licht voor de helden van de zorg Verlichtingsrecepten van Fagerhult voor personeel, patiënten en samenleving

licht voor de helden van de zorg Verlichtingsrecepten van Fagerhult voor personeel, patiënten en samenleving

Als het ondenkbare gebeurt, zijn zij er voor ons. De mensen die levens redden en anderen verzorgen. Maar zo eenvoudig is dat allemaal niet. Medische beslissingen moeten in een oogwenk worden genomen. Het nemen van monsters, het voorschrijven van medicijnen en het gebruik van geavanceerde techniek vragen nogal wat van de concentratie. Administratie en het bijhouden van dossiers vragen voortdurend hun aandacht. Tegelijkertijd hebben zij tijd en energie voor de medemens. Dat gaat dag en nacht, 24 uur per dag, jaar in, jaar uit door. En dat is belastend, zowel professioneel als emotioneel. Daarom verdienen de dagelijkse helden van de zorg het best denkbare licht dat er bestaat. Fagerhult.

3

Het is een kwestie van seconden. Heel even is het volkomen stil. En dan ... het geluid van andere auto’s, opgewonden stemmen en sirenes in de verte.

De stress is bijna tastbaar als het ambulancepersoneel naar binnen stormt. De nu genomen besluiten gaan over leven en dood. Het ziekenhuispersoneel moet vertrouwen op al zijn kennis en ervaring. En ze moeten uitgaan van wat ze zien. Op dat moment heeft het personeel de best denkbare verlichting nodig. Met hoge lichtniveaus, niet-verblindend licht en een goede kleurweergave kan de situatie nauwkeurig beoordeeld worden en neem je eerder de juiste beslissing.

4

Wat voor kleur heeft de huid van de patiënt? Hoe reageren zijn ogen? Als je werkt met een patiënt die er ernstig aan toe is, zijn de hoeveelheid licht én de kwaliteit van essentieel belang voor de juiste diagnose.

5

In de gang De lichten schieten voorbij als het bed door de gang rolt, op weg naar de röntgenafdeling. De toestand is stabiel, maar men wil toch graag zeker weten dat de patiënt geen inwendig letsel heeft.

Om hinderlijke verblinding tot een minimum te beperken – plaats de armaturen aan de wand.

6

Vidi gangarmatuur met indirecte lichtverdeling op de wanden en het plafond voor een goede visuele communicatie. Wandarmatuur Wallwing voor aanvullend verticaal licht op de tegenoverliggende wand.

Controle over je eigen leven is belangrijk voor ons ­allemaal. Als we in het ziekenhuis belanden – gepland of niet ge­ pland – verliezen we de controle en leggen we ons welzijn in andermans handen. Een stressvolle situatie, die wordt versterkt door een voor ons onbekende omgeving. In deze situatie kan onjuist geplaatst of verblindend licht het onbehagen verder aanwakkeren. Vervoer door gangen is een extra gevoelig punt. De verlichting mag de patiënt in bed niet verblinden, en grote contrasten qua licht tus­ sen de vlakken van de ruimte moeten worden vermeden.

Notor LED, inbouwarmatuur voor algemene verlichting gemonteerd in een ononderbroken lijn. Ten behoeve van de tegenoverliggende wand Pleiad Wallwasher G3 voor een hoog percentage verticaal licht.

Voor het personeel is het van belang dat de lichtniveaus kloppen, zodat je goed kunt zien wat je voor je hebt in de

makkelijkt visuele taken. In de gang wordt meestal gebruik

gang; in het algemeen moet het lichtniveau op de vloer

gemaakt van een tijdsregeling, die het licht ’s nachts

ca. 200 lux zijn. De cilindrische verlichtingssterkte is es­

terugschroeft naar een laag basisniveau, maar die wordt

sentieel om een goede en natuurlijke visuele communica­

aangevuld met een aanwezigheidsregeling om meer licht

tie mogelijk te maken. Een ruimtecreërend verticaal licht

te krijgen bij bewegingen in de gang.

geeft goede lichtniveaus zonder te verblinden en verge­

7

In de personeelsruimte Het was een rommelige dienst met een groot aantal acute patiënten, maar de situatie is onder controle. Vanaf nu gaat het erom de patiënten in de gaten te houden en ze steeds de optimale zorg te verlenen. Een van de verpleegkundigen puft uit in de personeelsruimte. Ze schenkt nog een kop koffie in en bladert de krant van gisteren door. Na een welverdiende pauze gaat ze terug naar haar patiënten.

Een personeelsruimte met stimulerende kleuren en goede verlichting is essentieel, op elk tijdstip van de dag. Dit is de ruimte waarin het personeel zich kan ontspannen, de plek voor een adempauze en goede gesprekken. Deze ruimte heeft evenwichtige verlichting nodig, met zowel direct als indirect licht. Verticaal licht op de wanden stelt het oog beter in staat een grotere hoeveelheid licht op te nemen en houdt het personeel wakker en alert. Pendelarmaturen creëren een gezellige sfeer met aangename contrasten. Een hoog percentage indirect licht accentueert de gelaatstrekken van de collega’s. De ruimte is voorzien van daglichtregeling, aan­ gevuld met een handmatige regeling, zodat het personeel de verlichting naar boven toe kan bijstellen om de cortisol­ niveaus en de alertheid te verhogen tijdens nachtdiensten.

8

Tibi, rondstralende pendelarmaturen voor direct en indirect licht. Pleiad Wallwasher G3 voor een hoog percentage verticaal licht. In de pantry Zest LED werkbladarmatuur.

Appareo Circulair pendelarmaturen voor een diffuus, niet-verblindend direct en indirect licht, aangevuld met Wall 1 voor meer licht aan het plafond. Pleiad Wallwasher G3 aan de wand voor veel verticaal licht. In de keuken Zest LED voor praktisch en aangenaam licht op het aanrecht.

9

In de hal De familie is er. Iedereen is ongerust, niemand weet wat er precies is gebeurd of waar in het ziekenhuis hun verwanten zijn. Het personeel in de receptie vraagt hen te gaan zitten, terwijl zij navraag doen.

10

Pendelarmatuur Tibi met direct/indirect licht in de entree en werkplekarmatuur Appareo bij de receptie. Het systeem is voorzien van een dag- en constant-lichtregeling voor optimale lichtniveaus en minder energieverbruik.

Met uitzondering van de acute noodgevallen, is de entree

een situatie die vaak ongemakkelijk aanvoelt. Hier is

van het ziekenhuis de ruimte waar alle patiënten en fami­

goede, niet-verblindende, verlichting noodzakelijk. Dat

lieleden langskomen. Een gastvrije, lichte en ruimtelijke

maakt het oriënteren en de weg vinden in het ziekenhuis

omgeving zorgt dat de bezoekers kunnen ontspannen in

gemakkelijk.

