamer al verwacht door drie mannen die kennelijk vollerlig op de hoogte zijn en de hele actie hebben voorbereid. Een van hen is Munem Hamad AI-Takriti, een hoge ambtenaar van de AI-Khass. een van de geheime diensten. Hij maakt een elegante en afstandelijke indruk. Hij is lang en slank, en heeft grijze slapen. Hij begroet mij buitengewoon vriendelijk. De andere twee zijn norser: een van hen is een persoonlijke vriend van Saddam Hussein, en de tweede is een neef van de president Munem Hamad legt zıjn arm om mijn schouders. 'Je moet acclimatiseren, Latif, zegt hij. 'laten we eerst het huis eens verkennen.' Hij leidt me het hele huis rond. lk du rf hem niet te vragen of ik me nu eindelijk eens zou mogen wassen. want hij gaat alweer de volgende kamer in. Aile vertrekken zijn rechtstreeks vanuit het zwembad te bereiken. Wanneer we de slaapkamer van Qdai bekijken - met een te!evisie en een videorecorder -. zegt Munem: 'Deze kamer is vanaf nu de jouwe. Qdai wil dat graag. Je bent zijn breeder en daarom wil hij dat jij in zijn kamer gaat wanen.' Hij pauzeert even. en zegt dan: 'Zo. ik neem aa n dat je nu graag wel wat wil rusten en ıe in de eerste plaats wil douchen.' ledereen begint te lachen, ik ook. Ze la ten me alleen in de slaapkamer. Er is niemand te zien, maar ik voel dat ze er zijn. Hoogstwaarschijnlijk zit Oda i me ergens met een videocamera te beloeren. lk neem een langdurige, gloeiendhete douche. In de badkamer, die ook in zwart marmer is uitgevoerd, ligt alles klaar alsof dit een vijfsterrenhotel is: wegwerpscheerapparaat, badschuim, scheerschuim, shampoa, tandpasta, tandenborstel. haargel, borstel. Alles: een badjas, dikke grote handdoeken, bodymilk. lk boen de vuiligheid van de afgelopen dagen weg en voel dat ik moe word. Die nacht slaap ik diep en vast.
ku rd .o
si va
Uit niets kan ik opmaken hoe !aat het is, ik weet niet waar ik ben, ik kan dag en nacht niet van elkaar onderscheiden, er is geen water, er is niets, alleen maar road. lk weet niet hoe lang ik daar al in elkaar gedoken zit. lk denk aan mijn collega's aan het front, aa n mijn ouders. maar dat zijn zintaze gedachten, want ze weten niet waar ik ben, wat ik doe en wat hier gebeurt Qpeens hoor ik voetstappen en stemmen, en dan gerammel van sleutels. De deur wordt opengegooid, en in het rode licht ontwaar ik schimmig de fıguur van een van Odais lijfwachten. Hij heeft een dienblad in zijn hand, geeft het mij en zegt alleen: 'Eet wat.' Dan draait hij zich weer om. vergrendelt de deur en ik hurk op de grond en prop het voedsel naar binnen. Zo gaat het dagenlang door. Elke middag krijg ik wittebrood en water: 's avonds warme. kleffe rıjst en water. De eerste 48 uur probeer ik me te beheersen. ik urineer maar een keer heel kart en als ik zie hae mijn urine in de richting van mijn deken sijpelt knijp ik af en beheers me weer. lk anderdruk mijn aandrang om mijn behoeften te doen zolang ik kan. Maar als ik ten slatte denk dat mijn darmen zullen scheuren. schreeuw en brul ik. lk sla met mijn vuisten tegen de muren en bid en smeek dat ze ermee ophouden mij op deze manier te vernederen. Maar er reageert niemand en uiteindelijk is me niets meer gelegen aa n mijn eer en mijn opvoeding. lk dae mijn behoeften in een hoek, zadat ik er niet op hoef te liggen. Het stinkt verschrikkelijk, mijn ogen branden, en op de muren antdek ik aangekorst bloed dat niet van mij kan zijn, want zover ben ik nog niet. Allicht is het een kwestie van tijd dat iedereen zich begint te verminken. Maar ik zweer bij Allah en bij mijn vader dat ze mij niet zover zullen krijgen. lk bewaar iedere keer een half glas water, apdat ik tenminste symbolisch iets van hygiene kan handhaven. lk zit nog slechts gehurkt in mijn hoekje tegenover mijn uitwerpselen waar ik de de-
De autorit du urt am per vijftien ken overheen heb gelegd, want minuten. We rijden in een karadie was toch kletsnat geworden vaan van vier Mercedessen. Bij mij van mijn urine, zodat ik ze onmoin de au to zitten mijn twee lijfwachten en de chauffeur die mij gelijk nag over me heen wilde hebben. een week geleden al heeft weggeZeven brokken brood en zeven haald. lk voel me vernederd, vermaal rijst hebben ze me gebracht, raden. verkocht. Nog steet:ls heb ik mijn vettig glimmende, smerige waardoor ik weet dat ik al een week in dit cachot hurk. Dan verlegeruniform aan. Wat er precies schijnt Qdai persoonlijk in de gebeurt, besef ik niet. lk weet aldeur. lk zie hem niet. maar hoor leen dat ik heb beloofd de fidai hem spottend zeggen: 'Hallo, Lavan Qdai te warden. Daarmee heb tif, hoe gaat het hier met je?' Zijn ik mezelf en mijn ziel aa n een body-guards blinddoeken me opmens verkocht die ik weerzınwek kend vind. Qdai lachte hautain nieuw, weer loap ik enkele treden toen ik toegaf. 'Zie je wel'. zei hij, op. doar twee deuren. en dan ben 'van nu af aa n ben je niet alleen ik plots in de buitenlucht. lk voel mijn vriend, je bent oak nog mijn de septemberzon en het gras onder mijn voeten. broeder.' Met een ruk halen ze de blindMijn au to stopt vaor de ingang daek weg. Het is alsof een enorme van Project nr. 7, een van de vele privevilla's van Qdai. Ernaast ligt bliksemflits rechtstreeks in mijn een goed onderhouden park met ogen terechtkomt. lk kan niets een gazon waarvan het gras kart zien. sla mijn handen voor mijn en fris is. Eerst moeten we door gezicht. druk mıjn handpalmen tegen mijn gesiaten ogen. Na tien. een zware toegangspoort met enorme dubbele deuren. Qp die twıntig seconden haal ık voorzichtig mijn handen weg, knipper deuren staat een meer dan levensgrote groen-zwart-witte tegen het licht en probeer mijn lraakse adelaar met daarboven ogen even open te houden. Alles drie zwarte sterren. Links en is road. Het gras. de bamen, de rechts van de deur zoemen autohele tuin. Qok Qdai die voor me matische camera's; we worden staat is road: zijn overhemd. zijn dus verwacht en geabserveerd. braek. zijn gezicht. zijn vaoruitDe dubbele deuren gaan autostekende tanden. matisch en geruisloos open en 'Heb je over mijn voorstel mıjn beide bewakers leiden mij nagedacht?'. vraagt hij me. 'Je het gebouw in. De ovale binnenbent toch zeker wel van mening plaats is ruim. Het eerste wat opveranderd?' valt. is het indrukwekkende tk kan nog steeds riiets zien, zwembad. omlijst met zwart marmijn ogen tranen. maar de razermer. Daarnaast staan ligstoelen nij in mij is sterker dan mijn vervan stevig wit bamboe met wıtte stand. 'Qfficieren van het lraakse kussens erop, waarvan de randen leger mogen niet gevangen wormet gouddraad zijn omzoomd. den gehouden zonder medeweten Eerst brengen ze me in de van het Ministerie van Defensie', werkkamer van Qdai. Ze is ruim en zeg ik. 'Dat is de wet. het ministesmaakvol ingericht. Alles is recht. rie moet...' licht en helder. In een hoek staat 'Moet wat? ... Mijn schoenen een kolassaat bureau met een zijn meer waard dan rluizenden donker glanzend bavenblad. Achofficieren van jouw kaliber', ter de schrijftafel een boekenkast snauwt Qdai. 'lk laat mijn handen vol met Arabische literaire werop jou en je zusters los als je nog ken. Allicht uitsluitend als versieeens nee durft te zeggen.' Pas dan ring bedoeld; Odai heeft ze vast dringt het duidelijk tot me door nog nooit ter hand genomen. Qp dat verdere tegenstand absoluut zinlaos is. Qdai is tot alles in staat. het tafelblad liggen een paar documenten, een vulpen van Cartier, langzaam komt mijn gezichtseen Dupont-aansteker en een vermogen weer terug, ik knipper zwart stuk kabeldraad. De kabel is met mijn ogen, herken wazig de dik en rond, ongeveer driekwart bomen, het gras, en ik zie mijn uniform. lk zit onder de drek. aan- meter lang. Qveral staan zilveren schalen met pinda's. zoete lekkergekaekte. ingekoekte drek. tk nijen, sigaretten en boeketten moet er verschrikkelijk uitzien.
.a r
)ıı-
Het vijfsterrenhotel
rg
IK WAS DE ZOON VAN SADDAM
Lessen in arrogantie De volgende ochtend zijn mijn vuile kleren weggehaald en liggen er schone voor me klaar. Qp de tafel staat mijn ontbijt: thee:zoetigheid, vers fruit. Even na nege-
79
Op 12 oktober komt Odai me opzoeken, samen met Munem Hamad en twee mannen die er beslist niet uitzien als Arabieren. Odai begroet me uitbundig, kust me als een broer op de wangen en stelt me aan de mannen voor. 'Dit zijn artsen. specialisten, die je zullen onderzoeken.' lk ben verbaasd, want ik ben gezond, maar stel geen vragen. Dan zegt een van de mannen iets tegen Munem Hamad in een taal die ik niet versta. maar het is geen Engels, Frans. ltaliaans of Duits. Het lijkt meer op Russisch of Pools. Hamad vertaalt: 'Wil je je uitkleden! lk moet me helemaal uitkleden. wat ik onprettig vind.
rg
Een nieuw gebit
Odai, maar dat is heel gemakkelijk op te lossen met make-up, zegt Munem Hamad. 'AIIeen Je tanden', zegt Munem bıjna verontschuldigend, 'die moeten we operatief veranderen. Ben Je het daarmee eens?' Wat een vraag, ik heb toch geen keus. Maar ik merk dat er van weerstand diep in mij bijna geen sprake meer is. 'Zeker, ik ben het ermee eens', zeg ik. 24 uur later word ik naar het lbn-Sina-ziekenhuis op het paleisterrein gebracht. Het lbn-Sina staat uitsluitend ter beschikking van de familie van Saddam Hussein en van de ministers en hun familieleden. We gaan naar de kamer van dakter Ahmed AI-Samrai. een tandarts die in de Verenigde Staten heeft gestudeerd. lk moet op de witte behandelingsstoel gaan liggen. Hij onderzoekt mijn gebit tand voor tand. Hij neemt röntgenfoto's en zegt dat ik de volgende dag terug moet komen. Tijdens het tweede onderzoek drukt hij in mijn mond een roodachtige massa die langzaam uiuet. Na tien minuten trelct hij het spul er weer uit Van oie afdruk worden gipsmodellen gemaakt Vier dagen
w
w
w
.a r
1987.' lk anderteken het contract. en de volgende tien dagen gebeurt er helemaal niets. Munem Hamad had me eerder nog zeer nadrukkelijk bevolen: 'Jij bent nu Odai Saddam Hussein, de zoon van de president Praat met nıemand van het huispersoneel. probeer niet met hen in contact te komen.' Het huispersoneel - een kok, vier kamermeisjes en een soort butler - behandelen mij alsof ik Odai ben. Ze ontwijken mijn blikken, brengen me dagelijks schone kleren en maken het beste eten voor me klaar dat ik ooit heb gehad. Dagelijks vlees met verse groenten en vee! fruit. lk leef als in het paradijs, maar ik besef dat het een gouden kooi is. Het enige dat me werkelijk dwars zit, is het feit dat ik niemand, en mijn cuders al helemaal niet. mag vertellen waar ik ben en hoe het met me gaat Mijn ouders hebben al lang niets meer van me gehoord. lk weet me de volgende dagen eigenlijk uitstekend te ontspannen. De hele dag lig ik bij het zwembad en 's avonds kijk ik naar de nieuwsberichten op de N en na een paar gin-tonics krijg ik zin om naar bed te gaan. Op de een of andere manier begin ik innerlijk steeds meer op Odai te lijken. Het is erg aantrekkelijk over toegewijde bedienden te beschikken die op elke wenk reageren. Het
valt me op dat ik het alstublieft en het dankuwel begin af te leren en stap voor stap de arrogantie aanneem die ik anderen zo vaak heb verweten. 'Niet zoveel ijs', schreeuw ik het meisje toe, 'dat heb ik je al honderd keer gezegd.' Waarop zij zich beleefd exeuseert en me een nieuw glas brengt met minder ijs.
