Licht in de verpleeghuiszorg Toine Schoutens Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid SOLG Technische Universiteit Eindhoven
Gezonde verlichting w at doet licht via het oog: zien, zonder licht geen zicht directe hersenstimulatie regulering slaap/waak ritme
Hoe komt het licht in de hersenen?
De lichtdeeltjes (fotonen) gaan via het netvlies naar de oogzenuw en worden gesplitst in een gedeelte dat gaat naar de visuele cortex (waarneming)
Hoe komt het licht in de hersenen?
… .. Een ander gedeelte van het licht gaat via het zenuw stelsel naar de Nucleus Suprachiasmaticus (SCN), beter bekend als de biologische klok.
P ijnappelklier
pijnappelklier
hersenbalk
hypofyse
Licht onderdrukt de aanmaak van het hormoon melatonine. Dit hormoon moet ‘snachts worden afgegeven door de pijnappelklier (epifyse). Melatonine wordt beschouwd als het slaaphormoon en is tevens een antioxidant.
De biologische klok regelt:
Cognitieve processen zoals: Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø
concentratie, alertheid reactiesnelheid slaap stemming stemming
Gezonde verlichting
De biologische klok Directe verbinding met het oog via de oogzenuw en andere hersengebieden waar belangrijke functies zijn gesitueerd
Ooggevoeligheid
Spectrale gevoeligheid voor (psycho) biologische effecten
Scotopische visuele curve (lmax = 505 nm) Photopische visuele curve (lmax = 555 nm)
Biologische ritmiek
Prestatie in relatie tot bioritmiek Prestatie in relatie tot bioritmiek performance (%) 12
temp ( o C) 37.6
8
37.4
4 37.2 0 37 4 36.8 8 12
Sleep Performance score
36.6
Temperature
16
36.4 0900 1200 1500 1800 2100 2400 0300 0600 0900
time (h)
Ontregelingen van biologische ritme
Ø Ø Ploegendienst Ø Ø Nachtdienst Ø Ø Jet Jet lag Ø Ø Slaap/waak stoornissen ( Slaap/waak stoornissen ( bv bij Alzheimer) Ø Ø Ingaan zomertijd en wintertijd Ø Ø Winterblues? Winterblues?
Lichtbehoefte
P robleemstelling:
Ø Ø Ouderen komen te weinig buiten Ø Ø SCN atrofieert langzaam Ø Ø Verlies cognitieve functies Ø Ø Slaap/waak stoornissen ( Slaap/waak stoornissen ( sundowning sundowning ) Ø Ø Medicijngebruik te hoog Ø Ø Valincidenten Valincidenten
Sundow ning (zw erven en dw alen in avond en nacht) is de belangrijkste aanleiding voor opname in een verpleeghuis belangrijkste aanleiding voor opname in een verpleeghuis
Ambient bright light improves behavior and circadian rhythm of older adults with dementia J. Van Hoof, Hogeschool Utrecht, TU/e M.P.J. Aarts TU/e C.G C.G . Rense MediluX A.M.C. Schoutens SOLG/ TUe TUe
vraagstelling vraagstelling
Kan licht van invloed zijn op het gedrag en het slaap/waak ritme van dementerende bejaarden? van dementerende bejaarden?