11

In de wachtruimte Wachten is vervelend. Wachtend op berichten kunnen minuten, in het ergste geval uren worden. Vertwijfeling, hoop, vreugde ... gevoelens wisselen elkaar snel af in de wachtruimte.

12

Het pendelarmatuur Appareo Circulair zorgt voor een evenwichtige combinatie van direct en indirect licht. De ingebouwde Pleiad Wallwasher G3 levert een bijdrage in de vorm van verticaal licht en accentueert de fotowand.

Of je nu wacht als patiënt of familielid, om het gevoel van veiligheid te vergroten en de frustratie te verminderen is de vormgeving van de wachtruimte heel belangrijk. Door invallend daglicht voelen we ons beter. Tijdens de donkere uren van de dag draagt een uitgebalanceerde combinatie van directe en indirecte verlichting bij aan een lichte en niet-verblindende omgeving. Ook in de wachtruimte is een niet-verblindend verticaal licht op de wanden be­ langrijk om de lichtopening van het oog te vergroten. Uit onderzoek blijkt dat natuur en planten een positief effect hebben op stress en het welzijn vergroten. Architectuur die dicht bij de natuur staat of een interieur met afbeeldingen van de natuur of levende planten dragen bij aan een meer harmonieuze ruimte. Daglichtregeling en aanwezigheids­ detectie dragen bij aan energiebesparing.

Inbouwarmatuur Pozzo versterkt het gevoel van daglicht als de beschikbaarheid van natuurlijk licht beperkt is. De ingebouwde Pleiad Wallwasher G3 levert verticaal licht en accentueert de fotowand.

13

Aangenaam, niet-verblindend licht is essentieel voor het personeel bij de uitvoering van de werkzaamheden. Echter, het is net zo belangrijk om een rustige en veilige omgeving te creëren zodat patiënten goed kunnen genezen en uitrusten.

In de patiëntenkamer Het gevaar is geweken. De diagnose is een hersenschud-

Een patiëntenkamer is zeer complex vanuit het oogpunt

ding, meerdere ribfracturen aan de linkerkant en een paar

van verlichting. In de allereerste plaats is het een werkplek

oppervlakkige verwondingen, maar de prognose is goed.

waar het personeel goede werkverlichting nodig heeft voor

Het lukt de patiënt om gedurende korte tijd van zich af te

onderzoek, behandeling, het toedienen van medicijnen en

schudden wat er is gebeurd en een beetje te rusten. De pa-

het bijhouden van het dossier. Tegelijkertijd heeft de patiënt

tiënt ontspant en valt in slaap. Na enige tijd komt de arts

een rustige en stressvrije omgeving nodig, die veilig én

de algemene conditie controleren en de wonden bekijken.

zorgzaam aanvoelt. Door het combineren van verschillende

De patiënt dommelt weer in, maar wordt wakker als er

soorten licht – algemeen licht, onderzoekslicht, omgevings­

zachtjes op de deur wordt geklopt. De familie is er.

licht en leeslicht – ontstaan de beste omstandigheden. De cilindrische verlichtingssterkte is essentieel voor een goede visuele communicatie tussen patiënt en personeel.

14

Het armatuur Eira biedt algemeen en onderzoekslicht in één en dezelfde oplossing. Rondstralend algemeen licht en gericht onderzoekslicht. Aan het hoofdeinde van het bed zit Aluflex 600 voor leeslicht en aanvullend onderzoekslicht. Pleiad Wallwasher G3 voor extra omgevingslicht. Pleiad Wallwasher G3 is verkrijgbaar met ’tunable white’ (2700–6500 K) voor dynamisch licht.

Ingebouwde MultiFive Medical met asymmetrische fluorescentieverlichting en apart leeslicht in de vorm van gerichte LED-spots. Wandpaneel ELG met indirecte verlichting completeert het geheel en geeft een hoger percentage omgevingslicht. In de keuken Zest LED voor praktisch en aangenaam licht op het aanrecht.

15

Vooraf ingestelde niveaus voor onderzoek en rust maken

kleurtemperatuur, die het circadiaanse ritme van de

het gemakkelijk voor het personeel om eenvoudig het licht

patiënt volgt. Hoe minder het dag- en nachtritme van de

regelen. Daarmee kunnen ze op professionele wijze hun

patiënt wordt verstoord, des te beter zijn de omstandighe­

werk doen en worden tegelijkertijd de momenten met

den voor slaap en herstel. Daarom is het belangrijk dat de

hogere lichtniveaus beperkt. Afhankelijk van de te verlenen

patiënt overdag veel licht krijgt – daglicht of kunstlicht –

zorg, moet onderzoekslicht doorgaans tussen 500 en 1000

en ’s nachts niet al te veel wordt gestoord door intens licht.

lux liggen. De situatie vraagt echter ook om een goed om­

  In patiëntenkamers wordt meestal gewerkt met een

gevingslicht, dat de wanden en het plafond verlicht. Het

aantal voorgeprogrammeerde verlichtingsscènes voor

gereflecteerde licht van wanden en plafond vergroot de

verschillende situaties en tijdstippen, waarbij de dagscène

lichtopening van de pupil en houdt het personeel wakker

wordt aangevuld met een daglichtregeling. Dit noemen

en alert, zonder te verblinden.

we dynamische verlichting.

  Als het personeel niet in de kamer is, kan het licht op de wand worden ingesteld op een warmere, rustgevende

De beschikking over daglicht – en de mogelijkheid dat gevoel met behulp van kunstlicht te versterken – creëert een betere ruimte voor zowel het genezingsproces als voor de prestaties.

16

Pozzo LED aangevuld met Pleiad Wallwasher G3 met de mogelijkheid om voor een hoger percentage omgevingslicht de kleurtemperatuur te veranderen van warm naar koud licht (2700–6500 K). Extra onderzoeks- en leeslicht van Aluflex 600.

Inbouwarmatuur voor algemene verlichting Multilume Flat met zogenaamde ’tunable white’-functie, die het mogelijk maakt de kleurtemperatuur te veranderen van warm naar koud licht (2700–6500 K). Ingebouwde Pleiad Wallwasher G3 voor extra omgevingslicht alsmede leeslicht en extra onderzoekslicht in de vorm van Aluflex 600.

17

Op kantoor De administratie moet nu eenmaal gebeuren. Na de patiëntenronde gaat de arts naar het afdelingskantoor om dossiers bij te werken en de informatie over te dragen aan de collega’s van de volgende dienst.