si va
. . nen halen de officieren van gisteren me op. Ze brengen me naar de werkkamer van Oda i, waar Munem Hamad mij een document voorlegt. 'Lees dit heel nauwkeurig en zet er daarna je handtekening onder', beveelt hij me. Het document blijkt een contract te zijn tussen mij en de republiek Irak: 'lk, Latif Yahia, eerste luitenant, zweer hierbij niets uit het leven van Odai Saddam aan de openbaarheid prijs te geven. Al/es wat ik gedurende de samenwerking van hem hoor, zie en samen met hem meemaak, is onderworpen aan de plicht tat geheimhouding. Het is verboden akten, foto's, video's of aantekeningen aan derden ter hand te s tel/en. Hande/ingen in strijd met dit contract warden met de dood door de strop bestraft Latif Yahia, Bagdad, 2 oktober
lk word gewogen en mijn lengte wordt gemeten. Ze kijken in mijn mond, in mijn oren. schijnen met een lampje in mijn ogen, betasten me overal, nemen mijn bloeddruk op, tappen wat bloed af en willen een urinestaal. Het tatale onderzoek duurt bijna twee uur. Daarna moet ik nog een paar spreekproeven doen. lk moet huilen als een lıond, spreken als een feestredenaar en hysterisch lachen. Alles wordt op band opgenomen. De uitslag van de onderzoeken krijgt Odai de volgende dag. Hij laat me bij zich roepen. Hij straalt. Hamad leest het verslag voor: mijn huidkleur komt voor 99% met die van Oda i overeen. De vorm van het gezicht, de haren, de oren. neus en lichaamsbouw zijn geheel identiek. lk ben alleen drie centimeter kleiner dan Odai en weeg twee kilo minder. Beide sternmen lijken ook voor bijna 100% op elkaar. Oda i heeft alleen problemen met het uitspreken van de R, door zijn enigszins naar varen staande tanden. 'Zijn de tanden te corrigeren!, vraagt Odai en Hamad knikt Het tweede verschil zijn de ogen; de mijne zijn wat groter dan die van
ku rd .o
IK WAS DE ZOON VAN SADDAM
80
Het familieportret. Midden staand: Odai Saddam Hussein, de oudste zoon van Saddam. Latif Yahia werd tot in de kleinste details bijgewerkt en opgeleerd om zijn dubbelganger te zijn.
De papegaai
w
ur d
.o r
g
tie. Hij beduidt me mıjn handen ermee in te wrijven. Nu ben ik dus gereed voor de president. De officier vraagt me hem te volgen. Een deur gaat open. lk sta in de werkkamer van de president. Saddam zit achter zijn bureau. Hij teldoneert en laat me wachten. Zijn stern klinkt zacht en warm, bijna bedroefd. Er spreekt geen macht uit. Hij spreekt zonder pauzes, zonder intonaties. Zijn vingernagels zijn zorgvuldig gemanicuurd en bestreken met glanzende lak. Als hij lacht, zijn zijn smetteloze tanden zichtbaar. Het enıge waaraan je kunt zien dat deze man al vijftig jaar is, zijn de beginnende wallen onder zijn ogen en de diepe plooien bij zijn mond. lk had me hem totaal anders voorgesteld: imposanter, killer, arroganter. koelbloediger, wreder. De president is een man met een uitstraling die je niet meer lesiaat De vuurproef Hij legt de hoorn op de haak. We rijden van project nr. 7 naar staat veerkrachtig op, komt van het presidentiele paleis. Een hoge achter het bureau vandaan en beofficier die ons verwelkomt. gint schaterend te lachen. Sadschijnt mij te kennen hoewel ik dam komt twee stappen dichterbij hem nog nooit heb gezien. 'Jij en begint een gesprek over koetbent dus Latif. Ken je de spelrejes en kalfjes. Hij informeert naar gels?' mijn tijd aan het front naar mijn lk ken ze: ik weet dat Saddam ouders en mijn breers en zusters. als de dood is voor vergif. Het is lntussen inspecteert hij me van een echte fobie. ledereen die bij boven tot onder. bekijkt mijn hanhem komt, moet zich een uiterst den, mijn lippen, mijn agepar nauwkeurig onderzoek laten welVolledig onverwacht bteidt hij gevallen. Pas daarna kan men in opeens zijn armen uit en zegt: 'Ja, audientie worden ontvangen. jij bent het Allah heeft mij twee De offıcier fouilleert me eerst zoons geschonken. Met jou erbij grondig. Hij voelt in mijn zakken, zijn het er drie.' in de plooien van mijn uniformjas, ik leef, ik heb het overleefd en grijpt onder mijn oksels, tast in de eerste en belangrijkste test mijn achterste en beveelt me dan doorstaan. mijn schoenen en sokken uit te 'Wat ik van je verlang, is dat je trekken. Saddam wil niet dat onje werk goed doet', zegt hij nog. derdanen voor hem staan met ge'Zorg ervoor dat ik geen enkele dragen sokken aa n, zel fs als ze reden heb om kwaad op je te zijn.' schoenen aan hebben. ik krijg dus Daarop draait hij zich om en loopt schone sokken - van katoen, wit weer naar zijn bureau zonder mij maat 43. ik trek de sokken aan en de hand te hebben gedrukt. Hij de offıcier roept de dokter. pakt de telefoon, drukt op een roOok deze· arts lijkt geen Arabier de knop en kort daarop word ik te zijn. Hij zegt geen woord terwijl door de offıcier naar buiten gehij met een dot watten, die hij bracht eerst in een tinctuur heeft gedoopt. over mijn gezicht, mijn {Uit: 'lk was Saddams zaan', Latif aren en mijn ha ls wrijft. Hij kijkt Yahia en Karl Wendl, E/mar/ in mijn mond en gaat met zijn Standaard Uitgeverij, 1994, 695 F. wijsvinger langs mijn tandvlees. Seriebewerking: Peter Cremers) Een belachelijk gedoe, een parano.ide ritueel. Na het onderzoek geeft de arts me een plastic flesje VOLGENDE WEEK: met Oetto/, een lichtblauw desinDe eerste opdracht fecteermiddel in hoge concentra-
de knie en slis ik spontaan. Nadat ik weken heb getraind, is Munem Hamad eindelijk tevreden met het resultaat. Hij zegt me dat ze president Saddam Hussein op de hoogte zullen brengen en hem om zijn definitieve oordeel zullen vragen. lk schrik. 'Munem Hamad, Mijnheer, wat gebeurt er als Zijne Exellentie Saddam Hussein mij als fidai voor zijn zoon afwijst? Wat doet u dan met mij?', vraag ik. Munem Hamad ontwijkt mijn blik, zwijgt, staat op en gaat weg. ik weet wat dat betekent ik ben een ter dood veroordeelde als de president mıj niet accepteert. Opnieuw moet ik denken aan de bloedvlekken in de foltercel. aan de video's in het kantoor van de geheime dienst Maar misschien schieten ze me ook wel zonder meer dood.-
ak
w w
.a
Mijn eigenlijke opleiding heeft plaats in het hoofdkwartier van de geheime dienst Eerst moet ik naar een reeks video's kijken van gevangenen die gemarteld worden: ik krijg een uittreksel te zien van de werkzaamheden van Saddams Afdeling voor Speciale Behandelingen. Het is een opeenvolging van de meest gruwelijke scenes: mensen die worden geslagen, geschopt. die met tepelklemmen en elektrische schokken worden bewerkt lk zie een man op de video die zich langzaam omdraait en zijn rug toont aan de camera. Zijn rug is een slagveld: diepe, langwerpige wonden. Ontelbaar veel blauwe striemen en opengereten huid, veroorzaakt door zware slagen. De huidwonden hebben gerafelde randen en zijn bruinachtig road - opgedroogd bloed en etter. Een man stelt zich op achter de erbarmelijk toegetakelde gevan-
gene. Hij heeft een zwart stuk elektriciteitskabel van ongeveer driekwart meter in zijn hand. Opeens weet ik waar ik precies zo'n stuk kabel nog heb gezien: op de schrijftafel in de werkkamer van Odai. De man op de video haalt uit en dekabel kletst op de rug van de gevangene. ik doe mijn ogen dicht lk hoor alleen maar het zwiepende geluid als de kabel door de lucht suist en op de rug van de man klapt De beul ap de video is Odai toch niet7 lk open mijn ogen weer. Nee. het is een ander. Kennelijk gebruikt iedereen hier zo'n stuk zwart kabeldraad als folterinstrument Mijn officier verklaart dat de gevangene politieagent is geweest. maar zich tegen bepaalde bevelen heeft verzet lk realiseer me dat ze mij nog met fluwelen handschoenen hebben aangepakt Maar ik heb waarde voor ze. Ze hebben mij nodig. Wat had Odai voor ogen toen hij opdracht gaf mij deze video's te la ten zien 7 lk krijg de kans niet om er over na te denken. want na deze sessie krijg i k een sta pel cassettes te verwerken met beelden van Odai Saddam Hussein. lk moet ze heel nauwkeurig bestuderen, op elk detailletten, en telkens nadien Odai naspelen als een papegaai. De eerste video dateert van 26 mei 1987. 'De heer Odai Saddam Hussein bij de algemene vergadering van de lraakse Sportbond. Close-ups van handen, gezicht. man i er van lopen', lees ik ap de hoes. Nadien moet ik oefenen: ik moet net zo in een stoel zitten hangen is een beter woord -als hij, mijn sigaar net zo vastnemen, net zo stappen en lachen als hij. Munem Hamad, die intussen weer bij me is komen zitten, corrigeert me met ei ndelaos geduld. Met Odais manier van lachen heb ik problemen - hij giechelt staccato: Hihihihihi, ... Dan pauzeert hij even en begint opnieuw: hihihihihi ... Zijn hele bovenlichaam schudt mee en hij buigt zijn lichaam iets naar veren en trekt zijn mondhoeken wat omlaag: hihihihihi ... Dagen achtereen bestudeer ik video's. lk leer iedereen uit de hoogte te begroeten, mijn sigaar vast te houden zoals hij, mijn zonnebril, van het merk Ray Ban, op en af te zetten zoals hij en te praten zoals hij. Uiteindelijk heb ik zijn spraakgebrek helemaal onder
rs iv
na het onderzoek word ik plaatselijk verdoofd. Met een slijpapparaat worden mijn snijtanden en de beide tanden daarnaast tat de wortels weggeslepen. Twee dagen moet ik wachten tat mijn nieuwe tanden klaar zijn. Het plaatsen ervan neemt maar een paar minuten in beslag. Volgens dakter Ahmed is de operatie perfect gelukt. Met mijn tong betast ik de nieuwe, vreemd gladde, scheef tegen elkaar staande ta nden. lk moet iets zeggen, en dat is een vreemde ervaring: ik slis. ik bijt ook niet langer ap mijn snijtanden, maar ap mijn kiezen. ik moet zeggen: het resultaat is sensationeel. Odai is enthousiast: ik lijk nu inderdaad ap hem zoals het ene ei op het andere. 'Nu moeten we snel m et de training beginnen', zegt Odai opgewonden. en ik luister opeens heel aandachtig hoe hij eigenlijk spreekt Hij zegt: 'Nu moeten we sssnel met de taining beginnen:, en in stilte doe ik hem na: 'Nu moeten we sssnel met de taining beginnen.' De volgende dag komen ze met een kapper aanzetten die heel pietepeuterig mijn haar precies zo knipt als dat van Oda i. Hij geeft bijna ieder haar een aparte behandeling. Daarna volgt de snor. De zitting met de kapper duurt bijna net zo lang als het onderzoek van de twee artsen.