demografie
Ø Ø Eindhoven, Vitalis Zorg Groep Locatie De
Weerde, afd. de Beekakker Ø Ø 26 bewoners, gemiddelde leeftijd 85 jr met ziekte van Alzheimer of vasculaire dementie Ø Ø 3 huiskamers waarvan 1 controle Ø Ø STRATO verlichtingsinstallatie met regelbare intensiteit en kleurtemperatuur regelbare intensiteit en kleurtemperatuur
218 8,00
Room 1 Room 2
Room 3
Lichtsituatie Beekakker 1 Lichtsituatie Beekakker 1
meetmethoden
Ø Ø Gedragsobservatie Intramurale
Psychogeriatrie GIP Ø Ø Meting (oor)temperatuur Ø Ø Lichtmeting verticale lichtintensiteit Ø Ø Actimetrie Ø Ø Melatonine bepaling Melatonine bepaling
Average measured vertical illuminanc e 1400
1200
Illuminance [lx]
1000
800
600
400
200
0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Sampling time Control room Baseline
Intervention rooms Baseline
Control room Intervention 1
Intervention rooms Intervention 1
Control room Intervention 2
Intervention rooms Intervention 2
Uitvoering
Informed Consent bij 42 bewoners, 26 van hen worden ge ge includeerd (19 vrouwen, 7 mannen) Ø Ø 0 0 meting, bij de proefpersonen wordt gedurende 3 dagen de (oor)temperatuur gemeten (11 maal/etmaal) Ø Ø Verticale verlichtingssterkte wordt gemeten (11 maal/etmaal) Ø Ø Omgevingslicht wordt gemeten Ø Ø
GIP lijsten worden ingevuld door 2 personeelsleden Ø Ø Speeksel wordt opgevangen voor melatonine bepaling Ø Ø Enkele bewoners worden uitgerust met actimeters actimeters Ø Ø
planning
GI P 5 subschalen
Ø Ø Apathisch gedrag Ø Ø Bewustzijnsstoornissen Ø Ø Rusteloos gedrag Ø Ø Depressieve stemming Ø Ø Angstig gedrag Angstig gedrag
resultaten resultaten
GI P
5 subschalen Ø Ø Mann Mann Whitney Whitney U U test en Wilcoxon signed ranks test (verschillen tussen groepen en tussen stadia) Ø Ø Medianen testen, niet niet parametrisch Ø Ø Baseline: Verschil angstig en depressief gedrag. Ø Ø Beschouwing: Apathisch gedrag, bewustzijnsstoornissen, rusteloos gedrag Ø Ø Algemeen: Fluctuaties Ø Ø Resultaat: Na blauw licht, significante verbetering rusteloos gedrag. rusteloos gedrag. Ø Ø
Oortemperatuur
Ø Ø Gemiddelde T.oor T.oor , gemiddelde spreiding T.oor
(amplitude), gemiddelde T.oor in de late nacht Ø Ø Onafhankelijke Onafhankelijke tt test en afhankelijke en afhankelijke tt tests Ø Ø Makkelijker te interpreteren: gemiddelden en spreiding Ø Ø Resultaat: Hogere amplitude na blauw licht (0.6 K). Ook statistische trend in verschillen in gemiddelde T.oor (meer stabiliteit). (meer stabiliteit).
Table 3. Results (pvalues) of nonparametric Wilcoxon signed ranks tests (GIP), and results of parametric pairedsamples ttests (tympanic temperature), after interventions 1 and 2, compared to baseline conditions.
Control group Control group
Intervention group Intervention group
Intervention 1 Intervention 1
Intervention 2 Intervention 2
Intervention 1 Intervention 1
Intervention 2 Intervention 2
Apathic behaviour Apathic behaviour
.233
.357
.017
.230
Disturbances of consciousness Disturbances of consciousness
.005
.030
.153
.593
Restless behaviour Restless behaviour
.058
.572
.005
.623
Depressive/ sad behaviour behaviour Depressive /sad
.008
.885
.068
.573
Anxious behaviour Anxious behaviour
.004
.139
.062
.468
Mean temperature Mean temperature
.003
.472
.945
.074
Mean range Mean range
.965
.866
.002
.009
Mean late night night temperature temperature Mean late
1.000
.011
.129
.000
GIP subscale GIP subscale *
T tymp par ameter †
* Asymptotic
significant differences (α = 0.05) are marked bold and underlined. α = 0.05) are marked bold and underlined.
† Significant differences (2 tailed,
Conclusies
Ø Ø Verlichting met relatief hoge intensiteit en
blauwig spectrum, heeft een significant positief effect op: rusteloos gedrag en dag/nachtritme Ø Ø Er is aangetoond dat deze verlichting een goede aanvulling vormt op het natuurlijk daglicht daglicht
Aanbevelingen
Ø Ø De lichttechniek is gereed om te worden
toegepast in zowel nieuwbouw als renovatie Ø Ø Bij implementatie rekening houden met sfeer, comfort, welzijn en psychofysiologie Ø Ø Ouderen zouden meer buiten moeten komen Ø Ø Verder onderzoek is wenselijk Verder onderzoek is wenselijk
Voorbeelden uit de praktijk Voorbeelden uit de praktijk
European Lighting Centre Eindhoven Ø Ø Onderwijs ( Onderwijs ( masteropleiding TU/e) Ø Ø Research & Development Ø Ø Business Development Ø Ø Kunst & Cultuur Ø Ø Maatschappelijke projecten Start najaar 2008 Start najaar 2008
Vragen? www.solg.nl www.solg.nl