”Een combinatie van licht tegen het plafond èn op de wanden zorgt voor licht om ons heen. Dit omgevingslicht kan het welzijn van de

persoon in deze ruimte bevorderen. Dat komt doordat de verlichting

vergelijkbaar is met hoe wij het licht buiten ervaren. Dat is immers al miljoenen jaren onze lichtnorm.” Tommy Govén, hoofd research bij Fagerhult

18

Pendelarmatuur Appareo met directe/indirecte lichtverdeling. De wanden worden geaccentueerd door de inbouw Pleiad Wallwasher G3.

Een goede verlichting van het kantoor draagt bij aan een positieve werkomgeving, waar iedereen het naar zijn zin heeft en waar veel energie overblijft voor de patiënten. In­ vallend daglicht is net zo belangrijk in de ruimtes waar het personeel de administratie bijhoudt als in verpleegruimtes. Een goede verlichtingsoplossing zorgt voor de noodzake­ lijke 500 lux op het werkvlak, en tegelijkertijd voor de juiste cilindrische verlichtingssterkte. Door het verlichten van de wanden en het plafond wordt meer omgevingslicht ge­ creëerd, dat het aangename gevoel van daglicht versterkt.   Het is belangrijk dat het armatuur ontworpen is voor beeldschermwerk­om weerspiegeling in het beeldscherm en verblinding van het oog te voorkomen. Accentverlichting op de wanden helpt het oog om het stimulerende licht op te nemen en draagt bij aan een groter gevoel van ruimte. Om energie in het kantoor te besparen is deze oplossing voorzien van daglicht- en aanwezigheidsregeling. Voor optimale lichtniveaus en een lager energieverbruik.

Inbouwarmatuur Multilume Flat – met een groot verlichtingsoppervlak – zorgt voor een goed afgeschermde werk- en algemene verlichting. Het omgevingslicht op de wanden wordt versterkt door Pleiad Wallwasher G3. G5 bureau armatuur voor individuele regeling van de werkverlichting.

19

Buiten Na een lange en veeleisende dienst draagt de verpleegkundige haar taken over aan haar collega’s. Op weg naar de bus neemt ze alle gebeurtenissen nog eens door en ze constateert tevreden dat het ondanks alles een goede dag was. De beslissingen waren juist, de patiënten maken het naar omstandigheden goed en nu wacht een welverdiende rust. Lekker om straks thuis te komen!

20

Langs de weg Conledo, in het kleine park Azur boldermodellen. Bij de entree is Rondo G2 Power ingebouwd in de overkapping en Rondo G2 Power Twin voor licht aan weerszijden van de gevel.

Lees meer over het onderzoeksproject waaraan Fagerhult heeft deelgenomen: Residents’ perceptions of quality of light, accessibility and danger. A comparison between LED and conventional outdoor lighting. Linda Kuhn, Maria Johansson, Thorbjörn Laike and Tommy Govén, 2011.

De omgeving rond de entree van het ziekenhuis heeft een

een gevoel van ruimte. Paaltoparmaturen geven een goede

uitnodigende functie, maar dient ook om de weg te wijzen.

algemene verlichting, terwijl lagere boldermodellen de

Het is belangrijk dat de bezoekers snel zien waar de toe­

oriëntatie bij wandelpaden en trottoirs vereenvoudigen.

gangsdeuren zijn en dat trappen, opritten, voorzieningen

Gevelverlichting accentueert het gebouw en verzacht de

en bewegwijzeringsborden goed zijn verlicht. De route van

overgang tussen binnen en buiten. Wand- en plafondar­

bushaltes en parkeerplaatsen naar het ziekenhuisgebouw

maturen bij de entree creëren een aangenaam verticaal

moet 24 uur per dag veilig aanvoelen. Met diverse soorten

licht en accentueren op een goede manier de ingang.

armaturen op een aantal verschillende hoogtes creëer je

21

Licht en gezondheid in de zorg Licht is een krachtige bron van energie voor werken, gene-

Fitter personeel en een snellere genezing

zen en leven. Wij mensen zijn net planten, die zich naar de

Een aantal internationale studies in de ziekenzorg toont

zon richten. Onderzoek toont aan dat daglicht een grote rol

aan dat grotere hoeveelheden daglicht tot een positievere

speelt in het werk en het welzijn van het zorgpersoneel, én

werkomgeving leiden en dat het zorgpersoneel zich beter

in het herstel van de patiënten. Een goed verlichte zorg­

voelt.1 Ander onderzoek zegt dat verpleegkundigen die

omgeving kan veel persoonlijk leed voorkomen, maar de

minstens drie uur per dag in het daglicht verblijven, zich

samenleving ook veel geld besparen.

minder gestrest voelen dan collega’s die niet aan dezelfde hoeveelheid daglicht worden blootgesteld.2

Het belangrijke evenwicht tussen licht en donker

  De beschikbaarheid van daglicht in de ochtenduren, en dag- en nachtcycli, zijn de belangrijkste factoren voor het dag- en nachtritme. Voor zorgpersoneel dat in de dag­

Ons biologische dag- en nachtritme, het zogenaamde cir­

dienst werkt, kan het licht daarom bijdragen aan een ver­

cadiaanse ritme, stuurt de afwisseling bij de mens tussen

hoogde alertheid en een betere slaapkwaliteit in de nacht.3

slapen en waken. Deze wordt voornamelijk bepaald door

Op dezelfde manier kan een verstoord circadiaans ritme

licht. Het circadiaanse ritme van de mens is ongeveer 24

invloed hebben op het welzijn en herstel van de patiënt.

uur. Om dit ritme niet te verstoren is het belangrijk dat het

Slaapgebrek geeft de patiënt stress, verzwakt het afweer­

evenwicht tussen licht en donker, slapen en waken, in stand

systeem en kan leiden tot ademhalingsproblemen en een

blijft. Bij blootstelling aan constant licht of donker, wordt

verstoring van de lichaamstemperatuur. Dat heeft natuur­

dit ritme verstoord. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij werken in

lijk negatieve gevolgen voor de genezing en kan tot een

ploegendiensten of bij reizen door verschillende tijdzones.