HUMU,
1 2 me i
1 994
81
IK WAS DE ZOON VAN SADDAM
In d ie n s t v a
w
w w 82
Fantast isch, formida bel Na mijn eerste optreden zegt Munem Hamad dat ik zeer, zeer goed was en dat montert me op. Oda i zit me al op te wachten bij het zwembad. Hij heeft twee glazen cognac in de hand, stormt op me af en kust me op mijn mond. 'lk heb je op de lV gezien', ratelt hij.
g
met geopend portier klaar. lk zit nonchalant achter het stuurwiel. nooit twee handen aan het stuur, de linkerarm altijd gebegen tegen het portier. Als de perfecte papegaai zit ook ik ontspannen scheef en jaag mijn au to Bagdad door. 200 km per uur is Odais snelheid, en dus ook de mijne. Bij het schakelen altijd tussengas. Via de radio heb ik contact met mijn lijfwachten die in soortgelijke auto's voor en achter me rijden. Meestal bestaat een colonne uit vier limousınes. De auto's rijden vlak achter elkaar, en op mijn commanda wordt doorlopend ingehaald. De commando's luiden als volgt: 'Drie haalt twee in, ~n laat zich terugzakken en neemt de positie van drie in.' De bedeeling daarvan is potentiele moordenaars ın verwarring te brengen. Ze mogen er nooit achter komen wie in welke auto zit Alles loopt van een leien dakje. De vlucht in de helikopter duurt twee uur. We landen rechtstreeks op het exercitieplein waar enkele compagnieen al staan aangetreden. strak in het gelid. Daarvoor de commandant en enkele van zijn officieren. Eerst klimmen Mumem Hamad en een paar andere officieren van de geheime dienst uit het toestel, daarna mijn lijfwachten en ten slotte ik. lk loop snel op de commandant toe. Munem Hamad stelt me voor als de zoon van de president en samen schrijden we waardig langs de erewacht Daarna komen de fotografen. De cameraman die alles voor de lV opneemt is lid van het team van Munem Hamad. Meer dan tien minuten lang worden we gefotografeerd en gefılmd. Het gesprek tussen de commandant en mij is van geen enkel belang. lk vraag hem gewoon hoe de taestand aan het front is en hij ratelt in zijn militaire jargon het verslag van de situatie af en zegt hoe verheugd hij toch is dat ik hier ben en dat hij nu op deze wijze de grote leider Saddam Hussein kan gelukwensen met zijn
ur d
.o r
'Je hebt je opdracht voor de volle lOOOıtı uitgevoerd. Het was volmaakt ledereen heeft gedacht dat ik het was.' Hij pakt mijn arm, geeft me het glas cognac en zegt: 'Drink wat voor we naar de videoapname gaan kijken.' Nadat ik de beelden heb gezien, denk ik maar aan een ding: ik, Latif Yahia, besta niet meer. Al maanden hebben mijn ouders niets meer van me gehoord. Ze weten niet waar ik ben, wat ik doe. hoe het met me gaat Ze weten niet eens of ik nog wel in leven ben. lk kan gesneuveld zijn of in lraanse krijgsgevangenschap geraakt. Vroeger schreef ik hen iedere week tenminste een korte brief. Maar nu: geen brief, geen telefoontje, niets. Veel tijd om te piekeren heb ik niet De familie van Saddam heeft openbare optredens nodig. De tweede double van Saddam Hussein, Faoaz AI-Emari, treedt keer op keer op. (Zijn eerste fidai werd vlak voor mijn komst door sji'itische terroristen van de Daawa vermoord.) We zien Faoaz vaak aa n het werk op de televisie, en Munem Hamad lacht dan altijd een beetje. Faoaz mag dan wel sprekend lijken op de president, ingewijden weten toch meteen dat hij het is. Mijn volgende optreden is al voorbereid. Het moet plaatsvinden op 28 april, de verjaardag van Saddam. Dit keer is het veel moeilijker dan een olympisch comite antvangen of een voetbalwedstrijd bijwonen: Odai stuurt me naar het front, naar devierde legerdivisie ten zuiden van Basra, het centrum van de sji'itische ondergrondse beweging Daawa. Yassam, de huiskleermaker, brengt me het zwarte officiersuniform van Odai, het pistool, de riem. Om tien uur 's morgens vertrekken we in konvooi naar de priveluchthaven van Saddam. Odai heeft nooit een chauffeur. Hij bestuurt, net als zijn vader, de wagen in principe zelf. lk dus ook. De auto staat buiten voor de deur
ak
.a
1
lands olympisch comite ontvangen. In de videokamer hebben ze voor de lessenaar een rode loper uitgelegd, precies zoals op de luchthaven het geval zal zijn. Mijn opleidingsofficier zegt: 'De delegatie is zojuist geland en je ontvangt de leider ervan vriendelijk om daarna met hem langs de erewacht te schrijden.' lk probeer ernstig te blijven, ga op de denkbeeldige leider van de delegatie toe. druk hem de hand en opeens kan ik me niet meer inhouden. lk voel me een fıguur uit een komische strip en barst uit in een schater lach. lk excuseer me onmiddellijk, maar het is al te laat: Odai springt op en rent op me toe. In zijn rechterhand heeft hij een stuk kabeldraad. Zijn gezicht is vertrokken, zijn ogen kan ik niet zien. want hij heeft zijn Ray Ban op. Hij schreeuwt me toe dat ik me moet omdraaien. lk weet al wat er gaat gebeuren: met zijn kabel slaat hij op me in. Als een gek haalt hij uit en laat de kabel op mijn rug zwiepen. Odai lijkt wel in trance, ik hoor hem bij elke klap kreunen en snuiven als een paard. Geen van de officieren heeft het lef iets te doen. lk tel de slagen. Het zijn er 33. Dan houdt hij op. Hij hijgt en plotseling begint hij hysterisch te lachen - zijn staccato-gehinnik. Hij lijkt tevredengesteld, alsof zijn uitbarsting hem seksueel bevredigd heeft. 'Doorgaan', beveelt Odai als hij zich heeft afgereageerd en hijgend de kamer veriaat We gaan door met de oefening alsof er niets is gebeurd.
rs iv
k lig languit op het brede bed in de slaapkamer van Odai en adem de zuivere herfstlucht in. Eindelijk een korte rustpauze. Sedert mijn bezcek aan president Saddam Hussein hebben ze mijn training als dubbelganger van zijn zoon opgedreven. Steeds weer komen ze me halen in Project nr.l, brengen me naar de videokamer en dwingen me de fılms over Odai te bestuderen. lk ken ze intussen bijna allemaal uit mijn hoofd. De ene dag oefenen we de rol Odai als voorzitter von een sportclub, de volgende dag moet de zoon van de president een speciale legereenheid inspecteren. Mijn leermeester Munem Hamad drilt me zolang tot ik net zo nonchalant salueer als Odai, en het spel met de bril zo goed onder de knie krijg dat ik het zel fs slapend zou kunnen doen. De Ray Ban. de Amerikaanse pilotenbril met de donkergroene glazen en het gouden montuur, moet ik langzaam uit het etui halen, achteloos opendoen en opzetten, waama ik uit de hoogte langs de mensen heen moet kijken. Mijn ogen raken langzamerhand aan de brillen gewend en net als Odai heb ik er nu altijd een op, zelfs in een dichte kamer. Als ik een bril op heb, hoef ik niet in de weer met de dagelijkse makeup: mijn ogen zijn immers groter dan die van Odai. Sinds mijn bezcek aan de president is Odai vrijwel permanent aanwezig in de villa en controleert hij mijn opleiding hoogstper-· soonlijk. Niet alleen bestudeert hij de video's die ze van mij maken, hij zoekt ook vaak mijn gezelschap, al vermijdt hij pijnlijk duidelijk ook maar iets van vriendschap voor me te laten merken. Het is veeleer andersom: hoe langer mijn training duurt, des te extremer zijn woedeaanvallen worden. Op een keer oefen ik voor mijn eerste openbare optreden: ik moet als voorzitter van het Iraaks Olympisch Comit~ een buiten-
n e e n s a d is t
.a r
w
w
w
rg
raad, de held van Kaddissiyeh, de ridder der Arabische natie, de vermetele en vechtlustige ridder. Saddam, de directe afstammeling van de profeet Saddam, de edele strijder. die uit een familie stamt waartoe ook lman AI-Hussein, de stamvader, de zoon van lman Ali ibn abi Talib behoorde,._· Odai is de eerste zoon van de prcsıdent Hij is opgegroeid in een omgeving die zo absurd en onwezenlijk is dat een ki nd nauwelijks kan begrijpen wat er om hem heen en met hem zelf gebeurt De school was een grapje. de architectuurstudie een scherts. Bliksemsnel doortiep hij fasen van het ıeven waardoor andere kinderen worden gevormd. Maar Odai nam voor geen enkele fase rustig de benodigde tijd, nooit pauzeerde hij. Zijn architectuurstudie deed
ku rd .o
lopen. Heeft een andere man in zijn aanwezigheid het lef te gaan dansen, dan beschouwt Odai dat als een belediging en laat hij de danser door zijn lijfwachten afvoeren, een pak slaag geven en in het ergste geval zelfs in de gevangenis gooien wegens belediging van de president Oda i wil de dansvloer voor zich en zijn mcisjcs alleen hebben. Soms, als hij in de juiste stemming is gckomen. grijpt hij zijn revolver en schiet hij, op de maat van de muziek, in het plafond, de kroonkandelaars of de wandbetimmering. Odai voelt zich tijdens deze kroegentochten groot. sterk en machtig. Hij wekt de indruk dat hij voortdurend iets moet bewijzen. Maar wie moet Odai iets bewijzen? Zijn oppermachtige vader, die zich als ecn gad laat vereren en die 83 paleizen voor zichzelf heeft laten bouwen, verspreid over het hele land? Odai moet wel gek worden als hij in ecn van zijn Ferrari' s, Maserati's, Jaguars of Porches door het land scheurt en op el kc hoek een portret of ecn standbeeld van zijn vader in een heldhaftige pose ziet Of als hij de lV aanzet en de presentator haast over zijn woorden hoort struikelen: 'Saddam, de president. de opperbevelhebber, de voorzitter van de nationale commando-
si va
en whisky. Hij slaat de aleohal niet verjaardag. gretig naar binnen, maar drinkt milide op uur twee Wc blijven genietend. Toch gaat hij bijna taire basis, waarbij ik me erop geen enkele avond nuchter naar concentreer me niet te versprebed. ken, wc heffen het glas op het Voor hij zich klaarmaakt om uit geluk van onze leider, en dan viiegaan, begint het cindelaze uitte Bagdad. naar gen wc terug zoeken van zijn kleding. Mecstal Odai reageert weer net zo uitneemt hij de kledingstukken die gelaten als de eerste keer nadat hij de video-opnamen heeft beke- zijn huiskleermaker Yassem voor hem heeft uitgekozen. Yassem ken: 'Fantastisch', juicht hij, 'je hoort al jaren bij de clan. Hij is was weer volmaakt!' Niemand heeft iets in de gaten. afkomstig uit een arme familie in Bagdad en ik vermoed dat hij hoDe journalisten schrijven heel pomoseksueel is. Yassem begeleidt sitief over Odai en zijn activiteihem op al zijn vliegreizen naar ten. De meest uitgebreide verslaLonden, Parijs, Rame, Milaan of AI-Baas-AIde in gen verschijnen Geneve om er een plezierig weekRij'ad en in de Babel. Die kranten te beleven. Odai heeft de endje zijn namelijk het bezit van Odai gewoonte om vier keer per dag en worden door hem geleid. Zijn van kostuum te wisselen. Als hij vader heeft ze hem cadeau geeen vergadering heeft of een ondagbladen enige daan; het zijn de derhoud met iemand in de club, die niet rechtstreeks ressarteren onder het Ministerie van lnforma- gaat Yassem als zijn persoonlijke verlcleedbediende met hem mee. tie. In de sjieke clubs van Bagdad, Tokiyat AI-Dorawich, de AIde tochten De kroegen Zoid, de AI-Zoworek en de AI-AIHet klinkt onwaarschijnlijk. maar wio let iedereen er heel goed op bijna iedere dag rond 14 uur beniet met Odai in contact te kogint Odai met zijn garde van lijfmen. En als het niet lukt hem uit wachten aan de grote tour. In code weg te gaan, is onderdanig caaile langs dan het lonne gaat gedrag een absolute plicht In de fes van de stad en daarna naar de hotels van Bagdad gaat het net meisjesscholen en de universiteizo. Er is geen hotelportier en geen ten. Odai patrouilleert als een barhouder die Odai niet kent Als agent op surveillance voor de gede horde van Odai als een zwerm een Als weer. en bouwen heen vraatzuchtige sprinkhanen binmeisje hem aanstaat. toetert hij, blijft stilstaan, rijdt het trottoir op nenvalt. worden aile regels overboord gegooid. De aanwezigen en volgt het meisje stapvoets tat moeten opstaan en hem beze zich laat aanspreken. Wijst het Mecstal vergroeten. zijn hij stuurt dan af, hem meisje schijnt hij met acht speciaal in dienst genomen meistat tien vrouwen, jesversierders. Hebben die ook die allemaal achgeen succes, dan laat hij het ter hem aan slachtoffer gewoonweg ontvoemiddag elke bijna heeft Hij ren. behoefte aan seks. Soms brengen ze drie of vier meisjcs tegelijk naar een van zijn huizen. Dan zoekt hij er een uit om mee naar bed te gaan en laat de andere vertrekken, of hij houdt ze allemaal bij zich en dwingt hen tat groepsseks. Odai begint 's avonds al vroeg te drinken. Meestal bier, cognac
Een schot op Sinter klaas
w
w
.a r
Op 18 juli 1988 meldt de radio dat we de oorlog tegen Iran hebben gewonnen. In werkelijkheid hebben beide partijen een wapenstilstandsverdrag ondertekend, zonder dat er sprake is van een winnaar of verliezer. Oda i is uitzinnig van vreugde. Hij laat de cassette van Abdel Akle over zijn vaderind e recorder stoppen en draait de volumeknop van de hifı installatie op zijn maximum. Hij va lt ons om de ha ls, omarmt ons en kust iedereen. Hij verklaart zichzelf, zijn vaderen Irak tot overwinnaars. 'Irak heeft de fundamentalisten van Teheran vernietigend verslagen', juicht hij. In werkelijkheid staan onze strijdkrachten ongeveer op de plaats vanwaar ze in september 1980 waren gestart Maar in Project nr. 7 waak ik er wel voor ook maar de geringste opmerking te maken die een schaduw zou kunnen werpen op de schittering van onze grote le ider. Odai laat champagne komen. Het huis begint vol te stromen mct vrienden van Odai. We drinken op de zege, omarmen elkaar en klinken opnieuw. De daarop volgende dagen en weken wordt er alleen maar gedronken en feest gevierd in Bagdad. De hele stad is
op de been. Odai geeft me opdracht op 8 augustus naar Basra te vliegen. lk moet er de derde en zevende divisie bezoeken om de soldaten met hun glorieuze overwinning geluk te wensen. We nemen opnieuw de helikopter. lk heb het zwarte un iform aan met de gouden opdruk 'Odai Saddam Husseın'. Enkele van mijn lijfwachten zijn al vooraf naar Basra gereden met een aantal vrachtwagens vol speelgoed en cadeaus. Als onze helikopter landt. staan de compagnieen al opgesteld. Met de commandant lopen we langs de erewacht lk houd geen toespraak, maar breng de groeten van de president over. Daarna volgt het onofficiele gedeelte. lk moet het kazerneterrein veriaten om in contact te komen met het gewone volk. Dat is al door mijn voorhoede bijeen getrommeld. Er zijn naar schatting drie- tot vierduizend kinderen, vrouwen, bejaarden, nauwelijks mannen. Ze schreeuwen, gillen en zingen: 'Leve Saddam Hussein, leve Saddam Hussein.' Omringd door mijn lijfwachten marcheren we op de kinderen af die op de eerste rij met lraakse vlaggen staan te zwaaien. Plots klinkt er een sehat lk heb er geen idee van waar het vandaa n is gekomen, wie er schoot en op wie. Mijn lijfwachten storten zich op mij, varmen een levend schild, dringen me naar de auto en duwen me op de achterbank, waama we wegscheuren naar de zevende divisie. Daar klimmen we in de helikopter. en zo snel mogelijk viiegen we terug naar Bagdad. Pas
w
LatifYahia lijkt nog altijd als twee druppcls wattr op Odai Hussein, maar hij is -voorlopigwel ontsnapt aan de klauwen van deze verwende sadist.