langere verpleegduur leiden.4

22

Verlicht depressies en verkort de verpleegduur

Minder risico op onjuiste dosering

Onderzoek heeft aangetoond dat licht – daglicht of sterk

belangrijk, maar in de zorg stelt het gebruik van geavan­

kunstlicht – depressies verlicht. De onderzoeksresultaten

ceerde techniek en medicijnen hogere eisen. Een studie

zeggen ook dat lichttherapie effectief is en dat deze in

naar ziekenhuisapotheken toont aan dat het risico op een

sommige gevallen vergelijkbare resultaten oplevert als

onjuiste dosering bij lichtniveaus van 450 tot 1000 lux op

Een goede werkverlichting is voor elke beroepsgroep

antidepressiva. Andere studies hebben vastgesteld dat

de werkvlakken 37 procent hoger was. Toen het lichtni­

gedeprimeerde patiënten beter herstellen in ruimtes met

veau naar 1500 lux werd verhoogd, maakten dezelfde

meer daglicht.

apothekers aanzienlijk minder fouten.8

5

6

Minder pijn en minder gebruik van pijnstillers Patiënten ervaren minder pijn als de patiëntenkamers volop over daglicht beschikken. Dat vermindert ook de behoefte aan pijnstillers. In een studie werden patiënten na een chirurgische ingreep in kamers met een hoger per­ centage daglicht vergeleken met patiënten in een kamer aan de schaduwzijde van hetzelfde gebouw. De patiënten die meer daglicht kregen, hadden minder pijn en minder stress. Bovendien gebruikten ze 22 procent minder pijnstil­ lers, waarmee de kosten voor geneesmiddelen in gelijke mate afnamen.7

Bronnen. Veel van de informatie is afkomstig uit het Zweedse rapport ’De goede zorgafdeling’, eindrapport van Program för teknisk standard (PTS Forum) en Centrum för vårdens arkitektur, Chalmers 2011. 1). Verderber and Reuman, 1987, Mrockzek et al., 2005, 2005. 2). Alimoglu en Donmez, 2005. 3). Rhea, 2004. 4). Wallace et al., 1999. Krachman et al., 1995; Parthasarathy and Tobin, 2004. 5). Golden et al., 2005. 6). Beauchemin and Hays, 1996; 1998; Benedetti et al., 2001. 7). Walch et al., 2005. 8). Buchanan et al., 1991.

23

Kan goede verlichting tekort aan daglicht compenseren?

Samen met de onderzoekers van de Universiteit van Lund

mens. De Zweedse Energieautoriteit heeft een financiële

heeft Fagerhult de relatie tussen licht, alertheid, welzijn en

bijdrage geleverd aan de studies, omdat deze van groot al­

prestaties aangetoond.

gemeen belang worden geacht. In de verschillende studies hebben we onderzocht hoe de proefpersonen visueel, biolo­

In 2002 werden er nieuwe bevindingen gepresenteerd die

gisch en emotioneel reageren op verschillende lichtniveaus

het lichtonderzoek op zijn kop zetten. Een Amerikaans team

en op het lichtspectrum. Hoe kunnen ze hun visuele taken

van onderzoekers had een derde receptor op het netvlies

hanteren, hoe reageren ze hormonaal en hoe ervaren ze de

van het oog ontdekt. Deze receptor was de ontbrekende

verlichting puur gevoelsmatig? De cortisolmetingen waren

schakel tussen de lichtopening van het oog en ons hor­

een belangrijk element, omdat deze de productie van het

moonsysteem. Daarmee werd wetenschappelijk bevestigd

alertheidshormoon rechtstreeks aan de lichtniveaus heb­

wat we allemaal al wisten: we gaan ons fitter en beter

ben kunnen koppelen.

voelen door daglicht. De vraag was alleen of kunstlicht hetzelfde effect heeft. En welk type licht zou in dat geval de

Het belangrijke omgevingslicht

grootste betekenis hebben voor ons welzijn?

De resultaten tonen aan dat wat we omgevingslicht noe­

Meten van de hormoonspiegels

men, dat wil zeggen verticaal licht op wanden en plafond, van groot belang is. Dat komt doordat ons oog gewend is

Fagerhult heeft een reeks verschillende onderzoeksprojec­

aan een groot percentage verticaal licht, vanuit de hemel.

ten uitgevoerd, zowel laboratorium- als praktijkstudies.

Direct licht op het oog kan leiden tot verblinding, doet de

Sinds 2005 werken we samen met de Universiteit van Lund

pupil samentrekken en beperkt dus de opname van licht.

en met Torbjörn Laike, die internationaal bekend is vanwege

  De studies laten zien dat mensen het fitst zijn, zich beter

zijn onderzoek naar de niet-visuele effecten van licht op de

voelen en het beste werken bij een omgevingslicht van circa

Waakzaamheid

100 cd/m². Door een praktijkstudie, uitgevoerd op een ba­

Lichaamstemperatuur

sisschool in Londen in 2009, konden we feitelijk constateren

Melatonine

dat omgevingslicht van circa 100 cd/m² de prestaties, de

Cortisol

oplettendheid en het welzijn van de leerlingen verbeterde. We worden dus positief door licht beïnvloed, ook al is het kunstlicht. Maar natuurlijk is een combinatie van een goede daglichtinval en goede verlichting het allerbeste – niet in de laatste plaats vanuit energieoogpunt!!

Lees meer over het onderzoeksproject waaraan Fagerhult heeft deelgenomen: Preferred luminance distribution in working areas – T. Govén et al 2002. The background luminance & colour temperatures influence on alertness & mental health – T. Govén et al 2007. The influence of ambient light on the performance, mood, endocrine system and other factors of school children – T. Govén et al 2011. The impact of lighting controls on energy consumption of lighting in classrooms – T. Govén et al 2011. The experience of ambient light from common light sources with different spectral power distribution – Light emitting diodes (LED) vs. 3-phosphorus fluorescent tubes (T5) – T. Govén et al 2012.

24

Kan de juiste verlichting de verpleegduur verkorten? Dat is één van de vragen die we proberen te beantwoorden in een studie in het Södra Älvsborgs ziekenhuis van Borås. Variaties in de kleur en intensiteit van het licht moeten patiënten op de intensive care helpen om hun circadiaanse ritme terug te vinden. Een patiënt op de intensive care krijgt vaak te maken met een verstoord dag- en nachtritme, door zware medicij­ nen of narcose. Met behulp van de verlichting hoopt het onderzoeksteam de patiënten te helpen sneller een goed evenwicht tussen slapen en wakker zijn te vinden. De stu­ die duurt vier jaar en wordt uitgevoerd onder leiding van Berit Lindahl, lector aan het Instituut voor Verpleegkunde van de Hogeschool van Borås:

Verlichtingsidee in de testruimte.

Daglicht nabootsen Fagerhult heeft met haar verlichting en kennis een bijdrage geleverd via Tommy Govén, hoofd research bij Fagerhult, in samenwerking met Torbjörn Laike van de Universiteit van Lund.   ”De verlichting bootst het daglicht na. ’s Morgens krijgt de testruimte een intenser en koeler licht, waarna dit in de loop van de ochtend enigszins wordt gedempt. Tussen 11 en 13 uur wordt de verlichting gedimd naar een warmere kleurtemperatuur en lager lichtniveau. De intensiteit en kleurtemperatuur van het licht worden vervolgens tegen de avond geleidelijk aan verminderd, wat de patiënt voor­ bereidt op de nacht”, vertelt Tommy Govén.   De armaturen zijn voorzien van ’tunable white’, wat in­

Berit Lindahl Foto: Marie Ullnert

houdt dat de temperatuur kan worden ingesteld van 2700 tot 6500 kelvin, van koud naar warm licht. De intensiteit

”We hebben een testruimte op de intensive care van het

kan ook worden geregeld van 0 tot 1000 lux.

ziekenhuis ingericht. Een rustige omgeving met indirect

  ”Er is veel omgevingslicht, dat wil zeggen een combi­

licht dat qua kleurtemperatuur en intensiteit op het dag­

natie van verlichting op wanden en plafond. De achterlig­

licht lijkt. Op die manier hopen we de patiënten te kunnen

gende gedachte is het lichaam op gang te helpen met de

helpen hun dag- en nachtritme te behouden. Bovendien

productie van het stresshormoon cortisol. De productie

hopen we dat er mede dankzij deze ’circadiaanse verlich­

van melatonine, die onze slaap regelt, is lastiger te beïn­

tingsoplossing’ minder vaak delirium (ernstige verward­

vloeden. Daarom is het van belang om hoge en stressvolle

heid) optreedt en dat het gebruik van pijnstillers kan wor­

lichtniveaus ’s nachts zoveel mogelijk te vermijden.”

den beperkt. En dat deze bijdraagt aan het verkorten van de verpleegduur. De verlichtingsoplossing houdt in dat het personeel enige concessies heeft moeten doen ten aanzien van de verlichtingsniveaus ’s nachts. We gebruiken lagere verlichtingsniveaus dan normaal om de cortisolproductie niet te stimuleren, uiteraard zonder de veiligheid van de patiënten in gevaar te brengen”, aldus Berit Lindahl.

25

Zo werken wij aan goede verlichting in de zorg

Christer Liljegren, Product and Application Manager, Health & Care.

Tijd, energie en betrokkenheid – de medewerkers in de

te lossen. We willen het iedereen gewoon makkelijk maken

gezondheidszorg leggen hun ziel en zaligheid in hun

om verlichtingsnorm EN 12464-1:2011 te volgen en om van

werk: het helpen van andere mensen. Ons doel is hun taak

ons onderzoek rondom meer omgevingslicht te profiteren.”

gemakkelijker te maken. Daarom werken we nauw samen

  Op dit moment is er ook veel aandacht voor energiebe­

met zorgverleners, personeel en onderzoekers. Op basis

sparing. De maatschappij investeert bij voorkeur in energie­

van de laatste bevindingen creëren we nieuwe, innovatieve

zuinige verlichtingstechniek en verschillende oplossingen

verlichtingsoplossingen.

voor lichtregeling.  

“Terwijl we werken aan een minimaal energieverbruik,

“Een van de allerduidelijkste trends op dit moment is de

blijkt tegelijkertijd uit onderzoek dat we meer en beter licht

verschuiving van kamers voor meerdere patiënten naar

nodig hebben. Enerzijds zodat het personeel zijn werk dan

kamers voor één patiënt”, vertelt Christer Liljegren, Product

goed kan doen, anderzijds zodat de patiënten zich goed

Manager bij Fagerhult.

voelen. Hier komen onze LED-armaturen en regelsystemen

  “De reden daarvan is minder risico op infectie, maar deze

in beeld, omdat we daarmee de lichtniveaus kunnen verho­

oplossing stelt wel eisen aan een meer flexibele verpleeg­

gen en toch energie kunnen besparen.”

ruimte. Daarom hebben we Eira ontwikkeld, een LED-arma­ tuur waarmee je met één en hetzelfde armatuur snel kunt wisselen tussen algemene verlichting en onderzoekslicht.

Samenwerking levert innovatief nieuw licht

Eira is een uitstekend voorbeeld van hoe nauwe samenwer­

Het LED armatuur Eira is ontworpen in nauwe samenwer­

king en onderzoek kan leiden tot innovatieve oplossingen

king met Speirs + Major, nadat we de wensen omtrent

voor gezondheidszorg. Samen met de gerenommeerde

moderne ziekenhuis verlichting hadden geinventariseerd.

lichtontwerpers Speirs + Major hebben wij een flexibel

Eira dient dus twee verlichtingsbehoeften in één armatuur.

LED-armatuur ontworpen om die verschillende taken op

In een patientenkamer geeft het aangenaam omgevings­

26

Mark Major en Andrew Howis, Speirs + Major

licht. Indien nodig kan het gebruikt worden voor de hele dag. Door de speciale performance-functie kan meer licht ingeschakeld worden als dat noodzakelijk is voor bijvoor­ beeld onderzoek.

”Ons doel is het leveren van licht dat het personeel in staat stelt om

gemakkelijk en effectief te werken,

maar is in de eerste plaats vooral voor

het creëren van de best mogelijke ervaring voor de patiënt.” Andrew Howis, Speirs + Major

Eira

27

Duurzame zorgomgevingen

Duurzaamheidsaspecten worden steeds belangrijker in

Fagerhult en het milieu

onze wereld, en met name in de gezondheidszorg. Terwijl

Het milieu-initiatief van Fagerhult heet Crystal Clear –

onderzoek aantoont dat we hogere lichtniveaus nodig heb-

dat is onze manier om de invloed van onze activiteiten

ben om ons goed te voelen, willen we ook energie besparen

op het milieu zoveel mogelijk te beperken. Door onze

en het milieu minder belasten. Met de verlichtingsoplossin-

lange geschiedenis op het gebied van innovaties hebben

gen van Fagerhult kunt u betere lichtomgevingen realiseren

we nieuwe energiebesparende technologieën altijd in

én zuiniger omgaan met energie.

een vroeg stadium opgepikt. Net als we nu doen met de

Energieverbruik is een stijgende

kostenpost, en omdat verlichting een groot deel van het energieverbruik

vormt, streven wij ernaar om slimme verlichtingssystemen te maken.