84
tijdens de vlucht hoor ik over de We passeren langs het huis van radio wat er eigenlijk is gebeurd. mijn ouders. lk zie de witte Volvo Het was een aanslag. De kogel was van mijn vader voor de deur voor mij bedoeld. staan. Sinds september van het Er volgt een tweede radiobevorige jaar heb ik mijn familie niet richt De co-piloot roept me toe: meer gezien, en zij weten nog 'Abdullah Al-Dal imi is zwaargealtijd niets over mij. lk wil hen wond geraakt. Een schot in zijn eindelijk terugzien. borst'. Abdullah AI-Dalimi is een Qp 14 augustus waag ik mijn van de jongste lijfwachten, miskans en vraag Odai of ik mijn auschien 19 of 20 jaar oud. Hij stand ders mag bezoeken. Hij reageert vlak naast me en heeft de koget heel anders dan ik had verwacht opgevangen die mij had moeten 'Latif, zegt hij, 'je bent nu al 11 treffen. 'Haalt hij het?', schreeuw maanden bij mij en je hebt je ik terug. De co-piloot haalt zijn werk prima gedaan.' Hij voegt erschouders op. aa n toe dat ik gedurende die hele In een derde radiobericht wordt periade steeds onder bewaking meegedeetd dat ze de dader hebheb gestaan, iets waarvan ik nooit ben gearresteerd. Het is een jonge iets heb gemerkt 'Je hebt geen lraakse deserteur, 23 jaar oud. fouten gemaakt', zegt hij. 'Daarom Twee van zijn broers zijn in de mag je je ouders bezoeken.' Hij oorlog gesneuvetd. zegt dat ik vanavond al kan gaan, In Bagdad schrıjf ik een uitvoemaar dat ik er eerst nog met rig rapport over de aanslag en Munem Hamad over moet praten. geef het aan Odai. Maar die inteMunem geeft me enkete duidelijke resseert zich er niet voor. lk geef instructies: 'Geen woord over je het verstag dus aan Munem Hawerk, geen kik over Odai, geen mad die, na ruggespraak met aanduidingen. ls dat duidelijk?' Odai, het bevet geeft de dader onlk knik. middellijk neer te schieten. Er is Het bezoek zal 's avonds plaatsgeen rechtszaak, geen verhoor. vinden om 11 uur. lk mag mıjn Munem Hamad vraagt me niet ouders niet van tevoren opbellen. meer over de aanstag te praten. De mannen van de geheime dienst Daar hou ik me aan. delen me mee dat mijn ouders, mijn zussen en mijn broers thuis Over naar famili e zijn. Daaruit concludeer ik dat ook Ondanks aile risico's voor zijn veimijn ouderlijk huis scherp in de ligheid wil Odai bij de bruisende gaten wordt gehouden. overwinningsfeesten aanwezig Precies om 23 uur rijden we tot zijn, waarbij iedereen ats gek voor ons huis. lk bel aan en mijn vreugdesalvo's in de lucht schiet. moeder doet de deur open. In het Drie. vier uur lang rijden we met zwakke ticht van de buitenlamp een lange colonne auto's door de herkent ze me het eerste ogenblik stad en schieten door de open niet tk draag bovendien een donra men onze Kalsjnikovs leeg. kere djellaba. een kledingstuk dat ik vroeger nooit graag aandeed, omdat Westerse kleding me beter beviet. 'lk ben het. jouw latif, zeg ik en val daarop mijn moeder om de hal s. lk voel hoe ze beeft. hoe ze met twee handen mijn hoofd vastpakt, me bijna aan mijn haar trekt Ze wil wat zeggen, maar haar stern begeeft het. Ze jammert en ik voel haar tranen terwijl ze me kust lk duw haar het huis binnen, waar mijn vaderen mijn breers en zussen uit de salon op me toestormen nadat zij mijn moeder hebben horen huilen. Het is eeri nauwelijks te beschrijven gevoel hen weer ailemaa! om me heen te hebben. Minuten achtereen zwijgen we, we
rg
waren perfect. hoewel hij bij geen enkele toets aanwezig was en geen enkel ontwerp van een huis had vervaardigd. Vermoedelijk weet hij niet eens dat een huis een fundering hoort te hebben.
ku rd .o
hij in recordtijd, zijn eindexamens
si va
>-
'ls ze dood?'
.o r
g
ste wat ik ooit heb mttgemaakt. Nadat Odai zijn lusten heeft bevredigd, komt hij grijnzend uit de slaapkamer, schenkt een glas cognac in en praat onderhoudend alsof er niets is gebeurd. Het klinkt alsof hij zojuist met een goeie vriend heeft gedineerd. Plots horen we een schrille kreet Dan opeens volstrekte stilte. lk storm de slaapkamer binnen, zie de open deur naar het balkan, ren erheen en kijk naar beneden. Ze ligt vlak voor de ingang van het hotel op het beton en beweegt niet meer. Ze is halfnaakt Ook Odai verschijnt op het balkon, ik kijk hem aan. maar hij ontwijkt mijn bii k. 'ls ze dood?', is het enige wat hij vraagt Ze is dood. Ze is vanaf de zesde verdieping gesprongen, omdat ze de schande niet aankon. lk ren met een paar lijfwachten naar de foyt!r. Bij de receptic zijn ze al op de hoogte van de fatale sprong. De mensen staren ons aan met ogen vol ontzetting. Ze zeggen niets. maar ik merk wel hoe hartgrondig ze ons haten: Odai, de lijfwachten, mij, die ze niet goed kunnen thuisbrengen. Ben ik de broer van Oda i? De officier en echtgenoot van het slachtoffer brult: 'Moordenaars, beestenr We bellen naar de kamer van Oda i, en hij gttft de opdracht de man naar Bagdad over te la ten brengen. Naar de gevangenis Kasr AI-Nihaya, het Poleis vonwaar
ak
ur d
kan hen niets schelen. lederttn begrijpt wat hier gebeurt. lk schaam me, ik heb medelijden met het stel, maar wat kan ik doen? Oda i laat de jonge vrouw naar zijn suite brengen. Wij begeleiden hem. De vrouw kan van angst bijna geen woord uitbrengen. Voortdurend stamelt ze dat ze pas gisteren zijn getrouwd. Hij probeert haar te kalmeren door haar whisky aa n te bieden, maar dat weigert ze. Champagne? Weer schudt ze haar hoofd. Plots verandert het stemgeluid van Odai. Hij begint hysterisch te krijsen. Hij schreeuwt haar tae dat ze zıch uit moet kleden. Ze smeekt: 'Nee, o meneer, nee.' Maar dat wanhopige smeken maakt Odai allttn nog maar razender. Voor onze ogen trekt hij de broeksriem uit zijn pantalon, rolt het uiteinde met de gesp om zijn rechterhand en slaat de vrouw kletscnd in haar gezicht. De vrouw gilt en probttrt te vluchten, maar Odai krijgt haar snel weer te pakken en legt de riem om haar hals tot ze begint te rochelen. Dan laat hij pas los. Ze va lt op de grond en vraagt jammerend haar niet te onteren. Maar hij grijpt haar bij haar haar, slttpt haar achter zich aan naar de slaapkamer en gooit haar als ttn baal vodden op hrt bed. Hij slaat haar tot ze bloedt Hij werpt zich op haar en probttrt haar te kussen, maar ze wttt hem te ontwijken, tot ze gttn kracht meer over heeft. Het enige wat we nu nog horen is zijn hijgende steunen. Het is het vernederen d-
niemand terugkeert
Korte tijd la ter wordt de officier, hij httt Saad Abd Al-Razzak, door een militaire rechtbank in Bagdad veroordeeld. De aanklacht luidt: ~lediging von de president En volgens paragraaf 225 staat daar de doodstraf op. Saad Abd AI-Razzak, de kapitein die tien jaar in het lraaksc leger httft gediend en een aantal jaren daarvan aa n het front voor zijn vader!and httft gevochten, wordt door een executiepeloton terechtgesteld.