LED-technologie. We gebruiken materiaal dat eenvoudig kan worden gerecycled. Daarnaast hebben we een aantal specifieke producten in kaart gebracht, waarvan we het CO2-effect tijdens hun hele levenscyclus kennen. Wij willen dat door onze producten het milieu iets pret­ tiger wordt om in te leven en in te werken. Met onze kennis creëren we licht dat alertheid, welzijn en prestaties bevordert. Mensen voelen zich beter door licht – voor ons

Norm EN-15193 schrijft een geharmoniseerde methode voor om het energieverbruik van verlichting te berekenen, maar duurzaamheid gaat uiteraard niet alleen over energie, maar ook hoe we met al onze hulpbronnen omgaan. Het is een complexe materie en daarom hebben we ervoor geko­ zen de ontwikkeling van diverse internationale milieuclassi­ ficatiesystemen, waaronder BREEAM en LEED, nauwgezet te volgen. BREEAM (BRE Environmental Assessment Method) werd al in 1990 opgestart en is nu het meest voorkomende systeem in Europa. BREEAM heeft beoordelingsinstrumen­ ten voor verschillende soorten gebouwen. De milieupres­ taties worden op verschillende gebieden beoordeeld, met minimumeisen voor projectmanagement, energieverbruik van een gebouw, binnenklimaat met ventilatie en verlich­ ting, waterhuishouding, afvalverwerking, bodemgebruik en effecten op de directe omgeving.

28

is dat kristalhelder!

Het Fagerhult recept voor goede verlichting

Jeroen Bosch Ziekenhuis, ’s-Hertogenbosch

• Fagerhult heeft verstand van de wetenschappelijke relatie tussen licht en gezondheid. Wij werken samen met toon aangevende autoriteiten op dit gebied en we hebben eigen onderzoeksprojecten. • Fagerhult heeft meer dan 40 jaar ervaring in verlichting

• Fagerhult geeft gedurende het hele proces advies en ondersteuning aan personeel, managers, opdrachtgevers, consultants en aannemers, ongeacht of het renovatie of nieuwbouw is. • Fagerhult loopt voorop als het om energiezuinige en

voor de gezondheidszorg. Wij zijn een betrouwbare,

milieuvriendelijke verlichting gaat. Met de nieuwste

stabiele partner, die de verantwoordelijkheid voor haar

technologie en innovatieve oplossingen voor lichtregeling

oplossingen neemt – nu en in de toekomst.

creëren we licht dat minder energie verbruikt en besparen we veel geld zonder afbreuk te doen aan lichtcomfort.

• De verlichtingsoplossingen van Fagerhult worden ontwik­ keld door een toegewijd team. Wij hebben de middelen

• Fagerhult is gespecialiseerd in LED, wat betekent dat u

om trends en onderzoek op dit terrein te volgen en deze in

altijd verzekerd bent van kwaliteit, energiezuinigheid en

onze oplossingen toe te passen.

levensduur van de producten. Wij kijken niet alleen naar de techniek, maar ook naar hoe het licht wordt ervaren.

• Fagerhult heeft een compleet assortiment verlichting voor patiëntenkamers, intensive care, operatiekamers en alge­ mene ruimtes. Van ziekenhuizen tot verzorgingshuizen en speciale klinieken. Voor alle denkbare vormen van zorg.

29

Jeroen Bosch Ziekenhuis, ’s-Hertogenbosch

30

31

32

33

Ziekenhuis Bernhoven, Uden

34

35

Ziekenhuis Bernhoven, Uden

36

Beatrixziekenhuis, Gorinchem

37

Het recept voor goede verlichting Omgevingslicht. We voelen ons het best bij natuurlijk

Intensiteit. Intensief licht zet de productie van het stresshor­

licht. De ’lichtnorm’ van de mens is de hemelboog die zich

moon cortisol in werking. Daarom moeten de lichtniveaus

uitstrekt van de grond naar de horizon en verder omhoog.

goed zijn afgewogen ten opzichte van de werkzaamheden.

We vangen dus het licht op dat verticaal, van opzij en

Een goede richtlijn voor omgevingslicht is 100 cd/m² bij

schuin van boven komt. Daarom moet een groot deel van

500 lux horizontaal op het werkvlak.

de verlichting worden verspreid over wanden en plafond, zogenaamd omgevingslicht. Geschikt omgevingslicht is

Kleurtemperatuur. Door de kleurtemperatuur kun je de

100 cd/m².

veranderingen van het licht gedurende de dag nabootsen. Van koel licht word je alerter, terwijl warm licht rustig

Verblinding. In de natuur kijken we liever niet recht in de

maakt. Tegenwoordig zijn er armaturen met de zoge­

zon, omdat dat niet prettig is en het ons verblindt. Als we

naamde functie ’tunable white’, waarmee je kunt variëren

verblind worden, raken we vermoeid, zien we slecht en

tussen koel en warm wit licht.

werken we minder goed. Ook hoofdpijn kan het gevolg zijn. Daarom is de juiste afscherming van verlichting, met goede optische eigenschappen, erg belangrijk.

38

Eira

Een uniek LED-armatuur, ontwikkeld in samenwerking met Speirs + Major, onder meer om aan de behoefte van flexibi­ liteit in verpleegruimtes te voldoen. Het grotere model is uniek, in die zin dat het algemeen licht en onderzoekslicht in één armatuur combineert.   Eira geeft een uitstekende algemene verlichting met omgevingslicht op plafond en wanden. Het armatuur heeft een performance-ring, bestaande uit lenzen, die zonder te verblinden het licht naar het bed toe verdelen. Als de performance-functie wordt ingeschakeld ontstaat er, in combinatie met het armatuur aan het hoofdeinde van het bed, een uitstekend onderzoekslicht.   Het armatuur is gebaseerd op een hoge kwalitateit LEDmodule met een optimale energiezuinigheid en levens­ duur. Eira is verkrijgbaar in twee maten, die beide in een inbouw- en opbouwuitvoering verkrijgbaar zijn.

MultiFive Medical

MultiFive Medical is een compleet nieuwe manier om patiëntenkamers te verlichten en is gebaseerd op een combinatie van T5-lichtbron en LED. Er worden twee armaturen parallel aan het bed geplaatst en het licht van de T5-lichtbronnen creëert een asymmetrisch onderzoeks­ licht boven het bed. Het gerichte LED-licht doet dienst als leeslicht voor de patiënt.

39

Aluflex 600

Aluflex 600 is een armatuur voor leeslicht en aanvullend onderzoekslicht aan het hoofdeinde van het bed van de pa­ tiënt. Het armatuur is gebaseerd op een energiezuinige en goed afgeschermde LED-technologie, verborgen achter een designprofiel van aluminium. Aluflex 600 is het perfecte alternatief voor verlichtingsarmaturen op een arm. Het is dicht, eenvoudig te reinigen en vereist geen ander onder­ houd dan het vervangen van de lichtbron. Het armatuur wordt gemonteerd in een medische verzorgingsunit.