w
w w
.a
Op ttn kttr zien Odai zijn lijfwachten en ik in een park buiten Bagdad ttn jang stelletje ha nd in ha nd lopen. Oda i vindt de vrouw
aantrekkelijk. Hij stopt even en roept het paartje iets toe, maar de twee lopen door alsof ze niets hebben gehoord. Dat is een belediging voor de zoon van de president Met een hoofdknikje beduidt hij zijn lijfwachten dat ze hem moeten volgen. lk wttt wat er nu gaat gebeuren. Odai wil de vrouw tot elke prijs hebben. Het maakt niet uit of ze mooi of lelijk is, hij wil haar heb ben. Het tweetal ziet ons, gaat sneller lopen en Odai begint nu te rennen. Zijn begeleiders dus ook. Odai haalt het paar in, pakt het meisje bij haar arm en zegt: 'Je bent toch vttl te goed voor deze eenvoudige man.' De man is in uniform, hij is officier met de rang van kapitein. 'Kom, laat hem gaan. Kom mee naar mijn suite.' Tot dan is de officier als versteend naast zijn vrouw blijven staan. Maar nu begint hij tegen Odai te schrttuwen en wil hem te lijf gaan. De lijfwachten houden hem.tegen, slaan bruut op hem in en trekken hem weg. Hij verzet zich vertwijfeld en blijft roepen, maar tegen de zes lijfwachten heeft hij gttn enkele kans. Ze slepen de officier en zijn vrouw naar de foyt!r van hotel AlMedina. De man schrttuwt. en bij elke poging om zich los te rukken, slaat een van de lijfwachten hem. Op zijn gezicht. in zijn maag, tegen zijn nieren. Dat het hele hotelpersonttl en de andere gasten getuigen zijn van dit schouwspel,
rs iv
• kussen elkaar allttn maar en kijken elkaar aan, en voor het ttrst sinds lang komen ook bij mij de tran en. Dan begint mijn moeder me te overiade n met verwijten. Wekenlang hebben ze vertwijfeld getelefonttrd om aan de wttt te komen of ik gesneuveld was of in lraansc krijgsgevangenschap was geraakt 'Ze hebben ons niets verteld, alleen steeds maar herhaald dat je was opgehaald en weggebracht' Pas nu neemt mijn vader het woord. De verandering aan mijn tanden is hem opgevallen: 'Wat hebben ze met je gedaan, zoon ?', vraagt hij. Maar ik schud mijn hoofd en antwoord: 'Vraag me niets. ik kan je niets vertellen. ik kan allttn maar zeggen dat het goed met megaaten dat ik ttn inte~nte taak heb gekmJen.' 'Wat dan, Latif?', zeqt mijn kleine broer Robie. 'Ben je spion geworden?' lederttn lacht Twee uren mag ik bij ze blijven. Om etn uur moet ik wttr weg. Mijn familie vergezelt me nog tot de deur. Ze zien hoe mijn lijfwachten me afhalen, naar de Me~es begeleiden en hoe wij in de nacht verdwijnen. lk probttr me elk detail, elk woord, elke lach van mijn zussen en broers, mijn vader en mijn moeder te herinneren.
latifYahia inc:ognito in Wenen. Of is hct Odai?
85 HUMO
19 mei
1994
w w
w 86
Het tuinfeest
Odai ıs buıten zıchzelf van woede als hij verneemt wat zijn vader zijn geliefde moeder heeft aangedaan, die hij vereert als geen ander. Oda i is altijd al het lievelingskind van Sajida geweest. En nu
ak
Het financiele beleid van dit imperium is in handen van Salhan AI-Chahbandar, de financıeel adviseur. Hij was getrouwd met een oogarts. de aantrekkelijke, succesvolle, Westers georienteerde Samira: een jonge vrouw die een schandaal veroorzaakte binnen het paleıs. Saddam had een intıe me vrıend als voorproevt:r van vrouwen ın dienst Kamel Hannah. Hiı was de lijfwacht dıe Saddam het meest vertrouwde. en als Saddam een vrouw begeerde. stuurde hij er Kamel Hannah op af. Toen de voorproever de mooie Samira aan de president voorstelde, groeide dat eerste gesprek uit tot een /ıoison die binnen de familie een zware erisis zou teweegbrengen. Dank zij de goeie diensten van Kamel Hannah wıst de president de verhouding meer dan een half jaar geheım te houden: alles bleef ver verwijderd van Saddams echtgenote Sajida, de moeder van Saddams vijf ki nderen en de enige vrouw voor wie Odai een absolute verering had. Maar Saddam ging een stap te ver: hij trouwde in het geheim met Samira en nam haar d us als zijn tweede echtgenote. Alleen Kamel Hannah en Samira's echtgenoot, dıe noodzakelijkerwijs moest worden ingelicht. wisten ervan. Pas toen Samira een zoon ter wert'ld bracht, gıngen geruchten
dıt.
rs iv
.a
Na de zeltmoord van de jonge vrouw die hij had verkracht en de executie van haar echtgenoot houdt Odai zich de eerste weken opvallend gedeisd. Hij houdt zich nu vooral bezig met zijn kranten en zijn talrijke zakenrelaties in Bagdad. Odai heeft belangen ın biına aile internationale hotels van de lraakse hoofdstad. en ook een groot deel van de import uit het buıtenland staat onder ziın controle. Maar ziın grootste zaak is de produktıe van levensmiddelen. Hij bezit boerderijen in aile vruchtbare streken van het land. Het zijn agrarische industriecomplexen waar gewerkt wordt volgens de modernste methoden. De boerderijen worden gerund door specialisten die in de VS landbouwkunde hebben gestudeerd. Gewone boeren moeten hun opbrengsten leveren aan de boerderiıen van Odai. Ze kriıgen voor hun produkten een belachelijk lage priıs. Omgekeerd moeten ze hun zaaigoed, hun meststoffen en machines van Oda i betrekken. Qp deze manier centroleert zijn agrarische maffia alles. In Bagdad worden zijn produktcn dan voor een tien keer hogere prijs doorverkocht. Odai verdient dus meervoudig aan elk eı. aan elk stuk vlees en aa n elke graankorrel. Een perfecte geldmachine. een fiın mazig netwerk, een corrupt systeem waarin ieder zijn vaste plaats heeft.
luidsinstallatie opbouwen en door zijn koks een reusachtig buffet crecnn. dat geraffineerder en overvloediger moet zijn dan dat van Kamel Hannah. Al zijn vrıen den krijgen invitaties. Het is een zwoele, warme nacht. De bedienden in livrei serveren koele champagne en broodıes. De muziek van het feest van Kamel Hannah is nauwelijks hoorbaar. hoewel beide party's maar door lage hagen van elkaar gescheiden zijn.
.o r
1
de ronde doen- en die kwamen ook Saddams eerste vrouw Sajida ter are. Ze wendde zich tot haar vader, Kairallah Tulfah. die tegelijk Saddams pleegvader was en tot gouverneur van Bagdad was benoemd. Hij advıseerde ziın dochter om het paleis waar ze met Saddam woonde. te verlaten. Ze verhuisde naar een luxueuze villa ap het paleisterrein. vlakbij de villa's van haar dochters Rena. Raghd en Hala.
ur d
k ben nu al een jaar als dubbelganger In dienst van Odal, Saddams oudste zoon. Maar lk hoef nauwelljks te werken. Behalve een paar sportwedstrfjden bljwonen en enkele keren een offtcleel bezoek brengen aan een legerkazerne, kan lk niets anders doen dan me vervelen en rnachteloos toezien op de wreedheden van Odal.
g
IK WAS DE ZOON VAN SADDAM -
Odai rıcht zıın haat nıet zozc.·er tegen zijn vader als wel tegen dıens liıfwacht en voorproevt:r Kamel Hannah. die hij beschouwt als bron van het kwaad. Op een dag raakt bekend dat Kamel Hannah van Saddam Hussein de opdracht heeft gekregen om in de tuın van het zogenoemde Ministers~ntrum een feest te organiseren. Uitnodigingen voor het feest worden verstuurd aJn aile mınis ters, vooraanstaande partijleden en de socıety van Bagdad. Ook Suzanne Mubarak. de echtgenote van de Egyptische president. wordt ap het galadiner verwacht. Kamel Hannah heeft ook Kusai, de jangere broer van Odai, een uıtnodiging gezonden. Odai raast en tiert als hij dat hoort. Hij beschouwt het als een enorme provocatie dat hij niet uitgenodigd is en dus kennelijk als ongewenst wordt beschouwd. Hij bedenkt een belachelijk na·ıeve strategıe: hij zal op hetzelfde tijdstip in het aangrenzende deel van de tuin een 'tegenparty' organiseren. Odai laat er een krachtige ge-
De toverstaf
De lijfwachten van Odai hebben gezien dat Kusai en zijn vrouw het feest van Kamel Hannah hebben veriaten iets voor middernacht Oda ı zelf is middels volslagen dronken. Gespannen als een tiıger sluıpt hij van de ene tafel naar de andere. In zijn rechterhand houdt hij ziın toverstafvast Dat is een speciaal voor hem gemaakt stuk gereedschap. waarmee hij altijd ziın rozen afsnijdt; het is een soort elektrisch mes op batterijen. Het lemmet is even scherp als een operatiemes. Odai zet het voortdurend aan en uit en weer aan. Hij snijdt er de linnen servetten mee door. de vruchten op het buffet en zijn sigaren. Plots horen we schoten in de aangrenzende tuin - verschillende salvo's na elkaar. Dan weerklinkt luid gelach, dat weer wordt gevolgd door salvo's uit een Kalasınikov.
Odai stuurt onmiddellijk een aantal lijfwachten naar het feest van Kamel Hannah. Een van hen komt grijnzend verslag uitbrengen: 'Kamel Hannah staat op een tafel en schiet vreugdesalvo's in de lucht.' Terwijl hij het zegt horen we opnieuw ratatatata. Het is niet echt ongewoon dat bij zulke feesten in de lucht wordt geschoten, maar Odai brult tegen zijn lijfwacht: 'Ga terug en zeg
w
w w
.a
or g
d.
tijd heeft gegund iets aan te trekken. Saddam loopt haastig naar Kamel Hannah, buigt zich over zijn vriend en schreeuwt: 'De dakter! Waar is de dokter?' Binnen twee minuten rijdt de ambulance voor. Ze leggen Kamel Hannah op een draagbaar. maar het heeft geen zin meer, hij is niet meer te redden. Toch jaagt Saddam de artsen op, hij stapt in de ziekenauto en rijdt met zijn vriend mee naar het lbn-Sina, het priveziekenhuis van de familie. Bij aankomst blijkt Kamel Hannah overleden. Wat er die nacht nog allemaal gebeurd is. hoor ik pas de volgende dag van Odais lijfwachten. Odai heeft geprobeerd zeltmoord te plegen door een heel buisje slaaptabletten te slikken die hij door zijn lijfwachten had !aten brengen. Toen ze hem bewusteloos aantroffen, hebben ze ook hem naar het lbn-Sina ziekenhuis overgebracht
ur
rs iv ak
dat die klootzak moet ophouden. Zeg hem dat de zoon van de president het niet wil!' Binnen twee minuten staat de lijfwacht er terug. Net als hij iets wil zeggen, horen wc: weer salvo's. 'En wat zegt hij?', schreeuwt Odai. 'Meneer, Kamel Hannah laat meedelen dat hij alleen bevelen van de president opvolgt.' Als een waanzinnige stormt Odai daarop naar de haag die de party's van elkaar scheidt. Hij wurmt zich door de haag heen en stapt drıftig naar de tafel van Kamel Hannah. Die staat er nog steeds wijdbeens op met in zijn rechterhand een Kalasınikov en in zijn linker een reservemagazijn. Odai brult hem toe: 'lk beveel je te stoppen.' Plots verstomt het stemmengemompel aan de tafels, de muzikanten houden op met spelen en Odai zegt razend: 'Kom daar af!' Kamel Hannah komt langzaam van de tafel af. ledereen kijkt naar mel Hannah. Een keer, twee keer. hem. Zijn gezicht staat ernstig. Hij Hannah heeft de aanval Kamel bij vlak staan, Odai voor gaat niet zien aankomen en doet wanhem. kelend twee stappen achteruit. 'lk luister alleen naar bevelen Odai volgt hem en rijt met een van de president', zegt Hannah, gerichte stoot van zijn toverstaf duidelijk ook dronken. Odai trilt de keel van de presidentiele voorvan woede. Voor het eerst in zijn proever open. leven wordt hij openlijk door Kamel Hannah rochelt, bloed iemand tegengesproken, ten aangolft in schokken uit de gapende schouwe van de society van Bagwond in zijn hals. Hij spert zijn dad, voor de ogen van Suzanne ogen wijd open en va lt opzij op de Mubarak. Odai kan geen woord tafel waardoor het serviesgoed meer uitbrengen. Hij is te kwaad kletterend op de grond valt Vrouom zich nog langer te beheersen. wen gillen geschokt. Suzanne MuEr zijn geen ethische narmen meer - die hebben voor hem nooit barak wordt door haar lijfwachten onmiddellijk weggesleurd. bestaan. Als vijfjarige werd hij Kamel Hannah valt op de door zijn vader meegenomen naar grond. Overal bloed. Odai stort terechtstellingen van opposanten. zich weer op hem en slaat, totaal Als tienjarige zag hij martelingen uitzinnig, op de weerloze man in. en mishandelingen. Dat alles Hanna h probeert Odai nog af te baant zich nu een weg naar weren. Hij wil de Kalasjnikov die bu iten. Odai brengt zijn elektrische staf hij nog steeds omklemd houdt. omhoog brengen, maar Odai duwt omhoog en slaat ermee zo hard het wapen weg. als hij kan op het hoofd van Ka-
Hij hijgt zwaar, gaat wijdbeens boven de stervende Kamel Hannah staan, trekt zijn revolver en schiet. De eerste kogel slaat in de buik van Kamel Hannah, de tweede treft hem in zijn borst Het is nu doodstil in de tuin. Niemand durft iets te zeggen. Alleen een paar offıcieren veriaten het gezelschap en lopen naar de telefoon om Saddam Hussein, die niet op de party aanwezig was, in te lichten. Minutenlang blijft Odai naar de stervende Hannah staren. Dan laat hij zijn wapen vallen, rent door de haag naar de andere tuin, naar een verdieping van het ministeriele gebouw en sluit zich op in een kamer. Zijn lijfwachten volgen hem. Enkele ogenblikken later komt Saddam. Hij heeft een broek aan, zijn hemd staat open. Hij draagt schoenen zonder sokken. Hij ziet eruit alsof hij zich nauwelijks de
De grote oorlog lk voel mij de zwijgende ooggetuige van een gruwelijk systeem. lk zıe moorden en intriges en ben een meeloper in het netwerk van ontzetting. Heel af en toe treed ik op als dubbelganger van Odai. maar meestal verdoe ik mijn tijd bij het zwembad of met onnozele videofılms. De Peetvader heb ik minstens al dertig keer gezien, en aile pornofılms uit het videoarchief van Oda i net zo vaak. Maar hoe kom ik hieruit? Tot wie moet ik me wenden? lk moet vluchten, maar waarheen? Op 2 augustus 1990, wanneer de lraakse tanks Koeweit binnenrollen, ben ik nog steeds de fidai van Saddams oudste zoon. Die avond organiseert Odai een groot overwinningsfeest in de A1-5aidclub. Voor de ingang komt er geen eind aan de autoparade, het lijkt wel een tt;ntoonstelling van luxe- )ı-
87
w w
w
Stelen als de raven Diezelfde 8ste augustus roept Qdai al zijn lijfwachten en medewerkers samen in Project nr.7, om er zijn Operatie Koeweit uit te
88
or g
wagens. We lopen vier kamers door met roodbruin geverfde stalen deuren. Daarna brengt Rokan me via een soort wenteltrap een verdieping lager. Een controlepost: ik word kart gefouilleerd, dan brengen ze me naar een vergaderkamer. Een lange tafel, een twintigtal houten stoelen, telefoons, computerbeeldschermen. Rokan doet de deur dicht. lk wacht. Plots gaat de deur weer open en komt Kusai de kamer binnen, gevolgd door Hussein Kamel en de president zelf. lk sta op ongeveer vijf meter atstand van Saddam Hussein. Hij kijkt me aan en ik schrik van zijn rampzalige uiterlijk: diepliggende ogen. opgeblazen gezicht Zijn handen trillen. De president zegt aileen maar: 'ik w il dat je met Hussein Ka me! naar onze troepen in Koeweit gaat. Doe je werk goed. mijn zoon.' Saddams toch al zachte, huilerige stemgeluid klinkt als dat van een zieke man. Hij spreekt met beverige stern, uitgeput Dan word ik weer weggebracht.
ur
d.
BMW's zal afvoeren. De officier salueert opnieuw en kust mijn han d. We laden op onze trucks 42 Mercedessen SOO en grote BMW's en brengen ons eerste transport naar Odais boerderij A/-Rashdija. Daar fakt Odai zijn vechthonden: rottweilers, doggen en Duitse herders. Hij houdt er ook een jonge tijger en twee zwarte poema's in kooien. Qok andere teams brengen hun buit binnen, en die mag gezien worden: binnen de kortste keren staan aileen al op de boerderij meer dan honderd luxesleeen van Duitse makelij. Qok het gewone lraakse volk profiteert van die rooftochten. Hoewel de Verenigde Naties een embargo tegen Irak hebben afgekondigd, is in Bagdad alles te krijgen. De hoofdstad wordt net als aile andere lraakse steden overspoeld met goederen uit Koeweit. Plots staan aile zaken vol met de heerlijkste produkten, waaraan soms nog de Koeweitse prijskaartjes hangen: kippeleverpastei, Noorse zalm, alcoholvrij bier. dat vroeger nergens in Bagdad verkrijgbaar was, videorecorders en camera's. De meeste lraakse winkels worden bevoorraad door demannen van Hussein Kamel Hassan. een van Saddams schoonzoons en drievoudig minister: van Bewapc:-ning. Defensic:- c:-n Qliezaken.
rs iv ak
leggen. Ook ik moet erbij zijn. Hij begint met: 'Koeweit is nu van ons, dus is ook Koeweits bezit van ons.' Daarna licht hij de operatie toe: Azzam (zijn hoofdlijfwacht) zal zo snel mogelijk teams van ieder twintig man samenstellen. Elk team heeft een eigen terrein. Ten eerste: het team Auta. Dit team moet aile auto's van het merk Mercedes en BMW die in Koeweit zijn achtergebleven in beslag nemen en met diepladers naar Bagdad brengen. Qdai zegt dat hij voorlopig geen Cadiilacs en Rolls Royces wil hebben, maar uitsluitend Duitse kwaliteitswagens. Auto's waarvan geen contactsleutels op de kop getikt kunnen worden. moeten worden kartgesiaten of met behulp van kraanwagens op de diepladers worden gezet. Als Kotweitse handelaren of autoeigenaars problemen maken, moeten ze onder voorwendsel van verzet tegen het openbaar gezag op staande voet worden terechtgesteld. Ten tweede: het team Onroerend Goed. Qp aile veriaten viila's in Koeweit wordt beslag gelegd. Ze worden onder het beheer geplaatst van de firma's van Qdai. Meubilair, huishoudelijke apparaten en airco-installaties, marmeren vloerc:-n en voorwerpen van waardc:- moeten eveneens opgeladen en naar Bagdad worden overgebracht. Ten derdc:-: het team Hifi. Dit team moet aile winkels en supc:-rmarktc:-n in Koc:-weit doorıoekc:-n om vooral c:-lektronische apparaten van Japanse hc:-rkomst te vergaren. Er wordt aan toc:-gevoegd dat goedkoop spul niet hoeft tc:worden meegenomc:-n. ik moet met ec:-n van de autotc:-ams naar Koeweit rijden, vermomd als Qdai. Qns eerste doel is garage Gahnem, de grootste aulodealer van de stad. De parkeerplaats aan de voorzijde van het enorme garagecomplex staat vol Europese en Amerikaanse wagens. Als onze colonne stilhoudt. komt een officier die de garage moet bewaken naar ons toe. ik spring uit mijn auto. gevolgd door miın lijfwachten. Mijn uiterlijk, miın zwarte uniform met de gouden opdruk volstaat. De officier salueert en meldt zich hakkelend. lk deel hem mee dat ik. Qdai Saddam Hussein, samen met mijn mannen aile Mercedessen en
.a
)o- sleeen. De club zelf is bomvol mensen. De hele upper-ten van Bagdad is er. Als Oda i met zijn lijfgarde, die deze avond bijna honderd man sterk is. in de club arriveert, wordt het eerst volkomen stil. Dan barst er applaus los. Odai drijft op een golf van enthousiasme. Hij heeft zijn Ray-Ban bril op en draagt het zwarte uniform met het goudglanzende opschrift Odai Saddam Hussein. Qdai loopt niet. hij schrijdt. In zijn linkerhand houdt hij zijn gebruikelijke havanna, met zijn rechter wuift hij, alsof het een vertraagde opname is, de feestvierders toe. Soms blijft hij even staan, loopt naar een meisje toe, strijkt haar over de haren en schrijdt weer verder. lk houd me op de achtergrond, ik heb mijn gewone lijfwachtuniform aan. Het is heel merkwaardig: hoewel ik ook deze avond bedrieglijk vee! op Odai lijk, let bijna niemand op mij nu ik dit onopvallende uniform aan heb. Aile aandacht is geconcentreerd op de stralende held, de zoon van de president. Die neemt de Kalasjnikov van een van zijn lijfwachten en schiet vervolgens zolang in de lucht tot het magazijn leeg is. Hij schreeuwt en ıoc:-lt en gebaart dat men hc:-tıc:-lfde moet doc:-n als hij. Plots hc:-bben aile:- mannc:-n wapens in de:- hand. c:-n duizendc:-n schotc:-n worden naar de:- heldere nachtelijke hemel van Bagdad gestuurd. Hc:-t kraakt c:-n knettc:-rt alsof we aan hc:-t front staan. lk bc:-n zekc:-r dat er in de AI-Said-club mc:-c:-r schotc:-n ziın gelost dan tijdc:-ns de:hc:-lc:- invasic:- van Koc:-weit. Qp 8 augustus roc:-pt Saddam Hussein de unic:- van Irak met het voormaligc:- emiraat uit. De president verschijnt op de televisie en zegt: 'Dank zij de hulp van God zijn we nu een volk, een stad. die de trots zal zijn van de Arabieren.' De mc:-nsen juichen. Honderdduizenden stromen samen in de straten van Bagdad om hun vreugde te tonen. Niemand weet dat inmiddels de eerste Amerikaanse troepen in de Saoedische woestijn zijn geland: dat houden de lraakse media voorlopig nog achter.
Successen gevraagd
29 januari 1991, even na negen uur 's avonds. Qnze tocht naar Koeweit begint. We rijden in colonne, op alles voorbereid. Dat houdt in: 30 auto's, zoals altijd volkomen gelijkc:- Mc:-rcedeslimousines die mc:-t gedoofdc:- lichten riıden. snel c:-n vlak achtc:-r c:-1Doe je werk, kaar. Alleen de:- chauffc:-ur van de:mijn zoon c:-c:-rste wagen flitst af en toc:- met Eind januari 1991. Bagdad wordt ziın lichtc:-n die:-. op c:-c:-n klc:-ine al mc:-c:-r dan c:-en wc:-c:-k met bomopenıng na, ziın dichtgeplakt. De men van de:- Gc:-alliec:-rdc:-n bestookt. auto's c:-rachter orienterc:-n zich op Het moreel van het lraakse lc:-ger de remlichten van de auto's voor zakt van dag tot dag dieper. voorhen. Qnzc:- chauffeurs bc:-hec:-rsen al in Koeweit. waar de:- troepen dıe techniek perfect Na enigc:- tijd geen voc:-dsel meer krijgen. omdat zijn ze c:-r zo aan gc:-wend, dat het de bevoorradingsroutes permamaanlicht volstaat om batsingen nent gebombardeerd worden. Bote voorkomen. vendien doen geruchten de ronde Hussein Kamel en ik worden dat vrijwel de:- hele familie van , vergezeld door 75 lijfwachten. In Saddam Hussein zich in het buide vroege ochtend bereiken we tenland bevindt. Basra. De stad is zwaar beschaQp 28 januari '91 komt Rokan digd. Vandaar rijden we verder AI-Takriti, een van de naaste vernaar Safwan, de grote lraakse trouwelingen van Saddam, mc:luchtmachtbasis aa n de grens met hoogstpersoonlijk afhalen. Hij Koeweit. ik heb het zwarte unibrengt me naar een ondergrondse form van Qdai aan. We worden bunker. ongeveer 20 kilometer antvangen door de officieren en verwijderd van de internationale naar de onderaardse stellingen luchthaven van Bagdad. Eerst pas- gebracht Hussein Kamel !aat zich seren we een grote hal waarin in formeren over de taestand van twee MIG-29 gevechtstoestellen de troepen en krijgt enkele overstaan en c:-nkele militaire vrachtzichtskaarten en documenten.