Amalia LED

Leeslamp Amalia is een krachtig LED-armatuur, waarbij de nadruk ligt op design en functie. Met een geplastificeerde veerarm kan het armatuur bovendien eenvoudig worden schoongehouden.   Het leeslicht geeft maar liefst 1000 lux met een energieverbruik van slechts 9 W, wat meer dan voldoende licht geeft voor eenvoudig onderzoek. Bovendien is er een ingebouwde nachtlichtfunctie in het bovenste deel van de lampkop.

40

Multilume Hydro

Omgevingen met hoge eisen aan goede hygiëne hebben ook grote behoefte aan effectieve verlichting. Multilume Hydro is speciaal ontwikkeld om in die behoefte te voor­ zien. Het inbouwarmatuur biedt niet alleen professionele werkverlichting, maar is daarnaast eenvoudig te onder­ houden en reinigen. De Multilume Hydro is uitermate geschikt als algemene verlichting in operatiekamers en andere steriele omgevingen.

Beatrixziekenhuis, Gorinchem

Indigo Ed2 Perfo Hygiëne

De stijlvolle, eenvoudige vormgeving van Indigo Ed2 Perfo Hygiëne spreekt een duidelijke taal. Het indirecte licht geeft een zachte lichtverdeling met aangenaam licht.   Indigo Ed2 Perfo Hygiëne is voorzien van een geheel glazen afdekplaat voor eenvoudige reiniging en voldoet daarmee aan de strenge hygiëne-eisen.

41

Vidi

Vidi is innovatieve gangverlichting, gebaseerd op een compleet nieuwe manier van verlichten. Een groot deel omgevingslicht zorgt voor een meer gevarieerde ervaring en creëert een duidelijker ruimtegevoel. Maak uw keuze uit een plafond- of hoekarmatuur met verschillende alternatieven voor lichtverdeling en montage. Beide in een hedendaags, minimalistisch design.   Vidi is ontwikkeld voor een optimale lichtergonomie en voldoet aan de toekomstige eisen voor plafond- en wandluminantie en andere visuele aspecten.

Wallwing

Wallwing is een plat en discreet armatuur van afge­ schermd licht, die in openbare ruimtes als gangen of trappenhuizen voor een goed gevoel zorgt. Het armatuur creëert met zijn lichtbeeld op de wand een aangename sfeer en functioneel direct licht, dat de weg wijst. De grotere variant, met twee vleugels, biedt een brede sprei­ ding van het licht over de wand. De kleinere variant heeft een vleugel waarin bijvoorbeeld het kamernummer op het verlichte oppervlak kan worden gegraveerd.

42

Notor LED

Notor, het klassieke interieurarmatuur van Fagerhult, is nu ook verkrijgbaar in een LED-versie. De familie is compleet met een pendel-, een opbouw- en een inbouwvariant, die gezamenlijk alle uitdagingen van een verlichtingsproject oplossen. Notor LED biedt licht tot in alle hoeken! Met zijn zuivere lijnen en kleine formaat is Notor favoriet bij lichtdesigners en architecten die de vorm van de ruimte willen accentueren. Nog effectiever met dezelfde minimale afmetingen.

Beatrixziekenhuis, Gorinchem

43

Multilume Flat

Multilume Flat is algemene verlichting met LED, ont­ worpen voor inbouw in een systeemplafond. Een micro­ prismatische Delta-afscherming zorgt voor een zeer gecontroleerd lichtbeeld, dat aan de norm van 3000 cd/m² voldoet. De opalen afscherming biedt helder licht en een iets witter armatuuroppervlak.   Multilume Flat is ook verkrijgbaar met zogenaamde ’tunable white’-functie, wat het mogelijk maakt de kleur­ temperatuur van warm naar koud licht te veranderen, of met RGB-regeling om kleureffecten te creëren.

Beatrixziekenhuis, Gorinchem

Pozzo LED

Met zijn combinatie van techniek en esthetiek is Pozzo uniek en biedt de mogelijkheid om spannende concepten te ontwikkelen voor zowel kleine als hele grote vlakken. De diffusor is verticaal verstelbaar en kan bij inbouw worden gebruikt als lichtbron, of worden verlaagd om in lijn te liggen­met het systeemplafond. Dat zorgt voor een groot, rondstralend effect: het omgevingslicht komt optimaal tot uiting en de ruimte wordt versterkt en als lichter erva­ ren dan de luxmeter aangeeft.

Jeroen Bosch Ziekenhuis, ’s-Hertogenbosch

44

Tibi

Het LED-armatuur Tibi combineert de klassieke superellips­ vorm met de nieuwste techniek. Het resultaat is een helder, stralend licht. Zo ontstaat een magnifieke lichtervaring in alle ruimtes van het project. Het uitgebreide assortiment omvat plafond- en wandarmaturen die zijn voorbereid voor de meest functionele regelsystemen die er zijn en kan ook prima worden toegepast in entrees en trappenhuizen.

Appareo

Het is magisch. Het armatuur brandt, maar waar is de lichtbron? Appareo is een pendelarmatuur, dat optimaal profiteert van de designmogelijkheden van de LED-techniek zonder aan de eisen van effectiviteit en ergonomie te tornen. Kies uit twee uitvoeringen – een rechthoekig of een rond armatuur. Bij Appareo zijn we er, met behulp van nieuwe en spannende technologie, in geslaagd de behoefte aan werken omgevingslicht te combineren in één en hetzelfde armatuur.

45

Pleiad G3

Pleiad G3 is de derde generatie van de succesvolle down­ lighters van Fagerhult. Pleiad G3 is een compleet LEDverlichtingsconcept in zeven verschillende varianten. Zoals altijd bij Pleiad ligt de focus op een perfecte verlichting, snelle installatie en energiezuinigheid. De LED heeft een aantal innovatieve oplossingen mogelijk gemaakt, onder andere automatische installatie, waardoor de ster­ renstatus van Pleiad nog meer stijgt.

Avion

Avion is een staaltje van visuele luchtacrobatiek. Een elegante, zwevende pendel, die een gevoel van gewicht­ loosheid creëert. Avion is zowel solo als in lijn of systeem te monteren waarbij de karakteristieke lange zijden een spannend lijnenspel creëren in een design dat aansluit bij huidige interieurtrends. Achter het stijlvolle ontwerp gaan een innovatieve constructie en vernieuwende licht­techniek verborgen. De serie omvat vijf lichtverdelingsopties in ver­ schillende combinaties, van direct tot indirect licht.