>-
w w
w
ku rd
.o
rg
naar de Jordaanse hoofdstad Amman en wordt daar met een auto afgehaald door leden van de lraakse geheime dienst Na een bezcek aan zijn vader komt Odai dadelijk naar het ziekenhuis. Hij bezoekt mij, maar zijn belangstelling gaat niet echt naar mij uit. Hij roept de artsen die mij behandelen bij zich. De laatste weken hebben ze zonder onderbreking gewerkt Ze moeten ontelbaar veel mensen opereren. Maar dat interesseert Odai niet. De artsen zeggen hem dat de pink van mijn rechterhand alleen door kostbare plastische chirurgie te redden is. Ze zeggen het niet hardop, maar hun gedachten zijn niet moeilijk te raden: 'Hier sterven kinderen, vrouwen en gewonde soldaten. en wij moeten plastische chirurgie toepassen, enkel om een pink te red den?' Odai luistert aandachtig, staat op en zegt: 'Als u de arnputatic van die pink niet kunt verhinderen, maak ik u allemaal van kant. Eigenhandig.' Dan gaat hij weg. Vier dagen later komen ze me uit het ziekenhuis ophalen. lk moet opnieuw het zwarte uniform van Odai aantrekken en weer De wederopstancling lk lig nog steeds in het ziekenhuis. gaan we naar Basra. En weer maken ze televisieopnamen van mij. De infectie in miın rechterhand is Niet dat het nog veel uithaalt. Er nog niet genezen. Op 16 februarı is nauwelijks nog elektriciteit in wordt Odai uit Geneve naar Bagde steden. zodat maar heel weinig dad ontboden. Hij vliegt via Rome mensen nog televisic kunnen kijken. Voordien hebben ze in de studio's in Bagdad al opnamen van de echte Odai gemaakt. Ook hij draagt zijn arm in een verband, hij heeft een windel om zijn hoofd en verklaart vastberaden: 'De schoten van de rebellen hebben me wel getroffen, maar ik ben slechts licht gewond. Zoals iedereen kan zien, ben ik niet dood.' Ook de kranten herkauwen de wederopstanding van Odai ad nou-
dent raakt bekend. Vermoedelijk hebben de sji'itische rebellen er rechtstreeks verslag over uitgebracht aan de Amerikanen. In ieder geval melden tien dagen na de overval zowel The Voice of Americo als Radio Monte Carlo, die allebei in Irak te antvangen zijn, dat 'Odai Saddam Hussein, de zoon van de lraakse president. tijdens een gewapende overval door sji'itische rebellen in Basra om het leven is gekomer:ı.' Die berichten worden door aile grote internationale nieuwsagentschappen overgenemen en veroorıaken paniek binnen de propaganda-afdeling van de presidentiele clan. Ten eerste betekenen die berichten voor het eerst dat er in Irak openlijk verzet bestaat tegen de president wat tot nu toe altijd werd ontkend. Ten tweede zijn ze een steun in de rug voor de opstandelingen. En tenderdestaat er een grondoffensief tegen onze troepen in Koeweit voor de deur. Saddam heeft nu dringend berichten over successen nodig. Niets mag de aura van onoverwinnelijkheid van de president aantasten.
iv a
mijn schouder. mijn hoofd, mijn heup en mijn rechterhand. Na twintig, dertig kilometer pijlsnel te hebben gereden houden mijn lijfwachten stil om mij provisorisch te verbinden. De wond aan mijn ha nd is het ergste. Ze binden mijn arm af om te voorkomen dat ik te veel bloed zou verliezen. Hoe lang de rit naar Bagdad duurt, weet ik niet meer. Ze brengen me naar een gewoon ziekenhuis waar ik word geopereerd. Als ik bijkom uit de narcose zeggen de artsen me dat mijn rechterpink waarschijnlijk moet worden geamputeerd. lk verneem ook dat vier van mijn lijfwachten tijdens de aanslag zijn omgekomen. Het waren vier moedige mannen die, om mij te beschermen, het vuur openden toen wc: vanuit de hinderlaag in Basra werden aangevallen. lk had ze inmiddels goed leren kennen. Ze waren mijn oppassers. mijn vrienden en vijanden tegelijk. De volgende dagen word ik nog drie maa ı geopereerd. Op aile mogelijke manieren proberen de chirurgen mijn vinger te redden. De operaties zijn een succes. maar door de slechte hygienische omstandigheden in het ziekenhuis raakt mijn rechterhand ernstig ge'ınfecteerd. Maar wat veel erger ıs: de gewapende overval op het konvooi van de zoon van de presi-
rs
Over het buitengewoon slechte moreel van de manschappen wordt niets gezegd, evenmin over de terreurdaden die sji'itische deserteurs tegen de eigen troepen plegen. Voordat we de stellingen verlaten. moeten onze propagandisten hun werk doen. We worden gefilmd en gefotografeerd: Odai in gesprek met solda ten. Odai bij het luchtafweergeschut, Odai aan de legerradio. Oda i met soldaten tijdens de maaltijd. De soldaten schreeuwen 'Saddam Hussein. Saddam Huss~ın· tegen de camcra en ook 'Oown Bush, dawn Bush'. lk houd een kort, voorbereid toespraakje waarin ik hen oproep vol te houden. De foıo·s van mijn bezoek aan het front verschijnen in aile Iraakse dagbladen. De uıtvoerigste verslagen wordcn gepubliceerd in alIraq en ai-Thawara. 'Odai, de grote zoon van het volk. vecht met dappere soldaten tegen de imperialistische Amerikaanse vijand'; luidt een van de koppen. Hussein Kamel vertrekt 's nachts nog terug naar Bagdad. Wij rijden verder naar Basra. Bij een centrolepost onderweg worden we gewaarschuwd dat het erg onveilig is ın oe stad: er zijn verscheidene verıetsgroepcn gevormd. Tocn riıden we de stad in. En dan gebeurt het: schoten vanaf zanoheuveıs naast de weg. ratelende machınepıstolen. exploderende handgranaten. We stoppen en beantwoorden het vuur. De auto die mijn linkerflank had moeten beschermen, wordt door een handgranaat getroffen en gaat in vlammen op. Dan een verschrikkelijke knal, het kogelvrije glas van mijn voorruit versplintert in duizend stukjes. lk, Odai Saddam Hussein, de gehate zoon van de president en het doel van deze aanslag, word door granaatsplinters getroffen in mijn schouder en mijn rechterhand. Twee vingers van mijn rechterhand zitten nog slechts vast aa n een paar stukjes weefsel. Overal bloed. lk voel geen pijn. lk hoor het geratel van de Kalasjnikovs van miın lijfwachten. lk zak onder het stuurwiel. Als door een grijze nevel zie ik dat iemand het autoportier openrukt. Lijfwachten sleuren me uit de Mercedes in hun au to en we scheuren weg richting Bagdad. Nu pas voel ik de brandende pijn aan
.a
~
s~otum.
'Ecn vcrschrikkclijk knal, hct kogclvrijc glas van mijn voorruit vcrsplintc:rt in duizc:nd stukjcs. Ovcral bloed'. Gc:c:n bloed van Saddams zoon Odai. maar van dc:zc: man: zijn dubbclgangcr.
Wie durft? Sinds de Geallieerden onze troepen tijdens het vernederende grondoffensief uit Koeweit hebben verdreven, is de oorlog ten ei nde. Maar nu begint Saddam aan zijn bloedige vergeldingsacties tegen de Koerden en de sji'ieten die tegen hem in opstand waren gekomen. Daarbij komen veel meer mensen om dan tijdens D~s~rt Storm: de beulsknechten
89
***
.o
rg
Uit het jaarrapport 1993 van de lnternationale Vereniging voor de Mensenrechten in Koerdistan (IAHRK), dat op initiatief van hot Overleg Koerdistan Vlaanderen op 24 maart in de fokalen van Broederlijk Delen werd voorgesteld, blijkt dat in Turks-Koerdistan de mensenrechten nog steeds op grote schaal worden geschonden. Het meest markante feit is dat 392 dorpen en gehl!chten geheel of gedeeltelijk vernield werden door het TurksH leaer. Bijna 300 mensen werden 'door onbekenden' vermoord'" '
ku rd
De vereniging onderstreept dat ook de Koerden niet vrijuit gaan en ldaagt ook de onderdrukking aan van de Assyrische christelijke nıinderheden, door Koerden en door het Turkse leger. Van de 230.000 Assyrische ehristenen in het begin van deze eeuw zijn er nu nog zowat 3.000 overgebleven.
iv a
Ook de PKK krijgt een veeg uit de pan. Het geweld dat door de PKK gebruikt wordt (vermoorden van o.a. onderwijzers, gijzelingen, e.d.) is volgens de IAHRK niet de oplossing voor het Koerdisch probleem. Zowel de PKK als hat Turkse leger moeten zich houden aan de internationaal vastgelegde humanitaire principes. Om het Koerdisch probleem vreedzaam en politiek op te lossen moeten de Westerse landen Turkije veroordelen voor de mensenrechtenschendingen en mosten ze hun politieke. militaire en eco .. rıomische hulp afhankelijk stellen van het naleven van de mensenrechten. Wat batraft militaire leveranties uit Belgiö aan Turkije kan men alders in dit nummer ean standpunt van de vredesbewegingen lezen. Ook tijdens de persconferentie over de Za'irese wapenhancJel (c tr. supra) w ard gezinspeeld op het groeiende belang van Turkije als draaischijf voor de internationale wapenhandel. De Kommissie zal zich dan ook blijven verzetten tegen wapenhandel met Turkije zolang de kwestie van de Koerden geen vreedzame en aanvaardbare oplossing heeft gekregen. (CS/BVM)
.a
Van de chaos na het einde van de Golfoarlog mookt Latif Yahia ge-
KOERDISTAN: mensenrechten nog steeds geschonden
rs
van Saddam vermoorden in het voorjaar van '91 tienduizenden, misschien wel honderdduizenden mensen, zodat hij in juni alweer het grootste deel van Irak in zijn macht heeft. In de ziekenhuizen sterven kinderen bij gebrek aan medicamenten. Honderdduizenden soldaten en oorlogsinvaliden weten niet hoe ze in het onderhoud van hun gezinnen moeten voorzien. Maar Oda i gaat schaamteloos door met feesten. Waarom hebben al die mensen zich laten afslachten als vee?, vraag ik me af. ls er dan niemand in dit land die in staat is Saddam op te ruimen? Maar telkens weer onderdruk ik die gedachte, want ik zou die vraag aan mezelf kunnen stellen. Slechts weinig mensen zijn dichter bij de clan van Saddam geweest dan ik. lk heb gezien hoe snel ze mensen aan de top brengen, maar hen net zo vlug weer vernietigen. Waarom heb ik Odai niet uit de weg geruimd om mijn land alvast van die tiran te bevrijden? Odai heeft stomdronken voor me gelegen. Hij heeft me gedwongen toe te kijken terwijl hij zijn vrouwen afranselde. lk had alleen maar hoeven te schieten, maar ik heb het niet gedaan. Waarom niet? Uit angst voor de gevolgen? Omdat ik geen martelaar wilde worden? Of om zelf mee te kunnen profiteren en aan mijn trekken te komen? Allicht Want wie niet levensmoe is, doet er verstandig aan mee te doen. Niemand kan zich bevrijden u it Saddams systeem.
w w
bruik om in contact te komen met sympathisanten van de Democratische Nationale Partij van Koerdistan. Eind '91 slaagt hij erin met hun hulp te vluchten naar de Turks-lraakse grens. In Turkije krijgt hij na bemiddeling van de VN een visum voor Oostenrijk, waar hij zich een poos vestigt. Hij woont nu ergens in Europa en probeert een bestaan op te bouwen als zakenman.
w
iforo's: Ric:ardo Herrgotr/Neu•s) El NDE
(Uit: '/k wos Saddoms zoon', Latif Yahia en Karl Wendl, Elmar/Standoard Uitgeverij, 1994, 695 F. Seriebewerking: Peter Cremers)
90
K.R.V. -
nieuws, april
1994
Vrijdag 13 mei 1994
Koerden gedood in Turkijese veiligheidstroe-
ANKARA!ISTANBOEL (reuter) - Turk te gen de separatis~en doodden deze maan d bij hun offensief ı86 guerrillastrij) (PKK j tısche Koerdische Arbeidersparti dse Zaken in enlan Binn van sterie mini het ders, zo maak te en 3ı4 PKKwerd bron Ankara zondag bekend. Volgens die ratistische sepa 48 n gave en ınen . rebellen gevangen geno PKKoude jaar tien strijders zich over. Bij zijn pogingen de e vorig leger se Turk het e voerd apsta nd te onde rdruk ken PKK de Sinds maan d aanvallen uit op PKK-hasissen in Irak.in ı 984 begon, de strijd voor een Koerdische staat in Turkije mak te de oorlog meer dan ı 1.630 doden.
De Standaard
Maahdag 16 me i 1994
Irak ,Koerden weer slaags. in erdag braken er rond de
Vrijqag 20 mei 1994
w
De Standaard
.a
rs iv
SALAHUDDIN (reuter) - Dond gevechten uit steden Khoi Sanjak en Shaqlawa weer fellevan de feitelijke jen parti e disch Koer ste tussen de voornaam de Koerdische autonome Koerdische regio in Noord-Irak, ani eiı de Barz oed Mass van ) (KDP Demokratische Partij Talabani. Jalal van ) Patriottische Unie van Koerdistadn (PUK Salahudin st nkom bijee een na De strijd barstte los vijf uren een nieuw tot en roep te op werd ten beslo op din, waar door het Iraaks bestand. Op de bijeenkomst werd bemiddeld sitiefront tegen oppo s Iraak een ), (INC res Nationaal Kong tusse n de twee president Saddam Hoessein. Door de ruzie Koerdistan in werd n, bego d maan deze begin partijen, die lijke provincie twee verdeeld. Talabani kontroleert de ooste het westen, in k Dohu incie prov de ani Barz Soeleimania en dstad Arbil hoof de In ist. maar vele zones word en nog betw bezetten er o's riller -guer PUK maar chten werd nog niet gevo wen. . het pariement en andere regeringsgebou
g
:De Standaard
platgelegd of voortdurend onder artillerievuur lagen. Volgens het jaarlijkse rapport van de Internationale Associatie voor Mensenrechten in Koerdistan, werd en vorig jaar in Turks Koerdistan 392 dorpen en gehuchten geheel of gedeeltelijk vernietigd. De vertegenwoordiger van de PPK voor Europa, Kani Yilmaz, zegt nu dat er sedert begin vorig jaar al 874 dorpen zijn verdwenen. Wat volgens hem tot een vluchtelingenstroom van rond de 30.000 Koerden naar Irak' heeft geleid. Eerder verliep, de exodus ije Turk e deerd spen 993 ı steevast in de andere richting. In 245 miljard frank aan de oorlog Dat was zo in ı 988 toen Iran tegen de PKK-Koerden die al een einde maak tc aan de acht , tien jaar vechten. Eerst voor jaar oude oorlog met Irak en een onafhankelijke Koerdische Saddam Hoessein een offensief staat in Oost-Turkije, sedert begon te gen de Iraaks e Koervorig jaar voor autonomie. Vo- den. Die hadd en in de eindfaze rig jaar ook kwam er met het van de oorlog op het verkeerde, overlijden van president Tur- Iraanse paard gewed. En krcgut Özal een einde aan de hoop gen, zoals bij de vorige grote op een onderhandelde oplos- opstand, van ı 971 tot ı 975, sing. toen de sjah van Iran het in gooi. Premier Tansu Ciller koos Algiers op een akkoordje weer sein, Hoes am In Sadd sing. met oplos de aire ; v.ooi: een milit december kondigde ze aan dat het deksel op de neus. Ondanks die ongelukkige die dit jaar moet worden bereikt. ,We zijn bezig aan het voorgeschiedenis gingen de laatste stuk van de tunn el", zei Koerden in maar t 199 ı, na de ze in haar nieuwjaarstoe- nederlaag van Saddam Hoesspraak. In maar t werd en er nog sein tegen de geallieerden in de eens ı50.000 Turkse soldaten oorlog om Koeweit, entoesiast naar het oosten gestuurd, zo- in op de aansporingen van de dat de guerrillero's het moe ten Amerikaanse president George opnemen tegen een 350.000 Bush om in opsta nd te komen. Om nog voor het einde van de man sterke strijdmacht. d te worden verslagen. aire milit maan de dat is . Gevolg gevolg een ware paopals Met ı operaties gevoelig werd en die tot 1,5 miljoen ololf erbev niekg burg de en gedreven brac ht hun heil ertoe tiKoerden king nog hard er wordt gei"n ije, waar ze Turk in t en word zoek te niet al ze als mideerd, waren, en om welk lve am allesbeha verjaagd. Het is niet Sadd van is Iran. r vade de Hoessein die Nu zijn het Turkse Koerden plan nen om een brede grensn. make te rij die naar Irak vluchten. Waar ze strook Koerden-v Turkije is daar al jaren bezig. van dere gen in de drop dreigen En het vern iden van dorpen te geraken. Het feitelijk autoelders past in een poging te nome Iraakse Koerdistan is sevoorkomen dat de guerrillero's dert ı ınci in twee delen uitsteun zouden krijgen van de eengevallen ten gevolge van gewapende strijd tusse n de plaatselijke bevolking. Demokratische Koerdische Dorpen Partij (KOP) van Masoed Barche Unie Het Hoog Kommissariaat zani en de Patriottis ) van Ta(PUK n dista Koer Vervan de van ngen hteli Vluc voor bemoeilijkt enigde Naties (UNHCR) maak - lal Jalabani. Dat verlening, ~ de .hulp alle se niet Iraak de in het dat te bekend Iraaks offengrensstad Zakho 4.637 Turks- maar riskeert eenhebben, waarte evolg ıoq;ı onsief gen, telin vluch he Koerdisı,: Bagdad zoals der Wie 2.638 kinderen, die de bij de troepen van betaling fikse tegen er vroeg De . helpt n, stake bergen over op de nen reke en kunn n zulle vluchtelingen zeggen dat hun van de deel een van steun Ulurond d gebie het dorpen in men. dere, een berggebied, door de Koerdische stam EN BAVIERE AND V Paul en werd ht tmac Turkse luch
Wie niet kort van geheugen is, heri nner t zich nog de trieste beelden van honIraakse derd duiz ende n Koerden die in het voorjaar van 1991 naar Turkije vluc htten voor de oprukkend e troepen van president Saddam Hoessein. üp kleinere schaal is er nu een exodus in de ande re richting. Het zijn nu Turkse Koerden die in Ndord-Irak een toevlucht zoeken voor het regeringsgeweld tege n de opst and van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK).
or
ArbeıderspartıJ (PKK) ın het zuidoosten en donderdag rebellen. Dat maak ten _de plaatselijke autoriteit en dondersdag woen zich den speel ıes beken~. De konfrontat en er _ volgens dag af ın zes provincies. Sinds zaterdag zoud -strijders zijn PKK 200 dan meer Turkse bronnen - al omgebracht.
d.
ANKA~ (ap) - Turkse troepen dood ische Koerdische konf~ontatıes .~et reb~llen van de separatist van het !and zeker 43
Turkse Koerden vluchten naar no or de n van Irak
ak ur
erden Turkse troepen doden 43 Ko den bij een reeks
Brussel . kantoor in KoerdischDond erdag wcrd in Brusscl cen lntcr natio naal
w
w
BRUSSEL DEP staat voor. Burcau voor Solldariteit mct DEl' gcopcnd.partij die dreigt ccn , Parıij e tisch okra Dcm (Kocrdischc) pariemen ısieden verbodcn tc word en in Turkije. Vijf van haar atisınc en riskeren scpar c.·n tl crraa landv van ht wcrd en bctic or, aldus Vasar daarvoor de doodstraf. Docl van hct kanto aar van hct cigcn en DEP van ter stich en Kaya, cre-voorziuer geganc ziele ter rijen pcsıe inmiddc:.·ls aan talloze processen en hieruit van stern e ,onz is ). da Agen blad Özgiir Gündem (Vrijc onzc voor en vrag tc it .ıritc ıc la ten hnrcn, intcr natio nalc soliıl . zijn" te tnım icccn m.:ıt infor en aang chou den kollega's daı cr ,op Kaya, die hct kanıoor leidt, ondcrstrcept Kocrdcn in ıle van c:n recht de voor wijzc selle demokrati opvolgcr van de Turkijc wordt gcwerkt". DEP was ılestijds de d) en voor het gc.-val arbci Volk~ de van ij (Part HEP vcrlıo,ıen tischc VolksDEP wordt vcrboden. werd al HADEP (l>cınokraGündmı werd r ö:gii va~ gi~g opvol de In . partij) opgericht Land). (PVB) voorzien door de oprichting van Ö:_qiir Ulke (Vrij
De Standaard
Vrijdag 27 mei 1994 .
De Standaard
Woensdag 25 mei 1994
NOORD-IRAK
·:
w
w
w
.a
rs
iv
ak
ur
Koerdische k:westie bestaat vvel
De lraanse geheim c dicnst vcrmoordt lraans-Koerdischc lc idcr~ in hct buitcnland. En cnkclc maan den geleden publicccrd c de rıı ı:ıı scnrcchtcnorganisatic li uınan Rights Watch ccn sch okkcnd rapport over de hcrhaaldc lraaksc pogingcn tot gcnocidc op de K o ı: rdi schc mindcrheid . Hct gctuigt van wcinig visic dat hct Westcn de kans !aat vo o rb i jg a:ın sericus bij te dragcn aan ccn autonomic-cxperimcnt voor de (lraa kse) Koerden . Dat Turkijc gccn Kocrdischc c nıitcit aan zijn zuidnank wcnst. is hoogstens ecn vı: r · klaring voor dczc ıni s scr . gecn ı:x cuus . Op de icts langere tcrmijn zal autonomic nict allecn voor de Koı:r dcn in hct :'vlidden-Oostcn. ma ur ook voor andere mindcrhcdcn . waarschijnlijk de cnige levensv a ı bare apiassing zijn . De Kocrden beschouwen zichzc !f als spcelbal van de grote mogcndhe den. als cen volk dat door de geschicdcnis tc kon wordt gedaan . Z:j vı:rgclijkcn het jaar 1991 . tocn in d~ nasleep van de Golfoorlog in noorc.! lrak ·,·rij' Koerdistan wcrd gcborcn . wel cens mct hct jaar 1919. :"l'l en mcdicijnen tocneemt . hccft ı ı i n uitwcrking op de be\'olking nict gı: mist. De Kocrdcn zijn gcdcmora li sccrd gcraakt. Zc lijken hct gı:l u ı •i in hun experiment tc hcbbcn ,· ı:rl ı: rcn . De vöör-democratische trac ities winnen tcrrein . De Dcmocratische Partij \' i!l1 Koerdistan tKDP) en de Patrioıtı sche L'nie van Koerdistan (PC!\ :. die hadden besloıen gezamcnliii-: Saddam tc wcerstaan . hebbcn bcgin mei de wapcns weer tegen clkaar opgcnomen. De \'ete. die bcgon ab ccn ruzic over een stukje grond . hceft naar schatting al driehondc rd lcvcns gccist. Ondanks de wapenstilstand overwcgen de vccrtig inıcrnation a k hulporganisaties Koerdistan vaa rwcl te zeggcn . De gcalliecrdcn zu llcn nog ecns spijt krijııcn . mocht hct duck vallen voor vrij Kocrdistan .
g
D
or
E KOERDISCHE actcur die op de ona01ankelij ke Kocr· dischc tv de lraaksc dietata r Saddam Husscin in hct Kocrdisch belachelijk maaktc . is van het schenn verdwencn . De zcndcr van 'vrij' Koerdistan . 1rak benoorden de 36ste brecdtcgraad . is ter zi clc gcgaan nadat de Irakezen de clcktrici teit hadden afgcsncdcn . Met Saddam kan jc beter niet de spot drijvcn. Zijn lange arm reikt ver. De lraakse Koerdcn gaan zoals aile Irakezen gebukt ondcr hct VNembargo regen Irak. waar hct affı cieel deel van uitmaakt. ~aar hct regime in Bagdad hccft als strafmaatregel bovendicn ccn binncnlandse blokkadc tcgen de 3.5 miljoen Koerdcn ingcstcld, waardoor het gebicd ecn doodse uithock is geworden. In vrij Koerdistan stijgen de prijP{ St<.,.EF!GA 1'1 ';OQRQ . ıRAK zen, sluiren de fabrieken. stekcn ziektes de kop op en ncmen ondcrlinge moordpartijen ha nd over hand toe. De lraakse Koerden vallen noodgedwongen tenıg op smokkcl van over de Turkse grens. De Turken doen niet moeilijk: ze hebben zo een goedkoop middel in handel gekregen om de lraakse Kocrden tegen de opstandige Turkse Kocr- Fransc regic . de rıı cp om \'crsocpcden uit te spelen. linl! van de sanctics tcı:cn Irak luiDoor deze dubbcle lraaks !furk- der. Opheffing ,·an hct alic-cm barse houdgreep is de !acı o onafhankc- go tcgen Irak zou hct verzwaktc Jijkheid een te groot woord voor de rcgime van Saddam ccn bijzondcre status van het Kocrdi- gc\'en . Het is daı :\mcri oppeppcr kanen en sche noord-lrak. dat sinds 1991 Britten nog bedenk ingen hcbben . door een kleine geallicerde missic :'olaar hoe jc de zaak ook wcndt of wordt beschennd. Het Westen bitı
d.
· ·
92
De Volk skra nt, 26.0 5.94
Guido Gouds mil
w
w ak ur d.
iv
rs
.a
w
g
or