Ziekenhuis Bernhoven, Uden

46

Discovery Space LED

De rondstralende Discovery Space LED is een armatuur met vele toepassingen, dankzij zijn robuuste constructie maar tegelijk slanke uitvoering. Discovery Space LED kan naar wens in- of opgebouwd worden.

Ziekenhuis Bernhoven, Uden

Nixi

Nixi staat voor functionaliteit en een uitstekende alge­ mene verlichting. Het armatuur is verkrijgbaar in twee verschillende afmetingen en in een groot aantal varianten als wand-, plafond- en inbouwmodellen.   De opalen diffusor geeft comfortabel, algemeen licht, terwijl het ook een decoratief lichtelement is in de ruimte. Nixi is in de opbouwversie ook verkrijgbaar met omge­ vingslicht, dat een aangenaam, helder beeld geeft op de wand of op het plafond. Het algemene licht en het omge­ vingslicht zijn apart te schakelen. Maak ook uw keuze uit een groot aantal accessoires, zoals ingebouwde sensoren, noodverlichting en een behuizing voor robuustere omge­ vingen.

47

Zest LED

Zest LED is de vanzelfsprekende keuze als je een LEDarmatuur aan de onderzijde van kasten wilt. Het geeft een uitstekend afgeschermd lichtbeeld met 500 lux over zowel wand als werkvlak. Dit is een armatuur dat net zo goed in de keuken van een woning past als in een labora­ toriumomgeving en een ziekenhuis. Zest LED kan worden afgenomen met een schoonmaakmiddel op alcoholbasis. Het armatuur is ook verkrijgbaar in een dimbare variant om verschillende stemmingen te creëren.

Kaptur LED

Kaptur is een industrieel armatuur met LED’s, dat prima past in een extreme en koude omgeving. Met bescher­ mingsklasse IP 65 is het armatuur een uitstekende keuze voor garages of tunnels. Zijn LED-oplossing garandeert eenvoudig onderhoud en maakt van Kaptur LED een be­ trouwbaar armatuur met een lange levensduur.

Jeroen Bosch Ziekenhuis, ’s-Hertogenbosch

48

Rondo G2

Een tijdloos ontwerp maakt van Rondo G2 de perfecte keu­ ze voor verlichting rondom woningen, kantoren, scholen en zorginstellingen. Met de nadruk op energiezuinigheid, visueel comfort en lange levensduur is Rondo G2 exclusief ontwikkeld voor LED-verlichting. De Rondo-familie past in vele omgevingen en er zijn twee verschillende lichtverdelingen mogelijk.

Conledo

Conledo is ontwikkeld voor de nieuwste LED-technologie, waarbij energiezuinigheid en vooral visueel comfort erg belangrijk waren. Conledo is voorbereid voor toekomstige regelsystemen. Met het oog op een maximale levensduur heeft de constructie een optimaal warmteafvoerend vermogen. Dat zorgt voor een uitstekende verlichting van wandel- en fietspaden, in woonwijken, stadscentra en parken.

49

Azur LED

Azur LED biedt een dynamische en comfortabele verlich­ tingsoplossing met een goed uitgebalanceerd licht. De paaltop- en bolderarmaturen passen goed langs wan­ delpaden en garanderen de passerende voetganger een veilige verlichting. Azur LED voldoet uitstekend in koude omgevingen en heeft een lange levensduur.

50

Fagerhult verlichtings­recepten – bijsluiter Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want het bevat belangrijke informatie voor u.

Wat zijn de Verlichtingsrecepten en waarvoor wordt het gebruikt? Door middel van deze brochure wil Fagerhult haar kennis delen op het gebied van licht en gezondheid, en de toepassing daarvan in de gezondheidszorg. Wij hebben onze expertise opgebouwd door onderzoek te doen naar de effecten van licht op de mens, en hebben dit door middel van kwalitatief hoogstaande verlichtingsarmaturen in de praktijk gebracht in veel verschillende gezondheidsprojecten. Van ziekenhuizen tot verpleegtehuizen, geestelijke gezondheidszorg, huisartspraktijken en andere soorten zorgprojecten.   Het kan een bron van inspiratie zijn voor u.

Voor wie zijn deze recepten bestemd? De brochure is bestemd voor iedereen die meer wil weten over verlichting in zorgprojecten. Daarbij kunt u denken aan opdrachtgevers, leden van bewonerscommissies en eindgebruikers, maar ook adviseurs, architecten en installateurs.

Hoe wordt het gebruikt? Het begint op de Spoedeisende Hulp waar een slachtoffer met de ambulance wordt binnen gebracht. We volgen de patiënt en haar familie in verschillende situaties en ruimtes in het ziekenhuis. Het loopt gelukkig goed af.   Vervolgens treft u een gedeelte aan met essentiële kennis over de invloed van licht op onze gezondheid (vanaf blz. 22), en hoe wij werken aan goede verlichting in de zorg (blz. 26).   Tot slot toont Fagerhult een selectie uit haar ruime assortiment verlichtingsarmaturen.

Een persoonlijk verlichtingsrecept. Voor Fagerhult is ieder zorgproject uniek, en wij voorzien u graag van een persoonlijk verlichtingsrecept in de vorm van advies. Vertel ons over uw project en wij laten u stimulerende, energiezuinige en milieuvriendelijke oplossingen zien.   Neem contact met ons op voor meer informatie of voor een bezoek aan onze showroom in Houten, waar u op verFotografie Nederlandse projecten: Iemke Ruige

rassende wijze de effecten van licht kunt zien en beleven.

51

produced by fagerhults belysning ab

Fagerhult ontwikkelt, produceert en verkoopt professionele verlichtingssystemen voor zowel openbare ruimtes als kantoren, scholen, winkels, industrie én voor de zorg- en recreatiesector. Bij onze activiteiten ligt voortdurend de nadruk op design, functie, flexibiliteit en energiebesparende oplossingen. Fagerhult maakt deel uit van de Fagerhult Groep, het grootste verlichtingsconcern van Scandinavië en een toonaangevende onderneming in Europa. Wij hebben verkoopkantoren in meer dan 15 landen en productie-units in Europa, China en Australië. AB Fagerhult is genoteerd aan de Nasdaq OMX Nordic Exchange te Stockholm.

Fagerhult bv Lichtschip 19 3991 CP Houten Tel. 030-6 88 99 00 Fax. 030-6 88 99 44 [email protected] www.fagerhult.nl belgië: Axioma n.v Vijverdam, zone 2 Mannebeekstraat 31 B-8790 Waregem Tel. 056-62 21 30 Fax. 056-62 21 40 [email protected] www.fagerhult.nl

835.NL.1.13.16.2,5